هاي ناموسي راهبردهاي پليس در پيشگيري از قتل

سيدسجاد كاظمي شناسي دانشجوي دوره دكتري حقوق كيفري و جرم

احسان زررخ اسيشن كارشناس ارشد حقوق كيفري و جرم

چكيدههايي هستند كه بيشتر در جوامع سنتي به وقـوع هاي ناموسي در زمره قتل قتل

با وجود نواهي بسياري كه در . ها دارند پيوندند و ريشه در باورهاي غلط مرتكبان آن ميقوانين و شريعت اسالم نسبت به چنين اقداماتي مطرح شده، باز هم شـاهد وقـوع ايـن

شود آن است كه علت ارتكـاب سؤال مهمي كه مطرح مي. حوادث در كشورمان هستيماين نوع جرائم چيسـت؟ شـايد عامـل اصـلي آداب و سـنن نادرسـت و باورهـاي غلـط

حـال از ديـدگاه بـااين . اي است هاي جداگانه مرتكبان آن باشد، كه خود مستلزم نگاشتههايي با چنين قتل عنوان يكي از عوامل مهم در مقابله توان به پليس به شناسانه مي جرم

اشاره كرد، زيرا اين نيرو، هم در مقوله پيشگيري و هم مقابله با جرائم، داراي وظـايف و بنـابراين در ايـن پـژوهش بـه بررسـي نقـش پلـيس در پيشـگيري از . اختياراتي است

منظور بهبود عملكـرد ايشـان ارائـه هاي ناموسي پرداخته شده و راهكارهايي نيز به قتل .شده است

.پليس، پيشگيري، تعصب، ناموس، قتل ناموسي :واژگان كليدي

درآمد) الفعنوان يكي از ابزارهاي مؤثر در مبارزه بـا بزهكـاري، از پيشگيري از وقوع جرم به

در مقولـه . شناسـي قـرار گرفـت موضوعاتي است كه در قرن نوزدهم مـورد توجـه جـرم ح و درمـان بزهكـار و در صـورت ها، اجراي عدالت، اصال پيشگيري، هدف تضمين آزادي

. ضرورت سركوب بوده استشناسـي اسـت، مكتب تحققي كه پرچمدار ورود پيشگيري از جرم در حيطه جرم

رف، بـه سـوي براي اولين بار با طرح اين موضوع افكـار عمـومي را از پاسـخ كيفـريِ صـد سـاير ها، درمان و پيشگيري سوق داد و همـين امـر شـروعي بـراي ورو شناسايي علت

وايت و هينـز، (شناسي و ارائه نظريات جديد در اين زمينه شد مكاتب حقوق جزا و جرم1386 ،69 .(

1389تابستان، پانزدهم، شماره پنجمسال / فصلنامه مطالعات پيشگيري از جرم • 164

هـاي پيشـگيري از با وجود تفاوت مباني مكاتب در تعريف جرم، منشأ آن و شيوههـاي ديـده و جامعـه، برنامـه آن، آنچه مسلم است در سـه سـطح و محـور بزهكـار، بـزه

.كه تاكنون ادامه داشته استپيشگيري ارائه شده كه نهادهاي عدالت كيفري غالباً اين امر مورد پذيرش قرار گرفته است طوركلي به

بنـابراين، . گونه كه شايسته است پاسـخگوي آن باشـند توانند آن نمي ،وقوع جرم پس ازاز نظـر اهميـت در جايگـاه ،عنـوان بهتـرين رويكـرد به ،رويكرد پيشگيري از وقوع جرم

. ت قرار داردنخسجـرائم و مهـار آن و بـه ميـزان طور سنتي، براي پاسخ به افزايش اين به پيش از

منـابع بيشـتري ،و بـراي اجـراي قـانون اميد بازداشتن مجرمان از ارتكاب جرائم بيشـتر . شد يافت و كيفر رفتارهاي مجرمانه تشديد مي اختصاص مي

ـ هـاي سـخت كـه سياسـت لحـاظ ايـن هرحال در اين چند سال اخير، به به هگيراناين در نتيجه نداشته است، بر نتايج مطلوبي در ،دستگاه قضايي مبني بر تشديد مجازات

.اهميت خود را از دست داده است» محور واكنش«اصطالح راهبردهاي بههاي ناموسي توجه به پيشگيري و نه واكنش، از اهميت شاياني در باب پديده قتل

وقوع هر قتل ناموسي برابر است با از بين رفتن و سلب حـق حيـات زيرا. برخوردار است . سازد يك انسان و همين امر است كه اين جنايت را از ساير جرائم متمايز مي

هـاي خـاص خـود را بـه هاي ناموسي دشـواري اما پرداختن به پيشگيري در قتلاموسـي علـل و عومـل جا كه در بروز يك قتل ن ديگر از آن عبارت به. همراه خواهد داشت

متعددي دخيل هستند، ضرورتاً پيشگيري از بروز آن نيز با نظر داشتن همه اين عوامـل، .قابل دسترسي خواهد بود

هاي ناموسي علل و عوامـل مختلـف فرهنگـي، اجتمـاعي و قـانوني در وقوع قتلعـات ها، نيازمنـد انجـام تحقيقـات و مطال دخالت دارند كه بررسي جامع و كامل همه آن

ورسـوم و تـوان بـه متغيرهـايي نظيـر حـاكم بـودن آداب طوركلي مي فراوان است، اما بههاي گروهي، قانون و يا عواملي چون مهاجرت فرهنگ مردساالرِ يك جامعه سنتي، رسانه

). 76، 1994 1جرارد،(و سطح تحصيالت افراد اشاره داشت

1 .Gerard

165 • هاي ناموسي راهبردهاي پليس در پيشگيري از قتل

سهم خـود اين عوامل به هاي ناموسي يك عامل موجه صرف ندارد، بلكه همه قتلرسد كه سـهم متغيرهـايي چـون فرهنـگ نظر مي در وقوع اين پديده نقش دارند؛ اما به

در كنار . ورسوم حاكم بر يك جامعه خاص، بيشتر از ديگر متغيرها باشد مردساالر و آدابكننده اجتمـاع، در پيشـگيري و كـاهش اين عوامل نبايد تأثيري را كه نيروهاي حفاظت

.بروز اين پديده دارند، ناديده گرفت مواردشـود پـس از طـرح مبـاحثي در خصـوص مفهـوم و در اين پژوهش تـالش مـي

هـاي هاي ناموسي، ابعـاد و زوايـاي گونـاگون ارتبـاط ميـزان قتـل پراكندگي آماريِ قتلوتحليل قرار بگيرد و براي كارآيي بهتر و مؤثرتر ناموسي و نوع عملكرد پليس مورد تجزيه

. در اين حوزه، پيشنهادها و راهكارهايي كاربردي و عملي نيز بيان شود پليسها و مفاهيم از اهميت زيادي برخوردار بوده هاي ناموسي بعضي واژه در زمينه قتلتواند تـأثير بسـياري در ارزيـابي ها مي در واقع بررسي ابتدايي آن. و كاربرد فراواني دارند

. موسي داشته باشدهاي نا دقيق جوانب گوناگون قتلهـاي راستا قبل از پرداختن به بحث اصلي، مفاهيمي چـون نـاموس و قتـل اين در

:گيرند وتحليل قرار مي ناموسي مورد تجزيه هاي ناموسي شناسي ناموس و قتل مفهوم) ب

اي است كه مأخوذ از فرهنگ يوناني بوده و در لغت به آبرو، عزت، كلمه» ناموس«دامني، شرم، غيرت، عصبيت قومي، ملي، خانوادگي، شهرت، عفت، پاكنامي، اعتبار، نيك

پـور، همـان، ذيـل واژه انصـاري (زن و خواهر و مادرِ مرد و دفاع از خود معني شده است در فرهنگ فارسي عميد نيز معاني مختلفي مانند شرف، عصـمت، راز، صـاحبِ ). ناموس

).1891عميد، همان، (شده است سرّ و مطّلع به باطن امور براي كلمه ناموس ذكر هـا و جوامـع مختلـف يك مفهوم شناور و سيال است كـه در فرهنـگ » ناموس«

» نـاموس «طـوركلي در اكثـر جوامـع اما به. يابد هاي گوناگوني معنا و مصداق مي شكل به .داراي دو جنبه عمومي و خصوصي است

1389تابستان، پانزدهم، شماره پنجمسال / فصلنامه مطالعات پيشگيري از جرم • 166

كنـد كـه ف مياز يك طرف، اين واژه احترام و حيثيت شخصي يك فرد را توصينگرد و از طرف ديگـر نـوع ديـد و نگـاه جامعـه يك شخص چگونه در جامعه به خود مي

). 3، 2008 1براندون،(نسبت به اين شخص و ارزش او را نيز دربردارد ميزان زيادي بستگي به رفتار و حركات زنان خويشاوند فـرد دارد اين نوع ديد، به

در واقع، يك فرد بـراي . كنند يك فرد را تعيين مي ها هستند كه نوع نگاه جامعه به و آنكه بايد رفتارهاي خود را كه احترام و عزت خود را در جامعه حفظ كند، عالوه بر اين اين

هاي فرهنگي آن جامعه خاص تنظيم كند، همچنين بايد در چهارچوب هنجارها و ارزش .بر رفتارهاي نزديكان خود نيز، نظارت و كنترل داشته باشد

اصطالح ناموس يك شخص، بستگي تامي به بر همين اساس است كه شرافت و بهشود كه افتخار و سربلندي يـك فـرد صـرفاً بـه كند و مشخص مي رفتار ديگران پيدا مي

. (k.araji, 2000: 25)رفتار خودش بستگي ندارد آبرويـي خـود را به همان ميزان كه شخص با رفتار و اعمـال خـود، موجبـات بـي

تواننـد در ايـن امـر دخيـل نيـز، مـي ) خصوص زنان به(آورد، افراد مرتبط با او فراهم ميهاي گذشتگان، مرد بايد از ناموس خود محافظـت كنـد و بر اساس رسوم و سنت. باشند

.اين امر ريشه در حس مالكيتي دارد كه مرد نسبت به زن در طول تاريخ داشته استا ناموس و عزت يك فرد يا خانواده او، توسط كه چر شناسان در خصوص اين مردم

هـا بـر ايـن بسـياري از آن . دهنـد شود، نظرات گوناگوني ارائـه مـي رفتار زنان تعيين ميخواسته مطمئن شود فرزندان او كه در امر تهيـه غـذا و اند كه در گذشته مرد مي عقيده

براي حصول اطمينان كنند، از نسل خودش باشند و بهترين راه ساير امور به او كمك ميرو عفـت و از اين امر، عـدم ارتبـاط جنسـي همسـرش بـا ديگـران بـوده اسـت و ازايـن

). 82، 1357حجاريان، (دامني زنان، از همان ابتدا مورد توجه قرار گرفته است پاكشناسان بر اين نظرند كه جنبه جنسيتيِ واژه ناموس، به اين دليـل اما اكثر مردمنگريسـتند كـه عنوان اموال خود مـي دان در جوامع اوليه به زنان بهگسترش يافت كه مر

در نتيجه جسم زنان و تمايالت جنسـي . ها را با كاالهاي ديگر مبادله كنند توانند آن مي

1 . Brandon

167 • هاي ناموسي راهبردهاي پليس در پيشگيري از قتل

كـرد كـه رفتارهـاي آنان، ارزش پولي كسب كرد كه خانواده و شـوهر او را ترغيـب مـي انند هـر مـال ديگـري بـه محافظـت از آن مند كرده و م ها را منظم و قاعده جنسيتي آن

بپردازند و به همين دليل، از اين دوره به بعد، زنان مطيع و فرمانبردارِ پدر، برادر و شوهر سـري سري اعمـال و رفتارهـاي صـحيح و مجـاز و يـك خود بوده و همين افراد هم يك

. رفتارهاي ممنوع و نادرست را براي زن وضع كردندست كه زنان در ابتدا نقش فعـالي در جامعـه داشـته و حتـي اين در حالي بوده ا

ها جايگاه خود را در جامعه از دست مرور، آن كشاورزي نيز از اكتشافات زنان است، اما بههايي اين وضع در حال حاضر با اندك تفاوت. داده و مردان جايگاه خود را ارتقا بخشيدند . در بسياري از كشورهاي جهان وجود دارد

الح ناموس جزء آن دسته مفـاهيمي اسـت كـه در هـر جامعـه بـار معنـايي اصطدر . اي دارد و تعريف يگانه، مورد اتفاق نظر و استانداردي از اين مفهوم وجود نـدارد ويژه

. واقع بايد ناموس را در متن و زمينه روابط و مناسبات اجتماعي جوامع تعريف كردــه م ــاموس از جمل ــطالح ن ــنتي اص ــع س ــه ارزش در جوام ــت ك ــاهيمي اس ف

اعضـاي چنـين . فردي دارد و مبين يـك واقعيـت اجتمـاعي و فرهنگـي اسـت منحصربهتر از دسـت دادن مـال يـا مـرگ دار شدن شرف و آبروي خود را دردناك جوامعي خدشه

. كنند عزيزان خود تلقي ميو عنوان مالك و معياري بـراي ارزيـابي ارزش، اعتبـار در اين جوامع ناموس را به

كه طور بر طبق اين معيار، ناموس يك فرد، همان. آورند حساب مي جايگاه اعضاي خود بهقبالً ذكر شد، عالوه بر رفتار خود فرد، به رفتـار افـراد مؤنـث خـانواده و در كـل آبـرو و

. رو اين امر بايد مورد نظارت و كنترل واقع شود دامني زنان نيز وابسته است و ازاين پاكدامنـي زن تنهـا بـه خـودش تعلـق در يك جامعه سنتي، شرف و پاك در نتيجه

. شود ندارد، بلكه سرمايه مشترك و همگاني اعضاي خانواده و فاميل محسوب ميرود؛ كار مي در جوامع مختلف دنيا اصطالحات گوناگوني مترادف با واژه ناموس به

وس اسـت، بيشـتر در طور مثال كلمه شرف و شرم كـه داراي همـان معنـاي واژه نـام بهيـا Honourكـه در جوامـع غربـي از لفـظ زبان كـاربرد دارد، درحـالي كشورهاي عرب

Honor شود براي اين معنا استفاده مي .

1389تابستان، پانزدهم، شماره پنجمسال / فصلنامه مطالعات پيشگيري از جرم • 168

الزم به ذكر است كه در كشورهاي مانند پاكستان يا تركيه و يا حتـي كردسـتانِ ).5مان ه(گيرد عراق و تركيه، همين اصطالح ناموس مورد استفاده قرار مي

، شايان ذكر است كه تاكنون تعريـف »قتل ناموسي«در خصوص تعريف اصطالح الملليِ فعال در زمينه خشونت عليه زنـان يـا ها و نهادهاي بين اي از سوي سازمان رسمي

ها يكي از اشـكال كه اين نوع قتل حقوق بشر مطرح نشده است؛ اما آنچه معلوم است اينترين مصداق اين ت و در واقع قتل ناموسي نوع خاص و مهمجرائم ناموسي عليه زنان اس

1.مجموعه استهاي ناموسي را اينچنين تعريف كـرده نگار پاكستاني، قتل ياسمين حسن، روزنامه

اي كه مرتكب شده يا دليل رفتار غيراخالقي كشاني كه در آن، زني را به عمل آدم«: است ). 4، 1384غانمي، (» ل برسانندرود كه از او سر زده باشد، به قت گمان مي

عمـل آمـده اسـت كـه در البته تعاريف ديگري نيز توسط نويسندگان مختلف بـه : شود ها اشاره مي ادامه به بعضي از آن

هاي ناموسي يك سنت و رويه باستاني است كه در آن، مردي يكي از زنـان قتل«ل ارتباط نامشروع او با ديگـري، دلي نام ناموس و شرافت خانواده و به خويشاوند خود را به

، 2004 2تريفـاتي، ( »قتـل برسـاند حتي اگر زن قرباني يك تجاوز جنسي شده باشد، بـه 64.(

قتل ناموسي يك عبارت كلي است كه اشاره دارد به قتل عمديِ همراه با سـبق « ، يك زن جوان يا حتي يك )كه هنوز به سن بلوغ نرسيده است(تصميمِ يك دختر صغير

، 2001 3سـور، (» وسيله يك يا چند نفر از اعضاي مرد خانواده يا فاميـل بزرگسال، بهزن 964.(

دليـل انحـراف از دسـت نزديكانشـان بـه هاي ناموسي بـه كشـتن زنـان بـه قتل«» شـود ها تعيين شده اسـت، گفتـه مـي وسيله جامعه براي آن هنجارهاي جنسيتي كه به

).22، 2004 4فقير،(

ام جرائم ناموسي در غرب داراي اَشكال ديگري از جمله ازدواج اجباري، قطع كردن اند. 1 .هاي مبتني بر ناموس است تناسلي زنان و خشونت

2 .Triphati 3 .Sever 4 .Faghir

169 • هاي ناموسي راهبردهاي پليس در پيشگيري از قتل

ص است در همه تعاريف، مقتول فقط زن است و در واقـع بـر طور كه مشخ همانالبته اين، معناي اخص . هاي ناموسي صرفاً جرمي عليه زنان است اساس اين تعاريف، قتل

هـاي ناموسـي هاي ناموسي است و در قسمت بعدي كه به مصاديق مورد نظـر قتـل قتل .طور مفصل در اين خصوص توضيح داده خواهد شد پردازيم، به مي

توان واكنش عرفي و سنتي جامعه دانست كـه طـي آن از هاي ناموسي را مي قتلرود تا در مقابل عمل نامشروع و غيرمجاز جنسـيِ خـارج از چـارچوب خانواده انتظار مي

. العمل نشان دهد زناشوييِ اعضاي مؤنث خود، عكسخـوني و توان عملي دانست كه طي آن، مردان هاي ناموسي را مي طوركلي قتل به

را ...) اعم از خـواهر، دختـر، مـادر، همسـر و (خويشاوند، يكي از افراد مونث خانواده خود دليل سـوءظن بـه او رابطه جنسي با ديگري و حتي گاه به داليل مختلفي مانند داشتن به

زعم خود، لكـه يا انتشار يك شايعه در خصوص انجام چنين اعمالي، به قتل برسانند تا به . آمده از اين عمل، از دامان خانواده و فاميل پاك شود ييِ پيشننگ و رسوا

اش قـرار بگيـرد؛ امـوري تواند به داليل گوناگوني مورد تهاجم خانواده يك زن ميبا ديگري، فرار زن يـا دختـر از خانـه، طـالق از همسـر، ) زنا(مانند داشتن رابطه جنسي

1.دم و بسياري داليل ديگررابطه تلفني با افراد نامحرم، شايعات در بين مرالبته اين امر رابطه تنگاتنگي با سطح فرهنگ هر جامعه دارد و با توجه به جوامع

دار شدن حيثيت و آبروي خانواده را مختلف، ممكن است مصاديق گوناگوني موجبات لكه، اي مانند پاكستان يا بـنگالدش شدت سنتي و قبيله طور مثال در جوامع به فراهم كند؛ به

تواند بـر حتي صحبت كردن آشكارا و علني يك دختر يا زن با افراد غريبه و نامحرم، ميخالف شرف و آبروي خانواده محسوب شده و موجبات سوءظن اعضاي خانواده و قتل زن را فراهم كند، اما در جوامع اروپايي، مكالمه يك دختر با افراد ناشـناس يـك امـر كـامالً

.شود محسوب مي پاافتاده معمولي و پيشطور معمول پدران، برادران، پسران و شوهران زنان و هاي ناموسي به مرتكبان قتل

دختران هستند، اما در مواردي مشاهده شده است كه حتي عموهـا، پسـرعموها و ديگـر

حتي در مواردي مورد تجاوز جنسي واقع شدنِ يك دختر، ممكن است سبب قتل او توسط . 1 .خانواده شود، اگرچه خود او هيچ تقصيري در بروز اين واقعه نداشته باشد

1389تابستان، پانزدهم، شماره پنجمسال / فصلنامه مطالعات پيشگيري از جرم • 170

اند و حتي در بعضـي مواقـع در ارتكاب قتل دست داشته) در معناي اعم(اعضاي خانواده نفـر را صورت جمعي تصميم به قتل بگيرد و از ميان خود يك ده بهممكن است كل خانوا

انتخاب كرده، به او دستور دهند زني را كه موجبات سـرافكندگي خـانواده فـراهم آورده كـرات است، به قتل برسانند كه اين امر در برخي كشـورها ماننـد پاكسـتان يـا هنـد بـه

). 966، 2001سور، (شود مشاهده مي ناموسي در ايران و جهانهاي قتل. 1

هاي ناموسي، آنچه بسيار جالب توجه و شـايان ذكـر اسـت، ايـن در خصوص قتل . وجه منحصر به يك منطقه، جامعه يا كشور خاص نيست هيچ است كه اين پديده به

عمـل آمـده، بر اساس مطالعاتي كه در اين خصوص در اكثـر كشـورهاي دنيـا بـه دليل حفظ ناموس، تقريباً در همه كشورهاي قتل بهمشخص شده است كه پديده ارتكاب

دليل مسائل ناموسي و شرافتي، جهان وجود داشته و ساليانه تعداد زيادي زن يا دختر به ).987همان، (رسند ترين خويشاوندان خود، به قتل مي دست نزديك به

همچنين اين پديده مختص يك دين و مذهب و يا آيين خاص هم نيست، بلكه با توان به اين نتيجـه رسـيد كـه در همـه اي سطحي در كشورهاي مختلف دنيا مي مطالعه

. پيوندد وقوع مي پيروان اديان مختلف ـ اعم از الهي و غيرالهي ـ بهنكته ديگري كه قبل از ورود به بحث بايـد بـه آن اشـاره داشـت، ايـن اسـت كـه

ياري از قـوانين جزايـي عنـوان يـك سـنت و رويـه تـاريخي، در بسـ هاي ناموسي به قتلصراحت به مرد اجـازه داده كشورهاي دنيا مورد تصريح قرار گرفته و در اين قوانين، يا به

صورت ضـمني اصطالح ناموس خود، زن را به قتل برساند و يا به دليل حفظ به شده كه بهورد تأييد نوعي آن را م ها، به و با قائل شدن تخفيفات فراوان در مجازات مرتكبان اين قتل

توان به كشورهايي چون برزيل، آرژانتين، اكـوادور، براي نمونه مي. اند و پذيرش قرار داده .مصر، گواتماال، پرو، اسرائيل، اردن، سوريه، ونزوئال و فلسطين اشاره كرد

هـر چنـد ) unfpa(بر اساس آمارهايي كه صندوق جمعيت سازمان ملـل متحـد دسـت شـدگان زنـان بـه ل دنيا آمار رسمي تعداد كشتهكند، در ك بار منتشر مي سال يك

تريفـاتي و يـاداو، . (»هزار زن است دليل مسائل ناموسي، رقمي بيش از پنج نزديكانشان به2004 ،68 .(

171 • هاي ناموسي راهبردهاي پليس در پيشگيري از قتل

المللـي هـر سـاله اعـالم اما آمارهاي غيررسمي كه توسـط ديگـر نهادهـاي بـين هاي ناموسـي در بعضـي منـاطق، قتل .دهد شود، بسيار باالتر از اين تعداد را نشان مي مي

شـدگان در قـاره آسـيا بسـيار عنوان مثال تعداد كشته به. پيوندد وقوع مي بسيار بيشتر بههايي است كـه ها است و منطقه خاورميانه و جنوب آسيا يكي از مكان بيشتر از ديگر قاره

. شوند ي كشته ميدليل تعصبات ناموس جا به ساليانه تعداد بسيار زيادي زن و دختر در آنطـور سـاليانه در كشـور پاكسـتان نزديـك بـه هـزار زن بـه ايـن دليـل بـه قتـل همين

).12همان، (رسند ميتوان گفت كـه هاي ناموسي در كشور مي در خصوص پراكندگي مكاني پديده قتل

هاي ناموسـي در حـال اتفـاق افتـادن اسـت و ، قتل طور ميانگين در همه مناطق ايران بهرا منحصر به يك منطقه يا استان خاص دانست، امـا شـدت ايـن پديـده در آن توان نمي

). 60، 1367عبدي، (ها قابل توجه است بعضي استانهـايي ماننـد خوزسـتان، كردسـتان، كرمانشـاه، ايـالم، توان اسـتان طوركلي مي به

ت كـه شرقي و اردبيل را از جمله منـاطقي دانسـ وبلوچستان، آذربايجان لرستان، سيستان .پيوندد وقوع مي ها به هاي ناموسي در آن بيشترين تعداد قتلهاي ناموسـي بـه يـك معضـل ترين استان ايران كه در آن ارتكاب قتل شايد مهم

خصوص در در خصوص وضعيت اين استان و به. تبديل شده است، استان خوزستان باشديكـي از شـديدترين و «: ردتوان به اظهارنظر زير بسنده كـ ميان عشاير ساكن در آن، مي

منفورترين جرائم در نزد عشاير خوزستان، جرائمي مانند زنا يا روابط جنسي ديگر اسـت، دانند و در اكثر مواقع كه عامل يا عامالن آن را مستوجب شديدترين مجازات مي طوري به

اكـنش ها كرده و خصوصاً در مورد دختران و زنـان، ايـن و خود اوليا اقدام به مجازات آنبا كمال تعجب در اين جهت اين قدر تعصب وجـود . شود منجر به نابودي و قتل آنان ميكه شايعه شده باشد كـه مرتكـب عملـي صرف اين گناه به دارد كه بسياري از دختران بي

رسانند و معتقدند كه لكه ننگيني را از دامن ها را به قتل مي اند، آن شده) گرچه دون زنا( ). 114، 1370عطاشنه، (» ...دان خويش زدوده

ها تقريباً بيشترين نسبت قتـل در رابطـه بـا مسـائل جنسـي و در ميان انواع قتلزكـي، (شـود هـا را شـامل مـي درصد قتل 30ناموسي است و اين نسبت در كل كشور تا

1383 ،140 .(

1389تابستان، پانزدهم، شماره پنجمسال / فصلنامه مطالعات پيشگيري از جرم • 172

هـا و هاي مختلف در روزنامه همچنين آمارهايي كه از سوي مقامات قضايي استان. شود، همگي حكايت از رواج اين پديده در ميـان جامعـه ايرانـي دارد جالت منتشر ميم

قتل ناموسي فقـط 54، 1382براي مثال بنا بر نظر رئيس دادگستري خوزستان در سال همچنـين بـر ).2/3/1383روزنامـه همبسـتگي، (در استان خوزستان اتفاق افتاده اسـت

هزار قتل در 7000بيش از 1380تا 1376 هاي هاي منتشرشده طي سال اساس گزارشهـاي مـورد آن مربـوط بـه قتـل 400وقوع پيوسته است كه از اين تعداد، حدود ايران به

).28/2/1388جم، روزنامه جام(ناموسي بوده است هاي ناموسي در ايران به داليل گوناگون، بسيار فراتر از آمارهاي البته ارتكاب قتل

نوعي بر انجام كه اكثريت اعضاي خانواده به دليل اين ري از موارد بهدر بسيا. ذكرشده استاند، بعد از ارتكاب آن توسط يك يا چند نفر از اعضـا بـا توافـق يكـديگر، قتل توافق كرده

جا كه در اين موارد كسي وجود ندارد كنند و از آن جسد را در يك مكان نامعلوم دفن مياطالع نيروي انتظـامي يـا دسـتگاه قضـايي برسـاند يـا كه مفقود شدن زن يا دختر را به

زودي فراموش شده و هيچ اقدامي شكايتي در اين زمينه تنظيم كند، در نتيجه مسئله به ). 21، 1379منشداوي، (گيرد هم در ارتباط با كشف آن صورت نمي

البته اين امر مختص ايران نيست و در كشورهاي ديگر مانند پاكستان يا هنـد در دست آوردن يك آمار صحيح به مسائلي مانند بنابراين براي به. اي رواج دارد د گستردهح

.عدم گزارش قتل و يا امور ديگر نيز بايد توجه داشت

هاي ناموسي پليس و پيشگيري از قتل. 2ترين وجه تمايز پليس از ساير نهادهاي عدالت كيفـري در بحـث در حقيقت مهم

كه فضاي فرهنگي ويژه اين وليه با زنِ در معرض قتل است؛ بههاي ناموسي، مواجهه ا قتلجامعه ايران به سرپوش گذاشتن بر مشكالت خانوادگي، تمايل دارد و ايـن نگـاه ممكـن

. است بر نحوه پاسخگويي به زن توسط پليس، تأثير مستقيم بگذاردوظايفي . صورت انحصاري از حق استفاده از زور در جامعه برخوردار است پليس به

پيشگيري از : از است است، عبارت كه در حوزه مبارزه با جرم بر عهده پليس گذاشته شده ). 255، 1383حسامي، (وقوع جرم، دستگيري بزهكاري و حفظ نظم

173 • هاي ناموسي راهبردهاي پليس در پيشگيري از قتل

هـدف از تشـكيل ايـن نيـرو را ) 1370مصـوب (قـانون نيـروي انتظـامي 3ماده دانسته اسـت و همچنـين » ...و مين آسايشي عمومي و فرديأاستقرار نظم و امنيت و ت«

دســتگيري «و » پيشـگيري از وقــوع جــرم «ايــن قــانون، 8مــاده ) ح(و ) د(در بنـدهاي از ديگر وظايف نيـروي انتظـامي » ها آن ين و جلوگيري از فرار و اختفاان و مجرمامتهم

.عنوان شده استند از موارد درخواست كمك از پليس، دامنه بسيار وسيعي از رفتارهاي ناخوشـاي

گيرد و اين امـر انتظـارات متفـاوتي را از تخلفات خفيف تا جرائم بسيار شديد را دربرميرو، پليس اين آزادي عمل را پيدا كرده است كه در ازاين. دستگاه پليس ايجاد كرده است

. اي را برگزيند حل ويژه ها راه برخي موقعيتاي از عملكردها، يكي را بـه هپليس همواره اين اختيار را دارد كه از ميان مجموع

هاي مانند قتل( هاي خانوادگي عليه زنان اين مسئله در رابطه با خشونت. دلخواه برگزينداز اين جهت اهميت دارد كه ممكن است مأموران پليس براي رسيدگي به ايـن ) ناموسيود، شـ تعبيـر مـي » اختيارات پليسـي « ها، اولويت چنداني قائل نشوند و از آنچه خشونت

پلـيس ممكـن . درستي و در جهت حمايت از حقوق زنِ در معرض قتل استفاده نكنند بهاست راهكار سازش و ميانجيگري را انتخاب كرده يا در نهايت، تشخيص دهد كه موضوع

.ربطي به پليس ندارد و محل را ترك كند) در اين سطح و مرحله(حمايـت از زنـان، تـأثير عنوان نخستين مرجع رسـمي رفتار و عملكرد پليس، به

برخـورد مناسـب . گيري برداشت آنان از دسـتگاه عـدالت كيفـري دارد بسزايي در شكلصورت بالقوه در معرض قتـل ناموسـي هسـتند، مأموران پليس در مواجهه با زناني كه به

تواند در ايجاد احساس امنيت و رضايت خاطر زن، تأثير چشمگيري داشته باشد و در ميممكن است حـس تـرس، نـاامني و پشـيماني از تار نسنجيده يا جانبدارانه آنمقابل، رف

.)K.Araji, 2000: 25(دنبال آورد مراجعه به پليس را بهاي كه سبب توجه فراوان جامعه و اهالي مطبوعات بـه نقـش در انگلستان پرونده

20دختـر » باناز محمود«هاي ناموسي شد، پرونده قتل پليس در جلوگيري از وقوع قتل . كرد اش در انگلستان زندگي مي همراه خانواده ساله كرد بود كه به

1389تابستان، پانزدهم، شماره پنجمسال / فصلنامه مطالعات پيشگيري از جرم • 174

اش او را به قتل تهديد كه اعضاي خانواده دليل اين ، باناز محمود به2005در سال خانواده او اخيراً مراسم ازدواج او را بـا . ها فرار كند كرده بودند، سعي كرد كه از دست آن

ودند، اما مدت كمـي پـس از ازدواج، بانـاز درصـدد جـدايي از پسرعمويش ترتيب داده بعنوان امري مـذموم طالق از سوي خانواده او، به. دليل سوءرفتارهاي او برآمد شوهرش به

. شد برد، شناخته مي و ناپسند كه شرافت خانواده را زير سؤال ميخـانوادگي در يـك جمـع » رحمت سـليماني «نام باناز با يك جوان ايرانيِ كُرد به

ايـن . ها به همديگر عالقه پيدا كرده و تصميم به فـرار گرفتـه بودنـد آشنا شده بود و آنهنگامي كـه ايـن تصـميم او . آمد حساب مي آور به رفتار باناز از سوي خانواده بسيار شرم

ها از قصد فرار باناز مطلع شـدند، پـدر، عمـو و براي ديگر اعضاي خانواده برمال شد و آن . فراد خانواده تصميم به قتل او گرفتندديگر ا

وسيله خوراندن اجباري الكل، به قتل برساند، پدر تالش كرده بود كه ابتدا او را بهاگرچـه او . اما باناز فهميد كه جان او در خطر است و تالش كرد كـه از خانـه فـرار كنـد

. پليس مراجعه كرد موفق به اين كار شد اما جايي را براي خود پيدا نكرد و سرانجام بهكرد كه باناز در مـورد هاي او خونين بود، اما پليس تصور مي كه دست با وجود اين

گويد و در پي يك مشاجره خـانوادگي از خانـه فـرار ها دروغ مي آمده به آن اتفاقات پيشپليس انگلستان بعداً اين اشـتباه خـود را پـذيرفت و قبـول كـرد كـه بـدون . كرده است . ي، باناز را به خانه بازگردانده استتحقيق كاف

جسد او در 2006در ژانويه سال . اش بازگشت باناز توسط پليس به جمع خانوادهپـدر و . اي نزديـك شـهر پيـدا شـد داخل يك چمدان كه كامالً سوخته بود، در رودخانه

1گيـل، . (دان دليل حفظ شرافت خانواده به قتل رسانده عموي او اقرار كردند كه باناز را به2007 ،9.(

سهم عمـده گذار، بايد به در مرحله پيش از وقوع قتل، عالوه بر نقش ارزنده قانونمنظور از كاربرد اصـطالح . نهادهاي اجرايي جامعه در بازدارندگي از بروز قتل، اشاره كرد

. بيشتر پليس و نيروهاي انتظامي جامعه است» نهادهاي اجرايي در مرحله پيش از قتل«

1 .Gill

175 • هاي ناموسي راهبردهاي پليس در پيشگيري از قتل

هـا بايـد بـه اصطالح ناموسـي و كـاهش وقـوع آن هاي به مسير جلوگيري از بروز قتل درويژه پليس پوياسازي كاركردهاي پليس، اعم از پليس قضايي و پليس اداري، پرداخت؛ به

. اداري كه در مقام پيشگيري از وقوع جرم فعال استقـوع جـرم و موظف به جلـوگيري از و » پليس نظم«يا » پليس اداري يا تأميني«

وظيفه كشف جرم و مساعدت بـه دادسـرا در » پليس قضايي«. حفظ نظم و امنيت است ). 213، 1384زاده، عظيم(تحقيقات مربوط به جرم را بر عهده دارد

بندي است و از سـوي ديگـر، در ساختار پليس در ايران از سويي فاقد اين تقسيماي تخصصـي كشـف جـرم، شـاخه هـاي رغـم وجـود شـاخه همين ساختار موجود نيز به

اي كـه قـادر باشـد هاي عليه زنان وجود ندارد؛ شـاخه ديده در رويارويي با خشونت تعليمرا بـا هـدف زنان در معرض تهديد را فوراً از چرخه تهديد بـه قتـل نجـات دهـد و آنـان

. سمت دستگاه قضايي سوق دهد استمداد از مراجع قضايي بهشدن از سوي نزديكانشان قرار دارند، از بيم رفتار برخي زنان كه در معرض كشته

غيرمنطقي مأموران پليس، از گزارشِ ماوقع يا درخواست تعقيب اعضاي خـانواده سـرباز توانـد يـا به اين معنا كه پليس نمـي ،همچنين باور عمومي به ناكارآمدي پليس. زنند مي ،عمـل آورد قتضـي را بـه هاي خانوادگي جلوگيري كند و اقدامات م خواهد ازخشونت نمي

يكي ديگر از داليل مهم عدم گزارش يا عدم مراجعه زنانِ در معـرض قتـل بـه دسـتگاه ).33، 2008براندون، . (عدالت است

اي از منـازل زنـاني باشـد كـه تواند بازديـد دوره حل براي اين موضوع مي يك راهتوانـد ايـن امـر مـي . انـد نوعي در گذشته در خطر كشته شدن توسط نزديكانشان بوده به

هـا را زيـر نظـر دارد، در كه پلـيس آن گونه زنان با توجه به اين ي اين باعث شود خانواده ). 162، 1384حسامي، (نظر كنند بسياري از موارد از كشتن زن صرف

هـاي ديـده در شناسـايي قربانيـان بـالقوه قتـل كمبود نيروهاي پليسـي آمـوزش نبـود ،اي و تخصصـي صـورت حرفـه اي پلـيس زن بـه فقدان يـا كمبـود نيروهـ ،ناموسيهاي مجرب پليسي براي حمايت فوري از زنـانِ در معـرض خطـر، عـدم تعقيـب و شاخه

،هنگام مردان بالفاصله پس از اولين گزارش و ضعف اقدامات تأميني بازدارنده پيگيريِ به . ترين نواقص موجود در ساختار پليسي فعلي است از مهم

1389تابستان، پانزدهم، شماره پنجمسال / فصلنامه مطالعات پيشگيري از جرم • 176

دليل تعصبات ناموسي كشته در مواجهه با زناني كه ممكن است بهوظايف پليس توانـد همچـون شمشـيري گونه موارد مـي متنوع و گوناگون است و پليس در اين ،شوند

. دولبه عمل كندهـاي تحقيقـات مقـدماتي در دادسـرا، ها و كاسـتي نارسايي ،در يك نظام حقوقي

تواند در مرحله احتماليِ مرحله رسيدگي مي هاي تواند در دادگاه جبران شود و اشتباه ميويژه در نحوه پذيرش زن و شيوه برخورد بـا به ،اما خطاي پليس ،شود تجديدنظر رفع مي

. در هيچ مرحله ديگري قابل جبران نيست ،ويترين وظايف پليس محسوب يكي از مهم ،رفتار مناسب و سنجيده مأموران پليس

درك دقيق احساسات و برقراري ارتبـاط ،دردي راه با همبرخورد با زن بايد هم. شود ميتواند با دادن شماره تلفن ايستگاه پلـيس همچنين مأمور مي. مناسب با وي صورت گيرد

يا مأمور مسئول پرونده به زن، به وي اطمينان دهد كه هرگاه نياز به كمك داشته باشد، . رساني به اوست پليس آماده خدمت

ع بر آموزش اصولي و درسـت مـأموران پلـيس در ايـن زمينـه همه اين موارد فرچون پليس معموالً مدت كوتاهي را در محل حضـور دارد، بنـابراين بايـد در ايـن . است

. مدت كوتاه تمام اقدامات الزم را انجام دهدمأموران پليس ايران در وضـعيت فعلـي خـود، فاقـد حساسـيت الزم نسـبت بـه

هـا بـه زن هاي ناموسي هستند و نگاه ترديدآميز آن قتلهاي خانوادگي همچون خشونتايـن رفتارهـاي . شـود ها، گاه موجب برخوردهاي ناشايست با او مـي گونه خشونت در اين

هـاي زن و اعتنايي بـه گفتـه اي از عبارات و رفتارها، همچون بي ناشايست دامنه گسترده . گيرد را دربرميآميز دار، تحقيركننده و توهين استفاده از عبارات نيش

طور كه در انگلستان بعد از پرونده قتل بانـاز محمـود، بـه نقـش پلـيس در همانهاي ناموسي توجه بسياري شده و اقدامات زيادي براي افزايش كـارآيي جلوگيري از قتل

پليس در اين مورد، انجام شده است، در كشور ما هم، انجام چنين اقداماتي بسيار الزم و . رسد ر مينظ ضروري به

راهكارهاي زير در زمره تدابير مفيد براي فعال ساختن ساختار پليسي يك جامعه ها در جامعه ايرانـي، اقـدامي اميدواركننـده در پـر كار بستن آن شوند كه به محسوب مي .هاي حمايتي از زنان در مرحله قبل از وقوع قتل خواهد بود كردن خأل

177 • هاي ناموسي راهبردهاي پليس در پيشگيري از قتل

هاي ويژه زنان نتريبرداري از كال تشكيل و بهره) 1-2هـاي ناموسـي عليـه زنـان، ايجـاد ها در قبال باال بـودن خشـونت يكي از واكنش

ها، كـاهش و جلـوگيري از منظور از ايجاد اين كالنتري 1.هاي پليس بانوان است كالنتريديدگان بـالقوه خشونت عليه زنان از طريق ارعاب بزهكاران و ارائه خدمات حمايتي به بزه

. استدر 1985هـاي ويـژه زنـان در دنيـا بـراي اولـين بـار بـه سـال يل كالنتريتشك

كالنتـري مخصـوص 500در اين كشور امروزه در حـدود . گردد سائوپائولوي برزيل برميهـاي زيـر بـه حمايـت از زنـان قربـاني خشـونت كننـد و معمـوالً از راه زنان فعاليت مـي

):66، 1387محمدنسل، (پردازند ميهاي رسمي مبني بـر تـالش بـراي ديدگان بالقوه، اخذ شكايت از بزهمراقبت -الف

هاي دقيق تحقيقـات پليسـي و تـالش هاي ناموسي از سوي مردان، تهيه گزارش خشونت ها؛ گونه خشونت براي ممانعت از اين

ديـدگي و شناختي به زنـانِ در معـرض بـزه هاي اجتماعي ـ روان ارائه حمايت -بهـاي دهـي دوره هاي اضطراري در موارد مقتضي، در كنـار سـامان معرفي آنان به پناهگاه

آموزشي براي مردان جهت ارتقاي دانش آنان در مورد زنان و جايگاه آنـان در خـانواده و جامعه؛

توان در همين سيستم فعلـي نيـز، از هاي ويژه زنان، مي در كنار تأسيس كالنتري . رفتهاي ناموسي بهره گ مأموران زن براي كاهش قتل

داري و از صـورت درجـه بـه 1345در ايران پذيرش و تربيت زنان پليس در سـال پس از انقالب هـم بعـد از ايجـاد مـدتي وقفـه در . با عنوان افسري آغاز شد 1348سال

در قـانون 1374خصوص آموزش زنان براي مشاغل انتظامي، با اصالحاتي كـه در سـال ان در مشاغل پليسي مجدداً مجاز شناخته شد، نيروي انتظامي صورت گرفت، استخدام زن

طـور مسـتقل بـراي مبـارزه بـا ديده پليس زن، كـه بـه هاي آموزش اما هنوز جاي شاخه . هاي ناموسي آموزش ديده باشند، خالي است مأبانه يا خشونت گراييِ جنسيت خشونت

.شود ا به طور كامل از ماموران زن تشكيل ميدر واقع اين كالنتري ه 1

1389تابستان، پانزدهم، شماره پنجمسال / فصلنامه مطالعات پيشگيري از جرم • 178

أم بـا نيروهاي زن مذكور در ساختار پليسي و انتظامي قادر خواهند بود، جوي تـو اي و بـا شـكلي حرفـه اعتماد و تأمين آرامش و امنيـت را بـراي زنـان ايجـاد كـرده و بـه

. هاي الزم، با موضوع برخورد كنند آمادگياز نگاه زني كه در معرض جنايت از سوي اعضاي مرد خانواده قرار دارد، يك نهاد

يي زن و حمايـت اي مردساالر براي اوست كه گو كننده مجموعه پليسي مردمحور، تداعيدر اين صورت ايجاد ارتباط متقابـل صـميمانه در حمايـت از . از او در آن جايگاهي ندارد

اي در عدم تمايل دليل اين امر عمده. ديده و جلب اعتماد او دشوارتر خواهد شد زن ستمهـاي ناموسـي، محض تهديد بـه وقـوع خشـونت زنان براي استمداد از نيروهاي پليس، به

.آيد يشمار م به

هاي پيشگيرانه توسط پليس واكنش) 2-2اقدام سريع و فوري پليس و نيروهاي انتظامي بـراي خـارج كـردن زن از محـيط

كند، راهكاري است كه در صورت فقدان منابع قانوني هايي كه او را بالقوه تهديد مي خانهي بايد وارد عمل توان به آن متوسل شد، زيرا اصوالً پليس و ضابطان دادگستري زمان نمي

. شوند كه جرمي واقع شده و به مرحله اعالم جرم رسيده باشدپـذير جامعـه، از اما اگر هدف، كاهش موارد بروز قتل و حمايـت از اقشـار آسـيب

طور بالقوه همواره در معرض كشته شدن از سوي اعضاي خانواده جمله زناني باشد كه بههـاي مكـرر ديـدگي اموسي و پيشگيري از بـزه هاي ن توان به كاهش قتل خود هستند، ميگذار ضمن توجه به اين مهم، اين وظيفـه اين در صورتي است كه قانون. آنان اميدوار بود

را با اختيارات الزم به نيروي انتظامي محول سازد تا بيشترين تـالش خـود را در جهـت . كار ببندند موقع براي رهايي زن به اقدامِ به

ض اولين تمـاس تلفنـي يـا حضـوري زن بـا مراكـز انتظـامي و مح اقدام فوري بهپليسي، پذيرش سريع شكايت زن تهديدشده به قتل، منوط نكردن ايـن اقـدام بـه طـي

هـاي ناموسـي تر قتل وپاگير، گامي مهم در جهت كاهش هرچه سريع مراحل اداري دستراكز انتظامي از اين خصوص اگر بين نهادهاي دولتي كمك به زنان با م آيد؛ به شمار مي به

زيرا مراجعه زنان بـه ايـن مراكـز امـن و . هاي تنگاتنگ وجود داشته باشد حيث همكاري

179 • هاي ناموسي راهبردهاي پليس در پيشگيري از قتل

دليـل حضـور اركـان كليـدي ايـن مراكـز در رساني، به جويي آنان به نهادهاي كمك پناههاي تخصصي حمايـت از زنـانِ در معـرض جنايـت نيروهاي پليس، كه فعاالنه در شاخه

.سازد تري را از زن محقق مي حمايت قطعي و فوري كنند، شركت مي

ديده كارگيري نيروهاي آموزش استفاده و به )3-2پذير، ايجـاد حـس مسـئوليت در افزايش حساسيت پليس نسبت به اقشار آسيب

جويي زنانِ در معرض جنايت، تخصصي كردن اقدامات پليس اداري ايشان نسبت به پناهموقع جرم، تعقيب فـوري و متوقـف ايي از لحاظ كشف بهاز لحاظ پيشگيري و پليس قض

ساختن فرآيند و همچنين همكاري تنگاتنگ اين دو شاخه پليسي، از اولين اقـدامات در ديده در حمايت از زنان و دختـرانِ در معـرض جنايـت راستاي پرورش نيروهاي آموزش

. )Walter, 1997: 23(است دارنـد، اثـري مثبـت در مبـارزه بـا دم برمـي موازات هم ق وجود اين دو نهاد كه به

فراهم كـردن . خصوص در مرحله قبل از وقوع جرم، خواهد داشت ها، به جرائم و خشونتشرايط الزم براي آموزش نيروهاي انتظامي تحت ساختار قضايي و حقـوقي جامعـه، كـه

از نتـايج انـد، ديده بالقوه و عامـل خشـونت را آموختـه طرز صحيح و نحوه برخورد با بزهحل مسئله قبل از اي است كه تالشش معطوف به بازدارندگي و يافتن راه سياست جنايي

).215زاده، همان، عظيم(وقوع است موقع و سريع در محل پس از اولين درخواسـت كمـك از سـوي زنِ در حضور به

اي جهـت دسترسـي هاي مناسب منطقه هاي پليسي در فاصله معرض خطر، وجود پايگاههـاي ترين مركز انتظامي، تجهيز امكانات پليسي به تلفـن موقع زنان به نزديك ان و بهآس

اي و مجزاي نيـروي هاي حرفه تماس سريع در يك شبكه ارتباطي مناسب، تربيت شاخهشناختي، آمـوزش درك شناسانه و روان هاي كيفرشناسانه، جامعه انتظامي با ارائه آموزش

هاي پلـيس بـا تأكيـد بـر داشـتن رفتـاري تـوأم بـا نشكدهپذير زنان در دا شرايط آسيبهاي مغرضانه نسبت بـه زنـان، ايجـاد امنيـت از داوري همدردي و عاري از هرگونه پيش

موقع مردان طريق همكاري تنگاتنگ با نهادهاي قضايي و دولتي و در نهايت شناسايي بهترين وي پليس قضايي، مهمصورت بالقوه قصد چنين اعمالي را دارند از س و كساني كه به

1389تابستان، پانزدهم، شماره پنجمسال / فصلنامه مطالعات پيشگيري از جرم • 180

ديده ويـژه، در حمايـت از تدابيري هستند كه در جهت تقويت و تربيت نيروهاي آموزش ).220زاده، همان، عظيم(هاي ناموسي ضروري است زنان در معرض خشونت

تشكيل مراكز و اماكن امن) 4-2دادن بـه ربـط، بـراي پنـاه ها و اماكني توسط دولت و نهادهاي ذي ايجاد پناهگاه

انـد و همـواره احتمـال زنان و دختراني كه در معرض سوءظن اعضاي خانواده قرار گرفتهموقع، صـحيح و متعـارف رود، كمكي مؤثر براي خروج به ها مي كشته شدنشان توسط آن

زنان از قلمرو محيط خانواده است و از آوارگي، سرگرداني يا بازگشت ناخواسته زنـان يـا جلـوگيري ) اي جز به قتل رسـيدن او نخواهـد داشـت كه نتيجه(طر دختران به قلمرو خ

كند و اسكان مناسب زن را همراه با ارائه امكانات و خدمات ترميمي، تأمين نيازهـاي مي :Kressel, 1981(مالي و در نهايت مساعدت حقوقي و قانوني فراهم خواهـد سـاخت

12( . هـايي كـه از ند از طريق راهنماييتوان مسئوالن و مشاوران فعال در اين اماكن مي

گيـرد، بـا اعضـاي خـانواده و فاميـل او بـه بحـث و گفتگـو سوي زن و دختر صورت ميها را نسبت به موضوع ها را به واقعيت مسائل آگاه كنند تا نگاه آن نحوي آن بپردازند و به

ده فـراهم عوض كرده و بعد از فراهم آوردن شرايط، زمينه را براي بازگشت زن به خـانوا .آورند

در كشورهايي مانند انگلستان و مصر، از مدتي قبل چنين اماكني تأسيس شـده رســاني و پنــاه دادن بــه زنــان و دخترانــي هســتند كــه در معــرض و مشــغول خــدمات

بـا وجـود . هاي ناموسي ـ قـرار دارنـد هاي خانوادگي متخلف ـ از جمله خشونت خشونتهـايي چـون بهزيسـتي ز طريق دولت و با كمك ارگـان هايي كه در جامعه ايراني ا تالشتوان به مساعدت و مشاركت فعـاالن حقـوق زن در قالـب شود، مي راستا انجام مي دراين

. هاي خصوصي وابسته به مراكز كمك به زنان نيز، اميدوار بود ايجاد بخشهـاي پزشـكي، روحـي و تأسيس مراكزي جهت پناه دادن به زن با ارائه معاضدت

مند و تضمين احياي مجدد امنيـت او، حركتـي صورت نظام اني، حقوقي و اجتماعي بهرواست جامع و فراگير كه منجر به اميدوار ساختن زن شده و او را از تهديد به قرار گرفتن

181 • هاي ناموسي راهبردهاي پليس در پيشگيري از قتل

رود و همچنـين از آوارگـي و در محيطي كه هر لحظه در آن احتمال كشته شدن او مي . سرگرداني نجات خواهد داد

بـا » اورژانـس اجتمـاعي «ته در سازمان بهزيستي كشور، مراكزي تحت عنوان الباندازي شده است كه گاه به راه... سرپرست يا فراري و هدف حمايت از زنان و كودكان بي

. ورزنـد ديده يا زنان در معرض خشونت خانوادگي نيز مبادرت مـي اسكان موقت زنان بزهسرپناه فراري به اين مراكز، اختيـاراتي دارنـد، يافسران پليس در تحويل دادن دختران ب

. ولي موظف به همراهي زنان به اين مراكز و تحويل آنان نيستندمعموالً تا زماني كه شوهر مرتكب جرمي بـا آثـار ملمـوس و محسـوس همچـون

بيننـد و عرفـاً وجرح نشده باشد، افسران پليس دليلي براي مداخله در موضوع نمي ضربكه با توجه به نداشتن ضمن اين. شود سوي خانواده با واكنش پليس مواجه نميتهديد از

تواننـد خـارج از حـد متعـارف، بـه پشتوانه قانوني الزم، مراكز وابسته به بهزيستي نمـي نگهداري از زنان مبادرت ورزند و در صورت مراجعه شوهر يا خانواده زن، خود را ملزم به

). Kevorkian, 2002: 34(دانند تحويل او مي

ربط مشاركت و همكاري پليس با شهروندان و نهادهاي ذي) 2- 5هاي ناموسي دارد، امـا بـه پليس با تمام اهميتي كه در بحث مبارزه با پديده قتل

تنهـايي و بـدون كمـك و يـاري اقشـار جامعـه و سـاير هيچ وجه قادر نخواهد بود كه بههاي ناموسي در جامعه به موفقيتي نائل قتل دولتي در كاهش وقوع نهادهاي دولتي و غير

هايي نيز نائل آيد، آيد و هرچند ممكن است در برخي موارد تأثيرگذار باشد و به موفقيت . اما همه اين آثار كامالً موقتي بوده و بلندمدت و دائمي نخواهد بود

ـ رو مشاركت ميان بخش ازاين ا هاي مختلف نيروهاي انتظامي و نهادهاي مرتبط بدولتـي، مسائل خانوادگي و امور زنان، ماننـد سـازمان بهزيسـتي و سـاير نهادهـاي غيـر

.ضروري استربط هاي هدفمند مشترك ميان پليس و نهادهاي ذي ديگر وجود برنامه عبارت به اي براي اقدامات پليس در زمينه پيشگيري اجتمـاعي شود كه محدوده گسترده باعث مي

توانـد منجـر بـه تغييـرات هايي كه اغلـب مـي حل ند در اتخاذ راهايجاد شود و پليس بتوا . هاي ناموسي شود، مشاركت كند ماندگار در پراكندگي و ميزان قتل

1389تابستان، پانزدهم، شماره پنجمسال / فصلنامه مطالعات پيشگيري از جرم • 182

، مركز خدمات مشاوره خانواده 1973براي نمونه در ايالت انتاريوي كانادا در سال سـبت بـه نقـش اين گروه وابسـته بـوده و بـراي ارتقـاي آگـاهي عمـومي ن . را بنا نهادند

كنـد هاي نظري و عملي به مـأموران پلـيس فعاليـت مـي اجتماعي پليس و ارائه آموزشو هدف اصـلي آن، پيشـگيري از شـروع خشـونت خـانوادگي، ) 50، 1387نسل، محمد(

. زمان با نخستين تماس پليس است همبا توجه به خشونت عليـه زنـان و مصـونيت بزهكـاران در داخـل 1983در سال

، )دليل قصور پليس در رسيدگي و پـايين بـودن سـطح و مـوارد اعـالم جـرم به(ده خانواهاي مختلف زنـان مشاور امور بانوان ايالت سائوپولو با كمك كانون وكالي برزيل و تشكل

ميليون نفري سـائوپولو و پلـيس را بـراي ايجـاد 15توانست حمايت دولت مقامات شهر دهنده تأثيرگذاري نهادهاي كه همه اين موارد نشان هاي ويژه بانوان، جلب كند كالنتري

.هاي عليه زنان است مرتبط، بر عملكرد و كارآيي بهتر پليس در برخورد با خشونتهاي متمركزتـر در مـورد زنـان و و سياست) اجتماعي، قضايي و پليسي(خدمات

ه يافته اسـت تـا خشونت خانوادگي، در آرژانتين، استراليا، كانادا، مكزيك و پرو نيز توسعامنيت بيشتري را براي زنان تأمين كنـد و بـر مسـئوليت قـانوني پلـيس تأكيـد كـرده،

هـاي اجتمـاعي را بـراي پيشـگيري از افـزايش خشـونت همكاري بين پليس و سرويس ).53محمدنسل، همان، (سامان دهد

آموزش اقشار مختلف جامعه) 6-2هـاي ناموسـي د در امر كـاهش قتـل توان راهكار ديگري كه پليس با انجام آن مي

ها و اقشار مختلف مـردم جهـت هاي گوناگون براي گروه تأثيرگذار باشد، تشكيل همايشهـاي ناموسـي و اثـرات سـوء آن بـر رساني در خصوص ابعاد و زواياي مختلف قتل اطالع

. جامعه استوران هاي خود را براي اقشار مختلفـي همچـون مـأم توانند همايش اين نهادها مي

ها در پليس، قضات و يا مردم عادي برگزار كنند و در خصوص نقش هركدام از اين گروه . هاي گوناگون را ارائه كنند ها آموزش هاي ناموسي، به آن كاهش موارد قتل

183 • هاي ناموسي راهبردهاي پليس در پيشگيري از قتل

هاي مشابهي را براي زنان جامعـه توانند همايش همچنين نهادهاي غيردولتي ميق و تكاليفشان در جامعه اطالعـات الزم را ارائـه ها در خصوص حقو برگزار كنند و به آن

هـاي ناموسـي تواند در كاهش قتـل ترين مواردي كه مي جا كه يكي از مهم دهند و از آنرفتارهـاي ويژه در مورد زناني اسـت كـه بـا ديدگي، به تأثيرگذار باشد، كاهش فرصت بزه

مينه قرار گرفتن خود را در محابا و عاري از هرگونه تعقل و دورانديشي ز آميز، بي تحريكها در خصـوص توانند در اين همايش سازند، اين نهادها مي معرض كشته شدن فراهم مي

هايي را ارائه دهنـد تـا زنـان نيـز در كنـار راهكارهـاي ديدگي آموزش كاهش فرصت بزه هـا را از حقـوق صورت افراطي كه آن البته نه به( ذكرشده، به نوعي در جامعه رفتار كنند

شده را نقض نكرده و خود را از هاي كامالً پذيرفته كه هنجارها و ارزش) خود محروم كند .ديدگي برهانند بزه

گيري نتيجههـاي ناموسـي بيشـتر شـده و هاي اخير توجه به مسـئله اجتمـاعي قتـل در سال

انعكاس خبرهاي مربوط. واكنش جامعه ايراني به اين آسيب اجتماعي افزايش يافته استپـذيري سو حساسـيت ها از يك آن شناختي ها و نقدهاي اجتماعي ـ روان به اين نوع قتل

بيشتر جامعه را نشان داده و از سوي ديگر بيـانگر ايجـاد تـدريجي تحـوالت فرهنگـي و . اجتماعي در جوامع سنتي ايراني است

غير عملي و صورت باره، به ها در اين متأسفانه تاكنون اكثريت انتقادات و اظهارنظر . است ها و احساسات بوده معموالً همراه بيان حساسيتهـاي اجرايـي در بيـان سـويي دسـتگاه هـاي ناموسـي، نـاهم روي ديگر سكه قتل

ايـن امـر خـود هرگونـه . هاي مستند و آمارهاي واقعي رخداد ايـن جـرائم اسـت گزارشدر . كنـد ل مواجه ميشناسي آسيب اجتماعي حاضر را با مشك ـ جرم شناسي بررسي روان

حقيقت تا زمان دستيابي نداشتن به مـدارك و اسـناد معتبـر، ادعـاي رشـد يـا كـاهش . طرفي علمي است ها خارج از بي آمارهاي اين قتل

1389تابستان، پانزدهم، شماره پنجمسال / فصلنامه مطالعات پيشگيري از جرم • 184

تواننـد در كـاهش گـرايش افـراد در كنار مدنظر قرار دادن تمام مسائلي كه مـي كننـده ي كـه نيروهـاي حفاظـت هاي ناموسي اثرگذار باشند، نبايد از تـأثير سمت قتل به

ايـن . سـادگي عبـور كـرد اجتماع و مجري حفظ نظم در جامعه در اين حوزه دارنـد، بـه كه نخستين مرجع رسمي هستند كه زنان و دختران در معرض قتل به دليل آن نيروها به

م توانند در كاهش وقوع اين پديده از طريق اتخاذ راهكارها و انجـا برند، مي ها پناه مي آن .برخي اقدامات تأثيرگذار باشند

صورت بالقوه در معـرض برخورد مناسب مأموران پليس در مواجهه با زناني كه بهنـوعي در گذشـته در معـرض اي از منازلِ زناني كه بـه قتل ناموسي هستند، بازديد دوره

ديـده كارگيري نيروهاي پليسي آمـوزش اند، به خطر كشته شدن توسط نزديكانشان بودههاي ناموسي، استفاده از نيروهاي پليس زن در ر شناسايي قربانيان بالقوه در حوزه قتلد

هاي مجرب پليسي براي حمايت فـوري از زنـانِ اي و تخصصي، ايجاد شاخه مفهوم حرفههنگام مردان بالفاصله پـس از اولـين گـزارش و در در معرض خطر، تعقيب و پيگيريِ به

ترين مواردي است كه پليس با اسـتفاده از بازدارنده از مهم نهايت اتخاذ اقدامات تأمينيِ .هاي ناموسي تأثيرگذار باشد تواند در كاهش آمار وقوع قتل ها مي آن

كارگيري راهكارهايي مانند انجـام اقـدامات تـأميني البته شايان ذكر است كه به . استبازدارنده، نيازمند پشتوانه قانوني بيشتر و فراتر از وضعيت فعلي

تـر توان پيشنهادهاي زير را براي كارآيي بهتر و مناسـب راستا مي همچنين دراين :هاي ناموسي ارائه داد نيروي انتظامي در قبال قتل

هاي اجرايي، تقنيني، انتظامي، قضايي و تبليغي ايجاد هماهنگي ميان دستگاه .1 ي ناموسي؛ها هاي رشد و گسترش قتل كشور در خصوص مقابله با مظاهر و نشانه

ها بر اساس استانداردهاي حقوق بشر تقويت پليس زن و تأكيد بر عملكرد آن .2ديدگي كـه بـه پلـيس مراجعـه الملل و رفتار صحيح و مناسب با زنان در معرض بزه بين كنند؛ مي

دليـل ها و اماكن امن براي پذيرش و نگهـداري از زنـاني كـه بـه تشكيل خانه .3 اند و نظارت اصولي بر اين اماكن؛ منزل فرار كردهتهديدات اعضاي خانواده، از

185 • هاي ناموسي راهبردهاي پليس در پيشگيري از قتل

هاي آموزشي براي مأموران پليس و ساير افراد مربوط، بـا هـدف تشكيل دوره .4 اصالح نگرش آنان به مسائل زنان؛

هـاي اسـتاني و ملـي در هاي آموزشي، سـمينارها و همـايش برگزاري كارگاه .5 هاي ناموسي؛ موضوع قتل

نوعي در گذشته در معـرض خطـر كشـته ناني كه بهاي از منازل ز بازديد دوره .6هـاي گونـاگون بـا ايـن اند و همچنين انجـام مشـاوره شدن توسط نزديكشان قرار داشته

ها در جهت تغيير نگرش آنان؛ خانواده

فهرست منابع .چاپ اول، زوار فرهنگ لغات فارسي،، )1370(پور، غالمرضا انصاري − .جلد اول، چاپ هشتم، اميركبير ي عميد،فرهنگ فارس، )1371(حسن عميد، −، جلد اول و دوم، چاپ المعارف علوم اجتماعي درآمدي بر دايره، ) 1380(باقر ،ساروخاني −

.سوم، كيهاننامـه كارشناسـي ، تعصب ناموسي و ارتباط آن با جـرم، پايـان )1357(حجاريان، محمدحسن −

).شهيد بهشتي(ارشد، دانشگاه ملي ايران هاي ناموسي در اسـتان ، بررسي عوامل اجتماعي مؤثر بر گرايش به قتل)1384( غانمي، كفاح −

. نامه كارشناسي ارشد، دانشگاه تربيت معلم خوزستان، پايانچـاپ سـوم، تهـران، جهـاد مسـائل اجتمـاعي قتـل در ايـران، ، )1367(عبدي، عباس − .دانشگاهينامـه كارشناسـي زسـتان، پايـان ، فصل كوچ در ميان عشاير عرب خو)1370(عطاشنه، منصور −

.شناسي، دانشگاه تهران ارشد، مؤسسه جزا و جرم -1370عوامل اجتماعي مؤثر بـر قتـل در اسـتان اصـفهان ، )1383(زكي، محمدعلي −

.آگه جلد سوم، چاپ اول، ، پرخاشگري و جنايت،1372نامـه ن، حمايت كيفـري از زنـان در برابـر خشـونت خـانوادگي، پايـا )1384(حسامي، سميه −

. كارشناسي ارشد، دانشگاه تربيت مدرسديده خشـونت خـانوادگي در تحقيقـات پليسـي، ، حمايت از زنان بزه)1384(حسامي، سميه −

.، پاييز و زمستان69و 52،53شماره مجله حقوقي دادگستري،

1389تابستان، پانزدهم، شماره پنجمسال / فصلنامه مطالعات پيشگيري از جرم • 186

ديـده هاي سياسـت جنـايي در حمايـت از زنـان بـزه ، پويايي جلوه)1384(زاده، شادي عظيم − .، پاييز و زمستان69و 53، 52شماره مجله حقوقي دادگستري،ونت، خش

.چاپ اول، آفرينه قتل ناموسي،، )1379(منشداوي، عبداالمير −دفتـر تحقيقـات پلـيس و سياسـت پيشـگيري از جـرم، ، )1387(محمدنسل، غالمرضا −

.كاربردي پيشگيري از جرم، چاپ اولچـاپ اول، دفتـر تحقيقـات از جـرم، پليس و پيشـگيري ،)1387(محمدنسل، غالمرضـا − .كاربردي، دفتـر تحقيقـات )1387( مجموعه مقاالت همايش ملـي پيشـگيري از وقـوع جـرم −

.كاربردي ناجا− Triphati, Anushree and Yadav, Supriya (2004), For the sake of

honour but whose honour?, Asia pacific journal of law, vol 2, p 64. −

Sever, Aysan (2001) , Culture of Honour caltura of change ,Violence against women, sage pub, p964.

− Faqir, Fadia, Intrafamily femicide in defence of honour, Third world quarterly, vol 22, no 1, p22.

− Kressel, Gideon, M. (1981), homicide for honour, Chicago journal, vol 22, no 2,.

− Kevorkian, Nadera Shalhoub (2002), Femicide and the Palestinian criminal justice system Law & society review, vol 36 , no3.

− Walter, J. H. (1997), Revenge for honour: date, authorship and source, Oxford journal, Oxford university press.

− Gill, Aisha (2007), Honour killing and request for justice, Criminal justice policy, Sage Pub .

− Gerard, Steve (1994), Morality and code of honour, Philosophy, vol 69, no 267.

− Brandon, james (2008), Crimes of a community, Center for social cohesion, p 3.

− K.Araji, sharon (2000), Crime of honour and shame, The Journal of Criminology, p25.