II. UluslararasıHacı Bayram-ı VelîSempozyumu Bildiriler Kitabı 2

EDİTÖRLERPROF. DR. ETHEM CEBECİOĞLUPROF. DR. VAHİT GÖKTAŞPROF. DR. AHMET CAHİD HAKSEVERYARD. DOC. DR. ÖNCEL DEMİRDAŞARŞ. GÖR. DR. MEHMET YILDIZARŞ. GÖR. HARUN ALKAN

03-04mayıs2017

a n k a r a

n e ş r i y a t

a n k a r a

n e ş r i y a t

EDİTÖRLERPROF. DR. ETHEM CEBECİOĞLUPROF. DR. VAHİT GÖKTAŞPROF. DR. AHMET CAHİD HAKSEVERYARD. DOC. DR. ÖNCEL DEMİRDAŞARŞ. GÖR. DR. MEHMET YILDIZARŞ. GÖR. HARUN ALKAN

YAYIN KURULUPROF. DR. ETHEM CEBECİOĞLUPROF. DR. MUSTAFA AŞKARPROF. DR. AHMET CAHİD HAKSEVERPROF. DR. M. MUSTAFA ÇAKMAKLIOĞLUPROF. DR. VAHİT GÖKTAŞYRD. DOÇ. DR. ÖNCEL DEMİRDAŞDR. MEHMET YILDIZHARUN ALKANMURAT İSMAİLOĞLU

GRAFİK TASARIMMUSTAFA NARMANLI

BASKI YERİ72 TASARIM DİJİTAL BASIMEVİEhlibeyt Mahallesi, Ceyhun Atuf Kansu Caddesi Gözde Plaza Nu:130/25 Balgat / Çankaya / ANKARA Tel: 444 72 06

BASKI TARİHİ10.11.2017

ISBN978-605-82307-0-5

YAZIŞMA ADRESİKalem Eğitim Kültür Akademi Derneği, Hacı Bayram MahAhiler Sk. No: 3 Altındağ/ANKARA Tel: +90 (312) 311 3380;kalemsempozyum@gmail.com

II. ULUSLARARASIHACI BACI BAYRAM-I VELÎSEMPOZYUMU BİLDİRİLER KİTABI 1

a n k a r a

n e ş r i y a t

a n k a r a

n e ş r i y a tTEDRİS EĞİTİM TURİZM SPOR YAYINCILIK BİLGİSAYAR GIDA İTHALAT İHRACAT SANAYİ VE TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ

HACI BAYRAM VELİ’NİN NASİHATLARINDA İNSAN VE TOPLUM

DOÇ. DR.FİDAN GASIMOVAAzerbaycan Milli İlimler Akademisi Folklor Enstitüsügasimovafidan@yahoo.com

Özet

Türk tasavvuf şiirinin önemli temsilcilerinden olan Hacı Bayram Veli’nin edebi irsi çeşitli taraflardan incelenmiştir. Ancak yine de araştırmaya ihtiyac vardır. Çünkü onun yaratıcılığının ayrı-ayrı bilim dalları ile bağlılığı dikkat çekmektedir. Bu bağlılığı folklorla da görüyoruz. Öyle ki, folklor örneklerinden olan atasözü, deyimler halk arasında hikmetamiz özelliklerine göre ilgi çekiyor. Hacı Bayram Veli’nin de folklorun bu janrını hatırlatan öğütleri kendi konusuna göre takdire şayandır. Burada tüm yaş kategorisinden olan insanlara, özellikle gençlere hitap ederek insan, toplum, doğruluk, eğitim, tahsil, insanlararası ilişkiler, dostluk, din, milli, manevi değerlere saygı və s. gibi önemli meselelerden yeterince bahs edilmiştir. Örneğin:

Çalışın! Zengin bile olsanız çalışın. Boş gezenlerin arkadaşı şeytandır!

Alim ve velileri çokça ziyaret ediniz ki şefaatlerine kavuşasınız.

Arkadaşlarınızın kusurları emanet gibidir. Onları sır gibi saklayınız.

Helâlinden kazanıp, ondan fakırlere cömertçe veriniz.

Nefsinizi daima kontrol altında tutunuz. Düşünün, onu başı boş bırakmayın, zira her fırsatta sizi ateşe götürür.

Önce ilim tahsil ediniz, sonra helalinden para kazanıp evleniniz.

Aile arasında adaba dikkat ediniz.

Cahil topluluktan sakının, onlarla tartışmaya girmeyin.

Çok konuşmayın, sorulanları biliyorsanız cevap verin. Kaynak gösterin ki dinleyenler anlattıklarınızı şüphe ile karşılamasın.

FIDAN GASIMOVA252

Görüldüğü gibi yılların sınavından çıkmış ve bu gün hakikat yolunu nişan veren, düzü eğriden, hakkı nahakdan seçmekte bize rehber olan bu akıllı fikirler aracılığıyla bir bakıma toplumu şekillendiren unsurların da temeli koyuluyor.

Bunun için de bildiride Hacı Bayram Velinin söylediği nasihatların toplumun, en önemlisi gençlerin eğitim ve ahlakındaki rolünü araştırmak, gençlerde vatanseverlik ruhunun inkişafı, kültürüne, milli-manevi değerlere saygı, geleneklerin korunması gerektiğini tebliğ eden örneklerinin ve bunların şimdiki dönemde insanlığın elde ettiği sosyal deneyim ve yükseldiği entelektüel düzeyde, bilim, felsefe, din, ahlak ve diğer manevi değerler sisteminde, onların insan hayatında rolünün yeniden değerlendirilmesinde nasıl yansıdığının araştırılması öngörülmüştür.

Anahtar kelimeler: Hacı Bayram Veli, nasihat, folklor, toplum, kültür.

Human and community in Haji Bayram Veli’s admonitions

Summary

Being one of the most important representatives of Turkic Sufism poem Haji Bayram Veli’s literary heritage has been investigated from the different sides. But again it needs being investigated. Because the different scientific branches of his activity draw the attention. One can also see this connection in folklore. It means the proverbs, sayings being folklore examples draw the attention among the nation according to their peculiarities. Just the admonitions by Haji Bayram Veli reminding this genre of folklore are estimable according to its subject. Here addressing to all people belonging to different age categories, especially to the youth the important problems such as human, community, faithfulness, education, science, mutual relations, friendship, religion, national, respect to the spiritual values and so on are mentioned. For example:

Work! Though you are rich, work! Who does nothing his friend is Satan!

In order to get much intercession visit the scientists and saints very much.

Your friends defects are as deposits. Keep them as a secret.

Earn the honest money, give from it to the poor openhandedly.

Keep your passion in control. Think, don’t leave it unattended, it will take you to the fire in any moment.

First learn a science, then earning the honest money try to marry.

Pay attention to the good manners in your family.

HACI BAYRAM VELİ’NİN NASİHATLARINDA İNSAN VE TOPLUM 253

Beware of the ignorant community, do not argue with them.

Don’t speak much, if you know answers then answer the questions.

Show the sources to the listeners, don’t let them doubt.

As it is seen, with the help of these wise thoughts which are guiding us, have stood the test of years and today showing the justice way to us, the foundation of the elements forming the society are laid down.

In the article the investigation of the admonitions told by Haji Bayram Veli, mainly to investigate their roles in youth’s education and morals, the development of the patriotism spirit in youth, the respect to the national-spiritual values, to protect the traditions and the examples got in public practice and intellectual level, science, philosophy, religion, morality and other spiritual values system nowadays, again estimating their role in human’s life are taken into consideration.

Key words: Haji Bayram Veli, admonition, folklore, community, culture

Anadolu’nun manevi mimarlarından, Türk tasavvuf şiirinin önemli temsilcilerinden biri olan Hacı Bayram Veli hayatı ve faaliyyeti ile her zaman ilgi odağı olmuştur. Onun eserleri okurları tarafından büyük sevgi ve saygıyla kabul edilmiş, bir örnek misali daim hafızalarda tutulmuştur. Hacı Bayram Veli’nin edebi irsi araştırıcılar tarafından çeşitli taraflardan incelenmiştir. Ancak yine de araştırmaya ihtiyac vardır. Çünkü onun yaratıcılığının çeşitli bilim dalları ile bağlılığı dikkat çekmektedir. Örneğin, bu bağlılığı folklorla da görüyoruz. Öyle ki, folklor örneklerinden olan atasözü, deyimler halk arasında hikmetamiz özelliklerine göre ilgi çekiyor. Halk bunlar aracılığıyla akıl ve düşüncesini, tefekkürünü belirtiyor. Hacı Bayram Veli’nin de folklorun bu janrını hatırlatan öğütleri kendi konusuna göre takdire şayandır. Bahs etdiğimiz nasihatlara bakıldığında burada ilk bakışdan dikkat çeken insan ve onun toplumdaki yeridir. Burada tüm yaş kategorisinden olan insanlara, özellikle gençlere hitap ederek insan, toplum, doğruluk, eğitim, tahsil, insanlararası ilişkiler, dostluk, din, milli, manevi değerlere saygı və s. gibi önemli meselelerden yeterince bahs edilmiştir. Bu nasihatlar halkın zengin manevi serveti gibi uzun yıllardır yaşamaktadır. Her birinde eski türk halklarının manevi kültürünün çok önemli unsurları kendini göstermektedir.

FIDAN GASIMOVA254

Nasihatları ile tanışlıktan görüldüğü gibi yılların sınavından çıkmış ve bu gün hakikat yolunu nişan veren, düzü eğriden, hakkı nahakdan seçmekte bize rehber olan bu akıllı fikirler aracılığıyla bir bakıma toplumu şekillendiren unsurların da temeli koyuluyor.

Hacı Bayram Veli eserlerinde atalar sözlerinden geniş bir şekilde yararlanmış, kendi derin zekasının mahsulu olan bir çok mısraları ise sonralar atalar sözü makamında işlenmiştir. Onun öğütlerinde insan və toplum için önemli fikirlere rastlanmaktadır. Toplumun gelişmesinde folklor janrı olan atasözünün önemini anlayan Hacı Bayram Veli nasihatlarını bu tarzda yazmışdır. Bildiğimiz gibi folklorun hikmet hazinesi olan atasözünde insanlık için önemli tavsiyelere rastlanır. Nine ve dedelerimizin oluşturduğu bazı atasözlerinde dostlukla bağlı olanlara da sıkca rastlanır. Dostlukta ilişki, sadakat, güven, itibar vb. konular bu gibi hikmetli sözlerle okuyuculara iletilmiştir: “Dost dar günde tanınır”, “Dost dosta arka olur”, “Dost yolunda azaba düşenin el içinde yüzü beyaz olur”, “Dost ol, vefalı ol” vb. (Atalar sözü, 1985: 277-280). Bu gibi atasözleri Hacı Bayram Velinin de nasihatlarında rastlanmaktadır. O, atasözünün halkın manevi ışıklanmasındakı rolünü doğru anladığı için bu örneklere sıkça başvurarak, dostlukla ilgili de nasihat içerikli atasözlerine eserlerinde fazla yer ayırmıştır. Örneğin:

Arkadaşlarınızın kusurları emanet gibidir. Onları sır gibi saklayınız.Ayıp ve kusurlarını gördüğünüz arkadaşlarınızın, komşularınızın, sırlarını

ifşâ etmeyiniz. Çünkü gördüğünüz bu sırlar, size emânettir. Emânete hiyânet ise, çirkin bir harekettir (http://www.hacibayramiveli.com/).

“Tamahkar kendi nefsinin kuludur”, “Açgözlülük başa beladır”, “Tamahkarın gözü kör olur” vb. (Atalar sözü, 1985: 594) gibi ata sözlerinde mal hırsı, dünya malına düşkünlük, nefsi arttırmayı bilmemek gibi insana yakışmayan olumsuz nitelikler kınanmıştır. Hacı Bayram Velinin de nasihatlarında zenginlik herisliyi, dünya malına düşkünlük, nefse düşkünlük gibi insana yakışmayan olumsuz nitelikler kötülenmiştir. O, yarattığı hikmetamiz sözlerde insanları bu gibi keyfiyyetlerden uzak olmaya seslemişdir:

Nefsinizi daima kontrol altında tutunuz. Düşünün, onu başı boş bırakmayın,zira her fırsatta sizi ateşe götürür.

HACI BAYRAM VELİ’NİN NASİHATLARINDA İNSAN VE TOPLUM 255

Sakın dünyalığın varsa ona güvenmeyiniz, yoksa çalışıp helalinden elde ediniz, kazandığından fakirlere cömertçe payını veriniz (http://www.hacibayramiveli.com/).

Bilim ve eğitime özellikle önem veren Hacı Bayram Veli halkın çektiği sıkıntıdan, zulümden çıkış yolunu, esasen, ilimde, bilgi edinmekte görüyordu. O, insana her zaman okumayı, yeni şeyler öğrenmeyi tavsiye ediyordu. Şairin nasihatamiz fikirlerinde insanların kibiri, kendisini övmesi, yalan söylemek, cehalet gibi nitelikleri de kötülenir ve şair herkesi sadeliye, doğru söze üstünlük vermeye, dediği her fikri esaslandırmağa, mantıklı okumaya çağırıyordu:

Alim ve velileri çokça ziyaret ediniz ki şefaatlerine kavuşasınız.Âlim ve velîlerin kabirlerini ziyâret ediniz. Zîrâ o büyükler, kendilerini

ziyâret edenlere şefâat ederler. Kimden ilim tahsil etmişsen O hocan için daima Allah’tan rahmet ve

mağfiret dileyiniz.Başkalarından daha çok çalışıp çok ilim sahibi olunuz.Önce ilim tahsil ediniz, sonra helalinden para kazanıp evleniniz.İlmi bir konuyu  özüne göre düşününüz, öyle karar veriniz, dıştan

görünüşe bakıp yanılmayınız.Cahil zümre arasında ne gülün ne de gülümseyin.Cahil topluluktan sakının, onlarla tartışmaya girmeyin (http://www.

hacibayramiveli.com/).Halk hikmeti, nasihatının gelecek nesillerin terbiyesindeki rolü inkar

edilemez. Hacı Bayram Veli de bu etkinin olumlu taraflarını açıkça idrak ettiği için yaratıcılığının önemli bir bölümünü halk hikmeti gibi değerli nasihatlarına ayırmıştır. Bu hikmet ve nasihatlarda gelecek nesillerin sağlıklı ruhta büyümesi, kendini terbiye, mantıksal fikir yürütme yeteneği tebliğ edilir. Folklorun halkın yaşam tarzını, dünyaya felsefi-estetik görüşlerini, geleneklerini, dilini ve ruhunu kendinde açıkça yansıttığı herkese malumdur. Bunu dikkate alan Hacı Bayram Veli sanki öğütlerinde folklor örneklerini hatırlatan materyallerinin çocukların güzel ruhta büyümesine, düzgün eğitimine önemli etki edeceğine, toplum için olumlu ahlaklı gençlik yetişdireceğine eminliğini ifade ediyor.

Hacı Bayram Velinin nasihatlarında sıkca rastlanan arasında insanlara

FIDAN GASIMOVA256

vatan, el sevgisi, adalet, sadakat gibi hislerin aşılanmasıdır. Çünki bunlar gençlerin temiz, saf beyinlerini aydınlatır ve onların zamanla doğru ve yanlışı birbirinden ayıra bilmesine vesile olur.

Folklorumuzda gençlere hitaben zamanlarını boş geçirmemeyi, her anın, zamanın değerini bilmeyi, hayırlı işler görmeyi, kötü işlerden ve üzüntü, kederden uzak olmaya sesleyen ata sözleri de vardır: “Gençliğin değerini bilmek gerek” (Atalar sözü, 1985: 677). Bazen de gençliğe bağımsız yaşama başladığı zamandan itibaren hiç kimseye muhtaç olmadan, kendi işinin, mesleğinin sahibi olarak yaşamanın yollarını öğretiyor. Bu gibi hikmetli sözlerde bildiriliyor ki, emekseverlik, çalışkanlık, helal emek insanda bazı olumlu ahlaki nitelikler oluşumuna tesir eder, tembellik, yiyip yatmak, aylaklık ise olumsuz sıfatların oluşmasına neden olur. Doğruluk, dürüstlük insanı her zaman saygılı eder: “Doğru söyle, at bin çap” (Atalar sözü, 1985: 275). Hacı Bayram Veli de nasihatlarında gençlere, bütün insanlığa hitaben şöyle der:   Çalışın! Zengin bile olsanız çalışın. Boş gezenlerin arkadaşı şeytandır!

(http://www.hacibayramiveli.com/).İnsanın sözü her zaman için önem taşımaktadır. Her kes kendi

sözünün sorumluluğunu taşımayı bilmelidir. Buna atalarımız her zaman önem vermiştir. Bu fikrimizi destanlarımız, oradaki halk kahramanları, bilgelerin hareket ve davranışları, konuşmaları da doğrulamaktadır. Ata sözlerinde ise bu fikir bu şekilde ifade edilmiştir: “Söz kılıçtan keskindir” (Atalar sözü, 1985: 580), “Sözün zahiri zarif, batılı latif olmalıdır”, Sözün doğrusu taştan geçer vb. (Atalar sözü, 1985: 584). Buna Hacı Bayram Veli de işare etmiştir: “Çok konuşmayın, sorulanları biliyorsanız cevap verin. Kaynak gösterin ki dinleyenler bunu şüphe ile karşılamasın”.

Gençliyin ahlakının olumlu yönde etkilenmesine büyük katkıda bulunan bu gibi ata sözlerinden örneklerin sayı artırılabilir. Ancak belirtmek isteriz ki, bu hikmet hazinesi örnekleri gençlik, ümumen tüm yaş gruplarından olan okurlara her zaman için manevi gıda, beyinlere ışık olmuştur.

Türk toplumunda ailenin özel bir yeri vardır. Aile, aile içindeki akrabalık ilişkileri ve s. gibi mevzular her dönem yazarların eserlerinde kendine yer edinmiştir. Öyle ki, aile, aile ilişkilerinden sıkca bahs eden, “ Aile arasında

HACI BAYRAM VELİ’NİN NASİHATLARINDA İNSAN VE TOPLUM 257

adaba dikkat ediniz”- deyen Hacı Bayram Veli de bu konu üzerine çok konuşmuştur (http://www.hacibayramiveli.com/). O, güçlü devlet geleneğinin temelinde güçlü ailenin olduğunu tekrar tekrar vurgulamış, toplumun manevi açıdan temiz, saf insanlardan oluşmasında bu ailenin büyük rol oynadığını söylemiştir. O diyordu ki, ailelerde saf eğitim, çift arasında sıcak ilişki sağlıklı neslin yetişmesinde önemli meselelerden biridir. Bu nedenle, bu büyük insan ailenin saf temeller üzerinde kurulmasının gerekliliğini söylüyordu. Onun bununla ilgili yürüttüğü propaganda sultan›ın kulağına ulaştığında o, Hacı Bayram Veliye devlete hizmet eden çalışmalarından dolayı teşekkür etti, onu o dönemin en büyük evliyası olarak adlandırmıştır (http://www.baki-xeber.com/siyaset/59297.html).

Onun çeşitli içerikli öğütlerinde insanlığa yakışan olumlu nitelikler tebliğ edilir. Hacı Bayram Veli’nin nasihatleri insan ve toplum ilişkilerinin düzgün kurulması için bir araçtır. Asıl hayat dersi veren bu ifadeler yeri geldikçe atasözü makamında da işlenebilir:

• Ölümü çok hatırlayınız. Hesabınızı, hesaba çekilmeden yapınız.• Dünya gamından kurtulmak isteyen kabristanlara gitsin.• Çarşıda ve câmi avlusunda bir şey yemeyiniz. Yol ortasında

durmayınız.Ticâret erbâbının dükkânlarında uzun müddet oturmayınız.

• Hiçbir günâhı küçümsemeyin, çok çalışın. Boş gezenler, zengin bile olsa, arkadaşları şeytan, kalbleri şeytanın konağı olur.

• Helâlinden kazanıp, ondan fakırlere cömertçe veriniz.• Ölümü çok hatırlayınız. Ölüm gelmeden hesâbınızı yapınız.Tövbe

ediniz ki, affa kavuşasınız.• Dünyâ gamından, nefsin sıkıştırmasından hafifleyip kurtulmak

istiyorsanız, kabristanları sık sık ziyâret ediniz.• Halk içinde Allah’ı çokça anınız. Bu durum maneviyatı yükseltir,

katı kalpleri yumuşatır.• Hiç bir günahı küçümsemeyiniz, boş durmayıp çalışınız. Çalışanları

Allah sever. Boş gezenler zengin bile olsalar yoldaşları şeytan, kalpleri şeytana konaktır.

• Her nerede olursanız olunuz sizi Allah’ın gördüğünü unutmayınız.Allah’tan korkunuz, fenalıklardan sakınınız.

• Emaneti koruyunuz. Zira din de size emanettir, beden de.

FIDAN GASIMOVA258

• Sakın ölümü unutmayınız, her gece onu hatırlayınız, hesabınızı yapınız, olurki tevbe edince Hak’ta sizi affeder.

• Başkalarından daha ihlaslı ve daha çok ibadet etmedikçe, başkalarından daha çok ihsanda bulunmadıkça rahat etmeyiniz.

• Mezarlıkları sık sık ziyaret ediniz. Dünya gamından ve nefsin sıkıştırmasından kurtulursunuz. Çünkü nefsin tek korktuğu ve aldatamadığı yer mezarlıktır. Ölenin kendisi olacağını ve azabı tadacağını iyi bilir.

• Bütün işlerde cimrilikten sakınınız.İnsanlığınızı koruyunuz.Güzel huylu ve merhametli olunuz.Ne halde olursanız olun dünyaya rağbeti azaltınız.Kötülükten uzaklaşınız.

• Her daim nasihat ediniz.• Oyun oynanan ( kumar..vb) gibi yerlere, laubali konuşulan

meclislere girmeyiniz.• Ayıplarını gördüğünüz komşuyu kınamayınız.

Sırlarını açıklamayınız. Çünkü gördüğünüz bu sır size emanettir, emanete hıyanet kötü ve çirkin bir filldir.

• Çok gülmeyiniz zira kalbiniz kararır.Sakin ve ağırbaşlı olunuz, yürürken başınız önde vakarlı bir şekilde yürüyünüz,aceleci olmayınız.

• İyi bilinki öfke, düşünceyi, iyi düşünmeyi daraltır.Sonunda insan yanılır.

• Konuşurken gürleme, bağırıp çağırma, yüksek sesle bile konuşma.• Devlet büyükleriyle ilişkilerinizde ateşten faydalandığınız gibi

olun. Uzakça durun, ısınacak kadar yaklaşın.• Büyüklerin huzuruna girerken, hem kendi kadrini hem de

başkasının kıymetini bilen olun.• İlimde hukuki meselelerde sana teklif edilecek işler ancak kendine

uygun olanları kabul etki sonuçta başka bir görüşü savunmak zorunda kalmayasın.

• Halkın önünde konuşmayın ancak sorulursa cevap verin.• Avam ve zenginler arasında dini ve zaruri bilgiye dair sözlerden

çekinin. Zira zenginliğe ve mala karşı zaafın var gibi anlaşılmasın.• Yol ortasını işgal etmeyiniz.• Padişah huzurunda dahi olsanız Hakkı ve hakikati söylemekten

korkmayınız.

HACI BAYRAM VELİ’NİN NASİHATLARINDA İNSAN VE TOPLUM 259

• Padişah sizi hoşlanmadığınız, dininize uymayan bir işe tayin etse kabul etmeyiniz.

• İnsanların fitnesinden kurtulmak istiyorsanız, çarşı ve pazarlarda sık sık bulunmayınız.

• Hiddet ve kin, hakîkatleri gören gözleri kör eder. Öfke, iyi düşünmeyi daraltır, yanıltır.

• Küçük çocukları seviniz, başlarını okşayınız. Onları sevindiriniz ki, Peygamber efendimizin emrini yerine getirmiş olasınız

(http://www.hacibayramiveli.com/). Toplumun düzgün şekillendirilmesinde Hacı Bayram Veli gibi ustadların

da büyük rolü olmuştur. Biz klassik edebiyat temsilçilerinin eserlerinde hükümdar halk ilişkisine dair sahnelere, tavsiyelere sık-sık rast gelmişiz. Burada asıl hükümdarın halkla nasıl davranması gerektiğini, toplumun düzgün şekillendirilmesindeki rolüna dair fikirlere rastlamaktayız. Şöyle ki, bununla ilgili Hacı Bayram Veli nasihatlarında bunları söylemişdir:

Yaşlılara saygı gençlere sevgi göster. Halka yaklaş fasıklardan uzaklaş, iyilerle beraber ol. Hiç kimseyi küçümseme ve hafife alma. İnsanlığında kusur etme, sırrını kimseye açma, cimri ve alçak insanlarla dostluk kurma. Kötü olduğunu bildiğin hiçbirşeye ülfet etme. Sana birşey sorulursa o soruya herkesin anlayacağı şekilde cevap ver.

Seni ziyarete gelenlere ilminden birşeyler öğret böylece faydalansınlar. Herkes öğrettiğin şeyi anlayıp uygulasın. Bazan da onlara yemek ikram et. İhtiyaçlarını temin et. Onların değer ve itibarlarını iyi tanı kusurlarını görme.

Halka yumuşak davran, müsamaha göster...(http://www.hacibayramiveli.com/)Fatih Sultan Mehmed Hanın İstanbul‘u feth edeceğini müjdeleyen

dahi Hacı Bayram Veli‘yi Fatih Sultan Mehmed Han‘ın babası Sultan İkinci Murad Han Edirne‘ye davet edip ve ondan bir tavsiye istedi. Hacı Bayram İmam-ı a‘zamın talebesi Ebu Yusuf‘a verdiği tavsiyeyi sultana da verdi: „Emrinde olan herkesin yerini bil; bilim adamlarına saygı göster; yaşlılara saygı, gençlere şefkat göster; halkla bütünleş, fâsıklardan uzak dur; kimseyi küçültüp ihmal etme; insanlığında kusura yol verme; sırrını hiç kimseye açma, yakınlık edip tanımadıkca dostluğa güvenme; cimri ve alcaklarla akrabalık bağı kurma; hiçbir şeye hemen muhalefet olma; sana bir şey soruldukda ona herkesin bildiği şekilde cevap ver; seni ziyaret

FIDAN GASIMOVA260

edenlere ilminden bir şeyler öğret, fakat çok ince meseleleri açma; onların ihtiyaçlarını temin et, değer ve itibarlarını iyi anla, fakat kusurlarını görmemeye çalış; halkla yumuşak davran - onlardan birisinmiş gibi ... „. Görüşme sırasında Sultan Hacı Bayram Veli‘nin ilim ve manevi derecesini anlayınca ona olağanüstü saygı gösterip, güzel hediyyelerle tekrar Ankara‘ya yola salmıştır (http://www.baki-xeber.com/siyaset/59297.html).  

Hacı Bayram Velinin gördüğü işler çok geniştir. Onun bu çeşitli faaliyeti bir çok tarafdan araştırlmıştır. O da söyleniyor ki, Hacı Bayram Veli, irşad görevi yanında müridlerin dünya hayatı ile de alakalı olmalarını sağlamıştır. Çiftçilikle meşgul olması, el emeği ile geçinme yollarını araştırması ve bunu çevresindekilerine telkin etmesi, müridlerinin bir meslek ve sanat sahibi olmalarına yönlendirmesi O’nun en bariz vasfı olmuştur (Uluslararası Hacı Bayram Veli Sempozyumu bildiriler kitabı. 25-26 mays, 2016. s. 397). Görüldüğü gibi saygıdeğer insan yalnızca sözde nasihat vermekle yetinmemiş, aynı zamanda hayatta da bunu uygulamıştır.

Görüldüğü gibi bildiride Hacı Bayram Velinin söylediği nasihatlarında toplumun gelişmesindeki, en önemlisi gençlerin eğitim ve ahlakındaki rolü araştırılmış, gençlerde vatanseverlik ruhunun inkişafı, kültürüne, milli-manevi değerlere saygı, geleneklerin korunması gerektiğini tebliğ eden örneklerinin ve bunların şimdiki dönemde insanlığın elde ettiği sosyal deneyim ve yükseldiği entelektüel düzeyde, bilim, felsefe, din, ahlak ve diğer manevi değerler sisteminde, onların insan hayatında rolünün yeniden değerlendirilmesinde nasıl yansıdığının araştırılması öngörülmüştür.

KaynakçaAtalar sözü (1985). Bakı, Yazıçı. Uluslararası Hacı Bayram Veli Sempozyumu bildiriler kitabı. 25-26 mays, 2016.http://www.hacibayramiveli.com/ - (Erişim tarihi: 07.03.2017). http://www.baki-xeber.com/siyaset/59297.html - (Erişim tarihi: 19.04.2017).