innowacyjne rozwiĄzania biznesowe iv tom 2: … · podstawowe typy inwestycji: rzeczowe i...
TRANSCRIPT
Redakcja
Milan Popović
Michał Błaszczyk
INNOWACYJNE
ROZWIĄZANIA BIZNESOWE
IV
Tom 2:
Innowacyjna gospodarka
Łódź 2011
Recenzent: dr Jarosław Zając
Redakcja: mgr Milan Popović, mgr Michał Błaszczyk
Publikacja dofinansowana przez Dziekana
Wydziału Ekonomiczno-Socjologicznego Uniwersytetu Łódzkiego
Autorzy referatów:
Dariusz Adrianowski
Michał Błaszczyk
Małgorzata Cywińska
Agata Grabarczyk
Żaklina Jabłońska
Piotr Jabłoński
Jakub Janyst
Monika Juda
Katarzyna Kiliańska
Jakub Koziński
Kamila Leśniak
Milan Popović
Ewa Pyrzyńska
Beata Rosińska
Joanna Sobczak
Błażej Socha
Dorota Wilczyńska
ISBN: 978-83-928174-7-5
Wszelkie prawa zastrzeżone
Wydawca: Studenckie Koło Naukowe
Technologii Internetowych i Multimedialnych „IM-Tech”
ul. P.O.W. 3/5, 90-255 Łódź
http://www.imtech.uni.lodz.pl
e-mail: [email protected]
Przygotowanie do druku: Agata Zelga
Projekt okładki: Anna Fokczyńska
Druk i oprawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
ul. Lindleya 8, 90-131 Łódź
tel. (42) 665-58-63
http://www.wydawnictwo.uni.lodz.pl/
e-mail: [email protected]
Malwina Łańcuchowska
Spis treści
Wstęp ........................................................................................................... 5
ROZDZIAŁ I: ROZWIĄZANIA FINANSOWE ........................................ 7
Agata GRABARCZYK: Wpływ warszawskiej Giełdy Papierów
Wartościowych na innowacyjność polskiej gospodarki ............................... 9
Żaklina JABŁOŃSKA, Piotr JABŁOŃSKI, Błażej SOCHA:
Wpływ internacjonalizacji na franczyzę ................................................... 17
Jakub KOZIŃSKI: Zarządzanie przez Lean Management ...................... 23
Malwina ŁAŃCUCHOWSKA: Analiza strategiczna banków
jako narzędzie budowania strategii konkurencji ........................................ 31
Dorota WILCZYŃSKA: Ichimoku Kinko Hyo
jako strategia inwestycyjna ........................................................................ 39
ROZDZIAŁ II: INNOWACYJNA GOSPODARKA ................................ 47
Dariusz ADRIANOWSKI: Neuromarketing jako kierunek badań
nad zachowaniami konsumentów ............................................................... 49
Michał BŁASZCZYK, Milan POPOVIĆ: Zużycie paliw płynnych
w Polsce w latach 2000-2010. Modelowanie ekonometryczne ................. 57
Małgorzata CYWIŃSKA: Podejmowanie decyzji z punktu widzenia
ekonomii behawioralnej ............................................................................. 65
Monika JUDA: Formy wspierania innowacyjnych
projektów inwestycyjnych .......................................................................... 73
Katarzyna KILIAŃSKA: Klastry przemysłowe
w województwie świętokrzyskim .............................................................. 81
Kamila LEŚNIAK: Kontrola projektów
współfinansowanych ze środków Unii Europeskiej ................................... 89
ROZDZIAŁ III: ROZWIĄZANIA LOGISTYCZNE .............................. 95
Jakub JANYST, Beata ROSIŃSKA: Innowacje w biznesie
na przykładzie outsourcingu logistycznego ............................................... 97
Ewa PYRZYŃSKA: Prognozowanie mikrobiologiczne
w łańcuchu dostaw ................................................................................... 103
Joanna SOBCZAK: Outsourcing i BPO jako sposób na podniesienie
konkurencyjności firmy ............................................................................ 111
O wydawcy ................................................................................................. 119
5
Wstęp
Publikacja, którą trzymacie Państwo przed sobą jest kolejną książką z serii
„Innowacyjne rozwiązania biznesowe”. Drugi tom publikacji „Innowacyjne
rozwiązania IV” składa się z czternastu opracowań dotyczących tematyki
innowacyjnej gospodarki, napisanych przez osiemnastu autorów, będących
studentami zrzeszonymi w kołach naukowych. Opracowania zostały podzielone na
trzy działy tematyczne: rozwiązania finansowe, innowacyjna gospodarka oraz
rozwiązania logistyczne.
Część pierwszą, dotyczącą tematyki finansowej rozpoczyna praca, w której
zaprezentowano i omówiono funkcje GPW w polskiej gospodarce. Giełda papierów
wartościowych spełnia szereg istotnych funkcji, które wpływają m.in. na wzrost
gospodarczy, czy też innowacyjność polskiej gospodarki.
Kolejny artykuł ma na celu przedstawienie zasadności procesów, na podstawie
których franczyzobiorcy chętnie korzystają ze sprawdzonych ofert, natomiast
franczyzodawcy chętnie rozwijają swoją firmę w oparciu o udostępnianą licencję.
Opracowanie dotyczące Lean management ma na celu pomóc zrozumieć czym jest
Lean i na jakich zasadach się opiera. Wiedza o tej metodzie zarządzania jest bardzo
wartościowa, gdyż dobra znajomość zasad Lean, narzędzi i metod wprowadzania
a przede wszystkim zastosowanie ich w praktyce, może doprowadzić do wzrostu
wartości przedsiębiorstwa.
Prace zamykające część pierwszą dotyczą strategii finansowych: zostały omówione
wybrane metody analizy strategicznej jako narzędzia, które coraz częściej wykorzy-
stywane są w polskich bankach w procesie budowania strategii konkurencji oraz
została omówiona strategia inwestycyjna Ichimoku Kinko Hyo, jej części składowe,
podstawowa interpretacja oraz zastosowanie głównie do uzyskania podstawowej
informacji o bieżącym trendzie cen i ich zmianach.
Część drugą, dotyczącą szeroko pojętych zastosowań w nowoczesnej
gospodarce, rozpoczyna opracowanie dotyczące neuromarketingu, gdyż przedstawia
on jedną z coraz częściej wykorzystywanych metod prowadzenia badań marketin-
gowych. Dzięki neuromarketingowi firma jest w stanie lepiej zaplanować swoje
kampanie marketingowe, co przekłada się na wzrost rozpoznawalności.
Kolejna praca rozważa zbudowanie modelu ekonometrycznego opisującego zużycie
paliw płynnych w Polsce. Zostały również przeprowadzone testy parametryczne,
sprawdzające autokorelację oraz normalność reszt składnika losowego.
Celem następnego referatu jest przedstawienie podejmowania decyzji w warunkach
ryzyka i niepewności z perspektywy ekonomii behawioralnej, a zatem uwzględ-
niając człowieka i efekty z tym związane. Podejmowanie decyzji ekonomicznych
obserwowane jest nie tylko przez ekonomistów, zatem ekonomia behawioralna
łączy ze sobą zagadnienia z zakresu ekonomii oraz psychologii, biorąc w szczegól-
ności pod uwagę czynnik ludzi.
Sposób finansowania działalności bieżącej i inwestycyjnej, ma wpływ na podejmo-
wane przez przedsiębiorstwo decyzje, warunkuje jego plany i zamierzenia
strategiczne. Stwarza również warunki do podejmowania kolejnych przedsięwzięć.
6
Celem przedstawionej pracy jest wskazanie dostępnych źródeł i możliwości
finansowania inwestycji przez przedsiębiorstwa.
Tematyka kolejnego artykułu przedstawia cele działalności klastrów przemysłowych
zlokalizowanych w Województwie Świętokrzyskim. Opracowanie wyjaśnia podsta-
wową terminologię klastrów, a następnie przedstawia ich klasyfikacje według
różnych kryteriów. W dalszej części artykułu podano zarówno korzyści, jak
i zagrożenia płynące z faktu przynależności podmiotu do klastra.
Część finansową kończy opracowanie, w którym poruszono ważny i aktualny
problem, przed jakimi stają beneficjenci środków unijnych, dotyczący kontroli
projektów współfinansowanych ze środków europejskich. W artykule opisano
funkcjonowanie polityki strukturalnej i regionalnej, dokonano przeglądu funduszy
unijnych, przedstawiono przykładowe cele polityki regionalnej. W dalszej części
pracy wyjaśniono na jakich zasadach beneficjenci występują po środki unijne oraz
omówiono instytucje kontrolujące i rodzaje kontroli projektów współfinansowanych.
Ostatnia, trzecia część książki obejmuje rozwiązania logistyczne. Największy
nacisk zostaje położony na tematykę outsourcingu, która stanowi jedną z dróg
odniesienia sukcesu, który mogą zawdzięczać priorytetowej funkcji jaką pełnią,
czyli dostarczeniem produktów i usług swoim klientom. Outsourcing jako innowa-
cyjna technika zarządzania daje szansę na efektywnie prosperujące przedsię-
biorstwo, oparte na racjonalnej polityce funkcjonowania.
Kolejny artykuł przedstawia definicję prognozowania mikrobiologicznego oraz
kierunki jego zastosowania. W pracy zostały scharakteryzowane modele progno-
styczne oraz najczęściej używane programy komputerowe, zostały mówione ogólne
zasady tworzenia modeli na wybranych przykładach, zwracając szczególną uwagę
na transport i przechowywanie produktów żywnościowych.
Książkę zamyka opracowanie dotyczące outsourcingu procesów biznesowych, który
w ostatnich latach nabrał szczególnego znaczenia. W pracy zostały przedstawione
wady i zalety zarówno outsourcingu jak i BPO.
Pokładamy nadzieję, iż niniejsza publikacja pozwoli pogłębić czytelnikowi
wiedzę z zakresu szeroko pojętej innowacyjności w gospodarce, oraz będzie
stanowiła źródło inspiracji do dalszych prac i badań w tym zakresie.
Składamy podziękowania za pomoc przy recenzowaniu niniejszej publikacji
Panu dr. Jarosławi Zającowi z Katedry Informatyki Ekonomicznej Uniwersytetu
Łódzkiego.
mgr Milan Popović mgr Michał Błaszczyk
Katedra Informatyki Ekonomicznej
Uniwersytet Łódzki
9
Polski rynek kapitałowy, innowacyjność,
innowacje, gospodarka, funkcje GPW.
Agata GRABARCZYK*
WPŁYW WARSZAWSKIEJ GPW NA INNOWACYJNOŚĆ
POLSKIEJ GOSPODARKI
W ciągu ostatnich dwóch dekad polski rynek kapitałowy znacząco zmienił swój
sposób działania, a tym samym swoje oddziaływanie na środowisko zewnętrzne- polską
gospodarkę. Giełda papierów wartościowych spełnia szereg istotnych funkcji, które
wpływają m.in. na wzrost gospodarczy, czy też innowacyjność polskiej gospodarki.
Rynek giełdowy jest miejscem lokowania kapitału, jak również jego pozyskiwania często
na nowe, innowacyjne przedsięwzięcia. W poniższej pracy zaprezentowano i omówiono
funkcje GPW w polskiej gospodarce.
1. WSTĘP
Innowacyjność przyczynia się do rozwoju współczesnej gospodarki
światowej. Zdecydowanie większa grupa podmiotów utożsamia
innowacyjność z postępem naukowym i technologicznym. Jednak jest to
tylko mała część znaczenia tego pojęcia, które ma duży wpływ na mające
miejsce procesy gospodarcze. Rozważania zatem rozpocznę od
wprowadzenia często mylonych i utożsamianych ze sobą pojęć, mianowicie
innowacji i innowacyjności.
Według definicji opracowanej przez firmę doradczą Pricewaterhouse-
Coopers wynika, że innowacyjność jest to proces, w ramach którego przed-
siębiorstwo dostrzega nowe rozwiązania oraz identyfikuje niezaspokojone
potrzeby konsumentów i wykorzystuje je w celu utrzymania lub zwiększania
udziału rynkowego, zyskowności i wartości przedsiębiorstwa. Innowacja
natomiast to opracowane przez przedsiębiorstwo nowatorskie rozwiązanie,
odpowiadające na potrzeby rynku, obejmujące: nowe produkty, nowy sposób
zarządzania procesem biznesowym, nowe zastosowanie istniejącego pro-
duktu, bądź nowy sposób pozycjonowania istniejącego produktu zmieniający
percepcję konsumentów.1
* Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe
Finansów i Rachunkowości „Progress”, praca pod kierunkiem dr. Jarosława Zająca. 1 Raport przygotowany przez Giełdę Papierów Wartościowych w Warszawie oraz PwC:
„Innowacyjność polskich spółek giełdowych”, http://www.innowacyjnosc.gpw.pl/
innowacyjnosc/raporty, s. 2. 25.04.2011.
10
2. POLSKI RYNEK KAPITAŁOWY
Podstawową jednostką każdej gospodarki są gospodarstwa domowe
oraz przedsiębiorstwa. Funkcjonują one w sferze społeczno-gospodarczej
kreowanej przez władze jednostek administracji centralnej. Między wyżej
wymienionymi podmiotami zachodzą transakcje kupna-sprzedaży, w rezul-
tacie czego część podmiotów posiada nadmiar środków pieniężnych - oszczę-
dności, a druga grupa niedobór kapitału. Podmioty posiadające oszczędności
poszukują możliwości ich korzystnego ulokowania, aby w przyszłości
uzyskać z tego tytułu określone zyski. Podmioty zgłaszające zapotrzebo-
wanie na kapitał zgadzają się zapłacić określoną cenę, procent, za udostęp-
niony kapitał. Zjawisko to doprowadziło do powstania rynku kapitałowego.
W literaturze przedmiotu przyjmuje się, że rynek kapitałowy to „rynek
kapitałów średnio- i długoterminowych, na którym kapitał jest lokowany
i pozyskiwany przez emisję instrumentów finansowych o terminie trwania
dłuższym niż jeden rok.”2 Według innej koncepcji rynek kapitałowy definiuje
się jako wszystkie transakcje kupna- sprzedaży, których obiektem obrotu są
instrumenty finansowe o okresie zapadalności powyżej roku, zatem są to
przede wszystkim akcje i obligacje.3
Gospodarka, ze względu na przedmiot inwestycji wyróżnia dwa
podstawowe typy inwestycji: rzeczowe i finansowe. Inwestycje rzeczowe
mają na celu powiększenie i modernizację zasobów środków trwałych
w przedsiębiorstwie. Natomiast inwestycje finansowe dokonywane są przez
podmioty posiadające nadmiar wolnych zasobów finansowych.4 Na rynku
kapitałowym poza inwestorami występują podmioty emitujące papiery
wartościowe, czyli tzw. emitenci. Są oni użytkownikami kapitału
pochodzącego z emisji papierów wartościowych. Kapitał uzyskany w drodze
emisji instrumentów finansowych przeznaczany jest na finansowanie
działalności bieżącej i rozwojowej emitenta. Na rynku kapitałowym w ten
sposób dochodzi do zamiany kapitału oszczędnościowego na kapitał
inwestycyjny.
2 Dmowski A., Prokopowicz D., Rynki finansowe, Difin, Warszawa 2010, s. 11.
3 Dębski W., Rynek finansowy i jego mechanizmy, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 2005, s. 95. 4 Czekaj J., Rynki, Instrumenty i Instytucje finansowe, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 2008, s. 12.
11
3. PODSTAWOWA ROLA GPW W GOSPODARCE RYNKOWEJ
Polski rynek kapitałów jest stosunkowo młodym rynkiem, powstał on
bowiem w 1992 roku. Jego najważniejszym segmentem jest Giełda Papierów
Wartościowych w Warszawie. W ciągu ostatnich dwóch dekad, całkowicie
od podstaw został stworzony w Polsce sprawnie funkcjonujący rynek
kapitałowy, z wszelkim zapleczem niezbędnym do prawidłowego działania.
Aktualnie rynek giełdowy ma ogromne znaczenie dla wielu publicznych
spółek notowanych na warszawskim parkiecie, inwestorów indywidualnych
krajowych, jak i zagranicznych oraz instytucji finansowych lokujących swoje
wolne środki na tymże rynku. Wartość publicznych emisji papierów
wartościowych, tak jak np. akcji i obligacji ma znaczący wpływ na wielkośći
znaczenie makroekonomiczne całego rynku kapitału, jako mechanizmu
alokacji wolnych środków w polskiej gospodarce.5
Rynek kapitałowy w gospodarce wolnorynkowej ma dwa zasadnicze
zadania: sprzyjać wzrostowi gospodarczemu, jak również determinować
tworzenie systemu rynkowego, również systemu finansowego. Prawidłowo
funkcjonujący rynek giełdowy to rynek posiadający takie cechy jak:
rzetelność, efektywność, płynność, przejrzystość, innowacyjność oraz
integralność.6 Wśród najważniejszych funkcji giełdy w gospodarce należy
wymienić:
alokacja kapitału;
mobilizacja kapitału;
transformacja kapitału;
wycena kapitału.
3.1. POZYSKIWANIE I ALOKACJA KAPITAŁU
Prawidłowe funkcjonowanie podmiotów gospodarczych potrzebuje
stałego zasilania w kapitały. Z punktu widzenia makroekonomicznego na
rynku kapitałowym w ten sposób dokonuje się alokacja kapitału.
Giełda papierów wartościowych zapewnia sprawny, efektywny
przepływ wolnych środków pieniężnych od podmiotów gospodarczych,
posiadających ich nadwyżkę, do przedsiębiorstw i instytucji wykazujących
5 Kulpaka P., Giełdy w gospodarce, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007,
s. 153-155. 6 Al-Kaber M., Struktura funkcjonalna rynku kapitałowego i jego sprawność w gospodarce
współczesnej (na przykładzie rynku kapitałowego w Polsce), Wydawnictwo Wyższej
Szkoły Ekonomicznej w Białymstoku, Białystok 2004, s. 40.
12
zapotrzebowanie na kapitał. Naturalnym zjawiskiem na rynku kapitałowym
jest, że im większa liczba jego uczestników, tym rynek jest bardziej konku-
rencyjny i efektywny. Podmioty zgłaszające niedobór kapitałów przeznaczają
zgromadzone środki na działalność rozwojową, na finansowanie określonych
przedsięwzięć. Często spotykanym zjawiskiem jest pozyskiwanie na rynku
kapitałowym środków na sfinansowanie innowacyjnych projektów w przed-
siębiorstwach. Między innymi w ten sposób rynek giełdowy wpływa na
innowacyjność polskiej gospodarki.
3.2. MOBILIZACJA I TRANSFORMACJA KAPITAŁU
Sprawnie funkcjonujący rynek kapitałowy wpływa na mobilizację
kapitału w gospodarce. Oznacza to, że wolne środki pieniężne przemiesz-
czają się od inwestorów do podmiotów nieposiadających w danym momencie
wolnych kapitałów. Rynek giełdowy poprzez mobilizację niezagospodaro-
wanych wolnych zasobów pieniądza daje możliwość lepszego wykorzystania
tych zasobów, zarówno z punktu widzenia inwestora (niższy koszt
pozyskania kapitału obcego), jak i osoby oszczędzającej (zyski z inwestycji).
Mobilizacja kapitału polega zatem na7:
kształtowaniu decyzji inwestycyjnych inwestorów;
informowaniu o zróżnicowanych formach inwestowania na rynku;
oferowaniu usług związanych z zarządzaniem oszczędnościami;
oferowaniu przez domy maklerskie usług doradczych;
sprzedaży instrumentów finansowych, takich jak jednostki uczestnictwa
czy certyfikaty funduszy inwestycyjnych.
Na rynku papierów wartościowych poprzez funkcję mobilizacji kapitału,
następuje transformacja środków pieniężnych pochodzących z oszczędności
w inwestycje. Transformacja kapitału oznacza przyjmowanie przez kapitał
różnych postaci, jest to związane bezpośrednio z oceną ryzyka i oczekiwanej
stopy zwrotu z inwestycji. Kapitał może być ulokowany w akcjach, obliga-
cjach, instrumentach pochodnych czy też w postaci depozytu bankowego.8
Na polskim rynku papierów wartościowych istnieje możliwość
transformacji kapitału inwestycyjnego, gdyż istnieją różnego rodzaju instru-
menty finansowe. Dzięki funkcji transformacji kapitału inwestorzy mają
możliwość przemieszczania kapitałów z mniej atrakcyjnych ekonomicznie
sektorów gospodarki do tych bardziej efektywnych. Kapitał zmobilizowany
na rynku papierów wartościowych w większym stopniu wpływa na wzrost
7 Al.-Kaber M., Struktura…, op. cit., s.24.
8 Dmowski A., Prokopowicz D., Rynki..., op.cit., s. 94.
13
gospodarczy, niż kapitał zgromadzony w formie depozytów bankowych.
Wynika to z faktu, iż środki ulokowane w banku w znacznym stopniu są
przeznacza na kredyty konsumpcyjne, a tylko w niewielkim stopniu na
inwestycje.
Odwrotne proporcje są natomiast na rynku kapitałowym, większość
naszych środków jest przeznaczana na inwestycje rozwojowe przedsię-
biorstw. Ma to miejsce ponieważ na rynku kapitałowym podmioty, chcące
pozyskać kapitał, czyli emitenci muszą wskazać cel emisji, tzn. na co będą
wykorzystane środki. Aby inwestycja była dla inwestora interesująca, emitent
musi wskazać atrakcyjny dla nabywcy danego instrumentu cel emisji, czyli
taki który w przyszłości przyczyni się do wzrostu wartości akcji. Zatem na
rynku kapitałowym zdecydowana większość naszych oszczędności przezna-
czana jest na inwestycje spółek, które w przyszłości mają zaowocować
wzrostem zysków przedsiębiorstwa, a co za tym idzie wzrostem cen akcji
i w szerszym ujęciu do wzrostu gospodarczego.9
3.3. WYCENA KAPITAŁU
Na rynku papierów wartościowych dokonuje się również wycena
kapitału, poprzez codzienne notowania papierów wartościowych. Ma ona
odzwierciedlenie w kursach notowanych instrumentów finansowych. Poprzez
codzienny handel tymi instrumentami dochodzi do wyznaczenia tzw. kursu
równowagi, czyli zrównania się popytu z podażą na dany papier
wartościowy. Dzięki temu na płynnych i efektywnych rynkach kapitałowych
dochodzi do optymalnej i bieżącej wyceny kapitału w różnych sektorach
gospodarki. Daje to zatem możliwość oceny kształtowania się wyceny
kapitałów w poszczególnych sektorach gospodarczych.10
Wycena kapitału pełni dwie zasadnicze funkcje. Z jednej strony
wyznacza stopę zwrotu z inwestycji, z drugiej zaś istotne źródło informacji
dla spółki. Stanowi ocenę działań kadry zarządzającej, wszelkich decyzji
podejmowanych w przedsiębiorstwie oraz strategii rozwoju spółki.11
Bieżąca
wycena kapitału to również informacja na temat możliwych przyszłych
wpływów do spółki z emisji papierów wartościowych na rynku pierwotnym.
Determinuje również możliwe do uzyskania stopy zwrotu z inwestycji dla
kapitałodawców. Kurs giełdowy jest zatem wypadkową poglądów inwesto-
9 Kachniewski M., Majewski B., Wasilewski P., Rynek kapitałowy i giełda papierów
wartościowych, Fundacja Edukacji Rynku Kapitałowego, Warszawa 2008, s. 37-38. 10
Kulpaka P., Giełdy w…, op. cit., s. 56. 11
Al.-Kaber M., Struktura…, op. cit., s. 24.
14
rów na temat zarządzania danym przedsiębiorstwem. Wycena kapitału
określa również możliwe przyszłe kierunki rozwoju przedsiębiorstwa.
4. INDEKSY POLSKIEJ GIEŁDY
Indeksy giełdowe odwzorowują sytuację na giełdzie tzw. koniunkturę
giełdową. Obrazują zmiany cen instrumentów finansowych na rynku
kapitałowym. Są miernikiem kondycji rynku kapitałowego oraz służą do
porównywania sytuacji na różnych giełdach. Wszystkie giełdy obliczają
indeksy giełdowe i podają je do publicznej wiadomości, jako odzwierciedlenie
zmian kursów cen walorów w czasie danej sesji giełdowej.12
Indeksy
giełdowe, zwane też wskaźnikiem giełdy lub rynku pojawiają się zarówno na
rynku akcji, jak i obligacji.
Indeksy giełdowe pełnią kilka ważnych funkcji na rynku.
Najistotniejsze z nich to13
:
informowanie o ogólnej sytuacji na rynku giełdowym;
stanowi benchmark dla inwestorów, którzy zestawiają stopy zwrotu
z inwestycji ze stopami zwrotu z indeksu rynkowego;
stanowi instrument bazowy dla instrumentów pochodnych;
można traktować go jako tzw. portfel rynkowy.
Obecnie na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie noto-
wanych jest 18 indeksów, w tym 11 to tzw. subindeksy sektorowe. Są to:
główne indeksy: WIG20, mWIG40, RESPECT, sWIG80, WIG, WIG-PL,
WIGdiv;14
subindeksy sektorowe: WIG-BANKI, WIG-BUDOW, WIG-CHEMIA,
WIG-DEWEL, WIG-ENERG, WIG-INFO, WIG-MEDIA, WIG-
PALIWA, WIG-SPOZYW, WIG-SUROWC, WIG-TELKOM.15
Najstarszym indeksem notowanym na warszawskiej giełdzie jest
Warszawski Indeks Giełdowy (WIG). Jest notowany od początku istnienia
giełdy, czyli od 16 kwietnia 1991 roku. Indeks typu dochodowego, obejmuje
wszystkie spółki giełdowe notowane na rynku podstawowym i równoległym
12
Dębski W., Rynek finansowy…, op. cit., s. 188-189. 13
Jajuga K., Jajuga T., Inwestycje, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, s. 75. 14
http://www.gpw.pl/indeksy#indexes, 05.05.2011. 15
http://www.gpw.pl/indeksy#sectorbased, 05.05.2011.
15
giełdy.16
Wartość bazowa dla indeksu WIG to 1000 punktów. Indeks WIG
osiągnął rekordową wartość 6 lipca 2007 roku w wysokości 67 568,51 pkt.,
natomiast najniższą wartość odnotował 23 czerwca 1992 roku w wysokości
635,3 pkt.
16 kwietnia 1994 roku w związku z zwiększającą się liczbą
notowanych spółek zdecydowano o powstaniu kolejnego indeksu WIG20.
Jego wartość bazowa podobnie jak w przypadku indeksu WIG również
wyniosła 1000 pkt. WIG20 jest indeksem typu cenowego. Obliczany jest na
podstawie notowań cen 20 największych spółek giełdowych.
Kolejnym ważnym indeksem jest mWIG40 (przekształcony
z MIDWIG), czyli wchodzą w jego skład średnie spółki notowane na gieł-
dzie. Jest również indeksem cenowym, a spólki wchodzącego w jego skład są
wybierane na podstawie tego samego rankingu, co spółki indeksu WIG20.
Powstał 31 grudnia 1997 roku, jego wartośc bazowa wynosi 1000pkt.
Ostatnim z najważiejszych indeksów to sWIG80 (poprzednio WIRR).
Stanowi indeks najmniejszych spółek notowanych na giełdzie. Spółki
wybierane są na podstawie tego samego rankingu co WIG20 i mWIG40, jest
to kolejnych 80 spółek w rankingu. Powstał 31 grudnia 1994 roku,
przyjmując wartość bazową 1000pkt. Podobnie jak mWIG40 również jest
indeksem cenowym. Dodatkowo dla lepszego odziwerciedlenia sytuacji
w poszczegółnych sektorach gospodarki stworzono tzw. subindeksy, obrazu-
jace sytuację w danej gałęzi gospodarczej.17
5. PODSUMOWANIE
Obecna postać polskiej gospodarki różni się znacząco od tej sprzed
okresu transformacji. Znaczący wpływ na jej zmianę i kreację miało
powstanie polskiego sprawnie funkcjonującego rynku kapitałowego. Obecne
trendy na rynkach kapitałowych oraz globalna konkurencja o inwestorów
i ich kapitał, powodują, że giełdy sięgają do tych części gospodarki, które
dotychczas nie stanowiły ich przedmiotu zainteresowania. Jako dobry
przykład może posłużyć stworzenie rynku NewConnect. Jest to platforma
alternatywnego systemu obrotu stworzona w 2007 roku z myślą o młodych,
innowacyjnych przedsiębiorstwach z branż tzw. nowych technologii.
16
Czekaj J., Rynki…, op. cit., s. 194-195. 17
Ibidem, s. 196.
16
Polska giełda wspierając innowacyjne przedsiębiorstwa wykreuje
innowacyjność dla całego polskiego rynku, jak również wzmocni jego
pozycję konkurencyjną w Europie Środkowo-Wschodniej.
BIBLIOGRAFIA
AL-KABER M., Struktura funkcjonalna rynku kapitałowego i jego sprawność
w gospodarce współczesnej (na przykładzie rynku kapitałowego w Polsce), Wydawnictwo
Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Białymstoku, Białystok 2004.
CZEKAJ J., Rynki, Instrumenty i Instytucje finansowe, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 2008.
DĘBSKI W., Rynek finansowy i jego mechanizmy, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 2005.
DMOWSKI A., Prokopowicz D., Rynki finansowe, Difin, Warszawa 2010.
KACHNIEWSKI M., MAJEWSKI B., WASILEWSKI P., Rynek kapitałowy i giełda
papierów wartościowych, Fundacja Edukacji Rynku Kapitałowego, Warszawa 2008.
KULPAKA P., Giełdy w gospodarce, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007.
JAJUGA K., JAJUGA T., Inwestycje, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006.
http://www.gpw.pl/indeksy#indexes, 05.05.2011.
http://www.gpw.pl/indeksy#sectorbased, 05.05.2011.
http://www.innowacyjnosc.gpw.pl/innowacyjnosc/raporty, 25.04.2011.
INFLUENCE WARSAW EXCHANGE ON INNOVATION POLISH ECONOMY
In the past two decades, the Polish capital market has substantially changed method of
operation, and therefore its influence on the external environment-the Polish economy. Stock
Exchange serves a number of important functions which influence the economic growth or
innovativeness of Polish economy. Stock market is a place to invest capital as well as its
acquisition is often new and innovative projects. In this publication I present and discusses
the functions of the GPW in the Polish economy.
17
Franczyza, franchising, internacjonalizacja,
globalizacja.
Żaklina JABŁOŃSKA*, Piotr JABŁOŃSKI
**, Błażej SOCHA
***
WPŁYW INTERNACJONALIZACJI NA FRANCZYZĘ
W ostatnich latach można zauważyć dynamiczny rozwój ofert franczyzowych,
a wzrost konkurencji czuwa nad ich różnorodnością. Franczyzobiorcy chętnie korzystają
ze sprawdzonych ofert, natomiast franczyzodawcy chętnie rozwijają swoją firmę
w oparciu o udostępnianą licencję. Procesom tym sprzyja również internacjonalizacja
przedsiębiorczości, dzięki której firmy coraz szybciej stają się rozpoznawalne poza
rodzimym rynkiem. Artykuł ma na celu przedstawienie zasadności tych procesów.
1. WSTĘP
Współcześni przedsiębiorcy coraz większą wagę przypisują
wykorzystaniu aktywów niematerialnych, gdyż to one tworzą potencjał
rozwojowego biznesu. Już w 1991 roku zmiany te zauważył P. Drucker18
nazywając je procesem transformacji, przemodelowaniem społeczeństwa –
jego poglądów i wartości. Przedsiębiorstwa, które chcą tworzyć swoją
wartość muszą się koncentrować na tworzeniu potencjału rozwojowego
biznesu za pomocą aktywów niematerialnych, gdyż to one będą „motorem
rozwoju przyszłości”19
.
Ludzie, pomysły, know-how, relacje, systemy i procesy pracy
zwiększają w przedsiębiorstwach efektywność ekonomiczną, stając się
źródłem ich ukrytej przewagi. Te niematerialne wartości zmieniły sposób
prowadzenia działalności, współpracy z pracownikami, relacji z klientami,
* Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Katedra Ekonomii
Instytucjonalnej, doktorantka UŁ. **
Uniwersytet Łódzki, Wydział Zarządzania, Katedra Rachunkowości, doktorant UŁ. ***
Uniwersytet Łódzki, Wydział Zarządzania, Katedra Zarządzania Przedsiębiorstwem,
doktorant UŁ. 18
P. Drucker, Post-capitalist Society, Harper Business, New York 1993. 19
G. Urbanek, Wycena aktywów niematerialnych przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa 2008, s. 15-16.
18
a także cały sposób zarządzania.20
Twarde dane bazujące na wynikach
finansowych musiały zostać uzupełnione „miękkimi wskaźnikami”, takimi
jak: satysfakcja pracowników, czy zdolność adaptacji do nowych
warunków.21
Przedmiotem artykułu są rozważania dotyczące wpływu globalizacji na
działalność franczyzową.
2. ROLA AKTYWÓW NIEMATERIALNYCH
W przeciwieństwie do aktywów materialnych, aktywa niematerialne
mogą być wykorzystywane w różnych miejscach w tym samym czasie,
dzięki czemu ich wykorzystanie nie pociąga za sobą kosztów alternatywnych.
Cecha ta przyczyniła się do wzrostu zainteresowania franczyzą w dobie
globalizacji. Odpowiednio zarządzając licencjami franczyzowymi
przedsiębiorstwa mogą budować swoją wartość minimalizując koszty,
a często nawet osiągając dodatkowe korzyści. Natomiast licencjobiorca może
łączyć zdobyte aktywa niematerialne ze swoimi materialnymi czynnikami
produkcji, może je wykorzystywać w swojej ofercie rynkowej i tym samym
tworzyć nowe aktywa niematerialne, którymi są relacje z klientami.22
Sytuacja na polskim rynku franczyzy jest analogiczna do sytuacji
w innych krajach rozwijających się. Za punkt odniesienia w badaniu rozwoju
rynku franczyzy bierze się historię rozwoju tego rynku w Stanach
Zjednoczonych Ameryki Północnej.23
Obecnie w USA jedna na dwanaście
firm operuje w systemie franczyzowym i 63% franczyzodawców jest
zainteresowana rozwojem sieci na rynku globalnym. Analitycy i naukowcy
spodziewają się analogicznego rozwoju franczyzy w krajach rozwijających
się.24
W Polsce działa już około 400 systemów franczyzowych25
, przedsię-
20
J. Low, P. Cohen Kalafut, Invisible advantage. How intangibles are driving business
performance.
(tłum. W. Bieliński Niematerialna wartość firmy. Ukryte źródła przewagi konkurencyjnej,
Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2004), s. 11-15. 21
Ibidem, s. 190. 22
G. Urbanek, Wycena…, op.cit., s. 22-23. 23
Ż. Jabłońska, P. Miszczyński Analiza franczyzy w Polsce na przykładzie branży
gastronomicznej: franczyza w kontekście teorii kosztów transakcyjnych, w: Polityka
ekonomiczna, Prace Naukowe UE we Wrocławiu nr 111, red. J. Sokołowski,
M. Sosnowski, A. Żabiński, Wydawnictwo UE we Wrocławiu, Wrocław 2010, s. 223 24
I. Alon, Global Franchising and Development in Emerging and Transitioning Markets,
“Journal of Macromarketing”, 2004,Vol 24, s.156. 25
http://www.franchising.pl, 20.05.2011.
19
biorcy chętnie wykorzystują doświadczenie dawcy licencji, a stabilna marka
zapewnia im płynne wejście na rynek minimalizując ryzyko niepowodzenia.
Dzięki franczyzie wiele polskich marek stało się rozpoznawalnych w kraju
i coraz częściej za granicą.
3. FRANCZYZA W DOBIE INTERNACJONALIZACJI
W Polsce działalność franczyzowa najczęściej jest wykorzystywana
przez franczyzobiorców, jako sposób na „sprawdzony biznes” gwarantujący
łatwiejsze zdobycie rynku oraz niższe ryzyko upadłości. Doskonale
sprawdziła się również w czasie kryzysu, co spowodowało wzrost
zainteresowania tego typu działalnością pobudzając jednocześnie działania
franczyzodawców. Zła sytuacja gospodarcza nie przyczyniła się do
osłabienia wzrostu otwieranych placówek franczyzowych, co doskonale
obrazuje rysunek 1.
Rysunek 1. Liczba placówek franczyzowych w latach 2005-2011.
Źródło: Raport o franczyzie w Polsce 2011, Profit system, 2011.
Głównym impulsem do otwierania lokali franczyzowych jest
przekonanie, że taka właśnie forma działalności pozwoli znacznie
zredukować ryzyko niepowodzenia nowego przedsięwzięcia. Aby ten
20
warunek został spełniony niezbędne jest operowanie sprawdzonym know-
how, rozpoznawalną i cieszącą się renomą marką oraz wsparciem ze strony
franczyzodawcy.
Założeniom tym przeczy przeprowadzona analiza przypadku polskich
sieci franczyzowych26
. Z przeprowadzonego badania wynika, iż
franczyzodawcy starają się wypromować swoją markę poprzez sieć lokali
franczyzowych, zamiast oferować „sprawdzony pomysł na biznes”
minimalizujący ryzyko niepowodzenia. Zaobserwować można wiele
nadużyć, które w skrajnych przypadkach dotyczą ofert franczyzowych
kierowanych przez firmy, które nie uruchomiły ani jednej jednostki
pilotażowej i tym samym nie posiadają wymaganego know-how,
rozpoznawalnej marki, a tym bardziej wiedzy jak prowadzić
franczyzobiorców. Co ciekawe, stawiane przez nich wymagania odnośnie
opłat franczyzowych nie odbiegają od bardziej doświadczonej konkurencji.
Na szczęście nie wiele osób decyduje się na wybór zupełnie niesprawdzonej
oferty. Rozwój rynku franczyzowego wymusza dynamiczne działania
franczyzodawców, którzy oferują swoją pomoc w coraz szczerszym zakresie.
Osłabienie gospodarcze zmusiło ich nawet do wyjścia naprzeciw swoim
przyszłym franczyzobiorcom partycypując w kosztach potrzebnych do
otworzenia działalności, czego przykładem może być Grupa Muszkieterów
udzielająca poręczenia w banku na 80% planowanej inwestycji. By móc
pozwolić sobie na takie udogodnienia franczyzodawcy mają świadomość
konieczności dynamicznego rozwoju w konkurencyjnym otoczeniu. Tylko
rozpoznawalna marka i atrakcyjna oferta przyciąga nowych inwestorów,
dzięki którym firma dalej się rozwija.
Mimo iż w Polsce prym wiodą zagraniczne marki (tj. Mc’Donalds,
Yves Rocher, Levi’s, Reserved) coraz więcej otwiera się rodzimych lokali,
(np. Da Grasso, Biesiadowo) które już rozpoczęły lub w niedługim okresie
planują ekspansję na zagraniczne rynki. Przedsiębiorcy szybko zauważyli jak
zdobyte przez nich doświadczenie procentuje z każdym nowym lokalem i nie
wahają się skorzystać z ofert masterfranczyzobiorców, którzy próbują
własnych sił za granicą.
26
Więcej o przeprowadzonym badaniu: Ż. Jabłońska, B. Socha Rola franczyzy w tworzeniu
aktywów niematerialnych, Zeszyty Naukowe PTE 2011.
21
4. PODSUMOWANIE
Zmiany zachodzące w kraju i na świecie zwiększają znacząco rolę
konkurencyjności. Dynamiczny rozwoju rynku, globalizacja działań
i towarzysząca temu niepewność skłaniają do wyboru sprawdzonych modeli
biznesowych, dlatego można zaobserwować wzrost zainteresowania ofertami
franczyzowymi. Szeroki wachlarz oferowanych systemów franczyzowych
sprawia, że inwestorzy mogą swobodnie dopasować ofertę do swoich
możliwości, jednak wysokość ponoszonych opłat nie zawsze idzie w parze
z czynnikami, które powinny zmniejszyć ryzyko działalności franczyzo-
biorcy, tj znana marka, lojalność klientów, stabilna pozycja na rynku.
Autorzy skłaniają się ku wnioskowi, że franczyzodawcy wykorzystują
franczyzę do budowania wartości swojej firmy kosztem franczyzobiorców.
Obecna sytuacja gospodarcza sprzyja działalności franczyzowej, a rozwój
istniejących sieci otwiera przed franczyzobiorcami nowe możliwości
i atrakcyjne warunki. Przyciągająca oferta franczyzowa zapewnia dynamicz-
niejszy rozwój dawcy licencji. Zachowanie odpowiednich proporcji byłoby
więc zdaniem autorów kluczem do satysfakcji obydwu stron i gwarantem
szybkiego wzrostu ogólnej wartości firmy.
BIBLIOGRAFIA
ALON I., Global Franchising and Development in Emerging and Transitioning Markets,
Journal of Macromarketing 2004.
BIELIŃSKI W. Niematerialna wartość firmy. Ukryte źródła przewagi konkurencyjnej,
Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2004.
DRUCKER P., Post-capitalist Society, Harper Business, New York 1993.
LOW J., COHEN KALAFUT P., Invisible advantage. How intangibles are driving business
performance. (tłum. W. Bieliński Niematerialna wartość firmy. Ukryte źródła przewagi
konkurencyjnej, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2004).
JABŁOŃSKA Ż., MISZCZYŃSKI P., Analiza franczyzy w Polsce na przykładzie branży
gastronomicznej: franczyza w kontekście teorii kosztów transakcyjnych, w: Polityka
ekonomiczna, Prace Naukowe UE we Wrocławiu nr 111, red. J. Sokołowski, M. Sosnowski,
Wrocław 2010.
JABŁOŃSKA Ż, SOCHA B., Rola franczyzy w tworzeniu aktywów niematerialnych,
Zeszyty Naukowe PTE 2011.
Journal of Macromarketing, 2004,Vol 24.
Raport o franczyzie w Polsce 2011, Profit system 2011.
URBANEK G., Wycena aktywów niematerialnych przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa 2008.
22
ŻABIŃSKI A., Polityka ekonomiczna, Prace Naukowe UE we Wrocławiu nr 111,
Wydawnictwo UE we Wrocławiu, Wrocław 2010.
http://www.franchising.pl, 20.05.2011.
INTERNATIONALIZATION EFFECT ON FRANCHISE
In recent years, you can see the dynamic development of franchise bids, and increased
competition taking care of their diversity. Franchisees willingly benefit from the proven
offers, while the franchisor willingly develops their business based on a shared license.
Processes these also promotes the internationalization of entrepreneurship, thanks to it
companies are quickly becoming recognizable outside its home market. Article aims at
presenting the merits of these processes.
23
Lean Management, Lean Manufacturing,
Toyota Production System, Value Stream
Mapping, Performance Management Board,
Kaizen, Continuous Improvement.
Jakub KOZIŃSKI*
ZARZĄDZANIE PRZEZ LEAN MANAGEMENT
Lean Management, jako jedna z metod zarządzania, jest stosowana od lat
w przedsiębiorstwach produkcyjnych. W ostatnich latach znalazła uznanie również
w usługach i jest z powodzeniem stosowana w przedsiębiorstwach finansowych,
outsoursingowych itp. Wiedza o tej metodzie zarządzania jest bardzo wartościowa, gdyż
dobra znajomość zasad Lean, narzędzi i metod wprowadzania a przede wszystkim
zastosowanie ich w praktyce, może doprowadzić do wzrostu wartości przedsiębiorstwa.
Niniejszy referat ma na celu pomóc zrozumieć czym jest Lean i na jakich zasadach się
opiera. Przedstawia również niektóre narzędzia stosowane w tej metodologii.
1. WSTĘP
Metodologia Lean Management wywodząca się z Lean Manufaktu-
ringu to innowacyjne rozwiązanie w sektorze usługowym. O ile „szczupłe
zarządzanie” od dawna stosowane jest w przedsiębiorstwach produkcyjnych,
o tyle wprowadzanie tej metody do przedsiębiorstw usługowych jest nowością,
która podbija rynki światowe. Zastosowanie zaadaptowanych zasad, narzędzi
i procesów udoskonalających pozwala skutecznie zmniejszyć koszty,
zwiększyć wartość wytwarzanego produktu (usługi) a tym samym dopro-
wadzić do zwiększenia zysku i wartości firmy. Niniejszy referat ma na celu
zapoznanie czytelnika z metodologią lean.
2. HISTORIA METODOLOGII LEAN
Historia metodologii Lean jest dość krótka w porównaniu do bardziej
popularnych metod zarządzania. Za jej początek uważa się okres po II
Wojnie Światowej, kiedy to Kiichiro Toyoda oraz Taiichi Ohno ze znanej
dzisiaj na całym świecie firmy Toyota, opracowali system produkcji Toyota
Production System. Opracowana przez nich metoda była ulepszeniem
procesu zastosowanego przez Henryka Forda. Zredukowali oni koszty
i zwiększyli elastyczność produkcji, dzięki czemu mogli dostosować się do
ciągle zmieniającego się popytu.27
* Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe
Finansów i Bankowości „Progress”, opiekun naukowy: dr Agnieszka Bukowska-
Piestrzyńska. 27
http://lean-management.pl/lean-management/143-lean-production-produkcja-bez-
strat.html, 10.05.2011.
24
Kolejnym ważnym etapem w historii był rok 1991, kiedy to trzech
naukowców z Massachussets Institute of Technology w Bostonie: James P.
Womack, Daniel Roos, and Daniel T. Jones napisali publikację pt. „The
Machine That Change the World”. W niej właśnie po raz pierwszy został
użyty zwrot „Lean Management”. W 1996 roku James P. Womack i Daniel
T. Jones wydali książkę „Lean Thinking” w której określili 5 zasad lean.
3. PIĘĆ ZASAD LEAN
Poza historią każda idea posiada swoje fundamenty. Dla lean
menagement jest to pięć zasad, których poznanie i przestrzeganie powinno
nie tylko być początkiem drogi do „zleanowania” przedsiębiorstwa czy
procesu, ale powinny stać się stałym elementem każdego procesu lean28
:
1. Określenie, które z realizowanych czynników firmy przynoszą wartość,
a które nie z punktu widzenia klienta.
2. Identyfikacja wszystkich niezbędnych kroków do zaprojektowania,
zamówienia i wytworzenia produktu wzdłuż całego łańcucha wartości
w celu określenia elementów łańcucha nie dających wartości produktowi.
3. Stworzenie łańcucha wartości tylko z czynności dających wartości
produktowi. Łańcuch ten nie może mieć żadnych zakłóceń, wstecznych
przepływów czy przestojów.
4. Rób tylko to czego wymaga klient.
5. Dąż do perfekcji poprzez ciągłe usuwanie przyczyn powstawania
odpadów.
Podsumowując powyższe zasady, można powiedzieć, że udoskonalenie
procesu zgodnie z zasadami lean polega na zrozumieniu procesu produkcji,
czy też usługi od strony klienta. Poznaniu wartości jakich ten oczekuje
i modyfikacji procesu przez pozbycie się marnotrawstwa.
Wprowadzanie zarządzenie lean nie można ograniczać jednak tylko do
kadry kierowniczej. Tylko „szeregowi pracownicy” znają tak na prawdę
proces na tyle dobrze, aby móc wskazać te elementy, które stanowią stratę,
powodują nieelastyczność produktu, czy wymienić sposoby ulepszające
proces na tyle, aby zmniejszyć np. niestabilność w ciągłości procesu
produkcyjnego.
28
P. Hines, D. Taylor, Kierunek – organizacja lean, LeanQ Centrum, Gdańsk 2003, s. 8.
25
4. STRATY, NIEELASTYCZNOŚC I NIESTABILNOŚĆ
KLUCZOWYMI ELEMENTAMI
Ponieważ wartość produktu budują tylko elementy dodatnie, istotnym
jest aby zlokalizować punkty marnotrawstwa. Należy ich wyszukiwać
w siedmiu podstawowych kategoriach. Przykładowymi „stratami” w wartości
produktu mogą być29
:
1. Nadprodukcja.
2. Okresy oczekiwania.
3. Nadmierny transport.
4. Niewłaściwy sposób wytwarzania.
5. Zbędne zapasy.
6. Ponowna obróbka (błędy).
7. Bezcelowy ruch.
4.1. NADPRODUKCJA
Bezcelowa nadprodukcja nie przynosi korzyści klientowi. Firma będzie
musiała ciągle angażować pracowników w pracę, choć mogliby być oni
przesunięci do bardziej potrzebnych procesów oraz spowoduje to nadmierne
zaangażowanie większej ilości zapasów. W rezultacie zakłócony zostanie
przepływ informacji oraz płynność w procesie. Co więcej może spowodować
dodatkowe koszty, np. magazynowania i transportu z tym związanego.30
W przedsiębiorstwie usługowym przykładem nadprodukcji może być
stosowanie zbyt wielu dokumentów. Dane dokumenty czy informacje
zamieszczane np. na 15 stronach możnaby umieścić na 2. Zmniejszy to ilość
zużywanego papieru, drukarek i zapotrzebowania na powierzchnię, na której
dokumenty są gromadzone.
4.2. OKRESY OCZEKIWANIA
W przypadku przestojów warto rozważyć trochę większy obraz całości
procesu. Założyć można, że danej fabryce samochodów pewna maszyna jest
wykorzystywana przed i po polakierowaniu danego elementu. W teorii więc,
osoba obsługująca dany proces po pierwszej obróbce czeka, aż element
zostanie przygotowany dla niej ponownie. Jest to oczywiście strata
podwójna, bo kiedy ta maszyna pracuje, maszyna lakierująca czeka 2 okresy.
Prawidłowym byłoby tutaj takie skonstruowanie łańcucha produkcji, aby
w czasie gdy element jest lakierowany, osoba obsługująca pierwszą maszynę
przygotowywała już kolejny.
29
P. Hines, D. Taylor, Kierunek..., s. 12. 30
Ibidem, s. 13.
26
4.3. NADMIERNY TRANSPORT
Nadmierny transport szczególnie może być widoczny przy
sporządzaniu dokumentacji. Wykonanie jakiegoś zlecenia może wymagać
pisemnej zgody menagera z centrali. Wysłany więc zostaje dokument, który
musi zostać podpisany i zwrócony do jednostki. Wymaga to niejednokrotnie
dużo czasu i dodatkowego nakładu kosztów na przesył. Ten sam dokument
mógłby być przesłany drogą elektroniczną i taką samą drogą wysłane
potwierdzenie podpisania. Dzięki temu zostaje usunięte nadmierne
transportowanie dokumentów, zmniejszone koszty oraz m.in. ryzyko ich
zaginięcia.
4.4. NIEWŁAŚCIWY SPOSÓB WYTWARZANIA
Niewłaściwy sposób wytwarzania wyczuć jej dość trudno. Chodzi tutaj
np. o nadmierną komplikację procesu wytworzenia danego produktu czy
usługi. Niektóre czynności są np. kilkakrotnie zatwierdzane, albo
dokumentacja jest dość szczegółowa chociaż te same dane uzyskane zostały
już w innych częściach procesu.
4.5. ZBĘDNE ZAPASY
Tworzenie pewnej ilości zapasów jest korzystne, aby usprawnić
wszystkie procesy i być przygotowanym na nieprzewidziane przestoje.
Tworzenie jednak nadmiernych zapasów niesie ze sobą koszty i ryzyko.
Gotowy produkt, jaki by nie był, z czasem traci na wartości, a jego
magazynowanie kosztuje. Dodatkowo powstaje ryzyko np. zmiennych
kursów walutowych, przez co faktycznie w momencie sprzedaży możemy
wychodzić znacznie poniżej kosztów produkcji.
4.6. PONOWNE PROCESOWANIE
W trakcie procesu pojawiają się błędy, ale powinno się je możliwie jak
najszybciej i najskuteczniej ograniczać. Błędy często bywają kosztowne,
a juz na pewno każdy z nich przynosi stratę czasu, kiedy należy go poprawić.
Większość błędów jednak w danych procesach okazuje się tymi samymi
błędami powtarzanymi przez kolejnych pracowników. Wystarczy więc na
niektóre punkty procesu zwrócić większą uwagę i przeprowadzić dodatkowe
szkolenia dla pracowników.
4.7. BEZCELOWY – NADMIERNY RUCH
Niewłaściwa organizacja stanowisk pracy powoduje stratę czasu
i energii. Jeżeli jakaś grupa pracowników musi współpracować z inną
powinny one mieć swoje stanowiska robocze możliwie jak najbliżej siebie –
ułatwi to komunikację. Jeżeli dany pracownik używa często drukarki,
27
powinny być one odpowiednio rozstawione w biurze itp. Punkt ten dotyczy
także niepotrzebnie wykonywanych czynności, jak np. nadmierne gięcie, a
potem prostowanie danego elementu w cyklu produkcyjnym.
Straty w procesie produkcyjnym poza tworzeniem kosztów same
w sobie powodują także powstawanie nieeleastyczności i niestabilności
całego procesu. Właściwe rozplanowanie procesu produkcyjnego może
wspomóc elastyczność, gdy dane zamówienie wymaga nakładu większej
ilości pracowników. Przesunięcie tych mających mniejszy zajęć w danym
momencie upłynni proces. Po za tym wspierane są ewentualne sytuacje
kryzysowe, które mogłyby wpłynąć na zaprzestanie całej produkcji.
5. NARZĘDZIA LEAN W ANALIZIE PROCESÓW
Lean Management, jako stosowana w praktyce metoda posiada
narzędzia, które umożliwiają stosowanie jej zasad w praktyce. Przykładami
takich narzędzi są Value Stream Mapping i Performance Management Board.
5.1. VALUE STREAM MAPPING
Value Stream Mapping, czyli „Mapa Strumienia Wartości” przez
szczegółowe rozpisanie poszczególnych elementów procesu ma wskazać
które z czynności wykonywanych podczas produkcji produktu czy usługi
dodają mu wartości z punktu widzenia klienta, a które wydają się być zbędne.
Standardowy VSM, przedstawiony przykładowo na rysunku 1, dzieli
się na 3 części. Pierwsza to przepływ informacji, w której wykazywany jest
proces od momentu złożenia zlecenia do czasu rozpoczęcia jego faktycznej
realizacji. Część druga, to przepływ materialny, w którym rozpisany zostaje
szczegółowo każdy etap produkcji. Trzecim elementem jest czas trwania
poszczególnych elementów procesu.
Połącznie trzech elementów VSM pozwala na zidentyfikowanie
elementów zbędnych w procesie i jednoczesną ocenę jak korzystne czasowo
staje się ich usunięcie oraz czy jest ono możliwe. Pamiętać należy, że
tworzenie VSM powinno odbywać się na najniższym szczeblu pracow-
niczym. Tylko i wyłącznie pracownik pracujący przy danym procesie może
prawidłowo ocenić każdy tworzący go element i ulepszyć proces.
28
Rysunek 1. Value Stream Mapping (VSM).
Źródło: http://www.leanmanufacture.net/Images/vsm.jpg, 10.05.2011.
5.2. PERFORMANCE MANAGEMENT BOARD
Performance Management Board jest narzędziem monitorującym. O ile
VSM ma służyć wskazaniu elementów procesu, które należy poprawić, o tyle
PMB ma wspomóc śledzenie prawidłowości przeprowadzanych zmian.
Na wspominanej tablicy powinny być zamieszczane elementy służące
ocenie efektów wprowadzonych zmian, a więc np. wielkość produkcji na
przestrzeni czasu, jak również kolejne pomysły na usprawnienia, zadania do
zrealizowania czy postawione cele itp.
Tablica taka powinna być wyraźnie podzielona na sektory, w których
każdy powinien być zapełniany nowymi danym związanymi z ulepszeniami
związanymi z procesem. Przykład podziału PMB przedstawia rysunek 2.
29
Rysunek 2. Performance Management Board.
Źródło: Opracowanie własne.
6. CONTINUOUS IMPROVEMENT/KAIZEN
Zgodnie z piątą zasadą Lean ciągłe udoskonalanie jest niezbędne.
Zasada ta pokrywa się z japońską ideologią Kaizen, co w dosłownym
tłumaczeniu znaczy „dobra zmiana”31
.
Ważnym jest zrozumienie, iż bez ciągłego udoskonalenia procesu
i dbałości o wprowadzone zmiany metodologia Lean traci sens. Ideą Lean
jest powiem takie zarządzanie przedsiębiorstwem, aby „drobnymi
kroczkami” dochodzić do większego celu, bez potrzeby większych
gwałtownych restrukturyzacji. Często też jako zastępstwo takiej właśnie
element Continuous Improvement (CI) zostaje stosowany. Niestety bez
ciągłego, nieprzerwanego procesu ulepszania może to spowodować nie tylko
brak ulepszeń w procesie, ale wręcz pogorszenie istniejącego stanu.
6.1. DZIESIĘĆ ZASAD KAIZEN
Tak, jak Lean opiera się na pewnych zasadach, tak filozofia Kaizen do
której odnosi się CI ma swoje. Zasady te są niepodważalnymi fundamentami
spajającymi cały proces Lean w całość. Prezentuje je rysunek 3.
Rysunek 3 Performance Management Board.
Źródło: A. Krzysztofek, Filozofia Kaizen w: Forward no 6, SKN Progress, Łódź 2010, s. 10.
31
A. Krzysztofek, Filozofia Kaizen w: Forward no 6, SKN Progress, Łódź 2010, s. 8.
30
Wymienione 10 zasad musi być stosowanych bezwzględnie zawsze
przy ulepszaniu procesu. Pominięcie którejkolwiek może spowodować, że
proces faktycznie nie ulegnie ulepszeniu.
7. PODSUMOWANIE
Lean, choć nie jest metodą nową dopiero teraz nabiera rozpędu
i popularności. Stosowany już wcześniej w produkcji szczególne uznanie
zyskuje ostatnio w przedsiębiorstwach usługowych, także na rynku polskim.
Dzięki swoim prostym, w samej strukturze zasadom, jest dość łatwo
rozumiany jako sposób na udoskonalenie przedsiębiorstwa. Stosowanie
odpowiednich narzędzi spowoduje nie tylko zadowolenie kadry
zarządzającej, ale i pracowników oraz klientów – tych w rzeczy samej
w pierwszej kolejności. Choć samo wprowadzenie lean do firmy nie jest
proste i szybkie, to może doprowadzić do podniesienia jej wartości.
BIBLIOGRAFIA
HINES P., TAYLOR D. Kierunek – organizacja lean, LeanQ Centrum, Gdańsk 2003.
IMAI M. Gemba Kaizen. Zdroworozsądkowe, niskokosztowe podejście do zarządzania MT
Biznes Sp. z o.o., Warszawa 2006.
KRZYSZTOFEK A. Filozofia Kaizen w: Forward no 6, SKN Progress, Łódź 2010.
MATUSZEK J., KOŠTURIAK J., GREGOR M., CHAL J., KRIŠT'AK J. Lean Company
Wydawnictwo Akademii Techniczno-Humanistycznej w Bielsku-Białej, Bielsko-Biała 2003.
http://lean-management.pl, 10.05.2011.
http://www.leanmanufacture.net, 10.05.2011.
LEAN MANAGEMENT
Lean Management as a management method is applied for years in manufacturing
companies. Recently, is recognized also in services and is successfully used in financial
firms, outsourcing, banking, etc. Knowledge about this management method is very
valuable, because a good knowledge of Lean principles, tools and apply methods in practice
may lead to growth of value company. This paper will help you understand what Lean is and
on what terms it is based. Also describes some of the tools used in this methodology.
31
Analiza strategiczna banków, strategie
konkurencji, analiza SWOT, metody
portfelowe.
Malwina ŁAŃCUCHOWSKA*
ANALIZA STRATEGICZNA BANKÓW JAKO NARZĘDZIE
BUDOWANIA STRATEGII KONKURENCJI
W niniejszej pracy zostały omówione wybrane metody analizy strategicznej jako
narzędzia, które coraz częściej wykorzystywane są w polskich bankach w procesie
budowania strategii konkurencji. Referat zawiera krótką charakterystykę każdej z metod
oraz wykaz obszarów w którym dana analiza znajduje najlepsze zastosowanie. Znaczenie
analizy strategicznej w zarządzaniu bankami w następnych latach będzie dalej rosło,
głownie ze względu na postępujące procesy globalizacji i internacjonalizacji.
1. WSTĘP
Wybór właściwej dla specyfiki danego banku strategii konkurencji
poprzedzony jest szeregiem badań i analiz. Doświadczenie pokazuje, że
instrumenty analizy finansowej są często niewystarczające podczas
sporządzania całościowej oceny działalności podmiotu. Konieczne okazuje
się również ustalenie pozycji rynkowej przedsiębiorstwa w stosunku do
rywali, jak również analiza potencjalnego wpływu otoczenia na bieżącą
i przyszłą pozycję banku. Dlatego narzędziami coraz częściej wykorzysty-
wanymi w procesie budowania, czy też modyfikacji strategii konkurencji są
analizy strategiczne, które ułatwiają ocenę różnych wymiarów działalności
przedsiębiorstwa bankowego oraz otoczenia w którym prowadzi ono
działalność32
.
* Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe
Finansów i Bankowości „Progress”, praca pod kierunkiem dr hab. Doroty Czechowskiej,
prof. nadzw. UŁ 32
Marcinkowska M., Ocena działalności instytucji finansowych, Difin, Warszawa 2007,
s. 553-554.
32
2. ISTOTA ANALIZY STRATEGICZNEJ BANKU
Analiza strategiczna jest postępowaniem badawczym, które daje
możliwość dokonania oceny realizowanej przez dany podmiot strategii
zarządzania, jak również pozwala określić dalsze kierunki rozwoju,
z uwzględnieniem zmian zachodzących w otoczeniu33
. Przeprowadzana
analiza musi być zatem dostosowana do specyficznej sytuacji badanego
podmiotu i powinna uwzględniać takie czynniki jak: atrakcyjność sektora
w którym działa podmiot, poziom konkurencji w tym sektorze, wielkość
firmy, zaplecze technologiczne itp.
3. WYBRANE METODY ANALIZY STRATEGICZNEJ
3.1. ANALIZA MOCNYCH I SŁABYCH STRON (SWOT)
Analiza SWOT należy do jednych z metod planowania strategicznego.
Istota tej metody badawczej sprowadza się do określenia mocnych i słabych
stron analizowanego podmiotu oraz ustalenia jakie szanse z otoczenia można
wykorzystać a z jakimi zagrożeniami należy się liczyć34
. W literaturze
przedmiotu nie zostały określone konkretnie definicje mocnych i słabych
stron organizacji. Pojęcia te należy definiować w odniesieniu do sytuacji
konkretnego podmiotu. Mocnymi stronami organizacji mogą być np.:
unikalne zasoby, wyszukane umiejętności oraz inne czynniki, które
pozwalają na wyróżnienie się na tle konkurencji i budowanie na tej bazie
strategii. Jako słabe strony uznaje się natomiast zwykle te obszary
działalności, które opóźniają rozwój i obniżają efektywność organizacji, np.:
niska jakość świadczonych usług, zła sytuacja finansowa itp.
W zdefiniowaniu mocnych i słabych stron podmiotu pomocne są dwa
narzędzia diagnostyczne: lista obszarów strategicznych, istotnych z punktu
widzenia prowadzonej przez podmiot działalności oraz opis najlepszego
konkurenta35
. Druga część analizy SWOT obejmuje określenie szans
i zagrożeń jakie tkwią w otoczeniu organizacji. Ma to na celu ustalenie
relacji, zależności pomiędzy danym podmiotem a jego otoczeniem oraz
zaplanowanie działań, które pozwolą na wykorzystywanie szans jakie niesie
otoczenie oraz eliminację mogących pojawić się zagrożeń. Na tym etapie
analizy otoczenie organizacji powinno zostać podzielone na dwie części:
33
http://kpgipr.ue.poznan.pl/lis/Lis_AS1w_zao.pdf, 1.05.2010. 34
Krupski R. (red)., Zarządzanie strategiczne. Koncepcje. Metody., Wydawnictwo
Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 1998, s. 143. 35
Obój K., Strategia sukcesu firmy, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1998,
s. 161-162.
33
analizę istotnych kontrahentów podmiotu na rynku tzw. analiza
stakeholders36
oraz analizę funkcjonalną37
.38
. W praktyce możemy spotkać
się z różnymi metodami analizy SWOT. Na uwagę zasługuje na pewno
analiza przeprowadzona w formie skwantyfikowanej, która pozwala
zobrazować sytuację badanego podmiotu na wykresie.
3.2. METODY PORTFELOWE
Metody portfelowe mają na celu prostą i skuteczną ocenę
konkurencyjności konkretnych produktów bądź usług. W ramach analizy
przeprowadzanej przy wykorzystaniu tychże metod organizacja traktowana
jest jak zbiór produktów na różnych rynkach, co pozwala przygotować dla
każdego z nich odmienny plan działania i rozwoju. Dzięki metodom
portfelowym można nie tylko opracować ogólną strategię konkurencji ale
również mechanizm alokacji zasobów oraz kontroli podejmowanych
działań39
.
3.3. MACIERZ BOSTON CONSULTING GROUP (MACIERZ BCG)
W analizie produktów przy wykorzystaniu macierzy BCG główny
nacisk kładziony jest na kwestie związane z generowaniem bądź
absorbowaniem przez nie gotówki. W metodzie badawczej wykorzystuje się
dwa kryteria: udział produktu w rynku40
oraz tempo wzrostu rynku na którym
podmiot prowadzi działalność41
. Wskazane powyżej mierniki wpływają
w głównie mierze na realizowane przez firmę przepływy pieniężne netto42
.
W przypadku gdy macierz BCG wykorzystywana jest do analizy
banków, udział w rynku określany jest jako iloraz wartości sprzedanych
produktów43
do ich ogólnej wartości w całym sektorze bankowym. Z uwagi
na fakt, że dane te są z reguły trudno dostępne, w praktyce wykorzystuje się
uproszczenie polegające na wyliczaniu udziału w rynku na podstawie
wartości bilansowych konkretnych pozycji44
.
36
np.: dostawcy, odbiorcy, organizacje rządowe itp. 37
podział otoczenia ze względu na odmienne obszary funkcjonowania np.: rynek,
technologia, polityka itp. 38
Obój K., Strategia..., op.cit., s. 165-168. 39
Ibidem. 40
wskaźnik konkurencyjności. 41
miara atrakcyjności. 42
Marcinkowska M., Ocena...,op.cit., s. 557. 43
udzielonych kredytów, przyjętych depozytów, uruchomionych kart kredytowych itp. 44
Ibidem.
34
Rysunek 1. Macierz produktów według Boston Consulting Group
Strzałki oznaczają kierunki przepływu strumieni pieniężnych
Źródło: Penc J., Strategie zarządzania. Perspektywiczne myślenie. Systemowe działanie,
Agencja Wydawniczo-Poligraficzna „Placet”, Warszawa 1999, s. 180.
W analizowanej macierzy wyróżniamy cztery charakterystyczne
pozycje45
:
Pozycja „gwiazdy”– wysoki udział w rynku wraz z wysokim tempem
wzrostu; w produkty takie należy stale inwestować, tak by ich rozwój
był tożsamy z rozwojem rynku,
Pozycja „dojnej krowy” – niskie tempo wzrostu oraz wysoki udział
w rynku; główne źródło dochodów dzięki temu, że na słabym rynku
podmiot ma bardzo silną pozycję,
Pozycja „znaki zapytania” – niski udział w rynku przy wysokim
tempie wzrostu; podmiot nie dysponuje odpowiednim potencjałem
konkurencyjnym ale działa na bardzo atrakcyjnym rynku; należy
wyselekcjonować produkty, które można przekształcić w gwiazdy
a z reszty zrezygnować,
Pozycja „psa” – niski udział w rynku oraz niskie tempo wzrostu;
z takich produktów należy jak najszybciej zrezygnować, gdyż
inwestowanie w ich rozwój nie przyniesie żadnych efektów.
45
Penc J., Strategie zarządzania. Perspektywiczne myślenie, systemowe działanie, Agencja
Wydawnicza „Placet”, Warszawa 1999, s. 181.
35
3.4. MACIERZ GE (MACIERZ MCKINSEYA)
Macierz GE nazywana jest także macierzą McKinseya lub macierzą
atrakcyjności sektora bądź atrakcyjności rynku (Business - Industry
Attractiveness Matrix). Koncepcja tej macierzy została opracowana w latach
siedemdziesiątych przez General Electric we współpracy z konsultantami
z firmy McKinsey. Podczas analizy produktów dążono do wyeliminowania
słabych stron i uproszczeń metody BCG46
.
Podstawowymi kryteriami macierzy są: atrakcyjność branży,
definiowana przez czynniki zewnętrzne, oraz siła konkurencji, tj. pozycja
konkurencyjna firmy, opisywana przez czynniki wewnętrzne. Atrakcyjność
branży zależy w głównej mierze od: rozmiaru rynku, tempa wzrostu rynku,
struktury konkurencji, ekonomiki skali, technologii, sezonowości oraz
szeregu czynników społecznych i środowiskowych. Natomiast na siłę
konkurencji oddziaływują np.: marketing, struktura asortymentu produktów,
prestiż, zasoby finansowe, jakość, obsługa klientów, kompetencje kadry
kierowniczej47
. Macierz General Electric została przedstawiona na
poniższym rysunku.
Rysunek 2. Macierz General Electric
Źródło: Opracowane na podstawie Gospodarowicz A. (red), Zarządzaniem bankiem
komercyjnym, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2000, s. 27.
46
Gierszewska G., Romanowska M., Analiza Strategiczna Przedsiębiorstwa, Polskie
Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2000, s. 3. 47
Gospodarowicz A. (red), Zarządzaniem bankiem komercyjnym, Polskie Wydawnictwo
Ekonomiczne, Warszawa 2000, s. 27.
36
Pozycja, jaką zajmuje strategiczna jednostka biznesu (SJB)
odwzorowana jest na macierzy GE kołami, których obszar jest
proporcjonalny do wielkości danej branży. W klasycznej macierzy GE można
wyróżnić trzy podstawowe pola możliwych strategii: wzrost oraz budowę,
utrzymanie a także żniwa, wycofanie48
. Analiza bazująca na macierzy GE
znajduje zastosowanie przede wszystkim w dużych i średnich organi-
zacjach49
. W połączeniu z oceną atrakcyjności danego sektora umożliwia ona
wybranie takiej strategii, która daje możliwość generowania jak najwyższej
wartości firmy.
3.5. MACIERZ ARTHURA D. LITTLE’A (ADL)
Koncepcja macierzy ADL bazuje na założeniu, że zdolność danego
produktu do generowania zysku dla przedsiębiorstwa uwarunkowana jest
dwoma czynnikami: pozycją konkurencyjną przedsiębiorstwa oraz stopniem
dojrzałości branży (sektora). Produkt ma tym większy potencjał do
przynoszenia zysku, im silniejsza jest jego pozycja konkurencyjna. Ponadto,
zdolność ta jest determinowana poprzez fazę cyklu życia danego produktu.
Twórcy macierzy ADL wyróżniają następujące fazy życia produktu:
narodziny (rozruch), wzrost, dojrzałość i starość. Głównym źródłem sukcesu
rynkowego organizacji są innowacje produktowe oraz produkty z dojrzałych
lub schyłkowych sektorów, gdy zajmują w nich silną pozycję50
.
Zgodnie z macierzą ADL można wyodrębnić następujące pozycje
konkurencyjne organizacji na rynku51
:
Dominującą – umożliwia kontrolowanie zachowań rywali (głównie
w odniesieniu do strategii).
Silną – organizacja jest w stanie realizować własną politykę przez
dłuższy czas bez zagrażania zajmowanej pozycji.
Korzystną – przedsiębiorstwo ma duże szanse na realizacje wybranej
strategii przez dłuższy czas, z zachowaniem zajmowanej pozycji.
Do obrony – podmiot może kontynuować działalność, ponieważ wyniki,
jakie osiąga są satysfakcjonujące; dodatkowo może korzystać z tolerancji
najsilniejszych rywali.
Słabą (marginalną) – organizacja osiąga słabe wyniki i zajmuje znikomą
pozycję na rynku; może przetrwać, jeśli wdroży plan naprawczy.
48
Krupski R., Zarządzanie...,op.cit., s. 156. 49
Penc J., Strategie...op.cit., s. 185. 50
Gierszewska G., M. Romanowska, Analiza...,op.cit., s. 189. 51
Penc J., Strategie...op.cit., s. 186-187.
37
Rysunek 4. Macierz ADL
Źródło: Gierszewska G., Romanowska M., Analiza Strategiczna Przedsiębiorstwa, Polskie
Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2000, s. 190.
Macierz ADL daje zarządowi przedsiębiorstwa cenną wskazówkę na
temat obszarów działalności organizacji, które należy rozwijać i kontynu-
ować a z których firma powinna zrezygnować. Opisywane narzędzie okazuje
się bardzo pomocne podczas procesu formułowania strategii działania52
.
4. PODSUMOWANIE
Ponieważ metody portfelowe służą do analizy zdywersyfikowanych,
dużych organizacji najlepiej sprawdzają się w odniesieniu do analizy
startegicznej banków uniwersalnych. Ponadto, postępujące procesy inter-
nacjonalizacji i globalizacji polskiej bankowości sprawiają, że znaczenie
analizy startegicznej w ząrzaniu bankami będzie dalej rosło. Istotne jest
jednak aby zarządzający bankami nie tylko korzystali z macierzy już
istniejących ale również opracowyali nowe narzędzia dostosowane do
obecnej sytuacji sektora bankowego.
Bank ma możliwość sformułowania właściwej startegii konkurencji
dopiero po przeprowadzeniu analizy strategicznej, gdyż wymaga to oceny
mocnych i słabych stron, zagrożeń, oczekiwań z otoczenia itp. W praktyce
wykorzystywane są zwykle trzy podstawowe startegie konkurencji: startegia
lidera kosztowego, zróżnicowania i startegia koncentracji.
52
Penc J., Strategie... op.cit., s. 188.
38
BIBLIOGRAFIA
GIERSZEWSKA G, ROMANOWSKA M., Analiza Strategiczna Przedsiębiorstwa, Polskie
Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2000.
GOSPODAROWICZ A., (red), Zarządzaniem bankiem komercyjnym, Polskie Wydawnictwo
Ekonomiczne, Warszawa 2000.
KRUPSKI R., (red), Zarządzanie strategiczne. Koncepcje. Metody., Wydawnictwo Akademii
Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 1998.
MARCINKOWSKA M., Ocena działalności instytucji finansowych, Difin, Warszawa 2007.
OBÓJ K., Strategia sukcesu firmy, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1998.
PENC J., Strategie zarządzania. Perspektywiczne myślenie, systemowe działanie, Agencja
Wydawnicza „Placet”, Warszawa 1999.
http://kpgipr.ue.poznan.pl/lis/Lis_AS1w_zao.pdf, 01.05.2010.
STRATEGIC ANALYSIS AS A TOOL FOR BUILDING A COMPETITIVE STRATEGY
IN THE BANKING SECTOR
Today banks operate in a highly dynamic and competitive environment. Achieving good
sales results is no longer a guarantee of success. To survive in the market banks have to be
able to find and maintain a competitive advantage. Therefore the management teams are
more and more eager to use strategic analysis in the process of building competitive
strategies. Furthermore, the importance of strategic analysis in the management of banks will
continue to grow as a result of globalization and internationalization.
39
Ichimoku, Ichimoku Kinko Hyo, Tenkan
Sen, Kijun Sen, Chikou Span, Senkou
Span A, Senkou Span B, chmura Ichimoku.
Dorota WILCZYŃSKA*
ICHIMOKU KINKO HYO, JAKO STRATEGIA
INWESTYCYJNA
Praca przedstawia strategię inwestycyjną Ichimoku Kinko Hyo. Opisane zostały jej
części składowe, podstawowa interpretacja oraz zastosowanie. Technika ta służy głównie
do uzyskania podstawowej informacji o bieżącym trendzie cen i ich zmianach.
1. WSTĘP
Obecnie w literaturze można znaleźć wiele opisów różnych strategii
inwestycyjnych, które w teorii przynosić mają niebagatelne zyski. Większość
z nich opiera się na mniej lub bardziej skomplikowanej analizie – technicznej
lub fundamentalnej. Bez wątpienia trudno byłoby sobie wyobrazić ich
implementację bez komputera, arkusza kalkulacyjnego, czy specjalistycznego
oprogramowania. Wszystko to ma na celu przewidzieć przyszłe ceny,
wyprzedzić rynek i umożliwić zarobienie pieniędzy: dużych pieniądzy.
Z perspektywy wygląda to trochę jak wróżbiarstwo, jednak w rzeczywistości
są to tylko metody statystyczne o różnym stopniu prawdopodobieństwa
realizacji.
Współczesny inwestor to człowiek inteligentny, wyedukowany – zatem
z naturalną zdolnością do komplikowania rzeczy prostych i tworzenia
niewyobrażalnie trudnych z tych nieco bardziej złożonych. Z tego właśnie
względu zauważyć można nowy trend upraszczający – reprezentowany
między innymi przez strategię inwestycyjną Ichimoku Kinko Hyo. Jest
technika wynaleziona przed II Wojną Światową. Jej autorem jest japoński
dziennikarz Ichimoku Sanjin. Obecnie zdobywa ona coraz większą
* Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe
Finansów i Rachunkowości Progress, opiekun naukowy: dr Rafał Wolski.
40
popularność na rynkach finansowych. Stosunkowo łatwo można ją
zaimplementować. Używana jest do handlu akcjami, opcjami, walutami,
indeksami, towarami, a także instrumentami pochodnymi. Samo słowo
Ichimoku oznacza „jedno spojrzenie”, natomiast rysunek stworzony za
pomocą tej metody tłumaczy się jako „jedno spojrzenie na wykres ceny
równowagi” lub również jako „ujęcie panoramiczne rynku”53
. W niniejszej
pracy przedstawiony zostanie zarys tej strategii wraz z krótkim opisem
poszczególnych wskaźników.
2. ZARYS STRATEGII ICHIMOKU
Strategia Ichimoku Kinko Hyo składa się z pięciu liniowych
komponentów:
1. Tenkan Sen;
2. Kijun Sen;
3. Chikou Span;
4. Senkou A;
5. Senkou B.
Powyższych pięć elementów w odniesieniu do poziomu ceny tworzy
różne formacje. Część z nich zostanie zaprezentowana w dalszej części
pracy. Do analizy tej strategii wykorzystane zostaną dane o dziennym
interwale czasowym.
W metodzie Ichimoku istotne są następujące liczby: 9, 26 i 52. Są one
używane od początku jej istnienia. Nie zabrania to ich zmiany, jednak
większość analiz dokonywana była na tych pierwotnych wartościach. Mają
one bowiem swoje znaczenie54
:
9 sesji – w czasach, gdy obrót miał miejsce również w soboty było to
dokładnie półtora tygodnia. Obecnie jej znaczenie może być dość zastana-
wiające, jednak Japończycy tej liczbie przypisują szczególne znaczenie.
53
http://bossa.pl/index.jsp?pager=false&layout=print&page=0&news_cat_id=210&news_
id=541, 15.05.2011r. 54
Patel M., Trading with Ichimoku clouds: the essential guide to Ichimoku Kinko Hyo
technical analysis, Hoboken 2010, New York, s. 5, 13, 19, 28.
41
26 sesji – jest to średnia liczba sesji w miesiącu, również w czasach, gdy
miały one miejsce 6 dni w tygodniu.
52 sesje – średnia liczba sesji w czasie dwóch miesięcy, analogicznie
w przypadku 6 dniowego tygodnia obrotu.
Nie bez powodu wybrane zostały powyższe liczby. Dają one bowiem
spojrzenie szersze w najistotniejszych dla inwestora przedziałach czasowych.
Niektórzy inwestorzy na użytek własnych badań oraz do celów inwesty-
cyjnych zmodyfikowali powyższe cyfry dostosowując je do 5-dniowego
tygodnia pracy giełd. Niemniej jednak większość badań i analiz dokonywana
jest przy wykorzystaniu danych z 9, 26 i 52 sesji.
3. TENKAN SEN
Tenkan Sen jest pierwszym z pięciu wskaźników strategii Ichimoku.
Reprezentuje on krótkoterminowe zmiany cen. Wzór za pomocą którego
można wyliczyć jego wartość jest następujący:
2
)( LLHHTS
(1)
TS – wartość Tenkan Sen dla okresu 9 dni łącznie z ceną dzisiejszą;
HH – najwyższa wartość cen akcji w tym samym okresie, ang. Highest High;
LL – najniższa wartość cen akcji w tym samym okresie, ang. Lowest Low.
W tej technice wykorzystuje się ceny minimalne i maksymalne zamiast
cen zamknięcia. Według autora lepiej odzwierciedla to krótkoterminowe
zmiany wartości waloru. Często jest też linia Tenkan Sen używana jest jako
punkt minimalizowania strat (ang. stop loss). Charakteryzuje się kilkoma
cechami55
:
powinien wskazywać ten sam kierunek, który wskazywany jest przez
trend: im bardziej jest on stromy, tym silniejszy jest trend;
jeżeli cena znajduje się powyżej linii, wskazuje to wzrost ceny
(ang. bullish seniment);
55
Ozimczuk K, Ichimoku – Japońska strategia inwestycyjna, Bollet Books, Warszawa
2010, s. 31-32.
42
jeżeli cena znajduje się poniżej linii, wskazuje to na spadki ceny
(ang. bearish sentiment);
jeżeli linia ma płaski charakter, wskazywać to może na konsolidację;
krótkoterminowo wskaźnik ten może stanowić swoistą linię wsparcia lub
oporu dla ceny.
4. KIJUN SEN
Drugi z pięciu wskaźników reprezentuje średnioterminowe zmiany cen.
Oparty jest on na średniej ruchomej z 26 sesji (łącznie z bieżącą). Opisywany
jest przez wzór56
:
2
)( LLHHKS
(2)
KS – wartość Kijun Sen dla okresu 26 dni łącznie z ceną dzisiejszą;
HH – najwyższa wartość cen akcji w tym samym okresie, ang. Highest High;
LL – najniższa wartość cen akcji w okresie, ang. Lowest Low.
Jej znaczenie jest podobne do znaczenia linii Tenkan Sen. Wartości cen
najwyższych i najniższych zostają uśrednione. Daje to nieco szersze, bardziej
poglądowe spojrzenie na kształtowanie się cen, poprzez „wygładzenie” linii.
Ponadto przecięcie linii ceny może nieść ze sobą następujące informacje:
krótkoterminowe (kilka sesji) przecięcie linii ceny i powrót do pozycji w
trendzie oznacza silny trend i zachowanie jego kierunku;
średnioterminowe (kilkanaście sesji) przebicie linii ceny świadczy
o słabnącej sile trendu;
brak powrotu po przecięciu linii ceny – oznacza zmianę kierunku trendu.
56
Patel M., Trading with Ichimoku clouds: the essential guide to Ichimoku Kinko Hyo
technical analysis, Hoboken, New York2010, s. 9.
43
5. CHIKOU SPAN
Wskaźnik Chikou Span jest linią cen opóźnioną o 26 okresów57
. Daje
ona możliwość bezpośredniego porównania ceny dzisiejszej z tą sprzed
26 sesji. Jeżeli znajduje się ona pod linią trendu daje sygnały spadkowe.
Natomiast jeżeli jej położenie jest ponad linią ceny daje sygnały wzrostowe.
Zbliżenie obu linii oznacza nic innego, jak konsolidację w bieżącym okresie.
6. KUMO CLOUD
Chmura Kumo złożona jest z dwóch linii Senkou Span A i Senkou
Span B. Przestrzeń między nimi tworzy wzmiankowaną chmurę.
W zależności od położenia linii względem siebie chmura przybiera różne
znaczenie. Jednak w pierwszej kolejności przedstawiony zostanie sposób
wyznaczania powyższych linii.
Senkou Span A – jest to linia obliczana dla 26 sesji ex ante
z włączeniem dzisiejszej według następującego wzoru58
:
2
SenKijunSenTenkanASpanSenkou
(3)
Senkou Span B – jest to linia obliczana na podstawie 52 sesji ex post
dla 26 sesji ex ante (łącznie z dzisiejszą) według wzoru59
:
2
LowLowestHighHighestBSpanSenkou
(4)
57
Średnia liczba sesji w miesiącu. 58
Patel M., Trading with Ichimoku clouds: the essential guide to Ichimoku Kinko Hyo
technical analysis, Hoboken 2010, New York, s. 27. 59
op cit. s. 28.
44
Interpretacja stworzonej w ten sposób chmury jest następująca60
:
jeżeli cena znajduje się powyżej chmury, jest to sygnał wzrostowy (ang.
bullish sentiment);
jeżeli cena znajduje się poniżej chmury, jest to sygnał spadkowy
(ang. bearish sentiment);
gdy cena znajduje się w chmurze oznacza to, że w tym momencie rynek
znajduje się w trendzie bocznym;
jeżeli linia Senkou A znajduje się ponad Senkou B – tendencja wzrostowa
na rynku;
jeżeli linia Senkou A znajduje się poniżej Senkou B – tendencja
spadkowa na rynku;
linie Senkou A i B na równym poziomie – konsolidacja na rynku.
Dzięki powyższym wskaźnikom, można otrzymać spójny obraz rynku.
Metoda Ichimoku Kinko Hyo służy do wykrywania głównego trendu na
rynku. Na wykresach łatwo dostrzec poziomy wsparcia i oporu (linia 1 na
Rysunku 1) oraz chwilowe zmiany trendu na rynku (krótkoterminowe
przecięcie linii Tenkan Sen i Kijun Sen dnia 18 kwietnia 2011 roku na
Rysunku 1).
W połączeniu wszystkich wskaźników otrzymać można 3 sygnały
opisane powyżej. Jeżeli występują one w tym samym czasie można dokonać
transakcji.
Na ryzunku zostały oznaczone (1,2,3,4):
Linia 1: Tenkan Sen
Linia 2: Kijun Sen
Linia 3: Chikou Span
Obszar zacieniowany (4): zakres chmury: Senkou Span A i B.
60
Ozimczuk K, Ichimoku – Japońska strategia inwestycyjna, Bollet Books, Warszawa
2010, s. 37-38.
45
Rysunek 1. Strategia Ichimoku przedstawiona na wykresie UER/USD na
wykresie dziennym w dniu 5.05.2011 r.
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Ozimczuk K, Ichimoku – Japońska strategia
inwestycyjna, Bollet Books, Warszawa 2010.
Jak zostało to przedstawione na rysunku 1 można spodziewać się
kontynuacji trendu wzrostowego kursu EUR/USD w kolejnych sesjach.
Strategia Ichimoku tylko z pozoru wydaje się skomplikowana. Jednak
dzięki swojej skuteczności nabiera ona coraz większej popularności nie tylko
na rynku polskim ale również rynkach ogólnoświatowych. Niestety
niedostępna jest jeszcze rozbudowana literatura na ten temat. Prawdą jest, iż
można znaleźć w Internecie wiele artykułów poświęconych strategii
inwestycyjnej Ichimoku Kinko Hyo, jednak nieliczne z nich są wystarczająco
rozbudowane oraz wolne od błędów merytorycznych. Ponadto, w momencie
pisania niniejszego artykułu dostępna była zaledwie jedna pozycja książkowa
w języku polskim.
2
1 3
4
46
BIBLIOGRAFIA
OZIMCZUK K, Ichimoku – Japońska strategia inwestycyjna, Bollet Books, Warszawa 2010.
PATEL M., Trading with Ichimoku clouds: the essential guide to Ichimoku Kinko Hyo
technical analysis, Hoboken, New York 2010.
http://bossa.pl/index.jsp?pager=false&layout=print&page=0&news_cat_id=210&news_
id=541, 15.05.2011.
INVESTING STRATEGY – ICHOMOLU KINKO HYU
Ichimoku was invented before World War II by journalist from Tokyo – Ichimoku Sanjin
(real name Goichi Hosoda). From that time was becoming increasingly popular till got to
today's financial market. Nowadays it is used virtually on all financial markets, from stocks,
bonds, currencies, indexes, options, until the commodities. Word Ichimoku means ‘one
glance’, a figure created by this technique called: Ichimoku Kinko Hyo can be translated as
‘one look at the chart price equilibrium’ or ‘panoramic shot’.
49
Neuromarketing, badania marketingowe,
konsument, mózg, etyka.
Dariusz ADRIANOWSKI*
NEUROMARKETING JAKO KIERUNEK BADAŃ NAD
ZACHOWANIAMI KONSUMENTÓW
Neuromarketing jest jedną z coraz częściej wykorzystywanych metod prowadzenia
badań marketingowych. Postęp technologiczny umożliwia stosowanie nowoczesnych
narzędzi pozwalających badać zachowania konsumentów, a zwłaszcza ich preferencje
i wybory. Dzięki neuromarketingowi przedsiębiorstwo jest w stanie lepiej zaplanować
swoje kampanie marketingowe, co przekłada się na wzrost rozpoznawalności. Badania
neuromarketingowe spotykają się z dużą aprobatą ze strony korporacji, które
przeznaczają na nie ogromne sumy pieniędzy. Istnieje również pogląd, że badania nad
mózgiem konsumenta są nieetyczne i niebezpieczne dla zdrowia człowieka, co może
stanowić w przyszłości barierę ich implementacji.
1. BADANIA MARKETINGOWE
Badania marketingowe są funkcją wiążącą konsumenta, klienta i opinię
publiczną z kierownikiem działu marketingu za pomocą informacji. Infor-
macja umożliwia wskazanie i określanie marketingowych szans i zagrożeń,
pozwala tworzyć i oceniać działania marketingowe. Za pośrednictwem
informacji można monitorować wyniki marketingu i ułatwić zrozumienie
pojęcia marketingu jako procesu. Badania marketingowe definiują niezbędne
informacje, projektują metody ich gromadzenia, tworzą proces zbierania
danych i analizują otrzymane wyniki61
.
Początkowo badania marketingowe były bardziej nastawione na
odkrywanie technik zwiększających sprzedaż niż na poznawanie konsu-
mentów. Z biegiem czasu zaczęto zdawać sobie sprawę, jak ważna jest
wiedza na temat swoich klientów. W marketingu wykorzystuje się wiele
technik badań marketingowych, których celem jest poznanie klientów,
* Studenckie Koło Naukowe Progress działające przy Katedrze Finansów, Bankowości
i Ubezpieczeń Uniwersytetu Łódzkiego, opiekun naukowy refeartu dr hab. Krystyna
Iwińska-Knop, prof. UŁ. 61
Churchill G. A., Badania marketingowe, Polskie Wydawnictwo Naukowe, Warszawa
2002, s. 26.
50
rynków i oceny efektywności stosowanych działań marketingowych. Badacze
stosują obserwacje, ankiety, wywiady zogniskowane, kwestionariusze, ekspe-
rymenty, badania z utajnionymi klientami i wiele innych. Tradycyjne metody
badawcze w małym stopniu przewidują prawdziwe zachowania konsu-
mentów, są w stanie dostarczyć jedynie tylko część informacji niezbędnych
marketerowi do podejmowania decyzji rynkowych62
.
2. NEUROMARKETING
2.1. DEFINICJA NEUROMARKETINGU
Za twórcę i badacza, który docenił istotę neuromarketingu uważa się
Geralda Zaltmana. Neuromarketing definiowany jest jako ogół sposobów
pomiaru aktywności mózgu człowieka powiązanych z bodźcami marketingo-
wymi, wśród których wymienić należy: produkt, markę, opakowanie, cenę,
dystrybucję i promocję. Jest to gałąź nauki, w ramach której bada się reakcje
poznawcze i emocjonalne konsumentów na bodźce marketingowe. Należy
jednak zauważyć, że neuromarketing nie jest traktowany jako odmiana
marketingu, ale jest kierunkiem jego rozwoju, bazującym na wynikach badań
innych dyscyplin63
.
Neuromarketing to proces odgadywania preferencji konsumenta przy
wykorzystaniu badań mózgu. Używając nowoczesnych technik badawczych,
z łatwością można określić jak reaguje mózg człowieka na czynniki, które
kształtują jego zachowania, wybory i preferencje w stosunku do określonych
marek. Poza tym, neuromarketing wspiera tworzenie komunikacyjnego
przekazu i procesu sprzedaży przy wykorzystaniu konkretnych technik oraz
rozwija klasyczne metody marketingowe64
.
Głównym powodem wzrostu znaczenia tej dziedziny badań jest
zbliżenie się do ogromnych zasobów wiedzy o markach i produktach,
zapisanej w pamięci utajonej konsumentów. Człowiek codziennie nieświa-
domie korzysta z tej wiedzy podejmując decyzje zakupowe. Obecna nauka
dysponuje nowoczesnymi technologiami, pozwalającymi mierzyć zmiany
aktywności mózgu, a co za tym idzie, obserwować mechanizmy podejmo-
wania decyzji konsumenckich. Neuromarketing umożliwia pokazanie tego
62
Kotler P., Marketing od A do Z, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2004, s. 18. 63
Mruk H., Sznajder M., Neuromarketing, Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego
w Poznaniu 2009, s. 122. 64
http://www.megapedia.pl/neuromarketing.html, 05.05.2011.
51
jak konsumenci reagują na badany produkt i komunikację marketingową mu
towarzyszącą. Może on również określić co dla nich jest ważniejsze: kolor
opakowania czy kształt, a w reklamie: muzyka czy obraz. Potrafi wychwycić
sygnały, które zaważą na decyzji klienta, mimo, że on sam nie będzie o tym
wiedział.
2.2. ZAKRES BADAWCZY NEUROMARKETINGU
Neuromarketing zajmuje się teorią podejmowania decyzji przez czło-
wieka, będącą wynikiem nieuświadomionych sobie mechanizmów zacho-
dzących w jego mózgu. Neuromarketing skupia się na ocenie i analizie
bodźców zewnętrznych najskuteczniej pobudzających mózg do podjęcia
decyzji o zakupie konkretnego produktu oraz sposobie, w jaki należy go
aktywować, żeby konsument podjął pożądaną decyzje o zakupie.
Zatem, neuromarketing można rozumieć jako spojrzenie na zachowania
nabywców przez pryzmat wiedzy o funkcjonowaniu jego mózgu. Szansa
poznania reakcji mózgu na produkt, markę czy przekaz reklamowy pozwala
na wzbogacenie obecnej wiedzy dotyczącej zachowań konsumentów. Dzięki
tym badaniom, istnieje możliwość lepszego poznania ludzi jako konsu-
mentów, co ma znaczenie w zarządzaniu przedsiębiorstwem, kreowaniu jego
strategii oraz budowaniu relacji międzyludzkich. Badania nad mózgiem
konsumenta mogą być wykorzystywane w tworzeniu oferty, która w lepszy
sposób spełni oczekiwania klienta. Dostarczenie przez firmę klientowi
oczekiwanej oferty sprawi, że bardziej prawdopodobnym będzie wybranie
przez niego danej firmy niż firm konkurencyjnych. Czyli takie badania mogą
zwiększać zarówno skuteczność, jak i efektywność wydatków przedsię-
biorstwa65
.
Zdając sobie sprawę z tego, że na markę reaguję część mózgu
odpowiedzialna za emocje, można skupić się tylko na emocjach w pozycjo-
nowaniu marki. Wiedząc jaki jest sposób kierowaniu wzroku, można poprzez
odpowiedni układ informacji na plakatach łatwiej dotrzeć do podświado-
mości człowieka. Dokonując obserwacji zachowań ludzkich, można
zwiększać efektywność wydatków na komunikację66
.
Neuromarketing zajmuje się bezpośrednią analizą reakcji psychofizjo-
logicznych konsumentów, co powoduje zmniejszenie ingerencji osób
65
Mruk H., Marketing – zagadnienia współczesne, Wydawnictwo Forum Naukowe, Poznań
2008, s. 32. 66
Ibidem, s. 36.
52
poddanych badaniu w otrzymane wyniki. Firmy takie jak Coca-Cola, Procter
& Gamble, General Motors, Eastman Kodak, Bank of America, Nestle,
Unilever, Ford, Mercedes-Benz przeznaczyły już ponad półtora miliarda
dolarów na badania rozwojowe śledzące przebieg podstawowych procesów
w zachowaniach konsumentów67
.
3. WYNIKI BADAŃ NAD MÓZGIEM CZŁOWIEKA
Neuromarketing pozwala nam poznać przyczyny różnic pomiędzy
wynikami badań a rzeczywistością, pokazuje, jakie czynniki mogły wpłynąć
na chociażby mniejszą sprzedaż niż zakładano. Do tej pory około 75%
nowych produktów wprowadzanych na rynek ginie wśród pozostałych
produktów tej samej kategorii, nie zostaje zauważonych przez konsumentów.
Neuromarketing skutecznie zapobiega nieudanym premierom nowych
produktów oraz eliminuje kampanie reklamowe, które mogłyby okazać się
chybionymi. Nowoczesne badania, pomimo ich kosztowności, mogą
pozytywnie wpłynąć na budżety przedsiębiorstwa, ponieważ uniemożliwiają
marnotrawstwo budżetów reklamowych.
Poddając ocenie nasze fale mózgowe możemy dowiedzieć się, że:
jesteśmy w stanie opisać reklamę z dokładnością do ułamka sekundy,
jesteśmy zdolni sprecyzować sceny powodujące u nas najsilniejsze
emocje, największe zaangażowanie i podniecenie,
potrafimy określić reakcje na obraz, dźwięk, słowa, efekty specjalne
stosowane w przekazach,
możemy poznać wpływ reklam i kampanii konkurencji na wspólnych
konsumentów.
Na podstawie badań fal mózgowych można polecić najtrafniejszy
podkład muzyczny, sposób pokazania brandingu i opakowania, najbardziej
przekonywującą narrację czy wskazać wersję zakończenia reklamy, która
najsilniej przykuje uwagę widza.
W efekcie badań zauważalne staje się, że myślenie emocjonalne góruje
nad racjonalnym. Jeśli istnieje możliwość żebyśmy coś dostali, to chcemy to
jak najszybciej, pomimo tego, że może się to wiązać z mniejszymi
korzyściami. Również dlatego marki, które kładą duży nacisk na emocje
wygrywają. Obecnie daje się zauważyć, że coraz częściej sprzedają się
67
http://neuroresearch.pl/pl/Czym_jest_neuromarketing, 05.05.2011.
53
emocje, a nie cechy produktu. Niestety w tym przypadku istnieje ryzyko
wywołania negatywnych emocji u odbiorcy. Według badań w odpowiedni
sposób silnie nacechowana emocjonalnie marka może wywoływać podobne
uczucia jak wiara i ideologia. Istnieje również przekonanie, iż posiadanie
wspólnoty klientów i umacnianie więzi łączących ich z marką to przyszłość
marketingu68
.
Reasumując nasuwają się trzy główne myśli wynikające z badań nad
naszymi mózgami:
1. Przyszłość należy do marek nacechowanych emocjami.
2. Większość decyzji zakupowych podejmujemy w oparciu o emocje.
3. Nie istnieje pojęcie „racjonalnego konsumenta”.
4. NEUROMARKETING A ETYKA
Neuromarketing wzbudza zarówno pozytywne emocje związane
z zachwytem nad nowymi technologiami, jak i negatywne – bo czy etycznym
jest wiedzieć więcej o preferencjach człowieka niż on sam wie? Czy metody
stosowane przez neuromarketing są bezpieczne dla zdrowia człowieka?
Należy tutaj zwrócić szczególną uwagę na aspekt wykorzystania zebranych
danych, co budzi kwestie sporne. Wiedza o upodobaniach konsumenta może
pomóc lepiej wybrać sposób komunikacji z nim, ale może też manipulować
jego umysłem. Ale jeżeli produkt nie będzie dobry, to nawet najlepsza rekla-
ma nie sprawi, że klient kolejny raz po niego sięgnie. Inaczej jest w przy-
padku budowania marki, kiedy to wspomniane wcześniej metody pomagają
zwiększyć oddziaływanie emocjonalne, przychylne temu procesowi.
Dzięki neuromarketingowi buduje się wizerunek korporacji, które przy
pomocy nowoczesnych techniki, często manipulacyjnych, nakłaniają go do
dokonywania zakupów. Zastosowanie tych technik nie wpływa bezpośrednio
na mózg, tylko polega natomiast na odczytaniu jego aktualnego stanu
związanego z pobudzeniem, bądź jego brakiem w kontakcie z określonym
produktem lub przekazem. Ważnym jest stwierdzenie, że technika ta umoż-
liwia precyzyjny pomiar efektów reklamy, przez co staje się ona bardziej
skuteczna69
.
68
http://www.symetria.pl/files/neuromarketing.pdf, 05.05.2011. 69
http://www.biznes2biznes.com/?strona=b2b-info&kat=13&id=210, 05.05.2011.
54
5. NEUROMARKETING A BIZNES
Neuromarketing wykorzystywany jest na różnych rynkach, zwłaszcza
w działaniach komunikacyjnych. Specjaliści od neuromarketingu pomagają
handlowcom poznać tajemnice preferencji konsumentów przy robieniu
zakupów. Badania te umożliwiają efektywne opracowanie strategii i komuni-
kacji marketingowej. Dzięki nim lepiej przygotowuje się przekazy rekla-
mowe i trafia się do właściwych grup docelowych70
.
Przeprowadzenie analizy neuromarketingowej na grupie sprzedawa-
nych przez daną firmę produktów pozwala na wykorzystywane w określeniu
efektywności emitowanych lub drukowanych reklam. Analiza reakcji
konsumentów może pomóc sprecyzować wnioski odnoszące się do prawidł-
owości stosowanych znaków towarów. Zatem korzyści jakie może odnieść
przedsiębiorstwo można sprowadzić do71
:
obniżenia kosztów prowadzenia i planowania kampanii marketing-
owych,
analizy reakcji na konkretne formy prezentacji reklamy,
rozwoju metod analizy efektywności reklamy,
precyzowania wniosków dotyczących pozycjonowanie marki
w umyśle konsumenta,
pokazania, która forma reklamy jest odbierana przez klienta
negatywnie i zniechęcająco do zakupu produktu.
Marketing i reklama jest bardzo ważnym czynnikiem wpływającym na
wielkość przychodów ze sprzedaży. Jeśli posiadamy większą wiedzę na
temat efektywności istnienia danej reklamy, tym większe korzyści odnosi jej
twórca. Neuromarketing pozwala ograniczyć koszty i racjonalnie zarządzać
kampaniami reklamowymi.
6. PERSPEKTYWY NEUROMARKETINGU
Zagadnienie neuromarketingu jest bardzo skomplikowane i daleko
jeszcze do poznania całej prawdy o budowie komórek układu nerwowego,
powiązaniach jego struktury z zachowaniem organizmu i jego możliwościami
70
http://naszymzdaniem.dlastudenta.pl/artykul/Neuromarketing_malzenstwo_nauki_z_bizn
esem,13209.html , 05.05.2011. 71
http://www.biznes2biznes.com/?strona=b2b-info&kat=13&id=210, 05.05.2011.
55
poznawczymi, relacjach pomiędzy stanami mózgu a stanem wewnętrznym
myśli, wrażeń i radości, a co się z tym wiąże, poznania prawdziwych
przyczyn podejmowania decyzji przez człowieka. Stosowane badania
neuromarketingowe nad mózgiem są nadal prymitywne, ale mają szanse
wraz rozwojem techniki i technologii.
Ciągły rozwój technologii i komputeryzacja daje nadzieję na ulepszanie
istniejących i tworzenie coraz to nowocześniejszych narzędzi badających
mózg człowieka, co pozwoli na lepsze zrozumienie struktury mózgu
i tworzenie procesów w nim zachodzących, co z kolei może się przełożyć na
tworzenie adekwatnej strategii marketingowej i większe sukcesy rynkowe
firm.
Zapowiada się rewolucja w ekonomii i lepsze zrozumienie człowieka,
nie tylko klienta. Jesteśmy więc na początku długiej drogi do zrozumienia
siebie72
.
BIBLIOGRAFIA
CHURCHILL A., Badania marketingowe, Polskie Wydawnictwo Naukowe, Warszawa
2002.
KOTLER P., Marketing od A do Z, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2004.
MRUK H., Marketing – zagadnienia współczesne, Wydawnictwo Forum Naukowe, Poznań
2008.
MRUK H., SZNAJDER M., Neuromarketing, Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego
w Poznaniu 2009.
http://www.megapedia.pl/neuromarketing.html, 05.05.2011.
http://neuroresearch.pl/pl/Czym_jest_neuromarketing, 05.05.2011.
http://www.symetria.pl/files/neuromarketing.pdf, 05.05.2011.
http://www.biznes2biznes.com/?strona=b2b-info&kat=13&id=210, 05.05.2011.
http://naszymzdaniem.dlastudenta.pl/artykul/Neuromarketing_malzenstwo_nauki_z_biznese
m,13209.html , 05.05.2011.
http://www.biznes2biznes.com/?strona=b2b-info&kat=13&id=210, 05.05.2011.
72
Mruk H., Sznajder M., Neuromarketing, op.cti., s. 39.
56
NEUROMARKETING AS THE DIRECTION OF RESEARCH
ON CONSUMER BEHAVIOR
Neuromarketing is one way of conducting marketing research. Technological advances
allow the use of ever more modern tools that allow us to study the behavior of consumers,
their preferences and choices. Through the use of neuromarketing, the company can better
plan their marketing campaigns, which will bring him to greater profits and increased
visibility. Neuromarketing research meets the huge approval from corporations that are
increasingly spent on these studies huge amounts of money, but there exist also a second
group, which believes that research of the consumer's brain is unethical and dangerous to his
health.
57
Paliwa płynne, zużycie paliw, modelowanie
ekonometryczne.
Michał BŁASZCZYK*, Milan POPOVIĆ
*
ZUŻYCIE PALIW PŁYNNYCH W POLSCE W LATACH
2000-2010. MODELOWANIE EKONOMETRYCZNE
Niniejsze opracowanie rozważa zbudowanie modelu ekonometrycznego opisującego zużycie paliw płynnych w Polsce. Początkowy model jest addytywnym modelem jedno-równaniowym, zakładającym dziewięć zmiennych objaśniających. Na podstawie prze-kształceń oraz odrzuceń zmiennych statystycznie nieistotnych, ostateczny model jest modelem wykładniczym, składającym się z czterech zmiennych objaśnianych. W końco-wej części pracy zostały przeprowadzone testy parametryczne, sprawdzające autokore-lację oraz normalność reszt składnika losowego.
1. WSTĘP
Paliwa płynne są niezwykle specyficznym dobrem. Zużycie paliw
płynnych w Polsce, a dokładniej mówiąc oleju napędowego, benzyny oraz
LPG systematycznie wzrasta. Biorąc pod uwagę ten fakt oraz fakt
nieustannie wzrastających ich cen, niewątpliwie możemy zaliczyć je do
koszyka dóbr podstawowych, które nie posiadają realnego substytutu. Słowo
„realnego” zostało użyte w tym kontekście ponieważ inne metody
napędzania pojazdów mechanicznych znajdują się w bardzo wczesnej fazie
rozwoju i nie mogą być traktowane jako konkurencja dla paliw płynnych.
Celem niniejszej pracy jest stworzenie modelu ekonometrycznego
zużycia paliw płynnych w Polsce. Oprócz zmiany cen, w modelu jako
zmienne endogeniczne użyte zostaną dodatkowo takie informacje jak liczba
aut osobowych oraz ciężarowych, liczba kilometrów autostrad oraz dróg
ekspresowych a także średni wiek zarejestrowanych samochodów.
Model zużycia paliw płynnych w Polsce oparty został na 40 obserwa-
cjach kwartalnych w latach 2000 – 2010. Ze względu na charakter niektóre
dane są szacunkowe. Wynika to między innymi z faktu że danych takich jak
zużycie paliwa nie sposób policzyć, a niektóre jak choćby wiek samochodów
osobowych i ciężarowych, podawane są wyłącznie w ujęciu rocznym. Dodat-
kowo ze względu na fakt znacznych zmian w konsumpcji między okresami
letnim i zimowym niezbędne stało się dodanie zmiennych sezonowych.
* Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Katedra Informatyki
Ekonomicznej, doktorant Uniwersytetu Łódzkiego.
58
2. PODSTAWY EKONOMICZNE MODELU
Jak zostało wspomniane wcześniej paliwa płynne możemy traktować
jako dobra podstawowe. W związku z tym zmiany poziomu cen nie
wpływają w bardzo znacznym stopniu na ich zużycie. Jednakże niewąt-
pliwym jest fakt iż bardzo wysoki wzrost cen powoduje iż część kierowców
jeździ mniej, a co za tym idzie poziom konsumpcji spada. Nie należy również
zapominać o możliwości korzystania z komunikacji miejskiej, pociągów czy
też autobusów. Kolejnymi zmiennymi objaśniającymi są liczby zarejestro-
wanych samochodów. Zależność jest w tym przypadku dość oczywista, bo
jak wiadomo popyt napędza podaż. Podział na auta osobowe i ciężarowe
wynika z faktu iż ta druga kategoria jest wykorzystywana przede wszystkim
w celach transportowych w związku z czym zużycie paliw jest tu dużo
wyższe niż w przypadku samochodów osobowych. Wraz ze wzrostem liczby
kilometrów dróg ekspresowych oraz autostrad teoretycznie konsumpcja
powinna spadać co spowodowane jest mniejszym spalaniem pojazdów
poruszających się po nich, niekiedy nawet o 30% w stosunku do dróg
tradycyjnych. Ostatnią zmienną jest średni wiek samochodów. Jej zastoso-
wanie można tłumaczyć założeniem że im bardziej wiekowe auto tym mniej
ekonomiczny jest w nim silnik co przekłada się na większe spalanie. Ze
względu na znaczne różnice w zużyciu paliwa w sezonach zimowym
i letnim, w którym ze względu na urlopy znacząco ono wzrasta, konieczne
okazało się dodanie do modelu sezonowości. Dzięki temu uwzględniamy
wyższe zużycie paliwa w okresie letnim (kwartał 3), które spowodowane jest
wyjazdami wakacyjnymi, a także dużo niższe zużycie w okresie zimowym
(kwartał 1), spowodowane utrudnionymi warunkami atmosferycznymi.
3. ŹRÓDŁA DANYCH
Uzyskanie danych do modelu okazało się trudne ze względu na
przyjęcie kwartału jako podstawowej jednostki w szeregach czasowych. Jako
że większość dostępnych danych opisuje zjawisko w odstępach rocznych,
dotarcie do bardziej szczegółowych odpowiedników okazało się nie lada
wyzwaniem.
Dane dotyczące zużycia paliw płynnych pochodzą z oszacowań
kwartalnych, dokonanych przez Polską Organizację Przemysłu i Handlu
Naftowego (POPiHN), a także danych rocznych Głównego Urzędu Statysty-
cznego (GUS). Dane o cenach paliw płynnych uzyskane zostały z archiwum
dziennych notowań grupy Lotos, które następnie zostały zagregowane do
danych kwartalnych. Cena nie uwzględnia marży stacji benzynowych, którą
59
można traktować jako stałą. Dane dotyczące liczby samochodów osobowych
i ciężarowych są danymi szacunkowymi, otrzymanymi na podstawie danych
rocznych, pochodzących z Roczników statystycznych Głównego Urzędu
Statystycznego. Liczby kilometrów dróg krajowych i autostrad zostały znale-
zione w Rocznikach Statystycznych Głównego Urzędu Statystycznego, oraz
oszacowań na podstawie danych Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych
i Autostrad. Średni wiek samochodów osobowych i ciężarowych został
otrzymany na postawie przedziałowych danych o wieku pojazdów w Polsce,
pochodzących z Roczników statystycznych Głównego Urzędu Statysty-
cznego. Dodatkowo zostało przyjęte założenie, iż wiek samochodów jest
niezmienny w ciągu roku kalendarzowego.
4. MODEL TEORETYCZNY
By móc przedstawić opis stochastycznej zależności omawianego
problemu użyty zostanie jednorównaniowy w którym między zmienną
objaśnianą, a zmiennymi objaśniającymi zachodzi związek liniowy postaci :
= – + + + + + + + + +
gdzie:
– zużycie paliw płynnych
, , , , , , – parametry strukturalne modelu
, – parametry strukturalne modelu dla zmiennych sezonowych
– średnia cena paliw płynnych
– liczba zarejestrowanych samochodów osobowych
– liczba zarejestrowanych samochodów ciężarowych
– liczba kilometrów dróg ekspresowych
– liczba kilometrów autostrad
– średni wiek zarejestrowanych samochodów osobowych
– średni wiek zarejestrowanych samochodów osobowych
– zmienna związana z sezonowością występująca w kwartale I – zima
– zmienna związana z sezonowością występująca w kwartale III - lato
– zmienna losowa
t = 1,2, ... ,40 –obserwacje.
Rozważany model teoretyczny uwzględnia wszystkie zmienne opisane
w podstawach ekonomicznych, a także wyraz wolny oraz składnik losowy.
W tym miejscu należałoby się dodatkowo zastanowić nad zasadnością użycia
tego pierwszego. Jako że wyraz wolny w tym przypadku reprezentowałby
stałe zużycie paliw płynnych w gospodarce, niezależne od którejkolwiek
60
zmiennej występującej w modelu, a można przyjąć założenie, iż takowe nie
występuje, pomijamy wyraz wolny. W ten sposób model przyjmuje następu-
jącą postać:
= – + + + + + + + + +
5. ESTYMACJA MODELU
Oszacowania parametrów w powyższym modelu zostały dokonane za
pomocą klasycznej metody najmniejszych kwadratów w programie Gretl
w wersji 1.9.5.
Model 1: Estymacja KMNK, wykorzystane obserwacje 2000:1-2009:4 (N = 40)
Zmienna zależna:
Współczynnik Błąd stand. t-Studenta wartość p
514,401 181,026 2,8416 0,00787 ***
-0,000554821 0,000148257 -3,7423 0,00074 ***
0,000535625 0,000365049 1,4673 0,15238
3,86826 1,35413 2,8566 0,00758 ***
4,65684 1,01179 4,6026 0,00007 ***
4,26812 169,597 0,0252 0,98008
403,819 208,532 1,9365 0,06197 *
-572,331 72,0672 -7,9416 <0,00001 ***
270,693 70,5453 3,8372 0,00057 ***
Średn.aryt.zm.zależnej 5297,150 Odch.stand.zm.zależnej 763,6448
Suma kwadratów reszt 928606,1 Błąd standardowy reszt 173,0752
Wsp. determ. R-kwadrat 0,999189 Skorygowany R-kwadrat 0,998980
F(9, 31) 4244,162 Wartość p dla testu F 2,47e-45
Logarytm wiarygodności -257,8088 Kryt. inform. Akaike'a 533,6175
Kryt. bayes. Schwarza 548,8174 Kryt. Hannana-Quinna 539,1133
Autokorel.reszt - rho1 0,186582 Stat. Durbina-Watsona 1,550626
Po dokonaniu pierwszej estymacji parametrów modelu kształtuje się on
w następujący sposób:
= + + +
+ + + +
Jak można zauważyć, znaki przy oszacowaniach parametrów nie
odpowiadają założeniom teoretycznym. Oznaczałby to że wzrost ceny
powoduje wzrost jego zużycia. Ponadto, paliwo jako dobro podstawowe
61
nie powinno w tak znaczącym stopniu od niej zależeć. Kolejnym zaprze-
czeniem teorii jest spadek zużycia przy wzroście liczby zarejestrowanych
samochodów osobowych. W związku z powyższym zachodzi podejrzenie iż
zależność między zmiennymi może mieć postać nieliniową.
Po uwzględnieniu powyższego założenia przekształcamy model do
postaci potęgowej. Prezentuje się on w następujący sposób:
= – * * * * * * * * *
W następnym kroku dokonujemy logarytmowania, otrzymując
ponownie model liniowy:
= – + + + + +
+ + + + )
Oszacowanie parametrów powyższego modelu za pomocą klasycznej
metody najmniejszych kwadratów dało następujące wyniki:
Model 2: Estymacja KMNK, wykorzystane obserwacje 2000:1-2009:4 (N = 40) Zmienna zależna:
Współczynnik Błąd stand. t-Studenta wartość p
0,131326 0,147586 0,8898 0,38041
0,695133 0,285283 2,4366 0,02076 **
-0,153547 0,247587 -0,6202 0,53968
-0,00944733 0,0963647 -0,0980 0,92253
0,17516 0,101835 1,7200 0,09539 *
0,0160332 0,744927 0,0215 0,98297
-0,671151 0,638001 -1,0520 0,30095
-0,102912 0,0191282 -5,3801 <0,00001 ***
0,0569464 0,0166499 3,4202 0,00177 ***
Średn.aryt.zm.zależnej 8,564874 Odch.stand.zm.zależnej 0,143475
Suma kwadratów reszt 0,052804 Błąd standardowy reszt 0,041272
Wsp. determ. R-kwadrat 0,999982 Skorygowany R-kwadrat 0,999977
F(9, 31) 191454,4 Wartość p dla testu F 5,72e-71
Logarytm wiarygodności 75,84341 Kryt. inform. Akaike'a -133,6868
Kryt. bayes. Schwarza -118,4869 Kryt. Hannana-Quinna -128,1910
Autokorel.reszt - rho1 0,548805 Stat. Durbina-Watsona 0,876792
Obserwując otrzymane parametry modelu, można wnioskować iż odpo-
wiadają one wcześniej ustalonym założeniom teoretycznym. Najmniej istotną
zmienną okazał się średni wiek samochodów osobowych, co odnajduje
odzwierciedlenie w rzeczywistości gdyż założenie że im starszy pojazd, tym
więcej paliwa zużywa okazuje się nie zawsze mieć swoje uzasadnienie.
62
W związku z powyższym, każdorazowo dokonujemy oszacowań parametrów
klasyczną metodą najmniejszych kwadratów, w każdym kolejnym kroku
pomijając najmniej istotną zmienną. Kolejno zostają odrzucane następujące
zmienne: średni wiek samochodów osobowych, długość dróg ekspresowych,
liczba samochodów ciężarowych, cena oraz średni wiek samochodów
ciężarowych. Ostatecznie, oszacowania mają postać:
Model 7: Estymacja KMNK, wykorzystane obserwacje 2000:1-2009:4 (N = 40)
Zmienna zależna:
Współczynnik Błąd stand. t-Studenta wartość p
0,472353 0,0102199 46,2188 <0,00001 ***
0,138687 0,0266254 5,2088 <0,00001 ***
-0,113871 0,0156262 -7,2872 <0,00001 ***
0,0611955 0,0155759 3,9289 0,00037 ***
Średn.aryt.zm.zależnej 8,564874 Odch.stand.zm.zależnej 0,143475
Suma kwadratów reszt 0,058227 Błąd standardowy reszt 0,040217
Wsp. determ. R-kwadrat 0,999980 Skorygowany R-kwadrat 0,999979
F(4, 36) 453659,5 Wartość p dla testu F 4,30e-84
Logarytm wiarygodności 73,88816 Kryt. inform. Akaike'a -139,7763
Kryt. bayes. Schwarza -133,0208 Kryt. Hannana-Quinna -137,3337
Autokorel.reszt - rho1 0,603383 Stat. Durbina-Watsona 0,760558
Wszystkie zmienne otrzymane z powyższej estymacji są istotne. Zatem
otrzymujemy ostateczny model zużycia paliw płynnych w Polsce w postaci:
= + +
+ )
co w rezultacie daje model postaci:
= * * * *
Biorąc pod uwagę wielkość skorygowanego o stopnie swobody
współczynnika determinacji R2, który informuje o tym, jaka część zmien-
ności zmiennej objaśnianej została wyjaśniona przez model i który wynosi
niemal 100% można uznać iż otrzymany model końcowy jest bardzo dobrze
dopasowany do rzeczywistości.
63
Wykres 1: Empiryczne i wyrównane wartości zmiennej objaśnianej
Źródło: Opracowanie własne (Gretl).
Ze statystyki Durbina-Watsona wynoszącej 0,76 przy wartościach
krytycznych odczytanych z tablic dla 5% poziomu istotności, n = 40, k = 4:
dL = 1,2848; dU = 1,720 możemy wnioskować, iż ponieważ DW < dL,
odrzucamy hipotezę zerową o braku autokorelacji i przyjmujemy, że
w modelu występuje dodatnia autokorelacja.
Wykres 2: Rozkład reszt modelu końcowego.
Źródło: Opracowanie własne (Gretl).
64
Ponadto, sprawdzona została normalność rozkładu reszt składnika
losowego za pomocą testu Doornika - Hansena (1994). Stawiając hipotezę
zerową mówiącą iż, dystrybuanta empiryczna posiada rozkład normalny
otrzymano rozkład Chi-kwadrat(2) = 0,416 z wartością p 0,81210. Na tej
podstawie nie ma podstaw do odrzucenia hipotezy zerowej, co dokładnie
widać na wykresie 2.
6. PODSUMOWANIE
Z powyższych rozważań wynika, iż zużycie paliw płynnych w Polsce
jest uzależnione od liczby samochodów osobowych, liczby kilometrów
autostrad a także znaczący wpływ na sezonowość. Pokazuje ona zależność
ujemną w okresie zimowym (kwartał I) oraz dodatnią w okresie letnim
(kwartał III). Potwierdza to w pełni rozważania teoretyczne.
BIBLIOGRAFIA
Milewski R., Kwiatkowski E., Podstawy ekonomii, PWN, Warszawa 2005.
Welfe A., Ekonometria. Metody i ich zastosowanie, PWE, Warszawa 2003.
Roczniki statystyczne GUS, lata 2002 – 2010.
http://www.popihn.pl, 15.05.2011.
http://www.stat.gov.pl, 15.05.2011.
http://www.gddkia.gov.pl, 15.05.2011.
http://www.lotos.pl, 15.05.2011.
ECONOMETRIC MODELING OF LIQUID FUELS CONSUMPTION IN POLAND
IN YEARS 2000-2010
This paper considers the construction of the econometric model describing the
consumption of liquid fuels in Poland. The initial model is an additive model with one
equation, assuming nine explanatory variables. On the basis of transformation and rejection
of statistically insignificant variables, the final model is an exponential model, consisting of
four variables expounded. In the final part of the paper were conducted parametric tests,
viewing autocorrelation and normality residual random component.
65
Efekt posiadania, efekt utopionych kosztów,
ekonomia behawioralna, ekonomia ekspe-
rymentalna, paradoks Allaisa, podtrzy-
mywanie status quo, teoria oczekiwanej
użyteczności, teoria perspektywy.
Małgorzata CYWIŃSKA*
PODEJMOWANIE DECYZJI Z PERSPEKTYWY
EKONOMII BEHAWIORALNEJ
Współcześnie interdyscyplinarność nauk jest coraz bardziej powszechna.
Podejmowanie decyzji ekonomicznych obserwowane jest nie tylko przez ekonomistów,
ale również matematyków, statystyków, psychologów, socjologów... Co więcej ekonomia
z dziedziny czysto teoretycznej wkroczyła w obszar eksperymentalny poprzez rozwi-
nięcie nowej dziedziny tzw. ekonomii eksperymentalnej. Ekonomia behawioralna
natomiast łączy ze sobą zagadnienia z zakresu ekonomii oraz psychologii, biorąc
w szczególności pod uwagę czynnik ludzi. Celem referatu jest przedstawienie
podejmowania decyzji w warunkach ryzyka i niepewności z perspektywy ekonomii
behawioralnej, a zatem uwzględniając człowieka i efekty z tym związane.
1. ISTOTA EKONOMII BEHAWIORALNEJ
1.1. ZARYS HISTORYCZNY EKONOMII BEHAWIORALNEJ
Ekonomia behawioralna ze względu na swoją interdyscyplinarność nie
jest pojęciem łatwo definiowalnym. Jest to dziedzina, która w celu lepszego
zrozumienia decyzji ekonomicznych wykorzystuje badania naukowe
czynników ludzkich oraz społecznych. Źródeł ekonomii behawioralnej
należy doszukiwać się już w osiemnastym wieku, chociaż jako odrębna
nauka wyłoniła się dopiero w drugiej połowie dwudziestego wieku, gdy
zaczęto porównywać psychologiczne modele podejmowania decyzji pod
wpływem ryzyka i przypadkowość z ekonomicznymi modelami zachowania
racjonalnego. Do wybitnych prekursorów ekonomii behawioralnej należy
zaliczyć m.in.: Amosa Tversky’ego, Daniela Kahnemana, Garego Beckera,
* Université Paris 1 Panthéon-Sorbonne; Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-
Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe „Progress”, opiekun naukowy: dr hab. Monika
Marcinkowska, prof. nadzw. UŁ.
66
Herberta Simona oraz Maurice’a Allaisa. Przełomowym momentem
w historii ekonomii behawioralnej było przyznanie w 2002 roku nagrody
Nobla Danielowi Kahnemanowi za „wcielanie wglądu w badania
psychologiczne do nauk ekonomicznych, szczególnie dotyczących ludzkich
osądów i podejmowania decyzji w warunkach niepewności”73
oraz
Vernonowi L. Smithowi za „za ustanowienie eksperymentów laboratoryjnych
narzędziem empirycznej analizy ekonomicznej, szczególnie do badania
alternatywnych mechanizmów rynkowych”74
.
1.2. ZAGADNIENIA EKONOMII BEHAWIORALNEJ
Ekonomia behawioralna koncentruje się przede wszystkim na
wykrywaniu i obserwacji anomalii rynkowych, które pozwalają na
modyfikację neoklasycznych modeli ekonomicznych. W ekonomii
behawioralnej istotną uwagę poświęca się trzem aspektom: heurystyce
(umiejętność wykrywania i kojarzenia ze sobą nowych faktów, które są
pomocne w dochodzeniu do poznania nowych prawd75
), framingowi (wpływ
ukazania problemu na proces podejmowania decyzji) oraz niewydajności
rynkowej (objawiająca się poprzez anomalie, które zaistniały
w przeciwieństwie do racjonalnych oczekiwań i wydajności rynkowej). Do
zagadnień ekonomii behawioralnej należą zatem: teoria perspektywy, niechęć
do straty, tendencja do status quo, framing kognitywny, kotwiczenie, efekt
dyspozycji oraz posiadania, koszty utopione, instynkty stadne, lepkość cen,
efekt kalendarza i wiele innych. W pracy tej zostaną omówione jedynie
niektóre z tych zagadnień związane z podejmowaniem decyzji w warunkach
ryzyka i niepewności.
2. PODEJMOWANIE DECYZJI W WARUNKACH
RYZKA I NIEPEWNOŚCI
2.1. TEORIA OCZEKIWANEJ UŻYTECZNOŚCI
Zgodnie z założeniami neoklasycznej teorii pojęcia oczekiwanej
użyteczności używa się w stosunku do warunków pewności. Teoria
oczekiwanej użyteczności von Neumanna i Morgensterna zakłada jednak
73
"for having integrated insights from psychological research into economic science,
especially concerning human judgment and decision-making under uncertainty"
http://nobelprize.org/nobel_prizes/economics/laureates/2002/index.html, 07.05.2011. 74
"for having established laboratory experiments as a tool in empirical economic analysis,
especially in the study of alternative market mechanisms", http://nobelprize.org/nobel
_prizes/economics/laureates/2002/index.html, 07.05.2011. 75
Słownik Języka Polskiego, hasło: heurystyka, http://www.sjp.pl/co/heurystyka, 07.05.2011.
67
możliwość określenia oczekiwanej użyteczności alternatyw zawierających
określone konsekwencje oraz ich prawdopodobieństwo, na podstawie
porównania loterii76
. Należy jedynie spełnić cztery warunki racjonalności:
warunek kompletności, przechodniości, ciągłości oraz niezależności. Jeżeli
warunki te są spełnione to preferencje decydenta mogą być prezentowane za
pomocą funkcji użyteczności określonej w zbiorze wyników.
Maksymalizacja oczekiwanej funkcji użyteczności prowadzi do wyboru
alternatywy najbardziej preferowanej77
.
Tabela 1.Paradoks Allaisa.
Alternatywy
Etap
pierwszy
A otrzymać na pewno 100 tysięcy dolarów
B z prawdopodobieństwem 98% otrzymać 500 tysięcy dolarów
z prawdopodobieństwem 2% nic nie otrzymać
Etap
drugi
C z prawdopodobieństwem 1% wygrać 100 tysięcy dolarów
z prawdopodobieństwem 99% wygrać 1 dolar.
D z prawdopodobieństwem 0,98% otrzymać 500 tysięcy dolarów
z prawdopodobieństwem 99% otrzymać 1 dolar
z prawdopodobieństwem 0,02% nic nie otrzymać
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Eber N., Willinger M., L’économie
expérimentale, La Decouverte, Paris 2005, s. 36.
Teoria oczekiwanej użyteczności nie jest jednak wolna od krytyki.
Jednym z najsłynniejszych paradoksów podważających założenia tej teorii
zaprezentował Maurice Allais. Sformułował on dwie pary wyborów, które
prezentuje Tabela 1. W pierwszym etapie należy wybrać pomiędzy
alternatywą A i B, a w drugim między C i D. Zdecydowana większość osób
badanych wybrała odpowiedzi A i D, co jest sprzeczne z warunkiem
niezależności. Ludzie preferują A niż B, gdyż alternatywa A oferuje pewność
otrzymania wysokiej kwoty oraz D niż C, ze względu na porównywalne
(stosunkowo niskie) prawdopodobieństwa otrzymania nagrody, przy czym
w przypadku alternatywy D jest ona dużo wyższa.
76
„Loteria jest formalnie określona jako dowolny rozkład prawdopodobieństwa na znanym
skończonym zbiorze wyników.” Tyszka T., Decyzje. Perspektywa psychologiczna
i ekonomiczna, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2010, s. 196. 77
Tyszka T., Decyzje. Perspektywa psychologiczna i ekonomiczna, op.cit, s. 196-199.
68
2.2. TEORIA PERSPEKTYWY
W roku 1979 Kahneman i Tversky78
zaproponowani teorię
perspektywy będącą alternatywną do powszechnie stosowanej teorii
oczekiwanej użyteczności. Wyodrębnia ona dwie fazy podejmowania
decyzji79
:
fazę edytowania – polegającą na umysłowej analizie sytuacji w oparciu
o kodowanie wyników (ustalenie punktu odniesienia, zwykle jest nim
bieżący stan posiadania, wynik sformułowania problemu bądź wynik
oczekiwań), upraszczanie (łączenie prawdopodobieństw towarzyszących
identycznym wynikom), oddzielanie (oddzielanie wyników pewnych od
obarczonych ryzykiem), pomijanie (usuwanie elementów wspólnych
alternatyw);
fazę oceny – obejmującą ocenę wartości (opisaną funkcją wartości
odpowiadającą funkcji użyteczności w teorii oczekiwanej użyteczności,
definiowaną na zmianach w zasobach (nie na końcowych poziomach
bogactwa jak teoria oczekiwanej użyteczności), w taki sposób, że punkt
odniesienia determinuje czy otrzymany wynik jest oceniany jako strata
czy zysk) oraz ocenę szans (opisaną funkcją wag decyzyjnych, polegającą
na przypisaniu wagi określonemu wynikowi, charakteryzującą się między
innymi następującymi własnościami: wagi zdarzeń przeciwnych nie
sumują się jak zwykle prawdopodobieństwa, rzadkie zdarzenia mają
większy wpływ na wybory niż wynikałoby to z samej wartości (małego)
prawdopodobieństwa, skrajnie rzadkie zdarzenia traktuje się jako
niemożliwe, a zdarzenia bardzo prawdopodobne jako pewne).
Teoria perspektywy, zdaniem Tadeusza Tyszki, wydaje się być
najbardziej realistyczną teorią wyboru w warunkach ryzyka. Podobnie jednak
jak większość teorii wystawiona jest na krytykę w oparciu o paradoksy
i efekty, które podważają przyjęte aksjomaty. W dalszej części zapoznamy
się z niektórymi z nich.
2.3. PODTRZYMYWANIE STATUS QUO
Dążenie do podtrzymywania status quo wynika z niechęci do zmian.
Ludzie wolą podejmować ponownie takie same decyzje, aby oszczędzić czas
i inne koszty, gdyż odczuwają niepewność w związku z jej skutkami. Warto
też zwrócić uwagę, że podtrzymywanie status quo wiąże się zazwyczaj
78
Teoria ta została opublikowana w książce pod tytułem: „Prospect theory: An analysis of
decision under risk” (ang. „Teoria pespektywy: Analiza decyzji pod wpływem ryzyka”). 79
Tyszka T., Decyzje. …, op.cit, s. 211-220.
69
z biernością. Jeśli otoczenie zewnętrzne nam coś narzuca, zastrzegając, że
możemy się wycofać po wykonaniu pewnego ruchu, np. wypełnienia
formularza, większość osób nie podejmuje działań, aby przywrócić poprzedni
stan, ale pozostaje w nowym.
Tabela 2. Eksperyment Samuelsona i Zeckhausera.
Opis sytuacji
Dwa miesiące temu zapisałeś się na listę oczekujących u dilera volvo na samochód.
Popyt na ten model przekracza podaż, a diler ma niewielki wpływ na to, jakie rodzaje
samochodów otrzymuje z fabryki. Konsumenci z listy oczekujących podają dilerowi
swoje preferencje dotyczące koloru i rodzaju samochodu. Kiedy przybywa zamówiony
samochód, diler wzywa pierwszego z listy klienta, który zamówił dany kolor i rodzaj
samochodu. W twoim zamówieniu zażądałeś modelu z klimatyzacją i radiem stereo.
Ponieważ jednak klienci rzadko zamawiają radio stereo, aby przyspieszyć dostawę,
zgodziłeś się na każdy z sześciu kolorów, w jakich przychodzą auta.
Zakończenie 1 Zakończenie 2
Dwa dni temu zadzwonił diler i powiedział,
że otrzymał cztery auta spełniające twoje
wymagania. Masz wybór między autami
następujących kolorów:
czerwony,
metaliczny niebieski,
jasnobrązowy
biały.
Dwa dni temu zadzwonił diler i
powiedział, że ma dla ciebie auto
(spełniające twoje wymagania) w kolorze
czerwonym. Kiedy uregulowałeś
należności i przybyłeś do dilera po odbiór
samochodu, ku swojemu zaskoczeniu
dowiadujesz się, że przez czysty
przypadek tego ranka diler otrzymał trzy
dalsze auta w trzech innych kolorach.
Masz wybór między autami
następujących kolorów:
czerwony,
metaliczny niebieski,
jasnobrązowy
biały.
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Tyszka T., Decyzje. Perspektywa psychologiczna
i ekonomiczna, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2010, s. 269-270 [za:]
Samuelson W., Zeckhauser R., Status quo bias in decision making [w:] Journal of Risk and
Uncertainty, 1(1), Kluwer Academic Publihers, Boston, 1988, s. 7-59.
William Samuelson i Richard Zeckhauser80
przeprowadzili badanie,
w którym zaprezentowano dwa możliwe zakończenia pewnej sytuacji dwóm
grupom osób (zob. Tabela 2). Wyniki wskazały, że osobom, które otrzymały
informację, że ich samochód będzie czerwony częściej decydowały się na
zakup samochodu w tym kolorze niż osoby z drugiej grupy (odpowiednio
80
Samuelson W., Zeckhauser R., Status quo bias in decision making [w:] Journal of Risk
and Uncertainty, 1(1), Kluwer Academic Publishers, Boston, 1988, s. 7-59.
70
79% oraz 50%). Podobnie ludzie postępują w wielu przypadkach, nie zdając
sobie z prawy, że ktoś decyduje za nich.
2.4. EFEKT POSIADANIA
Efekt posiadania związany jest z podtrzymywaniem status quo, jednak
w tym wypadku nie jest on ustalany przez czynniki zewnętrzne, a przez
poprzednio podjęte decyzje. Polega on na tym, że „za dobra, które są już
wcześniej w naszym posiadaniu (i z których mielibyśmy zrezygnować),
żądamy znacznie więcej, niż skłonni jesteśmy za nie oferować, kiedy dopiero
myślimy o ich nabyciu.”81
Inaczej możemy do nazwać niechęcią do
rezygnacji z rzeczy posiadanej. Badanie przeprowadzone przez Dana
Ariely’ego oraz Ziva Carmona82
wykazało, że te same (trudno dostępne)
bilety na mecz koszykówki miały inną wartość dla osób, które je posiadały
i dla osób, które chciały je nabyć. Należy zaznaczyć, że osoby posiadające
bilety wygrały możliwość ich zakupu (po z góry określonej cenie) w loterii,
w której brali udział wszyscy uczestnicy badania. Przed losowaniem średnia
cena biletu, za jaką osoby byłyby skłonne go kupić wynosiła 170 dolarów,
natomiast średnia cena biletu, za którą osoby wylosowane były skłonne go
odsprzedać wynosiła 2400 dolarów, czyli ponad 14 razy więcej. Potwierdza
to, że poczucie wartości danej rzeczy wzrasta po jej nabyciu.
2.5. EFEKT UTOPIONYCH KOSZTÓW
Podejmujemy pewną decyzję zakładając, że przyniesie ona zysk, przed
ukończeniem projektu okazuje się jednak, że z pewnością przyniesie on
straty. Innymi słowy „utopiliśmy” pieniądze w nierentownej inwestycji.
Pomimo świadomości przyszłej straty i tak ludzie odczuwają potrzebę
ratowania włożonych pieniędzy. Stąd też bierze się nazwa efektu utopionych
kosztów. „Z ekonomicznego i racjonalnego punktu widzenia fakt poniesienia
dotąd pewnych nakładów nie powinien mieć żadnego wpływu na decyzję
o kontynuowaniu lub zaprzestaniu działania – niezależnie od tego jak
wysokie były te nakłady.”83
W praktyce jest jednak inaczej, nie tylko w sferze
nakładów pieniężnych. Efekt ten jest również zauważalny w sferze
prywatnej. Wyobraźmy sobie sytuację: student zapisany na studia w trybie
jednolitym po trzech latach orientuje się, że to nie jest kierunek dla niego. Co
robi? Kontynuuje jeszcze studia przez dwa lata czy decyduje się na
przyznanie, że stracił trzy lata i odchodzi bez tytułu? Kalkulując te dwie
perspektywy w pierwszej z nich w rezultacie student „traci” pięć lat
otrzymując tytuł i zawód, w którym zapewne nie będzie pracował. W drugim
81
Tyszka T., Decyzje. …, op.cit, s. 271. 82
Ariely D. Potęga irracjonalności, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2009, s. 163-175. 83
Tyszka T., Decyzje. …, op.cit, s. 275.
71
przypadku „traci” trzy lata i może podjąć inną aktywność. Z racjonalnego
punku widzenia powinien wybrać drugą opcję, zgodnie z efektem utopionych
kosztów wybierze pierwszą.
3. PODSUMOWANIE
Podejmowanie decyzji w warunkach pewności jest bardzo rzadkie.
Zazwyczaj decyzje podejmowane są w warunkach niepewności lub ryzyka.
Oznacza to, że z pewnym prawdopodobieństwem (które jesteśmy w stanie
oszacować bądź nie) dana decyzja przyniesie określone skutki. Teoria
oczekiwanej użyteczności zakłada, że przy wyborze kierujemy tym, co
w przyszłości przyniesie nam wyższą wartość. Teoria pespektywy
uwzględnia fazę edycji możliwych opcji wyboru względem samych siebie
i przyjętego punktu odniesienia oraz przypisanie wag. Tym samym wydaje
się być bliższa praktycznemu podejmowaniu decyzji przez nasz mózg. Obie
te teorie zakładają jednak, że człowiek postępuje racjonalnie w swoich
działaniach. Różnego rodzaju anomalie, paradoksy i efekty udowadniają, że
to założenie nie zawsze jest poprawne. Ekonomia behawioralna
wykorzystując podejście eksperymentalne stara się badać zjawiska
ekonomiczne z naszego otoczenia, które pozwolą na udoskonalenie teorii
w celu lepszego odzwierciedlania rzeczywistego przebiegu zdarzeń,
uwzględniając zwłaszcza element ludzi w procesach ekonomicznych. Nie jest
ona jednak jedyną, gdyż nurt behawioralny rozwija się również w dziedzinie
finansów, rachunkowości, teorii gier, itd. Podobnie warto również
zainteresować się takimi nowymi dziedzinami nauk jak: neuroekonomia,
neurofinanse czy neuromarketing. Rola człowieka w procesach ekono-
micznych staje się coraz bardziej brana pod uwagę.
BIBLIOGRAFIA
ARIELY D. Potęga irracjonalności, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2009.
EBER N., WILLINGER M., L’économie expérimentale, La Decouverte, Paris 2005.
SAMUELSON W., ZECKHAUSER R., Status quo bias in decision making [w:] Journal of
Risk and Uncertainty, 1(1), Kluwer Academic Publishers, Boston, 1988.
Słownik Języka Polskiego, hasło: heurystyka, http://www.sjp.pl/co/heurystyka, 07.05.2011.
TYSZKA T., Decyzje. Perspektywa psychologiczna i ekonomiczna, Wydawnictwo Naukowe
SCHOLAR, Warszawa 2010.
http://nobelprize.org/nobel_prizes/economics/laureates/2002/index.html, 07.05.2011.
http://nobelprize.org/nobel_prizes/economics/laureates/2002/index.html, 07.05.2011.
72
BEHAVIORAL ECONOMICS PERSPECTIVE IN DECISION MAKING
Nowadays interdisciplinary of studies is more and more widespread. Different types of
scientists are interested in decision making. What is more economy is no longer a theoretical
study thanks to development of experimental economics. Behavioral economics associate
economy and psychology to show human impact on economics processes. The aim of this
article is to present decision making under risk and uncertainty in the perspective of
behavioral economics. It requires a presentation of the expected utility hypothesis and the
prospect theory, as well as the examples of anomalies: the paradox of Allais, the endowment
effect, the effect of sank costs and the status quo effect. Both of this theories are based on
assumption of rationality, on contrary the effects confirm the human irrationality. The
experiments of behavioral economics try to improve neoclassical models and theories by
adding a human factor to the analysis.
73
Innowacje, źródła finansowania inwestycji,
fundusze strukturalne
Monika JUDA*
FORMY WSPIERANIA
INNOWACYJNYCH PROJEKTÓW INWESTYCYJNYCH
Bez nowatorskich rozwiązań i innowacyjności nie ma rozwoju. Te jednak stanowią
dość potężną kategorię kosztów, które dla większości firm są barierą nie do przekro-
czenia. Zarówno przedsiębiorcy jak i instytucje otoczenia biznesu powinny więc zwrócić
uwagę na dostępność zewnętrznych źródeł finansowania innowacji.
Sposób finansowania działalności bieżącej i inwestycyjnej, ma wpływ na podejmo-
wane przez przedsiębiorstwo decyzje, warunkuje jego plany i zamierzenia strategiczne.
Stwarza również warunki do podejmowania kolejnych przedsięwzięć. Celem pracy jest
przedstawienie dostępnych źródeł i możliwości finansowania inwestycji przez przedsię-
biorstwa. Badanie form finansowania będzie opierało się na ustaleniu, które źródła
finansowania mają charakter dominujący a które uzupełniający.
1. WSTĘP
Podstawą rozwoju przedsiębiorstw, a tym samym całej gospodarki
światowej są innowacje i zaawansowane technologie. Oprócz elastyczności
i zaangażowania w realizowane projekty innowacyjne, wdrażanie przez
przedsiębiorstwa nowoczesnych technologii wymaga nie tylko wiedzy
technicznej, ale również znajomości zagadnień ekonomicznych, prawnych,
rynkowych oraz kompetencji zarządczych. Jednak rozwój przedsięwzięć
innowacyjnych wymaga nieraz dużych nakładów finansowych. W związku
z tym tworzenie i utrzymywanie potencjału innowacyjnego wymaga od
przedsiębiorstw pozyskiwania odpowiednich zasobów, w tym środków
finansowych. Poza środkami własnymi, pomocą rodziny, istnieje szereg
innych możliwości finansowania przedsięwzięć innowacyjnych, czy też
finansowania prac nad nowa technologią, w wyniku, czego powstają nowości
rynkowe.
* Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Kochanowskiego w Kielcach,
Wydział Zarządzania i Administracji, Studenckie Koło Naukowe KONCEPT, praca pod
kierunkiem dr Edyty Łyżwy.
74
2. ISTOTA INNOWACJI
Innowacyjność jest zazwyczaj postrzegana, jako sposób wzmacniania
długoterminowego trendu rozwojowego i wypracowywania przewagi
konkurencyjnej. Tematyka ta jest także poruszana w pracach Unii
Europejskiej od wielu lat.
Pojęcie „innowacja” definiowane jest na płaszczyźnie ekonomicznej,
socjologicznej oraz w dziedzinie nauk technicznych. Typową definicję
innowacji podał J. A. Schumpeter, według niego innowację należy definiować
jako zdobycie nowych źródeł surowców oraz wprowadzenie nowej organi-
zacji84
.
3. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA INWESTYCJI
Finansowanie inwestycji to kwestia nie tak łatwa jak się wydaje. Nawet
w przypadku potrzeby zorganizowania małych sum istnieje wiele możliwości
do wyboru. Z pewnością w czasie kryzysów finansowanie inwestycji jest
jednym z trudniejszych przeszkód na drodze działalności i rozwoju firm.
Finansowanie to gromadzenie albo pozyskiwanie kapitału (środków
pieniężnych), zaś inwestowanie to jego efektywne wydatkowanie. Środki
pieniężne konieczne do zrealizowania inwestycji, zwane kapitałem finan-
sowym, mogą pochodzić z różnych źródeł85
. W teorii i praktyce stosuje się
różne klasyfikacje środków finansowych. Na rysunku 1 przedstawiono formy
finansowania innowacji. Podstawowym kryterium klasyfikacji metod
finansowania przedsiębiorstw jest źródło pochodzenia kapitału
dopływającego do firmy i prawo własności kapitału86
. Pierwszy podział to
finansowanie wewnętrzne i zewnętrzne. Za wewnętrzne źródła finansowania
uznaje się środki wypracowane przez firmę w trakcie działalności.
Finansowaniem zewnętrznym będą natomiast kapitały obce np. kredyt
bankowy, leasing itd. czy też pozyskanie dodatkowego wspólnika czy
udziałowca. Wewnętrzne i zewnętrzne źródła finansowania dostarczają
przedsiębiorstwu kapitał, który może być kapitałem własnym
przedsiębiorstwa i kapitałem obcym. Kapitał własny jest to udzial własny
inwestorów w firmie czyli środków wniesionych do firmy przez właścicieli.
84
J. A. Schumpeter, Teoria rozwoju gospodarczeg, PWE, Warszawa 1999, s. 7. 85
A. Michalak, Finansowanie inwestycji w teorii i praktyce, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa 2007, s. 66. 86
J. Bednarz, E. Gostomski, Finansowanie działalności gospodarczej, Wydawnictwo
Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, 2008, s. 31.
75
Zaś kapitał obcy to zobowiązania przedsiębiorstwa wobec różnych
podmiotów. Najbardziej klasycznym przykładem finansowania inwestycji za
pomocą kapitału obcego jest kredyt bankowy zaś większą elastyczność
w finansowaniu zakupu składników inwestycyjnych zapewnia leasing87
.
Trzecia klasyfikacja dotyczy podziału kapitału na długoterminowy
i krótkoterminowy. Kapitały własne zaliczamy do kapitałów
długoterminowych, natomiast kapitały obce można zaliczyć w zależności od
czasu na jaki zostały udostępnione na długoterminowe – z terminem zwrotu
powyżej 1 roku, krótkoterminowe np. zobowiązania i kredyty
krótkoterminowe.
Rysunek 1. Źródła kapitału
Źródło: A. Michalak, Finansowanie inwestycji w teorii i praktyce, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa 2007, s. 67.
87
A. Michalak, Finansowanie, op.cit., s. 34.
Kapitał własny Kapitał obcy
zewnętrzny
zwrotny bezzwrotny
kredyty Środki
budże-
towe Emisja
dłużnych
papierów
warto-
ściowych
leasing
wewnętrzny zewnętrzny
Wkłady
założycielskie
Emisja
akcji/
udziałów
Nadwyżki
finansowe
Odpłatne
udostępnian
ie majątku
Wyprzedaż
zbędnego
majątku
Odpisy
amortyz
acyjne
Kapitał
Środki
z
fundus
zy
celeow
ych
Środki
budżeto
we
Wyprzeda
ż
zbędnego
majątku
Środki z
funduszy
celeowych
76
Koszt kapitału jest najważniejszym czynnikiem, który pomaga podej-
mować odpowiednie decyzje przy planowaniu inwestycji. Zazwyczaj pro-
jekty innowacyjne postrzegane są jako niewygodne dla potencjalnych źródeł
finansowania88
.
4. WSPARCIE INWESTYCJI O WYSOKIM POTENCJALE
INNOWACYJNYM
Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka ma na celu wsparcie
rozwoju innowacyjnych przedsiębiorstw oraz konkurencyjności polskiej
gospodarki. W ramach PO IG dotowane będą przedsięwzięcia innowacyjne
w skali kraju lub na poziomie międzynarodowym. Program ma ułatwić
dostęp do finansowania innowacyjnych projektów podejmowanych przez
małe i średnie przedsiębiorstwa (MSP). Z działań wdrażanych przez PARP
w ramach POIG mogą korzystać przedsiębiorcy i instytucje otoczenia biznesu.
Na projekty innowacyjne dla działania 4.4 zostało przeznaczonych
1,4 mld EUR, z czego 1,207 mld Euro pochodzi z Europejskiego Funduszu
Rozwoju Regionalnego (EFRR) – budżet Komisji Europejskiej89
.
Poziom i wysokość wsparcia wynosi od 30% do 70% wartości kosztów
kwalifikowanych (mikro i małych przedsiębiorstw 50-70%; średnich
przedsiębiorstw 40-60%; duże przedsiębiorstwa 30-50%) zgodnie z Mapą
Pomocy Regionalnej na lata 2007-2013, przy czym90
:
całkowita wartość projektu nie może przekroczyć 50 milionów euro,
wartość wydatków kwalifikujących się do objęcia wsparciem w ramach
projektu wynosi nie mniej niż 8 milionów złotych i nie więcej niż 160
milionów złotych.
88
P. Głodek, M. Gołębiowski, Finansowanie innowacji w małych i średnich przedsię-
biorstwach, Vademecum Innowacyjnego Przedsiębiorcy, tom II, 2006, s. 9. 89
http://www.pi.gov.pl/Finanse, 06.05.2011. 90
http://vento.net.pl/, 07.05.2011.
77
5. INNE FORMY FINANSOWANIA INWESTYCJI
5.1. KREDYT BANKOWY
Najbardziej znaną formą finansowania inwestycji za pomocą kapitału
obcego jest kredyt bankowy. Jego celem jest finansowanie potrzeb
rozwojowych jak i działalności bieżącej91
. Udzielanie kredytu polega na
postawieniu do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych na dany cel
zaś kredytobiorca zobowiązuje się zwrócić je z odsetkami w ustalonym
terminie92
.
Oprócz kredytów bankowych możemy wyróżnić inne pozabankowe
źródła pozyskiwania kapitałów:
krótkoterminowe pożyczki zaciągane bezpośrednio na rynku,
faktoring, jako krótkoterminowe finansowanie dostaw towarów i usług,
franchising,
leasing jako źródło środków finansowych na inwestycje.
5.2. POŻYCZKI
Kolejnym instrumentem służącym finansowaniu pomysłów innowa-
cyjnych są pożyczki na innowacje, których udziela Polska Agencja Rozwoju
Przedsiębiorczości (PARP). Program pożyczek na innowacje jest reali-
zowany ze środków krajowych a jego celem są działania polegające na
stworzeniu odpowiednich warunków dla osiągnięcia większej konkuren-
cyjności polskich przedsiębiorstw. Program wspiera inwestycje związane
z przygotowaniem i uruchomieniem, a także z wytwarzaniem pionierskich
lub udoskonalonych materiałów, wyrobów, urządzeń, usług, procesów lub
metod, przeznaczonych do wprowadzania na rynek. Głównie pożyczki
udzielane w ramach programu przeznacza się na finansowanie wydatków
takich jak: zakup i wdrożenie wyników prac badawczo-rozwojowych, zakup
licencji, zakup środków trwałych oraz zakup usług doradczych93
.
91
W. Sasin, Kredyt, leasing czy dzierżawa, Framax, Skierniewice 1993, s. 10. 92
I. Heropolitańska, Kredyty, pożyczki i gwarancje bankowe, Twigger, Warszawa 2000, s. 26. 93
http://www.parp.gov.pl, 08.05.2012.
78
5.3. LEASING
Leasing jest nową formą obrotu środkami trwałymi odbiegającą od
trzech głównych form obrotu gospodarczego: kupna-sprzedaży, dzierżawy,
najmu.
Nowym elementem jest tu zastosowanie form dzierżawy lub najmu
w odniesieniu do użytkowania środków trwałych, alternatywnie w stosunku
do kupna94
. Obrót środkami trwałymi charakteryzuje się tym, że zamiast
dotychczasowego wynajmowania dóbr przy pomocy przedsiębiorstw
trudniących się nie tylko pośrednictwem, to również przedmiotem transakcji
są dobra produkcyjne95
. Leasing oznacza upoważnienie przez właściciela
składników majątkowych, udzielonych na podstawie umowy danej firmie do
korzystania z tych składników w ustalonym okresie w zamian za uzgodnienie
opłaty96
.
5.4. FAKTORING
Faktoring97
jest formą finansowania należności od odbiorców, która nie
należy do kredytów, ponieważ umowa faktoringowa nie powoduje powstania
zobowiązania98
. Faktor zobowiązuje się na podstawie umowy do ciągłego
nabywania na zasadzie sesji - wszelkich należności dostawcy z tytułu
realizowanych przez niego dostaw. Faktor nabywca na własność faktury,
noty obciążeniowe i płaci za nie w uzgodnionym czasie99
.
Podmiotami związanymi z faktoringiem są100
:
faktorant,
faktor,
dłużnik.
94
J. Grzywacz, M. Burżacka-Majcher, Leasing w przedsiębiorstwie, SGH, Warszawa 2007. 95
Ibidem. 96
W. Bień, Zarządzanie finansami przedsiębiorstw, Difin, Warszawa 1996, s. 203. 97
Dla uproszczenia, w niniejszym opracowaniu zostanie opisany faktoring klasyczny. 98
K. Kreczmańska-Gigol, Faktoring w teorii i praktyce, Wydawnictwo Helion, Gliwice
2007, s. 13. 99
J. Grzywacz, Faktoring, Difin, Warszawa 2005, s. 35. 100
L. Stecki, Factoring w praktyce bankowej, TNOiK, Toruń 1995, s. 23.
79
5.5. FRANCHISING
Franchising jest to udzielanie przez jedną osobę (franczyzera) drugiej
osobie (franczyzantowi) zezwolenia, które upoważnia franczyzanta do
prowadzenia działalności handlowej pod znakiem, towarem lub nazwą
firmową franczyzera101
. Franchising może nie wywołać decydujących zmian
w strukturze działalności, jeżeli wyrobry produkowane w ramach zawartej
umowy franczyzingowej skierowane zostaną na nowe rynki, a dotychcza-
sowa produkcja będzie utrzymana. Celem takich umów może być też
etapowe wycofywanie się z działalności w nisko wydajnych segmentach, co
z czasem spowoduje ich likwidacje102
. Ze względu na charakter działalności
gospodarczej wyróżniamy103
: franchising przemysłowy (produkcyjny),
franchising handlowy (towary), franchising usługowy, franchising mieszany.
6. PODSUMOWANIE
Innowacje to szansa dla przedsiębiorców na realizację własnych,
ambitnych marzeń i pomysłów. Na skuteczne konkurowanie na rynku. Na
budowanie wzrostu wartości firmy w długim okresie a w krótszej
perspektywie – na osiąganie dodatnich wyników finansowych. W warunkach
dynamicznego rozwoju gospodarki rynkowej coraz częściej zachodzi
potrzeba sięgania po zarówno typowe, jak i alternatywne źródła finansowania
inwestycji. Szczególnie w momencie zaostrzenia warunków pozyskania
kapitału, a jednocześnie zachwiania się płynności finansowej, przedsię-
biorstwa sięgają po dostępne na rynku formy wspierania inwestycji. Także
możliwość finansowania innowacyjnych projektów za pomocą dotacji jest
szansą dla wielu przedsiębiorstw na realizację inwestycji.
BIBLIOGRAFIA
ANTONOWICZ A., Franchising: uwarunkowania i perspektywy rozwoju, Novae Res-
Wydawnictwo Innowacyjne, Gdynia 2010.
BEDNARZ J., GOSTOMSKI E., Finansowanie działalności gospodarczej, Wydawnictwo
Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, 2008.
BIEŃ W., Zarządzanie finansami przedsiębiorstw, Difin, Warszawa 1996 .
101
A. Tokaj-Krzewska, Franchising: strategia rozwoju małych firm w Polsce, Difin,
Warszawa 1999, s. 12. 102
A. Antonowicz, Franchising: uwarunkowania i perspektywy rozwoju, Novae Res-
Wydawnictwo Innowacyjne, Gdynia 2010, s. 21. 103
L. Stecki, Franchising, Dom Organizator, Toruń 1994, s. 100.
80
GŁODEK P., GOŁĘBIOWSKI M., Finansowanie innowacji w małych i średnich
przedsiębiorstwach, Vademecum Innowacyjnego Przedsiębiorcy, tom II, 2006.
GRZYWACZ J., Faktoring, Difin, Warszawa 2005.
GRZYWACZ J., BURŻACKA-MAJCHER M., Leasing w przedsiębiorstwie, SGH,
Warszawa 2007.
HEROPOLITAŃSKA I., Kredyty, pożyczki i gwarancje bankowe, Twigger,Warszawa 2000.
KRECZMAŃSKA-GIGOL K.., Faktoring w teorii i praktyce, Wydawnictwo Helion,
Gliwice 2007.
MICHALAK A., Finansowanie inwestycji w teorii i praktyce, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa 2007.
SASIN W., Kredyt, leasing czy dzierżawa, Framax, Skierniewice 1993.
SCHUMPETER J. A., Teoria rozwoju gospodarczeg, PWE, Warszawa 1999.
STECKI L., Factoring w praktyce bankowej, TNOiK, Toruń 1995.
STECKI L., Franchising, Dom Organizator, Toruń 1994.
TOKAJ-KRZEWSKA A., Franchising: strategia rozwoju małych firm w Polsce, Difin,
Warszawa 1999.
http://www.pi.gov.pl/Finanse, 06.05.2011.
http://vento.net.pl/, 07.05.2011.
http://www.parp.gov.pl, 08.05.2011.
SUPPORTING INNOVATIVE FORMS OF INVESTMENT PROJECTS
Without an innovate solutions and innovation there is no development. These made a
kind of cost category for all firms are don’t a barrier crossing. Both businessman and
business organizations ought to pay attention to accessibility outsider spring finance
innovation. The method of financing current business and investment has an impact on
decisions taken by the company, determines its strategic plans and intentions. It also creates
the conditions for making further ventures. Aim of the paper is to present the available
resources and investment opportunities provided by the companies. The study is based on
determining which funds are dominant and which are complementary.
81
Klastry przemysłowe, klastry innowacyjne,
inicjatywa klastrowa, Województwo
Świętokrzyskie,
Katarzyna KILIAŃSKA*
KLASTRY PRZEMYSŁOWE W WOJEWÓDZTWIE
ŚWIĘTOKRZYSKIM
Artykuł traktuje o tematyce klastrów przemysłowych. W pierwszej jego części zostaje
przedstawiony teoretyczny aspekt istnienia klastrów, zostaje wyjaśniona podstawowa
terminologia. Następnie przedstawione zostają klasyfikacje klastrów według różnych
kryteriów. W klasyfikacji szczególna uwagę zwraca się na podział klastrów ze względu
na sposoby powstawania innowacyjnych rozwiązań. W dalszej części artykułu podano
zarówno korzyści, jak i zagrożenia płynące z faktu przynależności podmiotu do klastra
oraz przedstawiono cele działalności klastrów zlokalizowanych w Województwie
Świętokrzyskim.
1. KLASTRY PRZEMYSŁOWE- PODEJŚCIE TEORETYCZNE
Lata dziewięćdziesiąte XX wieku były okresem gwałtownego rozwoju
teorii dotyczącej klastrów przemysłowych. Wówczas zainteresowanie
koncepcją klastrów znacznie wzrosło. Większość krajów tworzących
Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju przeprowadzały badania,
mające na celu zidentyfikowanie istniejących klastrów, a także przesłanek
i uwarunkowań ich powstawania i rozwoju. W Polsce również podejmowane
są prace badawcze, na podstawie których można określić stan klastrów,
ocenić ich działalność, a także określić ich wpływ na rozwój danego regionu.
W ujęciu M. Portera, klastry przemysłowe to geograficzne koncentracje
powiązanych ze sobą przedsiębiorstw, wyspecjalizowanych dostawców,
usługodawców, przedsiębiorstw w powiązanych gałęziach przemysłu oraz
* Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Kochanowskiego w Kielcach,
Studenckie Koło Naukowe Procent, opiekuni referatu: dr M. Leszczyński, dr E. Łyżwa.
82
instytucji stowarzyszonych (np. uniwersytetów, agencji standaryzacji oraz
stowarzyszeń handlowych) w szczególnych obszarach, które konkurują, ale
również współpracują104
.
Klastry mogą być rozumiane również jako przestrzenna koncentracja
przedsiębiorstw, instytucji i organizacji wzajemnie powiązanych rozbudo-
waną siecią relacji o formalnym, jak i nieformalnym charakterze, opartych
o wspólną trajektorię rozwoju jednocześnie konkurujących i kooperujących
w pewnych aspektach działania. Klaster jest więc ponadbranżową siecią
formalnych i nieformalnych powiązań pomiędzy producentami, ich dostaw-
cami i odbiorcami, instytucjami sektora nauki i techniki. Klaster charakte-
ryzuje się intensywnymi przepływami informacji i wiedzy oraz poziomem
jednoczesnej konkurencji i kooperacji105
.
Można zauważyć, iż najczęściej podkreślanym czynnikiem
charakteryzującym klastry jest bliskość geograficzna podmiotów go
tworzących. Jednak wątpliwości budzi już sam fakt, iż pojęcie „bliskości” nie
jest definiowane przez autorów definicji klastra. Wobec tego jest ono
pojęciem względnym, które przez różne osoby może być rozumiany
odmiennie. Warto zastanowić się, czy klaster przemysłowy może być
tworzony jedynie przez podmioty zlokalizowane w jednym powiecie,
województwie? Otóż na to pytanie póki co nie ma odpowiedzi. Są bowiem
klastry w całości położone na terenie jednego województwa, ale są również
takie, które obejmują zasięgiem dwa i więcej regionów.
Zanim powstanie klaster, zwykle pojawia się inicjatywa klastrowa.
Należy ją rozumieć jako świadome, zorganizowane przedsięwzięcie mające
na celu w sposób usystematyzowany wpływać na potencjał rozwoju klastra.
W inicjatywie zaangażowani są kluczowe podmioty przyszłego klastra.
Inicjatywa klastrowa jest formą mobilizacji, integracji grupy podmiotów.
Służy przede wszystkim definiowaniu wspólnych celów i ukierunkowaniu
konkretnych działań prorozwojowych. W pierwszej kolejności inicjatywę
klastrową należy traktować jako mniej lub bardziej sformalizowane forum
spotkań, debaty, definiowanie potrzeb klastra i kierunków jego rozwoju.
Większość tego typu inicjatyw przybiera formę projektu i jest przekształcana
w bardziej formalne struktury w ciągu 2-3 lat.
104
M. E. Porter, Porter o konkurencji, PWE, Warszawa 2001, s. 42. 105
A. Bąkowski, A. Siemaszko, M. Snarska- Świderska, Jak zostać regionem wiedzy
i innowacji, Wyd. Twigger, Warszawa 2007, s. 214.
83
2. KLASYFIKACJA KLASTRÓW
Klastry można klasyfikować na wiele sposobów, biorąc pod uwagę
różne wyznaczniki. Istnieją więc różne rodzaje klasyfikacji struktur
klastrowych, dokonane w oparciu o kilka, nie zawsze rozdzielnych,
kryteriów. Do najczęściej uwzględnianych w literaturze podziałów klastrów
należy zaliczyć:
zasięg terytorialny klastra, w zależności od lokalizacji i zasięgu
wzajemnych powiązań pomiędzy firmami, można wyróżnić klastry
o zasięgu regionalnym, lokalnym, krajowym i międzynarodowym.
znaczenie technologii, ze względu na poziom zaawansowania
technologicznego branży, w której specjalizują się firmy w klastrze,
wyróżniamy klastry wysokich, średnich lub niskich technologii.
pozycja konkurencyjna, klastry będące liderami rynkowymi oraz
klastry posiadające przeciętną lub słabą pozycję konkurencyjną.
zdolność do tworzenia miejsc pracy, klastry o rosnącym, stabilnym
lub malejącym poziomie zatrudnienia106.
Szczególną grupą wśród klastrów są te, określane mianem
innowacyjnych. Firmy, które je tworzą charakteryzują się wysokim stopniem
specjalizacji. Jednocześnie produkują produkty i oferują usługi względem
siebie komplementarne. Innowacyjne klastry przemysłowe, od tych
ujmowanych tradycyjnie różnią się tym, że podmioty tworzące klaster
współpracują ze sobą, mają wspólny cel: rozwój, który osiągają dzięki
bazowaniu na infrastrukturze i generowanej wiedzy. Klastry te pobudzają
innowacje dzięki temu, że skupiają w sobie wiele podmiotów stosujących
różne technologie, które mogą wspólnie zostać rozwinięte i udoskonalone.
Znanym i ważnym podziałem klastrów innowacyjnych jest klasyfikacja
dokonana przez Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju. OECD ze
względu na sposób powstawania innowacji, wyróżnia następujące rodzaje
klastrów107
:
oparte na wiedzy, które w sposób bezpośredni wykorzystują efekty
badań przeprowadzanych w ośrodkach publicznych, jak i niepubli-
106
J. Mertl, S. Skowroński, Łódzki klaster przedsiębiorczości – szansa na rozwój
gospodarczy, [w:] G. Gromada, M. Matusiak, M. Nowak (red.), Innowacje i przedsię-
biorczość dla przyszłości, Raport SOOIPP 2006, s. 192. 107
B. Mikołajczyk, A. Kurczewska, J. Fila, Klastry na świecie. Studia przypadków, Difin,
Warszawa 2009, s. 26.
84
cznych. W takich strukturach rozwijają się firmy innowacyjne,
należące do sektora wysokich technologii. Najważniejsza jest dla nich
ścisła kooperacja z placówkami B+R.
oparte na korzyściach skali, wdrażanie innowacji jest przepro-
wadzane w sposób szczegółowo zaplanowany, a zmiany z uwagi na
wysokie koszty reorganizacji przedsiębiorstw są w większości
przypadków wprowadzane na stałe.
uzależnione od dostawcy, działalność jest nakierowana na import
technologii w postaci gotowych produktów bądź półproduktów.
Firmy funkcjonujące w takich klastrach nie posiadają specjalistycz-
nych komórek B+R.
wyspecjalizowanych dostawców, skupiają blisko siebie różnych
dostawców, odbiorców i użytkowników. Specjalizują się w innowa-
cyjnych produktach, które dystrybuują bezpośrednio do użytkow-
ników.
3. KORZYŚCI WYNIKAJĄCE Z ISTNIENIA KLASTRÓW
Funkcjonowanie klastrów z jednej strony wpływa dodatnio na
konkurencyjność i siłę ekonomiczną danego regionu, z drugiej strony przez
uczestnictwo w klastrze podmioty realizują własne cele. Głównym celem
nawiązywania współpracy między firmami jest osiąganie efektu
synergicznego. Firmy dążą do współpracy w klastrze, ponieważ umożliwia to
dostęp i pozwala to na uzupełnienie potrzebnych aktywów. Zróżnicowanie
aktywów, jak: kadra pracownicza, kanały dystrybucji, technologie sprawia,
że nie jest możliwe, aby jedna firma była w stanie prowadzić działalność we
wszystkich obszarach lepiej od konkurencji. Stworzenie i rozwinięcie
aktywów we własnym zakresie jest procesem żmudnym, długotrwałym,
trudnym i pochłaniającym dużo nakładów finansowych. Dlatego też
funkcjonowanie w strukturze klastra pozwala uniknąć w pewnym stopniu
niepotrzebnych kosztów i ryzyka108
. Najczęściej przytaczane w literaturze
korzyści i zagrożenia wynikające z funkcjonowania firmy w klastrach zostały
ujęte w tabeli 1.
108
A. Szerenos, Motywy tworzenia i rozwoju klastrów przemysłowych w dobie globalizacji
[w:] Z. Olesiński, A.Predygier (red.), Miscellanea Oeconomicae, Akademia Świętokrzyska,
Kielce 2006, s. 41.
85
Tabela 1. Korzyści i zagrożenia funkcjonowania podmiotów w klastrze.
Zagrożenia dla firm
wchodzących w skład klastra
Korzyści dla firm
wchodzących w skład klastra
- Utrata umiejętności adaptacji, bazowanie
na pierwotnych założeniach (skostnienie),
- Pojawienie się nowych technologii, które
nie mogą być wdrożone przez podmioty
w klastrze,
- Zbyt wąska specjalizacja,
- Przerost struktury, nieefektywność
wybranej formy organizacyjnej,
- Poddanie się syndromowi grupowego
myślenia,
- Pojawienie się substytutów produktów
wytwarzanych w klastrze.
- Wspólne promowanie wizerunku i marki
klastra i jego podmiotów,
- Wspólne doradztwo finansowe i prawne,
- Większa wiarygodność firmy wobec
partnerów biznesowych,
- Większy wpływ na otoczenie (lokalny
lobbing),
- Większa efektywność działania,
- Optymalizacja kosztów prowadzonej
działalności (koszty transportu, badań
eksperymentalnych)
- Szybszy przepływ wiedzy i informacji
- Lepsza pozycja konkurencyjna w kraju
i za granicą.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie J. Cygler, Alianse strategiczne, Difin, Warszawa
2002, s. 82., B. Plawy (red.), Klastry gospodarcze jako czynnik rozwoju regionu, Państwowa
Wyższa Szkoła Informatyki i Przedsiębiorczości, Łomża 2008, s. 86.
4. KLASTRY W WOJEWÓDZTWIE ŚWIĘTOKRZYSKIM
W Województwie Świętokrzyskim istnieje sześć klastrów przemysło-
wych, działających w różnych branżach i sektorach gospodarki. Poniżej
przedstawione zostały główne cele, jakie postawiono do zrealizowania
klastrom świętokrzyskim.
Grono Targowe Kielce zostało utworzone w dniu 24 września 2007
z inicjatywy Miasta Kielce i Grupy inicjatywnej, której liderem są Targi
Kielce sp. z o.o. Struktura klastra jest bardzo rozbudowana, w jego skład
wchodzą podmioty związane z turystyką, hotelarstwem, wystawiennictwem,
promocją, doradztwem, a także poligrafią i in. Grono ma na celu podniesienie
konkurencyjności firm działających w obszarze organizacji i obsługi imprez
targowo-kongresowych oraz usług towarzyszących, a także wzmacnianie
powiązania między lokalnymi firmami i otoczeniem instytucjonalnym.
Grono realizuje przyjęte cele poprzez podejmowanie działań na rzecz
tworzenia i utrzymania korzystnych warunków rozwoju gospodarczego oraz
wspieranie inicjatyw gospodarczych członków, podejmowanie i prowadzenie
działalności gospodarczej, oraz organizowanie spotkań integrujących
środowisko członków klastra. Dzięki efektywnej pracy całego klastra Kielce
86
zyskały dobry wizerunek i stały się największym po Poznaniu ośrodkiem
targowym w Polsce109
.
Klaster biomasa Świętokrzyska została rozpoczęta 24 kwietnia 2003
roku przez 27 uczestników podpisaniem „Porozumienia o Współpracy”. Do
inicjatywy należą przedstawiciele największych w regionie świętokrzyskim
zakładów ciepłowniczych, plantatorów roślin energetycznych oraz jednostek
samorządu terytorialnego, zaś liderem jest ŚCITT.
Celem jest zorganizowanie współpracy pomiędzy podmiotami
zainteresowanymi produkcją, pozyskiwaniem i przetwarzaniem biomasy dla
potrzeb energetyki. Jest on realizowany poprzez organizację szkoleń dla
rolników, popularyzacji wiedzy na temat upraw wierzby energetycznej,
modernizację i adaptację urządzeń w Elektrociepłowni Kielce do spalania
biomasy, zakup kotła opalanego biomasą w celu produkcji „zielonej energii
elektrycznej”, organizację działań informacyjnych: spotkań, seminariów,
wyjazdów studialnych do Danii, Szwecji i Finlandii110
.
Grono odlewnicze KOM-CAST utworzone zostało w Starachowicach
21 marca 2006 roku.111
Klaster tworzy 26 przedsiębiorstw odlewniczych
z województw: świętokrzyskiego, podkarpackiego i lubelskiego, którzy mają
wytwarzać komponenty przy pomocy innowacyjnych technologii. Do pod-
miotów gospodarczych współpracujących w ramach klastra należą m.in.
odlewnie, zakłady obróbki cieplnej, cynkownie. podejmują działania mające
na celu rewitalizację swego majątku oraz wdrożenia nowoczesnych technik
i technologii, co stawia tą branżę w gronie najbardziej rozwojowych i pro-
innowacyjnych gałęzi regionalnej gospodarki.
Świętokrzysko-Podkarpacki Klaster Budowlany INNOVATOR
tworzą podmioty z województw: Świętokrzyskiego i Podkarpackiego.
Wspólne cele: zbudowanie mechanizmów umożliwiających i ułatwiających
uzyskanie dostępu do wiedzy, oraz transfer i wdrażanie najnowszych
osiągnięć technologicznych są realizowane sukcesywnie dzięki wymianę
doświadczeń, tworzenie powiązań pomiędzy przedsiębiorstwami w celu
realizacji większych projektów budowlanych, co skutkuje wzrostem
atrakcyjności terenów inwestycyjnych112
.
109
http://www.targikielce.pl/_biuro_pras/grono_targowe_zaprasza.pdf, 01.05.2011. 110
http://klasteroze.it.kielce.pl/?id=6, 01.05.2011. 111
http://pio.wrota-swietokrzyskie.pl/web/guest/379, 01.05.2011. 112
http://www.klaster-innowator.pl/pl/o_projekcie, 01.05.2011.
87
Klaster Medycyna Polska Południowy Wschód został zawiązany
w 2007 roku przez sieć podmiotów medycznych, uzdrowiska i firmy z branży
około medycznej z pięciu województw południowo-wschodniej Polski:
małopolskiego, śląskiego, podkarpackiego, świętokrzyskiego i lubelskiego. Podmioty przyjęły wspólną misję: tworzenie skoordynowanej opieki
medycznej, świadczenie kompleksowych świadczeń medycznych oraz usług
turystyki medycznej przy zastosowaniu najnowocześniejszych metod
i innowacyjnych technologii113
.
Klaster Turystyki i Rozwoju Regionalnego „Słońce Regionu”
założony w Kielcach 2007 roku, zrzesza przedsiębiorców, jednostki
samorządu terytorialnego oraz jednostki badawczo-rozwojowe. Jego
koordynatorem jest Instytut Rozwoju Regionalnego Stowarzyszenia
Inicjatyw Europejskich114
.
Celem jest wdrożenie nowoczesnych technologii w sektorze turysty-
cznym w Województwie Świętokrzyskim. Podmioty zrzeszone w klastrze
budują współpracę i atmosferę zaufania w realizacji wspólnych celów
biznesowych, prowadzą wspólną promocję i marketing.
5. WNIOSKI
Klastry spełniają funkcję pośrednią, łączącą świat biznesu i nauki.
Klastry przyczyniają się do zwiększenia transferu wiedzy do firm, wywołują
pojawianie się nowych pomysłów, idei, a także generują innowacje. Pozwala
to na stymulowanie rozwoju regionów i całych gospodarek krajowych, przez
co poprawiają ich pozycję konkurencyjną. Na przestrzeni kilkunastu
ostatnich lat zauważa się, że władze publiczne dostrzegają płynące z funkcjo-
nowania klastrów dla społeczności lokalnych i rozpoczynają podejmować
działania, mające wspierać klastry.
Dotychczasowa działalność klastrów nie przyniosła znaczącej poprawy
innowacyjności regionu, jednak umocniła jego pozycję konkurencyjną.
Wynika to z faktu, iż klastry w województwie napotykają na szereg
trudności, gdyż innowacyjność i przedsiębiorczość są stosunkowo słabo
rozwinięte. To klastry mają za zadanie pobudzić społeczność i funkcjonujące
w województwie firmy do tego, by zdobywać tak teoretyczną, jak i prak-
tyczną wiedzę na temat przedsiębiorczości i innowacji.
113
http://www.medcluster.pl/pl/o-klastrze.html, 01.05.2011. 114
http://pio.wrota-swietokrzyskie.pl/web/guest/377, 01.05.2011.
88
BIBLIOGRAFIA
BĄKOWSKI A., SIEMASZKO A., SNARSKA- ŚWIDERSKA M., Jak zostać regionem
wiedzy i innowacji, Wyd. Twigger, Warszawa 2007.
CYGLER J., Alianse strategiczne, Difin, Warszawa 2002.
MERTL J., SKOWROŃSKI S., Łódzki klaster przedsiębiorczości- szansa na rozwój
gospodarczy, [w:] G. Gromada, M. Matusiak, M. Nowak (red.), Innowacje i przedsię-
biorczość dla przyszłości, Raport SOOIPP 2006
PLAWY B. (red.), Klastry gospodarcze jako czynnik rozwoju regionu, Państwowa Wyższa
Szkoła Informatyki i Przedsiębiorczości, Łomża 2008.
MIKOŁAJCZYK B., KURCZEWSKA A., FILA J., Klastry na świecie. Studia przypadków,
Difin, Warszawa 2009.
PORTER M. E., Porter o konkurencji, PWE, Warszawa 2001.
SZERENOS A., Motywy tworzenia i rozwoju klastrów przemysłowych w dobie globalizacji
[w:] Olesiński Z., Predygier A. (red.), Miscellanea Oeconomicae, Akademia Świętokrzyska,
Kielce 2006.
http://www.targikielce.pl/_biuro_pras/grono_targowe_zaprasza.pdf, 01.05.2011.
http://pio.wrota-swietokrzyskie.pl/web/guest/379, 01.05.2011.
http://www.klaster-innowator.pl/pl/o_projekcie, 01.05.2011.
http://klasteroze.it.kielce.pl/?id=6, 01.05.2011.
http://www.medcluster.pl/pl/o-klastrze.html, 01.05.2011.
INDUSTRIAL CLUSTERS IN THE PROVINCE ŚWIĘTOKRZYSKIE
This article applies to issues of industrial clusters. The first part is presented the
theoretical aspect of the existence of clusters, the basic terminology is explained. Then,
setting out the rankings of clusters according to various criteria. The classification of special
attention is paid to the distribution of clusters due to the emergence of innovative ways. In
the remainder of the article are both benefits and risks associated with the fact of belonging
to a cluster entity and presents goals for clusters located in Voivodeship Świętokrzyskie.
89
Kontrola projektów, fundusze unijne,
projekty współfinansowane, polityka struk-
turalna, polityka regionalna, cele polityki
regionalnej.
Kamila LEŚNIAK*
KONTROLA PROJEKTÓW WSPÓŁFINANSOWANYCH
ZE ŚRODKÓW UNII EUROPEJSKIEJ
W niniejszym opracowaniu podjęto ważny i aktualny problem, przed jakimi stają
beneficjenci środków unijnych, dotyczący kontroli projektów współfinansowanych ze
środków europejskich. W części wprowadzającej opisano funkcjonowanie polityki
strukturalnej i regionalnej. Dokonano przeglądu funduszy unijnych, jak również
przedstawiono przykładowe cele polityki regionalnej. Rozdział drugi poświęcony został
projektom, jako narzędziom wykorzystywanym do pozyskiwania środków europejskich.
Wyjaśniono czym jest projekt i na jakich zasadach beneficjenci występują po środki
unijne. W części trzeciej omówiono instytucje kontrolujące oraz rodzaje kontroli pro-
jektów współfinansowanych.
1. POLITYKA STRUKTURALNA UNII EUROPEJSKIEJ
1.1. FUNKCJONOWANIE POLITYKI STRUKTURALNEJ
Polityka Strukturalna jest najważniejszym instrumentem skracania
dystansów rozwojowych poszczególnych części wspólnoty europejskiej.115
Proces integracji europejskiej jest bezpośrednio związany z zapewnieniem
społecznej i ekonomicznej spójności Unii Europejskiej. Pierwsze przesłanki
powstania polityki strukturalnej pojawiły się w Traktacie Rzymskim
ustanawiającym Wspólnotę Gospodarczą. Powstanie w 1968 roku. Komisji
Europejskiej Dyrekcji Generalnej Polityki Regionalnej było kolejnym
ważnym wydarzeniem determinującym powstawanie polityki. Ostatecznie
systemowa polityka regionalna na poziomie wspólnotowym powstała
w latach siedemdziesiątych. Powołano wówczas Europejski Fundusz Roz-
* Doktorantka Społecznej Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania w Łodzi,
kierunek Zarządzanie; Koło Naukowe TIAL Uniwersytet Łódzki; opiekun naukowy:
prof. dr. hab. Łukasz Sułkowski. 115
http://www.europejskiefunduszestrukturalne.yoyo.pl/geneza.htm, 07.05.2011.
90
woju Regionalnego, który do dnia dzisiejszego stanowi podstawowy filar
wdrażania polityki strukturalnej. Całokształt działań prowadzony jest jednak
w oparciu o następujące fundusze strukturalne: Europejski Fundusz Spo-
łeczny, Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej, Europejski
Fundusz Rozwoju Regionalnego. Ponadto, istnieje także Fundusz Spójności
będący instrumentem finansowym Unii Europejskiej, jednakże nie należący
do funduszy strukturalnych.116
Wdrażany jest on bowiem na poziomie
wybranych państw a nie regionów. W latach 2000-2006 istniały cztery
fundusze strukturalne – trzy wymienione powyżej oraz Finansowy Instru-
ment Orientacji Rybołówstwa. Na skutek reformy polityki spójności w latach
2007-2013 zostały już tylko dwa fundusze strukturalne: Europejski Fundusz
Społeczny oraz Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego. Do głównego
nurtu programowania włączono także Fundusz Spójności, podlegający
w latach 2007-2013 podobnym zasadom jak fundusze strukturalne. Fundusze
wspierające rybołówstwo oraz rolnictwo włączono odpowiednio do Wspólnej
Polityki Rybackiej i Wspólnej Polityki Rolnej. Europejski Fundusz Orientacji
i Gwarancji Rolnej zastąpiono Europejskim Funduszem Rolnym na rzecz
Rozwoju Obszarów Wiejskich. Natomiast Finansowy Instrument Orientacji
Rybołówstwa zastąpiono Europejskim Funduszem Rybackim117
.
1.2. POLITYKA REGIONALNA JAKO ELEMENT POLITYKI STRUKTURALNEJ
Polityka regionalna jest ważnym elementem polityki strukturalnej.
Jednakże w szerszym ujęciu można ją uznać jako politykę strukturalną, gdyż
około 90% środków unijnych przeznaczonych na politykę strukturalną
związanych jest właśnie z potrzebami regionalnymi118
. Co do zasady,
polityka strukturalna ma zasięg horyzontalny, natomiast polityka regionalna
odnosi się do konkretnych regionów. Na gruncie przepisów traktatowych nie
ma klarownej definicji „polityki regionalnej”, gdyż w żadnym z traktatów
wprost nie użyto tego pojęcia119
. Jednakże „polityka regionalna to zarówno
instrument solidarności finansowej, jak i potężna siła napędowa integracji
społecznej i gospodarczej. Solidarność ma przynieść namacalne korzyści
regionom i obywatelom, którzy, w porównaniu ze średnią dla całej Unii
Europejskiej, znajdują się w gorszej sytuacji. Dążenie do spójności opiera się
na przekonaniu, że na zmniejszeniu dysproporcji dochodów i dobrobytu
między krajamii regionami skorzystają wszyscy.”120
Przyczyny dysproporcji
116
http://www.funduszestrukturalne.gov.pl/Podstawowe+informacje/, 07.05.2011. 117
http://pl.wikipedia.org/wiki/Polityka_regionalna_Unii_Europejskiej, 07.05.2011. 118
http://www.wse.waw.pl/aa%20materialy%20dydaktyczne/E_Europejskie_fundusze_w_
polityce_regionalnej_Polski_Sawicka.pdf, 07.05.2011. 119
http://www.ppr.pl/artykul-polityka-regionalna-unii-europejskiej-100351.php, 07.05.2011. 120
http://europa.eu/pol/reg/index_pl.htm, 08.05.2011.
91
w regionach mogą wynikać z długofalowych trudności wywołanych odda-
leniem geograficznym, zmianami społeczno-gospodarczymi lub połączeniem
tych dwóch czynników naraz. W następstwie społeczeństwo jest zubożałe,
jakość szkolnictwa niska, bezrobocie wysokie, a infrastruktura niewydolna.
Trudna sytuacja niektórych spośród państw Unii wynika częściowo
z dziedzictwa gospodarki centralnie planowanej.
1.3. CELE POLITYKI REGIONALNEJ
Prześledziwszy cele polityki regionalnej łatwo można zauważyć, że są
one modyfikowane w różnych okresach programowania, co wynika ze
zmieniających się potrzeb w regionach w poszczególnych okresach
programowania. Dla przykładu w latach 1988-1992 reformowano Wspólną
Politykę Rolną, zajmowano się zwalczaniem długotrwałego bezrobocia,
pomocą w zatrudnianiu młodych ludzi, czy też wspierano rozwój regionów
słabo rozwiniętych, przygranicznych, dotkniętych upadkiem przemysłu121
.
W latach 1994-1999 część celów polityki regionalnej się pokrywa, ale
dochodzi przystosowanie siły roboczej do zmian w systemie produkcji.
W latach 2000-2006 położono nacisk na wsparcie regionów w rozwoju,
odbudowę upadających gałęzi gospodarki oraz modernizację rynku pracy.
W obecnej perspektywie 2007-2013 obowiązują trzy cele polityki: konwer-
gencja, konkurencyjność regionalna i zatrudnienie oraz europejska współ-
praca terytorialna. Beneficjenci, aby pozyskać środki unijne występują
z wnioskami o dofinansowanie ich projektów, projekty jednak muszą
realizować cele polityki strukturalnej lub regionalnej.
2. PROJEKTY JAKO NARZĘDZIE W POZYSKIWANIU
ŚRODKÓW UNIJNYCH
2.1. PROJEKTY UNIJNE
Projekt unijny jest przedsięwzięciem opisanym we wniosku o dofinan-
sowanie, realizowanym w ramach programu operacyjnego, będącym
przedmiotem umowy o udzieleniu wsparcia między beneficjentem a insty-
tucją wdrażającą, instytucją pośredniczącą lub instytucją zarządzającą122
.
Beneficjenci w odpowiedzi na konkursy ogłaszane na stronach ww. insty-
tucji, składają wnioski, w których opisują planowane przedsięwzięcia, ich
cele, zamierzone działania i zakładane rezultaty możliwe do osiągnięcia
dzięki wsparciu środków europejskich. Aby projekt uzyskał dofinansowanie,
121
http://pl.wikipedia.org/wiki/Polityka_regionalna_Unii_Europejskiej, 08.05.2011. 122
http://roefs.pl/regionalne-osrodki-efs/slownik/, 08.05.2011.
92
musi oczywiście spełniać kryteria określone w dokumentacji konkursowej.
Niezbędnym jest, aby projekt rozwiązywał konkretny problem. Specyfika
wniosków o dofinansowanie jest różna w zależności od rodzaju przedsię-
wzięcia. Projekty dzielą się na tzw. projekty twarde i projekty miękkie.
Projekty twarde, to projekty infrastrukturalne czyli realizacja przedsięwzięć
o charakterze inwestycyjnym, np. budowa, modernizacja i rewitalizacja
budynków, remont, zakup sprzętu, maszyn i pomocy dydaktycznych123
.
Natomiast projekty miękkie, to projekty związane z działaniami związanymi
z rozwojem zasobów ludzkich, np. przedsięwzięcia społeczne, szkolenia,
nowe kierunki studiów, badania itd.
2.2. ZARZĄDZANIE PROJEKTAMI WSPÓŁFINANSOWANYMI
Standardowo proces realizacji projektu dzieli się na fazy: np. fazę
inicjacji, planowania, realizacji projektu i jego zakończenia124
. Standardy
zarządzania projektami precyzują sposób podejścia do realizacji projektu,
określają procedury związane z jego realizacją, a także podają, tzw. dobre
praktyki, których stosowanie wspiera skuteczne osiąganie celów projektu.
Metodyki projektowe tworzone są w sposób uniwersalny, tj. niezależnie od
dziedziny, której projekt dotyczy. Przykładowe metodyki zarządzania
projektami współfinansowanymi, to np.: PMI, PMBOK, PRINCE2, Project
Management, ect. Niestety wielu beneficjantów środków unijnych nie
korzysta z metodyk projektowych, co w wielu przypadkach przysparza
błędów na etapie ich realizacji.
3. KONTROLA PROJEKTÓW WSPÓŁFINANSOWANYCH
3.1. PODMIOTY KONTROLUJĄCE
Kontroli projektów współfinansowanych w ramach środków unijnych
mogą dokonać zarówno instytucje krajowe jak i Instytucje Wspólnoty125
. Do
instytucji kontrolnych w Polsce zaliczane są instytucje uczestniczące
w procesie wdrażania programu, czyli instytucje Zarządzające, Pośredni-
czące, Certyfikujące. Ponadto, Urząd Kontroli Skarbowej, Prezes Urzędu
Zamówień Publicznych, NIK oraz inne organy, takie jak np. prokuratura albo
podmioty zlecone do przeprowadzenia audytu. Natomiast, jeśli chodzi
123
http://eu.progressinvestment.eu/index.php?option=com_content&task=view&id=48&Item
id=58, 08.05.2011. 124
http://pl.wikipedia.org/wiki/Projekt_(zarz%C4%85dzanie), 08.05.2011. 125
http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/dzialaniapromocyjne/Documents/Ulotka_2008.pdf,
08.05.2011.
93
o kontrole Wspólnoty należą do nich Komisja Europejska, Europejski Urząd
ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF), a także Europejski Trybunał
Obrachunkowy.
3.2. RODZAJE KONTROLI PROJEKTÓW WSPÓŁFINANSOWANYCH
Projektodawcy realizując projekty współfinansowane mogą spodziewać
się kontroli prawidłowości realizacji projektu, czyli zgodności ich działań
z zapisami wniosku o dofinansowanie, czy też postanowieniami umowy
o dofinansowanie. Kontrole te przeprowadza zazwyczaj Instytucja
udzielająca wsparcia. Innym rodzajem kontroli jest kontrola wyrywkowa,
gdzie kontrolującym jest organ kontroli, który nie uczestniczy w systemie
wdrażania programów operacyjnych i jest funkcjonalnie niezależny od
Instytucji Zarządzającej, Pośredniczącej czy też Wdrażającej. Podczas tych
kontroli sprawdzane są wyrywkowo poniesione przez beneficjenta wydatki
kwalifikowane. Czynności sprawdzające dotyczą tylko niektórych projekto-
dawców wybranych na podstawie metodologii określonej przez instytucje
kontrolujące. Organem, które przeprowadza tego typu kontrole w Polsce jest
Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej realizujący swoje kontrole za
pomocą Urzędów Kontroli Skarbowej. Kontrole instytucji Unii Europejskiej
oraz uprawnionych organów nieuczestniczących bezpośrednio we wdrażaniu
funduszy są następnym rodzajem kontroli projektów. Kontrole te realizowane
są przez instytucje unijne albo organy krajowe. Przedmiotem ich kontroli jest
np. prawidłowość w zakresie stosowania prawa zamówień publicznych, czy
też prawidłowość gospodarowania środkami publicznymi.
4. PODSUMOWANIE
Jak wynika z niniejszego opracowania realizacja projektów
współfinansowanych nie jest sprawą prostą, co powoduje, że na każdym
etapie wdrażania projektu możliwe jest popełnienie błędu. Na straży
poprawności wydatkowania środków unijnych stoi szereg instytucji
kontrolujących. Poznanie przykładowych nieprawidłowości osób zajmu-
jących się tematyką realizacji projektów współfinansowanych pozwala
uświadomić sobie, gdzie można popełnić błąd po to aby uniknąć podobnych
błędów w przyszłości, podczas realizacji podobnych przedsięwzięć.
94
BIBLIOGRAFIA
http://www.europejskiefunduszestrukturalne.yoyo.pl/geneza.htm, 07.05.2011.
http://www.funduszestrukturalne.gov.pl/Podstawowe+informacje/, 07.05.2011.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Polityka_regionalna_Unii_Europejskiej, 07.05.2011.
http://www.wse.waw.pl/aa%20materialy%20dydaktyczne/E_Europejskie_fundusze_w_polit
yce_regionalnej_Polski_Sawicka.pdf, 07.05.2011.
http://www.ppr.pl/artykul-polityka-regionalna-unii-europejskiej-100351.php, 07.05.2011.
http://europa.eu/pol/reg/index_pl.htm, 08.05.2011.
http://roefs.pl/regionalne-osrodki-efs/slownik/, 08.05.2011.
http://eu.progressinvestment.eu/index.php?option=com_content&task=view&id=48&Itemid
=58, 08.05.2011.
http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/dzialaniapromocyjne/Documents/Ulotka_2008.pdf,
08.05.2011.
AUDITS OF PROJECTS CO-FINANCED BY THE EUROPEAN UNION
The following study contains significant and current issue, which matters beneficiaries
of union funds and concerns audits of projects co-financed by The European Union. In the
first chapter, the functioning of structural and regional policy is described. There is the
review of union funds, as well as, chosen aims of regional policy. The second part describes
projects, as a tool that is used in order to gain European funds. Furthermore, the definition of
the project is explained and on what basis beneficiaries apply for union funds. Last chapter
includes the information about controlling institutions and the description of the audit’s rules
on which it is performed.
97
Biznes, prognozowanie, outsourcing,
logistyka.
Jakub JANYST*, Beata ROSIŃSKA
*
INNOWACJE W BIZNESIE NA PRZYKŁADZIE
OUTSOURCINGU LOGISTYCZNEGO
Outsourcing stanowi jedną z dróg odniesienia sukcesu, który mogą zawdzięczać
priorytetowej funkcji jaką pełnią, czyli dostarczeniem produktów i usług swoim
klientom. Aby dostosować się do zmiennych warunków otoczenia firma powinna
wdrażać innowacyjne rozwiązania. Outsourcing stanowi jedną z dróg osiągania większej
efektywności organizacji, pozwala na to, aby przedsiębiorstwo skupiało się na funkcjach
najbardziej istotnych, a nie na obszarach kosztochłonnych, którymi zajmują się
wyspecjalizowane jednostki na zewnątrz, dzięki czemu są one realizowane szybciej
i efektywniej. Outsourcing to innowacyjna technika zarządzania. Daje ona szansę na
efektywnie prosperujące przedsiębiorstwo, oparte na racjonalnej polityce
funkcjonowania.
DEFINICJA ORAZ PODZIAŁ OUTSOURCINGU
Określenie outsourcing wywodzi się z amerykańskiego środowiska
biznesowego i jest połączeniem trzech słów: outside, resource i using.
Outside oznacza „na zewnątrz”, resource „zasoby”, zaś using to
„zastosowanie”. Zestawienie tych wyrazów daje nam początkowy zarys tego
czym jest outsourcing – można go określić jako korzystanie z zasobów
zewnętrznych. Najczęściej w słowniku języka polskiego zdefiniowany jest
jako wyodrębnienie126
.
W dobie ciągle rozwijającej się gospodarki przedsiębiorstwa zadają
sobie pytanie, czy konieczne jest wykonywanie pewnych zadań przez nie we
własnym zakresie, albo powierzenie ich wyspecjalizowanym firmom. Ideą
outsourcingu jest przekazywanie zadań, z których można zrezygnować lub są
wykonywane taniej i często lepiej poza komórką macierzystą.
Przedsiębiorstwo skupia się wtedy tylko na swojej specjalizacji, w której
* Politechnika Świętokrzyska, Koło Naukowe „ZIPPER”, opiekun naukowy referatu:
dr inż. Bożena Kaczmarska. 126
Jonkis A., Jaroszyński J., Outsourcing logistyczny, Logistyka, 6/2008.
98
posiada przewagę konkurencyjną. Z założenia takie działania powinny
odciążyć firmę od obszarów, w których nie ma przewagi konkurencyjnej
i stanowią one działalność pomocniczą lub poboczną. Współpraca między
zleceniodawcą i zleceniobiorcą powinna być ścisła i długookresowa, często
już na poziomie projektowania produktu i powinna wiązać się z udzielaniem
szczegółowych informacji i wskazówek dotyczących danej usługi czy
wykonania zamawianego elementu.
Na poniższym rysunku przedstawiono obszary, w których może
występować outsourcing:
Rysunek 1. Obszary występowania outsourcingu w przedsiębiorstwach.
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Kopczyński T., Outsourcing w zarządzaniu
przedsiębiorstwami, PWE, Warszawa 2010, s. 80.
Głównymi czynnikami, które przemawiają za wprowadzeniem
outsourcingu w przedsiębiorstwie są127
:
uzyskanie redukcji i kontroli kosztów;
możliwość koncentracji przedsiębiorstwa na działalności, w której
posiada przewagę konkurencyjną;
127
Jonkis A., Jaroszyński J., Outsourcing logistyczny…, op.cit.
OUTSOURCING
Logistyka:
- transport i
dystrybucja
- zarządzanie zapasami
- magazynowanie
Finanse:
- rachuba płac
- krótkoterminowe inwestycje
- rozrachunki
- prowadzenie ksiąg
Produkcja:
- produkcja komponentów
- pakowanie - montaż produktów
- projektowanie
komponentów i produktów
Marketing:
- promocja (reklama) - public relations
- badania marketingowe
Zarządzanie zasobami
ludzkimi:
- rekrutacja i selekcja
- zatrudnianie (czasowe, biznesing)
- szkolenia
Systemy i technologie
informatyczne:
- instalacja i utrzymywanie
systemów informatycznych
- dostawa sprzętu i jego utrzymanie
- szkolenia związane z
technologią informatyczną - integracja systemu, rozwój
specjalnych aplikacji
99
perspektywa wykorzystania funduszy, które były zaangażowane
w działalność nie mającej kluczowego charakteru;
sposobność przeniesienia zasobów na inne cele;
dostępność do najlepszych rozwiązań w obszarze technologii, narzędzi i
metod zarządzania.
Wyżej wymienione przyczyny mają decydujące znaczenie przy
wprowadzeniu tej innowacyjnej koncepcji zarządzania w struktury jednostki
gospodarczej.
ETAPY WPROWADZANIA OUTSOURCINGU
Przy wdrożeniu outsourcingu w firmie ważna jest jej wielkość, branża,
obszary które będą wyszczególnione w organizacji, co prowadzi ostatecznie
do harmonii oraz uporządkowania w przedsiębiorstwie. Możemy wyróżnić
następujące wprowadzania outsourcingu128
:
Etap 1. Analiza sytuacji
Konieczne jest wyznaczenie komponentów, produktów, usług albo
całych obszarów działalności, obniżenia kosztów, polepszenia jakości
produktów bądź usług. Możemy wyróżnić między innymi trzy obszary
organizacji:
Działalność zasadnicza - to obszar w firmie dzięki której
przedsiębiorstwo uzyskuje przewagę konkurencyjną. Celem
przedsiębiorstwa jest utrzymanie jego silnej pozycji.
Działalność pomocnicza - są to strategiczne funkcje, ale nie mające
większego wpływu na rozwój organizacji.
Działalność uboczna - funkcje o bardzo małym znaczeniu strategicznym.
Dzięki takiej ocenie firma może podjąć decyzje o wyborze funkcji, które
powinny być zlecone przedsiębiorstwom zewnętrznym.
128
Kopczyński T., Outsourcing jako innowacyjna technika zarządzania przedsiębiorstwem,
Nowoczesne zarządzanie przedsiębiorstwem – IV Konferencja naukowa, Politechnika
Zielonogórska Instytut Organizacji i Zarządzania, Zielona Góra 1999.
100
Etap 2. Wybór potencjalnych dostawców
Przy wyborze kooperanta ważne jest, aby rozważyć warunki, które
powinien spełnić, aby nawiązać współpracę. Jest to ważne ze względu, iż
zleceniobiorca staje się częścią firmy ponieważ uczestniczy w jej działalności
oraz rozwoju produktów.
Etap 3. Obsługa procesu outsourcingu
Na tym etapie zachodzi wiele zmian dotyczących struktury organizacji,
komunikacji wewnątrz przedsiębiorstwa oraz pracowników. Następuje
przeprojektowanie procesów oraz wzbogacenie ich o nowe technologie oraz
zwiększone zaangażowanie pracowników.
Od samego początku proces outsourcingu powinien być kontrolowany,
dzięki czemu można monitorować sytuację i na bieżąco wprowadzać
udoskonalenia.
OUTSOURCING LOGISTYCZNY
Celem outsourcingu logistycznego jest przekazanie w outsourcing
pewnych funkcji związanych z logistyką. Można określić to jako współpracę,
dzięki której będą realizowane funkcje logistyczne będą przekazywane do
operatora logistycznego. Ponieważ ta kooperacja realizowana jest w ramach
umowy, outsourcing logistyczny nazywany jest również logistką
kontraktową. Najczęściej do usług, które są oddawane w ramach
outsourcingu logistycznego należą129
:
transport,
spedycja,
obsługa celna,
pakowanie i paletyzacja,
znakowanie towarów,
obsługa opakowań zwrotnych,
129
http://zarzadzanie-produkcja.wip.pl/zarzadzanie-zapasami-/outsourcing-procesow-
logistyki-i-magazynowania, 15.05.2011.
101
magazynowanie,
usługi finansowe (fakturowanie, obsługa płatności i ubezpieczeń),
optymalizacja systemów informacyjnych,
tworzenie raportów i analiz oraz prognozowanie,
projektowanie wewnętrznych systemów logistycznych i magazynowanie,
tworzenie strategii łańcucha dostaw,
inne.
Zakres funkcji logistycznych przekazywany w outsourcing może być
zróżnicowany i polegać na organizacji transportu bądź całościowym
zarządzaniu łańcuchem dostaw. Można podzielić go na organizacje
transportu oraz logistykę wewnątrz zakładową, w tym na planowanie
systemów i dostarczanie surowców, magazynowanie oraz kontrolę.
ZALETY I WADY KORZYSTANIA Z OUTSOURCINGU
Zazwyczaj w organizacji występują pewne korzyści po zastosowaniu
outsourcingu, takie jak130
:
skoncentrowanie na działaniach strategicznych,
zaoszczędzenie czasu,
zredukowanie kosztów związanych z obszarami wyłączonymi poza
przedsiębiorstwo,
dostęp do nowych technologii,
zredukowanie zatrudnienia i zobowiązań finansowych,
wzrost odpowiedzialności wykonawców działań.
W outsourcingu występują również wady na polu nieporozumień
z kooperantem. Występuje ryzyko, że kooperant:
nie dostarczy produktu lub nie wykona usługi zgodnie z umową,
130
Kopczyński T., Outsourcing jako innowacyjna technika …, op. cit.
102
usługa nie zostanie wykonana prawidłowo lub produkty będą
dostarczone w mniejszej ilości,
usługa zostanie wykonana niezgodnie z terminem.
Takie zdarzenia mogą prowadzić do napięć lub do przerwania
współpracy między firmami. Ostatecznie jednak przewaga zalet nad wadami
wyraźnie wskazuje nad słusznością zastosowania outsourcingu
w przedsiębiorstwie.
BIBLIOGRAFIA
DEMBIŃSKA-CYRAN J., Outsourcing jako narzędzie Lean Managment, Ekonomika
i Organizacja Przedsiębiorstwa, 4/1996.
JONKIS A., JAROSZYŃSKI J., Outsourcing logistyczny, Logistyka, 6/2008.
KOPCZYŃSKI T., Outsourcing jako innowacyjna technika zarządzania przedsiębiorstwem,
Nowoczesne zarządzanie przedsiębiorstwem – IV Konferencja naukowa, Politechnika
Zielonogórska Instytut Organizacji i Zarządzania, Zielona Góra 1999.
KOPCZYŃSKI T., Outsourcing w zarządzaniu przedsiębiorstwami, PWE, Warszawa 2010.
PIERŚCIONEK Z., Strategie rozwoju firmy, PWN, Warszawa 1996.
http://zarzadzanie-produkcja.wip.pl/zarzadzanie-zapasami-/outsourcing-procesow-logistyki-
i-magazynowania, 15.05.2011.
LOGISTICS OUTSOURCING AS AN EXAMPLE OF INNOVATION IN BUSINESS
The purpose of business is to succeed, which is due to the priority function they perform,
which is provide products and services to it’s customers. To adapt to changing
environmental conditions the company should implement innovative solutions. Outsourcing
is one way of achieving greater efficiency in the organization, allows company focused on
the most important functions, not costly areas dealt with by specialized units on the outside,
so that they are implemented quickly and effectively. Outsourcing is an innovative
management technique. It gives a chance for a viable business efficiently, based on a rational
policy of operation.
103
Prognozowanie mikrobiologiczne, łańcuch
żywnościowy, modele prognostyczne.
Ewa PYRZYŃSKA*
PROGNOZOWANIE MIKROBIOLOGICZNE W ŁAŃCUCHU
DOSTAW
W artykule przedstawiono definicję prognozowania mikrobiologicznego oraz kierunki
jego zastosowania. Scharakteryzowano modele prognostyczne oraz najczęściej używane
programy komputerowe. Omówiono ogólne zasady tworzenia modeli na wybranych
przykładach, zwracając szczególną uwagę na transport i przechowywanie produktów
żywnościowych.
1. WPROWADZENIE
Jednym z podstawowych założeń nowoczesnej mikrobiologii jest fakt,
iż wzrost mikroorganizmów jest funkcją żywności jako środowiska.
Dominować będą te mikroorganizmy, które najlepiej potrafią dostosować się
do życia w określonych warunkach.
Określenie reakcji mikroorganizmów na czynniki determinujące ich
wzrost, umożliwia przewidywanie ich zachowania w żywności na podstawie
obserwacji dokonanych w przeszłości131
.
Prognozowanie mikrobiologiczne znane jest od wielu lat, jednak
dopiero w ostatnich kilkunastu latach zyskało na popularności jako narzędzie
mogące pomóc w ustaleniu zagrożeń podczas produkcji i dystrybucji
produktów żywnościowych. Modele prognostyczne mogą wskazać punkty
krytyczne, dzięki czemu producenci i dostawcy są w stanie wprowadzić
działania korygujące, a co za tym idzie zmniejszyć ewentualne zagrożenia dla
zdrowia konsumenta.
* Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Wydział Towaroznawstwa, doktorantka UEK.
131 Kołożyn-Krajewska D., Sikora T., Zarządzanie bezpieczeństwem żywności, Wyd. C.H.
Beck, Warszawa, 2010.
104
2. ISTOTA PROGNOZOWANIA MIKROBIOLOGICZNEGO
Prognozowanie mikrobiologiczne, inaczej mikrobiologia progno-
styczna (z ang. predictive microbiology) to dyscyplina naukowa, znajdująca
się na pograniczu mikrobiologii żywności, matematyki oraz ekonometrii,
która „zajmuje się opracowywaniem modeli matematycznych reakcji
drobnoustrojów na określone warunki środowiskowe oraz weryfikacją ich
zastosowania do przewidywania wzrostu, przeżywalności oraz inaktywacji
mikroorganizmów w żywności”132
.
Techniki modelowania są dla mikrobiologów szansą, pozwalającą im
na szybkie określenie reakcji mikroorganizmów na zmieniające się warunki
w żywności. Modele prognostyczne mogą być zastosowane do:
przewidywania okresu przydatności do spożycia,
prognozowania bezpieczeństwa mikrobiologicznego produktów przy
zmianie składu lub technologii produkcji,
obiektywnej oceny konsekwencji ewentualnych niezgodności
w procesie produkcyjnym i przechowywaniu żywności,
tworzenia baz dla opracowywania przewodników, norm, kryteriów,
wyznaczania limitów krytycznych parametrów w krytycznych punkach
kontrolnych w systemie HACCP,
jako narzędzie edukacyjne dla pracowników przemysłu i handlu133
.
3. MODELE PROGNOZOWANIA MIKROBIOLOGICZNEGO
Początkowo mikrobiologia prognostyczna była nauką czysto
empiryczną. Pierwszy model został opracowany w roku 1922 przez
Esty & Meyer134
. Za pomocą logarytmiczno-liniowego modelu opisana
została śmierć populacji zarodników Clostridium botulinum typu A,
poddanych działaniu odpowiednio wysokiej temperatury. Model ten jest
wciąż stosowany przez firmy produkujące żywność puszkowaną o niskiej
kwasowości w celu oszacowania optymalnych warunków termicznych
procesu utrwalania. Model ten pokazuje, że w danej temperaturze względny
wskaźnik śmiertelności bakterii jest stały w czasie. Innymi słowy, procent
populacji komórek inaktywowanych w jednostce czasu jest stały.
132
http://www.cbr.edu.pl/slownik.php, 19.04.2011. 133
Ibidem. 134
J. Baranyi, T.A. Roberts, Predictive Microbiology – Quantitative Microbial Ecology,
Culture, 2004.
105
Z kolei Scott (1936) dowiódł, że wskaźnik śmiertelności (specific death
rate) mikroorganizmów, zależny od aktywności wody, jest wyrażony
bezwymiarową liczbą mieszczącą się w przedziale od 0 (suchy) do
1 (mokry). Relację tę wciąż wykorzystuje się w teorii termicznej inaktywacji.
Zakłada się, że logarytm ze wskaźnika śmiertelności (specific death rate)
zmniejsza się w sposób liniowy, jeśli temperatura wzrasta135,136
.
Obecnie mikrobiologiczne modele prognostyczne można zaklasyfi-
kować do jednej z dwóch grup: modeli probabilistycznych lub modeli
kinetycznych.
Modele probabilistyczne oparte na prawdopodobieństwie, stosowane
są w odniesieniu do bakterii przetrwalnikujących, szczególnie Clostridium
botulinum, których nawet najmniejszy wzrost jest niebezpieczny. Modele te
konstruowane są w oparciu o założenie, że pojedynczy przetrwalnik
C. botulinum rozwinie się i wyprodukuje toksyny w żywności. Do tego
rodzaju modelowania wykorzystuje się różne metody analizy regresji.
Modele kinetyczne opracowywane są głównie dla nieprzetrwal-
nikujących patogenów, szczególnie tych, które są niebezpieczne dopiero
w momencie przekroczenia pewnego progu wzrostu. Opisują one matema-
tycznie zmiany w populacji mikroorganizmów w czasie, a także wpływ
warunków środowiska na kinetykę ich wzrostu, szczególnie okres trwania
fazy lag (fazy pierwotnego zahamowania – inaczej adaptacyjnej) iczas
regeneracji. Modelowanie może być prowadzone w sposób bezpośredni lub
z wykorzystaniem funkcji matematycznych137,138
.
4. KOMPUTERYZACJA MODELI PROGNOSTYCZNYCH
Prace nad modelami prognostycznymi dla mikrobiologii żywności
pozwoliły na utworzenie programów komputerowych, które pozwalają na
szybkie określenie stanu mikrobiologicznego badanych produktów. Prace
135
T. A. McMeekin, J. Olley, D. A. Ratkowsky., T. ROSS, Predictive microbiology:
towards the interface and beyond, International Journal of Food Microbiology 73 (2002). 136
J. Baranyi, T.A. Roberts, op. cit. 137
A. N. Psomas, G-J. Nychasa, S. A. Haroutounianb, P. N. Skandamis, Development and
validation of a tertiary simulation model for predicting the growth of the food
microorganisms under dynamic and static temperature conditions, Computers and
Electronics in Agriculture, Vol. 76, 2011. 138
D. Kołożyn-Krajewska, T. Sikora, op.cit.
106
rozpoczęły się jednocześnie w USA i Wielkiej Brytanii. Stopniowo
gromadzone wyniki badań stworzyły w efekcie potężną bazę, z której
obecnie korzystać może każdy.
W roku 1988 dzięki Ministerstwu Rolnictwa, Rybołówstwa i Żywności
Wielkiej Brytanii opracowany został program Food MicroModel™. Pozwala
on na natychmiastowe określenie stanu mikrobiologicznego żywności, pod
kątem występowania następujących patogenów: Aeromonas hydrophila,
Bacillus cereus, B. subtilis, Campylobacter, Clostriudium botulinum,
Escherichia coli, Listeria monocytogenes, Salmonella, Staphylococcus
aureus, Yersinia enterocolitica139,140
. W 2003 roku program ten został
przekształcony w Growth Predictor141
.
W tym samym czasie Amerykanie (ASDA ARS) opracowali PMP142
Jest to pakiet modeli, które mogą być używane do prognozowania wzrostu
i inaktywacji patogenów w różnych warunkach środowiskowych. Prognozy
te są jednak dokładne tylko dla określonych szczepów bakterii oraz
warunków ich wzrostu (np. rodzaj pożywki bakteryjnej, żywności). Dla
pozostałych szczepów i warunków środowiska prognozy muszą być odpo-
wiednio zwalidowane. PMP składa się z czterech sekcji:
1) Modele wzrostu,
2) Modele nietermicznej inaktywacji,
3) Modele inaktywacji za pomocą promieniowania gamma,
4) Modele probabilistyczne dla Clostridium botulinum143,144
.
W wyniku połączenia programów Food MicroModel oraz PMP powstał
ComBase145
. Dzięki owocnej międzynarodowej współpracy bazy danych
zostały umieszczone w internecie, dzięki czemu każda zainteresowana osoba
może z nich skorzystać. Ma to prowadzić do lepszego zrozumienia problemu
bezpieczeństwa żywności. Lata gromadzenia danych sprawiły, że aktualnie
baza dysponuje kilkudziesięcioma tysiącami krzywych wzrostu i przeżywa-
lności szerokiego wachlarza drobnoustrojów mogących powodować psucie
się żywności146
.
139
Ibidem. 140
J. Baranyi, T. A. Roberts, op. cit. 141
Przez FSA (Food Standards Agency), sponsorowany przez Institute of Food Research. 142
ang. Pathogen Modelling Programme. 143
D. Kołożyn-Krajewska, T. Sikora, op. cit. 144
http://pmp.arserrc.gov/PMPOnline/AboutPMP.aspx, 03.05.2011. 145
ang. Combined Database of Microbial Responses to Food Environments. 146
http://www.combase.cc, 08.05.2011.
107
„To jak kreowanie wirtualnego świata dla każdego rodzaju żywności,
którą spożywany oraz każdej bakterii wywołującej psucie się żywności.
Świat ten możemy kreować poprzez wprowadzenie do bazy takich danych jak
temperatura, pH czy zawartość soli – wszystkich parametrów istotnych dla
danego artykułu spożywczego podczas jego wytwarzania, dystrybucji,
przechowywania i sprzedaży „147
.
Udostępnione dane mogą być wykorzystywane w celu ułatwienia
podejmowania decyzji w zakładzie produkcyjnym, takich jak zmiana
receptury, zmiana parametrów produkcji czy wydłużenie lub skrócenie
terminu przydatności do spożycia.
Do przeprowadzenia modelowania przy użyciu programu ComBase
potrzebne są następujące dane:
temperatura (w zakresie wzrostu lub inaktywacji bakterii),
pH,
zawartość NaCl [%],
aktywność wody,
zawartość CO2 [%],
zawartość azotanów w przeliczeniu na NO3 [ppm],
czas trwania danego etapu,
początkowa liczba baterii,
stan fizjologiczny148
.
5. ZASTOSOWANIE PROGNOZOWANIA
MIKROBIOLOGICZNEGO W ŁAŃCUCHU DOSTAW
Mikrobiologia prognostyczna może posłużyć do przewidzenia
wystąpienia zanieczyszczeń, które mogą pojawić się w żywności. Na
podstawie studiów literaturowych można stwierdzić, iż najczęściej badanymi
produktami są mięso i jego przetwory. Wynika to z faktu, iż produkty te
należą do łatwo psujących się, a co za tym idzie, niosących dość duże
zagrożenie dla zdrowia konsumentów. Modele prognozowania
mikrobiologicznego mogą być jednak zbudowane dla każdego produktu
147
Dr Jozsef Baranyi , http://www.foodqualitynews.com/Food-Alerts/Virtual-safety,
08.05.2011. 148
K. Godlewska, D. Kołożyn-Krajewska, Prognozowanie mikrobiologiczne w łańcuchu
żywnościowym, Przemysł Spożywczy, 2/2008.
108
żywnościowego. Aby skonstruować taki model za pomocą jednego
z opisanych wcześniej programów (np. ComBase) potrzebne jest określenie
poszczególnych ogniw łańcucha żywnościowego „od pola do stołu”, gdzie
początkowym punktem może być uprawa zbóż na paszę dla zwierząt,
natomiast końcowym zakup produktu finalnego przez konsumenta i jego
spożycie (dla mięsa). Łańcuch ten w zależności od rodzaju produktu, dla
którego tworzony jest model, może być różnej długości. Podstawą jest
określenie rodzaju bakterii, dla której buduje się model, a także
wprowadzenie do programu danych wymienionych w pkt. 4. Po
przeanalizowaniu łańcucha dostawy określa się punkty, w których istnieje
największe prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożeń mikrobiolog-
gicznych149
. Produkcja i dystrybucja produktów żywnościowych wymaga
bowiem określonych warunków higieniczno-sanitarnych. Przykładowo w
przypadku mięsa największe zagrożenie namnażania się niekorzystnej
mikroflory może występować w trakcie przechowywania i transportu
gotowego wyrobu do punktów sprzedaży oraz z tych punktów do domu
konsumenta. Najczęstszą przyczyną nieprawidłowości jest nieodpowiednia
temperatura, w wyniku czego patogeny mają idealne warunki rozwoju, co
skutkuje wystąpieniem zatrucia pokarmowego. W takim wypadku produkt
spożywczy musi zostać wycofany ze sprzedaży. Dzięki modelom
prognostycznym producent czy dostawca jest w stanie ocenić stopień
zagrożenia w poszczególnych ogniwach łańcucha i zwrócić większą uwagę
na punkty krytyczne. Jeśli stosuje się zalecenia GHP, GMP oraz HACCP,
możliwość wystąpienia zatruć pokarmowych jest niewielka150
.
Należy również zwrócić uwagę na fakt, iż prognozowanie
mikrobiologiczne można zastosować w celu analizy ryzyka wystąpienia
zagrożeń w punktach żywienia zbiorowego (restauracje, bary, itp.).
Szczególnie ważne w takich miejscach są warunki przechowywania
gotowych dań. Produkty te są często magazynowane zbyt długo,
w nieodpowiedniej temperaturze. Jedynie rygorystyczne przestrzeganie
wymogów sanitarno-higienicznych może ustrzec przed wystąpieniem
w lokalach gastronomicznych masowych zatruć pokarmowych.
6. PODSUMOWANIE
Prognozowanie mikrobiologiczne jest dziedziną nauki stosunkowo
nową. Mimo że rozwinęła się na szczeblu akademickim, daje obecnie
149
Za pomocą programu. 150
K. Godlewska, D. Kołożyn-Krajewska, op. cit.
109
możliwość przewidywania zagrożeń mikrobiologicznych również
przedsiębiorcom. Pozwala producentom i dostawcom zoptymalizować koszty
wytworzenia i transportu produktów żywnościowych. Należy jednak
pamiętać o tym, iż ma się do czynienia z modelami prognostycznymi. Mają
one jedynie sygnalizować miejsca, w których istnieje większe zagrożenie
wystąpienia zanieczyszczeń mikrobiologicznych. Otrzymane prognozy
należy w odpowiedni sposób zweryfikować, w celu uzyskania najlepszych
efektów.
Z drugiej strony możliwości Internetu pozwalają na kreowanie
wirtualnego świata dla poszczególnych produktów żywnościowych i bakterii
chorobotwórczych. Pozwala to na zwiększenie świadomości zarówno
producentów i dostawców, jak również konsumentów, na temat
bezpieczeństwa zdrowotnego żywności.
BIBLIOGRAFIA
BARANYI J., ROBERTS T.A., Predictive Microbiology – Quantitative Microbial Ecology,
Culture, 2004.
GODLEWSKA K., KOŁOŻYN-KRAJEWSKA D., Prognozowanie mikrobiologiczne
w łańcuchu żywnościowym, Przemysł Spożywczy, 2/2008.
KOŁOŻYN-KRAJEWSKA D., SIKORA T., Zarządzanie bezpieczeństwem żywności,
C.H. Beck, Warszawa, 2010.
MCMEEKIN T.A., OLLEY J., RATKOWSKY D.A., ROSS T., Predictive microbiology:
towards the interface and beyond, International Journal of Food Microbiology 73 (2002).
PSOMAS A. N., NYCHASA G-J., HAROUTOUNIANB S. A., SKANDAMIS P. N.,
Development and validation of a tertiary simulation model for predicting the growth of the
food microorganisms under dynamic and static temperature conditions, Computers and
Electronics in Agriculture, Vol. 76, 2011.
http://www.combase.cc, 08.05.2011.
http://www.cbr.edu.pl, 19.04.2011.
http://www.foodqualitynews.com/ Food-Alerts/Virtual-safety, 08.05.2011.
http://www.ifr.ac.uk/safety/comicro/Culture_25.pdf, 19.04.2011.
http://pmp.arserrc.gov/PMPOnline/AboutPMP.aspx, 03.05.2011.
110
PREDICTIVE MICROBIOLOGY IN A FOOD DELIVERY CHAIN
The article presents definition of predictive microbiology and fields of its
implementation. Models of predictive microbiology and commonly used computer
programmes are characterized. Basic rules of models formation are presented. The author
focuses on transportation and storage of food products.
111
Outsourcing, konkurencyjność firmy,
Business Process Outsourcing.
Joanna SOBCZAK*
OUTSOURCING I BPO JAKO SPOSÓB
NA PODNIESIENIE KONKURENCYJNOŚCI FIRMY
Celem opracowania jest przedstawienie pojęcia outsourcingu oraz outsourcingu
procesów biznesowych, który w ostatnich latach nabrał szczególnego znaczenia.
Szczegółowo opisane zostały elementy składowe outsourcingu jego podstawowe rodzaje.
Ponadto przedstawiono wady i zalety zarówno outsourcingu jak i BPO.
1. WPROWADZENIE
Globalizacja oraz procesy jej towarzyszące wymuszają na
przedsiębiorstwach podjęcie działań strategicznych mających na celu
poprawę pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstwa jak również redukcję
kosztów związanych z jego funkcjonowaniem. Dążenie do osiągnięcia
przewagi konkurencyjnej pod względem jakości czy też kosztów prowadzi
bowiem do zwiększania udziałów w rynku a tym samym do zwiększania
zysku podmiotu gospodarczego. Jednym z działań podejmowanych przez
współczesne przedsiębiorstwa jest wdrożenie outsourcingu, który jest
głównym tematem niniejszego referatu. Zasadniczym celem opracowania jest
przybliżenie czytelnikowi pojęcia outsourcingu oraz zwrócenie jego
szczególnej uwagi na outsourcing procesów biznesowych.
2. ISTOTA I ELEMENTY SKŁADOWE OUTSOURCINGU
Outsourcing to nowoczesna strategia zarządzania, definiowana jako
przedsięwzięcie, polegające na wydzieleniu ze struktury organizacyjnej
przedsiębiorstwa, realizowanych przez nie funkcji i przekazanie ich do
* Studentka kierunku Finanse i Rachunkowość na Wydziale Ekonomiczno–
Socjologicznym Uniwersytetu Łódzkiego, absolwentka kierunku Ekonomia, Studenckie
Koło Naukowe Finansów i Bankowości „Progress”, opiekun naukowy referatu:
dr Agnieszka Bukowska-Piestrzyńska.
112
realizacji innym podmiotom gospodarczym151
. Innymi słowy outsourcing
polega na zleceniu wyspecjalizowanym podmiotom (jednostkom
zewnętrznym lub specjalnie wydzielonym ze struktury macierzystej
podmiotom) zadań niezbędnych dla funkcjonowania przedsiębiorstwa
macierzystego, które zostaną tam zrealizowane efektywniej, lepiej oraz taniej
niż byłoby to możliwe we własnym zakresie.
Termin outsourcing wywodzi się z języka angielskiego i jest
skróceniem wyrażenia outsider – resource – using. Co w tłumaczeniu na
język polski oznacza korzystanie z zasobów zewnętrznych.152
Bardzo ważną
kwestią jest fakt, iż wdrożenie outsourcingu nie jest możliwe bez istnienia
trzech podstawowych elementów - klienta, dostawcy oraz zleconej pracy,
zaprezentowanych na rysunku poniżej.
Rysunek 1. Elementy składowe outsourcingu
Źródło: opracowanie własne
Należy pamiętać, że klientem określamy osobę, bądź podmiot
gospodarczy zlecający wykonanie projektu na zewnątrz. Klienci różnią się od
siebie pod względem liczby i zakresu zlecanych projektów. Zleceniodawcą
może być całe przedsiębiorstwo, jak również jedna z jednostek
organizacyjnych podmiotu gospodarczego. Dostawca to podmiot
151
Trocki M., Outsourcing – Metody restrukturyzacji działalności gospodarczej, PWE,
Warszawa 2001, s. 13. 152
Ibidem.
113
podejmujący się wykonania danego projektu, podobnie jak przypadku
klientów dostawców różnicujemy ze względu na liczbę i zakres
wykonywanych projektów. Trzecim elementem outsourcingu jest zlecona
praca. To właśnie ona jest najistotniejszym elementem outsourcingu.
Podstawowym warunkiem outsourcingu jest akceptacja wydzielenia
określonych rodzajów działalności ze strony właścicieli przedsiębiorstwa.
Uzyskanie takiej akceptacji wymaga udowodnienia, iż wydzielenia
spowodują poprawę efektywnego działania przedsiębiorstwa. Ważne jest
również zapewnienie możliwość skutecznej kontroli działalności po jej
wydzieleniu oraz obiektywnego określenia wymiernych ekonomicznie
wyników. Ponadto wydzielenie funkcji powinno być akceptowane także
przez pracowników z nią związanych, ponieważ zmienia ono struktury
zatrudnienia.
3. RODZAJE OUTSOURINGU
W literaturze przedmiotu istnieje kilka kryteriów klasyfikacji
outsourcingu. W niniejszym referacie zaprezentowane zostaną dwa kryteria:
złożoności wydzielonej funkcji oraz formy jej podporządkowania. Na
podstawie kryterium złożoności wydzielonej funkcji, wyróżnić możemy
następujące rodzaje outsourcingu153
:
outsourcing pojedynczej funkcji,
outsourcing funkcji procesów,
outsourcing obszarów funkcjonalnych.
Na podstawie kryterium formy podporządkowania wydzielonej funkcji
wyróżniamy dwa rodzaje outsourcingu: outsourcing kontraktowy oraz
kapitałowy. O outsourcingu kontraktowym (nazywany również
zewnętrznym) mówimy, gdy przedsiębiorstwo rezygnuje z realizacji funkcji
w swojej strukturze i przekazuje jej wykonanie niezależnemu podmiotowi
gospodarczemu na podstawie kontraktu tzn. porozumienia lub umowy.
Skutkiem takiego działania jest likwidacja wszystkich elementów
związanych z realizacją funkcji w przedsiębiorstwie, a więc zwolnienie
pracowników, czy też reorganizacja stanowisk, sprzedaż bądź likwidacja
majątku, likwidacja komórki organizacyjnej itd. Z outsourcingiem
kapitałowym (nazywanym także wewnętrznym) mamy do czynienia
wówczas, gdy z podmiotu gospodarczego wydzielone zostają funkcje
153
Kłos M., Outsourcing w Polskich Przedsiębiorstwach, CeDeWu Warszawa 2009, s. 5.
114
w postaci powiązanej kapitałowo spółki-córki. Oznacza to, że działy zwią-
zane z realizacją funkcji w ramach przedsiębiorstwa nie ulegają likwidacji,
lecz są przekazywane do nowo powstałego podmiotu gospodarczego.
Coraz częściej w kontekście outsourcingu mówi się offshoringu, czyli
przesuwaniu pewnych procesów i obszarów działalności przedsiębiorstwa
poza granice danego kraju154
. Jednakże zwrócić należy uwagę, że w
literaturze przedmiotu obok pojęcia offshoringu występują pojęcia
nearshoringu oraz onshoringu. Nearshoring definiowany jest jako przeniesie
realizacji procesów biznesowych poza granice danego kraju, do państwa
bliskiego pod względem geograficznym i kulturowym. Przeniesienie obsługi
wybranych procesów biznesowych do innej lokalizacji w obrębie danego
państwa w którym funkcjonuje przedsiębiorstwo nazywane jest natomiast
onshoringiem.
4. BUSINESS PROCESS OUTSOURCING
Jak już wcześniej wspomniano, outsourcing polega na zlecanie
wyspecjalizowanym podmiotom zewnętrznym obsługi wybranych procesów
koniecznych dla funkcjonowania firmy. Spośród wielu obszarów działania
outsourcingu należy wyróżnić 3 dziedziny:
BPO (ang. Business Process Outsourcing) - outsourcing procesów
biznesowych;
KPO (ang. Knowledge Process Outsourcing) - outsourcing procesów
wiedzy;
ITO (ang. Information Technology Outsourcing) - outsourcing IT.
W niniejszym opracowaniu skupiono się na outsourcingu procesów
biznesowych. Pojęcie to odnosi do sektora usług, w którym międzynarodowe
korporacje zlecają realizację określonych zadań wyspecjalizowanym
centrom. Zadania zlecane mogą być zarówno nowopowstałym oddziałom
zagranicznym korporacji, jak i niezależnym firmom zagranicznym.155
154
Holak G., Outsourcing i offshoring jako narzędzie zwiększania efektywności
przedsiębiorstw, [w:] Popović M., Błaszczyk M., Trendy ekonomiczne we Wspólnocie
Europejskiej, Studenckie Koło Naukowe „IM-Tech”, Łódź, 2010, s. 98. 155
Sobińska M., Outsourcing procesów biznesowych, [w:] Nowobilski S., Podejście
procesowe w organizacjach, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu,
Wrocław 2009, s. 202.
115
Początkowo outsourcing procesów biznesowych polegał na
wydzielaniu najbardziej standardowych i powtarzalnych czynności: obsługi
procesu naliczania płac, fakturowania czy telefonicznej obsługi klientów
(ang. call center). Obecnie sektor BPO obejmuje także bardziej
skomplikowane, jednocześnie kluczowe dla funkcjonowania organizacji
obszary działalności, takie jak np.: obsługiwanie złożonych procesów,
projektowanie produktów czy pozyskiwanie nowych klientów. 156
Położenie Polski w centrum Europy czyni z niej atrakcyjną lokalizację
dla inwestorów z sektora BPO. Należy zwrócić uwagę, że od momentu
wstąpienia Polski do Unii Europejskiej liczba inwestycji zwiększa się. Z roku
na rok w Polsce powstaje coraz więcej ośrodków BPO obejmujących między
innymi następujące rodzaje usług: techniki informacyjne, usługi finansowo-
księgowe, działania badawczo-rozwojowe, usługi logistyczno-magazynowe
oraz centra telefoniczne. Na rysunku poniżej przedstawiono rozmieszczenie
centrów usług BPO.
Rysunek 2. Centra usług SSC/BPO w miastach Polski
Źródło: Raport Sektor SSC/BPO w Polsce przygotowany na zlecenie Związku Liderów
Sektora Usług Biznesowych w Polsce (http://www.absl.pl/web/guest/reports, 05.05.2011).
156
Ibidem, s. 202.
116
Do największych ośrodków BPO, którym udało się przyciągnąć
inwestorów zaliczyć można: Warszawę, Łódź, Wrocław, Kraków, Katowice,
Gdańsk i kilku innych miast157
.
BPO pozwala międzynarodowym korporacjom na przekazywanie
wybranych zadań do nowo powstałych zagranicznych oddziałów,
zmniejszenie kosztów zatrudnienia. Niższe koszty, nie są jednak jedynym
czynnikiem, który motywuje firm do tworzenia projektów outsourcingu
procesów biznesowych. Polski potencjał ludzki, dostępność i jakość wysoko
wykwalifikowanych pracowników jest opisywany jako główny czynnik
w wyborze lokalizacji inwestycji.
5. KORZYŚCI I WADY OUTSOURCINGU
Dzięki zastosowaniu outsourcingu przedsiębiorstwo może zwiększyć
swoją efektywność. Jednakże to nie jedyna korzyść, innymi korzyściami
płynącymi z wykorzystywania usług outsourcingowych są158
:
• umożliwienie koncentracji na podstawowych celach działalności;
• optymalizacja kosztów usług;
• utrzymanie niższego poziomu zatrudnienia, zapewniając jednocześnie
wykwalifikowany personel dla zadań podstawowych;
• zapewnienie wyższej jakości usług w oparciu o doświadczenia oraz
specjalizację firm świadczących te usługi;
• zmniejszenie nakładów inwestycyjnych na utrzymywanie bazy technicznej
i organizacyjnej powierzonych działalności.
Podstawowe zagrożenie związane z wykorzystywaniem outsourcingu:
• zależność od firmy usługowej, do której wydzielono zadanie;
• usługi outsourcingowe zmniejszają potrzebę zatrudniania nowych
pracowników, ponieważ zastępują ich firmy świadczące takie usługi;
• możliwość zlecenia działalności firmie, która nie wypełni w sposób
należyty zobowiązania jakie na siebie przyjęła;
• zbyt duża redukcja kosztów może doprowadzić do obniżenia jakości usług
czy produktów.
Należy zwrócić również uwagę na zalety oraz wady outsourcingu
procesów biznesowych. Poza wyżej wymienionymi zaletami związanymi
157
http://www.offshoringtimes.com/Pages/2008/BPO_news2335.html, 05.05.2011. 158
Binda J., Outsourcing – wykorzystanie szans, realizacja zysków, Wydaw. I Pracownia
Poligraficzna ŁCDNKiKP, Łódź 2003, s. 13.
117
z wykorzystaniem outsourcingu, BPO niesie ze sobą również, następujące
korzyści: odciążenie działów przedsiębiorstwa oraz zwiększenie bezpieczeń-
stwa firmy. Jednakże zbyt częste oddelegowywanie zadań i odpowiedzial-
ności może prowadzić do zachwiania prawidłowego funkcjonowania
przedsiębiorstwa czy też procesu.
6. ZAKOŃCZENIE
W dobie coraz szybszych zmian w gospodarce, przedsiębiorstwa
wychodząc naprzeciw wymaganiom, jakie stawia przed nimi rynek, dążą do
poprawy pozycji konkurencyjnej. Jak zostało zaprezentowane w niniejszym
opracowaniu outsourcing jest nowoczesną strategią zarządzania pozwalającą
na optymalizację kosztów operacyjnych, zwiększenie bezpieczeństwo firmy
jak również dotarcie do wyspecjalizowanego personelu. Wszystkie te
czynniki są istotne w budowaniu mocnej pozycji na rynku zarówno dóbr jak
i usług.
BIBLIOGRAFIA
BINDA J., Outsourcing – wykorzystanie szans, realizacja zysków, Wydaw. i Pracownia
Poligraficzna ŁCDNKiKP, Łódź 2003.
GAY C. L., Outsourcing strategiczny – koncepcje, modele i wdrożenie, Oficyna
Ekonomiczna, Kraków 2002.
GRIFFIN R. W., Podstawy zarządzania organizacjami, PWN, Warszawa 2004.
HOLAK G., Outsourcing i offshoring jako narzędzie zwiększania efektywności
przedsiębiorstw, [w:] Popović M., Błaszczyk M., Trendy ekonomiczne we Wspólnocie
Europejskiej, Studenckie Koło Naukowe „IM-Tech”, Łódź 2010.
KŁOS M., Outsourcing w Polskich Przedsiębiorstwach, Wyd. CeDeWu Warszawa 2009.
POWER M. J., DESOUZA K. C., BONIFAZI C., Outsourcing. Podręcznik sprawdzonych
praktyków, Wyd. Mt Biznes, Warszawa 2008.
SOBIŃSKA M., Outsourcing procesów biznesowych, [w:] Nowobilski S., Podejście
procesowe w organizacjach, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław
2009.
TROCKI M., Outsourcing – Metody restrukturyzacji działalności gospodarczej, PWE,
Warszawa 2001.
http://www.portalmorski.pl/referaty/2005/28.pdf, 22.11.2009.
http://p4aveu.890m.com/download/files/Outsourcing%20-%20Cobra.pdf, 22.11.2009.
http://www.studiagdanskie.gwsh.gda.pl/pdfy/studia4-11.pdf, 22.11.2009.
http://www.offshoringtimes.com/Pages/2008/BPO_news2335.html, 5.05.2011.
118
OUTSOURCING AND BPO AS THE WAY OF INCREASING
BUSINESS COMPETITIVENESS
The aim of this essay is to present outsourcing as a conception of modern management,
which enable cost reduction. Author presents two criteria for classification, advantages and
disadvantages of mentioned conception. What is more this paper presents also the
characteristic of the business process outsourcing in Poland.
119
O wydawcy
Studenckie Koło Naukowe
Technologii Internetowych i Multimedialnych
„IM-Tech”
Wydawcą niniejszej publikacji jest Studenckie Koło Naukowe
Technologii Internetowych i Multimedialnych „IM-Tech”, działające przy
Katedrze Informatyki Ekonomicznej Uniwersytetu Łódzkiego. IM-Tech
został założony w marcu 2006 roku i zrzesza najaktywniejszych studentów
z różnych wydziałów i uczelni, przy czym zapewnia niepowtarzalną
atmosferę, jakiej nie można znaleźć gdzie indziej.
Od samego początku działania, SKN IM-Tech aktywnie wspomaga
działania władz Wydziału Ekonomiczno-Socjologicznego na rzecz
usprawnienia i informatyzacji obsługi procesu dydaktycznego. Członkowie
IM-Tech’u są autorami materiałów informacyjnych i procedur związanych
z wdrażaniem modułów oprogramowania stosowanego w Uniwersytecie
Łódzkim.
IM-Tech regularnie organizuje konferencje, szkolenia i innego rodzaju
spotkania studentów poświęcone zastosowaniom informatyki w gospodarce.
Zajmuje się projektowaniem oraz wykonaniem stron internetowych, oraz
wykonaniem projektów zarówno dla władz uczelni jak i organizacji
studenckich, promując przy tym dobre imię Uniwersytetu Łódzkiego.
Ponadto, jest wydawcą licznych publikacji studenckich, zarówno naukowych
jak i popularno-naukowych.
Adam Kościelniak
Prezes SKN IM-Tech
Wydawca: Studenckie Koło Naukowe „IM-Tech”
Druk i oprawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
ISBN: 978-83-928174-7-5
Wszelkie prawa zastrzeżone