İlker belek - dinin toplumsal kökenleri [yazılama-2015] cs

8/19/2019 İlker Belek - Dinin Toplumsal Kökenleri [Yazılama-2015] Cs

1/205


2/205

Topus Aimizm, Totemizm Şamanizm Dn Süreci


3/205

Yla Yaynev:

Teork Bakış

Topus Aimm, Toemim Şamanm, Din Süreci

Kapk TasaıÖzgür Şahin

ya TsmıYiğit Berker

Br Bskı1991

İk BsNisan 2015

© Yazılama Yayn evi

IBN978-605-9988-162

BskKayhan Matbaacıık

Güve Sa. Sitesi C Blok No: 244Topkapı - İBUL

(0212 576 01 46 / 0212 612 31 85)Matbaa Sertifka No 12156

bYazlama Yaynevi Hizmetleri d Şti

Serasker Cad Osmanck Sokak Betül Han 9/13adıköy İANBUL

o 216 338 52 59

wyazilamacom

iletisim@yaziamacom


4/205

Topus Aimizm Totmi Şamanizm Din Süci

İlker Belek

�ZlAI


5/205

İlk Blk: 1961 oğuu. 1984 yılna Hacettepe niversitesi TıpFaültesinen ezun ou 1990 yıına yine ayn kültenin Ha ağlığıAnabii Dalınan, sağlı antropolojisi alanınaki teziye uzanı alı.1996 yıl Ağustos ayınan beri Aeniz niversitesi Tıp Faültesi Hal

ağlığ Anabili Daı'na öğreti üyesi 2000 yına oçent olu 2007yıına B Nusret Fie Hal ağlığı Bili Öüünü aı.Ço sayıa itabı buunuyor bazılar unlarır:Toplusal Bilinç 1991) Marsist Ba Açısıya Bilisel TenoloiDevri ve Enüstriyel Deorasi 1993) ını ağlık Eitsizi 1998),Türkiye İçin ağlı Tezi 2. Bası, 1998), ostapitaist araigaar 2.Baskı, 1999) Antalya'a Heier 2003) osyoeonoi Konua ve

ağlıta ınısal Eitsiziler: ntaya'a Be Yıı Bir ratra 2004)Eletire ağı osyoojisi özlüğü 2006) Marsiz ve ın Bilinci2007) osyal Devletn Çöüü ve ağlğın olitik Eonoisi 3 Baskı2009) Küba'a ağlı 3. Bası, 2015) Esne Üreti Derin öürü 2.Bası, 2011), ağlta Dönüü Halkın ağlığına Eperyalist aı2012) Kapitalize ını 2013) , Avrupa ağı Rerları 2014) .


6/205

çndeker

Önsöz 7

Birnci bas içn önsöz . .. . . 10

Brnc BöümToplusa areee iyalei baıın öncüler 14

nc Böüm) nsann oaya çı, oplusal areein balangcı ..... 20

l ürei biçii olara opayıcılı 3

1) Toplayıc oplusal yaanı 3

2) Toplayıc önen bilnç rasyonu ircili . . . 4Üçüncü BöüAvcılığa ayalı ürei arzı . . . ....69

) Avcı oplusal yaanı . . .. . . . .69

Avc lanın bilinç yapısı Toez... ..... ..92

Dördüncü BöümHayvancıl ve ilel t aaası . .. .. ... . 109

) Toplusal organzasyon Koünal yapılan yılıı .. 109

Il Haancevrc önein bilinç yapısı Şaaniz.. 131

Beşnc BöümGeli t eonosi .

) Toplusalsiyasal yapı Devlein biçilenii

. .

1il Merezi söürgeci evlein oplusal bilnç yapısı Din 176

nc Böümonuçlar . . . 192

Kaynala

5


7/205


8/205

Ön sözMarsz oula öğrenez bzi üeize arsize ücaele

pratğne öze bir oua prograı ile gir yapıır. Otuz be yıl boyuncagünüüze aar sürece ünyaya ve Türye'ye çörelenen gericlöneinin een balana 980erin l yarısına er Bee ile be-

raber bu sıçraayı yaaı.ürei er eyin areet ve eği alne oluğu eğiiin niteliçe sıçraalarla gttiğ eğiin gözlenğ süreçlere geçin zlernin tabaaar alne birtğ ve geleceğe at nüvelerin berği naive evrici bir ünya göünü üniverste yılaıza en

Hei oara il görev yerlerine atanığııza öy yaantısıyla tanıa ansıız olu br eeç olara ayata atılıren topluun ço esi

bir ategorisyle tanıa buraa syaseti yenien ürete zona ala gerçe bir yaa staı ane gei.

Genç ve eyecanlıyı er eyle ilgeniyoru. Diatzi eennspeten yalıtıı öye bir topusal areooj azısına oana verengeenese eli uygulaala çet. Çeiti astalıara özel ocalarve uyguaaa ocaa eleri üfü çü ocaar ve sağlı ocağıeii yan yana yaıyoru. Bu pratilerin er birnin topluun iç çegeç esi üret tarzlarınan aa üünü bçern yansıttğınıüünü.

er Bele a sağığı uzanı tezni bu ön biri üzerine Çubu öyerinen topaığı veerle br tıbbi antropoo çalıası olarayapt. Tez ayca bu yönüyle tap oara basısa eni yararı oluru.


9/205

Önsöz

Buna aşıl olağanüü çalışanlığı ve diiplini ile opaladığ ezinineori açılımlanı bi iap çalşma olaa aımlad 1991de Son

Yaınlandan oplumal Bilinç: Evmel Bir Toplumal Haree Düşüncene Doğru" adla aımlanan iap, il oplumlardai üreimbiçimlerinin değişiminin oplumal bilinçe naıl değişililere nedenolduğunu oparlor ve nıl oplumlara geçilmeile birlie aşamı anamaa ve eilemee dönü praiğin, blimel içeriğinden naıl oulanara din olguuna dönüşüğünü anlaordu.

Kiap geçen 24 l içinde a eiği ilgi gördü mü, bunu am olaraaip eiğimi öleemem, ama naıl Marizm modernleşmenin ürü-nüe bu iap da Türie modernleşmeinin ünüdü ve genel olaradüşünce dünamızda bir gelişmee işare ediordu.

Öe andan iabn baıldığ 991 ıl Soveler Birliğinin remi olaraonlandığ aii ve düna alların görülmemiş bir aranlı belio-du. Bir üedir empealizm dinin iimarına ağırl vermee balamış

ve emeçi ınlan uanşına ş dinci gercili bir panzeir gibi paaa ürülmüşü. Buna rağmen l oalizmli dünann azanımlaıvarlığnı oruodu, nieliğini beğenmee de l lailien baedilebilidi, l oullada eğiimin bilimel daanaları vad.

Şimdi le Bele ibı güncelleşrdi eniledi ve Dinin ToplumalTemellei" adıla iinci baı apılıo.

Kiabın adece ad ve içerği değişmedi, aşıdğ oplumal anlam da de

ğiş Gericili lları Türiei nin uzun üren iidarında bir rejimdeğişiliğine aşd Emperali iemle büünleşme opluma ai zen-ginlilerin ulularara ermaee devri ile gii Eme endi üleindeörgüüzleşiildi ve ölece çalışmaa mam edildi Soal devle u-gulamaları ordan aldırlp piaaa mam edildi. Büün bu manğave inanığa a ugulamalar, anca ala dönü agın bir aldı ilegeçeleşirilebilirdi. Bunu ınrız bir geicilie ve devlein lai özelliğinin oradan aldırılmaında, oplumun büün ücrelerinin dinelleşiil-meinde buldula çoculan ümü ana ouldan iibaren din derle-rine abi uuluor, oullan üzde 20inin imam aip aline geilmeiplanlanıor. Üniverielen çoğunluğunda gerci adrolaşma nedenile


10/205

Di Toplumsa Kökeeri

ilimel dşnceyi öğenme imnızlşıyor.Bu çp ir gerci ldrıy rşı toplumun lını orumy ihtiy-

cımz vr. Bu yzden Dinin Topluml Temeller" itı rhin içindemddi emelleri ile dinin nıl orty çtığını trtşıyor, u onud elgeler unuyor ve ydnlnm mcdeleinde ullnılc ir eğitim r-cın dönşyor.

Her geçen gn liliğin, cumhuriyetin, oyl hlrn ve emeğin özgrleşmeinin ir ını mcdelei onuu olduğu dh iyi nlşlıyor.limizdei itp u mcdelenin içinde, gençlerin eğitim emeçileri

nin mcdeleye tılmış işçilerin demiyenlein oum progrmlrınd yer lmı gereen ir yn olm özelliğinde

Dşncede denli ve turlılı her mn önemlidir ve izim vntjı-mızdır minim oum dr itpti genellemelerin eleştirilmei, irdım öteye tşınm itemei ıymeti olctır.

Aydınlnm mcdelemizde yolumuz çı olun

Erh Naçac

Şuba


11/205

Önsöz

Birinci bas için önsöz

B çaışmada il ınıı oplmlara adar olan dönem bonca opm-al apının ve ilel bilinç ormaonlarının geişiminin izlenmei amaç-lanmışı İnan opmnn ını öncei dönemlerine ilişin om ve-rilerin azlığı b çalışmaı zoaşıran en önemli ördür. Yine de ilelbilinç rmaonlarının ele alındığı pe ço çaışma vardır. Bnada

büü oemizm şamanizm din gibi çeşili aegolein varığı diaçemeedir. nca üm b avram einde önemli derecede armaşanın var oldğ da göze çarpmaadır. B arie aegorilerin er biriie başına a genel bir ile biinç rmaonnn anımı apma içinllanılmaa, bölece de diğer biinç maonları gömezden gelinmee a da birden zla rmaon alen aşamaa oan/ geçmişe a-şamış blnan ilel oplmların bilinci oara ele aınmala birlie bn

ların araındai diaei iişi görülememeedir özünü eiğimiznoa için Toemizmin ilel opmların genegeçer biinci olara abedilişi öne olaa veriebilir. Anı ondai bir diğe öe ie Şama-nizmin Tür oplmnn e geçmiş biinci oara ele alınmaıdır SaniTür olaa bilinenler arileri bonca ve İlam eiie arşılaşıncaaadar içbir oplmal bilinç değişimi aşamamışlar gibi. Şüpeiz banış avaış Türerin oplmal ögülenmedei geçmişini aşire ipi

organizaondan daa eie göüremeen bir düna göşünün dışav-rmdr.

Göze çaan bir diğer noa da irdelenen bilinç rmaonarınınümünün din olara odlanmaıdır. Bna göe büü de oemizm de

0


12/205

in Topma Kökeneri

Şamanzm de br ür dindrle ve dnle aralarında ola ola bir niceli vardı. Sonuça bu aaşımların deme iediği abaca ve örneğin

Toemizmin biraz daa az br din ve dnn de Toemzme göre biaz daaço bi din olduğudu Oa bu apa göermee çalışacağımız gbibu bnç aonlarınn er biri diğelerinden apa anlamlara aipir Öe andan ine anı alaşma göre iel bilinç amamen ruarcner perler doğaüü güçlerle doludur ve gerçelle çbir bağlanı- our Kanımızca bu eni eşeden opralarda aşaanaı nanlaaan aranda garip varlıa olara ölenceeşiren ilel apiaizmineçömürgeci manığını çağrışrmaadı Ne de oa garip varlıla-rın anı derecede garip binçleri olabilr

Tüm bunlar oplumal areei iia/iae oplum/ari nenelgerçeliği olara avraamaan öneme bir aanın onucudur. Buönemel aa nedene opumal areein neden ve üreçler görülememee değşim o aılara e bilnç ormaonu genelgeçer abul

edimee vea biden zla ormaon iliiiz ve elei bir arzda elealınmaadır Dinin bir bilnç rmaonu olara ezelden beri üegeliormuşçaına görülmenin nedeni de budur An önemel aanınüreği bu aal ormülaonar bugünü ınıı oplum düzennin ebediiğne an olara da ullanlmaadır.

Gerçe e bunun am erdir İnanların içinde bulunduları eonomi oşulan ani maddi dünaı üreim biçimlerinin onların bilinçle-

rni (dünaı algıaış biçimlerin) belrlediği binmeedir Nal i ee şeer aında elde edlen irle o şelerin beindei anma-larından ibaree birelerin dünaı agıaışarı da içinde aşadılarıve ilişilerini gerçeleşirdileri oşulların anından algılanışındanibareir. iirlerin aarımların ve bilincin üreimi ilin doğdan vedolaz bir şeide inanların maddi aliene ve maddi alşverişinebağlıdr ve gerçe aaın dinidr. nanlaın aarmlar düşünceleri ve

zne iişler buada onların maddi davranışlarının doaız anlaşolaa endiini göerir. Büün bi alın iaa diinde aalarnınalaının dninin meaziğinin vb. dilinde iade edildiği gibi anı şezinel üreim çin de geçerlidir. Kendi aarımlarının endi iirler


13/205

Önsö

nn b. üreicler nanlardr. Blnç çbr zaman blnçl arlıan başabr şe olamaz e nanların arlığ onlan gerçe aşam üreçlerdr."

(Ma K Engel . 1976 48)İnann anmlacı olan gerçe aşam ürec e ürem e üremde

gelşrlen e elmenn genş anlamıla madd olara anımlanablecelşlerdr İnanların endler end geçm araçların üremee başlarbaşlamaz endlern avanlardan aır emee başlıorlar bu nanların end beden örgülenşlernn onucu olan br ler adımdır MarxK. Engel 1976 42) Şöle deam emeedr: Varllarının oplumalüreimnde nanlar aralarında zonlu end radelerne bağlı olmaanbelrl lşler urarlar( . . . Bu ürem lşlernn ümü oplumun ad apıını belrl oplumal blnç şellerne eabül eden br uue aal ü apnın üzernde üeldğ omu emel oluşurur. Maddaaın ürem arzı genel olara oplumal aal, eneleüel aa ürecn oşullandrır İnanların arlığını belrleen şe blnçler değldr

am erne onlarn blncn belrleen oplumal arlıadır" (Ma K.1979: 25)Bölece oplumal apda al e ü apı aranla oraa çar

apı oplumal blnç rmaonlarının üzerinde üeldğ emelnedenü apı e bu emele ouran uu aal eneleüel önler de olanerenn e oplumun aree aalarını araış arzdır. Dğer br öneml noa e ad zemnn bu araış belrleşdr (Bera H 1989:

33 Br anlamda ü apı al apnın an ad lşlern br anııolma e ona bağl olara ezaür emeed e ü ap arılmazbr lş çndedrler Bu büünlü oplumal aşanda orunların nelerolacağın e zaman çnde naıl bçmleneceğn de belrlemeedr. Snuça oplumal ar çalışmalar oplumun ad düşünelblnçelanlarını da çerme zondadr

Kaca oplumal gelşmn ncelenmende oplumal aşanı a-

nımlaan ad lşlern ve oplumallğın bu lşlerden ürelenenanaal blmel uu ele nançal ( bunun br ormu dndr eaal düzlemlernn göz önünde bulundurulmaı gerer. Yan oplumal madd ürem le oplumal aşanının düşünel önler br büün ola

2


14/205

Dinin Topmsa Kökene

ra ele alınmaldırlar. Bu çaışmada benimediğmiz onua baış tarzın(ele anlamdai öntemi) şu şeilde özetleeblirz: İtiat ve iae

le toplum ve tar birbirinden ar ecrt ve out olara ele alınamaaca onulardır İtat, iaetin ebebi, ae ie bu ebebe bağlı olara oraa çıan, tezaür eden onuçur Siaetiz ita oamaacağıgbi, alnz başına ve end çinde ve aallığ tezaür etrmeece briia da otur, oamaz İtat ve iaet özdeşliği toplumarın arnioraa çaran nenelltr. Bunlar olmadan toplumaltariin gerçeliğianlaşamaz Öte andan toplum ve ari, çelişili bir brli ouştururlar

Topum, tariin içeriğidir. Tari ie bu içeriği bçimlendirr (rme eder)Toplum ve tariin çeişili birlği, itiat ve iaet özdeşliğine (brbirn-den arlma bütünlüğüne bağlıdır. .. İtat ve iaet br üenin ve erülenin neneliğ toplum ve tr de bu nenelliğe bağl olara ortaaçıan gerçelğidir Öee böle br ülenin bir uluun ve/vea topluluğun nenegerçeliği dendğinde, öz onuu ülenin iiat, iaeti,topumu ve arii anlaşılmaadır (tnda A. 1984: 4)

Bu çaışma üretim lişilernin endne özgü üreci içinde toplumabilincin geişimini incelemeedir Kıral eimdei eimli çalışmalarııraında al araında gözlenen geleneel ağl ugulamalarının o-letivt ço çeştliliği çalışmanın başlamaında uarcı olmuştur Konunun uzmanı" olunmamala birlite, içinde aşanlanüretilen birmin dö-nüştürülmenin en azndan adın orumluluğu olduğu nancı ve Türieişçi nı ve emeçilerinin mücadeleinde bir eiği doldurur düşünce ie bu çabaa girşimştir. Burada değerl atıları nedenile dotumEran Nalçacıa teşeür ediorum

Eyü


15/205

Birinci Bölüm

Toplumsal hareketediyalektik bakışın öncülleri

nan bilinci daa il çağlardan iibaren oplmn gelişimi aında,o dönemin nenellğne den düşen bir baş açı gelişirdi Halen a-şamaa olan ile oplmlarda çağdaş ileler) da arı erüzündeniinmiş oplmların mlerinde de dünanın ve i nanın aradılşınaişin ölencelere ralanır. Bnlar oplmn gelşimini büüel, mioloji düşel doğaüü ola ve güçlerle açıarlar

Örneğin biinen il ılı aradılış eane oan Sümer aradlış

eanei Enma Eliş'e erüzünün aradılışı şöe anlalır: Başlangıçagölerde Ap alı la engini) ve Tiama zl lar engini) vardı.Br de oğlları iler anrıı) Mm Tanrı Ap ile anrıca Tama cinelarnı birbrlerne arışırdılar Bndan Lam ile m anr çidoğd. Onardan Anşar ve Kinşar oş Sonra An gö anrı) Anşarile Knşaın oğl olaa doğd Onn oğl ie lar anr Eni olaradünaa geldi Eni bilndiğ gib nanlığın il gar oplmnn -ldğ er oan Erd ennin oc anıdr. Sonça ür ereanede oldğ gb brada da paneon arışır ve anrılar birbrlernegirerer Annn orn, Eni'nn oğl ve Bail eninin oc anr-ı Mard ile Tiama araında büü avaş çıar Mard Tiama endi-ni ma üzere ağzını açığında, ornç la olan dö ei anrıça

4


16/205

Dinin Tomsa Kökeneri

nn üzerine alar bölece Onu ie böler. Göüzü ve eüzü acaevren böle oluşur (Şenel A. 204a: 46).

Radlo tarandan apnan bir Ata eaneine göre e önceleri neer ne gö ne de a ve güneş vard Her tara udu. Bu uun üzerindetanr le tanının daha onra ötülü tanrı apara Erli adın vereceğbr şi dolaşmadılar Tanrnn emrile bu şi uun dibinden çamurçarmat tan da bu çamurla eüzündei arala aratmatadı.Günün binde aratılan topra üzernde bir ağaç bitt Tanrının emrilebu ağaçtan douz tane dal çt Yine tanrınn buurmala douz dalınöünden türeen douz iş daha onra çoğalara douz ulu oluştur-dular. Bölece eüzündei nan toplumlar oluştu (nan A. 1986: 1415)

Günümüzde halen Ameria'nın Güne Daota bölgeinde aşamata olan Mandan Kızlderlileri ie aradılış şöle tavr ederler: YalnzAdam dünaı aratmş olan Caote ile arşlaşır. Uzun br tarışmadan

onra, ço umlu ve nemli br erüzü urmaa arar verirler ve bugünüzende aşadığımız dünaı aratara arlırlar Yalnız Adam bu alonra uzun üre te başna dolaşr ve onunda bu boş topralarda inanların aşama geretiğini düşünür. Bölece l nanlar aratlr. Başlca uğraşla bualo ve mır etştircilği olur (Hoebel E. A. 1979 546)

Anlaşılan l ınılı toplumlarda evrenn aradılışı, ınlı toplumlarnendi iç apılarndaine benzer çatışmalarn, avaşların onucudur. Ya

ratn tanrlardır tanrlar araındai lşler ınıı toplum önetenlennaraında gibi gerlmldir Even tanların lanetile aratlmştr. Bulanet onraında tanlar arandai avaşlar erüzüne de aim olmuştur Kızılderililerde aratma mitounun barşçıl avaınn ie onlarntoplumal aşamlarıla ilşili olduğu endir.

Anti çağda dnel, moloi doğaüü güçleri bir ana bıraara, nedenonuç ilişleri çinde ve deteminiti br anlaşla inann ve top

lumun gelşmin açlamaa çalşan l düşünür Demoritotur (MÖ46370). Demorito toplumal aşamın başlangcında nanlarn daavanlar gibi düzeniz dolaşıp bitilei toplaara geçindlerni ö-ledi. Toplumu, organ doğann evm üreci içinde açılamaa çalıştı


17/205

Topus hrekete dyekk bkışın öncüer

anili S. 1984: 36)Ani çağın diğer düşünürler de opumal geişim onuunda on

derece parla düşüncelere ahipter Hepi de ellerinde omut veri buunmamaına rağmen i çağ inanlarının uğraşlaına inan geişiminindoğana açıl getieye çalşılar Şüpheiz bunlarn bugün ancatrihe bir değeri vardır.

Otaçağ'da ie Kilie inanın ve toplumun tanr arndan bir ere-de yaratıldğ düşünceini yaydı Bu göş o zamandan beri güneşinanda yeni bir şey yo" tümceiyle özeeniyordu Böylece nenelerininanlarn ve toplumların bu günü biçimeriye onradan herhangi birdeğişime gere göermeyece şeilde yaratldılar abul ediliyordu.

Kilienin, maddi ve topluma hareetin dinamiğini açlamay endiine onu edinen biimin gerelii, gereçe ve geçeriliğini yo ayanyo eden bu dünya görüşünün özellile inan öncei canlıların biyoojihareeti onuunda aşılman Darwin 18091882) gerçeeşirdi. Dar

win Türein Köeni adlı çaışmaıyla canlar değişmez ve birbirleriyleilişiiz varılar oara avrayan aoi yaaşmı aşı.Dawin Türlerin Köeninin 89 tarhli i baında yan zama

na ada doğa biginerinin büyü çoğunluğu ürler değişmez göyorve onların ayrı ayrı yaratılmış oldularına inanıyordu. Birço yazar bugöşü uaıla avunmuştur. Öte yandan ürlen değişiliğe uğradğna bugünü canlı biçimlerin eiden yaşamış biçimlein gerçe döleri

oduğuna pe a doğa bigini inanıyordu" dedien onra endi düşüncelerini şöyle açılyordu Pe ço şey aranlıa almata ve uzun zaman aranl alaca ie de başarabildiğim en iiz çalışmadan ve ennene (objeti yargamadan onra doğa bilginlenin yan zamanaadar abul etileri ve benim de eiden abu etiğim göışün yaniher türün başl başna yaratlmış oduğu göşünün yanlşlığı onuundahiç şüphem your. Türlen değişmez omadğna erine aynı cinten

(genu) denenern tıp herhangi bir türün onaylanmış çeşiernin otürün döleri olmaı gibi başa ve genelile tüenmiş bir tüın doğrudan döler oduğuna einlie inanyorum" (Darwin C R. 976 9 ve 27)

Dain ilienin doğann açılanmaı onuunda ve biyoloji alanın

6


18/205

Dinin Topuma Kökeneri

d myetne on verdi Topluml reet bmndn yn şeyypn işi ie Morgndr 181888). Enge bu onud şöye dyor:

Drwnci evrm teorinn byoloi bmndn önem neye nl uuun göre örgütenmiş buunn ve uygr ln yşdğ şeldebb uuun göre örgütenen genern önce şmn oluşturnie gen çinde ypmş on bu çşmnn el tr çndn tşdğ önem de odur. . . İnnlğn tri dönemin biinçli bir bçimde belbr düzene oym işne il girişen Morgn olmuştur" Enge 1987:26 ve 29)

Morgnn l iş vutt 840 ynd meleğine bşmş o r-d ürmete oln mern ç Svş'nd Kzlderiliern itleler lndetledmenden etienere onln rnd 30 yl şn br üre yşd ve topluml yşntn nceleyen rştrmlr ypt Bu çlşmlr-n meri'd emen büün bileer rnd yürüttü. Bu rd 847ylnd Sene Kbilei'ne oğul olr d bul edd Oy Ü. 986

1416). Morgn'n ülemizde en ço bilinen ve Engein özünü ettğçşmnn d, Ei Topum'dur ncent Soce .Morgn bu itbnd, oplumn evriminin ii irdeye r ü

tünlülere şlere dnel nlyşr deği trin ryone ylrnuygun or gerçeleştğini belirtir On göre tüm nn çin geçerioln belirl bir topum geişm ürec vrdr Morgn bu ürec ybn, brbr, uygrl or şmndrmştr. Yeryüzündei bütün

topumln er briinin yn gelşme şmnd om şrt değdirve zten gözlemer de böyle bir durumun tm terini orty oymtdr nc bu . . birbrnden yr üç durumun, ilereme ve gelişmenindoğl ve zorunlu şmr yönünden brbireri ile ilişili odu d brgerçetir Morgn LH 1987: 69).

Morgn, ybnl ve brbrl dönemlerni de endi içlerinde üçe y-r Her dönemin tnmlmn ve yc özelilerni tümüyle dönem-

lerin mddi yşm oşuln dynd. Blçl o ve yyn eşiyvnc ve tnn geişimi demrin eritilme onet benn bulunuşu bunn er biri y birer dönemn bşngcn de ederler: 80).


19/205

opmsa harekete diyaekik bakışı öcüeri

Morgan ayca mode mlarn öle ararl dönemine zanmaa ayn marn oma ie ararl dönemiyle daa öncei

yaanl döneminden devralnmş lnmaadr" : 7071) görüşünüavnara arie gelişime evrimci ir yalaşmda lnr Mode rmlar deren öz on eieri yöneim dil aie din ev içi yaşammimarl ve müliyeir Morgan'a göre nardan içiri eidengünü içimlerinde değidier Bir yanda şar ve eşiler iryanda da rmar çağlar oynca ep endi dönemlerinin önceindeidönemlerin ardllar oara içimlenmişlerdir" : 70) . Örneğin üümeeme rine nüve olara il ez yaanl döneminde ralanr amann iyai örgüenme düzeyine aşma ço daa onrala omşr.

Morgan'n en gene düzemde rmüle eiği şdr: nanğn deneyimleri emen emen enzer geişme çizgierini izlemiş enzer oş-ar alnda inan gereinimler emede ayn omş düşüne ilelerinişlemei de üm inan rlarnda özü yönünden ayn özelilere aip

ir eynin lnma ayeinde ir içimii azanmr : 7) Bdüşünce daa onrai areoloji anropoloji lingii eşilere de-eeneceir

Morgan'la irie Kilienin opm ilincine omş oldğ mammave donlmazl perdei al oplmal geişim üreci mii öğelereaşvrlmazn ve amamen ojei ir zeminde ormüle edilmiş od.

Biyoloi ürlerin geişimi eman dinin imiye aanndan ra

rara iimin on aline geiren Darwin ie ayn şeyi opmn veopma rmlarn gelişimi amndan gerçeeşiren Morgan'dr.

Brada Darwin ile Morgann görüşlerini özel olara özeledi Heriii de ize doğann ve opmn aree yaalar onnda üyününmiin öylenceerin yaradlş eaneerinin aldonmaz aylanapriori dini dogmaarn dşnda ojei ve evrmel ir aş açn narlar. Doğaya ve oplma ilişin görüşerimizi gelişirileiir ir zemine

orar Doğann ve opmn yapnn ve geişim ürecinin yine do-ğann ve oplmn endi içindei nene aree yaalaryla geçmişi güne ağlayan ve geçmişin rmlarnn içinde yaşadğmz dönemdeiizlerini üren ir perpeie günü anlama için geçmişe yöneen ir


20/205

Dinin Topmsa Kökeneri

aş açıyla açılanaleceğn göee.Şimd u aış açın oplumun ve opumal ilincin geişmi çin

üdümeye çaışacağız

9


21/205

İkinci Bölüm

nsanın orya çıkışı opumsa hareken başangcıEi aşamn primatların ve inann ortaa çışnı ve değişimini inceleen bilim dalar antropoloji ve paleontoojidir Bu bilim daları illeriinceleere onuçara ulaşr oilere ve onların o dönemi eonomi

erine ai aetler gibi) önemli bulunuarn pe çoğu Doğu fria'dantiopa, ena ve Tananadan gelmetedir

Kemi ve dişlerin oilleşere günümüe adar ulaşabilme olaılığıdaa üetir alıntılar um ve çaıl gibi çöeltlere gömülmüşe, o-ileşme reaionları daa ızlıdır Baalılar el tabanları, neir del-aları göller ve mağaralar emiler için ugun filleşme çöeltileridirti jeooji bögeler voani alanar, göl tabanlarındai üeltiler)de oilleşme için ugundur. Doğu ia, bundan 14 milon ıl önceati bir jeoloji bölge olduğu için bo mitarda il barındırr. Kraçerozon bölgelerinde fillere ulaşma daa oadır. Bunun nedeniböle erlerde eroonun üzei aşındırara toprağın derin tabaaarnıüee çıarmış olmaıdır.

Kemi ve dişlerin er birii ilgili canl aında arı ve önemli ip uç

lar verir. Öeğin alça emiğinin apıı, alça emiği ile femur emiğiaraındai iişi çene emiğinin büülüğü ara a da ön dişerin birbirlerine göre büülüleri ataının oplam büüüğü gibi Biliminora oduğu ein şe inan türünün ço uun üreli ve ciddi birevrim üreci aşamış olduğudur İnan bu evrim üreci içinde ep ortaataarını ter edere bugünü aline ulaştı.

20


22/205

n opuma Kökn

Şimdie adar bulunan siler temelinde omurgalılan aşamı üç anaçağa bölünür: 1 Paleozoi balılar ambianlar em arada em de

suda aşaabenler) iel sürüngenrle araterize es aşam çağı2 Mesozo dnozorların da dal olduğu sürüngeneri içeren orta dönem. 3 Cenozoi uşlar ve memelilere temsil edilen ve günümüzde dedevam eden dönem Bu dönemlerin er bri endi çinde alt dönemlerearılr.

İnsan söz onusu olduğunda Tersier ve Kuarterner olara ie aran Cenozoi dönem önemlidr. Bu dönemlerin imsel oşular çinde

aşaan canlıların evrimi açısından belreci bir oram sağar Daa esiolan Tersier dönem endi çinde Paleosen Eosen Oligosen Mosen vePiosen olara beşe Kuarteer dönem ise Peistosen ve Holosen dönemolara iie arır. eoloji dönemlere sileri üzerinden anımlanancanlı türleri arasında izdüşüm vardır ve bu durum aşağıdai tabloda gös-terilmiştir.

2


23/205

Tabo Pma emnn jeook man abosu

Dnem D İ U KUARNER Peiston ml değiş: Ausopthes Boi,

mlyon önce Blaşma Homo

TRSR on Homndler

mlyon yl önce Ausopithes Afensis Aslopithekus cus Ausaloptekus Robuss

Mosen Orta enlemle kuak Hominoidle yon yl önce ve kukç çalara Poconsulie

kap Aasya Aka Dopiie çaış (16 Ramapite,myon y önce). opcus

Ogon Kuzey böeler n Anroi mlyon yl önce ve kuak Carrhn

bunlul) vePlayrnesen enibunlul) aylmasHyobalan Pongd veHomnieden aymas

Eon Ilk opika km Mode meme çeşe36 mlyon yl önce Pom nz mal

Paln k büyük memeler mlyon yl önce

ASİEN 5 mlyon n dnrönce h plenta memeler

Kaynak: Kottak P :

İnana doğru gelece olura il Anropoid Oligoen' de 3623 mion

l önce Hominoid Moen'de 23 mlon ıl önce Homnid Plioende2 mion ıl önce oraa çıı. Plioen dönemn onuna adar e birHomnid genuu vardı: Auralopiecu Pleioen dönemde bu ürHomo'a evridi. Pleioen dönem inan dönemi olara bilinir ve üçear A 21 milon ıl önce) Ora mlon130 bn l önce) veÜ 30 bin0 bn ı önce). Auaopihecu Boei ve l Homo APeioende Homo Erecu Ora Peoen'de Homo Sapen Ora

Pleoenin onlaında oaa çı.Peoen dönem dö buzu ve bunan aaındai üç buzu araı dö

22


24/205

Dini Topum Kkenei

nem geçrd. Ş anda dördüncü bzl dönem çnde aşanıdığı düşünü-metedr. Bzl dönemern er br br öncene göre daa ıa ürel

ve daa az şddettedr Bzl araı dönemlerde bzllar plara doğrçer, böece bzl dönemnde bzllarla apı olan Avrpa ıtaı ınara ormanarla aplanır. Daa günede bölgeler çoralaşır, çölleşrKota C. P 200 7276

nanın evrm alaının on ıraında Homo Sapen Sapen modernnan er alır. Onn öncende e Homo Sapen vardr Homo Sapen evrm ürecn en eden günümüze doğr zlere avandır

merez nr emne aptr omrgalıdı, memedr Prmat'tır,ntropoddr, dar brnldr Homnod'dr ve Homnd'dr

Tabo Zoook snfamada Homo Sapens'n (nsan ye

Son) isl ad (tnce) Genel ad üçe)

Alem Anmaa Haan

Şube Chordata Koda

Alt şube Veebraa Omug

Sınf Mmaa Memei

Al sn Eutea Plan

Takm Paa Pa

Al tkm Anthroidea Anod

Iode Catahini D bulu

Üst ae Hominodae Homnoid

Ae Hondae Hond

Cns Homo nn

ü Homo pens Gü inı

Al ür Homo Sapens pensAnaomk açd mode

Kayak: Kok C. P

İnann en aın ata Prmattr. İl Prma ağaçta aşıord. Prmattü çnde er aan mamn, z mamn ve nan ntropodea

23


25/205

a amndadır. Diğer bir Prima a aım ie Promiiandır İnann daiçinde yer adığ Anropoid a aımınn oraya çıışı 3623 milyon yıl öncei Oigoen döneminde odu Bu dönemde dünya arı çayrlara ap-anmaya ormanlar azamaya başamışı Aiada ie bugün Kalaari'ye

den geen bölgeer çölleşmişi Bu ilimel değişim geeneel olaraağaçarda yaşamaa oan Prima ürlerini yerde yaşamaya e ayağa diilmeye zorladı (Hoebel E.A. WeaerT 1979 111)

Alında aşağı omurgaar eoburar gibi oynalar ço daa öncee-ri 70 miyon yıl adar önce yere inmişlerdi Prima'n özünü eiğimizdönemde yere inişi daa ile bir erim aşamaında gerçeleşi Thomon ağaça yaşamann maymunlara azır yiyece e barnma oanağ

ağadığını beyin gelişimerne eoburlara e oynaara göre oumuderecede ei eiğini belirir. Yine Tomon'a göre ağaçai yaşamPrima'ın e becerilerini gelişirdi görme e işime yeieri arandaioordinayonu arırdı. İşe Prima'ın yere inişi bu geişin beyin önaya görme e işime niyonlarıyla odu (Thomon G 976 29 e1985 192).

İnann da içinde yer adğı Primaın Anropoid al aımının (inanmaymun e uyruuz maymunun) bazı ora özelieri ardır Hepineneleri derinliğine görmeye yarayan ü üe çaışan görme aananaaipir Burun üçüür gözer ora aadr e ileriye bamayauygundur. Derniğine agıama i ropoid'ern ağaçai yaşamlarınıoayaşırd e bunu başaramayan diğer canıara göre daa ço üreyere ban ale gedier. Dounma yeii el e aya parma uçarna

odaanara geişi İnann iğneye ipi geçirebimei bu yeiyle iişii-dir En niayeinde başparma arama özelliğini azand. Bu da ale yapımı için ii önemdei ıçramadır Büün Anropoiderde beyin diğercanılara göre daa büyüür Daa da önemlii ea gelişme bele ilişiurma e büüleşirmeyle iişii oan beynin dş abuğundadr. Bu geişme deneyim biriirme e öğrenme yeiernin azanımaını ağadAnhropoider beyindei gelişmeye bağanı oara diğer Prmalara

göre bir baında daa az ayıda yaruarlar e cineli meimel değidir Bu yeni nein bamı gelişimi bamından büyü oana erir En

24


26/205

Dinin Topumsa Kökenei

onnc oara da Anpropodler birie aşaan topmal canllardr (Hoebel E. A., Weaver T. 979 882 Koto C. P 200 448) .

Moen dönemde inanla rz büü mamnlan atalarnınola ald ve Hominoid üt aiei ortaa çıtı B tün nanaşmaüreci açıından en önem üe Ramapiher Ramaphe çerde meve ve ndı gibi ecelerle beendiğn düşündüren ağlamdişere ahpt. Yaşadığ er orman değil, daha ço orlar, ağaçl-ar çalılıar, eşil açı aanlar ve orman ard. Acı özelliği,aata de bmeidi (bipedalzm) . Aç aanda aşama zornllğnedene ornma çin ürüler hande aşord ve bütün b oşlarendni aata drmaa zorord (Şenel A. 98 4 Daov V, Kovaev S. 987 Wel C. 984 ). exeev e (986 420) bpedaizmn geişiminde radoatitenn ei omş oabileceğini belirir. Bteze göre Afria ve Ora Aadai teon hareetlere eşl eden oğnradoatvie antropogenezite ac od.

Aağa alış zorlaan doğal oşllar anı zamanda alet llanımınıda hazıradı (Oae 966 8687) . İi aa üzerinde hareet eden Hominoid atalamzın erbetleşen elern aletlere aırabdierin beirr.Ramapihe aet lanan il candı. Ae lanm e nonarngeiştirdi, e başparmağı oppozon hareete birlite avrama eeneğini azand. Alet lanımı gdere aşamın arılmaz bir parçaı halinegeld

Dğer canıar da ae lanabirer. Anca b drm aşamal gerenimerin arşanmanda ea değdir. Öeğin mamnar dğerle-rni tehdi etme çin ağaç dallarnı lanabrler, ama ola gerçe bravgaa dönüştüğünde ine dişler llanlmaa başlanr (Alexeev V P986 04 ve 09). Şempanzeer de böce avlama için endi hazırladı-ar ağaç dallarnı böce delerne oarar. aat b da bell br çerçevei aşmaan ve ernde aan bir davranş modedir (Hoebel E. A.,

Weaver T. 979 92) .Aağa aış (bipedalizm), başparmağn oppozion haree ve armş

bein/vüc oranı Hominid Triadı oara blinr (Aexeev V P. 986 66).Aağa alş daha önce gerçeleşt ve diğer iini arıcı eti göerdi.

2


27/205

Ayağa kalkışla göğüs kaesi ve pelvis genişledi ka omurga üzerinde dik ve dengede bir pozisyon kazandı. Ayakta duruşla birlike kazanılan nksiyonar Hominidin menta gelişiminin öncül koşulları odu omsonG. 1985 192 Hoebel E A. WeaverT 1979 120121 .

Engels de 1876 ylında yazdığı bir makaede (s 127 bipedalizme özelbir vurgu yapa ırmanma elere ve ayaklara rkl işlevler kazandr-maktadır ve yaşam biçimleri yerde hareket etmeyi gerektirdiğinde bumaymunlar yürken elleni kullanma alışkanlıklarını yavaş yavaş b-rakmaya dik biçimde bir yürüyüş kazanmaya başladla. Böylece maymundan insana geçişte kesin adım atımış odu.

Pliosen dönemin sonu ile Pleisosen'in başangıcnda yeni bi tür orta-

ya çkt Austrolopitheus Bunun da dört al türü vardır: Eskiden yeni- ye doğ olmak üzee arensis ( milyon yl öne) ricanus (25milyon yıl önce) Robustus (2,52 milyon yı önce) Boise (252 milyon

yıl önce) arensis yaklaşık 2 milyon yl önce ortaya çıkan Homonunatasıdır. lk Homo yaklaşık 1,2 milyon y öne soylar tükenmeye baş- layan Australopithekus Boisei ile aynı yer ve zamanda yaklaşık 800 bin yı biike yaşadı. Sonadan ise bizim doğrudan atalarımız saylan Homo

Erecus çoğalarak yayld (Kotak C. P. 2001 18Australopitkusun anatomik yapıı Hominoidden arklıydı Hominoidin

tipik anatomik arklığı ayağa kalkışla birlikte gözenen üçü kompleksti(göğüsomuzön koların gelişmişliği) Austraopithekus'da bunun yeriniayakta dikilmeyi begeleyen pelvisalt ekstremite kompeksi adı. Beyin

gelişimini vurgulayan çenezcranum kompeksi ise ayakta duşunsonucu olarak değişim geçidi. Australopithekus amamen bipedal bir

canlıydı (Hoebel E. A WeaverT. 1979 120. Hominidin ilk/en eski türüolan Australopihekus arensis Tanzanya da volkanik kül tabakaları ara-snda buunmuş ayak izlerinin gösterdiği gibi kesinlikle ayakla üzerin-de duran bir canlıyd Ayca leğen kemiğinin kaçasının bacaklarnın veayaklarının yapıs da bu göüşü doğruar. Australopithekus Aarensisdeiki ayak üzerinde durma yetisiyle birlikte eğen kemiği denge ve ağırığn

basksız şeklde bacak ve ayaklara eşit dağıtmasını sağlayacak biçimdeadeta bir sepet omu kazandı (Kottak C. P. 2001 188 .

26


28/205

Din Topusa Kökeer

Hominid'in yaşadığ bölge Güney Afrika'yd Şempaneden daha büyükbir beyin/vücut oranı vardı ve beyni nörolojik organiasyon olarak insan-

la hemen tamamen aynı yapıya sahipti: Yüksek beyinsel fnksiyonların yoğunlaşığı büyük bir korteks asosiyaif fonksiyonlardaki geişmenin göstergesi olarak frontal lobdaki büyüme ve eş amanlı olarak paryetal lobda ve primitif motor alanda daralma ein kullanmıyla birlike gelişen konuşma bögesi Alexeev V P 1986 174) Zamanla moor korekste eleait bölge isisnai bir büyüklüğe ulaştı Beynin yapısındaki dğişimin hepdevam ettiğini de biliyoru Örneğin frontal merke maymunda beynin

%322'sini Neanderthal insanda %35'ini modern insanda ise %433'ünü kaplar alois H. V 1966: 216). Aynı şekilde aman içinde beynin toplamhacmi de büyüdü: Ausralopitkus'da 600 cm iken ünümüde 1150 cm·eulaşı. Bu gelişme çok önemlidir. Çünkü karmaşk bir oplumsal yapı için

gereken konuşma işlevinin başarıabilmesi 700800 cmük bir beyin hacmi gerektirdiği belirtilir Hallowel A . 966: 248)

Beyin ağırlığının toplam vücut ağırlığına oranı ensefliasyon katsaysı diye tanımlanır Değeri Ausralopithecus Afarensiste 25 iken giderekart ve Homo Sapiens'te 5.8'e ulaştı Buradaki artış yanıca beynin iksel kapasie olarak büyümesi anlamına geme Ondan daha önemli olarakbilişsel yeteneklerinin gelişmesini ifade eder ve bu da doğrudan üretimsürecindeki başarısı olarak ortaya çıkar. Çalışma ve iş karmaşklaşrnitelikli hal alır. Oralama insan grup büyüküğü ile ensefliasyon

kasayıs arasında da ilişki vardır buradan toplumsallaşmadaki artışn katsayyı arırdığı ortaya çıkar Uysal H. Atasoy H T. 2014).

Ausralopithecus türünün çocuklarının olgunaşması kuyruksu maymunlara göre daha yavaştı ve çocuklar büyüme sürecinde korunma vebesenme bakımından ebeveynerne ve akrabalarına daha fa bağmlıy-dılar. Bu bağımıık yıla gölemleme öğrenme ve öğretme için amansağladı ilkel de olsa kültürel birikime oanak tanıdı Kotak C. P. 2001:

189)Hominid diş yapılarının alt çene kemikerinin kaftası yan tarafla

rının gösterdiği gibi bunların aı ve al çene kemikleri büyük köpekdişleri sivri kafatasnn yannda yer alan ve çiğneme kaslarının tuundu

2


29/205

ğu kabaılar beligin çıkndır) Güney Afika savanarndaki lifli ka ın kabuku ser yaıl bikilee besleniyordu. Ausaoihekus Boisei ürüne doğru evmleikçe kemik ve di yaısndaki büün bu kabalksiliklei ve beyin büyürken kafasının kemik yaıs daha narn bir ka

raker kazandı. Ancak dierdeki esas küçülme Homo Habiis dönemindeoldu Hominid esas olarak oayıcydı Ancak kam yeernde buunanhayvan kalntarnn düündüdüğü gibi büyük kedigile ve eçiler tarafından öldürüen can arıkların da gda oaak kulanıyoardı

Homo Habiis (2,6 miyon yıl öncesine ai) fosilei Tanzanya veKenyada bulundu. Yine aynı bögede 5 miyon yıl önceye ai HomoErecus fsileri kefedildi. Homo Habilis 90 cmlik boyuya bacaklarına

göre uzun kolarndan anlaıldğı üzere, halen ağaçar kulanabiiyordu ve 60700 cm3ük bir beyne sahii. Homo Erecus'un beyin kaasiesiise 900 cm kadadı ve 080 cm boyundayd Homo Erecus uzman biavcyd. Avlanmada ae kulanyordu Küçük azılara ve büyük, avladığın koarmak için geimi ön diere sahii (Koak C P 200 9296).

Homo cinsinin asıl önemli özelliği ae yaabimesiydi. İnsan aaından yaılmı oduğu açkça beli olan ilk basi aee 93 ylnda Leakeyer

aafından Tanzanyadaki Olduvai Gogeda kefedildi Bu yereim yeriOdowan çakıl aı aleer oarak adandıan alele verir. Buradaki eneski aeler 8 miyon yıl yaındad Daha eski alelere ise (252 milyon

y öncesine ai) Etyoyann Omo Nehri vadisinde rasandı. Olduwaibölgesi "insan evriminin büyük kanyonu olaak isimlendirldi. Buada ki aelern ouurduğu biikime de Oldowan Külüü denildi (HoebeE A, eave T 995). İk a aee düzensiz ve keskin kenarlıdı.Büyükükeri bir inon ou ie ubol ou arasndadr. Buna çokamaç yaımlad, kesme, vurma, kazma ieinde kulanılyoradBugün bie yaıan kazılarda bulunanın bir ae mi, yoksa sadan bir ta arçası mı oduğunu ayr emek zordur. Aleler ancak çaraz simer verilmi biçimeriye ve keskin kenaaryla annabilire (Aeeev V P.986 3). İmalaa ilikin bir diğe kan da bölgede mevcu omadğı

bilinen kayaladan yalmı aeerin varğıdr (Koak C. P 200 98)lk aeer br a diğerine vurularak elde ediiyordu ve bu iem için en

2


30/205

Dii Topmsa Kökee

uygu ola ama aşıa yapııyorar. Bu eee Cil, bu te-iğe eire taş alet yapm emştr (Ce G. 18: 27) Teber

ise ayı teğ ay taş aletler olara amamştr eber S 8:6). Aet reme ulala bu e eeiyle bu öeme yoma taş evri e eilmeeir. Ae yapımıa ama taşıa başa

emi ve aaı a ulaığ, aca buları zamala yo olularışlmeter (Cle G. 18 42 Aexeev V P. 86: 2)

aleeri yapa Homo Habisi aam, eli şe yaı, becerl saır (Şeel A. 18: 41) Böyece Homou ya saı evrimi taım- laya özeli ale retm ya retimir Ae retmi bir Prmatı isaolara tamlamasa gere oşulur (Hoebe E. A, Weaver T. 17:124 Gveç B. 184: 21). Bu eele Homo'u, yai sa evrmiizemese retiği aeleri aımlaması te veri ayağr. osyal ve ltrel aropoloi se aş aletler eere ço lrel evrime yapılar aıyla ilgler. O öem isaarıı ce ve becerile

ri topumsa örgtlemelerii alamaya yaraya e alamlı belgelere yie aş aelerr (Gveç B. 184: 164). Ktrel evrim il alelerisimgeler beye yaratılmasıya başlar (Şeel A 2014 6)

Aet yapımıı Homo Habils taımlayıcı özeliği olara eğerlere görşleri ya sıra Ausrelopieusu a alet yapabiliği e- ler e varır. Bu şcei saperi bu tr e ii ayala zerieurabilyor olması ale yapmıa olaa taımış olması eretiği

savlarar (Kota C P 2001: 18).Zamala alet yapımı yetileşti. l aetler ayaa ayrabilme e

reeyse oaasze, soraa yapılaar zg earı, arlı işlev- er yerie getrme zere biçimler rlılaştrımış parçaarı. Öye Homo Erecusa e gee azı yaaar by av ayvaları biseetlerii e çerir Bu a Erectusu by ayvaarı a avlayabl

ği göserir

Aet yapımı ve avcılı le brle beseme yararlala bes tr leri çeşte. Çğeme orgaara şe sorumluu azal Çiğeme asarı çee ve atas emeri gb eseyici yapılar l.

Ale remi isaı em byoloj em e re evrimii zla

29


31/205

drd. Aletlerl insann doğaya hkimiyeti artt. Doğal besinler aletlerledaha kolay elde edilir old. Böylece b noktadan itibaren kültürel evrim biyolojk evrimi gerde brakmaya başlad (Güvenç B 984: 66Aetlerle insan hem maddi nesneleri elde etmeye işlemeye ksaca üret

meye hem de b süre eşlik edecek şekilde düşünsel üretim gerçekeş trmeye başlad Aet yam ve kllanm basit br ziksel aktivite değldir ve daha da önemlisi hem ön hazrlğyla hem o anya hem de sonrasylaentelektüel bir aliyetir Külürel evrim kavram brada önem kazanr.Niekim kültür insanlarn emek güçler ve üretkenlikleri ile mevct nesnel gerçeklikten iktisad syasal tolmsal tarihsel bütünselliğ olanbireyler kşaklar tolmlar arasnda aktarlabilir ormasyonlar elde

emeleridir (Atnda! A 98: 508. Üç milyon yl içinde nsann anatomik morolojik ya ve özelliklerinde önemli denebilecek herhangi brdeğişiklik olmad anak ayn dönemde kültürel anlamda inanmaz hzdadev bir gelişme yaratt nsan üretimle birlikte doğann snrl bir arçasnda o arçann koşllarna tabi biçmde yaşama zornllğndan kr- tld Oysa ek çok hayvan türü yeryüzünün içinden çkmay bir türübaaramadğ snrl bir arçasnda çok zn zamanlar boynca ve ayn

bçimde yaşamak zornda kaldğ için çevresel koşllardak değşimeayak ydramayarak yiti git. B nedenle homson (988 6 belli brdönemin koşllarna başaryla ymn zn erimde bir başarszlğn

koşl olarak işlev gördüğünü belrtrnsan kültürlenme sürecindeki başarsna üretimle laşt. Yaşam zord.

Ama süreki yeni şeyler üretmek eşinde koşmak zornllğ giderekdaha zla oranda doğann yaalarnn biincine varmay sağlad lk üre tim hemen sadece deneme yanlma yolyla biriktiren bigiye dayanyor-d İlk çakmak taş aletler böye üretildi. Bilgi ve deneyim brikrme ve giderek kir yütme analiz etme yetenekeri yaşam sürdüreblmenin gerek koşl haline geld. Yiirilen bedensel ve organik üstünlükler kar-şsnda üretimle kazanlan yetier ve üstünlüker ve verimliikek arş zor ve/veya değişen koşlar karşsnda ayakta kalabilmeyi olanakl kld.

Bedensel açdan zaylamann karşsnda kültürel açdan zenginleşme üç milyon yl boyna dö büyük bzl ve üç zn bzl aras döneme

30


32/205

Din Tpumsa Köenei

uyumun sırrdır. Nitekim Diakov ve Kovalev (1987 10) bu nedenle ya-şam koşullarının zorluğunda ayatta kalabilmenin alet yaımıyla başarıl-

dığını belirtirler. ayvan yalnızca doğadan yararlanabilirken insan onuamacına uygun duruma getirmeyi başardı Doğanın bir arası olarakinsan üretim aliyetiyle em kendisini em de doğayı değiştirdi

Alet kullanımı ve yaımı insan organizmasının eşitli aralarının da karşılıklı etkileşim iinde değişiminigelişimini sağladı. Bu süreci Engels(1977: 219) daa genel bir düzlemde ve soyut bir iadeyle şöyle betimlerBir organik varlığın ayrı değişik kısımlarının belirli biimleri gönürde

onlarla bağlantısı olmayan öbür kısımlarınn belli biimleriyle er zamanbağımlıdr.

Beynin gerek yaı gerekse acimce gelişimi alet üretimine bağlıdır ve motor korteksin gelişimi sırasında bu bölgedeki ele ait alanın istisnaibüyüklüğe ulaşması bunun kanıtıdır (ance M R A 1966: 29)

Üretim aaliyeti bir yandan da ortak alışmayı gerektirdi Ortaklaşa

davranmanın yırtıcı ayvanlara karşı sağladığı üstünlük keşedildiayvani bedensel gülerini yitiren insan giderek tolumsallaştı.Örgülenme biimi tolum olarak gelişti (zbul Y. 1981: 6). Ağır doğal koşullar toumsal dayanışmayı gerekli kılıyordu. Savunma gücündeki yetersizlik ancak olum bireylerinin birleşmiş gücü ve orak eylemiyleaşılabiliyordu Ayrıca insan yarusunun doğum sonrasında itiya duyduğu uzun süreli bakım da tolumun daa gelişkin ve sıkı ilişkiler kur-

masını zorunlu kıldı. em geim sağlamak em de aynı anda yavruyabakmak mümkün olmuyordu (Berktay 1989 57; ilde G 198 1)Bu nedenle toluluk iindeki bazı bireyler (örneğin yaşlılar yeni neslinbakımını üstlendiler. Bu nedenle Engels (1987 5) ayvan sülerindeki kıskankavgacı davranış kalılarının aşılmasını insanca yaşabilmenin ön koşulu olarak değerlendirir.

Tolumsal ilişkilerdeki bu gelişme yeni bir iletişim sistemiyle birlikte

gerekleşti Dil oraya ıktı Konuşmayla birlikte tolumsal ilişkiler daada zenginleşti (Straus . L 1978: 112) Antroolojideki yaygn kanı dilininsan öncesi Primat türlerinin de dail olduğu diğer canlılarn iletişimsistemlernden tamamen arklı ve insana özgü bir özellik olduğudur (Kot

3


33/205

ak C. P 001: 518).İk ssr v ss akr aşmay düznmk üzr raya kt

msn 1976: 39) "Knuşma rn kuanımasna şk dn bnksyn arak gş. Snra bn arak rn şmsn knt

tmk n kuandı Bu gşm aynı zamanda b gunun, rtaya ı- kışına ndn duğu b başka gu arandan nas dğştrdğn gös- trn y br öktr d.

En kuanm a nnn v dşrn nksynar azadı n yapsı küüdü. Buna ğnm kasaının zayamas da knnc akü-

asyn kayaşt Dşrn küüms a kuanmına knc b gşmarak rtaya kt msn G. 1976 30 Axv P 1986 175176).

Çğnm kasarınn zayaması kaatasna gnşm anağ tanıd, b- yn böyc gş. Snrasında arnks yapsında da knuşmaya uygundğşm grkşt

Dn taya kışı örnmy zngnşd Bndğ gb ayvanarmn tmamn ak yuya öğnrr. Öğrnnr güdür yuyansdn ns akarır Burada rang br dnym brkm madı-ından, ayvanan daa gşkn öğrnm tknkrn gksnm d

yktu. nsanar s günük yaşamarından karsadıka bkmrnbbrrn v gn nsr aktarabrr. Bu ya öğrnmy syutb ntk kazandrımış ur. şt bu gşmy sağayan d du. Dbrkt, öğrnbmk n dğdan ayn nd yr amak, yaşanıan dnymmk zrunuuğu tadan kaktı. yutamak v anamakmümkün du Oayar akkında daa öncdn bgnmk azıranmak pan yapmak anaka dğdu.

A yapım r şydn önc br pan şdr. Yüzyıar byunca dnm yanma yuya kndğndn bkn v zamana bnc ıkan dn

ymrn br srunu özck atn yapımnda kuanımas ntktü aba grktr Bu aba nsana özgüdür v yanzca nsan amaca yönkdavranabr. Yanzca nsan, bmsz br kaya parası b baasıarasındak şky kavayıp baa ürtbr. Bu aay brakım zn-

s syuamaa, özümün tasamanmasın v yndn smut g ğ (kaya parasına dönümsn öz guar arasındak bnzkn

32


34/205

Dnin Topmsa Kökener

kavanarak gnl kamara ulaşlmasn tk tk oayarn brk lalnmasn grkrr. Oaky (966 87) bu ntktül ynğn slk-

syona dğr brylr d yayldğn blrtr Ürtml brlk başlayan znsl ayt zamana daa üs düzyd glşmş ürtm sağlar

Sonradan a yapmnn byndk düşünm mrkz üzrnd uyarcolduğu da göstrd A ürtmy brkt bynn zla büyümsnk oarak konuşma v düşünm mrkzr d glşr k nsanara yaparkn bm vrcklr taş sol lryl tuuyor v sağ lryld bm vryorlard. Bu durum bynn so ya kürsnn vücudun sağ

taran sağ ya kürsnn d vücudun sounu yönmsy şkdr.Konuşma v ağrşm mrkznn vücudun at yapan sağ yann yö-ntn so yar kürd yr almas at yapma l konuşma v düşünmnksyonlar arasndak bağannn göstrgs olarak yorumlanr (ŞnlA 985: 02)

İnsann pratk aay byn kapassnn glşm arasndak

doğdan lşky kantayan byolok br vr Prma v Homo Sapnsbynlndk varğ kantlanmş ayna nöronardr. Ayna nöronlar nsan-da bynn konuşmay sağaya moor aan oarak blnn Broca aanndadr. Prmatlarda v nsanarda (PET görünüm knğyl) yapan aşmalar ayvann br nsny doğ uzanmasyla ya da lnn kavra-ma arkt yapmasya brlkt ayna nöronarn aktv oduğunu göstrr(Uysa H. Aasoy H. T 204)

Enktü ntlğ aşmay nsana özgü klar v onu avanlarngüdüsl davranş kalparndan ayrr. Bu konuda Marxn Kapta'dd tğ (978 94) düşüncs şöyldr: Ömck şn dokumacyabnzr şkd gördüğü gb a da ptk yapmada pk ok mmar utan-drr. N var k n kötü mmar n y ardan ayran şy mmarn yapsn grkt kurmadan önc onu mgsnd kurablmsdr Hr mk sür- cnn sonunda daa öncdn şnn mglmnd başlang alnd var

olan br sonu d drz İş üzrnd alşğ malzmd yanzca brbm dğşkğ yapmakla kalmaz ayn zamanda onun alşma tarznbr yasa aln grn knd amacn da grklştr v knd radsnbu amaca tab klmak zorundadr.


35/205

Sonua bpeazmle başlayan br sürece anı oluyoruz Sürecn beşenlernn her brs arşl olara eeşler ay ay uaşıları ü

zey erlernn eşmn uyar nhaye oplumsal haree yuarıyaoru aılan br sarmal e gelş. Bu sarma haree bpeazm ve

eln gelşmes le başlaı ve emen/ aışmanın ma araerne balolara üs sevyelere ıı. Eme ve eme ünler nsan beynn o lumsa lşler gelşrler. Gelşn beyn üreme vermll arrıEme ünlernn ncelsel ve nesel oalmas opumsa lşlernbr üs üzeye urulmasını salaı. ısaca nsan ürem sürecne yalnzca ne yaşaı evey eşrmele almaı aynı zamana ensn e aha gelşn br üzeme yenen üre Engesn (1: 26)

"eme nsan varnn emel oşuluur Eme nsanı yaraı ve Chleın(88) "enn yaraan nsan eren aseler şey am a buur

üphesz nsan evrmnn basamalarına ürem enler o gery vermll üşüü ve ele eleblen ürün o azı Haa enbaşara ale üremnen baa br ürem ble you. şe o nemlere opumsa rgülenmenn nam e o yavaş ve alı. oa se

am ersne br o aar acmasızı. olayısıyla evrm saa o yavaş

şlyoru üürenme you oal ve oplumsa ısıamaarla oluyu(Mejuyev V. 18: 03). Zamanla oann ve oplumun yasalarnn blgsbrrle geşm e hızlanı. Evrm sarmalı sıaşı. ma her blgamlacı ayn sonucu verme. Süre ne anca o uzun bm nemlernen sonra gelen yen br amac oplumsal yaşanya rlı brboyu yen br nel azanırı Bu urum aha nce amacılarınnemszn el am ersne eşmn anca bel br brm aşamas sonucuna gereleş ve r eleblece geren vurguar.Sarmaın sılaşması emz urum oplumsal yaşanının ensneş nell evreler olara oraya oyan rl aşamalar arasna

zamanın ısalmasııralışmamızın bunan sonrasına opumsa yaşanının szünü

emz brbrn zleyen rlı aşamaların nceleyecez.

ynemmz e neleşrmş buunuyoruz nsan üremle brle oraya ıına oplumun evnrc güü ürem oluuna ve nsan üreen

34


36/205

Dinin opumsa Kökeer

canl oarak tanımandığna göre öncelkle ne km tafından nasıl üretlyor buna bakmamı gerekyor. Ancak böyle br bakış açısyla

topumun büyüklüğüyle topum üyeler aasındak lşklen ntelğ top lumsa bncn yapısı ve bütün bunları nelern koşuladığı gb konuardakr sahb olmak mümkün oablr

il) İk ürem bçm oarak toaıcıık

Toplayıcı toplumsal yaşantıBu kültürel dönem Aşağı Paeoltk olaak smendren dönemdr. Za-

manımıdan 3 myon y önces le ateşn denetme alndğı kabaca) 500bn yl öncesn kapsar. Homo Habls ve Erectus türler bu dönemde

yaşadılarBrbrerne vumak youya bçmlendrlen çeştl büyüklüktek taş

parçaarnn kemklern ve kaıntıları bugüne uaşamamş olsa da ağaçmalemeern k aeter oarak kulanmış oduklana daha önce değn

mştk Söü eden kalntlan arkeologlaca alet olarak tanmlanmasında karşıaşıan güçükleden de sö etmştk.k aleter çn sö konusu oan bu güçlük daha fala derecede o dö

nemn yaşam tarının topumsal örgütlenme bçmnn tnmlanmasında geçeldr Toplumun büyüklüğü yerleşm ve banma koşuları neye venası beslendğ breyler arasndak lşkler gb konulada söyenenlerbugün halen öneml derecede varsayımsa yanlar çerr. k yerleşm yer

lernn kalıntlarının ve mearlıkaın sunduğu verler se ancak yerleşk yaşama geçlmş olan daha sonak dönemer çn daha kesn şeyler söy leyeblme olanağ ver. Bunun dışnda günümüde yaşamakta oan lkel topumarın günlük yaşala da k çağ toplumları hakkında kr veeb lr. Fakat bu yöntem kullanırken çağdaş lkelern doğudan prehstork topumları temsl edemeyeceğ çağdaş lkeleden ancak o da çok dk katl olmak koşuluya) dolaylı puçları elde edlebeceğ hep akda tutul

malıdı Çünkü çağdaş kelen bugünkü toplumsal yapı ve kurumlarıne kadar esk ve duağan olsalar da aman çnde değşm geçrder.Üstelk bu toplumaın hemen heps coğra keşfer sürecnde Avrupa

kaptalmyle temas etter ve o dünyann sömürgec hedeflene maru

35


37/205

aldılar. Dolayıyla da pe ço özün yana rend yıdı ya da doğalürecnden aptı. Bu oudan areet eden m yazarar (Daov V, Ko

vaev S 987 1 Güvenç B. 198 68) etnoo lmnn çağda leleraında unduğu verern tar önce topumal yapınn değerlend-

rmende ulanılamayacağın le eltrler. Bu topumar uzun yılardr çetn doğa oulla çende ııp adılar o oullar çnuzmanatılar onuçta olağaneenen evrm ouları dında elmözellle eredler nanığın enel evrm çzn e uzmanaarar yere ıp ama değ var oan oula ama outurur. Ynede u uyarı date aınma ouuyla çağda elern yaantıı l

toplumar açından ve aynağı olara ulanıar.

Ayca areoloj azardan ede edlen ulular da le topumlara ı tutan r ver et unar. topumlar anda fr veren rdğer aan dl lmd Kelmelern çme yanı fde etter anlama(çererne) öre daa zor değr. Böylece aynı elme u anda daaönce de etrmete olduğundan tamamen fr r anlamı eendryorolar Aynı elmenn uünü ve e anlamlarının aratırmaı

ve e anamnın analz edlme o anamın ortaya çtğı dönemlern

topluma yapıı onuunda puçarı verr (Bertay H. 1989 626). Sonoara el topumlar aında rmat türlernn uünü yaantıı da fr verecetr

Homo türü aetler ufa ter toumla ve öer toplama çn ullanyordu Topama falyetnn çne eme öme yern altında çıarma lemler d dald. Ben oara ayrıca öceler üçümemeler ve ürünenler avlıyorlardı. Anca o dönemerde avcıl to layıcılğa öre ço daa a yer tutuyordu Autraopteu dönemnde toplayıcı r eonom md Avcıl zorda alındığında aruan r üretm çmyd. Üretm araçlarnın elnl düzey avcılğın eçm yolu omaına zn vermyordu (Daov Kovaev S. 1987: 1 HoeelE A. Weaver T 1979 123 ve 126 Teer S. 1985 56 Şener A 1985 5)Avcılğın l ve e çm oan u uğralarda aletle üçü ayvanarın

yuvaarın açma tropal öcelern aularını rma ratanılan r len etn emğnden ayırma çn ullanılıyordu.

6


38/205

Dinin Topumsa Kökenei

Topayc eonomsnn aet üretm dşnda üremsel herhang br yönü yotu Topaycl doğada hzr buunan btlern tüetlmesne

dayanyordu Bu faalyet br tür doğa tlanyd. Topanann üzernde herhang br şem yaplmyor doğann ürüner şlenmyordu Bu nedenlebu eonomye asala eonom de denr (Şene A 198 4)

an çevrede hazr bulunan doğal ürünern annda tüetlmes o böl genn br süre sonra yararlanamayaca duruma gelmesne de yo aç- yordu. Bu nedene le topluular verml ve bol besn bölgeler bulmaçn süre doaşyordu. Austraoptheusar bu bamdan üçalt m

arel br alanda sürel doaşp duran ve gecelern su enarandaağaçl yerlerde geçren babonlardan pe rl değllerd. Babonlar dahemen tamamen vejetaendrler yumurtaar baz böceler larvalar ve çayrda yaşayan üçü havana yyere beslenrer tm . Mtchel W. 1987 889)

Günümüzün Prmat türlernden daha özgür de olsalar bell br alana

bağm olara yaşama zorunda olan bu toplulular çn le sürüdenlmetedr (Şenel A 198 46) Bu tanmlama ayn zamanda toplu- luğun her ne adar alet üretse de düzensz her an doğaya yenlmeyehazr aratern de dle getrr. Km blr bu şelde aç toplulu yeryü- zünün uaşmaz ssz öşelernde yo olup gtmştr. nsan anca bu türden şanssz deneymler zengnlğ çnde younu açabld

e sürü says anca onlara ölçüen breyden oluşuyodu Paleolt

dönemn daha sonralarna at mezar verler bu evrelerde grup bü- yülüğünün be 1030 ş olduğunu gösterr Daha tedbrl tahmner sesays 100 oara verr (alos H. . 966 8).

Bu dönemde doğuşta belenen yaşam süres anca 0 yd. Nte- m Mannn dş analzler Australoptusun yldan daha zla yaşamadğn gösterr Fedgan L M. 1986 3) En uzun yaşayanlar anca 40 yaşna uaşyordu Doğanlarn yas 0 yaşndan önce ölüyordu

Doğum ve öüm hzlar hemen hemen brbrne eşt ve bnde 3 adard an nüfus artş sr düzeyndeyd Ntem Paleolt dönemdebn yl boyunca nüfus yalnzca % adar artbld Güvenç B. 1984: 16)Mezot döneme adar ere nüfus adnlardan zlayd. İseetlern

3


39/205

gsterğne gre 100 aına arş 125148 ere arı. Bir başa e- yişe aınların rtalama yaşam süres aha sayı. B rm gebeie ğm eenye rtaya ça ane lümere bağyı (allis H V19 222225)

Geçmlerini aı e payııa sağlaya çağaş ieller e taım lar halne rgütlemiş lara yaşarlar. Taım büyülüğü 100 iş aarır. Tam üyeler arasına arabaı e elil bağı arr Taım a tplayı üretim bçimi neeniyle hareetlir (Ktta C. P 2001 273).

B aar üşü üs artş hzı tplmsal rgazasyna srnlar yaraıyr. Yine aynı neele üreme tplmn eni geleeğini garantialtıa alması baımınan ç nemliyi. lel sürü ğayla baş eeb-

me yırtıı hayaara arş rnabilme için en a lener aar ğrma zrnayı. e sürünün en nemli srnları yiyee blmae ç ğrmatı (Bertay H. 1989: 58 Şenel A. 1985: 4142). Yeniğanlar rslere ma açısınan pe şas blnmaya ilelsürünün ayata aabime açısınan te laağ ğrgalğı yüse

ttmatDrağa nüs yapısı bir başa açıan aha s taşıyr. B a

şaar aras lişnin ısaığıyı. O nem çları aha ç üçü leren ana e babalarını aybeiyrları Byle bir emgra yapaerişinler ay zamana plmn en yaşılarıy (alis H. V. 19: 223224). Kşalar arasnai ısa temas emi eneym atamıı lmsz etilyr ç baımı ei ana e babala ışna zrnl larapmn üzerine alıyr.

lel sürünün tplayıılığına herhang br işblümü ya a işbrliğ y Sürü sabahan aşama aar üm güüü yyee tpamaa geçiriyr. Eme ermliliğinin üşülüğü bn geretriyr. tplm süler halne yaşağ e ereeyse ana maymnlar aarplayabiliği çin sürü tplm lara a anımaır eber S 98557) el süüe plmn her bireyi ay ay tpyr Ana ş tehielere arşı nabime için tpamay iğer bireyere za-

laşmaan yapma zrllğ arı. Bn ışa tparen yarm laşma ya a işi parçalara blere paylaşma sz ns eğii. Zaen


40/205

ii opmsa Kökeei

toplayıcıık bu türden organzasyonlara gerek gstermeyecek kada bastbr alyett. Bbne yakn mesaeerde buunmak kemele olarak b

çmlenmemş de olsa vokazasyonla dğer topum üyelenn valığndanaberdar olmak vermllğ yükselten güven veren toplamaya devamısağlayan blğ güçenden letşm yoluydu Dln lk bçm olan çığlık-

lar ünlemler topama alyetnn çnde geşt aynı zamanda alyetnorganzasyonuna da yaradı (Zubrtsk Y. Mtropolsk Kerov V 1980: 17;Şenel A. 1985: 48).

mek vermllğnn düşüklüğü günün sonunda artı ürün kalmasın daengellyordu Bütün zaman çalışmaka geçrlmş omasna rağmen etes gün çn elde b şey kalmıyordu ve e gün ayn tm devam ettlmek zondaydı (Bergounoux F. M 966: 11) Üetm azasnn olmayışı zaman ve enernn emen tamamının toplayıcı aalyete ayrımas zoun luluğunu yaatyor bu da başka şlede uzmanlaşmayı engellyordu. Top layıcıık atı ün artı ene ve art zaman bırakmayan b üetm aalye-

tyd (Şenel A. 985 145) Hekes topayıcydı. Günümüzün avcı toplayıc topumlaında kadınlan esas uğaşının toplaycılk ekekernknn seavcık omas (Kottak C. P. 00 274) bu saptamay desteke. Tüketlen-den daa zlasını üetmek olanaklı olmadığı çn ne başka aanlarda uzmanlaşılması ne de entelektüel kapastenn geşmes mümkün ouyorduKsaca şblümü oaya çıkmıyordu

Kadn ve ekeğn ya da gençlen ve yaşlılarn toplumsa roller açı

sından da erang br dkkate değer uzmanlaşma sz konusu değldÇocuk bakmı kadını topaycılık alyetnden alıkoymuyordu. Yetşkn- len zaten toplumun yaşlıla konumunda oluşu yaşa gre şekllenecekşbümüne de meydan vermyordu

lke sürünün nüus ve üretkenlk sounları ekesn çalışmasını zounlu kılyordu Hekesn topadığ se ancak kendsne yetyordu.Ntekm Uysal ve Atasoy (014) 100 kşlk Homo rectus grupla çn

en az 66 kşnn yne 100 kşk Homo Sapens gplar çnse 35 kşnn çalşmasınn topluluğun tümünün beslenmes çocuk bakım çocuklarn yetştrlmes çn gerekl olduğunu tamn ederle.

Ancak kadınla erkeğn aasında yne de cnsyetlernden doğallıkla

39


41/205

ndan kaynakanan bir rkılık vardı Kadın ocuk doğurma işlevini gördüğü iin zorunlu olarak ocuk bakımının ası yükünü de üstleniyor-du. Bu durum kadının nesi korumak işlevi olarak da nımanır (Şe-nel . 985: 42). Kadın nesli korurken erkek ise ilke sürüyü koruyordu

(Parkinson C. N. 984 7). Bu arkılaşma ileride cinse dayaı işbölümüolarak derineşecektir. Özellike avcılık ekonomisi döneminde ocukbakımı avlanmayı engelediği iin kadın ev ve neslin bakımıkorunmasıişlevlerinde görev alacaktır. Meye ebze kök ot taneli böcek topla yıcılığı ise erkek kadın oluk ocuk yaşlı gen yani ilkel sürünün tümbireylerinin birlikte gerekleştirebildiği bir aliyetti.

ntropolojik aışmalar iktisadi rollerin toplumsal cinsiyet tabakalaş

masını ekilediğini erkeğin ve kadının geime eşit derecede katkıda bu- unmalarının cinsiye tabakalaşmasını engellediğini gösterir Günümü zün ropik ve ya tropik avcıtoplayıcılarında geimde toplayıcılık dahaön plandadır ve bu toplumlarda kadın ile erkek eşit statüerdedir. yrıca toplayıcılığın ön planda olduğu toplumlard ev ii ve kamu alanlarının kesin sınırlarla ayrılmamış olması da cinsiyet eşitliğini sağayan bir diğerktördür Cinsiye eşitsizliğinin esas ortaya ıktığı dönem besin üretici-

liği dönemidir (Kottak C. P. 200 444445).lkel sürüde iki olgu kadını toplumun merkezine yerleştiriyordu Do

ğum işevinin önemi bu işlevin tümüyle kadın araından yerine getiri- liyor oluşu ve doğurganlıkta erkeğin işevinin henüz bilinemiyor oluşu.Kadın doğuyor ocuğa bakıyor yani neslin devamını sağıyordu. Do ğurganlık kadını üretim aaliyetinden alıkoysa bile kadın toplumun mer- kezindeydi. Yine de bu durum sonraki dönemlerin erkek egemenliğininiade ettiği türden bir egemenlik dumu değildi. Teber (985 6) bunedene ilkel südeki kadının konumunu egemenlik oarak değil etkin ik olarak beimler. Buna karşılık kadının ilkel sürüdeki konumunu anaerkillik olarak niteeyenler ve kadının ilkel sünün hakimi olduğunu topluluğun normlarını şekillendirdiğini savunanar da vardır (Berkay H989 59)

Toplumun dağımakla yaşamak arasındaki keskin izgide varlığınıancak sürdürebildiği bu dönemde topluukta skı dayanışmacı iişkiler

40


42/205

Dnin Topusa Kökeneri

hkim olmk zondydı Dikov v ovlv (1987 17) ilkl sününhytt klış ndninin topu hrkt tmsi olduğunu blirtirlr. D

önc d söz ttiğimiz gibi, yrtcı hyvnr krşı korunm zonluuğu, ürtimd doğrudn bir işbirliğini oms d, bir rd bulunmyı birlikt toplmyı grktriyordu. ocuk bkım d toplumsl iişkiri gliştiri- yor, dynışm grkliliğini pkiştiriyor, toplum psikoloisi yrtıyordu.yrıc, doğy krşı bu dnli güçsüz olunn bir durumd, tk k top- yn biryrin günd n kdr topybilckrinin, günlük toply-bildiklrnin krınrını doyurmy yip ytmycğinin d grntisibulunmuyordu. V ğr bu türdn bir ihsizlik grçklşirs, bununn zmn kimin bşın glcği d bli dğildi. nck bir gün birilrnin bşın glcği ksindi Blirsizliktki bu ksinlik, insnlrı günlük

yşmlrınd v topnnlrn tüktilmsind son drc doğl olrkortklşmy itiyordu opyıcı iyt birysl ols d topnnlrın tü- ktimsi birlik, ortklş ouyordu omson 1988: 11). oplrkn

birlikt dvrnn v topldıklrın birlikt tüktn toplum ypıs böyorty çıkt Dynşm zorunluuğu birysl çıkrlrn topluluk çkr-rnın önün gçmsini ngldi ünümüzdn 1 miyon yıl öncsinin k-

ıntırı o dönm sip ounn t tkmı syısınn bşi onu gçmdiğini ksin olrk göstrir v bu durğnlk günümüzdn 600 bin yıl öncsin kdr hiç dğişmdn sürr Şnl . 2014: 8) Dynışm zorunulu- ğunun ndni işt ürtim biçimindki bu griliktir. Rusynn Moodov

bögsindki Ot lolitik dönmin buluntulr bil dynışmcı ypıyı ksin olrk göstrir. Molodovdki 10x5 mtrlik bir ln içind 15 kdr i birlikt yşmışlrdı Şnl 2014 9).

Sonuç olrk, ilkl sürüd rimttn ominid düzyin gçişi sğl yn iişkilr brışçıldı lv V. 1986: 75) Bu sptmy ktlm ynlr d vrdr. Bu göşlr, svrn ş sçm zmnrnd mymunsülrind bbyl oğullr rsınd yşnn kısknçlık kvglrın d

yndırlr. nck insnşmtoplumsşm sürcinin böyl işmdi ği yönündki göş hkimdir. opuluklr rsınd d svşçı iişkilr yoktu. Bunun ndni dünydki, htt bli bir bölgdki topm insnnüusunun zlğı ilkl sürin gniş bir coğrd syrk biçimd d

4


43/205

ğmş olmas ve brbrerye emas olanalarnn blnmayşyd (Ber goox F M 1966 107).

Farl lel sr grparnn brbrlernden zole yaşala gereğ lelel srnn srale oğalma gerellğ s bre s nde cnsel

lşlern serbese gereeşmes soncn doğrd. Tm grp breyler arasnda her rl cnse lşnn serbes oldğ by br ale yaps olşryord. Cnsel lşde herhang br slamann olmayşmaymn srerndene benzer srşmeler de olanaszlaşryordayanşmay brle oplayemey sağlayan dygdaşğ peşryord (Serol T. 1985: 663). Tarhsel sree yalnzca op leşmenn gerekleşğ b aşamaya endogem oplm yaps denlr

homson G 1988 5). Beray se ayn gereğ "endogam ve o- lef cnsel lş olara anmlar. Engels de lenn Özel MyenDevlen Köen adl esernde (s 441) ocarn herkesn oclaroldğ dönemden söz eder ve omsonn da zernde drdğ gb şalar aras cnsel şlern o daha sonra yasaklandğn belrr.Paleol dönemn l aşamalarnda nsan ömrnn anca 5 yl oldğ

gereğ dae alnrsa şakar aras cnsel şye yasa germenn

daha sonrala greleşmş olmas manl gönyor.lel sr oplmnda adn le erek brbrlen a ve oca olara

sahplenmyorard. Bgn anamyla br ale yaps yo. Kadn ereşler asndan heres herese a. Tm oplm yeler arasndaora br an bağ vard. Heres heresle arabayd (Daov . Kova lev S. 1987 1). Enses yasağ sonra dönemlern br raldr. Gnmzde nsan dş Prma rernde ensese arş herhang br gd

yor. Ergenl dönemnde Prma'n srden ayrlmas enses lşlern engeemez anca slğn azaltr Ensesn yasalanmas myle

oplmsal normlarla lre lşldr. Bnn anda da dş evlller yolyla opllğn sad yapsnn garanye anmas aygs yaar(Kota C. P. 001: 41). B da o daha sonrala ortaya acarÖzel myen omadğ opllarn o seyre bmde dağlmş

blndğ oplklar aras emasn gaye snrlanmş oldğ el sdönemnde herhang br gdsel eğlm veveya opmsal normla

42


44/205

inin opmsa ökeneri

eses yasakamas bekleemezdikel sdeki orakaşa ilişkiler opumsa yaşam b boyuar ii

geeriydi. Mlkiye de orak ve kişisel mlk diye bir şey yoku Çköcelike kişisel olarak mlk ediilebiecek reim zasar eldeedilemiyordu Bu edele opumsal gelişim srecii bu aşamas "komal mkiye oarak da isimledirilir Niekim Ma da (979 251)özel mkiyei öceside komal mkiye iişkilerii varlğa dik

ka eker. Egels ise (1987: 12) opumsa emek azğ öls-de ka bağ ilişkilerii egeme olduğuu öze mkiyei acak emek

rekeiğii armas soucuda oraya kğ yazar.Ara reip kulaa ik oplayc avc isa oplumlarda başlayarak

hayvack ve armla geie oplumara kadar devam ede bu döememlkiye ilişkilerii kolekiiği edeiye lkel Komal Topuluk dei-

lir. İsalğ bu döemi buda yakaşk 1 milyo yl öce başlad ve kabaca milaa öce bili ylara kadar srd Bu uzu döem kedi

iide arkeoloji bilimii ermioloisiye Paeoliik ve Mezoliik olarakikiye bölr Paeoliik döem ise yie kedi iide Aşağ Ora ve Yu- kar olarak ayrlr Aşağ Paleoliik gmzde 1 milyo yl öcesi ie5 bi yl öcesii Ora Paeoliik gmzde 5 bi yl öcesiyle 5bi yl öcesii Yukar Paeoiik de gmzde 5 bi yl öcesiye 15bi y öcesii kapsar Mezoliik gmzde 15 bi yl öcesi ie 1 bi

yl öcesi arasdaki döemdir Bu ok uzu döemde komal ilişkier

hkimdi İsalk geimii oplaycka sağlamaya başlad ve reimbiimi avclk balklk hayvaclk ve a olarak gelişi Komalilişkileri amlaya "eşiliki kararl dege yasas idi. Emeği dşk verimiliği dayaşma ve eşiikiiği koşulluyordu. Böyle olmak zoru-dayd. Şöyle ki "opuluk iide bir kişii ya da bir ailei yeeeği yada rasla olarak öekilerde zla besi sağadğ varsayalmazalkar gereksiimi olalara (isemede) verir Topuuğu gele-

eği göreeği (değerleri) kişileri buu göll yapmaya yöledirir.kel Komal Topumu isa ileride kedisi a kalca öekiler yardma koşacaklar bildiği ii vermezlik edemez. Diyelim ki vermediher zama şas yaver gimez vermediklerii birikiremez. Birikirdi

43


45/205

vmdi, la bsini dpolama olanağı you. poad, biini biiip is Yin d vmdi nan dşan Ya da dposu yağmaanıYağmaanmad (paza onomisi you) saamaz. Paa (you) naidönüşüüp onomi dinmz. Ein aamaz Eonomi -

ini öi , öğin siyasal dönüşümz (Şn A 201479)Süü opumunda, siyasi anamda, biin bi yönim i d you.

Siyas oplumun, iisadi m zminind ala aşan yapanlişmsiy oaya ıı Çünü haydi yapaım dniln yd söz onu-su olan yönim işlvi in, yapn dnin yd siyas vad (Şn A.1985: 9495). Siyas, ala isadn v bunun sonucunda oplumsal

olaa aşan uplaın olduğu yd ücü lin in ubunbasıy da in üc dayalı yönm işvidi. Bu aşamada a oa

opumsal ıaaın, doaysıyla yapalm vuusunda iin oa alan y you. ayanışmacı ill süd is bii üili, ü ili v büün bunlan (iği adaya) oanizasyonu yin biilşili. Şnl (2014: 141) bu oli işlvi işn yüümsiolaa anmla.

saca il süü, daha o opaycılıla inn avcığa isisnai oaabaşvuan, işbiliğinin v iböümünün lişmmiş oduğu bi aada

üilip üiln nüus azğnn n önmi sounla aasnda y aldığı, cinsiği ndi iind sbs yaşayan zounu olaa dayanşmacı voalaşa iişil dayanan bi opumsa lişim aşamasınn adıdı. Busüü omüna bi yaşam azna sahipi.

Günümüzd opayıcğın ösind avclğı da imlin dahi miş ağdaş ill bil şiii opumad. Günümüzün Esimoanda öz şy işisl şyaladı v doğal aynalaın ümü opluluğun oamüü sayılı. Bu opumladai saü lılaşmas yanızca yaş v cin-siy mlinddi. Yaşıla (a oalama yaşam süsi uzamş oduğuiin) opumun mioslanın, saninin, hiy v lnlinin ouyucua v aacılad. adnla is v onomisinin soumluuğu

nu üslnmişdi (oa C P. 2001 275 v 294).Topaycğn özl bi ü olaa, ndi iind oplumsa oa


46/205

Dnin Topmsa Kkn

nzasyon bmen de geşten subak avğndan söz edeb. kadak km topuuka bak avayaaktopayaak akasu boyana

ve denz kyanda yeeşk yaşama ok daa eken b eede gete.konome kask avk tpnde omasa be, avğn topumsa oganzasyon bmene daa eken b aşamada uaşta (Şene A 204:3). Anak bu ogunun nsanğn gene evmse sene yakaşmdeğştmey geekteek b etksnn omadğn kabu etmek gek.

öyee, k topuman topayk aşamasndak at ve st yap kuman tanmamş buunuyouz. Anak st yap asndan tanman

mas geeken ok önem b nokta daa va O da sr topumunun,dnyay evresn kendsn dğe beyee şken nas agadğ,bgy nas ede ettğ sap oduğu bgsnn dzey, bsn nas vene yönde sstemeştdğ nas b dşne sstemne dnya görşnesap oduğudu. Daha öne de söz ettğmz gb topumsa yaşamn bu

yön ktsad şken tezar handed, anak b kez tezah et

tkten sona döneek ktsad ve sosya yap zende beey etkede de buunu. Sonu oaak topay ekonomnn, topumsa yaşamnbtnğn kavayaak şekde anaz edmes dşnse yaparn da eevee da edmesn geekt. u bömn kaan ksmnda bunu yapmaya aşaağz. öyee topay etm taz btnğne uaşa- ağz.

-2 Toplayıcı dönemin bilinç fonasyonu: Sihircilik

kmse zoamaaa ağatan k ak bögeede yaşamak zounda kaşn, Homnd trn, ayn bögedek vahş etobuaa kaş gsz kdğn, böyee ayağa kakmak, een kuanmak ve gpaşmak eğ-m göstedkene değnmştk u bakmdan ağaa nde yaşamaktaoan maymun tenn tek tek yaşamaarna kaşk, ak aanadakbabonan se ande doaşmaar ogusu destekey b vei oaak kuan (Ad R. C 969 24) u (ayağa kakş, ee ku

anmak ve gpaşmak) nsann evrmnde onu tek başna ve ytmekteoduğu bedense yeeneke bağamnda gsz b konuma sokaak,beey odu. Anak, öte yandan, b aada aet etm, nsanaşmasen ve kte stnğ beeyen önem b kazanm da sağad

4


47/205

Üretmle ede eden başka yetenekler doğa seleksyona sonrak kuşak lara akald. Byece retm e retmle lşkl zellkler nsan tanma yan karakerler olarak kalcaşt.

Daha sonraa çn parlak br eecek aat edyor olsa da, bedensel

cn azalmas e bununla brkte bebekern dğer Prmat trernere bakma daha muhtaç karakterler Homndn nem çszlk kaynaklarydar. Ger retm koşulandak bu çszk nsan btnn opamak e (oabldğnce) alamak zorunda brakyordu Doğa koşular zor yaşam çetnd Kan doyurmak, yyecek topamak kaya nplandayd. Üretm dzey topluluğun arlğn srdrmesne ancak yeteblyordu. Fzksel çaba dşnmeye sat brakmyordu

Bu otam e koşular çnde kel nsann blnc nasl şekllend ?lke nsann dşnce bçmn yan ke dşncey açkamak bak

mndan en bnen tez Tayor'nkdr. Taylor 19 tarh Prmte Cul- ture sm çalşmasnda bu dşnce bçmn "anmzm olarak tanm- lad e dnn de anmzmden tredğn le srd (Örnek S V. 9622425). Walace se 966 arhl Relon: Ahthropoloca Vew adl ktabnda dn "doğast arlklar kudretler e kuelere ll nanç

e ayn şeknde de et (Kottak C P 200 466). Bun Neanderhal nsann lern özel eşyaarya brlkte mmş olduğuna lşknbuular dnn en erken arkeolojk zler olarak kabul edlr. Bu mmebçm Neanderthaln mden sonra yaşama nandğnn seresolarak da yorumlanr Tayor anmzm karamsallatrmasyla k nsan

arn ulştğ ruh nancn e bu nancn temeln açklamaya çalş. Buna

re dşler k nsan bedende br btn n boyu etkn oan dğer se (kz) uyku ya da trans halnde ekneşen k arlğn buunduğunancna trd Öm kzn beden terk etmesyle eçekleşyordu.Tayor nce "ruh anlamna elen "anma szcğnden hareketle bunanc anmzm olarak adandrd. Tayora re anmzmden treyen dnnsanlarn ndelk deneymeryle açkayamadkla olu e olaylar çndereye recek e bm elştkçe ek aan snranacak. YneTayora

re anmst dnya ş derek canl cansz her şeyde br h ol-duğu nancna arr k, buna da "anmazm denr. Freud (1984 10) da

46


48/205

Dii Toumsal Kökeei

insanlğn şimdiye kadar din, anmzm ve blim olmak üzere üç büyükdünya gşü yaşadığın beirtrken aynı sisematiğe sadık kalr. Male-

nezya yerilernn mana inancı, tipik bir animatizm inancıdr. Melanez yalılara gre eğn bir kadn baçesine br kaya yereştirp ürününbelrgin biçmde atğını grdüğünde, vermlkteki bu aışı kayadakirua bağlar (Koak C P. 2001 467. nmatizm bu aiye anmzmndaa organize aşamasıdr. Tayor buradan arekee ikelern transandantal ve ruan sorunlara nem zaman ayrdıklaı sonucuna varyordu(drc R C. 1969 4041

Öte yandan u kavramına varş başı başna bir soyutlamaır vebye bir soyulamanın k nsanlar araından yapıablmiş olmas güç

grünmektedr. Çağdaş ilkellerdeki anmzm/animatizm sstematiğnioduğu gibi ikel sürüye aktarmak sorunudur. Nekm Crawey ilkelinsanın sürekli yiyecek peşinde koşmak ve teikelerden kaçmak ko-nusunda büyük deneym kazanmış zı ve set br ayvan olduğunu

düşünür Onun lozok düşünmeye kozmolojik düşünceler üremeye zamanı yoktur ve düşünmey sevmez. Ley Brul de, skimoların ümdüşünceernin balıkçılk ve avcıık üzerine kurulmuş olduğunu yazarkenCrawey' douayacaktr Bunlar dşındaki er tür düşünce anlamsız vesıknt verici olacaktr. Bru bu düşüncesine dayanak olarak şyle birolay akarır Br gün bir skimo ile avanarak doaşırken kendisne nedüşündüğünü sordum Soum kendsni güdürdü O beyaz adam sz

ne kadar çok düşünürsünüz Biz yalnzca depoarmz, uzun kış çin ye terli yiyecek bulup buamayacağmızı düşünürüz ğer etimz yeerlyse,düşünecek br şey yoktur (drc R C 969: 4244 Buradan areket

le Boas (1938: 202203 tm zamanın günlük gereksinimere ayrımasıdumunda enteleküe işlevlere gerek kalmayacağnı tüm enelerni yiyecek iin arcayan toplumlarda günük çalşma rtminin düşünce veduyguarın emelini oluşturduğunu savunur.

aşamın oağanüsü zor koşularda sürdüdüğü o dnemde insana-rn temel kaygısı doğadan daa azlasını elde edebimeki. İnsan bununçin sürekli ğrenmek zondaydı bu zonluuk nemli anksiyee kay-nağıydı (Bergouinoux F M 1966: 1111 Kaygı, doğanın ve üreici

4


49/205

ln yasalarn rnm zornuluuyla brlşyordu nsan brbrnnard sra gln olaylar arasndai şlr daa drnmsn avramaya çalşyor bu lşilri bnzr olay v sürçrd dnymlyordu. Bu ümüy alc, aa dayal br yaşam arzyd. razr Aran Jaoda G.

192: 174) bu ndn, llrin nd çvrlrnd dünyay sas oara a br yola algamay dndrn yazar. Grç bu nsnl yalaşm blgd ssma gşm v ülürlnm sürc açsndanazanç. Hang brn nrlrd yş mvsmsl riim l b z yolos arasnda abüly şlr, ang aarn daa olay şlnbc v anglrnn buna arşl daa dayan oduu gb bglr,

ço uzun yllar çnd brrild. Bglnm sürc yavaş yavaş glş.

Bunun çnd dnm yanlmann pay büyüü. nmyl aalar gldü a blg anlamnda p daa güvnlr dorusu ş yarayanalclaş oa laborauvar çnd nsann grçşrd ürm aly d dny şlv grüyordu oa l ürm nl arasndabalany bynn blşs aly uyordu. Külür byl glş. Kül

ürnmd doa üsü güçlrn bu güçlr lşn nançarn rangbr yri you

Cd'n (19 44) yazd gb: "Bslyc v zrl brn ayrm dauzun dnyrl rnlmş v oplumsa gln almş olmal. Hay

van avlama b v yumura oplama şlrnn zamann da bm gryordu. Bunda başarl oma çn g yüzünün zaman gsrgrnanlamas zorunuydu. İnsann ay v ydzarn çş v başn v bunlarnayvansal v bsl oluşumarla yaslamasn yapmas gryorduKuşalar boyu olanp, brrn bu dnym l nsana ynünü do sapama olanan vrd. Alv' gr (196 25 mvsms rmnbncn varmay i başaran Ausralopusu

ama daa lry doru glşn v nsan gr dnülmz bçmd ay vanlar almndn ayran bu sürcn l nsanlar arafndan ar dlmşolup olmamasnn br nm buunmuyor Sonuça yaşanan buydu. Yandama daa azla oranda ampr gzlmd bulunulmas gzlmrin d

nnms drlndrlms v gnl sonuçlara ulaşlmas Günlü yaşambyl şlyordu Yaşayablm o dnmd byl yaln br şyd. aa

4


50/205

Di Tomsa Kökele

öesnde gerçek dşı soutamaar da üreteblecek br znse ae nemümkün ne de gerekld.

En bast ntelkek k aş baladan, avcılık ekonomsn tpk bçmde tanmlaablecek oan mızrağa ulaşma nsanlğın tam 2. mlon ılnıald. Yalnızca bu ver ble blglenmen tarnn ve düşüncenn gelşmnn ne kadar avaş ancak öte andan da ne kadar kararı ve kacıolduğunu göserr. lkel nsan, er gün gözünün önünde seredor olsada ancak sradan bnlerce gözlemn ve denemeanılmanın sonucunda br areken asasının rkına varabordu Sonuçsuz kalan a daolumu sonuçanan saısız deneme anmann sonrasnda, nen olumlunen oumsuz sonuçlandğına lşkn br geneleme ancak aplabordu. Hareken gene asas ancak böle blnce çıkıordu Ale kulanmısonrasnda zolok nsanlaşma sürec ne denl kaçınımaz olarak gelş se bu bnçlenme, kültürenme sürec de o den kaçnılmaz bçmdelerled Kaçınımazık oaları gözemele, olalar arasındak (eğer bö

lese) düzenlğn, kuralılığın arkna varmaa lkel bçmde olsa bledüşünmele anaz emele, kısacas nesnel dünadan areket etmelelşkdr

lkel süde gerçek dünadak olaar kavramak kagsı taşımaan,nesnel dünanın kurallarına rağmen bldğ gb davranan br aşam tarzının baarı ans oku. kel nsan düşünces, olaları doğanınçndek asaları kavramak, onlara ugun areket etmek zorundadı.

Aks ade, meveern olgunlaşma avanarın göç zamanarın kaçrır,buunduğu bölgenn una ve lorasını tanamaz, opaacakarnı zamanında topaamaz, aşamını sürdüremezd. Aeeev'n (86: 236)eceklern varlığı ve etştkler durumla lgl ntask bglern kul lanlması durumunda topaıcığın başarıszğa makum kalacağınıdüşünmes de bundandır

Russel (8: ) blm konusunda şöe azar: Blm gözlem olula,

gözleme daanan düşünce olua evrendek tek tek ogula, bu olguarı brbrne bağlaan asala bulmaa, bölece gelecektek oalarn daönceden blnmelern sağlamaa çalşmakadr. Şüpesz lkel nsanındüşünse dünasında Russe'n ne bm tanımına uan apanmış br

49


51/205

blmsel yotu. nca, emen az nce urgulamaya alıştğımız gb,doğayı yne doğann end yasalarıya aıama, doğaya bu yasaara yalaşma, nesnellğe bağl alma abasnı el nsanda da buab- yoruz. Ntem bu nedenle, Yıldrım (1983 10) tereddüt emeden,

ennde yaşamı güenlr ılma e dünyayı algılama tyalarınnbulunduğu lel nsanın düşünce yapsını "bmsel oara nteer Sonua e düşünce, blm aramının bugünü anlamıyla "blmselolara nelenemeyece olsa da, blmn nüelern err e daa ababr yalaşmla da blmsel nel br er e şeyşe sapr. uradabm deren, ategorze edmş, sstemat bmde dzgeenmş blmsel enerden basedlmedğ aıır nca en az bunun adar aı

olan br dğer şey, el düşüncede doğa üstü gülern nanların da yernn olmadığı e lellern doğanın nde, doğayla brlte, doğann uralarına ab bmde, o uraları anlamaya ulanmaya değşrmeye alışara düşündüler e yaşadlardır Toplaycı nsan materyalst.Düşüncesnde bmn nüesn de bu yaaşmı ouştuyordu.

Malnows (1962 e 964) de lel nsanın blme sap olmadığı, ap ta, mst e nntl br dünyada yşadığ şelnde tezlere arş ıar

Tylor, lel düşüncey "ocua oara ntelemştr. rul se lel br eşt nant olara ee almanın doğru olmayacağını, ama onun manıolara da değerlendrlemeyeceğn, daa o "ms br algayış e yorumayış bmne sap olduğunu saunmuştur rul e "bm n ces (preoj) dye tanmlamıştır nca sonraa, bm nces deymne aılı germş e lelern en azından er zaman ms düşüncedeolmadılarn teslm etmştr aoda G 1982 74177) Manowsnneleştrere arşı ıtğı grüşler şte bunlardr

Malnows'ye gre (1962 191197) nsan blgsnn leler, doğru de-neym, blmsel mantı, szlü toparlamaya dayanır e en düşü düzeyde lellerde ble bunar bulma mümündür. Ne adar e olsa da,nsan düşünen, erye baan, gemş atrlayan, potansyel teeere

arşı uyan olandr. Sstemat br nsan blgs en ger opumlarda ble

ardır e nsanığın l dnemernden baren de bu bye omalıdırMalnows'ye gre, nsan znnde atsz z olgu buunmadığı, onun

50


52/205

Dini opmsa Kökenei

boş nançarla dol "mank önces br yapya sahp olğ şeklnekeer gerçeğ yansıma kel oplk eneye dayal ve akla bçm

lenen epey br bg ağarcığı vardır. Öeğn Trobrand Adaarndak yerller yıllardır oprak üye o oprağın üene eklecek bk ürlerarasndak ymn kesn blgsne sahprler Tüm yerler oplklarnharekelern brbrlerne göre ayarlamak amacıyla hara çmey krok

ler üernde savaş planla harlamay ayın harekenn düenn blrlerTüm bnardan hareke eerek Malnowsk (1964: 17 ve ayrıca bener yaklaşım 1962: 317'de bnablr) ş sonca laşır "Bm ennce deneye dayanan ve manıksa düşünce yolyla çkaran som başarara

göen ve gelenek halnde kalaşıp kamş ve br ürlü opmsa düen- le sürdüen br kral ve kavramlar küles anaşııyorsa o aman enaşağı düeyek vahşlerde be ne kadar bas olrsa olsn bmn brbaşla

İlker belek - dinin toplumsal kökenleri [yazılama-2015] cs

Documents