AĠLE ĠÇĠ ETKĠLĠ

ĠLETĠġĠM

ÖZEL LĠDER ġĠġLĠ ĠLKÖĞRETĠM OKULU

REHBERLĠK SERVĠSĠ

AĠLE BÜLTENĠ

ÇOCUKLAR VE ĠLETĠġĠM ĠletiĢim, genel anlamıyla, bireyin karĢısındaki tarafından anında ve açıkça

anlaĢılmasını sağlayacak Ģekilde kendisini ifade etme davranıĢıdır. KiĢilerarası

iliĢkinin sağlıklı bir Ģekilde yürütülebilmesi, olumlu bir Ģekilde devam etmesi için

bazı koĢullar gerekmektedir. Sözkonusu çocuklar olduğunda, sözlü veya sözsüz

iletiĢimimizde onlara vereceğimiz mesajlara dikkat etmemiz daha da önem

kazanır. Bu nedenle ele alacağımız konular da;

Ben Nasıl Bir Ebeveynim?

Etkin Dinleme ve Basamakları

Ben Dili ve 3 Öğesi

Etkili ĠletiĢimde Gereken KoĢullar

Etkin Dinlemenin Üstünlüğü

ĠletiĢim Engelleri olacaktır.

Anne-babaların birçoğu çocuklar ile iletiĢimlerinde genellikle onları

dinlediklerini söyler. Ancak çocukları kendilerine bir sorunla geldiği zaman, “bir

an önce” soruna çözüm bulma veya problemin kendilerine göre sebebini arama

yoluna gidebilirler. Örneğin; çocuk “yarın okula gitmek istemiyorum” diyerek

konuĢmaya baĢlarken, sözünü keserek “ama gitmek zorundasın” “hemen herĢeyden

kaçıyorsun” yada “okulda yine kavga mı ettin? “ demek,

çocuğa konuĢması ve sorunu açıklaması için

gereken sessizliği sağlamaz. Oysa burada önemli

olan anne-babanın söyledikleri değil, çocuğun

söylemek istedikleridir.

Peki, önce kendimizle ilgili sürece Ģöyle bir göz atalım.

“Kendinizi, çocuğunuzun yaĢlarında olduğunuz dönemde düĢünün. Nelerde sorun yaĢadığınız hatırlayın. Bugüne kalan hangi sorunlarınız var? Nasıl çözdünüz? Sonrasında sizi güçlü kılan neydi?... Çocuğunuzla iletiĢiminizde, o zamanlardan size emanet kalan neler var? Çocuğunuzla olan iliĢkinizde hangisini/hangilerini kullanıyorsunuz? Çocuğunuzla sorunlarınızı çözmekte iĢe yarayan ve iĢe yaramayan neler var?...”

ETKĠN DĠNLEME Etkili iletiĢimde önemli olan, çocuğun söylediklerinin

tam olarak dinlenmesi ve doğru bir Ģekilde yorumlanmasıdır.

Acaba

çocuğunuzla olan iletiĢiminizde Ģu ifadelerden hangisi size

uyuyor?

Çocuğumuzun fikirlerini, anlattıklarını dinleriz ve ona, bunun için zaman ayırırız.

Çocuğumuza, bir düĢünce veya davranıĢa

neden katılmadığımızı açıklarız.

DavranıĢının neye yol açacağını konuĢuruz.

Cezadan çok olumlu pekiĢtireçler kullanırız.

Çocuklarımıza güvendiğimizi belli ederiz.

Onları sevdiğimizi hergün bir vesile ile belli ederiz.

Çocuklarımızın bizim birer kopyamız değil, bizler gibi ama farklı olduklarını

kabul ederiz.

ETKĠN DĠNLEMENĠN BASAMAKLARI

ZAMAN Çocuğunuzla konuĢurken, ona zaman ayırmalı- sınız. Eğer zamanınız

yoksa, ona bunu açıkça söylemelisiniz. Örneğin; “Seni dinlemeyi çok istiyorum.

Ama Ģu anda…… Seninle konuĢmak için beraber daha rahat bir zaman

belirleyelim.”…gibi.

YÜZYÜZE OLMAK KonuĢurken bedeniniz çocuğunuza dönük olmalı.

Yapmanız gereken bir iĢ varken onu dinlemeye çalıĢmak, hem ona dinlenmediği

izlenimi verecek, hem de siz onun anlattığı çoğu ayrıntıyı kaçırabileceksiniz.

MESAFE KonuĢurken aranızda bir engel bulunmamalı ve yeterli mesafe

olmalıdır. AkĢam otururken, siz bir koltukta çocuğunuz diğer koltuktayken

konuĢmak, yemek masasında konuĢmak… iletiĢimde gerekli olan sıcaklığı ortadan

kaldıracaktır.

DUYGUYU ANLAMAK (EMPATĠ) KonuĢurken çocuğu-

nuzun ne hissettiğini anlamaya çalıĢmak, onun iletiĢimini sürdürüp

sürdürmeyeceğini belirlemede önemli bir nedendir.

GERĠ BĠLDĠRĠM Çocuğunuz konuĢurken ne anladığınızı ona sözel olarak geri

yansıtmak, hem anlayıp anlamadığınızı doğrulamanızı, hem de çocuğunuzun

kendisinin anlaĢıldığını hissetmesini sağlar. Çünkü çocuk, anlaĢıldığını hissetmeden

kabul edildiğini anlayamaz ve böyle bir iletiĢimde denge vardır. Bir tarafın

diğerine üstünlüğü sözkonusu değildir.

Ve tüm bunlara ek olarak, anne-baba olarak aranızda bir tutum birliği olması

gerekmektedir. Çünkü iletiĢimde verilen mesajın içeriği kadar, tutarlılığı da

önemlidir. Sağlıklı bir iletiĢimin olması için, çocuğa “çifte mesaj” gitmemelidir.

BEN DĠLĠ VE 3 ÖĞESĠ

Bazen, kendinizi iyi ifade ettiğinizi, çocuğunuza karĢı iyi bir dinleyici

olduğunuzu düĢünseniz de, yolunda gitmeyen bazı Ģeyler olabilir. Bu aĢamada,

kendinizi veya sorunu “nasıl” ifade ettiğiniz önemlidir.

Kabul edilmeyen davranıĢ karĢısında yaĢadığımız duyguları; suçlayıcı ve

değerlendirici olmayan “ben” mesajlarını kullanarak dile getirdiğimizde, iletiĢimde

yaĢanabilecek sorunlar en aza iner. “Sen” mesajları ise suçlama, yargılama...

yüklüdür. “Ne kadar anlayıĢsızsın” “beni hep üzüyorsun”...gibi.

“Ben Mesajlarında” 3 tür bilgi gerekir:

Sorun yaratan davranıĢ hangisidir?

Bu davranıĢ bizi nasıl etkilemektedir?

Bu etkinin bizde uyandırdığı duygular nelerdir?

Örnek: “Evde bana bu kadar iĢ yüklemekle çok acımasız ve düĢüncesiz

davranıyorsunuz. Hiç kimsenin çocuğu böyle davranmıyor.” demek yerine “evde

bu kadar iĢ yapmak zorunda kaldığım da, kendime ayıracak hiç zamanım kalmıyor.

Bu da beni hem üzüyor hem de sinirleniyorum.” diyebilirsiniz.

ETKĠLĠ ĠLETĠġĠMDE GEREKEN KOġULLAR Birlikte olmak, ama kiĢiliğini korumasına da izin

vermek.

Çocuğunuzun duygu ve düĢüncelerini gerçekten

kabul etmek.

Çocuğunuzun hayatının özel olma ve gizliliğine

saygı duymak.

Onun bazı duygularının geçici ve anlık

olduğunu bilmek.

Çocuğunuzun, kendisinin veya sizin ortak yaĢadığınız sorunlara, onun da çözüm

önerisi getirebileceğine inanmak.

Özellikle onun yaĢadığı, çözebileceği sorunları kendi sorununuz haline getirip,

çözmeye çalıĢmamak.

Çocuğunuzu dinlerken, kimi zaman da kendi düĢünce, duygu, tutum veya

değerlerinizin değiĢmesi riskini üstlenmeye istekli ve hazırlıklı olmak.

ETKĠN DĠNLEMENĠN ÜSTÜNLÜĞÜ

Huzur ve güven ortamı sağlar. Böyle bir ortamda çocuğunuz kendini daha rahat

ortaya koyacaktır.

Ġyi bir iletiĢim sağlanacağından, örtülü olan sorunların da ortaya çıkmasına

yardımcı olur. Aksi takdirde çocuğunuz, sizin zaten anlamayacağınızı düĢünerek,

bazı sorunlarını anlatmaktan vazgeçebilir veya sorunlar anlaĢılamayacak Ģekilde

ifade bulabilir.

Çocuğun sorununu çözmesine yardım eder. Çünkü çocuğunuz

anlaĢıldığını ve önem verildiğini hissettiğinde, enerjisini ve dikkatini kendisini

anlatmaya çalıĢmaya değil, çözüm bulmaya

yöneltecektir.

Sıcak bir iliĢki kurulmasını sağlar.

Çocuğunuza iyi bir model olduğunuz için, sizinle,

arkadaĢlarıyla ve öğretmenleriyle olan iliĢkisinde,

daha yakın ve etkin bir iletiĢim kuracaktır.

AnlaĢılmıĢ olmak, çocuğunuzun karĢısındaki kiĢiyi

de anlamaya çalıĢmasını sağlayacaktır. Bu da onun bir

birey olarak kazanması gereken en temel becerilerden

birine sahip olmasını sağlar.

ĠLETĠġĠM ENGELLERĠ ĠletiĢim engelleri; çocuğunuzun düĢünce, duygu veya

sorununu anlatmaya çalıĢırken, onun

susmasına, konuyu değiĢtirmesine,

önemsenmediği duygusuna kapılarak kırılıp

küsmesine… sebep olan ve iletiĢimi kesen

“yol tıkayıcılar” olarak adlandırılabilir.

Emir vermek, yönetmek (1) “Yapman gerekir” “….. yapacaksın” “yapmak zorundasın”….gibi.

Örnekler:

“Odanı sen toplayacaksın”

“Doğru odana git”

“ArkadaĢın Ahmet’ten uzak dur”

Çocuk üzerindeki etkileri

Duygularının yada gereksinimlerinin önemli olmadığını anlatır. Çocuğa, anne-

babasının, kendisinin kararlarına ve yeteneğine güvenmedikleri duygusunu yaĢatır.

Korku yada aktif direnç yaratır.

Söylenenlerin tersini yapmaya teĢvik edebilir.

Uyarmak, tehdit etmek (gözdağı vermek) (2) “……. yapmazsan ……… olur” “ya yaparsın yada ……”

Örnekler:

“Televizyonun sesini kısmazsan piĢman olursun”

“Tabağındaki yemeği bitirmezsen olanları hiç beğenmeyeceksin”…

Çocuk üzerindeki etkileri

Korkmasına, boyun eğmesine sebep olabilir.

Söylenenlerin gerçekten yapılıp yapılmayacağını denemesine yol açabilir. Bunu

görmek için tüm uyarılara rağmen o Ģeyi yapma isteği duyabilirler.

Gücenme, kızgınlık yaĢatabilir ve istenmeyen davranıĢı sürdürmesine neden

olabilir.

Ahlak dersi, vaaz verme (3) “…….. yapmalıydın” “senin sorumluluğun………….” “…… Ģöyle yapman doğru olur”

Örnekler

“Böyle düĢünmemelisin”

“Öğretmenine teĢekkür etmeliydin”

“Doğru olan her zaman nazik davranmandır”

Çocuk üzerindeki etkileri

Suçluluk duygusu yaĢatabilir.

Kendisindeki sorumluluk duygusuna güvenilmediği izlenimi

yaratabilir.

ġiddetli savunmaya geçmesine sebep olabilir.

Öğüt vermek, çözüm getirmek (4)

“Ben olsam.....” “neden ............... yapmıyorsun” “bence

............”

Örnekler

“Ben olsam kardeĢime öyle davranmazdım”

“Bence sen baĢka çocuklarla arkadaĢlık et”

Çocuk üzerindeki etkileri

Çocuğa kendi sorunlarını çözmekten aciz olduğunu ima eder.

Çocuğun, çözümle ilgili seçenekleri düĢünmesine engel olur.

Bağımlılık yada direnme yaratabilir.

Mantık yoluyla inandırma, nutuk çekme (5) “ĠĢte ......... nedenle hatalısın” “olaylar gösteriyor ki.........”

Örnekler

“KardeĢinin elinden oyuncağı aldığın için sen hatalısın.”

“Gerçek Ģu ki, arkadaĢın burada çok haklı.”

Çocuk üzerindeki etkileri

Savunucu tutumları ve karĢı koymayı kıĢkırtır.

Çoğunlukla çocuğun iletiĢimi kesmesine ve dinlememesine yol açabilir.

Bence...

Beceriksiz ve kendini yetersiz hissetmesine neden olur.

Yargılamak, eleĢtirmek, suçlamak (6)

“Olgunca ..... düĢünmüyorsun” “sen zaten tembelsin”

Örnekler

“Bu çok çocukça bir düĢünce”

“Sen zaten hep kolaya kaçarsın”

Çocuk üzerindeki etkileri

Yetersizlik duyguları yaĢamasına sebep olur. Olumsuz bir yargıya hedef olma ve azarlanma korkusuyla

iletiĢimi kesmesine neden olur. Genellikle bu yargıları gerçek algılar. “Ben kötüyüm”...gibi.

Övme, görüĢüne katılma, teĢhis koyma (7) Gereğinden fazla olumlu değerlendirme yapmak.

“Haklısın, o berbat birine benziyor” “Bence harika ........”

Örnekler

“Sen çok haklısın”

“MuhteĢem Ģiir okuyorsun”

Çocuk üzerindeki etkileri

Ailenin yada yetiĢkinlerin beklentilerinin çok yüksek olduğunu ifade eder.

Söylenenler, istenilen davranıĢı yaratmak için, içtenlikten yoksun bir manevra

gibi algılanabilir.

Çocuğun öz-imgesi (kendini algılayıĢı) ile övgü uygun değilse, çocukta kaygı

yaratabilir.

Ad takma, gülünç duruma düĢürme (8) “Koca bebek..” “hadi bakalım süpermen”

Örnekler

“Koca bebek, yaramazlık yapmaya utanmıyor musun?!”

“Hadi sen de sulu gözlü”

Çocuk üzerindeki etkileri

Kendini değersiz hissetmesine, sevilmediğini düĢünmesine yol açabilir.

Olumsuz benlik algısına neden olur.

Genellikle karĢılık vermeye iter.

Tahlil etme, tanı koyma (9)

“Senin derdin ne biliyor musun?” “Aslında sen öyle deme istemiyorsun”

“herhalde çok yorgunsun”

Örnekler

“Aslında sen biraz arkadaĢını kıskanıyorsun”

“Öyle demek istemiyorsun ama......”

“Yorgun olduğumda hep beni rahatsız ediyorsun”

Çocuk üzerindeki etkileri

Tehdit ve tedirgin edici olabilir.

YanlıĢ anlaĢılma endiĢesi ile iletiĢimi kesebilir.

Kendisine inanılmadığı kanısına varabilir.

Güven verme, teskin, teselli etme (10) “Aldırma” “boĢver düzelir” “hadi biraz neĢelen”

Örnekler

“Zamanla kendini daha iyi hissedersin”

“Benim için üzülme”

Çocuk üzerindeki etkileri

Çocuğun kendini anlaĢılmamıĢ hissetmesine neden olur.

Kızgınlık duyguları yaratır. “Size göre kolay tabi” diye düĢünebilir.

Çocuk genellikle mesajı “kendimi kötü hissetmem doğru değil” Ģeklinde algılar.

Ġncelemek, araĢtırmak,

sorgulamak(11) Fazla bilgi arayıĢı içinde olmak.

“Neden....” “Kim” “sen ne yaptın” “nasıl”....

Örnekler

“Neden böyle hissettin?”

“Kim yaptı?” “Kim dedi?”

Çocuk üzerindeki etkileri

Soruları cevaplama genellikle eleĢtiri veya zorunlu çözüm

getirdiğinden, çocuklar genellikle “hayır” demeye, yarı doğru cevap vermeye,

kaçmaya veya yalan söylemeye yönelebilirler.

Sorular genellikle soru soranın nereye varmak istediğini açıklamadığından,

çocuk korku ve endiĢeye kapılabilir.

Anne-babanın endiĢelerinden doğan sorulara cevap vermeye çalıĢan çocuk,

kendi sorununu gözden kaçırabilir.

Konu değiĢtirme,iĢi alaya alma, Ģakacı davranma (12)

Sorundan uzaklaĢtırmaya çalıĢma.

“Daha güzel Ģeylerden konuĢalım” “...... unut” “hadi bakalım süpermen”

Örnekler

“Amaan, bu konuyu unut gitsin”

“Bütün bunları biz de yaĢadık”

“O zaman bütün okulları kapatalım gitsin”

Çocuk üzerindeki etkileri

YaĢamın güçlükleriyle mücadele etmek yerine, onlardan kaçınmak gerektiği

mesajını alabilir.

Çocuğa, sorunlarının önemsiz, saçma ve geçersiz olduğu anlamını verebilir.

Çocuk bir güçlükle karĢılaĢtığı zaman açık davranmaktan kaçınabilir.

PEKĠ, ĠġE YARAMADIKLARI HALDE NĠÇĠN ĠLETĠġĠM ENGELLERĠNĠ

KULLANIYORUZ? Çocuklar herhangi bir sorunla geldiklerinde, onları üzgün,

kızgın, çaresiz... gördüğümüzde bir an önce problemi çözmek ve onları

rahatlatmak isteriz.

Biz de zamanında, benzer veya aynı problemden ne kadar etkilendiğimizi

unutarak, çocuğun yaĢadıklarının çok küçük Ģeyler olduğunu düĢünüp, teselli eder,

üzüntülerini hafifletmek için problemleriyle Ģakalar yapabiliriz.

Sorunu, bir an önce ve en ince ayrıntısına kadar öğrenip, hemen ve en

doğru yardımı yapmak isteyebiliriz. Fakat biz tüm iyi niyetimizle bunu isterken,

onun bazı ihtiyaçlarını gözardı ederek, ona yanlıĢ mesajlar verebiliriz.

PEKĠ NE YAPMALIYIZ? ĠletiĢim engelleri hakkında bilgi edindikten sonra, aklınızdan Ģöyle düĢünceler

geçecektir:

1. Gerçekleri söylemek ve öğüt vermek neden yanlıĢ olabilir?

Anne-baba olarak bunları hiç söyleyemeyecek miyiz?

2. Övmek ve olumlu değerlendirmek neden bir engel olarak kabul ediliyor?

Çocuğun daha iyi yapmasına neden olmaz mı?

3. Soru sormak, sorunla ilgili ayrıntıları öğrenmek istemek niçin olumsuz

algılanıyor?

Bütün iyi niyetlere rağmen, bu tür ifade ve yaklaĢımlar sorunu çözümlemek

yerine, ebeveyn ile çocuk arasında tam tersi tepki yaratıp “sorun” haline

dönüĢür ve iletiĢimi engelleyebilir.

Önemli olan, ele alınan 12 iletiĢim engelinin, çocuk bir sorunla karĢılaĢtığında

“engel” haline dönüĢmesidir. Soru sorma, Ģaka yapma, fikir verme gibi

yaklaĢımlar sorun olmadığı zaman kullanıldığında, duruma uygun ve çözüme

yardımcı olabilir. Diğer yandan isim takma, küçük düĢürme gibi yaklaĢımlar

hiçbir zaman uygun ve yardımcı olmaz. Yani çocuğunuz;

Eğer o anda bir sorun yaĢamıyorsa,

DavranıĢı sorunsuz alanda ise,

Bunları iletiĢiminizde çok sık

ve uygunsuz kullanmıyorsanız,

Çocuğunuz öneri istiyorsa;

bu ifadeler “iletiĢim engeli” olmaktan çıkar. O

zaman bunlar daha doğal karĢılanacaktır.

POZĠTĠF EĞĠTĠMDE 10 TEMEL ĠLKE 1.Çocuğumda baĢarısızlıklara değil, baĢarılara dikkat çekerim. Onu baĢarılı

gördüğüm zamanlarda mutlaka kutlarım.

2.Çocuğuma güvenli bir ortam sağlayabilmek için elimde geleni yaparım. Ona her

zaman ilgi ve sevgi gösteririm.

3.Çocuğumun kendisini değil, davranıĢını eleĢtiririm.

4.Hatalı davranıĢlarının, doğurabileceği sonuçları kendisine açıklarım.

5.Çocuğuma karĢı, değerler ve normlar konusunda açık ve net olarak hareket

ederim.

6.Çocuğumun anlattıklarına her zaman önem veririm. Duygularını ve duygularının

ifade biçimini mutlaka önemserim.

7.BaĢarması için baskı yapmak yerine destek ve yardımcı olmaya çalıĢırım.

8.Ev içinde düzenin sağlanması için açık ve net kurallar, sınırlar oluĢturmaya

çalıĢırım ve bu kurallara bağlı kalınmasını isterim.

9.EĢimle aramızdaki tutum farklılıklarını çocukların yanında tartıĢmam.

10.Her zaman iyi örnek olmaya çalıĢırım.

SON OLARAK;

Aile içi iletiĢimde esas olan, KABUL’dür. Çocuğun kendisini değil, davranıĢı eleĢtirmek

AĢağılayıcı, sert tepkiler vermemek

Çocuğun kiĢilik yapısını değiĢtirmeye çalıĢmamak

Çocuğa ve yeteneklerine güvendiğinizi farkettirmek

Çocuğa karĢı saygılı ve kibar davranmak onunla olan iletiĢiminizi

kolaylaĢtıracak ve iletiĢimin sağlıklı ilerlemesine neden olacaktır.

Unutulmamalıdır ki, çocuklar sünger gibidir. Onlara ne kadar sevgi, hoĢgörü,

saygı... vermiĢseniz, sımsıkı sarıldığınızda tüm hepsini geri alabilirsiniz.

GörüĢmek üzere....