- 1 -

Éire Clár Forbartha Tuaithe CAP

2007-2013

Ar fáil trí RANNÓG FORBARTHA TUAITHE CAP,

Ionad 4, An tÁras Talmhaíochta,

Sráid Chill Dara, BAILE ÁTHA CLIATH 2

- 2 -

CLÁR ÁBHAIR

Alt Ábhar Leathanach 1 & 2 Teideal an Chlár Forbartha Tuaithe agus clúdach ar an RDP 4 3 Anailís ar an staid 5 3.1 - Réamhrá 5 3.1.1 -Comhthéacs ginearálta na socheacnamaíocha 6 3.1.2 - Feidhmhiú Earnálacha na Talmhaíochta, na Foraoiseachta agus

an bhia 12

3.1.3 - An Comhshaol agus Bainistiú Talún 15 3.1.4 – An Geilleagar Tuaithe agus Caighdeán Beatha 27 3.1.5 – Grúpaí Gnímh Áitiúla (LEADER) 29 3.2 - Straitéis a roghnaíodh chun freastal ar láidreachtaí agus laigí 35 3.3 - Meastóireacht Ex-Ante 43 3.4 - Tionchar ó Chláreagrú Tréimhsí Roimhe seo agus Eolas Eile 44 4 Na Tosaíochtaí (ar a n-áirítear achoimrí ar fhreagairtí mheastóireachta

Ex-Ante agus SEA). 49

4.1 Fírinniú na dtosaíochtaí a roghnaíodh ag cur treoirlínte straitéiseacha an Chomhphobail agus an phlean straitéise náisiúnta san áireamh.

49

4.2 Na tionchair a bhfuil coinne leo ag éirí as an meastóireacht

ex-ante maidir leis na tosaíochtaí a roghnaíodh 50

5 Eolas ar Thosaíochtaí, ar Aiseanna agus ar Bhearta 69 5.1 - Ais 1: Iomaíochas na hearnála talmhaíochta a fheabhsú 71 - Oiliúint ghairme agus gníomhartha faisnéise 72 - Feirmeoirí óga á mbunú 75 - Luathscor feirmeoirí agus oibrithe feirme 78 - Nuachóiriú feirme ar ghabháltais thalmhaíochta 82 5.2 - Ais 2: An comhshaol agus an tuath a fheabhsú 87 - Íocaíocht le feirmeoirí i limistéir atá faoi mhíbhuntáiste, seachas limistéir

shléibhe 88

- Íocaíochtaí Natura 2000 agus íocaíochtaí a bhfuil baint acu le Treoir 2000/60/CE

91

- Íocaíochtaí comhshaoil talmhaíochta 99

5.3 - Ais 3: Caighdeáin beatha i gceantair thuaithe agus éagsúlú an

gheilleagar tuaithe 152

- Éagsúlú i ngníomhaíochtaí neamh-thalmhaíochta 153 - Tacaíocht do chruthú agus d’fhorbairt gnó 157 - Gníomhaíochtaí turasóireachta a spreagadh 160 - Seirbhísí bunúsacha don gheilleagar agus do phobal na tuaithe 163 - Athnuachan agus forbairt sráidbhailte 166

- 3 -

- Caomhnú agus uasghrádú na hoidhreachta tuaithe 168 - Beart oiliúna agus faisnéis d’fhachtóirí geilleagracha sna réimsí atá

clúdaithe faoi Ais 3 171

5.4 - Ais 4: Cur Chuige LEADER a Chur i bhFeidhm 174 - Sraitéisí forbartha áitiúla a chur i bhfeidhm 174 - Tionscadal comhoibrithe a chur i bhfeidhm 177 - Ag reáchtáil an ghrúpa gnímh áitiúil 183 6, 7, 8 Pleananna Airgeadais - Ranníocaíocht bhliantúil ón EAFRD 185 - Caiteachas foriomlán cómhaoinithe an AE - Caiteachas cómhaoinithe AE de réir aise agus birt - Maoiniú náisiúnta breise de réir aise agus beart 9 Meastóireacht ar an iomaíocht Cúnamh Stáit 188 10 Comhlántacht le hionstraimí CAP agus polasaí AE eile 190 11 Ainmniú na n-údarás inniúil agus na gcomhlachtaí a bheidh freagrach 194 12 Córas monatóireachta agus meastóireachta 195 13 Plean cumarsáide ar fhaisnéis agus ar phoiblíocht 196 14 Próiseas comhairliúcháin agus torthaí 200 15 Comhionannas idir fir agus mná agus neamh-idirdhealú 214 16 Oibríochtaí chúnamh teicniúil 215 Aguisín 1: Táblaí Staitisticiúla maidir le limistéir thuaithe, talmhaíochta

agus bia 1 go 11, agus léarscáil ar dhlús tuaithe agus uirbeach 218

Aguisín 2: Limistéir Natura 2000 231 Aguisín 3: Costálacha comhshaoil talmhaíochta (REPS agus Feirmeoireacht

Orgánach ) 259

Aguisín 4: Reachtaíocht náisiúnta 292 Aguisín 5: Eolas forlíontach ar chúnamh stáit 297 Aguisín 6: Fíorú costas 322 Aguisín 7: Eagra-ghram struchtúir bhainistíochta agus rialaithe don RPD 323 Aguisín 8: Gluais giorruithe 324 Aguisín 9: Meastóireacht Ex-Ante an RDP 2007 - 2013 326

- 4 -

Aguisín 10: Measúnú comhshaoil straitéiseach (SEA) ar an Dréacht RDP

2007 - 2013 412

- 5 -

1. Teideal

An Clár Forbartha Tuaithe, Éire 2007-2013. 2. An ceantar geógrafach a chlúdaíonn an plean

Clúdaíonn an clár limistéar na hÉireann ar fad.

- 6 -

3. Anailís ar an gcás i dtéarmaí laigí agus láidreachtaí, an straitéis atá roghnaithe chun freastal orthu agus meastóireacht ex-ante 3.1 Réamhrá Tá an clár seo bunaithe ar Chreat an AE d'fhorbairt tuaithe agus ar an straitéis náisiúnta forbartha tuaithe atá leagtha amach agus atá ag teacht leis an gCreat. Leagann an Creat amach trí phríomh-thosaíocht:

• Feabhsú iomaíochais na talmhaíochta; • Feabhsú an chomhsaoil agus na tuaithe trí thacaíocht a thabhairt do

bhainistiú talún; • Feabhsú ar chaighdeáin bheatha i gceantair thuaithe agus éagsúlú a

spreagadh i ngníomhaíocht geilleagair. Tá an dá chéad thosaíocht dírithe go príomha ar an talmhaíochta. Léiríonn a bhfócas iomaíochais agus comhsaoil nádúr ilfheidhmeach na n-earnálacha. Tá an téama seo le feiceáil freisin i bPlean Gnímh AgraFhís 2015 d'earnáil an agraibhia. Tá an plean sin bunaithe ar an bhfís "tionscail ag baint amach na leibhéil is airde éifeachtúlachta, iomaíochais agus freagrachta don mhargadh agus ag an am céanna ag feabhsú agus ag tabhairt omóis don chomhshaol". Tá bearta an chláir seo ag teacht go hiomlán leis an bhfís seo. Ní talmhaíocht amháin atá i gceist le forbairt tuaithe. Breathnaíonn 40 faoin gcéad den daonra orthu féin mar chónaitheoirí tuaithe agus níl baint ag an gcuid is mó acu le feirmeoireacht. Aithníonn tríú tosaíocht AE – éagsúlú agus caighdeán beatha é seo. Baineann sé le cónaitheoirí ar fad na tuaithe ar a n-áirítear feirmeoirí, go háirithe i bhfianaise an fháis atá ag teacht ar fheirmeoireacht pháirtaimseartha. Áirítear ar na dúshláin i gcomhthéacs níos leithne soláthar deiseanna eile fostaíochta atá níos oiriúnaí do dhaoine atá ina gcónaí i gceantair thuaithe agus réimse seirbhísí a theastaíonn ó dhaoine anois agus a bhfuil siad ag súil leo a bheith ar fáil go háitiúil. Sa chlár seo déanfar seachadadh ar ghníomhaíochtaí atá dírithe ar an bpobal tuaithe níos leithne ar nós fhorbairt fiontair thuath-bhunaithe, ar acmhainní nádúrtha áitiúla, turasóireacht, tionscadail le feabhas a chur ar shráidbhailte agus comhshaol, ar bhealach a fhreastalóidh ar na dúshláin seo agus a chomhlánaíonn bearta ar an bhfeirm. Tagann na bearta le Páipéar Bán 1999 ar Fhorbairt Tuaithe agus a thiomantas i leith leasa geilleagair agus sóisialta pobail tuaithe. Baineann an pointe réamhléirithe deiridh le formáid agus anailís atá úsáidte sa chlár seo. Tá an fhormáid bunaithe air sin atá leagtha síos ag reachtaíocht an AE. Tá an anailís seo bunaithe cuid mhaith, agus leagann amach an athuair, an seasamh atá leagtha síos i straitéis fhorbartha tuaithe na hÉireann. Léiríonn sé seo go bhfuil Éire ag glacadh chuici cur chuige cláir amháin dá limistéar ar fad.

- 7 -

3.1.1 Comhthéacs Socheacnamaíocha an Cheantair Gheógrafaigh: Sainmhíniu ar Cheantar Tuaithe Is é bunús agus réasúnaíocht an tsainmhínithe do cheantair thuaithe mar atá imlínithe sa Phlean Straitéise Náisiúnta (NSP) an Straitéis Spáis Náisiúnta (NSS) ar glacadh léi in 2002 mar chuid den Phlean Forbartha Náisiúnta 2002 - 2006. Is creat pleanála fiche bliain é an NSS atá deartha chun forbairt fhisiciúil geilleagair agus shóisialta níos cothroime a chothú trasna réigiún agus ceantar. Dírítear ar infheistíochtaí infrastruchtúir agus geilleagair faoin NSS a fhorbairt do chathracha agus bailte príomhgheataí agus mol sna réigiúin dhifriúla. Áirítear ar thosaíochtaí atá aitheanta sa NSS do cheantair thuaithe an riachtanas d'infrastruchtúir phobal cuí, soláthar deiseanna geilleagair agus an riachtanas tuilleadh forbartha a dhéanamh ar áiseanna cultúrtha agus áineasa. Comhlánóidh an Clár Forbartha Tuaithe Náisiúnta an NSS seo, trí dhíriú ar cheantair atá lasmuigh de sprioc réigiúnach uirbeach an NSS. Tá 59 faoin gcéad den daonra náisiúnta áirithe sna ceantair seo (féach Tábla 2a, Aguisín 1). Beidh líon breise de bhailte beaga ar mheánmhéid nach dtagann le sainmhíniú an OECD ar cheantair thuaithe i.e. níos lú ná 150 duine/cm2 (féach léarscáil Aguisín1) fós san áireamh sna cláir thuaithe. Tá go leor de na bailte seo suite gar do Mhórlimistéar Bhaile Átha Cliath agus mar sin tá siad faoi bhagairt shuntasach ó shraoilleáil uirbeach. Tá an chuid eile suite i bpríomhcheantair réigiúnacha a bhfuil chobhsú daonra mar phríomhthosaíocht. Léiríonn cúig chatagóir leathana na gceantar tuaithe atá aitheanta sa NSP riachtanais agus sonraí tuaithe difriúla. Ach le pictiúr iomlán a fháil den tuath in Éirinn ní mór catagóir eile a aithint viz. ceantair pheiri-uirbeacha. Tá na ceantair seo in aice agus faoi thionchar na bpríomhionad uirbeach. Áirítear ar na gnéithe sin dlús ard daonra agus leibhéil ard taistil chun oibre agus gan mórán daoine ag brath ar fheirmeoireacht1. Is iad seo a leanas na cúig chineál ceantar tuaithe in Éirinn mar a thuairiscíonn an NSS: 1. Ceantair atá láidir – ó Dheas agus san Oirthear go príomha, áit a bhfanfaidh an

talmhaíocht láidir, faoi láthair tá os cionn 30 faoin gcéad den lucht oibre bainteach le talmhaíocht go príomhúil, ach áit a bhfuil an brú ó fhorbairt ard agus tá roinnt lonnaíochtaí tuaithe faoi bhrú. Tá roinnt de na lonnaíochtaí seo ina gceantair pheirí-uirbeacha de réir nádúir agus tá an dlús is airde daonra don chineál seo ceantar os cionn 40 duine/ cm2 .

2. Ceantair atá ag athrú – ar a n-áirítear go leor páirteanna i Lár Tíre, ag an

Teorainn, sa Deisceart agus san Iarthar, áit a bhfuil meath ag teacht ar an daonra agus ar fhostaíocht talmhaíochta agus áit a bhfuil malairt fostaíochta riachtanach. Tá an leibhéal is ísle féinfhostaíochta taobh amuigh den talmhaíocht sna ceantair seo, 13 faoin gcéad den fhórsa oibre.

1 Tuairisc - Struchtúr Tuaithe na hÉireann ullmhaithe don NSS 2002 ag NUI Maigh Nuat agus Brady Shipman Martin

- 8 -

3. Ceantair atá lag – ar a n-áirítear páirteanna de Lár Tíre atá níos faide siar, roinnt páirteanna den Teorainn agus ceantair atá isteach faoin tír san Iarthar, áit ar tháinig ísliú mór ar an daonra leis an gcóimheas díobh siúd 65 agus os a chionn ag níos mó ná 15 faoin gcéad de dhaonra iomlán an cheantair.

4. Ceantair atá iargúlta – ar a n-áirítear páirteanna den chósta Thiar agus na

hoileáin. Gné a bhaineann leis na ceantair seo go bhfuil an líon is mó oibrithe ban páirtaimseartha ag 29 faoin gcéad de dhaonra iomlán na mban atá ag obair iontu.

5. Ceantair atá leithleach ó thaobh cultúir – ar a n-áirítear páirteanna den chósta

thiar agus an Ghaeltacht, a bhfuil cultúr oidhreachta leithligh acu. De bharr a ndáileadh forleathan trasna na gceantar eile, bíonn éagsúlacht sna riachtanais shocheacnamaíocha ó bhrú a bheith scoite amach go brú peiri-uirbeach.

Tábla 3.1: Tíopeolaíocht agus Próifíl Ceantar Tuaithe Cineál Ceantair

Céatadán de

dhaonra tuaithe

Dlús Daonra

Daoine/cm2

Cóimheas aoise is

cleithiúnais

Céatadán den Fhórsa Saothair

a oibríonn sa déantúsaíocht

Mná a oibríonn

páirtaimseartha mar céatadán de na mná ar fad a oibríonn

Peiri-uirbeach

29 41 193 19 25

An-Láidir 26 28 174 22 24 Láidir, ag dul in oiriúint

14 15 246 14 24

Lag ó thaobh struchtúir de

16 15 266 20 20

Imeallach 8 17 261 21 29 Ceantair ard-éagsúlachta agus ceantair atá sainiúil ó thaobh cultúir

7 16 240 11 27

Anailís ar Struchtúr Aoise agus Inscne Thaifeadaigh an daonáireamh2 deireanach ardú ó 3.6 milliún in 1996 go 4.2 milliún in 2006 nó ardú de 17 faoin gcéad. Bhí an ráta fáis níos airde i gceantair uirbeacha thart faoi chósta an oirthir. D'eascair an fás seo as daoine a bheith ag cur fúthu thart ar chonairí tráchta uasghrádaithe idir cathracha móra agus bailte réigiúnacha mórthimpeall orthu.

2An Phríomh-Oifig Staidrimh, Daonáireamh 2006

- 9 -

Tábla 3.2: 2006 Daonra de réir struchtúr Aoise agus Inscne (céatadán)

Aoisghrúpa Faoi 15

bliain

15 - 19 bliain

20 – 24 bliain

25 – 64 bliain

65 bliain agus os a chionn

Iomlán

Fir 10.5 3.5 4.1 27.1 4.9 50.1 Mná 9.9 3.4 4.0 26.5 6.1 49.9

Iomlán 20.4 6.9 8.1 53.6 11.0 100.0

Tá próifíl dhéimeagrafach na tíre láidir ar an iomlán nuair a bhreathnaítear ar i dtéarmaí aoise. Tá difríocht sa phróifíl seo ó réigiún go réigiun, áfach. (Féach Aguisín 1, Tábla 1). Tá daonra náisiúnta de 5 milliún réamh-mheasta ag an bPríomh-Oifig Staidrimh (CSO) faoi 2021. Ciallóidh sé seo ardú de 19 faoin gcéad ar an daonra a taifeadadh in 2006. Tá éagsúlacht tuartha san fhás seo agus meastar gur thart ar chósta an oirthir a tharlóidh 45 faoin gcéad den fhás agus nach dtarlóidh ach 12 faoin gcéad den fhás tuartha thart faoi Réigiún an Iarthair (NUTS 111). Imirce isteach agus amach agus fadhbanna a eascraíonn as brú agus iargúlacht peiri-uirbeach Go traidisiúnta b’imirce dhearfach a raibh taithí uirthi a bhíodh i mBaile Átha Cliath agus i réigiún an Oirthir, tráth gur imirce dhiúltach a bhíodh a taifeadadh i ngach réigiún eile. De thoradh sraith sonraí le gairid measann an CSO gur patrún imirce diúltaí atá i ndán do Bhaile Átha Cliath go háirithe, sa todhchaí, agus gur patrún dearfach atá i ndán do réigiúin NUTS III, go háirithe sa Lár-Thoir3. De réir na samhla seo is eisceacht a bheidh sa Lár-Thoir agus leanfar le taifeadadh imirce dearfaí sa mheántéarma. Tá ról suntasach ag eisimirce i dtéarmaí daonra réigiúnaigh. Is d’imirce isteach de bhreis is 0.5 milliún duine sa tréimhse 19 bliain go 2021 an teilgean atá ag CSO. Arís beidh na huimhreacha seo scaipthe ar fud na n-ocht réigiún, beagnach leath i mBaile Átha Cliath agus an líon is ísle lonnaithe i Lár Tíre (Féach Aguisín 1, Tábla 2). Ceantair le Struchtúr Lag Daonra Tosaíocht eile stop a chur leis an meath atá ag teacht ar an daonra i gceantair iargúlta tuaithe. Thuairisc líon suntasach de cheantair thuaithe ag leibhéal riaracháin áitiúil meath de níos mó na 50 faoin gcéad ar an daonra in 18 as 26 contae sa tréimhse 1926 - 2002. Léiríonn taighde a rinneadh le gairid i bpatrúin daonra in Éirinn gur féidir a rá go bhfuil thart ar 30 faoin gcéad de chónaitheoirí tuaithe ina gcónaí i gceantair ina bhfuil struchtúr lag daonra iontu agus dá bharr sin go bhfuil bonn geilleagair iontu atá ag dul i laige4. Patrúin Gheilleagair Tuaithe agus Fostaíocht Is tuath den chuid is mó réigiúin na hÉireann – a bhfuil tréithe bailte meánmhéide go bailte beaga margaidh, sráidbhailte agus tuath oscailte ag baint leo. Ceann de na dúshláin is bunúsaí atá i ndán do gheilleagair na tuaithe ná tionchar athstruchtúrú na talmhaíochta agus tionscail thraidisiúnta agus an riachtanas a bhaineann le héagsúlú 3 An Phríomh-Oifig Staidrimh, Bealtaine 2005, Teilgin Réigiúnacha Daonra 2006 -2021 4 Kearney, B 2005, An tEolas is deireanaí ar Cheantair Thuaithe ó foilsíodh an Páipéar Bán ar Fhorbhairt Tuaithe in 1999

- 10 -

agus fás i ngeilleagar neamhfheirme. Tá an fhostaíocht déantúsaíochta níos tábhachtaí i gceantair thuaithe, fostaíocht atá tuartha go mbeidh meath ag teacht uirthi sna blianta atá romhainn – 12 faoin gcéad den fhostaíocht i gceantair neamhthuaithe i gcomparáid le 17 faoin gcéad i gceantair thuaithe, bunaithe ar shonraí ó Dhaonáireamh 2002. Bhí earnáil shuntasach na déantúsaíochta sa gheilleagar tuaithe i bhfad níos moille ag teacht i dtír ar thimpeallacht dhearfach na heacnamaíochta. Ciallaíonn sin in éineacht le nádúr seala a bhaineann leis an mborradh i dtionscal na tógála nach mór cur le inbhuanacht fhadtéarmach fáis an gheilleagair tuaithe trí níos mó tionscadal cruthaithe fostaíochta a sholáthar. Tá dúshláin tromchúiseacha i ndán don turasóireacht tuaithe a bhíodh go traidisiúnta mar chrann taca ag an bhfostaíocht tuaithe. Léiríonn an claonadh atá ann i leith turasóirí a bheith ag fanacht mórthimpeall Bhaile Átha Cliath agus san Oirthear an riachtanas atá turasóireacht a bheith níos cothroime de réir réigiún de5. Agus scrúdú á dhéanamh ar an éagothromaíocht réigiúnach faoin oll-luach breise (GVA) per capita tháinig leathnú gach bliain le linn na tréimhse ó 1996 go 2002 ar an mbearna sa GVA in aghaidh an duine idir réigiúin an Réigiún na Teorainn, Lártíre agus an Iarthair (BMW) agus an Deiscirt agus an Oirthir (SagusE). In 2002, bhí an GVA i réigiún an BMW ag 69 faoin gcéad den mheán ag leibhéal stáit, síos ó 76 faoin gcéad in 1996 agus cé gur thóg an réigiún san áireamh 5 faoin gcéad de dhaoine ag an obair, ní raibh ann ach 18 faoin gcéad den GVA. Patrúin Fostaíochta den Fheirm Is gné atá ag dul i méid i bpatrúin feirmeoireachta an t-ardú atá ag teacht ar líon na "bhfeirmeoirí páirtaimseartha". Rinne 73.4 faoin gcéad d'fheirmeoirí in 1991, cur síos ar "obair fheirme" mar a bpríomhshlí bheatha leis an 26.6 faoin gcéad eile le slí bheatha eile (príomhfhostaíocht nó fofhostaíocht). Tá an claonadh i dtreo na tréithe a aithnítear mar “fheirmeoireacht pháirtaimseartha” léirithe ag sonraí sealadacha an CSO do 2005, a chiallaíonn gurb í an fheirmeoireacht príomhfhostaíocht 74,200, nó 56 faoin gcéad, de shealbhóirí. Bhí príomhfhostaíocht nó fofhostaíocht ag 57,100 feirmeoir (44 faoin gcéad) eile. Tá an cinneadh a bheith mar fheirmeoir páirtaimseartha níos coitianta i measc daoine óga. Níl sé coitianta d'fheirmeoirí níos sine athrú chuig post páirtaimseartha den fheirm. Tá impleachtaí aige seo do thodhchaí inmharthana cheantair thuaithe atá níos iargúlta, le pobal feirmeoireachta atá ag dul in aois ag brath go hiomlán ar an ioncam ón talmhaíocht. Léiríonn an Daonáireamh Talmhaíochta is cothroime le dáta agus a rinneadh in 2000, go raibh díreach faoi 5 faoin gcéad d'fheirmeacha (7,507) bainteach le gníomhaíocht neamhthalmhaíochta ar an bhfeirm. Tá briseadh síos ar an bhfigiúr seo imlínithe thíos:

• Foraoiseacht 2,849 feirm • Turasóireacht Feirme 1,240 feirm • Gníomhaíochtaí Áineasa 374 feirm • Ceardaíocht Bhaile 173 feirm • Eile 2,871 feirm

5 Grúpa Feidhmithe Phlean Gnímh Turasóireachta

- 11 -

Áirítear iad seo a leanas ar roinnt de na tascairí cuí a bhaineann leis an ngeilleagar sóisialta tuaithe:

• Tá fostaíocht eile ag daichead a ceathair faoin gcéad d'fheirmeoirí (príomhfhostaíocht nó fofhostaíocht) sa gheilleagar tuaithe níos leithne

• Is díol suntais go bhfuil glacadh náisiúnta an leathanbhanda DSL díreach faoi 4 faoin gcéad den daonra i bhfad níos ísle ná meán an AE

• Tá deis ag earnáil na seirbhísí le GVA de 56 faoin gcéad den mheán náisiúnta cur leis an ngeilleagar tuaithe.

Struchtúir Thalmhaíochta Tá an limisteár iomlán talún in Éirinn thart ar 6.9 milliún heicteár agus úsáidtear 4.3 milliún heicteár nó 62 faoin gcéad den talmhaíocht agus thart ar 710,000 heicteár d'fhoraoiseacht nó thart ar 10 faoin gcéad den talamh iomlán. Tá 79 faoin gcéad den limistéar talmhaíochta leithroinnte d'fhéarach, 11 faoin gcéad d'fhéarach garbh, 7 faoin gcéad do ghránaigh agus 3 faoin gcéad do bharraí (prátaí, biatais siúcra srl). Mar a bhaineann sé le struchtúr aoise, tá 8 faoin gcéad d'fheirmeoirí na hÉireann faoi 35 bliain d'aois agus 48 faoin gcéad d'fheirmeoirí na hÉireann os cionn 55 bliain d'aois. Soláthraíonn Figiúr 3.1 thíos cur síos níos sonraithe ar phróifíl aoise fheirmeoirí na hÉireann in 2005.

Figiúr 3.1

Próifíl Aoise Feirmeoirí na hÉireann, 2005

35-4419%

45-5425%

55-6424%

<358%

>6524%

<35

35-44

45-54

55-64

>65

Tá riachtanas leanúnach ann an talmhaíocht a dhíol le daoine óga nuair a thógtar san áireamh treochtaí sa gheilleagar go ginearálta agus an tarraingteacht a bhaineann le malairt fostaíochta – a fhianaise sin an fás san fheirmeoireacht pháirtaimseartha. Is féidir é seo a dhéanamh trí mheascán de bhearta dreasachta agus ardú foriomlán ar an iomaíochas agus ar an mbrabús ón bhfeirmeoireacht. Tá ísliú leanúnach ag teacht ar líon na bhfeirmeacha ach tá an ráta níos ísle ná tíortha Eorpacha eile. Is in 2005 a tháinig na sonraí is deireanaí ón CSO do struchtúir agus

- 12 -

méid feirmeacha tráth a raibh 131,400 feirm in Éirinn6. Tá thart ar 4 faoin gcéad d'fheirmeacha os cionn 100 heicteár i méid le péire i ngach cúig feirm os cionn 30 heicteár i méid. Ba í meánmhéid feirme in 2005 ná 33.2 heicteár. Soláthraíonn Figiúr 3.2 cur síos sonrach ar mhéid na bhfeirmeacha in Éirinn in 2005.

Figiúr 3.2

Struchtúr Mhéid na Feirme in Éirinn, 2005<5h a7% 5-10h a

12%

10-20h a25%

20-30h a16%

30-50h a21%

50-100h a15%

>100h a4%

<5ha

5- 10ha

10- 20ha

20- 30ha

30- 50ha

50- 100ha

>100ha

Is ceann de na príomhbhacanna ardú a chur ar mhéid feirme ná an leibhéal íseal sa ghluaiseacht teideal talún nuair nár díoladh ach 6,146 heicteár de thalamh talmhaíochta in 2004, chomh maith leis an luach €16,261 an heicteár ar thalamh in 2004. Léiríonn Figiúr 3.3 thíos an t-ísliú atá tagtha ar dhíolachán talamh talmhaíochta de réir mar a d'ardaigh luach talún. Figiúr 3.3

Luachanna Talún agus Measúnú ar Limistéar Talmhaíochta a Díoladh, 1995-2004

€ / h

ecta

re

Méi

dean

na a

dío

ladh

, in

hei

cteá

ir

€/hectare

hectares

Le teacht as an deacracht seo tá roinnt mhaith feirmeoirí ag tógáil talaimh ar léas agus bhí 867,000 heicteár talún ar léas ag thart ar aon trian d'fheirmeoirí in 2003. Tá díolúine cánach ar fáil do thalamh atá ar léas ar feadh níos faide ná cúig bhliana chun feirmeoirí níos sine (os cionn 40 bliain d'aois) a spreagadh chun talamh feirme a thabhairt ar léas d'fheirmeoirí óga atá níos táirgiúla. Léirigh Daonáireamh

6 Tá líon iomlán na sealbhóirí níos ísle ná líon iomlán na bhfeirmeacha atá á reáchtáil mar chuideachtaí tráchtála; níl institiúidí srl. áirithe sa chéad cheann.

- 13 -

Talmhaíochta 2000 leibhéal ard mionú feirme tráth nach raibh ach 28 faoin gcéad d'fheirmeacha i ndáileacht talún amháin agus 18 faoin gcéad d'fheirmeacha i níos mó ná 5 dháileacht. Tá gluaiseacht talún, comhdhlúthú agus luath-aistriú talún, agus bainistíu cuóta solúbtha ina ngnéithe tábhachtacha chun athrú struchtúir a éascú ag leibhéal feirme. 3.1.2 Feidhmiú Earnálacha na Talmhaíochta, na Foraoiseachta agus an Bhia Leanann earnáil an agraibhia a bheith ar cheann de na gnéithe dúchasacha is tábhachtaí agus is diminicí i ngeilleagar na hÉireann. Tá os cionn 131,000 feirm theaghlaigh inti agus thart ar 800 aonad tionsclaíochta ar fud na tíre. In 2006 b'ionann an earnáil agus beagnach os cionn 8 faoin gcéad de GDP agus fostaíocht7 agus beagnach 10 faoin gcéad d'onnmhairithe. De bharr an chlaonadh onnmhairithe an-láidir atá ann agus an méid íseal allmhairithe, tá an earnáil freagrach as cion níos airde de ghlanthuillimh coigríche. Cé go bhfuil laghdú tagtha ar a tábhacht sa gheilleagar de bharr an fháis thapa a tháinig ar earnálacha eile le roinnt blianta anuas tá sí fós mar chuid riachtanach den rath náisiúnta. Bia – Táirgeadh, Allmhairithe agus Struchtúr In 2006 bhí aschuir earraí ag praghsanna táirgóirí de €5.2bn, bainne an príomhcheann (28.5 faoin gcéad), beithigh agus laonta (27.1 faoin gcéad), plandaí foráiste (12.8 faoin gcéad) agus muca (6.1 faoin gcéad). I dtéarmaí féindhóthanachta, tá a dóthain féin mairteola (820 faoin gcéad), muiceola(163 faoin gcéad), caoireola (303 faoin gcéad), feoil éanlathe (101 faoin gcéad), im (1054 faoin gcéad), cáis (354 faoin gcéad) agus púdar bainne (1088 faoin gcéad) ag Éirinn. I gcás gránaigh is leibhéal féindhóthanachta de 90 faoin gcéad atá ag Éirinn. Bhí onnmhairithe agraibhia thart ar €8.1bn in 2006. Bhí mairteoil, táirgí déiríochta agus comhábhair san áireamh in os cionn 45 faoin gcéad de seo. Áiríonn an AE-15 de thart ar 75 faoin gcéad d'onnmhairithe agraibhia na hÉireann. Laistigh de seo is í an Bhreatain an margadh aonair is mó atá ag Éirinn a léiríonn 46 faoin gcéad den díolachán. Is léirscaoileadh trádála an toradh a bheidh ar athbhreithniú CAP a rinneadh le déanaí agus beidh timpeallacht níos iomaíche ann d'onnmhairithe talmhaíochta na hÉireann de bharr Babhta Doha de na cainteanna Trádála Domhanda. Ag tógáil san áireamh tábhacht onnmhairithe mairteola agus táirgí déiríochta onnmhairithe iomlána agraibhia na hÉirinn, beidh gnéithe ar nós iomaíochais agus scála na n-earnálacha seo fós ina bhfachtóirí criticiúla. Tá an earnáil orgánach atá laistigh d'earnáil an Agraibhia beag i gcomparáid le caighdeáin AE. Tá díreach os cionn 1,270 oibritheoir orgánach in Éirinn i láthair na huaire agus díreach faoi bhun 40,000 heicteár á úsáid do tháirgeadh orgánach, níos lú ná 1 faoin gcéad dár gcuid talamh talmhaíochta. Tá fás láidir tagtha ar mhargadh an bhia orgánaigh le roinnt blianta anuas. Meastar gurbh fhiú €38 milliún an margadh orgánach Éireannach ag deireadh 2003. Shroich an figiúr €66 millún an bhliain seo caite.

7 Áirítear ansin talmhaíocht phríomha, bia, deochanna agus tobac

- 14 -

Tá an chuid is mó de na cuideachtaí bia sa chatagóir beag go meánmhéid. Ar an iomlán tá scaipeadh réasúnta geógrafach ag an tionscal agus is foinse thábhachtach fostaíochta ar fud na tíre é. Tá tionscal na feola níos láidre i gceantar na teorann, san oirthear láir agus sa taobh thoir theas den tír, tá tionscal na déiríochta níos láidre san oirdheisceart agus san iardheisceart. Tá tuilleadh mionsonraí leagtha amach i dTáblaí 3 – 10 in Aguisín 1 ar an staid atá coimrithe sa chuid seo. Ag Féachaint chun Cinn Is é cuspóir foriomlán earnáil an agraibhia earnáil a fhorbairt a bheidh dírithe ar thomhaltóirí agus a bheidh iomaíoch a fhorbairt a chuirfidh le geilleagar, le sochaí agus le comhshaol tuaithe bríomhar. Is léir go bhfuil tuilleadh athruithe ollmhóra ar an mbealach i bpolasaí idirnáisiúnta agus i bpolasaí an AE agus i dtreochtaí an mhargaidh. Cruthóidh na hathruithe seo margaí tráchtearraí AE agus domhanda atá níos iomaíche agus margaí táirgí bia atá níos casta agus níos nuálaí. Tá an margadh atá dúshlánach agus dian cheana féin ag éirí níos dúshlánaí agus níos déine fós. Treiseofar na treochtaí seo trí léirscaoileadh méadaithe trádála a thiocfaidh ó chomhaontú WTO a d'fhéadfadh tarlú. Teastóidh athruithe a dhéanamh ag gach leibhéal sa tionscal talmhaíochta agus bia le go n-éireoidh linn sa timpeallacht nua seo. Caithfidh Éire go háirithe:

• Leas a bhaint as 'an saoirse a bheith i mbun feirmeoireachta' don mhargadh a eascraíonn as díchúpláil íocaíochtaí díreacha feirme,

• Díriú ar riachtanais na dtomaltóirí ag gach céim sa slabhra luacha, go háirithe na caighdeáin is airde i dtaobh sábháilteachta bia a chinntiú,

• Leanúint ar aghaidh ag cur leis an bpróiseas athrú struchtúir ag leibhéal feirme agus ag leibhéal an phróiseálaí chun na struchtúir is iomaíche agus is féidir a bhaint amach,

• A chinntiú go ndéanfar forbairt ar bhonn eolais agus scileanna teicniúla na hearnála ionas go mbeidh tús áite aici go domhanda,

• Na hinniúlachtaí seo a mheaitseáil le fócas fiontraíochta chun leas a bhaint as deiseanna margaíochta.

• An earnáil talmhaíochta a spreagadh chun glacadh le teicnící atá deartha chun maolú a dhéanamh ar athrú aeráide agus laghdú a dhéanamh ar na hastuithe gáis ag dul san atmaisféar.

• Tionchair athrú aeráide a d'fhéadfadh a bheith ann sa todhchaí a aithint mar aon leis an tionchar seo is dóigh a tharlóidh agus straitéis a ullmhú chun cuidiú le hearnáil na talmhaíochta in Éirinn dul in oiriúint do na hathruithe seo.

Foraoiseacht Ní amháin gur earnáil í earnáil na foraoiseachta in Éirinn atá ag fás agus ag leathnú ach is tionscal bríomhar foraoise agus earnáil iompair agus bainte nua-aimseartha í. Tá earnáil an fháis déanta suas de go leor fiontair bheaga agus mheánmhéide a thugann seirbhís do choillte agus d'fhoraoisí na hÉireann ar a n-áirítear, naíolanna foraoise, comhairleoirí cuideachtaí féinmheasúnaithe agus conraitheoirí foraoise. Is feirmeoirí a dhéanann os cionn 90 faoin gcéad den phlandáil nua ar fad anois atá ag cur athrú suntasach ar struchtúr úinéireachta foraoise in Éirinn agus tá 16,000

- 15 -

plandálacha príobháideacha bunaithe anois. Sholáthraigh an fhoraoiseacht malairt fiontar d'fheirmeoirí a bhí ag lorg agus a bheidh ag lorg éagsúlú ó phatrúin thraidisiúnta talmhaíochta. Áirítear in earnáil na próiseála sábh-mhuilte buaircíneach agus sábh-mhuilte crua-adhmaid atá ag brath ar an earnáil fáis mar fhoinse amhábhair. Áirithe anseo chomh maith tá muilte painéil a úsáideann meascán d'iomáin chruinne bheaga, adhmad athchúrsáilte agus dramhaíl adhmaid. Ansin tá an earnáil bainte agus iompair a chruthaíonn na naisc bhunúsacha idir na hearnálacha fáis agus próiseála. Seo a leanas achoimre ar an gcuidiú a thugann an fhoraoiseacht i dtéarmaí geilleagair agus fostaíochta:

• Is ionann an earnáil agus 0.3 faoin gcéad den GDP. • Tá os cionn 2,000 duine fostaithe go díreach faoi láthair san fhoraoiseacht

(ní áirítear anseo ionchur saothair 15,000 feirmeoir a bhfuil plandálacha príobháideacha ina seilbh);

• Tá 6,300 duine eile fostaithe i dtionscail síos le sruth ar nós sábhmhuilleoireachta agus déantúsaíocht táirgí cláir adhmaid;

• Tá os cionn 17,000 duine go díreach i mbun fáis nó úsáid táirgí foraoise nó i mbun earnálacha lena mbaineann;

• In aghaidh gach cúig phost breise a cruthófar san fhoraoiseacht cruthófar trí phost eile áit éigin eile sa gheilleagar.

• B’ionann táirgeadh saothair san fhoraoiseacht agus oll-luach breise (GVA) de €49,047 agus €54,691 in aghaidh an duine a bhí fhostaithe san earnáil phróiseála adhmaid

• Sheas ollfhoirmiú caipitil sheasta san fhoraoiseacht ag €33.8m (ar a n-áirítear logáil) in 2004.

Ag breathnú chun cinn is í an aidhm fhoriomlán ná an earnáil a fhorbairt chuig leibhéal agus ar bhealach a thabharfaidh an cúiteamh is fearr don gheilleagar náisiúnta agus don dea-bhraisint shóisialta ar bhonn inbhuanaithe agus ar bhealach atá comhoiriúnach do chosaint an chomhshaoil. An limistéar talún atá faoi fhoraoiseacht a mhéadú ó 10 faoin gcéad go 17 faoin gcéad an sprioc reatha. Tá sin faoi athbhreithniú agus is ar éigean go dtiocfaidh méadú air. Ar aon bhealach tá dhá chuspóir ghaolmhara ag an gclár coillteoireachta (a) táirgeadh adhmaid, agus (b) seachadadh earraí poiblí. Beidh an clár bunaithe ar critéir MCPFE8 do Bhainistiú Inbhuanaithe Foraoise agus beidh sé deartha mar sin le spriocanna geilleagair, sóisialta agus comhshaoil a sheachadadh. Chomh maith leis sin tá staidéar ar bun leis na tailte is oiriúnaí d'fhás crann a aithint agus déanfar na torthaí a mheas. Cé nach dtacófar leis an bhforaoiseacht faoin gclár seo geobhaidh sí cúnamh maoinithe comhlántach ón státchiste faoin bPlean Forbartha Náisiúnta. Is lasmuigh den chlár a dhéanfar maoiniú ar Fhoraoiseacht toisc go bhféadfar níos mó maoinithe a fháil leis an gcur chuige sin agus meastar go gcuirfidh sé sin leis an dóchúlacht atá ann go mbainfear amach an sprioc reatha maidir le cur leis an méid talún atá faoi fhoraois. Beidh an tacaíocht a bheifear a thabhairt don fhoraoiseacht faoin bPlean Forbartha Náisiúnta ag teacht go mór le haidhmeanna an chláir. Cé go mbeidh

8 Comhdháil Airí ar Chosaint Foraoisí san Eoraip

- 16 -

cúnamh ar fáil do bhreis iomaíochais is ar an gcuidíu a thabhafaidh an choillteoireacht don chomhshaol a bheidh an fócas. Sa chomhthéacs sin tá na fachtóirí seo a leanas ábhartha:-

• Is féidir leis an bhforaoiseacht go háirithe an fhoraoiseacht atá pleanáilte go maith cúnamh dearfach a thabhairt don bhithéagsúlacht. Déanann Treoirlínte atá ann cheana cur síos ar bhearta praiticiúla chun cuspóirí bithéagsúlachta a bhaint amach. Orthu seo áirítear an riachtanas atá ann gnáthóga agus ainmhithe atá ann agus a bhfuil leas ar leith ag baint leo a aithint; an tábhacht a bhaineann le roghnú speiceas; agus limistéir oscailte a thabhairt isteach agus gnáthóga a choinneáil san fhoraois. Tá patrún na foraoise in Éirinn ag athrú go foraoisí níos lú le níos mó éagsúlachta speiceas, atá neadaithe i dtírdhreacha measctha de thalamh curadóireachta, féaraigh, bogaigh agus talamh ard. Cruthaíonn sé seo mósáic de chineálacha difriúla gnáthóg. Ag tógáil san áireamh an taighde a rinneadh le gairid ar an mbithéagsúlacht, déanfaidh an NDP forbairt ar an ngné seo agus tabharfaidh sí aghaidh ar bhealaí chun tacú le foraoiseacht le cuspóirí feabhsaithe comhshaoil ar nós conair fhiadhúlra a leathnú, plandáil bhruachánach agus scéim atá dírithe ar sholáthar íocaíochtaí foraoise-comhshaoil.

• Tá ról suntasach ag an bhforaoiseacht le cur in aghaidh athrú aeráide le sprioc leagtha síos sa Straitéis Náisiúnta um Athrú Aeráide na hÉireann forlámhú a dhéanamh ar 1.01 milliún tonna in aghaidh na bliana de dhé-ocsáid charbóin faoi 2010. Léiríonn na meastacháin is deireanaí go sroichfidh an leibheál forlámhais sna foraoisí atá incháilite faoi Kyoto go príomha iad siúd a cuireadh i bhfeidhm ó 1990, thart ar 2.1 milliún tonna de CO2 sa bhliain i rith chéad tréimhse tiomantais Kyoto 2008-2012. Is foinse fuinnimh inathnuaite gur féidir brath uirthi an fhoraoiseacht agus is féidir léi ár spléachas ar ola allmhairithe a laghdú leis an mbuntáiste a bheith neodrach ó thaobh carbóin de.

• Bunaithe ar leibhéal na coillteoireachta ó lár na 1980í, ardóidh an cúnamh a thugann tanú foraoise don slabhra náisiúnta soláthar fuinnimh ó 0.8 PJ (Peta Joules) in 2006 go 2.6 PJ in 2020. Léiríonn sé seo freisin an cúnamh a d'fhéadfadh an fhoraoiseacht a thabhairt do riachtanais fuinnimh sa todhchaí.

3.1.3 An Comhshaol agus Bainistiú Talún Tá an talmhaíocht in Éirinn leathan agus féarbhunaithe den chuid is mó. Tá thart ar 10 faoin gcéad den limistéar talmhaíochta (UAA) inúsáidte tógtha le curaíocht; agus tá an chuid is mó den chuid atá fanta a úsáid d'fheirmeoireacht eallach agus caorach. Tá seachtó cúig faoin gcéad den UAA catagóirithe faoi láthair mar thalamh atá faoi mhíbhuntáiste, agus cáilíonn 77 faoin gcéad d'fheirmeoirí d'íocaíochtaí Limistéir Mhídheisiúla (LFAanna). Tá díchúpláil iomlán íocaíochtaí díreacha ó tháirgeacht roghnaithe ag Éire le héifeacht ón 1 Eanáir 2005. Mar thoradh air sin, bhíothas á thuar go dtiocfadh laghdú ar leibhéil stoc agus b’amhlaidh a bhí; go deimhin, ba mhó an laghdú a tháinig ar líon na

- 17 -

gcaoirigh, go mór is go fada, ná mar a bhíothas a thuar9. Cé nach bhfuil treochtaí soiléir fós, tá laghdú ginearálta ar leibhéal stocála tuartha. Tá an chosúlacht ann mar sin go gcuirfidh earnáil atá leathan den chuid is mó cheana féin níos lú brú ar an gcomhshaol agus ar an mbithéagsúlacht. (Mar shampla, déanfaidh an laghdú a bhfuiltear ag súil leis ar líon an bheostoic agus an laghdú dá réir sin in úsáid an mhianra N laghduithe suntasacha in astuithe gáis cheaptha teasa on earnáil). Tá an seans ann, áfach, go n-éireoidh mionlach feirmeoirí go príomha níos déine ina bhfeirmeoireacht in earnálacha na déiríochta agus na curaíochta de bharr deiseanna sa mhargadh. Laghdú i líon an eallaigh agus na gcaorach ón mbliain 2000 i leith10 Tábla 3.3:

Cineál Beostoc

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Eallach (X 1,000)

7,037 7,049 6,992 6,999 7,015 6,982 6,9150

Caoirigh (X 1,000)

7,555 7,330 7,209 6,848 6,777 6,392 5,973

Tá an staid maidir le gnéithe éagsúla comhshaoil leagtha amach thíos.

Caighdeán Uisce Cé go bhfuil an fhianaise ann go bhfuil roinnt truaillithe nó beagán truaillithe in aibhneacha agus i lochanna áirithe, tá caighdeán uisce na hÉireann go maith nuair a chuirtear i gcomparáid é le go leor tíortha eile san AE. Cuireann an Ghníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (EPA) i láthair an léargas is deireanaí sa tuairisc náisiúnta ar chaighdeán uisce don tréimhse 2003-2005, ar an riocht ina bhfuil aibhneacha agus uisce an stáit. Thaispeáin tuairisc an EPA don tréimhse 2001–2003 feabhas i gcomparáid le tréimhse thuairiscithe 1995–1997 agus d'athraigh treocht an mhaolaithe sa chaighdeán uisce a ba léir nuair a tháinig an chuid sin den chanáil chun cinn ar dtús go luath sna 1980í. Léiríonn an tuairisc is deireanaí go bhfuil uisce na hÉireann fós ar ardchaighdeán. Tháinig an tuairisc ar fheidhmiú náisiúnta Rialacháin Fosfair a d'fhoilsigh an EPA in 2005 ar an tátal gur chloígh 401 loch (80.8 faoin gcéad) den 496 loch leis an eolas stadas trófach suas go dáta leis na spriocanna a bhí leagtha síos. Mheas an EPA gur gníomhaíochtaí talmhaíochta ba chúis leis an saibhriú cothaitheacht a chur as do lochanna nár chloígh agus bhí foinsí eile i gceist freisin ar nós scaoileadh séarachais i gcásanna eile. Tá Éire ag feidhmiú faoi láthair de réir spriocanna chun cloí lena geallantas faoin gCreat-Treoir Uisce (WFD). Tá roinnt feabhsúchán áitiúil ar chaighdeán uisce de bharr fheidhmiú cláir bhearta na gcomhairlí áitiúla faoi na Rialacháin Fosfair cé nach bhfuil na feabhsúcháin uilíoch. Beidh ról lárnach ag comhairlí áitiúla i bhfeidhmiú an Chreat-Treoir Uisce in Éirinn, ar a n-áirítear bearta feidhmiúcháin agus forbartha. Soláthróidh tionscadail Bhainistiú Abhantracha atá bunaithe le héascú a dhéanamh ar an Treoir, an t-eolas atá riachtanach ionas go mbeidh comhairlí áitiúla in ann an caighdeán uisce a chosaint agus a fheabhsú laistigh dá limistéir fheidhme.

9 An Phríomhoifig Staidrimh, suirbhé ar bheostoc um Mheitheamh 10 Sa bhliain 2003 bhí FAPRI Ireland ag tuar go dtiocfadh laghdú de 23 faoin gcéad ar líon na gcaorach faoin mbliain 2012 mar thoradh ar dhíchúpláil; faoi cheann dheireadh na bliana 2006 is amhlaidh go bhfuil laghdú de 28 faoin gcéad ann.

- 18 -

Aistríodh isteach sa dlí náisiúnta An Creat-Treoir Uisce (2000/60/CE) in 2003. Tá an feidhmiú faoi chúram na n-údarás inniúil, go háirithe an Ghníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (EPA) agus comhairlí áitiúla. Bhunaigh comhairlí áitiúla Tionscadail Cheantair Abhantrach (RBD) in 2003/2004 le tacú le feidhmiú na Treorach. Eisíodh Tuarascáil Saintréithe do gach RBD i Nollaig 2004. Tháinig cláir mhonatóireachta i bhfeidhm (faoi chúram an EPA) i Nollaig 2006. Foilseoidh comhairlí áitiúla forbhreathnú achomair de ghnéithe suntasacha bhainistiú uisce i ngach RBD i Meitheamh 2007, ar mhaithe le comhairliúchán poiblí chun dréacht phleananna bainistithe a ullmhú do na RBDanna. Foilseoidh comhairlí áitiúla dréacht Phlean Bhainistiú Abhantrach do gach RBD i Meitheamh 2008, ar mhaithe le comhairliúchán poiblí. I Meitheamh 2009, glacfaidh agus foilseoidh comhairlí áitiúla an Plean Bhainistiú Abhantrach deiridh (ar a n-áireofar cuspóirí na réimsí uisce agus cláir bheart chun freastal ar na cuspóirí sin) tar éis comhairliúcháin agus leasuithe cuí. Beidh gnéithe uile na gclár beart á bhfeidhmiú ag na húdaráis chuí faoi 2012 ar a dheireanaí; agus i Meitheamh 2015 agus gach sé bliana ina dhiaidh sin athbhreithneoidh agus tabharfar an Plean Bhainistiú Abhantraí agus na cláir bheart cothrom le dáta mas cuí. Chinn Rialtas na hÉireann in 2003 glacadh le cur chuige limistéar iomlán d'fheidhmiú an Treoir um Níotráití agus rinneadh na rialacháin a bhí riachtanach chun an limistéar iomlán náisiúnta a aithint mar limistéar ar a mbunófai clár gnímh agus a gcuirfidh i bhfeidhm é de réir na Treorach. Aistríodh an Treoir féin isteach sa dlí náisiúnta i bhFeabhra 2006. Soláthraíonn scéim athbhreithnithe bhainistiú dramhaíola feirme, a tugadh isteach i Márta 2006 tar éis cead an AE a fháil do chúnamh stáit a bhí riachtanach, cúnamh deontais d'fheirmeoirí chun infheistíocht a dhéanamh inter alia, breis áiseanna stórála dramhaíola má theastaíonn sin uathu chun cloí leis na Rialacháin a thugann éifeacht don Treoir. Soláthraíonn scéim eile cúnamh deontas, ar bhonn trialach, do theicneolaíocht nua chun aoileach ainmhithe a phróiseáil agus a leathadh ar bhealach atá báúil don chomhshaol. Tháinig deireadh le tréimhse iarratais don dá scéim ag deireadh 2006. Ceapadh cur chuige limistéar iomlán lena chinntiú go mbeadh cur chuige cuimsitheach ann chun truailliú ó gach foinse talmhaíochta, ó fhosfar chomh maith le nítrigin a chosc. Maidir le clós na feirme agus seachaint truaillithe a eascraíonn as sin, beidh sé de dhualgas dlíthiúíl ar na feirmoirí ar fad faoin Rialachán:

• Laghdú a dhéanamh ar an méid uisce salach a tháirgítear ar an ngabháltas agus na céimeanna cuí ar fad a thógáil lena chinntiú go n-athstiúrófar an t-uisce báistí ó dhíonta, ceantair phábháilte nach bhfuil salach agus ó thalamh ard chuig sruth éalaithe uisce glan agus go gcuirfear cosc ar dul isteach ar cheantair phábháilte atá salach, srl.

• A chinntiú go ndéantar cothabháil ar áiseanna stórála d'aoileach beostoic, leasúchán orgánach, uisce salach agus eisiltigh ó charnán aoiligh, carnáin aoiligh agus sadhlais ar chlós na feirme agus go bhfuileadar saor ó locht struchtúrtha agus ar chaighdeán atá riachtanach le rith chun srutha nó púscadh isteach sa talamh nó in uisce dromchla a sheachaint.

• A chinntiú go bhfreastalaíonn na háiseanna nua stórála ar an gcritéar thuas.

- 19 -

• Freastal d’íosacmhainn stórála d'aoileach beostoic a tháirgeann eallaigh 16, 18, 20 nó 22 de sheachtaine, ag brath ar an láthair. Baineann riachtanas ginearálta de 26 seachtaine le haonaid mhuca agus éanlaith.

I dtaca le stóráil agus le truailliú a sheachaint cuireann na Rialacháin riachtanais dhéine ar na gabháltais feirme ar fad i dtéarmaí leasúcháin orgánacha nó ceimiceacha a leathadh ar an talamh:

• Teorainn a chur le leathadh leasúcháin ag brath ar riachtanais an chineál ithreach agus barra

• Am agus an modh leata, ar a n-áirítear tréimhsí atá dúnta do leathadh orgánach agus ceimiceach

• Criosanna bufair sainiúla do thoibreacha, d’uiscechúrsaí agus do lochanna, a bhfuil cosc ar leathadh leasúcháin laistigh díobh.

Cé go léiríonn an tuairisc is deireanaí de chuid an EPA go bhfuil caighdeán uisce in Éirinn fós ar ardchaighdeán go ginearálta, tapóidh Éire an deis faoin gClár Forbartha Tuaithe le bearta deonacha atá deartha chun caighdeán uisce i roinnt réimsí a thabhairt isteach: go speisialta, aibhneacha bradán agus gnáthóga diúilicíní péarla áirithe, agus dobharcheantair lochanna áirithe san iarthar. Déanfar na bearta seo a sheachadadh ar bhealach a chomhlánóidh an dá idirghabháil atá molta faoi Chláir Oibríochtaí na dTionól Réigiúnach a bhaineann le beart cosanta foinsí uisce agus clár cóireála do ghrúpscéimeanna uisce áitiúla. Fuair Éire cinneadh fabhrach ó Choiste Nítrigín an AE faoi Shamhain 2006, ar iarratas ar shocruithe maolaithe a cheadóidh d'fheirmeoirí feidhmiú ag leibhéal go 250cg NORG an heicteár faoina choinníollacha agus na srianta cuí.

Caighdeán aeir Tugann an tríú staid de thuairisc comhshaoil an EPA, “Comhshaol na hÉireann 2004”, le chéile an t-eolas is deireanaí ar chaighdeán an chomhshaoil in Éirinn. Déanann sé measúnú ar na fachtóirí a chuireann isteach ar an gcomhshaol agus pléann polasaithe cosanta go náisiúnta agus go hidirnáisiúnta araon. Sa tuairisc seo deir an EPA ‘nach bhfuil fadhbanna tromchúiseacha cáilíochtaí aeir lasmuigh in Éirinn. Tá na fadhbanna a bhain le toitcheo an gheimhridh i roinnt de na cathracha móra sna 1980aí agus i dtús na 1990aí a d'eascraíodh as dóchan guail díothaithe’. Tugann sé ar aird freisin ‘de thoradh rathúlacht na srianta truaillithe, a bhaineann le foinsí do-aistrithe gur iad na hastuithe ón trácht ar bhóithre atá anois ina bpríomhbhagairt don chaighdeáin aeir in Éirinn’. Áirítear an chuid is mó d'astuithe amóinia laistigh de gheilleagar na hÉireainn leis an talmhaíocht, a eascraíonn go príomha as aoileach ainmhithe agus as leasúcháin atá bunaithe ar nítrigín. Tugann na Rialacháin éifeacht don Treoir Níotráití teorainneacha leasúcháin a leagan síos a thugann dreasacht eacnamaíochta d'fheirmeoirí cothaithigh a úsáid chomh héifeachtach agus is féidir trí roghnú cúramach a dhéanamh ar thréimhsí leata agus úsáid a bhaint as teicneolaíocht leata a laghdaíonn nochtadh don aer, araon. Tá laghduithe in astuithe amóinia ó dhramhaíl orgánach ag tarlú de bharr laghdú a bheith ag teacht ar líon na n-ainmhithe. Is dócha go leanfadh laghduithe líon

- 20 -

an bheostoic de bharr na díchúplála atá ag tarlú faoin gComhbheartas Talmhaíochta in Éirinn agus de bharr go bhfuil na teorainneacha astuithe amóinia de 116,000 tonna atá leagtha síos ag an Treoir um Uasteorainneacha Náisiúnta Astúchán an AE 2001/81/CE bainte amach cheana (Léiríonn figiúirí do 2005 astuithe ag 112.67 Kt); is dóigh go mbeidh sé i bhfad níos fearr ná sin faoin spriocdháta. D’fhéadfadh leibhéal níos airde d’fhosuithe amóinia a bheith ann go háitiúil mar thoradh ar astuithe amóinia tiubhaithe a thagann as dianfhearais éanlaith chlóis agus muc. Tugtar aird ar leith ar an gceist maidir le fosú amóinia a d’fhéadfadh a bheith ann i limistéir ina bhfuil láithreáin Natura trí rannpháirtíocht na n-údarás chomhshaoil iomchuí i gcinntí pleanála maidir le fearais bheostoc sna limistéir sin nó lena n-ais. Tugann an Straitéis Náisiúnta um Athrú Aeráide 2007–2013 ar aird go n-aithníonn an Rialtas gur dóigh go soláthróidh meicníochtaí atá margadhbhunaithe an scóip le haghaidh astuithe breise a sheachadadh. Sa chás sin is eol don Roinn Talmhaíochta agus Bia na buntáistí dúbailte comhshaoil a bheidh ag teicneolaíocht leata aoiligh an chúlchrú (i.e. laghdú GHG agus astuithe amóinia araon). Dá réir sin, cuirfidh an Roinn chun cinn úsáid na teicneolaíochta seo i measc feirmeoirí (trí REPS go háirithe). Táthar ag breathnú ar dhreasacht airgeadais agus lámhaltas fabhrach cánach a sholáthar do chonraitheoirí talmhaíochta a cheannaíonn cúlchrúnna.

Athrú aeráide Soláthraíonn an chéad Straitéis Náisiúnta um Athrú Aeráide de chuid na hÉireann a foilsíodh in 2000, laghdú in astuithe meatáin ón tréad náisiúnta gur ionann é agus laghdú leibhéil teilgthe de 10 faoi gcéad faoi 2010 den líon beostoic. Soláthraíonn an Straitéis go gcoinneofar an coimheá cuí idir laghduithe díreacha sa líon stoic agus diansaothrú beart eile ar a n-áirítear clár taighde tosaíochta le bealaí laghduithe astuithe a aithint. Soláthraíonn sé freisin laghduithe in astuithe N2O a thagann ó leathadh leasúcháin nítrigineacha 10 faoin gcéad faoi na leibhéil a bhfuiltear ag súil leis faoi 2010, a dtacóidh bearta eile leis chun astuithe N2O ó ithreacha a laghdú.

Tá sé tuartha go dtiocfaidh titim mhór ar astuithe le linn thréimhse thiomanta Kyoto 2008–2012 go meán 17.644 mt sa bhliain — thart ar 12 faoin gcéad faoi leibhéil 1990. Glacann na teilgin seo leis go ndéanfaidh díchúpláil iomlán na tacaíochta talmhaíochta ón táirgeacht, ar cuireadh tús léi ar 1 Eanáir 2005, laghduithe suntasacha ar líon na n-ainmhithe ar fheirmeacha in Éirinn, agus dá bharr sin laghduithe ar astuithe. Thuairiscigh an Ghníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil gur tháinig laghdú 20.07 Mt in 2003 go 19.88 Mt in 2004 ar astuithe ón talmhaíocht, de bharr laghduithe astuithe ó ocsáid níotrach ó úsáid leasúcháin, go príomha. Tá an talmhaíocht fós ar an rannpháirtí is mó den fhoriomlán astuithe, tráth a bhfuil astuithe meatáin agus ocsáid níotrach ag beagnach 29 faoin gcéad den choibhéis iomlán náisiúnta CO2. Tá sé seo síos go suntasach ó 1990, áfach, tráth a raibh an talmhaíocht ag 35.9 faoin gcéad den iomlán.

Cé gur trí bhearta foraoiseachta na hÉireann a chruthófar poill charbóin den chuid is mó, bearta nach n-áirítear sa chlár seo, comhlánófar go mór iad trí thacú le fálta sceach a chur agus a chothú tríd an scéim REPS: áirítear ar an gclár 4,800 ciliméadar de fhálta sceach nua a chur agus athnuachan a dhéanamh ar 3,200 ciliméadar eile. Cuirfidh an beart um bainistiú cothaitheach, atá ar cheann d’aon cheann déag de phríomhchúraimí REPS, pleanáil ar bhainistiú cothaitheach réimse-ar-réimse i gcrích, bunaithe ar thástálacha ithreach agus ar leibhéal na ngníomhaíochtaí feirmeoireachta,

- 21 -

agus bainfear an leas is mó is féidir as úsáid leasachán agus íoslaghdófar astuithe ón bhfoinse sin dá bharr. Maidir le hastuithe, cuirfear tuilleadh laghduithe i gcrích trí íosmhéid curaíochta agus íosmhéid fhéaraigh clóbhair a chur chun cinn, leis an scéim REPS, agus laghdófar an gá a bheidh le leasachán nítrigineach.

Dhírigh an polasaí náisiúnta go príomha go dtí seo ar mhaolú ar astuithe gáis cheaptha teasa, i.e. ag laghdú nó ag teorainniú astuithe ag teacht le geallantas na hÉireann i leith chuspóirí Phrótocal Kyoto agus Coinbhinsiún na Náisiún Aontaithe ar Athrú Aeráide. Cé go bhfuil gníomh maolaithe tábhachtach i dtéarmaí moille nó laghdú a dheánamh ar thionchar athrú aeráide, is dóigh go bhfuil méid éigin athrú aeráide tarlaithe cheana féin, de bharr leibhéil reatha agus leibhéil stairiúla astuithe gáis cheaptha teasa. (Is é an príomhthionchar intuartha ganntanais uisce in Oirdheisceart na hÉireann). Fiú má dhéantar dul chun cinn suntasach i laghdú astuithe domhanda gáis cheapta teasa sa ghearrtéarma agus sa mheántéarma, leanfaidh astuithe reatha agus stairiúla le hathruithe aeráide a dhéanamh sa todhchaí. Tá an riachtanas gníomhú ar fheabhsúchán thar a bheith tábhachtach agus aithníonn Éire é sin. Tá clár suntasach taighde ar athrú aeráide curtha ar bun ag údaráis in Éirinn i limistéir mhaolaithe, oiriúnú, tuairimí agus in eolaíocht bhunúsach. Áirítear ar chuspóirí sonracha d'infheistíocht i dtaighde ar fheabhsú athrú aeráide, soláthar anailíse d'athrú aeráide réamh-mheasta agus a thionchar d'Éirinn agus forbairt acmhainn anailíseach sa réimse seo. Bunaíodh tionscadal Cuibhreannais Pobail Athrú Aeráide d’Éirinn (C4i) in 2003. Is é an príomh-chuspóir atá aige an obair náistiúnta i dtaighde athrú aeráide a bheith níos déine agus níos daingnithe trí thógáil ar acmhainneacht do mhúnlóireacht réigiúnach aeráide in Éirinn agus cúnamh a sholáthar d'eolaithe Éireannacha atá ag baint úsáide as aschur samhla aeráide dá gcuid anailíse. Is iad an Ghníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil, Met Éireann, Fuinneamh Inbhuanaithe Éireann, agus an tÚdarás um Ard-Oideachais, atá ag maoiniú Thionscadal C4i (faoin bPlean Forbartha Náisiúnta). Chuidigh C4i le saoráid réigiúnach múnlóireachta aeráide a fhorbairt ó shaoráid réigiúnach mhúnlóireachta aeráide i Met Éireann. Cuideoidh an tsaoráid nua leis na hiarrachtaí náisiunta sa taighde ar athrú aeráide, tacóidh sí leis an bpobal eolaithe comhshaoil agus cuideoidh sí le déantóirí polasaí i bpleanáil chun dul in oiriúint d'athrú aeráide. Tá tuilleadh anailíse ar chásanna aeráide á stiúradh faoi choimirce C4i, a scrúdóidh na tionchair don talmhaíocht agus do bhainistiú uisce, ag díriú ar cheantair abhantrach. Déanfar tuilleadh forbartha ar an anailís seo atá faoi stiúir Met Éireann agus Ollscoil Náisiúnta na hÉireann (Maigh Nuad) sna blianta atá romhainn. Tá níos mó aird a thabhairt anois ar rudaí aisteacha a tharlaíonn. Tá súil á coinnéail go domhanda le roinnt blianta anuas ar thionchar báistí, stoirmeacha, agus teas aisteach. D'fhéadfadh siad seo níos mó damáiste a dhéanamh ná meán-athrúite a tharlaíonn de réir a chéile agus a bhfuil samhail aeráide in ann iad a thuar níos éasca. Tá cur cuige nua á fhorbairt maidir le hanailís staitisticiúil agus dóchúlacht ar rudaí aisteacha a tharlaíonn le cinneadh níos fearr a dhéanamh maidir leis na baoil agus leis na tionchair a d'fhéadfadh a bheith ag gabháil leo. D'aithin tuairisc 2004 an Ghrúpa Athbreithnithe ar Pholasaí Tuilte an riachtanas atá ann réadtiomnú a dhéanamh ar chur chuige polasaí soiléir cuimsitheach do thuilte ar bhonn náisiúnta agus sainmhíniú soiléir a thabhairt ar ról agus ar fhreagrachtaí na ngeallsealbhóirí a mbaineann sé leo. Aithníonn an tuairisc go bhfuil athrú aeráide ar cheann de na gnéithe is tábhachtaí gur chóir díriú orthu nuair atá bearta faoisimh tuilte

- 22 -

in Éirinn á meas. D'ainmnigh an Rialtas Oifig na nOibreacha Poiblí (OPW) mar cheann-ghníomhaireacht le polasaí tuilte a feidhmiú in Éirinn tar éis na tuairisce. Tá an OPW faoi láthair ag forbairt straitéise i gcomhar leis na gníomhaireachtaí stáit lena mbaineann sé chun baol ó thuilte a bhainistiú. Tá an OPW ag comhordú corás bhainistiú tuilte (trí thionscnamh Chaladh na Sionainne) le cuidiú le feabhas a chur ar stádas Chaladh na Sionainne, go háirithe mar go gcuireann tuilte samhraidh isteach air, a

• éileoidh ar Uiscebhealaí Éireann pleananna bainistithe so-iniúchta a sholáthar síos le sruth ón gcaladh do struchtúir (bualchomhlaí) smachtaithe tuilte Chaladh na Sionainne a ndearnadh athchóiriú/réiteach orthu le gairid;

• chuirfidh ar iachall ar an OPW crainn a ghlanadh/a bhaint a dhéanfaidh athchóiriú agus a chuirfidh le cumas na gcainéal faoisimh tuilte, le breithniú tugtha freisin tuilleadh méide a chur ar chumas na gcainéal trí bhruacha lathaí a ghlanadh;

• measúnú tionchar comhshaoil a áireamh freisin chun an cur chuige is fearr a aimsiú le lathach mhóna a bhaint as na cainéil bheaga sna calaí féin atá dúnta agus a bhíodh á nglanadh ag Bord na Móna [PEAT] go dtí le cúig bhliana déag ó shin.

Díreofar ar thuilte troma in Éirinn ag teacht le Treoir AE ar mheasúnú agus ar bhainistiú an bhaoil atá ann ó thuilte atá molta a luaithe agus a ghlactar leis go foirmiúil. Tá réamh-mheasúnú déanta cheana féin ag Éirinn ar thrí abhantrach atá i mbaol ó thuilte agus táthar ag súil le teimpléad a fhorbairt do pleananna bainistithe tuilte d'abhrantacha aibhneacha. De réir théarmaí na Treorach nua, cuirfear béim shuntasach ar ról na dtuilemhánna agus ar chleachtais úsáide talún níos oiriúnaí. Breithneofar freisin feabhsú in athrú aeráide sa chéad sraith feidhmithe, a thosóidh in 2011 le réamh-mheasúnú ar an mbaol ó thuilte. Tá maoiniú leithroinnte do thaighde11 ag an Roinn Talmhaíochta agus Bia faoin gClár um Spreagadh Taighde, le feabhas a chur ar thuiscint na dtionchar a bheidh ag athrú aeráide ar tháirgeadh talmhaíochta ag leibhéal feirme. Úsáidfidh an clár taighde seo múnla meicníochta le táirgeacht barraí agus feárach in Éirinn a aimsiú i gcásanna roghnaithe athraithe aeráide. Cé gurb é an príomhchuspóir a bheidh aige a fháil amach cén chaoi a gcuirfidh sé seo isteach ar tháirgeadh ag leibhéal feirme in Éirinn, scrúdóidh se freisin na tionchair agus na roghanna d'fheirmeoirí in Éirinn. Beidh na haschuir ó na múnlaí seo á n-úsáid ag Ionad Taighde na hEacnamaíochta Tuaithe (RERC) le tuilleadh fiosruithe a dhéanamh maidir le tionchair athrú aeráide agus le malairtí inbhuanaithe a aithint ag scála feirme. Maidir le foraoiseacht, cheadaigh COFORD cómholadh Éireann - An Ríocht Aontaithe a bhaineann le húsáid suíomh rangaithe éicea-eolaíochta (ESC) maidir le múnlú a dhéanamh ar thionchair chásanna athruithe aeráide a bheidh ar fhoraoisí in Éirinn agus an mbealach ina bhféadfaimis feabhas a chur ar an gcaoi a roghnaímid ár speicis agus cleachtais eile le feabhas a chur ar aeráidí sa todhchaí. Féachfar arís air sin agus ar thaighde ábhartha eile in athbhreithniú lár théarma an Chláir Fhorbartha Tuaithe. 11 Le Coláiste na Trionóide Baile Átha Cliath, i gcomhar le hIonad Taighde na hEacnamaíochta Tuaithe, Teagasc, Baile Átha an Rí, Co. na Gaillimhe

- 23 -

• Cuideoidh na gníomhartha faoi ais 3, atá dírithe ar an bpobal a spreagadh glacadh le teicneolaíocht fuinnimh inathnuaite ag leibhéal pobail, chomh maith le tionscnaimh cur chun cinn feasachta pobail ar an mbuntáiste a bheidh ina leithéid de theicneolaíochtaí, go díreach le spriocanna na Straitéise Náisiúnta um Athrú Aeráide (NCCS) 2000 a bhaint amach. Léireofar na tionscnaimh seo in athbhreithniú an NCCS atá ar an mbealach faoi láthair.

Caighdeán ithreach Is ionann achar iomlán na talún in Éirinn agus 6.9 milliún heicteár agus tá 4.3 milliún heicteár de sin arna úsáid mar thalamh talmhaíochta agus tá 0.7 milliún heicteár eile faoi fhoraois. Úsáidtear nócha faoin gcéad de thalamh talmhaíochta mar thalamh féaraigh agus bíonn 10 faoin gcéad eile tugtha do thalmhaíocht arúil. Is ionann ithreacha mianraí na n-ísealchríocha tirime agus tuairim is 62 faoin gcéad den limistéar talmhaíochta agus is ionann ithreacha mianraí réasúnta fliuch agus tuairim is 20 faoin gcéad agus is ionann ithreacha mianraí neamhscagacha fliucha agus tuairim is 17 faoin gcéad. Rangaítear 50 faoin gcéad de limistéar talún na tíre mar thalamh maith talmhaíochta. Is faoin Scéim um Chosaint na Timpeallachta Tuaithe a shaothraítear 36 faoin gcéad den limistéar iomlán arúil agus féaraigh, saothraítear 47 faoin gcéad eile go fairsing lasmuigh den Scéim REPS, déantar dianshaothrú (déiríocht den chuid is mó) ar 7 faoin gcéad agus is le haghaidh talmhaíocht arúil é an 10 faoin gcéad atá fágtha. Bíonn rátaí stoc íseal go leor i gcás an chéatadáin de thalamh feirmeoireachta arna rangú mar thalamh fairsing agus bíonn ionchur leasacháin íseal go leor freisin. Bhí ráta ard íocaíochta a bhí á fháil ag formhór na bhfeirmeoirí a bhí i mbun táirgeadh fairsing, faoin Scéim um Fhairsingiú Préimheanna i 2004. Is i mbun táirgeadh mairteola agus caoireola a bhíonn na feirmeacha REPS agus na feirmeacha fairsinge den chuid is mó, le líon beag d’fhiontair déiríocht-mheasctha agus d’fhiontair déiríochta. Déiríocht agus déiríocht-mheasctha is mó a bhíonn ar bun sa 7 faoin gcéad sin de thalamh feirmeoireachta na hÉireann a ndéantar dianshaothrú air. Ceapadh REPS d’fhonn luach saothair a thabhairt d’fheirmeoirí a théann i mbun a gcuid gníomhaíochtaí ar shlí nach ndéanann dochar don chomhshaol agus d’fhonn feabhas a chur ar fheirmeacha ó thaobh comhshaoil de. Tá sé ar cheann de na príomhchuspóirí cleachtais feirmeoireachta agus modhanna táirgíochta a chur ar bun a léireodh an imní i ndáil le caomhnú, le cosaint tírdhreacha agus le fadhbanna comhshaoil níos forleithne, imní atá ag dul i méid i gcónaí. Áirítear ar an scéim bearta a bhaineann go díreach nó go neamhdhíreach le cosaint na n-ithreach a chur chun cinn. Is ionann talamh féaraigh agus 90 faoin gcéad de thalamh talmhaíochta, agus is modh cosanta maith é i gcás na hithreach mar go mbíonn leibhéal ard d’ábhar orgánach san ithir, agus mar go ngabhann dlúthstruchtúr leis chomh maith le hard-bhithéagsúlacht ithreach agus araile. Meastar, de ghnáth, gur nithe mar chreimeadh, laghdú ar ábhar orgánach agus laghdú ar bhalcadh ithreach a d’fhéadfadh a bheith mar bhagairt ar an ithir. Cé go bhféadfadh aon cheann acu sin a bheith mar bhaol go háitiúil don fheirm aonair, ní bheidís mar bhaol go forleathan i gcomhthéacs na hÉireann. Bíonn gníomhaíochtaí talmhaíochta faoi réir ag réimse leathan de reachtaíocht comhshaoil

- 24 -

agus/nó faoi réir ag ceanglais thras-chomhlíonta, a thugann aghaidh ar shaincheisteanna comhshaoil araon, lena n-áirítear cosaint ithreach. Mar sin, i gcás go mbíonn baol ann le hithir i gcás na feirme aonair, is le reachtaíocht nó mar chuid de cheanglais thras-chomlíonta faoin Scéim Íocaíochta Aonair a thugtar aghaidh air. Leis an gceanglas maidir le talamh a choimeád i nDea-Bhail ó thaobh Talmhaíochta agus Comhshaoil, tugtar aghaidh, go sonrach, ar chosaint ithreach agus cabhraíonn ceanglais eile, mar Rialacháin Níotráite, go neamhdhíreach le cosaint ithreach. Lasmuigh de leibhéal na feirme aonair, aithníodh go bhféadfadh coimíní ina mbíonn ró-innilt ag tarlú iontu agus a bhíonn tugtha do dhochar ó thaobh comhshaoil, lena n-áirítear creimeadh a bheith mar bhagairt. Mar thoradh air sin, cuireadh clár cuimsitheach i gcrích maidir le creatphleananna i gcás choimíní a sholáthar agus a chur i bhfeidhm agus cuireadh socruithe i gcrích freisin maidir le líon na stoc a laghdú de réir mar is gá.

• Le Creat-Treoir um Ithir an AE atá molta, leagfar amach comhphrionsabail agus modheolaíochtaí coitianta d’fhonn bagairtí ar ithir a aithint agus aghaidh a thabhairt orthu, lena n-áirítear éilliú, séalú, creimeadh, meath i líon na n-ábhar orgánach, salandú, balcadh agus scriorrthaí talún. In Éirinn, tá ról ceannasach á ghlacadh ag an Roinn Comhshaoil, Oidhreachta agus Rialtais Áitiúil maidir leis an ábhar sin agus tá a gcabhair á dtabhairt ag Ranna Rialtais eile, lena n-áirítear an Roinn Talmhaíochta, Iascaigh agus Bia. Leanfaidh an dá Roinn orthu ag comhoibriú go dlúth lena chéile maidir le cosaint ithreach.

Bithéagsúlacht Faoi láthair tá dhá chlár idirnasctha gnímh rialtais ann atá deartha lenár n-oidhreacht nádurtha a chosaint i.e. Natura 2000. Tá tuilleadh sonraí maidir leo seo leagtha amach in Aguisín 2. Is 650,000 heicteár de limistéar iomlán an cheantair atá ainmnithe faoi na Treoracha um Éin Fhiáine agus Gnáthóga, agus 15 faoin gcéad de thalamh talmhaíochta. Foilsíodh Plean Bithéagsúlachta Náisiúnta na hÉireann in 2002 agus foilsíodh Athbhreithniú Eatramhach in 2006. Samhlaíonn an Plean ról ollmhór don talmhaíocht agus don fhoraoiseacht agus déanann an tAthbhreithniú Eatramhach taifeadadh ar ghníomhartha atá déanta cheana féin. Áirítear orthu seo:

• Leathnú amach REPS 3 - an Scéim um Chosaint na Timpeallachta Tuaithe – in 2004, ar a n-áirítear anois i bhfad níos mó béime ar bhithéagsúlacht agus a bhfuil, mar shampla, bearta sonracha ann do chaomhnú agus do chothabháil fálta sceach, le roghanna athnuachan a dhéanamhh ar fhálta sceach atá ann cheana agus cinn nua a chruthú:

• Feidhmiú an chláir chomhordaithe ag an Roinn Talmhaíochta agus Bia do chaomhnú agus d'úsáid gach acmhainn ghéiniteach talmhaíochta, bia agus foraoiseachta, faoi mhaoirseacht an Choiste Náisiúnta Comhairleach ar Acmhainní Ghéiniteacha Plandaí agus Ainmhithe;

• D'fhostaigh Coillte agus Seirbhís Foraoiseachta na Roinne Talmhaíochta agus Bia éiceolaithe foraoise;

• Críochnaíodh os cionn 4,000 Creatphlean Coimíní - le deireadh a chur le ró-innilt caorach ar thalamh coimín;

- 25 -

Léiríonn tírdhreacha traidisiúnta in Éirinn gur féarbhunaithe agus fairsing atá talmhaíocht na hÉireann. Cé go bhféadfadh cuid bheag d'fheirmeoirí atá níos déine ó thaobh déiríochta agus curaíochta, éirí níos déine fós, tá líon factóirí ann a chaomhnóidh an tírdhreach traidisiúnta:

• Spreagfaidh díchúpláil feirmeoirí lena gcuid táirgeachta a choinneáil ag an leibhéal a bhfuil sé cheana nó é a ísliú fiú;

• Leanúint leis an leibhéal ard rannpháirtíochta atá sa Scéim um Chosaint na Timpeallachta Tuaithe agus i Scéim na Limistéir Mhídheisiúla Liúntais Chúitimh;

• Fás leanúnach na feirmeoireachta páirtaimseartha. Tréigean na talún de thoradh na díchúplála agus an claonadh atá i dtreo na feirmeoireachta páirtaimseartha an baol is mó a d'fhéadfadh a bheith ann do chaomhnú an tírdhreacha thraidisiúnta. Cuirfear in aghaidh na contúirte sin le dualgas Scéim na hAon-Íocaíochta talamh a choinneáil i gcaoi mhaith ó thaobh na talmhaíochta agus an chomhshaoil de, ach déanfaidh an Scéim um Chosaint na Timpeallachta Tuaithe forlíonadh air seo trí riachtanas leibhéal íseal gníomhaíochtaí feirmeoireachta a éileamh. Is Limistéir Mhídheisiúla 75 faoin gcéad dár dtalamh talmhaíochta agus tá an líon sin arís de limistéir Ardluacha Nádúrthha lonnaithe iontu. Mar sin tá cothabháil na feirmeoireachta thar a bheith tábhachtach sna ceantair seo ó thaobh na bithéagsúlachta de. Déanann Cairde Éanlaith Éireann monatóireacht ar threochtaí na bithéagsúlachta i saol na n-éan. Ní léiríonn Suirbhé Éan Tuaithe 2005 aon athruithe móra sa daonra éan. Rinne BWI monatóireacht ar threocht 57 speiceas dom tréimhse 1998–2004. Ar an iomlán bhí méaduithe suntasacha in 18 speiceas agus maoluithe in 10. Déanann siad achoimriú ar an Suirbhé mar a leanas:

‘Léirigh an CBS gur fhan na daonraí éan is coitianta seasmhach le seacht séasúr anuas. Is beag speiceas a thaispeáin maolú, agus breathnaíonn sé go bhfuil comhsheasmhacht idir speicis a bhfuil gnáthóga den chineál céanna áitithe acu. Is ar sheacht shéasúr atá na torthaí seo bunaithe, áfach, tréimshe ama atá gearr. Mar sin féin is bunús maith é do chomparáidí sa todhchaí. Cuideoidh na torthaí seo go mór le feidhmiú beart chun cosaint a thabhairt do dhaonraí éan póraithe in Éirinn.”12

Cosnaíonn REPS, an beart comhshaoil talmhaíochta de chuid na hÉireann atá ann cheana, daonraí éin fhiáine agus ainmhithe, trí roinnt dá ghnéithe, go háirithe an riachtanas fálta sceacha agus gnáthóga a choinneáil agus a bhainistiú agus bearta forlíontacha atá deartha go sonrach le daonraí éan a chaomhnú, ar nós bheart cosanta na traonach agus d'fhás bia d'éin fhiáine trí thionscadal LINNET13. Tá buntáiste i mbearta eile REPS, atá dírithe ar an mbithéagsúlacht a fheabhsú agus a chosaint go ginearálta, do dhaonraí éan trí ghnáthóga agus an biashlabhra a chaomhnú: e.g. ar nós beart a dhéileálann le fálta sceach, gnáthóga, imeall páirceanna,

12Tá sonraí an tSuirbhé Éan Tuaithe le fáil ar láithréan gréasáin BWI ag http://www.birdwatchireland.ie/bwi/pages092003/consvwork/surveys/countrybs.html 13 “Talamh Infheistithe sa Nádúr, Éic-churaíocht Nádúrtha”

- 26 -

agus roghanna bithéagsúlachta ar nós chonair nádúir, féaraigh atá saibhir ó thaobh speiceas de, cur crann agus bainistiú comhshaoil a chur i leataobh. Leanfar leis an mbéim ar an mbithéagsúlacht sna bearta comhshaoil talmhaíochta agus Natura i rith Thréimhse an Chláir nua. Seo a leanas roinnt táscairí cuí a bhaineann le bithéagsúlacht:

• Tá 1.1m ha den UAA rangaithe mar cheantair thalamh feirme Ardluacha

Nádúrtha mar a shainmhínitear d’Éirinn mar, ‘ na ceantair sin gurb í an talmhaíocht (atá i mbarr réime) agus áit a dtacaíonn córais feirme nó a mbaineann siad le bitheolaíocht na bithéagsúlachta’.

• Go bhfuil níos lú ná 1 faoin gcéad de UAA tugtha d'fheirmeoireacht orgánach

• Caighdeán uisce - tá an t-ollmheá cothaitheach a thomhaistear trí fharasbarr nítrigín i kg/ha-ag 44kg/ha i gcomparáid leis an méan AE - 15 de 55kg/ha.

Fuinnimh inathnuaite Tá réimse polasaithe agus beart á bhfeidhmiú ag Ranna Rialtais agus ag gníomhaireachtaí éagsúla lena chinntiú go ndéanfar forbairt rathúil ar thionscal an bhithfhuinnimh in Éirinn. Ar thaobh an éilimh de, d'fhógair an Roinn Cumarsáide, Mara agus Acmhainní, Scéim Faoisimh Cánach d'Ola Mianraí, a thabharfaidh thart ar 163 milliún lítear ola de bhithbreosla agus í faoi lán seoil in 2008. Áirítear i measc beart eile i limistéar an fhuinnimh inathnuaite, Scéim um Thithe níos Glaise agus Scéim Cúnamh Deontais do choirí tráchtála bithmhaise. Tá an Roinn Talmhaíochta agus Bia ag feidhmiú le tacaíocht a thabhairt don mhargadh soláthair le nascadh leis na bearta éilimh trí dhreasachtaí a dhíriú ar tháirgeoirí. De bharr gur fiontar atá sách nua fós in Éirinn iad na barraí fuinnimh, tá an Roinn Talmhaíochta agus Bia ag tabhairt isteach bearta le táirgeadh a spreagadh ag leibhéal feirme ar chostas measta de €14 milliún thar an tréimse 2007–2009. Áirítear íocaíochtaí nua náisiúnta de €80 an heicteár sa bheart le táirgeadh barraí fuinnimh a spreagadh. Is féidir le feirmeoirí préimh AE €45 in aghaidh an heicteáir a fháil faoi láthair faoi Scéim Barraí Fuinnimh an AE, le barraí fuinnimh a fhás chun iad a úsáid le bithbreosla agus bithmhais a tháirgeadh. Rinneadh éileamh ar thart 2,000 heicteár faoi seo in 2006. Mar dhreasacht íocfar íocaíocht nua náisiúnta €80 sa bhreis ar an €45 de phréimh AE atá ann faoi láthair agus tugann sé seo an phréimh fhoriomlán chuig €125 an heicteár. Tá sé beartaithe go mbeidh an íocaíocht sin de €80 ann ar feadh trí bliana agus go mbeidh sé faoi réir uasíocaíocht cheadaithe in aghaidh an táirgeora thar na trí bliana. Tá €6 milliún leithroinnte don bheart seo thar an tréimhse 2007–2009. Léiríonn Tábla 3.4 na limistéir a rinneadh soláthar dóibh go 2009.

Tábla 3.4: Limistéar arna maoiniú chun barraí fuinnimh a fhás

Bliain Leithroinnt € Limistéar (heicteár)2007 1.0m 12,5002008 2.5m 31,2502009 2.5m 31,250Iomlán 6.0m 75,000

- 27 -

Tá póitinseal as cuimse ag baint le barraí bithmhaise ar nós féar saileach agus miscanthus le teas agus leictreachas a ghiniúint. Níl dóthain táirgeadh déanta in Éirinn de bharr costais ard bhunaithe, a meastar a bheith €2,900 an heicteár. Tá Scéim Bithfhuinnimh nua tugtha isteach chun deontais bhunaithe suas go 50 faoin gcéad a thabhairt d'fheirmeoirí ar mhaithe le costais a bhaineann le féar saileach agus miscanthus a chur ag fás. Soláthraíonn an scéim uasráta íocaíocht de suas le €1,450 an heicteár. Is 4 heicteár íosméid an cheantair a cheadófar i leith an iarratasóra. Tá an scéim á píolótú in 2007 agus meastar go dtabharfar cúnamh deontais de suas le 1,400 heicteár d'fhéar saileach agus miscanthus. Tá €8 milliún á leithroinnt don scéim seo thar thréimshe 2007–2009. Léiríonn Tábla 3.5 an limistéar a bhfuil soláthar déanta dó go dtí 2009.

Tábla 3.5: Limistéir arna maoiniú chun saileach agus miscanthus a fhás Bliain Leithroinnt € Limistéar (heicteár) 2007 2.0m 1 4002008 2.5m 1,8002009 3.5m 2,500Iomlán 8.0m 5,700

Tá leathnú déanta ar Chlár an Chiste um Spreagadh Taighde, atá á riaradh ag an Roinn Talmhaíochta agus Bia chun taighde bithbhreoslaí a chlúdach. Éascaíonn an clár taighde a thacaíonn le cleachtais táirgeadh talmhaíochta agus le polasaithe atá inbhuanaithe agus iomaíoch agus a chuireann le cumas taighde eolaíoch na hearnála talmhaíochta. Roghnaíodh cúig tionscadal faoi nglaoch le haghaidh mholtaí 2005 agus 2006 a raibh baint dhíreach acu le bithbhreoslaí agus barraí fuinnimh agus fuaireadar cúnamh iomlán deontais de €1.5 milliún. Tá €2.5m breise á sholáthar faoi Straitéis Eolaíochta, Teicneolaíochta agus Nuála 2006–2013 Rialtas na hÉireann do thaighde ar na gnéithe feirmeoireachta de tháirgeadh na bithbhreosla. 3.1.4 An Geilleagar Tuaithe agus Caighdeán Beatha

Struchtúr an gheilleagair tuaithe Tá an tsonraíocht atá sna míreanna seo a leanas ar an ngeilleagar tuaithe agus ar chaighdeán beatha, bunaithe chomh fada agus is féidir é ar shainmhíniú ceantair thuaithe ar baineadh úsáid astu le gairid sa staidéar Athbhreithnithe ar Thacaíocht d'Fhiontair i gCeantair Thuaithe a rinneadh thar ceann na Roinne Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta 14. D'fhág an staidéar amach Mórlimistéar Bhaile Átha Cliath (GDA) agus bailte Geataí agus Mol na Straitéise Spáis Náisiúnta (NSS).

Próifíl oideachais Mar go bhfuil an phróifíl oideachais mar phríomhtháscaire do phoitéinseal acmhainneacht daonna ceantair is pointe tosaithe lárnach é. Is é is dóichí go bhfágann 21 faoin gcéad d'áititheoirí tuaithe an scoil ag leibhéal bunscoile i gcomparáid le 15 faoin gcéad den phobal uirbeach.15 Leanann an 14 Athbhreithniú tacaíocht fiontair i gceantair thuaithe, Fitzpatrick Associates, 2004 15An Daonáireamh CSO 2002

- 28 -

éagothromaíocht isteach sa dara leibhéal nuair nach dtéann ach 17 faoin gcéad den phobal tuaithe ar aghaidh chuig oideachas tríú leibhéal i gcomparáid le 23 faoin gcéad i limistéar uirbeach nó limistéar neamh-staidéir. Tá comhréir an lucht fágála scoile tuaithe a théann ar aghaidh chuig tríú leibhéal níos airde i gceantair thuaithe (48 faoin gcéad) i gcomparáid le (41 faoin gcéad) i limistéir neamh-staidéir de réir an Údaráis um Ard-Oideachais.16 D'fhéadfadh próifil oideachais tríú leibhéal áithitheoirí tuaithe a bheith níos dearfaí arís ach amháin nach raibh an deis eacnamaíochta ann go traidisiúnta do mhic léinn le cáilíochtaí tríú leibhéal filleadh ar a bpobail tuaithe agus oibriú agus maireachtáil ansin.

Próifíl Fostaíochta i gceantair thuaithe Aithníodh treochtaí ginearálta fostaíochta i gceantair thuaithe sa Straitéis Spáis Náisiúnta agus déantar scrúdú breise orthu anseo. Tá an tsonraíocht atá ann bunaithe níos mó ar láthair na n-oibrithe ná ar an áit a bhfuil an obair suite. Tá brath throm ar an bhfostaíocht in earnálacha atá bunaithe ar acmhainní nádúrtha (Tábla 3.6). Tá an sciar fostaíochta de 17 faoin gcéad i ndéantúsaíocht thraidisiúnta i gceantair thuaithe i bhfad níos airde ná an figiúr de 12 faoin gcéad a taifeadadh i gceantair nach ceantair thuaithe iad. Is cóir a thabhairt ar aird go bhfuil líon mór d'áititheoirí tuaithe fostaithe i dtionscal na tógála mar gheall ar dhá údar. Sa chéad áit mar go bhfuil an chuid is mó den tógáil ar siúl i gceantair uirbeacha agus mar sin líon mór oibrithe ag taisteal ón tuath. Sa dara háit, is drochsheans go leanfar leis an leibhéal ard gníomhaíocht tógála sa mhéantéarma. Tá an chomhréir de na leibhéil is ísle fostaíochta tuaithe sna hearnálacha seirbhíse mar sheirbhísí airgeadais, eastát réadach, iompar srl.

Tábla 3.6: Céatadáin d’fhostaíocht de réir earnála, tuath agus stát

Earnáil Céatadán Limistéar Staidéir Thuaithe

Céatadán an chuid eile den Stát

Déantúsaíocht 16.9 11.9 Mórdhíol/Miondhíol 12.6 12.5 Acmhainní Nádúrtha 11.9 1.6 Tógáil 11.1 6.7 Sláinte/Obair Shóisialta 8.8 7.8 Fóntais 7.4 5.9 Oideachas 6.6 6.0 Riarachán Poiblí 5.2 5.6 Tionscail Eile 5.0 6.4 Ostáin/Bialanna 4.9 4.5 Eastát Réadach/Gnó 5.9 10.7 Airgeadas/Baincéireacht 2.5 5.2

Foinse: An Daonáireamh , 2002

Tá difríocht mhór idir méid agus nádúr fiontar i gceantair thuaithe agus i gceantair uirbeacha. Ta daichead a trí faoin gcéad den líon fostóirí iomlán lonnaithe i LMB agus i gCorcaigh le 57 faoin gcéad dáilithe ar an gcuid eile den stát.17 Tá an scála fostóirí i bhfad níos lú i gceantair thuaithe tráth go bhféadfaí a rá gur mion-fhiontair iad 65 faoin gcéad de na fiontair ar fad i.e. níos lú ná 10 bhfostaí. Fiontair ar scála beag is mó atá i gceantair thuaithe le fócas suntasach ar earnálacha níos traidisiúnta. (Féach Tábla 7, Aguisín 1)

16 An ceathrú suirbhé, an tÚdarás um Ard-Oideachais, Fócas ar Iontráil go Coláiste, 1998 17 Na Coimisinéirí Ioncaim, 2003

- 29 -

Mion-ghnó agus turasóireacht

Struchtúir thacaíochta do mhion-fhiontair Cé go bhfuil roinnt gníomhaireachtaí náisiúnta tacaíochta fiontair ar a n-áirítear cinn náisiúnta, réigiúnacha, earnálacha agus áitiúla ann, tá an tacaíocht is mó do mhion-fhiontair ar scála beag á ndíriú trí na gníomhaireachtaí seo atá pléite sa mhír seo.

Na Boird Fiontair Chontae Bunaíodh na Boird Fiontair Chontae agus Cathrach (CEBnna) in 1993 le tacaíocht a sholáthar do mhion-fhiontair. Tá 35 Bord ann ar an iomlán, le ceann ag feidhmiú i ngach cathair nó ceantar tuaithe. Is é ról na CEBnna féidearthacht fiontair dhúchasacha a fhorbairt (ar a n-áirítear fiontair thurasóireachta dhúchasacha), gníomhaíocht geilleagair a spreagadh ag leibhéal áitiúil agus cothú mion-fhiontar a chur chun cinn. Chuige sin tá na Boird páirteach sna gníomhaíochtaí seo a leanas:

• Pleananna fiontair dá gcontaetha nó dá gceantair riaracháin a fhorbairt; • Cultúr na fiontraíochta a chur chun cinn ina gceantair; • Eolas gnó agus comhairle, agus tacaíocht comhairleoireachta agus

mheantóireachta a sholáthar; • Cúnamh airgid agus tacaíochtaí eile a thairiscint do dhaoine aonair,

fiontair bheaga agus do ghrúpaí pobail áitiúla le cuidiú le tionscadail atá inmharthana go tráchtálach;

• Forbairt scileanna bainistithe i mion-fhiontair. Cuidíonn na CEBnna freisin le réimse níos leithne fiontar ná cuid de na gníomhaireachtaí fiontar eile. Níl cuidiú airgid na CEBnna teoranta do dhéantúsaíocht agus do sheirbhísí fiontar trádála idirnáisiúnta, mar shampla, mar atá i gcás Fiontaíocht Éireann.

3.1.5 Grúpaí gnímh áitiúla (LEADER) Is é cuspóir LEADER, Tionscnamh Comhphobail an AE d'fhorbairt tuaithe, forbairt ceantar tuaithe a chothu trí fheidhmiú straitéisí forbartha atá nuálach, bunaithe go háitiúil, ón mbonn aníos, atá deartha ag grúpaí áitiúla/comhlachtaí comhdhéanta d'aisteoirí áitiúla (reachtúil nó neamhreachtúil). Feidhmíonn a leithéid sin de ghrúpaí i mbailte agus i gceantair thuaithe le daonra suas go 100,000, a fheictear ag déanamh ionadaíochta ar 'réigiún' nádúrtha tuaithe i dtéarmaí socheacnamaíocha agus geografach de. Ceadaítear do ghrúpaí faoi LEADER+ agus National LEADER araon, tacaíochtaí a sholáthar do 'ghnólachtaí beaga nuálacha, fiontair cheardaíochta agus seirbhísí áitiúla', ar a n-áirítear turasóireacht, ag brath ar cháilíochtaí ginearálta agus rialacha ‘de minimis’. Tá comhaontuithe earnála i bhfeidhm leis na CEBnna. Áirítear i measc gníomhaíochtaí LEADER:

• Tacaíocht, treoir, agus soláthar seirbhís chomhairliúcháin; • Soláthar réimse cineálacha cuidithe d'fhiontair thosaithe;

- 30 -

• Leathnú ar fhiontair atá ann cheana ar a n-áirítear glacadh le nuatheicneolaíochtaí;

• Forbairt ar tháirgí nuálacha agus ar sheirbhísí áitiúla; • Soláthar cineálacha cuidithe le breis luacha a chur le táirgí áitiúla ar a n-

áirítear tacaíocht do ghréasain ghnó, comh-mhargaíocht, tionscnaimh bhrandála áitiúla, caighdeán agus forbairt áiseanna próiseála a fheabhsú.

Tugann eagraíochtaí eile ar nós Údarás na Gaeltachta agus Comhairle Ceardaíochta na hÉireann réimse tacaíochtaí atá dírithe ar leibhéal earnálach agus teorainn. Próifíl turasóireachta I gcuid mhaith ceantair thuaithe is cuid lárnach d'fhiontar tuaithe í an turasóireacht agus ba chóir go ndéanfaí forbairt orthu araon ar bhealach lánpháirtithe más féidir. Tá sé deacair fostaíocht ón turasóireacht a mheas mar go mbíonn sí áirithe in aschuir ó earnálacha eile ar nós iompair agus lónadóireachta srl. Léiríonn sonraíocht go bhfuil an scaipeadh réigiúnach ó thurasóireacht ó thar lear ar nós na bpatrúin talmhaíochta i gceantair thuaithe. Léiríonn sonraíocht atá ar fáil ar mheastacháin GVA do thurasóireacht agus do thalmhaíocht ó 200018 gur tuilleadh 63 faoin gcéad den ioncam náisiúnta ón turasóireacht i gceantair lasmuigh de Bhaile Átha Cliath agus den Lár-Oirthear. Tagann sé le tuilleamh de 88 faoin gcéad ón talmhaíocht sna ceantair chéanna. Bhí tuilleamh ó sheirbhísí sna ceantair chéanna i bhfad níos ísle ag 45 faoin gcéad. Is léiriú soiléir é seo ar thábhacht na talmhaíochta agus na turasóireachta araon do cheantair thuaithe. Cé go léiríonn tuilleamh ón turasóireacht sna ceantair thuaithe gné áirithe cothromaíochta ó thaobh na turasóíreachta, tá dúshlán mór ann de bharr go bhfuil an chuid is mó den turasóireacht dírithe ar líon teoranta ceantar. Mheall cúig cinn de na príomhchontaetha do thurasóireacht, ar a n-áirítear Baile Átha Cliath, Gaillimh agus Ciarraí 69 faoin gcéad den ioncam ar fad ón turasóireacht ó thar lear sa tréimhse, tráth nár thuill na cúig chontae a bhí ag an mbun, ar a n-áirítear roinnt den chuid is laige nó sna catagóirí tíopeolaíochta tuaithe idirthréimhseach ach díreach 2 faoin gcéad den ioncam ar fad ó thar lear – difear mór a léiríonn an gá atá le forbairt chóimheáite turasóireachta i gceantair thuaithe. Straitéis Áineasa Tuaithe Ní mór don fhócas tuaithe cuimsiú a dhéanamh ar an tuath ina hiomláine ní hamháin mar sholáthróir deiseanna turasóireachta ach freisin ó thaobh sholáthar saoráidí áineasa éagsúla do phobail tuaithe agus uirbeacha. Baineann áineas tuaithe le himeachtaí spóirt, áineasa agus saoire atá bunaithe ar úsáid acmhainní na tuaithe agus a chuidíonn le saol gníomhach sláintiúil. Áirítear i dtéarma tuaithe talamh, uisce agus aer. Baineann áineas sa chomhthéacs seo le spórt agus gníomaíochtaí áineasa, a fheidhmíonn faoin tuath mar atá sainmhínithe thuas. Ní bhaineann sé le gníomhaíochtaí spóirt a bhíonn ar siúl ar chúrsaí nó ar pháirceanna atá deartha agus tógtha go sonrach don chineál sin spóirt e.g. gailf, peil, seóléimneach srl.

18 Failte Ireland agus an CSO

- 31 -

Tá glactha leis an Straitéis Náisiúnta um Áineas Tuaithe. Is é cuspóir na straitéise seo scóip agus fís Áineasa Tuaithe a shainmhíniú mar atá aontaithe ag Comhairle na Tuaithe. Leagann sé amach prionsabail leathana don bhealach ar chóir áineas tuaithe inbhuanaithe a bhainistiú. Áirítear ar na prionsabail seo: cóimheas idir úsáideoirí agus úinéirí talún; meas ar chomhshaol na tuaithe agus cur chuige rochtain bhainistíochta a aithníonn nádúr uathúil úinéireachta talún in Éirinn. Déanann sé iarracht freisin sainmhíniú a dhéanamh ar na róil ar cheart a bheith ag na heagraíochtaí éagsúla i bhforbairt agus i bhfeidhmiú na straitéise sin.

Deiseanna fostaíochta eile Ceann de na dúshláin is bunúsaí atá i ndán don gheilleagar tuaithe ná tionchar an athstruchtúraithe ar an talmhaíocht agus sa tionscal traidisiúnta agus an riachtanas a bhaineann le héagsúlú agus le fás an gheilleagair tuaithe nach mbaineann leis an bhfeirm.19 Ní raibh tionchar diúltach fós de bharr a bheith ag brath an iomarca ar na hearnálacha traidisiúnta (acmhainní nádúrtha, déantúsaíocht agus tógáil), do beagnach 40 faoin gcéad d'fhostaíocht tuaithe, de bharr an chuma mhaith atá le gairid ar an ngealleagar náisiúnta. Léiríonn treochtaí i bhfás daonra agus i dtaithí Choimisiún Forbartha an Iarthair (WDC) lena thionscnamh Ciste Infheistíochta an Iarthair Trends agus Look West20 araon, go bhfuil gnólachtaí agus daoine sásta athlonnú i gceantair thuaithe agus cuidiú le geilleagar na tuaithe. Beidh sé seo ag brath cuid mhaith ar dheiseanna fostaíochta, ionchais gnó agus ar shaincheisteanna a bhaineann le caighdeán beatha. Treisíonn staidéir éagsúla agus meastóireachtaí a rinneadh le gairid21 an riachtanas práinneach a bhaineann le cur ar chumas cheantair thuaithe dul in iomaíocht go héifeachtacht le hinfheistíocht isteach agus díriú ar an tionscal agus ar an struchtúr fiontraíochta atá iontu. Is féidir é seo a bhaint amach trí thacú le nuálaíocht sa tionscal dúchasach (traidisiúnta agus ardteicniúil araon) agus bunú gnó a spreagadh i réigiúin tuaithe le cur ar a gcumas cuidiú le geilleagar an eolais. Ní mór d'earnálacha atá bunaithe ar thurasóireacht, agraibhia agus ar riachtanais mhara a bheith dírithe ar straitéisí cruthaitheacha agus nuálacha.

Soláthar seirbhísí i gceantair thuaithe Is léir ó na míreanna roimhe seo a rinne scrúdú ar staid leathan socheacnamaíoch cheantair thuaithe go bhfuil sraith d’fhreagrachtaí comhtháite riachtanach ar fud ranna Rialtais éagsúla. Is léir freisin cé go bhfuil an Straitéis Spáis Náisiúnta dírithe ar chothromaíocht réigiúnach a láidriú, go bhfuil tacaíocht chomhfhreagrach riachtanach don gheilleagair tuaithe máguaird sula n-imíonn daoine agus gníomhaíocht geilleagair chuig cathair geataí nó go dtí an baile is gaire. Aithnítear ag leibhéal rialtais an gá atá le freagracht chomhtháite dírithe ar riachtanais cheantair thuaithe agus áirítear caibidil atá dírithe ar thacaíocht gheilleagar tuaithe sa Phlean Forbartha Náisiúnta 2007 – 2013. Aithníonn an NDP go mbeidh tionchar suntasach ag roinnt ceisteanna criticiúla ar fhorbairt an gheilleagair tuaithe sna blianta 19Aighneacht ón WDC chuig comhchomhairle ar Phlean Forbartha Náisiúnta na hÉireann 2007-2013, Aibreán 2006 20 Cuireann tionscadal Look West an WDC chun cinn Réigiún an Iarthair mar cheantar le gnó a dhéanamh agus le maireachtáil ann 21 An Grúpa Straitéise Fiontraíochta (2004), Ahead of the Curve: Ireland’ Place in the Global Economy; An Chomhairle Náisiúnta Eacnamaíoch agus Sóisialach (NESC) (2005), Straitéis NESC 2006: People, Productivity and Purpose; OÉ Magh Nuad, UCD agus Teagasc (2005), Rural Ireland 2025: Foresight Perspectives

- 32 -

atá romhainn. Beidh an Clár Náisiúnta Forbartha Tuaithe mar chomhchuid chomhlántach laistigh de fhreagairt rialtais leathan.

Forbairt Fiontar De bharr laghdú in earnálacha príomha, traidisiúnta agus déantúsaíochta agus an t-ardú atá tagtha ar thuilleamaí ar thionscal na tógála, is saincheist a gcaithfear díriú uirthi í an fhostaíocht inbhuanaithe i gceantair thuaithe. Tá acmhainneacht á tairiscint sa chás seo ag na hearnálacha nideoige seo a leanas:

• Forbairt ar mhion-fhiontair thuaithe – Is réimse lárnach í forbairt mion-fhiontar do dheiseanna fostaíochta inbhuanaithe i gceantair thuaithe. Is sruth buan de bhunú mion-fhiontar a theastaíonn thar thréimhse ama.

• Forbairt ar ghnólachtaí dúchasacha Éireannacha in earnálaíocha níos traidisiúnta - Tá roinnt earnálacha déantúsaíochta traidisiúnta ag éirí níos nuálaí agus níos iomaíche agus tá ar chumas na gnólachtaí sin cuidiú shuntasach a thabhairt don gheilleagair réigiúnach.

• Forbairt ar gheilleagar na faisnéise agus ar thionscail ardteicniúla - Ní bhraitheann tionscail atá bunaithe ar eolas i gcónaí ar shuíomh - cé go bhfeictear gur maith le cuid acu lárionaid mhóra daonra agus a bheith gar d'fhorais tríú leibhéal agus d'infrastruchtúr maith. Tá méadú ag teacht ar an líon gnólachtaí ardteicniúla Éireannacha atá tábhachtach do thodhchaí eacnamaíocht eolais na hÉireann agus ba chóir iad a spreagadh agus éascú a dhéanamh dóibh le suímh régiúnacha a bhunú san áit gur féidir é sin a dhéanamh.

Forbairt infrastruchtúir Leathanbhanda – Ag tógáil san áireamh saincheisteanna iomaíochais agus táirgeadh atá ann don gheilleagar in Éirinn, tá sé tábhachtach go mbeadh Éire i measc na dtíortha atá chun tosaigh i rochtain ar infrastruchtúr leathanbhanda. In 2005, bhí ráta cur i bhfeidhm leathanbhanda in Éirinn ag thart ar aon cheathrú i gcomparáid le tíortha a bhí in iomaíocht linn agus thit an rangú náisiúnta ón 18ú go 19ú háit. Ba chóir breathnú ar leathanbhanda mar uirlis bhunúsach agus ba chóir a chinntiú go mbeidh rochtain uilíoch ar leathanbhanda mar eochairthosaíocht don chéad NDP eile. Infrastruchtúr Iompair – Tá sé chomh tábhachtach céanna do phobail tuaithe go ndíreofaí ar laigí infrastruchtúir bóithre agus iarnróid sa chéad NDP eile. Cé go raibh feabhsúcháin shuntasacha ann le roinnt blianta anuas, ar nós an Tionscnaimh Iompair Tuaithe a bhí dírithe ar phobail tuaithe, teastaíonn tuilleadh infheistíochta i gcuid mhaith ceantair thuaithe ionas gur féidir cur lena bpoitéinseal fáis.

Forbairt turasóireachta Cur chun cinn scaipeadh réigiúnach níos leithne gnó an príomhchuspóir atá ag polasaí turasóireachta agus tá réimse clár agus tionscnamh á mbunú le tabhairt faoin dúshlán seo. Tá an treocht idirnáisiúnta mar sin féin ag dul i dtreo sosanna saoire gearra agus níos minicí i bhfabhar suímh uirbeacha le rochtain mhaith le tairiscintí táirgí níos éagsúlaithe. Ina theannta sin léiríonn forbairtí ó thaobh sholáthar cóiríocht turasóireachta go bhfuil óstáin ag fáil níos mó de sciar an mhargaidh agus gur iad na cóiríochtaí bheaga tuaithe atá siar leis.

- 33 -

Beidh spreagadh soláthróirí turasóireachta tuaithe chun glacadh le hathrú i dtreochtaí tomhaltóirí agus oibriú le chéile i ngréasáin le feabhas a chur ar dhoimhneacht agus éagsúlacht taithí turasóireachta sna réigiúin, tábhachtach. Tá na Gníomhaireachtaí Stáit Turasóireachta, lena gceart a thabhairt dóibh ag déanamh athleagan amach ar a gcuid struchtúr ag leibhéal réigiúnach, ionas gur féidir leo seachadadh a dhéanamh ar sheirbhísí áitiúla a bheidh níos spriocdhírithe, le bearta tacaíochta leathana infrastruchtúir a aithint agus le comhtháthú a chinntiú i ngníomhaíocht margaíochta fo-náisiúnta. Ní mór iniúchadh agus tuilleadh forbartha a dhéanamh ar shainréimse turasóireachta ar nós Éiceathurasóireachta. Tá rochtain aeir idirnáisíunta agus feabhsú an chórais iompair áitiúil an-tábhachtach sa chomhthéacs seo, mar atá uasgrádú ar an ngréasán aerfort réigiúnach.

Seirbhísí Tá soláthar agus rochtain ar chúram sláinte mar eochairthosaíocht i mbaint amach caighdeán beatha pobail tuaithe agus i bhforbairt gheilleagair agus shóisialta cheantair thuaithe. Ag an am céanna, cruthaíonn ceantair thuaithe dúshláin uathúla do bhainistiú agus d'úsáid seirbhísí, go háirithe iad siúd le daonra scaipthe. Tá gá freisin feabhas suntasach a chur ar struchtúir thacaíocha pobail do grúpaí leochaileacha, ar nós daoine scothaosta, go háirithe iad siúd atá ina gcónaí in áiteanna atá scoite amach. Tá rochtain ar oideachas chomh tábhachtach céanna sa chomhthéacs seo. Bíonn iarmhairtí tábhachtacha ann do phróifíl daonra cheantair thuaithe go mbeadh ar chumas daoine óga oideachas agus oiliúint a fháil gan a bheith orthu a gceantair féin a fhágáil. Éascaíonn fáil a bheith ar fhórsa oibre éagsúlú geilleagair agus meallann ioncam agus deiseanna cruthaithe fostaíochta go ceantair thuaithe.

LEADER

Daonra agus limistéar a chlúdaíonn LEADER+ agus an NRDP le linn thréimhse chlár 2000 – 2006. Bhí Éire rannpháirteach i dtrí chlár LEADER go dtí seo. Ceapadh seacht ngrúpa déag Grúpaí Gnímh Áitiúla (LAGs) faoi LEADER I, chun an clár a chur i bhfeidhm. Faoi LEADER II, ceapadh iad seo freisin chomh maith le 17 LAGs nua (agus trí “chomh-chomhlacht”). Chuir sé seo síneadh leis an gclár le ceantair thuaithe na tíre ar fad a chlúdach. Ceapadh 22 LAGs faoi LEADER+, a raibh LEADER II ag gach ceann acu ina gceantair áirithe féin. Sna ceantair nár roghnaíodh faoi LEADER+, tugadh isteach clár náisiúnta forbartha tuaithe (NRDP). Feidhmíonn an clár seo atá cosúil le LEADER, agus atá cómhaoinithe freisin ag EAGGF, faoi Chláir Oibríochtaí Réigiúnacha an Phlean Forbartha Náisiúnta 2000 – 2006. Tá 13 LAG breise páirteach i bhfeidhmiú an chláir seo. I rith na tréimhse suas go 2006, bhí polasaí náisiúnta tuaithe leagtha amach laistigh de théarmaí an Pháipéar Bháin ar Fhorbairt Thuaithe 1999. Shainmhínigh an Páipéar Bán ceantair thuaithe chomh maith le ceantair lasmuigh de cúig phríomhionad uirbeacha, ba iad sin Baile Átha Cliath, Corcaigh, Gaillimh, Luimneach agus Port Láirge. Shín téarmaí tagartha na 35 LAGs a bhí ag feidhmiú an dá chineál clár Leader leis an

- 34 -

gceantar tuaithe seo ar fad a chlúdach, thart ar 99 faoin gcéad den limistéar náisiúnta le dlús daonra de thart ar a meán de níos lú ná 40 duine/cm2. Bhí an meán mhéid a chlúdaigh gach LAG faoi 2,000 km2 le meán dhaonra de thart ar 70,000 duine. Chlúdaigh an LAG ba lú daonra de thart ar 3,000, ach bhí seo eisceachtúil mar go raibh an LAG tiomanta go sainiúil chun an LEADER a fheidhmiú ar na hoileáin amháin. Is 9 nduine/cm2 an dlús daonra ba lú a chlúdaigh LAG gan na hoileáin san áireamh. Ar an láimh eile bhí 164,000 duine sa cheantar LAG ba mhó daonra, láthair peiri-uirbeach le dlús daonra de 96 duine/cm2. D'fhreastail 10 as 35 grúpa, ar an iomlán, ar dhaonraí níos mó ná 100,000. Rinneadh maoiniú ar thrí scátheagraíocht faoi chlár an NRDP in 2000 – 2006. D'fheidhmigh Irish Country Holidays agus Irish Farmhouse Holidays sna hearnálacha tuaithe agus san agrathurasóireacht, agus sholáthraigh an eagraíocht phobail Muintir na Tíre seirbhís tacaíochta do 1,400 grúpa pobail ar fud na tíre.

- 35 -

3.2 An straitéis a roghnaíodh chun freastal ar láidreachtaí agus ar laigí Tá fís na hÉireann don earnáil talmhaíochta bunaithe ar fhís a bhfuil bunús maith léi gur féidir leis an eárnáil dul in iomaíocht leis an gcuid is fearr ar domhan ach an fócas ceart, teacht aniar agus scil a bheith aici. D'aithin tuarascáil Choiste AgraFhís 2015 roinnt saincheisteanna a bhí ríthábhachtach d'earnáil agraibhia na hÉireann agus ar an mbonn sin rinne siad roinnt moltaí le tabhairt faoi na cásanna sin. Léirigh an tuarascáil féin gurbh iad moltaí an Choiste i measc rudaí eile ná:

• Éascú agus spreagadh a dhéanamh ar fhorbairtí na hearnála atá faoi thionchar an mhargaidh;

• Soláthar cuí agus leordóthanach do ról na talmhaíochta i dtáirgeadh earraí comhshaoil;

• Creatlach cuí a sholáthar le cur chuige fhorbairt tuaithe a spreagadh a thógann san áireamh réadúlacht geilleagair agus sóisialta na tuaithe in Éirinn inniu.

Ullmhaíodh plean gnímh mar fhreagra ar na moltaí sin a leag amach fís nua don earnáil i bhfianaise na n-athruithe móra a bhfuil tionchar acu uirthí. Tá na bearta sa chlár seo airdeallach ar an bplean gnímh, a thagann le cuspóirí an AE d'fhorbairt tuaithe agus don straitéis náisiúnta forbartha tuaithe. Measann Éire go bhfuil tosaíochtaí an AE i leith iomaíochais, inbhuanaitheacht comhshaoil agus caighdeán beatha níos fearr /éagsúlú ag teacht go hiomlán leis na haidhmeanna náisiúnta agus go bhfuil ról ríthábhachtach ag an gclár seo ina mbaint amach. Sula measfar na bearta tacaíochta cuí ní mór breathnú ar staid reatha agus ar thodhchaí an chomhshaoil maidir le talmhaíocht agus leis an ngeilleagair tuaithe níos leithne. Déanfar é sin tríd an anailís SWOT atá leagtha amach thíos - tá seo ordaithe ag aiseanna nó tosaíochtaí ag leibhéal AE. Láidreachtaí agus Laigí Láidreachtaí

Ais 1 (Iomaíochas) • Is earnáil dhúchasach déantúsaíochta, thábhachtach agus dhinimiciúil i earnáil an

agraibhia a chuidíonn go mór le hinsreabhadh cistí go hÉirinn • Táirgíonn an earnáil táirgí d'ardchaighdeán/ardluacha • Soláthraíonn sí soláthar cinnte amhábhair do thionscal an bhia • Tá gréasán comhairleach ann cheana • Tá buntáiste comparáideach sa táirgeacht ag tionscal na mairteola agus na déiríochta

araon

Ais 2 (Comhshaol) • Cuidíonn tírdhreach den scoth na tuaithe in Éirinn lena híomhá ghlan ghlas • Tá an t-aitheantas do ról ilfheidhmeach na talmhaíochta ag dul i méid • Tá buntáiste go ginearálta ag leibheál ard rannpháirtíochta agus rathúlachta sna

- 36 -

scéimeanna comhshaoil talmhaíochta d'fheirmeoirí agus don tsochaí araon trí chaomhnú an chomhshaoil, feabhsú an chaighdeáin uisce agus cosaint na bithéagsúlachta.

• Laghdóidh ísliú an líon beostoic agus ísliú iarmharthach úsáid leasúcháin ó dhíchúpláil iomlán astuithe gáis cheaptha teasa go suntasach.

• Tugann stádas na hÉireann a bheith saor ó ghalar buntáiste iomaíoch di sna margaí ardluacha Eorpacha

• Tá leibhéal ard géilliúntais AE maidir le hinriantach, lipéadú, sláinte ainmhithe, agus caighdeáin leasa agus sláinteachais

• Tá an poitéinseal ann do mhalairt úsáidí talún ar nós foraoiseacht • Is foinse mhór acmhainní nádúrtha agus bithéagsúlachta í an tuath

Aiseanna 3 agus 4 (Caighdeán beatha níos fearr/éagsúlú) • Tá cur chuige Leader ar fhorbairt tuaithe bunaithe go hiomlán agus clúdaíonn sé

limistéar na tuaithe ar fad. • Tá daonra le hardoideachas le próifíl dhiminiciúil aoise agus geilleagair • Tá bonn maith d'fhorbairt fiontar acmhainní nádúrtha • Tá feabhas ag teacht go mear ar infrastruchtúr ag an macraileibhéal • Tá sainiúlacht láidir turasóireachta agus cultúrtha ann

Laigí

Ais 1 (Iomaíochas) • Cuireann táirgeacht íseal as do cheantair/earnálacha áirithe feirmeoireachta in Éirinn

de bharr a struchtúir aoise agus leibhéil íseal oideachais • Feidhmíonn luachanna arda talamh talmhaíochta mar bhac ar rannpháirtithe óga/nua • Mar sin d'fhéadfadh tionchar diúltach a bheith ag luachanna arda talún ar ghluaiseacht

teideal talún a choscann feirmeoirí ó bhaint amach barrainneacht mórscála agus dá réir sin tionchar dhiúltach a bheith acu ar a n-inmharthanacht tráchtála

• Ní mór d'Éirinn a cuid iomaíochais choibhneasta a chothabháil agus a fheabhsú lena chinntiú go gcothaíonn gach earnáil a margaí onnmhairithe.

Ais 2 (Comhshaol) • Cé go bhfuil an fhadhb beag i gcomparáid leis an Eoraip tá bagairt ann i gcónaí ó

dhamáiste truaillithe ón talmhaíocht agus ó lotnaidicídí • Tá an fhéidearthacht ann go dtarlóidh tréigean talún tar éis na díchúplála i gceantair

áirithe tuaithe • I gcomórtas le rudaí eile tá ísliú ag teacht ar thábhacht na talún sna pobail tuaithe • Talamh caillte d'uirbiú agus d'infrastruchtúr

Aiseanna 3 agus 4 (Caighdeán beatha níos fearr/éagsúlú) • Leibhéal íseal glactha ICT agus úsáid i measc pobail tuaithe • De bharr imirce amach ó cheantair thuaithe níos iargúlta go bailte móra agus

cathracha bíonn daoine faoin tuath gearrtha amach • An iomarca spleáchais ar earnálacha fostaíochta níos traidisiúnta

- 37 -

Deiseanna agus Bagairtí

Deiseanna

Ais 1 (Iomaíochas) • Tá deiseanna ann d'fheirmeoirí na hÉireann ó dhíchúpláil íocaíochtaí díreacha ó

thalmhaíocht atá in ann freastal don margadh trí chaighdeán agus táirgeacht a fheabhsú

• Tá deiseanna margaíochta cruthaithe ag méadú an AE d'onnmhaireoirí na hÉireann. Tá méadú tagtha ar na margaí domhanda de bharr domhandaithe, méadú ar éilimh dhomhanda, agus aeráid fhabhrach na maicreacnamaíocha.

• Soláthraíonn an earnáil orgánach deiseanna i margaí nideoige, cé gur do líon beag táirgeoirí é seo

• Ta an poitéinseal ann freisin iomaíochas gabháltas a fheabhsú tríd an scála a mhéadú

• Soláthraíonn foraoiseacht malairt fiontar d'fheirmeoirí atá ag éagsúlú ó phatrúin thraidisiúnta talmhaíochta

Ais 2 (Comhshaol) • Soláthraíonn an méid atá ag teacht ar aitheantas ról ilfheidhmeach na

talmhaíochta mar tháirgeoir bia d'ardchaighdeán agus mar sholáthróir earraí pobail chomhshaoil an t-údar maith atá taobh thiar de thacaíocht an phobail don talmhaíocht

• Cuidíonn stádas leanúnach sláinte agus leasa ár dtréid náisiúnta le forbairt earnáil inbhuanaithe an agraibhia agus le hearnáil bhríomhar onnmhairithe

• Tagann íomhá ghlas na hÉireann le rogha an tomhaltóra d'earraí sábháilte d'ardchaighdeán a tháirgtear ar bhealach atá inbhuanaithe ó thaobh an chomhshaoil de

• Tá tóir an tomhaltóra ag dul i méid maidir le hearraí atá sábháilte agus atá ar ardchaighdeán agus a táirgítear ar bhealach atá inbhuanaithe ó thaobh an chomhshaoil de

• Tar éis díchúpláil iomlán na n-íocaíochtaí díreacha ó tháirgeadh tá an poitéinseal ann do mhalairt úsáid talún, ar a n-áirítear foraoiseacht, barraí fuinnimh inathnuaite agus agrathurasóireacht atá inbhuanaithe ó thaobh na turasóireachta agus an chomhshaoil agus a bhfuil an poitéinseal acu maolú a dhéanamh ar athrú aeráide trí thuilleadh laghduithe a dhéanamh ar astuithe gáis cheaptha teasa in Éirinn.

• Tá an cumas ann leithliseoireacht carbóin a ardú go suntasach agus maolú a dhéanamh ar athrú aeráide leis an bhfás sa choilltiú nua

Aiseana 3 agus 4 (Caighdeán beatha níos fearr/éagsúlú) • Soláthraíonn an borradh sa gheilleagar agus an feabhas atá ar infrastruchtúr

deiseanna níos fearr chun maireachtáil agus oibriú i bpobail tuaithe • Rochtain níos fearr ar fhostaíocht den-fheirm • Scóip níos mó d'éagsúlú ar an bhfeirm • Tá roghanna níos mó ann d'áititheoirí tuaithe ioncam breise a bhaint as

turasóireacht tuaithe, éiceathurasóireacht agus as acmhainní nádúrtha eile

- 38 -

• Soláthraíonn ICT agus leathanbhanda an deis constaicí iargúltachta a shárú agus tacú le fiontar atá bunaithe ar sheirbhísí ardluacha nideoige

• Acmhainneacht bhreise chun fuinneamh inathnuaite pobalbhunaithe a fhorbairt agus bearta eile chun ardluacha nádúrtha tírdhreaca tuaithe a chosaint.

Bagairtí

Ais 1 (Iomaíochas) • Cruthaíonn leasuithe ar CAP faoi Chomhaontú Lucsamburg agus an méadú atá ag

teacht ar léirscaoileadh na hearnála dúshláin iomaíochta substaintiúla do thionscal na talmhaíochta in Éirinn a gcaithfear díriú orthu lena chinntiú go gcuirfidh an talmhaíocht leis an ngeilleagar

• Fad is a bhí fás láidir ag teacht ar earnálacha eile an gheilleagair le deich mbliana anuas, d'fhan aschur príomhúil na talmhaíochta mar a bhí sé rud a chiallaigh gur tháinig meath ar thábhacht na hearnála

• Tá meath tagtha ar leibhéal coilltithe le blianta beaga anuas

Ais 2 (Comhshaol) • Tá bagairt leanúnach ann don bhithéagsúlacht agus do ghnáthóga as a dtiocfaidh

tionchar díreach don fhiadhúlra agus tionchar neamhdhíreach do mhargadh na turasóireachta

• Tá laghdú ar an líon gabháltas talmhaíochta ag cur isteach ar cheantair thuaithe, ar an tsochaí agus ar an tírdhreach

• Tá bagairt shuntasach don chomhshaol i ró-úsáid leasúchán agus lotnaidicídí.

Aiseanna 3 agus 4 (Caighdeán beatha níos fearr/éagsúlú) • Tarraingt isteach gheilleagair na nGeataí agus na Mol • Aitheantas pobail síos leis mar gheall ar an ardú atá tagtha ar

ghníomhaíocht taistil agus ar an imirce amach • Laghdú ar sheirbhísí agus ar dheiseanna fiontair mar gheall ar thionchar

díréireach costais iompair/breosla. Ní mór roinnt pointí ginearálta a thabhairt ar aird i mbreithniú na hanailíse seo:

• Is gné thábhachtach í an fheirmeoireacht den gheilleagar tuaithe agus den gheilleagar ina iomláine a sholáthraíonn fostaíocht dhíreach agus neamhdhíreach chomh maith le bheith ina cnámh droma cuid mhaith ceantar tuaithe. Tá roinnt mhaith láidreachtaí san earnáil a chruthaíonn deiseanna fáis agus forbartha le himeacht ama. Lena chinntíu go ndéantar forbairt ar an tionscal sa tslí cheart tá sé rí-thábhachtach go gceanglaítear na láidreachtaí leis na deiseanna atá sa tionscal, agus iarrachtaí á ndéanamh le díriú ar na bagairtí atá léirithe agus le tuilleadh forbartha a dhéanamh i gceantair ina n-aithnítear laigí.

• Bhí tionchar ag teacht isteach na díchúplála ar an talmhaíocht in Éirinn.

Léiríonn Táblaí 8 agus 9 faoi Aguisín 1 athruithe in aonaid bheocstoic agus in úsáid leasúcháin ó 1990. Ó tugadh an díchúpláil isteach leis an athrú ón modh ríofa íocaíochtaí cinn sraithe go modh íocaíochtaí atá ceantarbhunaithe, thit an líon eallach ó 6.408 milliún in 2001 go 6.191 milliún in 2005 ísliú de 3.3 faoin gcéad. Is iad na figiúirí do chaoirigh ná

- 39 -

4.807 milliún in 2001 agus 4.257 milliún in 2005, ísliú de 11.4 faoin gcéad.

• Mar a chéile le hearnáil na feirmeoireachta, tá athrú i ndán don gheilleagar

tuaithe níos leithne freisin. Tá sé riachtanach go mbeadh ar chumas ceantair thuaithe tabhairt faoi na dúshláin a bheidh ann do na struchtúir phobail áitiúla agus do nádúr athraithe ghníomhaíocht geilleagair sa todhchaí.

• Tá ról suntasach ag an talmhaíocht i dtáirgeadh earraí poiblí éagsúla. Tá

maoiniú na hearnála talmhaíochta dírithe níos mó ar íoc ar tháirgeadh earraí poiblí, seachas sin ní

• bheadh dóthain soláthair ann. Éilíonn glacadh poiblí an ról sin dearbhú

leanúnach don tomhaltóir agus don cháiníocóir faoi na fíorbhuntáistí a sheachadaíonn sé. Tá sé tábhachtach sa chás seo go mbíonn earraí poiblí feabhsaithe agus ní caomhnaithe agus sin amháin.

D'aithin anailís SWOT roinnt deiseanna atá in earnáil an agraibhia, go háirithe chomh fada agus a bhaineann sé le hardú ar dheiseanna margaíochta atá ag eascairt tar éis leasuithe CAP an AE, tuilleadh léirscaoileadh margaí domhanda agus ardú ar éilimh bhia atá sábháilte agus ar ardchaighdeán. Chomh maith leis sin, soláthraíonn na coinníollacha fabhracha atá in earnálacha na déiríochta agus an bheostoic in Éirinn agus an poitéinseal go bhféadfadh malairt tionscail cur le hioncam feirme, deiseanna suntasacha ioncaim d'fheirmeoirí in Éirinn. Ag tógáil san áireamh éilimh dhomhanda seo ar tháirgí talmhaíochta d'ardchaighdeán agus d'ardluach, tá sláinte mhaith agus stádas leasa leanúnach an tréid náisiúnta fós mar láidreacht thábhachtach, go háirithe nuair a thógtar san áireamh láidreacht na margaí onnmhairíochta. Tá roghanna ann anois foinsí eile ioncaim a fhorbairt ar an bhfeirm agus den-fheirm nach raibh ann cheana. Tá deiseanna freisin i bhforbairt shóisialta agus geilleagair sa gheilleagair tuaithe níos leithne. D'aithin an anailís freisin roinnt bagairtí a d'fhéadfadh a bheith ina ndrochthionchar ar fheidhmiú na hearnála sa todhchaí, mura ndírítear orthu. Mar gheall ar an iomaíochas breise atá i ndán don earnáil de bharr léirscaoileadh trádála, cé go bhfuil deiseanna ag baint leis, tá sé ríthábhactach ag an am céanna go leanfaidh feirmeoirí na hÉireann ag díriú ar shaincheisteanna caighdeán agus iomaíochais. Tá tionchar tarraingeach gheilleagar na n-ionad uirbeach chomh maith le harduithe i gcostais bhreosla agus iompair ina bhfíorbhagairtí d'fhorbairt shóisialta agus gheilleagair na bpobal tuaithe. Dá réir sin díreofar ar na laigí agus ar na láidreachtaí atá aitheanta trí fheidhmiú na mbeart atá leagtha amach thíos. Is macasamhlú den chuid is mó an tráchtaireacht de sin atá imlínithe cheana sa straitéis forbartha tuaithe náisiúnta a léirionn go bhfuil Éire ag feidhmiú clár forbartha tuaithe amháin. Tá cuntas tógtha d'fhiúntas agus den mhaoiniú atá ar fáil agus na bearta seo á bhforbairt. Ais 1 (Iomaíochas) Ag tógáil san áireamh na brúnna iomaíochais a bhfuil tionchar acu ar earnáil an agraibhia tá sé ríthábhachtach go gcuireann an earnáil le luach agus go bhfuil sí

- 40 -

nuálach agus dírithe ar an tomhaltóir le go mbeidh rath ag teacht uirthi. Le díriú ar na saincheisteanna iomaíochais tá sé tábhachtach go ndíreofaí na bearta atá imlínithe sa phlean seo ar na príomhshaincheisteanna ar nós feabhsúcháin struchtúrtha agus infheistiú caipitil ar an bhfeirm. Feabhsúcháin struchtúrtha Tá an drochstruchtúr aoise chomh maith le leibhéal íseal oideachais chuí cuid maith feirmeoirí mar fhachtóirí a d'fhéadfadh a bheith ag cur as d'fhorbairt feirmeoireachta in Éirinn. Ionas gur féidir leanúint le cur chun cinn leasuithe struchtúrtha in earnáil na talmhaíochta agus le díriú ar na saincheisteanna seo, agus ar an mbealach sin ag feabhsú iomaíochais agus cothabháil inmharthanachta na feirme, leagfaidh an clár seo síos scéim cúnaimh shuiteála chun feirmeoirí óga oilte a mhealladh isteach sa phroifisiún. Nasctha leis an tacaíocht seo feidhmeoidh an clár scéim luathscoir le héascú a dhéanamh do luathscor d'fheirmeoirí níos sine le haidhm deiseanna a chruthú d'fheirmeoirí óga le dul le feirmeoireacht nó méid/comhdhlúthú a dhéanamh ar a gcuid gabháltas. Infheistíocht chaipitil ar an bhfeirm Soláthrófar tacaíocht d'fheabhsúcháin chaipitil struchtúir feirme lena chinntiú go mbeidh an talmhaíocht phríomha níos iomaíche agus margadh-dhírithe. Cuideoidh scéim feabhsúcháin feirme le costais chaipitil nuachóirithe. Soláthrófar tacaíocht d'infheistíochtaí a fheabhsóidh feidhmíocht fhoriomlán na ngabháltas talmhaíochta agus a léiríonn go bhfuil meas acu ar chaighdeáin infheidhmithe AE agus ar chaighdeáin náisiúnta. Soláthróidh an scéim cuidiú freisin do tháirgeoirí freastal ar chaigdeáin leasanna muc agus tacóidh le hinfheistíochtaí i malairt fiontar, e.g., capaill, fianna, coiníní, gabhair agus speicis eile mar iad, le tuilleadh cuidithe a thabhairt d'éagsúlú earnáil na talmhaíochta in Éirinn. Soláthrófar cúnamh sa scéim freisin d'fheabhsúcháin sláinteachais déiríochta, cóiríocht d'ainmhithe agus stóráil sciodair. Soláthrófar tacaíocht freisin faoin Ais d'oiliúint atá bainteach leis an mbeart comhshaoil talmhaíochta faoi Ais 2. Comhlánófar na bearta atá imlínithe thuas le bearta atá maoinithe ón státchiste sa Phlean Forbartha Náisiúnta (NDP) a dhíreoidh ar oiliúint, infheistíocht chaipitl earnálach, (gortóireacht, prátaí agus earnálacha orgánacha) agus feabhsúchán iomaíochais in earnáil na foraoiseachta.

Ais 2 (Comhshaol) Ní féidir leis an gcomhshaol agus an tuath a bheith siar leis an mbéim atá ar earnáil an agraibhia a bheith iomaíoch agus dírithe ar an tomhaltóir. Tá ról tábhachtach ag an talmhaíocht i soláthar “earraí poiblí” nach mbeadh a ndóthain soláthair ann gan í agus tá sé riachtanach dá bhrí sin tacaíocht a sholáthar do bhearta a chuideoidh le buntáistí comhshaoil. Go deimhin cuireann múnla talmhaíochta na hEorpa béim ar a ról ilfheidhmeach agus go gcaithfear forbairt a dhéanamh ar bhealach atá bunaithe ar inbhuanaitheacht. Tacaíonn Éire leis an dearcadh sin agus cinnteoidh go mbeidh aon ghníomhaíochtaí atá tuartha faoi Ais 2 bunaithe orthu siúd atá ceadaithe in áiteanna eile sa chreat forbartha tuaithe. Tá maoiniú Ais 2 dírithe ar fheabhsú a chur ar an gcomhshaol ach tá gné geilleagair ann freisin a bhaineann le réimsí eile. Tá sé tábhachtach mar ardán do

- 41 -

ghníomhaíochtaí i réimsí eile ar nós éagsúlú, agrathurasóireacht srl. Tugann siad seo a leanas achoimre ar na bearta:

Limistéir mhídheisiúla - liúntais chúitimh Le leanúint le húsáid inbhuanaithe talamh talmhaíochta i limistéir mhídheisiúla agus ag an am céanna ag tógáil san áireamh riachtanais chosanta comhshaoil agus cothabhála na tuaithe, leanfaidh an clár le feidhmiú na scéime Liúntais Chúitimh. Cuirfidh an scéim tuilleadh le cosaint an chomhshaoil, feabhsú na tuaithe chomh maith le caighdeáin arda ó thaobh sábháilteacht bia agus sláinte agus leas ainmhithe a bhaint amach. Comhshaol talmhaíocht – An Scéim um Chosaint na Timpeallachta Tuaithe (REPS) Mar a léiríodh tá aitheantas ról ilfheidhmeach na talmhaíochta ag dul i méid mar tháirgeoir bia d'ardchaighdeán agus mar sholáthróir earraí poiblí comhshaoil. Tá rogha an tomhaltóra i leith bia d'ardchaighdeán agus táirgí sábháilte a tháirgtear ar bhealach inbhuanaithe atá fabhrach don chomhshaol ag dul i méid freisin. Tá sé tábhachtach mar sin go soláthraíonn an clár seo maoiniú d'fheirmeoirí a ngníomhaíochtaí feirme a dhéanamh ar bhealach atá fabhrach don chomhshaol agus feabhsúcháin comhsaoil a dhéanamh ar fheirmeacha atá ann cheana. Sa chás sin, soláthróidh an clár do scéim le tacaíocht a thabhairt d'fheirmeoirí a dhéanann tiomantais comhshaoil talmhaíochta ar bhonn deonach a sháraíonn riachtanais náisiúnta agus riachtanais AE atá éigeantach (ar a n-áirítear riachtanais tras-comhlíonta ar fad na Scéime Íocaíochta Aonair).

Natura 2000 Le cuidiú le bainistiú comhshaoil dearfach láithreán agus abhantracha aibhneacha feirme Natura 2000 i bhfeidhmiú Threoir na nÉan, Treoir na nGnáthóg agus an Creat-Threoir Uisce, soláthróidh an clár tacaíocht d'fheirmeoirí atá rannpháirteach i REPS. Soláthrófar tacaíocht do rannpháirtithe faoi REPs le cosaint foirgnimh oidhreachta feirme a spreagadh. Feirmeoireacht orgánach Soláthróidh an clár tacaíocht le hathrú go feirmeoireacht orgánach a chur chun cinn, agus go háirithe táirgeadh glasraí agus gránaigh orgánacha a spreagadh. Déanfar comhlánú ar na bearta faoin Ais seo trí thacaíocht a thabhairt d'fhoraoiseacht agus do leas ainmhithe ón státchiste faoin NDP. Aiseanna 3 agus 4 (Caighdeán beatha níos fearr/éagsúlú) Cinnteoidh na grúpaí gnímh áitiúla atá roghnaithe chun aiseanna 3 agus 4 a fheidhmiú scóip agus comhdhéanamh na mbeart atá roghnaithe le díriú ar thosaíochtaí áitiúla. Beidh difríocht shuntasach i rangú na dtosaíochtaí ó cheantair pheiri-uirbeacha agus ceantair thuaithe atá níos iargúlta. Tá an chothromaíocht idir idirghabhálacha geilleagair agus caighdeáin bheatha níos fearr nasctha go láidir leis na bearta tacaíochta náisiúnta tuaithe atá ann cheana féin sa Scéim Sóisialta Tuaithe agus sa

- 42 -

chlár CLAR. Ag teacht leis an méid thuas, tabharfar tosaíocht i gcomhar maoinithe do na grúpaí idirghabhálacha seo a leanas:

Fiontar tuaithe Díreoidh an beart seo ar chruthú mionfhiontar nua tuaithe agus ar fhorbairt tionscnamh atá ann cheana. I measc samplaí, áirítear, forbairt acmhainní dúchasacha tuaithe ar nós bia artisan, foraoiseacht, cúrsaí mara, turasóireacht tuaithe/agrathurasóireacht, turasóireacht chultúrtha agus cur chun cinn fiontair phobal-bhunaithe. Tagann gníomhaíocht le taighde/anailís a chur chun cinn agus chun táirgí a chuirtear ar fáil faoin tuath agus seirbhísí pobail nuálácha a fhorbairt, faoin teideal seo.

Cuimsíonn an tosaíocht seo an gá atá le tacaíocht a thabhairt do theaghlaigh feirme chun tuilleadh éagsúlaithe a dhéanamh isteach i ngníomhaíochtaí nach mbaineann leis an bhfeirm, leathnú tionscnamh turasóireachta tuaithe ionas go n-áireofar an soláthar infrastruchtúir chuí agus fócas níos soiléire ar fhorbairt gníomhaíochtaí oidhreachta áitiúla. Forbairt infrastruchtúir áitiúil agus seirbhísí ata riachtanach do leas an phobail Is constaic thromchúiseach ar fhorbairt phobail tuaithe an easpa áiseanna cultúrtha agus caitheamh aimsire i bpobail tuaithe. Cé go bhféadfadh difríocht a bheith idir riachtanais cheantair pheiri-uirbeacha agus pobail tuaithe níos iargúlta díreoidh na tionscnaimh ar sholáthar leathan áiseanna taitneamhachta agus caitheamh aimsire, áiseanna ealaíne, spóirt áitiúil, infrastruchtúr pobail agus caitheamh aimsire. Feabhsú sráidbhailte agus an taobh tíre Is pointe fócasach do chuid mhaith do phobail tuaithe sraidbhailte agus bailte agus dá bhrí sin ba chóir iad a bheith chun tosaigh agus infrastruchtúr á fheabhsú. Is ar sholáthar infrastruchtúir ar scála beag atá dírithe ar fheabhsú an chomhshaoil, taithneamhachtaí agus ar ghnéithe struchtúrtha dromchla na bpobal sin a bheidh an fócas. Tionscnaimh nach ndéanann dochar don chomhshaol agus caomhnú cheantair ardluacha nádúrtha agus cultúrtha Áirítear ar thosaíochtaí athnuachan struchtúir arsa, pleananna áiteanna cónaithe agus cosanta do cheantair ardluacha nádúrtha ar nós láithreacha tábhachtacha áitiúla gheolaíocha agus éiceolaíochta. Ba chóir díriú ar fhorbairt na láithreacha seo i gcomhair le forbairt táirgí turasóireachta áitiúla. Is cuspóir tábhachtach faoin teideal seo glacadh le foinsí eile fuinnimh inbhuanaithe oiriúnach do riachtanais ar leith phobail tuaithe.

Oiliúint, gnóthú scileanna agus beochana Tabharfar tosaíocht do bhearta atá dírithe ar leibhéil oiliúna agus acmhainn scileanna áititheoirí tuaithe a fheabhsú. Cuimsíonn na bearta seo an riachtanas atá ann oiliúint phobail a sholáthar maidir le forbairt fiontair, feasach ICT agus teacht ar sheirbhísí poiblí leictreonacha, chomh maith le bearta a thógann san áireamh áititheoirí tuaithe eile mar is gá, ar a n-áirítear imircigh agus grúpaí mionlaigh eile i ngníomhaíocht phobail. Díreofar ar fheabhsú an chumais áitiúil agus ar an bpoitéinseal nuálach trí aistriú eolais a spreagadh idir grúpaí áitiúla agus geallsealbhóirí.

- 43 -

Tá an straitéis atá imlínithe thuas bunaithe ar an leithroinnt acmhainní cómhaoinithe AE idir trí thosaíocht leathana - 10 faoin gcéad iomaíochas, 80 faoin gcéad comhshaoil, 10 faoin gcéad caighdeán beatha is fearr/éagsúlú. Tugann an leithroinnt seo an méid seo a leanas ar aird:

• Léiríonn an bhunlíne anailíse an chaoi a gcuireann an talmhaíocht agus an fhoraoiseacht leis an gcomhshaol. Tá sé tábhachtach tógáil ar an gcuidiú sin agus cúiteamh a thabhairt d'fheirmeoirí as na gnéithe maithe coiteann a thagann óna gcuid fiontar. Táthar ag súil le tógáil ar rath na mbeart iomchuí reatha agus torthaí a sheachadadh i limistéir athruithe aeráide (foraoiseacht), caighdeán uisce (comhshaol talmhaíocht) agus bithéagsúlacht (comhshaol talmhaíocht, foraoiseacht, liúntais chúitimh i limistéir mhídheisiúla.)

• Cuireann an múnla Eorpach talmhaíochta béim ar a ról ilfheidhmeach agus nach mór d’fhorbairt tacú le hinbhuanaitheacht. Tacaíonn Éire leis an dearcadh sin agus breithneoidh go dtacóidh na gníomhaíochtaí atá tuartha faoi Ais 2 leo siúd atá ceadaithe in áiteanna eile sa chreat forbartha tuaithe.

• Tá a bhfiúntas cruthaithe ag na bearta faoi Ais 2 agus tá siad cómhaoinithe ag an AE cheana féin. Déanann sé ciall ó dhearcadh bhainistiú airgeadais agus rialú maoiniú AE a dhíriú orthu. Beidh méid suntasach tiomantais a thabhairt ar aghaidh go hAis 2 ón mbabhta reatha.

• Tá maoiniú Ais 2 dírithe ar fheabhsú an chomhshaoil, ach tá gné eacnamaíochta ag baint leis áfach, a bhaineann le maolú ar athrú aeráide agus réimsí eile. Tá sé tábhachtach mar ardán do ghníomhaíochtaí i réimsí eile ar nós éagsúlú, agrathurasóireacht srl.,

• Is faoin straitéis seo is mó a mbeidh an tacaíocht “comhshaoil” d'fheirmeoirí

fad is a gheobhaidh tosaíochtaí eile leas as polasaithe arna nglacadh lasmuigh de dhualgas forbartha tuaithe AE sonracha a chuideoidh go mór le leas sóisialach agus eacnamaíocht limistéar tuaithe.

Tá forléargas tugtha ag an alt seo ar na bearta tacaíochta. Tá cur síos níos sonraithe in Alt 5. 3.3 Meastóireacht ex-ante Is iad AfCon Management Consultants i gcomhair le Jim Dorgan Associates agus Circa Group Ireland Ltd a rinne an Mheastóíreacht ex-ante. Glactar san áireamh tuairisc comhshaoil ag teacht le Treoir 2001/42/CE ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle – An Treoir Measúnú Comhshaoil Straitéisigh (S.E.A.). Tá an Mheastóireacht iomlán ex-ante in Aguisín 9 den chlár seo. Tá achoimre den tuairisc leagtha amach in alt 4.2 thíos chomh maith le freagraí ar na moltaí.

- 44 -

3.4 Tionchar ó chláreagrú tréimhsí roimhe seo agus eolas eile In 2000-2006, fuair Éire buntáiste ó Ráthaíocht EAGGF agus ó Threoir EAGGF araon. Chómhaoinigh an eilimint ráthaithe na ceithre bheart a bhí i bPlean Forbartha Tuaithe CAP na hÉireann – comhshaol talmhaíocht, liúntais chúitimh, (limistéir mhídheisiúla), luathscor agus coilltiú. Mhaoinigh an eilimint threorach bearta áirithe i dhá chlár réigiúnacha na hÉireann. Léiríonn tábla 3.7 thíos caiteachas do 2000-2006. Tá an tábla teoranta d'idirghabhálacha chómhaoinithe.

• Bhí tionchar suntasach ag na bearta seo ar an talmhaíocht agus ar an

ngeilleagar tuaithe níos leithne. Is iad seo a leanas na príomh-mhórghníomhartha:

• Béim níos mó ar ghné an chomhshaoil den talmhaíocht le rannpháirtíocht

na Scéime um Chosaint na Timpeallachta Tuaithe ag 60,000.

• Curtha go mór le leanúint le feirmeoireacht inbhuanaithe i limistéir thalmhaíochta atá faoi mhíbhuntáiste. In 2000-2006, tugadh tacaíocht do 108,000 feirmeoir faoin scéim liúntais chúitimh.

• Leathnú an eastáit náisiúnta foraoiseachta ó 634,000 heicteár in 1999 go 709,000 heicteár ag deireadh 2005. Tá an sprioc go mbeidh 30 faoi gcéad de phlandálacha nua ar fad leathandhuilleach faoi 2006 bainte amach.

• Cruthaíodh 3,100 post nua faoi chlár LEADER agus tá 3,900 post a bhí ann cheana coinnithe. Chuidigh cuideachtaí LEADER le 8,000 fiontar agus chuir siad oiliúint ar os cionn 30,000 duine.

- 45 -

Táble 3.7 Caiteachas 2000-2006

Rinneadh meastóireacht lárthéarma ar Phlean Forbartha Tuaithe CAP agus ar na Cláir Réigiúnacha in 2003. Rinneadh Meastóireacht ar leith ar thionscnamh LEADER + in 2003/2005. Seo a leanas achoimre ar na torthaí:

Plean Forbartha Tuaithe CAP Ba é dearcadh foriomlán na meastóirí, AFCon, go raibh an plean ag dul ar aghaidh go sásúil cé is moite go raibh sí deireanach ag tosú agus an bealach gur chuir an galar crúb is béil in 2001 moill ar rudaí. Ó thaobh na Scéime um Chosaint na Timpeallachta Tuaithe (REPS), d'aithin na meastóirí a tábhacht ó thaobh an chomhshaoil talmhaíochta de. Thugadar ar aird, áfach, go raibh leibhéal na rannpháirtíochta níos ísle ná mar bhíothas ag súil leis agus go mb'fhéidir go mbeadh athruithe riachtanach le héifeacht na scéime a mhéadú.

Clár Fo-Chlár/Beart/Fo-Bheart Caiteachas 2000-2006

€m

Eilimint AE €m

REPS 1,379.8 1,050.4 Liúntais Chúitimh 1,337.6 736.9 Luathscor 515.7 292.8 Foraoiseacht 468.5 350.8

Maoinithe faoi Ráthaíocht an Chláir Forbartha Tuaithe

Iomlán Plean Forbartha Tuaithe CAP (Talmhaíocht) 3,701.7 2,430.9

Cláir Oibríochtúil Réigiúnacha don BMW + an SE *

Beart: Feabhsú Struchtúrtha Ginearálta

Cúnamh Suiteála d’Fheirmeoirí Óga 21.915 12.703

Bainistiú Dramhaíola Feirmeacha 82.363 50.628

Caighdeáin Sláinteachais Déiríochta a Fheabhsú 18.079 10.282

Beart: Forbairt ar Fhiontair Áitiúla Coillearnacha a Fheabhsú 26.628 17.779 Beart: Forbairt Tuaithe Ginearálta Tionscnamh Forbairt Tuaithe Ceantarbhunaithe 37.250 26.000

Iomlán 186.235 117.392

Tionscnamh Comhphobail an AE

Beart: An Clár Leader+ 75.000 48.750

Iomlán 3,962.935 2,597.042

* BMW = Clár Oibríochtúil Réigiún na Teorann, Lártíre agus an Iarthair * SE = Clár Oibríochtúil Réigiún an Deiscirt agus an Oirthir

- 46 -

Maidir leis an Scéim Luathscoir mhothaigh na meastóirí gur laghdaigh an leibhéal íseal glactha a tionchar. Bhí seo díomách, mar, dar leo, gurb é seo an t-aon bheart amháin sa phlean a chuir chun cinn leasuithe struchtúrtha in earnáil na talmhaíochta. I measc athruithe eile a moladh, mheas na meastóirí go ndéanfadh pinsin innéacs-nasctha sa todhchaí an scéim níos tarraingtí. Shonraigh na meastóirí gur beart thar a bheith fadtéarmach agus polasaí uaillmhianach a bhí sa bheart foraoiseachta a bhí dírithe ar úsáid talamh náisiúnta ar bhealach suntasach ar chostas suntasach. Mholadar athbhreithniú cúramach a dhéanamh ar an mbeart lena chinntiú go bhfuil sé fós ábhartha agus éifeachtach ó thaobh costais. Maidir leis an Scéim Liúntais Chúitimh, aithnítear a luach agus a tábhacht i limistéir mhídheisiúla, cé gur hardaíodh ceisteanna ar cheart go mbainfeadh an scéim le rannpháirithe a bhí os cionn 66 bliain d'aois amháin. Mar thoradh ar an meastóireacht seo rinneadh athruithe ar REPS agus tá leibhéil na rannpháirtíochta méadaithe anois go thart ar 60,000 feirmeoir. Níor leanadh suas an moladh go mbeadh pinsin luathscor innéacs-nasctha mar nach raibh sé seo mar rogha faoi chreat reachtúil rialaithe an AE. Maidir le liúntais chúitimh cinneadh gan uasteorainn aoise a thabhairt isteach mar go bhféadfadh sé a bheith idirdhealaitheach. Rinneadh athbhreithniú ar an straitéis d'earnáil na foraoiseachta in 2004 agus tá mionphlé a dhéanamh air idir an dá linn. Tógann na bearta foraoiseachta sa Phlean Forbartha Náisiúnta ar bord an breithniú sin.

Cláir réigiúnacha I gcás na mbeart forbartha tuaithe dhírigh na meastóirí (Farrell Grant Sparks and Fitzpatrick Associates faoi seach) ar na bearta ba mhó – cúnamh suiteála agus bainistiú dramhaíola feirme. D'aithin na meastóirí tábhacht an chúnaimh shuiteála mar bhealach chun feirmeoirí óga oilte/feirmeoirí oilte a spreagadh le teacht isteach. Thugadar ar aird, áfach, an glacadh mall a bhí leis an scéim ach bhíodar sásta go raibh seo bainteach le tionchar diúltach an ghalair chrúib agus béil in 2001. Thuigeadar tábhacht scéim bhainistiú dramhaíola feirme ó thaobh an chomhshaoil de. Mar an chéile leis an gcúnamh suiteála, thosaigh an scéim go mall ach léiríonn na meastóirí go bhfuil a tábhacht ag dul i méid mar gheall ar an mbaint atá aici leis an Treoir Níotráití. Tugadh isteach téarmaí agus coinníollacha athbhreithnithe don Scéim Bhainistiú Dramhaíola Feirme in 2004 – bhaineadar seo le comhdhlúthú ráta deontais 40 faoin gcéad d'fheirmeoirí ar fad, méadú san aonad uasteorann ioncam ó 200 go 450 agus méadaíodh an uasteorainn infheistíochta go €75,000 an gabháltas. Tá méadú ar rátaí tacaíochta (a bhaineann le cúnamh stáit breise), i measc rudaí eile, ar tairiscint ó 2006. Tá tionchar an-dearfach ar ghlacadh ag na hathruithe seo. Bhí tionchar ag staid an ghalair chrúb agus béil go háirithe ar leathadh amach an Tionscnaimh Forbartha Tuaithe Ceantar-Bhunaithe. Mhothaigh na meastóirí go

- 47 -

ndéanfadh an Tionscnamh suas an t-am agus go mbainfeadh sé amach a chuid cuspóirí sa dara leath den tréimhse cláreagraithe. B’shin an toradh a bhí air go deimhin. LEADER + Léiríodh agus seachadaíodh aidhmeanna agus cuspóirí Thionscnamh LEADER an AE ar fad sa chlár náisiúnta LEADER+, go háirithe chomh fada agus a bhain sé le forbairt straitéisí áitiúla. Bhí feidhmiú mhodheolaíocht chur chuige téamach ó thaobh fhorbairt críche ag an roghnú tionscadal ina dhiaidh sin leanúnach agus bhí dul chun cinn maith fisiciúil trasna na mbeart iomlán. Thit an caiteachas airgeadais taobh thiar beagán, áfach, agus bhí sé mall faoi bhearta áirithe, go háirithe ceann na talmhaíochta. Phioc caiteachas airgeadais suas go maith ina dhiaidh sin, trasna na ngníomhaíochtaí ar fad agus tá sé ag teacht leis an sprioc do dheireadh an chláir. Dhírigh an clár go mór ar shainghrúpaí, go háirithe mná agus daoine óga – dhá ghrúpa tosaíochta ag leibhéal AE. Ag teacht le taithí ó thionscnaimh i réimsí eile, leanann rannpháirtíocht daoine óga i ngníomhaíochtaí LEADER a bheith ina dhúshlán. Tá Aonad Tacaíochta Líonra ceaptha ó foilsíodh an mheastóireacht lárthéarma in 2003, agus tá méid tagtha ar ghníomhaíocht agus ar mhalartú eolais dá bharr sin. Tá moltaí sa tuairisc lárthéarma tógtha ar bord maidir le forbairt táscairí atá níos beart-bhunaithe tugtha isteach. Ar deireadh, bhí an maoiniú ar fad faoin gclár tiomanta faoin Nollaig 2006. Tá na fobhearta seo a leanas ábhartha freisin i mbreithniú tionchair ar fhorbairt tuaithe in 2000-2006.

An Scéim Shóisialta Tuaithe Thug an Roinn Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta an Scéim Shóisialta Tuaithe (RSS) isteach in 2004. Ba iad aidhmeanna na scéime tacaíocht ioncaim a sholáthar d'fheirmeoirí agus d'iascairí atá ag fáil íocaíochtaí fadtéarmacha Leasa Shóisialaigh faoi láthair agus seirbhísí áirithe a bhfuil buntáiste iontu do phobail tuaithe a sholáthar. Áirítear i measc gníomhaíochtaí cuí obair chothabhála comhshaoil, cúram sóisialta agus cothabháil áiseanna pobail.

Tionchar an chláir

• Soláthraíonn an RSS acmhainní breise suntasacha le cothabháil agus feabhas a chur ar thaitneamhachtaí agus ar áiseanna áitiúla i bpobail tuaithe.

• Tá buntáiste ann do phobail ó scileanna agus ó bhuanna feirmeoirí agus iascairí áitiúla.

• Tá na chéad 2,500 áit atá ar an scéim líonta agus tá áiteanna breise á soláthar.

Clár CLÁR

- 48 -

Is clár spriocdhírithe infheistíochta do cheantair thuaithe é CLÁR ar tháinig meath de níos mó ná 35 faoin gcéad ar an daonra ann ó bunaíodh an Stát. Tá ceantair i 23 contae cáilithe dó. Tá réimse bearta ag CLÁR le forbairt infrastruchtúir fhisiciúil, pobail agus sóisialta a bhrostú. Áirítear ina measc seo, bailte, pobail agus feabhsúchán ar scoileanna, oiriúnú leictreachais, leathanbhanda, bóithre, soláthar uisce agus diúscairt séarachais. Tionchar an chláir Tá tionchar mór ag an gclár ar mhaoiniú eile a ghiaráil. As an maoiniú de €151.7 milliún, tiomanta don chlár ó 2002 – go hEarrach 2006: sholáthair an Roinn Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta 47 faoin gcéad, agus giarálú an 53 faoin gcéad eile ó fhoinsí poiblí agus pobail eile.

- 49 -

4. Fírinniú na dtosaíochtaí a roghnaíodh agus treoirlínte straitéiseacha an Chomhphobail agus an plean straitéise náisiúnta á gcur san áireamh chomh maith leis an tionchar ionchais de réir na meastóireachta ex-ante. 4. 1 Fírinniú na dtosaíochtaí a roghnaíodh ag cur treoirlínte straitéiseacha an

Chomhphobail agus an phlean straitéise náisiúnta san áireamh. Tá tosaíochtaí na hÉireann faoin bplean straitéise náisiúnta ag teacht go hiomlán leo siúd a socraíodh ag leibhéal an AE. Ó thaobh an agrabhia de is é cuspóir na hÉireann earnáil iomaíoch dírithe ar an tomhaltóir a fhorbairt a chuirfidh le geilleagar tuaithe, sochaí agus comhshaol atá beo. Bainfear é seo amach ar an iomlán tríd an uasleibhéal éifeachtachta, iomaíochais agus sofhreagrachta d’éilimh an mhargaidh a spreagadh agus urraim á thabhairt don timpeallacht fhisiceach agus í á neartú.

Tá an cur chuige seo ailínithe go dlúth leis an bhfócas ag leibhéal an AE, agus is é sin, i gcás na talmhaíochta, earnáil iomaíoch agus inbhuanaithe a fhorbairt. Chomh fada agus a bhaineann leis an iomaíochas beidh an bhéim sa Chlár ar an acmhainneacht dhaonna a fheabhsú trí bhearta athstruchtúraithe (luathscor agus tacaíocht thosaithe amach). Beidh tacaíocht d’infheistíocht chaipitiúil ar an bhfeirm mar chúltaca aige. Cuideoidh an tacaíocht athstruchtúraithe le hiontrálaithe nua san earnáil agus cuideoidh an tacaíocht d’infheistíocht chaipitiúil le nuachóiriú ar an bhfeirm agus oiriúnú do riachtanais an mhargaidh. I gcomhthéacs na hinbhuanaitheachta, leagann treoirlíne straitéiseach ábhartha an AE i leith an chuspóir thimpeallachta béim ar thrí shaincheist – cáilíocht an uisce, bithéagsúlacht agus athrú aeráide. Is ríthábhachtach le hÉirinn na cúrsaí seo agus tógfaidh sí ar rathúlacht na mbeart atá ann faoi láthair – comhshaol talmhaíocht, Natura, limistéir faoi mhíbhuntáiste – chun béim a chur ar ghné na leasa coiteann den talmhaíocht agus chun tacú leis. Mar a mhínítear sa phlean straitéise náisiúnta, beidh formhór an mhaoinithe faoin gclár seo dírithe ar an tosaíocht seo agus is fiú na fáthanna a luaitear leis a thabhairt arís:

• Léiríonn an anailís bhunlíne an méid a chuireann an talmhaíocht leis an timpeallacht. Tá sé tábhachtach go ndéanfaí uasmhéadú ar an méid sin agus go gcúiteofaí feirmeoirí as na gnéithe sin dá gcuid fiontar atá ar mhaithe leis an bpobal. Táthar ag súil go dtógfar ar rathúlacht bhearta iomchuí reatha agus go seachadfar torthaí i réimsí athrú aeráide, cháilíocht an uisce agus na bithéagsúlachta.

• Leagann samhail Eorpach na talmhaíochta béim ar a ról ilfheidhmeach agus ní mór an inbhuanaitheacht a bheith mar thaca leis. Tacaíonn Éire leis an dearcadh seo agus ceapann sí go gcaithfidh na gníomhartha a bhfuil coinne leo faoin gcuspóir timpeallachta tacú leo siúd a cheadaítear in áiteanna eile sa chreat forbartha tuaithe.

• Chruthaigh na bearta faoin gcuspóir timpeallachta a bhfiúntas agus tá siad cómhaoinithe cheana ag an AE. Ó thaobh bainistiú airgeadais agus

- 50 -

rialaithe de tá sé ciallmhar maoiniú AE a dhíriú orthu. Tabharfar cuid mhór geallantas ón mbabhta reatha ar aghaidh freisin faoin ais/cuspóir seo.

• Tá maoiniú Ais 2 dírithe ar chur leis an timpeallacht ach tá gné eacnamaíoch aige freisin atá bainteach le réimsí eile. Tá tábhacht ag baint leis mar ardán do ghníomhartha i réimsí eile mar iomaíochas, éagsúlú, agrathurasóireacht etc.

• Beidh an tacaíocht “timpeallachta” d’fheirmeoirí comhchruinnithe faoin gclár seo cé go mbainfidh na tosaíochtaí eile leas as polasaithe ar glacadh leo lasmuigh de théarmaí tagartha forbartha tuaithe sainiúla an AE a chuirfidh go mór le leas eacnamaíoch agus sóisialta cheantar tuaithe.

Is é an cuspóir atá ag Ais 3 go leor gníomhaíochta eacnamaíocha a sholáthar i gceantair thuaithe chun cúlú sna earnálacha eacnamaíocha traidisiúnta a laghdú agus infrastruchtúr sráidbhaile agus caitheamh aimsire a fheabhsú chun cur le caighdeán beatha do chónaitheoirí tuaithe. Aithníodh na tosaíochtaí seo agus rinneadh cainníocht orthu sa Phlean Straitéise Náisiúnta agus tá na bearta chun iad a sheachadadh roghnaithe go sainiúil chun cur le heasnaimh struchtúraithe agus shóisialta tuaithe a bhfuil tosaíocht tugtha dóibh do ghníomh níos leithne rialtais sa PFN. Roghnaíodh na bearta freisin chun tionchar breise clár comhlántach a uasmhéadú sa Roinn Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta mar Chláir Fhorbartha Phobail, Tionscnamh do Shealbhóirí Beaga Feirme, an Scéim Shóisialta Tuaithe, clár infrastruchtúir CLÁR agus tionscnaimh Roinne a thacaíonn leis an nGaeltacht agus leis na hOileáin. 4.2 Na tionchair a bhfuil coinne leo ag éirí as an meastóireacht ex-ante maidir leis na tosaíochtaí a roghnaíodh

Leagann an chuid seo amach achoimre den mheastóireacht ex-ante agus na freagairtí do na moltaí atá ann. Tá eolas faoin measúnú timpeallachta straitéiseach (SEA) agus na freagairtí a tugadh dó san áireamh freisin. Leathnaíodh an mheastóireacht agus an SEA araon go dtí bearta nach bhfuil sa chlár seo ach atá á saothrú astu féin faoin PFN. Ina dhiaidh sin tá an t-eolas faoi na bearta sin tugtha arís anseo mar gur bearta comhlántacha ar an gclár atá i gceist.

Achoimre ar an meastóireacht ex-ante

Is é seo a leanas an achoimre fheidhmeach ar an meastóireacht neamhspleách. Tá an tuairisc iomlán ar fáil in Aguisín 9. Réamhrá Tá an mheastóireacht ex-ante ar an bPlean Forbartha Tuaithe (RDP) náisiúnta don tréimhse chláreagraithe 2007-2013 bunaithe ar Phlean Straitéise Náisiúnta Forbartha Tuaithe na hÉireann (2007-2013) agus Rialachán 1698/2005 ón gComhairle (an ‘Rialachán’) ar thacaíocht d’fhorbairt tuaithe ón gCiste Talmhaíochta Eorpach don Fhorbairt Thuaithe (EAFRD), agus cuireann sé leo. Tá meastóireacht ex-ante agus measúnú timpeallachta straitéiseach déanta anois ar an dréachtphlean a chlúdaíonn:

• Anailís ar na fadhbanna a bhfuil an clár atá beartaithe ag iarraidh díriú orthu.

- 51 -

• An fhreagairt bheartaithe (bearta).

• Torthaí agus tionchar réamh-mheasta an chláir

• An méid a cuireadh tosaíochtaí an Chomhphobail san áireamh sa chlár.

• Cáilíocht nósanna imeachta do bhainistiú cláir lena n-áirítear monatóireacht agus meastóireacht.

Is plean é an RDP atá ag iarraidh fadhbanna sainiúla a bhaineann leis an ngeilleagar tuaithe agus an timpeallacht thuaithe a aithint agus freagairt do na fadhbanna sin le bearta atá cuí, éifeachtach agus ag teacht le riachtanais an Rialacháin. Ní plean forbartha tuaithe cuimsitheach atá sa phlean agus ní thugann sé aghaidh ar gach uile shaincheist fhorbartha tuaithe, go háirithe ar easnaimh infrastruchtúir. Comhréir RDP le Rialachán 1698/2005 Tá an dréachtphlean i gcomhréir le riachtanais Rialacháin (CE) 1698/2005 ón gComhairle agus tagann sé leis na tosaíochtaí a shainítear faoi “Treoirlínte Straitéiseacha an Chomhphobail do Pholasaí Forbartha Tuaithe”. Léiríonn sé freisin na tosaíochtaí a shainítear faoin bPlean Straitéise Náisiúnta um Fhorbairt Thuaithe agus tosaíochtaí rialtais d’fhorbairt talmhaíochta agus bia chomh maith le cosaint na timpeallachta tuaithe. Tá sé ag teacht le doiciméid straitéiseacha iomchuí eile mar dhoiciméad na Roinne Talmhaíochta agus Bia (DAF), AgraiFís 2015 agus an Páipéar Bán ar Fhorbairt Tuaithe. Scrúdaíonn an dréachtphlean na saincheisteanna agus na fadhbanna reatha atá roimh an talmhaíocht agus an gheilleagair thuaithe amach anseo (Caibidil 3) mar chuid den díriú ar anailís SWOT. Bunaithe ar anailís SWOT moltar raon bearta faoi gach Ais a thugann aghaidh ar na fadhbanna atá aitheanta. Déantar cur síos níos mó ar na cuspóirí, ar an réasúnaíocht agus ar na gníomhartha a bhaineann le gach beart, mar a dhéantar leis an leithdháileadh airgeadais atá beartaithe. Cloíonn struchtúr agus ábhar foriomlán an phlean go dlúth le forálacha an Rialacháin agus léiríonn riachtanas an Rialacháin go ngabhfadh polasaí forbartha le polasaithe tacaíochta ioncaim agus margaidh an chomhpholasaí talmhaíochta agus go gcuirfeadh sé leo, agus go gcuirfeadh polasaí forbartha tuaithe san áireamh freisin na cuspóirí ginearálta do pholasaí eacnamaíoch agus sóisialta comhtháite atá leagtha amach sa Chonradh agus go gcuideoidís lena mbaint amach agus tosaíochtaí polasaithe móra á gcomhtháthú mar a leagtar síos i gcinneadh Chomhairlí Eorpacha Lisbon agus Göteborg ar an iomaíochas agus ar fhorbairt inbhuanaithe. Fadhbanna a Aithint Soláthraíonn an dréachtphlean anailís shuntasach chúlra den chomhshaol socheacnamaíoch a chuireann buntaca ar fáil don phlean agus bíonn tionchar aige seo ar aithint na faidhbe ina dhiaidh sin. Is féidir coimriú a dhéanamh ar na fadhbanna ar ghá aghaidh a thabhairt orthu i dtéarmaí trí ais sa RDP: tá iomaíochas thalmhaíocht na hÉireann i mbaol ó líon foinsí, tá gá le dreasachtaí chun an timpeallacht tuaithe agus an taobh tíre a chaomhnú agus a fheabhsú, agus tá gá le tacaíochtaí chun fostaíocht a chruthú agus gníomhaíochtaí eacnamaíocha agus sóisialta agus infrastruchtúr a ghiniúint i gceantair thuaithe.

- 52 -

Eascraíonn na fadhbanna iomaíocha ó dhá fhoinse, ar thaobh amháin ón laghdú ar chúnamh agus ar thacaíocht mhargaidh agus margadh níos oscailte an AE don talmhaíocht. Ar an taobh eile tá an t-éileamh ar thalamh chun críche neamhthalmhaíochta agus malairt fostaíochta ag ardú costas na bpríomh-ionchur do thalmhaíocht tráchtála. Leagtar na fadhbanna seo anuas ar struchtúir feirme ilroinnte agus fórsa oibre talmhaíochta atá ag dul in aois ar an iomlán. Beidh claonadh ag an laghdú ar thacaíochtaí praghsanna don talmhaíocht agus tabhairt isteach íocaíochtaí díchúpláilte, gníomhaíocht talmhaíochta a laghdú agus beidh ualach talmhaíochta ar an timpeallacht dá bharr. Mura ndéanfar rud éigin d’fhéadfadh go dtréigfí talamh dá bharr, rud a chruthódh fadhbanna timpeallachta eile. Idir an dá linn beidh croílár feirmeacha gníomhacha ann a ghineann astuithe agus ardóidh an Treoir Níotráite na caighdeáin a chaithfidh feirmeacha cloí leo. Maidir leis an sochaí tuaithe go ginearálta, bíonn cuid mhaith ceantar thíos leis ó thaobh struchtúir déimeagrafaigh bhoicht agus ó infrastruchtúr, áiseanna sóisialta agus deiseanna fostaíochta neamhdhóthanacha. Ní thugann polasaithe ‘príomhshrutha’ na n-eintiteas náisiúnta agus rialtais áitiúla aghaidh ar chuid mhór de na fadhbanna seo. Cuspóirí Ais 1 Tá céad Ais an RDP dírithe ar iomaíochas fiontar feirme agus foraoise a fheabhsú trí thacaíocht don athstruchtúrú agus don nuáil. Áirítear leis an ais seo tacaíocht don oiliúint, cúnamh don suiteáil, luathscor, cáilíocht bhia agus gníomhaíochtaí foraoise agus bia foghabhálacha. Tá sé de chuspóir ag bearta faoin ais seo athruithe struchtúrtha a chur chun cinn ag leibhéal na feirme chomh maith leis an infheistíocht sna príomhearnálacha. Tacaíonn bearta oiliúna leis seo a meastar atá riachtanach agus aghaidh á thabhairt ar na dúshláin ó thimpeallacht iomaíoch atá ag méadú i gcónaí. Freagraíonn na bearta comhcheangailte faoi Ais 1 do shaincheisteanna aitheanta a mbíonn tionchar acu ar iomaíochas na n-earnálacha bia agus talmhaíochta agus tugann siad faoi athstruchtúrú agus infheistíocht a chur chun cinn don ré dúshlánach atá romhainn amach. Ais 2 Tá an dara Ais de chuid an RDP dírithe ar chaomhnú agus ar fheabhsú, más féidir, luachanna timpeallachta, bithéagsúlachta agus taitneamhachtaí na tuaithe. Tá díchúpláil déanta ar na Suimeanna Cúitimh (CAanna) a íocadh roimhe seo ar bhonn cinn sna LFAanna. D’fhéadfadh go laghdódh feirmeoirí áirithe an talmhaíocht go dtí an t-íosmhéid mar fhreagra air seo ach beidh caighdeán na timpeallachta ina choinníoll chun an íocaíocht a choinneáil agus ba cheart go gcoiscfeadh sé seo tréigean na tuaithe ar a laghad. Sa mheántéarma is dóigh go leanfaidh formhór na bhfeirmeoirí le saothrú fairsing ar an talmhaíocht agus ba cheart go dtabharfadh na CAanna tacaíocht dóibh chun é seo a dhéanamh. Ar an taobh eile is ról na Scéime um Chosant na Timpeallachta Tuaithe (REPS) agus na mbeart foraoiseachta é mórfheabhsú ar bhainistiú na tuaithe. Cuirfear feabhas ar scéim REPS rud a d’fhágfadh gur cheart go mbeadh sé níos tarraingtí d’fheirmeoirí agus go mbeadh sé níos ábalta sochair thimpeallachta a sholáthar. Tá sé mar aidhm ag na bearta foraoiseachta an fhoraoiseacht a leathnú ach faoi réir choinníollacha a chinnteoidh feabhsú na tuaithe. Tabharfar cúnamh do scéimeanna gur dóigh go mbeidh luacháil ard orthu ó thaobh dealraimh, timpeallachta nó taitneamhachtaí.

- 53 -

Ais 3 Is iad na cuspóirí leathana atá ag Ais 3 caighdeán beatha i gceantair thuaithe a fheabhsú agus éagsúlú i ngníomhaíocht eacnamaíoch i gceantair thuaithe a spreagadh, éagsúlú i ngníomhaíochtaí neamhthalmhaíochta san áireamh. Cuimsíonn na bearta faoi Ais 3 raon tionscnamh atá ceaptha gníomhaíocht eacnamaíoch a chur chun cinn i gceantair thuaithe agus freisin tionscnaimh phobail níos leithne a spreagadh dírithe ar cháilíocht fhoriomlán na beatha a fheabhsú do chónaitheoirí tuaithe. Cuirfear na bearta i bhfeidhm trí úsáid a bhaint as cur chuige LEADER a leagann béim ar chur chuige “ón mbonn aníos” agus straitéisí forbartha áitiúla bunaithe ar cheantar. Bearta Molann an dréacht RDP caiteachas €7.055 billiún thar thréimhse seacht mbliana, €2.339 billiún ón EAFRD agus €4.716 billiún ón Státchiste Náisiúnta. Ag teacht le riachtanais Rialachán 1698/2005 ón gComhairle tá an plean seo tógtha thart ar thrí chroíchuspóir, iomaíochas a fheabhsú, an timpeallacht a fheabhsú agus caighdeán beatha a fheabhsú i gceantair thuaithe. Léirítear é seo sa phlean agus bearta ag teacht leis na cuspóirí thuas leithdháilte ar na trí ais. Is iad seo a leanas na haiseanna agus na leithdháiltí airgeadais: Ais 1 Caiteachas iomlán €665 milliún atá á bheartú faoin iomaíochas, €234 milliún ag teacht ó EAFRD. Faoin Ais seo tugtar aghaidh ar shaincheisteanna a bhaineann le hiomaíochas an tionscail thalmhaíochta agus bia, go háirithe fadhbanna struchtúraithe. Is leanúnachas iad na bearta molta don chuid is mó ó na bearta atá san áireamh san RDP ach le roinnt athruithe sa chur chuige agus sa dearadh. Tá an chuid is mó den mhaoiniú leithdháilte ar an Scéim Luathscoir (€418) agus ar scéim chomhlántach de Chúnamh Tosaigh d’Fheirmeoirí Óga (€63). Is fiú 72 faoin gcéad den chaiteachas iomlán atá beartaithe faoin ais an dá bheart seo le chéile. Ar na bearta eile atá beartaithe faoin ais seo áirítear feabhsú feirme – ceaptha chun infheistíocht in áiseanna nua-aimseartha i bpríomhearnálacha a chur chun cinn agus tacaíocht don earnáil fhoraoise. Ais 2 Tá caiteachas €5,965 milliún beartaithe chun feabhas a chur ar an timpeallacht, €1,871 a thiocfaidh ó EAFRD. Díríonn bearta faoin Ais seo ar bhealaí chun feabhas a chur ar an timpeallacht a mbeadh feirmeoirí agus feirmeacha go lárnach iontu. Is bearta iad na bearta atá molta a n-áirítear sa RDP reatha ach le hathruithe agus le feabhsúcháin atá bunaithe ar anailís ar fhadhbanna atá cothrom le dáta. Is é an príomhbheart atá molta ná leanúint de bheart REPS/Natura 2000 a bhfuil €2,982 leithdháilte lena aghaidh ar ionann agus 50 faoin gcéad den chaiteachas faoin ais. Is é an beart is tábhachtaí ina dhiaidh sin ó thaobh leibhéal caiteachais ná an beart Liúntais Chúitimh agus caiteachas €1,799 milliún nó 30 faoin gcéad de chaiteachas faoin ais beartaithe. Cuimsíonn na bearta eile tionscnaimh fhoraoisithe a bhfuil fócas timpeallachta go príomha acu agus €934 milliún curtha ar fáil dóibh, agus leas ainmhithe a bhfuil leithdháileadh €250 milliún ag dul dó. Ais 3 Chun caighdeán beatha a fheabhsú i gceantair thuaithe áirítear raon beart atá dírithe ar gheilleagar tuaithe níos inbhuanaithe a bheith ann agus caighdéan beatha níos fearr. Tógann na bearta ar bhearta den chineál céanna a feidhmíodh faoin gclár LEADER i gcláir roimhe seo agus tá leithdháileadh iomlán €425 milliún acu, €234 milliún ón EAFRD. Cé go bhfuil na bearta anseo dírithe go príomha ar chaighdeán beatha i gceantair thuaithe a fheabhsú tugann siad tacaíocht freisin do chuspóirí Ais 1 agus Ais 2 agus comhlánann siad iad.

- 54 -

Measúnú Tionchair Ais 1 Tá anailís mhaith déanta ar shaincheist an iomaíochais sa phlean ach d’fhéadfaí an nasc idir na bearta molta agus na fadhbanna aitheanta a neartú. Déantar leithdháileadh ar seachtó a dó faoi gcéad den chaiteachas ar fhadhb struchtúir aoise agus méid na feirme ach ní léir ón anailís an é seo an saincheist iomaíochais is mó atá i ndán don earnáil talmhaíochta agus bia. Cé gur dóigh go n-éireoidh leis an Scéim Cabhair Shuiteála (IAS) ó thaobh feirmeoirí óga a mhealladh tá fadhbanna ag baint le leanúnachas an Scéim Liúntais Luathscoir (ERS) agus is ábhar imní é an tarraingt íseal ar an scéim reatha. Cé gur le dea-mhéin a ceapadh an beart seo d’fhéadfadh sé go mbeadh glacadh faille leis ag brath ar chúinsí aonair feirmeoirí a bhí ag cuimhneamh ar éirí as b’fhéidir. Tá an beart feabhsú feirme go maith ar an iomlán agus ba chóir go mbeadh toradh air, cé go mb’fhéidir go mbeadh fadhb le marbh-ualach i réimsí áirithe. D’fhéadfaí méadú ar an leithdháileadh d’fheirmeoireacht orgánach a bhreithniú. Maidir leis an bhforaoiseacht tá na bearta atá molta dírithe ar ghníomhartha a spreagadh atá tábhachtach chun glacadh na foraoisithe a fhíorú, iad ag teacht le cuspóirí foriomlána an Dréacht-RDP agus comhlántach leis na bearta foraoiseachta in Ais 2. Ach ní mór tuilleadh taighde a dhéanamh ar cheist rátaí ísle fáschoille a bhfuil taifead á dhéanamh orthu faoi láthair féachaint an féidir leo tacú le tionscal iomaíoch. Ais 2 Agus 80 faoin gcéad den chaiteachas faoi Ais 2 aige is plean é an RDP go príomha chun aghaidh a thabhairt ar thosaíochtaí timpeallachta go speisialta mar gur bearta timpeallachta ó nádúr iad cuid de na bearta faoi Ais 1 agus Ais 3 freisin. Cé go bhfuil na bearta faoi Ais 2 dírithe ar an timpeallacht cuireann siad go suntasach freisin le hioncaim fheirme agus ar an mbealach seo le cothabháil phobal feirme. Is cúnamh luachmhar iad na CAanna d’ioncaim fheirme sna Limistéir Mhídheisiúla (LFAanna) agus is dá bharr seo a thugann siad cúnamh chun cuspóirí náisiúnta agus Comhphobail tábhachtacha d’fhorbairt na tuaithe a bhaint amach lena n-áirítear cobhsaíocht dhaonra agus cothú thalamh feirme le go mbeidh caoi mhaith timpeallachta uirthi. Ach ní mór monatóireacht chúramach a dhéanamh ar fhreagairt feirmeoirí do riachtanais dhíchúplála agus d’fhéadfadh go mbeadh an scéim iomarcach ar fheirmeacha a bhfuil an ghníomhaíocht laghdaithe go dtí na híosleibhéil iontu. Faoi mar atá is scéim chomhlántach í don íocaíocht feirme aonair (SFP) agus tagann sí le formhór na dtionscnamh polasaí eile ar nós REPS. Níl sí ag teacht leis an ERS nó leis an gclár foraoiseachta, cé gur dóigh go mbeadh an tionchar diúltach beag sa dá chás. Tógann an beart REPS atá molta ar rathúlacht agus ar thaithí bearta REPS roimhe seo ach ní leanúnachas simplí amháin ón gclár roimhe seo atá ann. Cuirfear i bhfeidhm é le cúlra de Cholún 1 de (CAP) atá athraithe go hiomlán agus de chóras nua feirmeoireachta. Tá ceachtanna a foghlaimíodh ó bhearta roimhe seo curtha san áireamh i ndearadh an bhirt reatha agus áirítear go bhfuil an dearadh reatha tarraingteach ó thaobh solúbthachta agus luaíochta airgeadais araon. Tá an clár foraoiseachta náisiúnta ag teacht le cuspóirí an AE maidir leis an bhforaoiseacht agus tacaíonn sé le polasaí forbartha tuaithe náisiúnta agus malairt ioncaim agus fostaíochta i gceantair thuaithe á sholáthar. Cuireann an fhoraoiseacht forlámhú tábhachtach carbóin agus acmhainn fuinnimh éagsúil ar fáil freisin agus nuair a dhéantar é a bhainistiú go cúramach, féadfaidh sé luachanna taitneamhachta

- 55 -

tábhachtacha agus bithéagsúlacht a chruthú. Cuirfidh bearta foraoiseachta le méid na foraoise náisiúnta atá íseal de réir chaighdeán Eorpach, agus tabharfaidh siad aghaidh ar easnaimh áirithe i bhforaoiseacha na hÉireann agus cuirfidh siad le deiseanna áirithe trí idirghabhálacha spriocdhírithe. Tá na scéimeanna foraoiseachta casta agus costasach ach níl aon mhalairt ar fhóirdheontas trom á dheonú, agus maoirseacht chúramach mar thaca leis, mar atá beartaithe sa dréacht-RDP. Is í an deacracht mhór a bhaineann leis an gclár faoi láthair ná an ráta íseal glactha a bhfuil tionchar ag an ardú atá le teacht ar na táillí air b’fhéidir, mar aon le heasnamh éigin ar bhainistiú an eastáit fhoraoise atá ann faoi láthair. Ba chóir aon mhaoiniú breise don fhoraoiseacht a d’fhéadfadh a bheith ar fáil a dhíriú ar bhearta atá ceaptha chun cur le luach tráchtála na bhforaoisí, ar nós athbhunaithe agus na bearta in Ais 1. Ais 3 Léiríonn comhiomlán na mbeart faoi Ais 3 iarracht clár forbartha tuaithe pobalbhunaithe suntasach a sheachadadh agus úsáid á baint as cur chuige LEADER. Tá Ais 3 nuálaíoch agus dúshlánach go maith, ní hionann agus an dá ais eile a chuimsíonn go príomha bearta atá ann faoi láthair agus bearta a chruthaigh go maith. Bhainfeadh an sainmhíniú ginearálta ar Ais 3, agus aithint faidhbe san áireamh, leas as tuilleadh anailíse agus breac-chuntas níos soiléire ar an bhfadhb a rabhthas ag tabhairt aghaidh uirthi agus ar na cuspóirí foriomlána. Chomh maith leis seo ní chlúdaíonn na ceisteanna agus na bearta atá clúdaithe faoi Ais 3 agus 4 ach cuid de thacaíocht fhoriomlán an phobail don fhorbairt i gceantair thuaithe agus cuid freisin de na riachtanais. I gcomhthéacs an Phlean Forbartha Náisiúnta nua 2007-13 bheadh sé inmhianaithe doiciméad a fheiceáil a raibh na moltaí go léir a bhain le forbairt thuaithe le chéile ann, agus iad á measúnú le chéile. Tá na moltaí sonracha faoi Ais 3 agus Ais 4 go maith ar an iomlán, ach measaimid go bhféadfaí na naisc idir anailís, aithint faidhbe agus bearta molta chun freagairt d’fhadhbanna a dhéanamh níos soiléire. Luach breise an chomhphobail Tá coinne le ranníocaíocht €2.339 billiún a léiríonn thart ar 33 faoin gcéad de chostas foriomlán an chláir. Ach is fiú níos mó ná an maoiniú atá ar fáil an luach breise a eascraíonn as rannpháirtíocht an Chomhphobail sa chlár. Tá an clár á threorú ag cur chuige foriomlán an Chomhphobail don fhorbairt thuaithe a dhéanann iarracht comhcheangal a chruthú idir na cuspóirí iomaíochais, feabhsú na timpeallachta agus feabhsú chaighdeán beatha fhoriomlán i gceantair thuaithe. Socruithe feidhmiúcháin agus monatóireacht agus meastóireacht Cé go bhfuil na socruithe feidhmiúcháin atá molta sásúil tríd is tríd agus nach dteastaíonn athruithe, tá imní suntasach ann faoin aithint agus faoi roghnú táscairí. Is cosúil go bhfuil an réimse seo den phlean easnamhach go maith agus go dteastaíonn cur chuige sistéamach i leith sainmhíniú a thabhairt ar tháscairí úsáideacha agus aontú ar cén chaoi ar féidir táscairí dá leithéid a thiomsú. D’fheadfadh sé go háirithe go gcaithfí úsáid suirbhéanna speisialta a bhreithniú maidir le tionchar a mheas. Moltaí Sonracha

• Chuideodh Achoimre ar an RDP, ag leagan amach comhthéacs, fadhbanna a aithníodh, freagairtí molta, go suntasach leis an léamh ar an bplean ina dhiaidh sin. Cé go bhfuil anailís sonraithe go maith sa chlár, níl an

- 56 -

ghluaiseacht ó aithint faidhbe go dtí freagairt mholta ar bhonn foriomlán agus ag leibhéil Aise chomh soiléir agus a d’fhéadfadh a bheith.

• Cuireann an dréacht-RTDP cuid mhór anailíse ar fáil ag 3.1 ach d’fhéadfadh an anailís SWOT agus aithint faidhbe (fadhbanna) a thagann ina dhiaidh a bheith níos cuimsithithe. Ba chóir go n-aithneofaí fadhbanna a aithníodh go soiléir faoi gach ais sa chaoi gur féidir oiriúnacht na mbeart mar fhreagairtí ag leibhéal aise a mheasúnú níos fearr.

• Ba chóir athbhreithniú a dhéanamh ar chaiteachas ar ghnéithe áirithe den Bheart Feabhsú Feirme lena chinntiú nach raibh marbh-ualach ann.

• Ba chóir an Beart Feabhsú Feirme agus an leibhéal maoinithe a mheas in athuair ag an staid lárthéarma i bhfianaise an leibhéil ghlactha. Is dóigh go mbeidh éileamh ar an mbeart agus an bhéim ar athstruchtúrú ag leibhéal na feirme á cur san áireamh.

• Ba chóir go mbeadh fírinniú níos iomláine déanta ar thionchar ionchais iarbhír an ERS ar iomaíochas.

• Ainneoin díchúplála is dóigh go n-oibríonnn CAanna i gcónaí chun tacú leis an bhfeirmeoireacht sna LFAanna agus ar an mbealach seo chun cuidiú le cothabháil na tuaithe. Ní mór athbhreithniú a dhéanamh ar chuid de na coinníollacha chun cáiliú don íocaíocht. Ní dóigh go mbeidh tionchar dearfach ag an CA ar chothabháil na tuaithe i gcásanna ina laghdaíonn feirmeoirí gníomhaíocht go dtí na híosleibhéil.

• Ba chóir formhíniú níos soiléire a dhéanamh ar chuspóir foriomlán Ais 3 agus ar an gcaoi a chuireann bearta faoin ais seo leis an gcuspóir sin.

• D’fhéadfadh sé gur chóir breithniú ar roinnt mhórcheisteanna nach ndéileáiltear leo faoin gclár.

• Ní mór tuilleadh sainmhínithe a dhéanamh ar tháscairí aschur, torthaí agus tionchair do gach ceann de na bearta atá molta sa RDP. Teastóidh cur chuige agus comhordú struchtúraithe idir an Roinn Talmhaíochta agus Bia agus na rannáin a chuireann i bhfeidhm iad.

Freagairt don Mheasúnú Ex-Ante Tugann an méid seo a leanas aghaidh ar na príomhphointí:

• Cé go n-ardaíonn an measúnú ceisteanna faoi bhearta agus ghnéithe ar leith, tugtar ar aird go bhformhuiníonn sé cur chuige foriomlán an chláir agus leithdháileadh an mhaoinithe idir na trí thosaíocht. Ba chóir a thabhairt ar aird go gclúdaíonn an measúnú bearta áirithe agus maoiniú gaolmhar a leanfar lasmuigh de shainchúram an chláir. Tá sé seo amhlaidh mar gurb é an Státchiste amháin a dhéanfaidh maoiniú orthu.

• Maidir leis an imní faoi rátaí ísle fáschoille ní mór a choimeád i gcuimhne gur tionscadal fadtéarmach í an fhoraoiseacht agus gur féidir go mbeadh athrú suntasach ar rátaí coillteoireachta ó bhliain go bliain. Cuideoidh an meascán de bhearta sa chlár seo leis an iomaíochas agus le feabhsú na timpeallachta. Déanfar athbhreithniú leanúnach orthu agus molfar athruithe de réir an dul chun cinn agus an mhaoinithe atá ar fáil de réir mar a bheidh gá leis. Ba chóir a bheith airdeallach faoin moladh gur cheart aon mhaoiniú breise a dhíriú ar bhearta Ais 1. Tá cur chuige cothrom ag teastáil, ag cur na príomhsprice san áireamh, is é sin leibhéal inbhuanaithe coillteoireachta a bhaint amach agus a chothú.

- 57 -

• Maidir leis an Scéim Luathscoir is é aidhm na scéime seo aghaidh a thabhairt ar na saincheisteanna a aithníodh mar bhac ar an iomaíochas (easpa inmharthanacht tráchtála de bharr méid beag na feirme, táirgíocht ar leibhéal íseal ag éirí as drochstruchtúr aoise, leibhéal íseal oideachais agus easpa soghluaiseachta talún) trí aistriú talún go feirmeoirí oilte atá níos óige nó go dtí feirmeoirí seanbhunaithe atá ag iarraidh a ngabháltais a mhéadú. Léirigh Athbhreithniú Caiteachais a rinne an Roinn Talmhaíochta agus Bia i 2004 go raibh fiúntas sa scéim, mar bheart athstruchtúraithe, go háirithe sna ceantair is déine feirmeoireachta sa deisceart agus san oirthear. Bhí an glacadh leis an scéim reatha sna ceantair sin níos airde go comhréireach. Ach íslíodh glacadh na scéime reatha ar fud na tíre leis an éiginnteacht faoi mhionsonraí agus faoi thorthaí dichúplála, agus conspóid faoi leibhéal pinsin.

Anois go bhfuil staid na feirmeoireachta cobhsaí tar éis díchúplála, agus go bhfuil ráta pinsin níos airde á mholadh do thréimhse an chláir, is féidir a bheith ag súil go mbeidh ardú arís ar an nglacadh, cé nach go leibhéil na scéime 1994-99 a bheidh ann, a mheall breis agus 10,500 rannpháirtí. Thug an clár aitheantas do dhifríochtaí réigiúnacha sa ghlacadh agus gabháltas níos lú riachtanach i limistéir mhídheisiúla (LFAnna).

• Tuigtear an moladh gur chóir achoimre den chlár a chur ar fáil. Cé gur ullmhaíodh an clár de réir teimpléid fhorordaithe, tá sé i gceist achoimre a chur ar fáil a luaithe a bheidh glactha leis. Baineann an straitéis fhorbartha tuaithe náisiúnta le hábhar freisin mar go gcuireann sé léargas ginearálta ar chomhthéacs agus ar ábhar an chláir ar fáil.

• Cuireadh go substainteach le hanailís agus le haithint faidhbe SWOT ag Mír 3.2, ag teacht le moladh na meastóirí. Rinneadh an anailís ar bhonn na dtrí ais a leagadh amach sa rialachán ar fhorbairt na tuaithe.

• Mar a tharlóidh le gach beart, déanfar athbhreithniú leanúnach ar an mbeart infheistíochta ar an bhfeirm – an Scéim Feabhsú Feirme san áireamh. Maidir le haon mharbh-ualach a d’fhéadfadh a bheith ann coinneofar é seo in aigne cé gur chóir go mba chosaint iad téarmaí na scéime feabhsú feirme agus a rátaí deontais teoranta, ina aghaidh seo.

• Cuireadh argóint na meastóirí an áireamh nach gá go mbeadh tionchar dearfach ag Liúntais Chúitimh i Limistéir Mhídheisiúla ar chothabháil na tuaithe nuair a laghdaítear gníomhaíocht fheirme go dtí íosleibhéal. Leasaíodh an beart chun soláthar d’íosdhlús stócála 0.15 aonad beostoic in aghaidh an heicteáir.

• Formhíníodh an seasamh maidir le hAis 3 agus a bearta mar chuid d’anailís leathnaithe SWOT a cuireadh ar fáil i Mír 3.2.

• Ag teacht le moladh na meastóirí rinneadh tuilleadh soiléiriú ar na táscairí feidhmiúcháin do na haiseanna agus dá mbearta chomh fada agus ab fhéidir ón eolas reatha. Rachaidh an t-údarás bainistithe i dteagmháil leis na rannáin fheidhmiúcháin agus le comhlachtaí iomchuí eile chun soláthar tráthúil sonraí táscaire a chinntiú de réir mar a théann an clár chun cinn.

- 58 -

Achoimre an Mheasúnú Comhshaoil Straitéiseach (SEA)

Cúlra Thrasaigh Ionstraim Reachtúil (I.R.) Uimh. 435 de 2004 an Treoir SEA i ndlí na hÉireann. Is iad seo na húdaráis timpeallachta atá sonraithe san ionstraim seo:

• An Ghníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (EPA), • An tAire Comhshaoil, Oidhreachta agus Rialtais Áitiúil (DEHLG) áit a

bhféadfadh tionchar suntasach a bheith ar oidhreacht ailtireachta nó seandálaíochta nó ar chaomhnú an nádúir,

• An tAire Cumarsáide, Mara agus Acmhainní Nádúrtha (DCMNR) áit a bhféadfadh tionchar suntasach a bheith ar iascach nó ar thimpeallacht na mara.

Forordaíonn an ionstraim reachtúil nósanna imeachta an SEA agus na scálaí ama gaolmhara. Scagadh ar an gClár Forbartha Tuaithe Cheap an scagadh foirmiúil seo go raibh measúnú riachtanach agus inmhianaithe. Tagann an clár faoi théarmaí tagartha Airteagail 9(1) de I.R. Uimh. 435 de 2004 – a leagann síos na cúinsí ginearálta ina bhfuil measúnú éigeantach. Ina theannta sin mhol Coimisiún an AE go raibh measúnú riachtanach. Le linn an phróisis chomhairligh ar an gclár forbartha tuaithe agus ar straitéis ghaolmhar cuireadh in iúl do gheallsealbhóirí go raibh gá le measúnú timpeallachta straitéiseach. Tugadh faoin SEA mar chuid lárnach den chomhairliúchán agus den ullmhúchán don chlár, an measúnú ex-ante agus an tuarascáil thimpeallachta á ndéanamh i ndiaidh a chéile ag an SEA/foireann an phlean. Cuimsiú an SEA I Lúnasa 2006, cuireadh in iúl do na trí údarás timpeallachta go raibh sé i gceist go ndéanfaí measúnú timpeallachta neamhspleách ar an gclár forbartha tuaithe. Insíodh dóibh go raibh dearcadh sealadach ann gur chóir go gclúdódh sé seo na saincheisteanna a luadh i dTreoir SEA (Iarscríbhinn 1 a ghabhann le 2001/42/CE) dírithe go háirithe ar cháilíocht uisce agus aeir, ar athrú aeráide, ar an mbithéagsúlacht agus ar dhaonra. Chuir DEHLG moltaí ar fáil faoin chlúdach a d’fhéadfaí a dhéanamh ar cheisteanna ailtireachta agus oidhreachta agus chuir an EPA comhairle ghinearálta ar fáil faoi ghnéithe a chlúdófaí i dtuarascáil thimpeallachta. Bunaithe ar an gcleachtadh cuimsithe agus ar bhreithniú inmheánach socraíodh go ndéanfadh raon an mheasúnaithe timpeallachta iarracht na saincheisteanna go léir a luadh san Iarscríbhinn a ghabhann le Treoir SEA a chlúdach, gan ualú ar bith a chur leo.

- 59 -

Tuarascáil mheastóireachta (SEA) Rinneadh an measúnú timpeallachta comhthreomhar leis an meastóireacht ex-ante ar an gclár forbartha tuaithe. Tá cóip den tuarascáil le fáil in Aguisín 10. Tógadh an t-ábhar seo a leanas ón Achoimre Fheidhmeach agus déanann sé achoimre ar an tionchar agus ar na torthaí timpeallachta a d’fhéadfadh a bheith ann:

Tionchar timpeallachta réamh-mheasta a eascraíonn as bearta faoi Ais 1 Tá sé i gceist go gcuirfeadh na bearta faoi Ais 1 le hiomaíochas na bhfeirmeacha a thairbhíonn agus d’fhéadfadh go gcuirfeadh sé seo le drochthionchar timpeallachta ar na feirmeacha seo. Agus cleachtais thalmhaíochta níos éifeachtaí agus níos táirgiúla ag teacht anois in áit feirmeoireachta “traidisiúnta” de dhéine íseal agus ionchuir níos lú, d’fhéadfadh go mbeadh méadú éigin ar dhrochthionchar a thiocfadh a bheith ann. Ach ba chóir go mbeadh sochair dhearfacha ann ag éirí as cuspóir Ais 1 pobal feirme níos oilte agus níos óige a bheith ann de bhrí go bhfuil seans níos fearr go mbeidís feasach ó thaobh na timpeallachta agus go mbeadh na scileanna agus an cumas bainistiú feirme riachtanach acu chun aon tionchar timpeallachta suntasach (diúltach) a d’fhéadfadh a bheith ann de thoradh táirgeadh breise feirme a laghdú nó deireadh a chur leis. Is é lárthéama na mBeart um Fheabhsú Feirme ná éagsúlú gníomhaíochtaí feirme a chur chun cinn a bhfuil tacaíocht acu ar bhealach a chothaíonn caighdeáin níos airde do chosaint na timpeallachta, sláinte, sábháilteacht agus leas ainmhí. Bíonn tionchar freisin ag cothabháil éagsúlú ar úsáid talún ar chothabháil agus ar chosaint thírdhreacha bhunaithe. Bíonn tionchar timpeallachta dearfach ionchais acu seo go léir a bhfuil tábhacht éagsúil ag baint leo. Tá sé i gceist ag an gclár freisin déantúsaíocht táirgí foraoise breis luacha forghabhálacha a spreagadh. I bprionsabal féadfaidh tionchar timpeallachta a bheith ag próiseáil adhmaid fhoghabhálaigh, ach níl tábhacht ró-mhór le scála na mbeart seo. Rialóidh an gnáthphróiseas pleanála drochthionchar timpeallachta ionchais, más ann dó. Déanfaidh Cigirí Foraoise monatóireacht ar bhearta foraoise eile. Nuair a bheidh saoráidí táirgthe i gceist beidh siad faoi réir chead forbartha ón údarás áitiúil a bhfuil an fiontar le bunú ina gceantar riaracháin.

Tionchar timpeallachta réamh-mheasta a eascraíonn as bearta in Ais 2 (a) An Timpeallacht agus an Tuath a Fheabhsú (bearta a bhaineann le

caomhnú an nádúir go príomha) Tá sé i gceist ag an gclár seo leanúint le raon tacaíochtaí leathan do chaomhnú gnáthóige agus speicis. Áirítear ar na bearta seo neartú na Scéime um Chosaint na Timpeallachta Tuaithe (REPS), íocaíochtaí Natura 2000 agus íocaíochtaí atá ceangailte leis an Treoir um Chreat Uisce a chuireann cleachtais fheirme chun cinn atá íogair agus inbhuanaithe ó thaobh na timpeallachta, agus a thacaíonn leo. Faoin gclár nua tá sé i gceist anois an scéim a leathnú le cáilitheacht a chur san áireamh, rud a thabharfaidh cosaint bithéagsúlachta níos mó agus níos leithne, agus cosaint thimpeallachta go ginearálta, ná mar a bhí i gceist roimhe seo. Mar atá ceaptha, cuirfidh na bearta go “suntasach” le caomhnú gnáthóg nádúrtha agus le caomhnú na speiceas fásra agus ainmhithe go dtacaíonn na gnáthóga seo leo. Is

- 60 -

bearta um chaomhnú na timpeallachta iad REPS agus bearta Natura 2000 do chosaint suíomh ainmnithe (tá liostáil iomlán díobh seo curtha ar fáil in Aguisín 2 den RDP) agus léiríonn siad an gné aonair is tábhachtaí den Dréacht-RDP maidir le cosaint bhithéagsúlachta. Má bhíonn a ndóthain maoinithe agus feidhmithe acu ba chóir go mbeadh na bearta seo ábalta stop a chur leis an ráta titime sa bhithéagsúlacht sna réimsí seo ar a laghad le linn dóibh díriú ar an bhféidearthacht speicis nach bhfuil in Éirinn níos mó a fháil ar ais agus stádas speiceas eile a neartú. Beidh tionchar dearfach ag na bearta freisin ar an mbithéagsúlacht lasmuigh de theorainneacha náisiúnta sa mhéid is go gcuireann siad cosaint ar fáil do raon speiceas imirceach agus go ngníomhaíonn siad le gnáthóga a úsáideann speicis dá leithéid don chuid sin dá saolré a chaitheann siad in Éirinn a chaomhnú. (b) An Timpeallacht agus an Tuath a Fheabhsú (Bearta a bhaineann le coillteoireacht) Agus an choillteoireacht á cur chun cinn, lena n-áirítear coillearnacha leathanduilleacha, tabharfaidh na bearta an deis d’éagsúlú níos mó in úsáid talún agus don bhithéagsúlacht níos mó a leanfadh le himeacht ama. Sa mhéid is go bhfuil sé ceaptha na foraoisí agus na coillearnacha a chur chun cinn freisin mar shochair thaitneamhacha, tá ar a gcumas sochair a bhfuil tábhacht leo a sholáthar chun nós maireachtála gníomhach a spreagadh mar aon leis an sochar do shláinte an duine a thiocfadh dá bharr. Fabhróidh sochair aeráide de réir mar a fhorlámhfaidh fás crainn carbón a chuirfidh ábhar ionadach ar fáil ag an am céanna do raon leathan táirgí lena n-áirítear táirgí tógála mar thithíocht chreata adhmaid, é seo ar fad á dhéanamh ar bhealach atá carbón-neodrach go bunúsach. Beidh breosla adhmaid san áireamh in aschur foraoise. Tá Éire ag déanamh dul chun cinn mór, mar atá á dhéanamh in áiteanna eile san Eoraip, in úsáid adhmaid atá carbón-neodrach mar fhoinse breosla in áit hiodracarbóin allmhairithe. Baineann príomh-dhrochthionchar ionchais na foraoise le huiscechúrsa. Caithfear cloí go dlúth le cleachtais phlandála chuí mar dhruidim siar dóthanach ó uiscechúrsaí atá riachtanach le sioltachán, cur isteach ar ithir, aigéadú uiscí agus rith chun srutha cothaithigh a sheachaint. Tugtar ar aird ina dhiaidh sin go dtugann Cód an Chleachtais Fhoraoise is Fearr aghaidh ar cheist chosaint cháilíocht an uisce go háirithe agus ceisteanna seandálaíochta (cur isteach domhain ar ithir) a ardófaí. Tionchar timpeallachta réamh-mheasta a eascraíonn as bearta ó Ais 3 agus 4. Is í an tosaíocht fhoriomlán do bhearta Ais 3 agus 4 gníomhaíocht eacnamaíoch agus shóisialta a spreagadh i ngach ceantar tuaithe. Roghnaíodh an raon gníomhaíochtaí leis an tosaíocht seo a sheachadadh chun tionchar sóisialta agus eacnamaíoch barrmhaitheasa a sheachadadh agus comhlántacht inmheánach agus seachtrach á léiriú ag leibhéal Aise. Is é cuspóir bunúsach na mbeart éagsúil cur go húsáideach le cothabháil dhaonra tuaithe inmharthana, agus caighdéan beatha á cothabháil i dtimpeallacht tuaithe a bhfuil meas uirthi. Ar an mbonn seo cuideoidh bearta Ais 3 agus 4 go dearfach leis an daonra agus le cúrsaí sláinte. Ar an dóigh céanna trí thacú le coinneáil agus le forbairt

- 61 -

phobail thuaithe inmharthana féadfar gnéithe ar nós na timpeallachta tógtha atá ann faoi láthair agus an tírdhreach tuaithe, a chothabháil agus a fheabhsú. Is féidir drochthionchar timpeallachta mar thréigean suntasach talún agus caillteanas sócmhainní ábhartha ag éirí as an tréigean sin, a laghdú nó a sheachaint. Tá fás dosheachanta tráchta de thoradh phobal tuaithe níos beoga ar an bpríomhthionchar diúltach a aithníodh. Ach mar chothromú air seo tuigtear gur féidir an gá atá le cianchomaitéireacht a laghdú go mór trí phostanna agus infrastruchtúr sóisialta a fhréamhú go háitiúil. Beidh tionchar timpeallachta a bhaineann le forbairt na saoráidí turasóireachta éagsúla, foirgnimh chaithimh aimsire, áitribh do ghnólachtaí beaga etc. faoi réir chead pleanála roimh thógáil mar a riarann an t-údarás áitiúil cuí i ngach ceantar. Tugann sé seo an deis na “Coinníollacha” pleanála cuí (mar a dhéantar de ghnáth) a fheidhmiú chun aon drochthionchar a laghdú. Malairt Roghanna don chlár Tugann scrúdú ar an Dréacht-RDP le fios go ndéanfaidh na Bearta atá molta, i dteannta a chéile, cuid mhór le forbairt na tuaithe a chur chun cinn ar bhealach a bheidh inmharthana ó thaobh na heacnamaíochta agus na timpeallachta. Is é an phríomh-mhalairt rogha don Dréacht-RDP gan an clár a chur i bhfeidhm (ar a dtugtar “Cás Gan-Faic-a-Dhéanamh), nó gnéithe substainteacha de a ligean ar lár. Mura mbeadh an clár ann bheadh imní ar leith ann faoi thréigean forleathan talamh feirme agus an cheantair mórthimpeall de thoradh athrú níos treise go gníomhaíocht ioncaim lasmuigh den fheirm mar fhreagra ar an titim in aschur agus in ioncam níos traidisiúnta feirme. Is léir ann féin nach dóigh go mbeadh de thoradh ar an gCás Gan-Faic-a-Dhéanamh ach drochthionchar suntasach timpeallachta thar raon leathan de pharaiméadair thimpeallachta (bithéagsúlacht, daonra, aeráid etc.).

Monatóireacht ar thionchar timpeallachta an chláir atá beartaithe Is riachtanas é faoi SEA go ndéantar soláthar do mhonatóireacht ar thionchar timpeallachta plean nó cláir thar a shaolré. Tá sé seo lárnach chun a chinntiú go n-aithnítear agus go gcainníochtaítear drochthionchar timpeallachta agus go dtugtar aghaidh orthu ar bhealach tráthúil éifeachtúil. Déanann an Tuarascáil Comhshaoil mar sin roinnt moltaí maidir le monatóireacht. Is é an príomh-mholadh go mbunódh an Roinn Talmhaíochta agus Bia clár monatóireachta timpeallachta comhtháite, cuimsitheach agus go ndéanfadh an Roinn maoirsiú air. Ba cheart go mbeadh an clár sin bunaithe ar chóras faisnéise geografaigh (GIS) sofaisticiúil.”

- 62 -

Comhairliúchán ar thuarascáil mheastóireachta (SEA) Cuireadh tús leis an bpróiseas comhairliúcháin ar an 7 Samhain 2006 nuair a cuireadh fógraí sna nuachtáin náisiúnta agus ar shuímh ghréasáin na Ranna. Tugadh an t-eolas seo d’Údaráis Thuaisceart Éireann freisin. Seo leanas achoimre de na freagairtí:

An Ghníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (EPA)

• Scrúdaigh an tuarascáil cás rogha amháin/dhá rogha. D’fhéadfaí roghanna eile a bhreithniú a bheadh úsáideach freisin.

• Teastaíonn breithniú mionsonraithe ón gclár monatóireachta atá beartaithe. Moltar go gcuirfí cláir monatóireachta atá ann cheana, mar shampla cláir dhromchla agus screamhuisce náisiúnta, san áireamh freisin. Ba chóir go mbeadh idirdhealú soiléir idir cuspóirí an chláir agus na cuspóirí timpeallachta atá leagtha amach i dTreoir SEA.

• Ba chóir go ndéanfaí tagairt don Treoir um Chreat Uisce agus do na pleananna agus bearta a ghabhann leis sa chlár. B’fhiú screamhuisce, uisce dromchla agus timpeallachtaí cósta agus inbhearacha a lua freisin.

• Déanann an tuarascáil tagairt do na riachtanais do mheasúnuithe tionchar timpeallachta d’fhorbairtí foraoise aonair. D’fhéadfadh nach mbeadh aghaidh leordhóthanach á thabhairt ag na measúnuithe seo ar thionchar carnach forbairtí foraoise tadhlacha.

• Ó thaobh caomhnú tírdhreach tuaithe agus tírdhreach talmhaíochta traidisiúnta, d’fhéadfadh go mb’fhiú measúnú píolótach a dhéanamh ar thírdhreacha dá leithéid.

• Is féidir go mbeadh amhras faoi dhearcadh an mheastóra ar cheisteanna áirithe. I roinnt cásanna, bíodh an tionchar dearfach nó diúltach, is baol dáiríre é baol tuillte do thalamh talmhaíochta ata íseal.

An Roinn Comhshaoil, Oidhreachta agus Rialtais Áitiúil

• Fáiltíonn an Roinn roimh na forálacha a chuireann cosaint na timpeallachta uiscí chun cinn, go háirithe na bearta nua i REPS agus in Ais 4 do chosaint agus d’fheabhsú réimsí uisce atá i mbaol.

• I gcás na foraoiseachta an poitéinseal do thionchar diúltach suntasach ar chaighdeán an uisce a ngabhfadh na cineálacha crann a cuireadh agus na cineálacha ithreacha a roghnaíodh i gcionn air. Ar na hábhair imní áirítear aigéadú, rith chun srutha cothaitheach, dríodrú agus substaintí contúirteacha.

• Dhá bheart rialaithe lárnacha a bhaineann le coillteoireacht a bhfuil an cumas acu maolú a dhéanamh ar ghiniúint aon drochthionchair timpeallachta shuntasaí ag éirí as na bearta atá molta. Is iad seo: an “Cód ar an gCleachtas is Fearr Foraoise” agus an Treoir um Mheasúnú Tionchar

- 63 -

Comhshaoil 85/337/CEE. D’fhéadfadh go mbeadh tuilleadh rialaithe ar fhoraoiseacht i réigiúin íogair ag éirí as obair atá ar siúl ag tionscadal Cheantar Abhantraí an Iarthair.

• Ní mór do phlandáil fhoraoise gach tionchar ionchais ar cháilíocht an uisce agus ar an mbithéagsúlacht a chur san áireamh.

An Roinn Cumarsáide, Mara agus Acmhainní Nádúrtha

• Tá scóip ann plean níos mionsonraithe a thabhairt isteach le go dtapódh níos mó aibhneacha agus locha an deis a chuireann an Clár Forbartha Tuaithe nua ar fáil chun bearta deonacha a thabhairt isteach a bheadh dírithe ar chaighdeán an uisce a fheabhsú i roinnt réimsí: go sonrach aibhneacha bradáin áirithe agus gnáthóga diúilicíní péarla, agus dobharcheantair locha áirithe san iarthar.

• Is cosúil go ndéantar tagairt mhór do chosaint éan agus fál sceacha faoin na codanna ar an mBithéagsúlacht ach nach ndéantar aon tagairt don riachtanas gnáthóga uisceacha a chosaint, go háirithe gnáthóga bradáin (speiceas cosanta) nó don buntáiste gur féidir leis an gconair bhruachánach uisceach a chur ar fáil mar ghnáthóg agus mar chontanaim d’fhásra nó d’ainmhithe.

Grúpaí comhshaoil/talmhaíochta

• Tá an sprioc 30 faoin gcéad de phlandáil leathanduilleogach ligthe ar lár de bhrí nach bhfuil aon spriocanna leagtha síos chun an meascán speicis a athrú ón samhail de speiceas mearfháis atá ann faoi láthair.

• Tá na ‘Riachtanais’ do ghníomhaíochtaí foraoise a mbíonn tionchar acu ar chaighdeán an uisce a eascraíonn, inter alia, as aithint eolaíoch scaoileadh fosfáite agus siolta, teoranta do SACanna agus is cinn deonacha agus ní cinn reachtúla iad.

• Ní thugann an sainmhíniú ar ithreacha móna a úsáideann an tSeirbhís Fhoraoise aghaidh ar ábhar orgánach na n-ithreacha, mar a aithnítear iad i Rialachán Níotráite 2006, agus bíonn tionchar aige seo ar thionchar timpeallachta agus ar áireamh luach na foraoiseachta d’fhorlámhú carbóin.

• Tugann SEA meas faoina luach ar thionchar timpeallachta an pholasaí fhoraoiseachta ar phlandáil tionsclaíoch reatha atá i réim in Éirinn, nó déanann sé neamhshuim den tionchar seo.

• Léirítear imní faoi rogha ionaid, ithreacha agus speicis. • Ní thugtar aon chosaint d’Achmainn Choillearnaí Dúchasaí. • Spleáchas ar mhonashaothrú atá dírithe ar speiceas mearfháis ar

chaighdeán íseal agus plandáil leathanduilleogach d’ardchaighdeán agus úsáid ardchaighdeáin deiridh thíos leis.

• Spleáchas ard ar úsáid shuntasach agus leanúnach lotnaidicídí, luibhicídí agus leasachán.

• Gan aon bheart san áireamh le feidhmiú cothrom rialúchán ar athfhoraoisiú a chinntiú.

Freagairt do mheasúnú comhshaoil straitéiseach

- 64 -

Leagfar amach an fhreagairt chinntitheach, mar a cheanglaítear go dleathach, nuair a ghlactar leis an gclár. Tugann an méid a leanas léiriú soiléir, cé nach mór dó a bheith sealadach, ar an bhfreagairt sin agus ar an gcaoi a cuireadh an SEA san áireamh agus an clár á ullmhú:

• Tar éis malairt de chur chuige a d’fhéadfadh a bheith ann a mheas, glactar leis gur theorannaigh an tuarascáil comhshaoil í féin go cás amháin nó péire. Ach ní mór dhá thoisc thábhachtacha agus ghaolmhara a choinneáil in intinn. Ar dtús, soláthraíonn an rialachán roghchlár cinnte de bhearta tacaíochta a d’fhéadfadh a bheith i gceist faoi gach ceann dá chuspóirí. Ar an dara dul síos soláthraíonn an clár seo do 80 faoin gcéad de chaiteachas cómhaoinithe iomlán faoin gcuspóir “comhshaoil” – an t-uasmhéid a cheadaítear. Is é an comhthoradh go laghdaítear an scóip do roghanna eile.

• Cé go laghdaíonn na srianta san eang thuas an poitéinseal do roghanna eile ag macraleibhéal, tuigtear nach dtoirmeascann siad measúnú ar roghanna eile a d’fhéadfadh a bheith ann ag leibhéal an mhiosúir leis an mbuntáiste ionchais a uasmhéadú. Bunaithe ar chainteanna leis an EPA agus ar mholtaí eile cuireadh bearta áirithe in oiriúint chun na críche seo. I gcás an chomhshaoil talmaíochta leanfaidh na bearta atá molta faoi REPS, Natura 2000 agus faoi Fheirmeoireacht Orgánach ag forbairt sraith ghnéithe réamhghníomhacha chun cur leis an timpeallacht agus leis an mbithéagsúlacht agus chun iad a athchóiriú agus chun freastal d’fhorbairtí i bpolasaí talmhaíochta agus do shaincheisteanna timpeallachta a bheidh ag teacht chun cinn.

• Ardaíodh roinnt saincheisteanna a bhain go sonrach le foraoiseacht mar chuid de phróiseas comhairleach an SEA i.e. caighdeán an uisce, roghnú speicis, úsáid leasachán agus luibhicídí, athfhoraoisiú agus sainmhínithe ar ithreacha. Tá gach iarratas faoi réir ag scagadh iomlán EIA (má tá siad faoi bhun 50 heicteár) nó EIA iomlán (má tá siad os cionn 50 heicteár nó má éilítear é). Is fiú cuimhneamh freisin go bhfuil méid na bhfáschoillte aonair beag go leor anois – níos lú ná 10 heicteár ar an meán. Is cuid den phróiseas ceadaithe an comhairliúchán reachtúil le heagraíochtaí forordaithe, comhairliúchán poiblí iomlán ina lán cásanna. Chomh maith leis seo úsáidfear bunús mapa nua an GIS ní hamháin leis na moltaí a mheas in aghaidh raon deiseanna agus srianta, ach chun ullmhú agus aighneachtaí iarrachtaí dá leithéid a threorú sa chéad áit. Cuideoidh an córas GIS chun infheistíocht a dhíriú ar limistéir mhórscéimhe íogaireachta agus chun foraoisí bunaithe a athrú le go mbeidís in oiriúint níos fearr don tírdhreach.

• Maidir leis an bhforaoiseacht tá treoirlínte ullmhaithe a bhaineann le caomhnú cháilíocht an uisce chun riachtanais shonracha do chosaint diúilicíní péarla fionnuisce a thabhairt isteach. Ar ndóigh déanfar aon riachtanais eile a aithneofar mar chuid d’fheidhmiú an Treoir um Chreat Uisce a ionchorprú.

• Maidir le roghnú speicis tá sé i gceist an sprioc 30 faoin gcéad coillteoireachta leathanduilleogaí a choinneáil do thréimhse nua an chláreagraithe, agus scéimeanna ar leith ann á chur seo chun cinn agus rátaí níos fearr préimhe i bhfeidhm. Leanfar le cosaint agus le leathnú acmhainní coillearnaí dúchasaí trí Scéim Choillearnaí Dhúchasaí tiomanta.

- 65 -

• Tá úsáid leasachán agus luibhicídí i mbunú foraoise an-íseal ar fad de réir chaighdeán talmhaíochta agus is minic nach dteastaíonn ach riaradh amháin nó dhó thar rothlú iomlán 40-100 bliain. Tugadh Ionstraim Reachtúil nua isteach le deireanaí le húsáid leasacháin aeir i bhforaoiseacht bhunaithe a shrianadh.

• Ní fhaigheann athfhoraoisiú aon deontas agus ní haon chuid den chlár í. Déantar coinníollacha a bhaineann le hathfhoraoisiú de réir na nAchtanna Foraoiseachta (a bhfuil athbhreithniú á dhéanamh orthu faoi láthair).

• Maidir le sainmhínithe ar ithreacha is í an cheist mhór cén chaoi ar chóir sainmhíniú a dhéanamh ar ithir “móna”. Tá an cur chuige a úsáidtear i bhforaoiseacht na hÉireann seanbhunaithe go hidirnáisiúnta agus, ar iarratas an Choimisiúin, tá alt nua curtha isteach sa RDP ag tabhairt mionsonraí an cháis.

• Reáchtáladh cainteanna tosaigh le Bord na Móna faoi fhreagairt iomlánaíoch ar lagphortaigh, a mbeidh ról tábhachtach ag plandáil chúramach coillearnaí iontu. Déanfar iniúchadh freisin ar an bpoitéinseal baol tuile a mhaolú ar an gcuma seo (amach sa tSionainn, mar shampla). Spreagfar plandáil bhruachánach faoin scéim Agra-fhoraoise nua ag leibhéal ‘áitiúil’ agus d’fhéadfadh sé seo tionchar dearfach a bheith aige ar thuile logánta agus ar chreimeadh ithreach.

• Aithnítear an gá atá le córas monatóireachta atá éifeachtach agus solúbtha. Agus béim an chláir ar bhearta timpeallachta tá a chuspóirí agus cuspóirí an Treoir um SEA comhoiriúnach go méid suntasach. Bainfear úsáid as foinsí sonraí atá ann faoi láthair agus monatóireacht á déanamh ar an dul chun cinn. Bainfear úsáid astu seo freisin le tionchar gan choinne a d’fhéadfadh a bheith ann a aithint agus leis an ngá atá le freagairt iomchuí. Is gné bhunúsach de thuarascálacha bliantúla etc. den chlár a bheidh i measúnú ar an dul chun cinn “timpeallachta”. Ó thaobh leibhéal níos leithne monatóireachta tá an Fardal Foraoise Náisiúnta tar éis obair allamuigh a chríochnú a chuirfidh eolas bunlíne den scoth ar fáil, ní hamháin i dtéarmaí táirgthe ach i dtéarmaí sláinte foraoise agus éiceolaíochta freisin. Anuas ar a ábharthacht don chlár reatha cuirfidh an córas monatóireachta aon chlár leantach ar an eolas freisin.

• Beidh bailiú sonraí timpeallachta faoi gach gabháltas i gceist i mbearta REPS agus Natura agus is bunús pleananna feirme aonair mionsonraithe a bheidh anseo. Cuirfear an bailiúchán sonraí seo san áireamh in anailís leanúnach ar thionchar na mbeart.

• Cuirfear na pleananna agus na bearta a nglactar leo faoin Treoir um Chreat Uisce san áireamh de réir mar a théann an clár chun cinn. Tá Beart Forlíontach nua i REPS ceaptha aghaidh a thabhairt ar cheisteanna cháilíocht an uisce, go háirithe i ndobharcheantair locha. Os rud é nach bhfuil san fheirmeoireacht ach gné amháin de na fachtóirí a mbíonn tionchar acu ar cháilíocht an uisce sna ceantair seo déanfar Beart Forlíontach REPS a chomhlánú le gníomhartha faoi Ais 3.

• Tar éis tuarascáil 2004 ón nGrúpa Athbhreithnithe ar Pholasaí Tuilte ceapadh Oifig na nOibreacha Poiblí (OPW) mar an phríomhghníomhaireacht le polasaí tuilte a fheidhmiú in Éirinn. Tá straitéis á hullmhú ag an OPW faoi láthair le bainistiú a dhéanamh ar bhaol tuilte i gcomhar le gníomhaireachtaí stáit iomchuí eile. Is é is dóigh go mbeidh bearta neamhstruchtúracha i gceist mar stóráil agus réamhaisnéis

- 66 -

agus rabhadh níos fearr tuilte, ach beidh oibreacha struchtúracha san áireamh freisin go háirithe in áiteanna a bhfuil fadhb tuilte ann cheana. Déanfar monatóireacht mhion ar fhorbairtí anseo agus nuair a bheidh gá leis léireofar iad i mbearta an chláir.

I gcomhthéacs an SEA agus tionchar comhshaoil bhearta Ais 2 atá beartaithe measann an Roinn Talmhaíochta agus Bia go bhfuil an achoimre seo a leanas den méid a baineadh amach go dtí seo agus de na meastacháin neamhspleácha iomchuí freisin;- (A) Beart comhshaoil talmhaíochta (REPS) Feabhsúcháin – ó cuireadh tús le scéim REPS i 1994

• Tá beagnach 60,000 feirmeoir, atá i mbun feirmeoireachta ar 2m heicteár, sa scéim agus iad ag feirmeoireacht faoi phleananna feirme aonair a d’ullmhaigh duine proifisiúnta.

• 4,000km d’fhál sceach nua a conraíodh lena bhunú • 2,700km d’fhál sceach a conraíodh lena athnuachan • 13,700 heicteár a conraíodh do chruthú gnáthóige nua ar an bhfeirm • Shocraigh 17,000 feirmeoir conairí dúlra a sholáthar trí gach ciumhais a

mhéadú ó 1.5m go 2.5m • 7,000 heicteár a conraíodh do bhunú móinéir thirime thraidisiúnta • 12,000 heicteár a conraíodh do bhunú féaraigh atá saibhir ó thaobh speicis

Tuarascáil mheasúnaithe ar REPS i 1999 Is é Fitzpatrick Teo. a rinne measúnú 1999 agus cinneadh go bhfuil mórán airíonna ag an Scéim, mar a dearadh. Cuireann an scéim sraith riachtanas timpeallachta caighdeánach ar fáil, a chaithfidh feirmeacha atá rannpháirteach freastal orthu, a dhéanann cuid mhór chun inbhuanaitheacht timpeallachta optamach a bhaint amach ar aonad feirme. Clúdaítear raon réimsí a chinntíonn fíorfheabhsúcháin ar fheirmeacha atá rannpháirteach cé go mbraitheann nádúr na bhfeabhsúchán, mar is cóir, ar nádúr na bhfeirmeacha aonair. Ina dhiaidh sin cinntíonn an scéim go leanfar leis an dul chun cinn seo ar feadh tréimhse amach anseo. Tuarascáil mheasúnaithe mheántéarma 2003 Is iad na comhairleoirí neamhspleácha AFCon a chuir an tuarascáil seo le chéile agus cinneadh:

• Thug pleanáil bhainistiú cothaitheach agus bainistiú féaraigh cosaint do chaighdeán na hithreach.

• Cuireadh cosc ar thruailliú ceimiceach ithreacha, nó laghdaíodh é trí theorainneacha a chur ar ionchur cothaitheach a chuir pleananna bainistithe cothaitheach i bhfeidhm.

• An bhithéagsúlacht – d’éirigh leis an mbeart gnáthóga a chosaint a bheadh caillte b’fhéidir dá uireasa.

- 67 -

• Tá cáilíocht na bhfál sceach luaite le héagsúlacht éan ar thalamh feirme go ginearálta.

• Bhí tionchar dearfach ag cuma na feirme ó shúl, cothabháil ballaí cloiche agus coinneáil fhálta sceach ar an tírdhreach.

• Léirigh taighde a rinne Teagasc gur cothaíodh níos mó gnéithe seandálaíochta ar fheirmeacha de bharr REPS – roimhe seo scriosadh cuid acu seo ag éirí as feabhsúchán ar an talamh a raibh baint aige le feirmeoireacht níos déine.

Shocraigh an tuarascáil go raibh tionchar dearfach ag REPS ar an tírdhreach trí chuma níos fearr ó shúl, bainistiú níos fearr ar cheantair shonraithe a raibh luach ard nádúir ag baint leo, agus meas ar luacha cultúrtha agus stairiúla. Tuarascáil Fondazione Eni Enrico Mattei (FEEM) 2006: Is iad Danny Cambell, W. George Hutchinson agus Riccardo Scarpa a rinne an staidéar seo ar REPS agus shocraigh siad go seachadann an scéim:

• Feabhsúchán ar ghnáthóga fiadhúlra, fálta sceach, slacht ar an gclós feirme agus oidhreacht chultúrtha.

• Feabhsúcháin ar bhithéagsúlacht, deiseanna caithimh aimsire feabhsaithe, forbairt thuaithe agus ranníocaíochtaí d’ioncaim fheirmeoirí agus don gheilleagar tuaithe níos leithne.

Shocraigh an tuarascáil freisin gur dóigh gur mó na buntáistí iomlána a chuir Scéim REPS ar fáil ná na costais a bhain léi, agus ar an mbonn seo is cosúil go mb’fhiú an scéim. (B) Limistéir mhídheisiúla (LFAanna) Leagann an scéim béim ar an bpobal tuaithe a choinneáil i limistéir mhídheisiúla (LFAanna), trí chur chuige cairdiúil a dhíríonn ar bhainistiú ceart ar chórais fhéaraigh lagdhéine, i.e. dianfheirmeoireacht. Maidir leis an bhforluí idir REPS agus LFAanna (meán 100,000 iarratasóir incháilithe in aghaidh na bliana) tá sé tábhachtach a thabhairt ar aird go raibh 27,000 d’iarratasóirí REPS a cháiligh freisin faoi na LFAanna – 27 faoin gcéad. Faoi 2006, bhí an figiúr méadaithe go 41,000 – 41 faoin gcéad. Tá 5.15 milliún heicteár den achar talún dá dtagraítear thuas ceaptha mar limistéar mídheisiúil, agus iomlán 3.67 milliún heicteár d’achar talmhaíochta atá in úsáid (UAA). Is ionann é seo agus beagnach 75 faoin gcéad de thalamh talmhaíochta ar bhonn náisiúnta. B’éigean d’iarratasóirí cloí le dea-chleachtas feirme (GFP) ar feadh thréimhse an Phlean a leag síos na riachtanais timpeallachta don scéim. Is ionann dea-chleachtas feirmeoireachta agus feirmeoireacht chiallmhar agus déantar cur síos air mar an caighdeán feirmeoireachta a leanfadh feirmeoir réasúnta sa réigiún atá i gceist. Is cuid lárnach de GFP é cúram na timpeallachta, agus béim ar leith ar bhainistiú thalamh féaraigh agus cothaithigh. Bhí ceisteanna timpeallachta lárnach freisin do Straitéis Náisiúnta 1997 um Fhorbairt Inbhuanaithe, e.g. bainistiú cothaithigh trí laghdú ar rátaí riartha leasúcháin agus ar dhéine stocála. Agus ar na príomhdhúshláin

- 68 -

timpeallachta a d’aithin an Roinn Comhshaoil bhí an meath ar cháilíocht an uisce a chosc trí bhainistiú ceart cothaithigh. Tugtar aghaidh ar na ceisteanna timpeallachta a luadh san alt thuas trí na LFAanna toisc dualgas íosdéine stócála 0.15 aonad beostoic in aghaidh an heicteáir fhoráiste a bheith ann. D’eascair an príomhthionchar tairbhiúil trí laghdú dá réir ar leibhéil stocála inchurtha i leith chealú an naisc fhoriomláin idir táirgeadh ainmhithe agus fáil liúntais chúitimh. D’fhág seo go raibh laghdú ar úsáid leasachán saorga agus ar an líon dramhaíola ainmhí a úsáideadh, rud a chuir feabhas ansin ar cháilíocht na hithreach agus an uisce araon. Cuireann sonraí beostoic náisiúnta fianaise eimpíreach mar seo a leanas ar fáil:

• Laghdaigh líon na n-eallaí 4.8 faoin gcéad le linn shaolré an Phlean ó 6.408 milliún go thart ar 6.100 milliún.

• Tháinig laghdú 14.7 faoin gcéad ar líon na gcaorach ó 4.807 milliún go thart ar 4.1 milliún.

• Laghdaigh úsáid leasacháin 3 faoin gcéad ó 1.545 milliún tonna go thart ar 1.5 milliún tonna.

Cé gur chuir an laghdú ar líon na n-eallaí agus ar leasachán go suntasach le baint amach spriocanna na hÉireann chun astuithe ceaptha teasa a laghdú tuilleadh ag teacht le tiomantais Kyoto, tá baol ann go bhfágfadh tuilleadh laghdaithe ar líon na gcaorach go mbeadh caillteanas éagsúlachta agus tírdhreacha traidisiúnta in áiteanna áirithe. Tá monatóireacht dhlúth á dhéanamh mar sin agus tá Éire ag moladh gníomhaíochtaí comhshaoil talmhaíochta chun cosc a chur ar thitim na leibhéal stocála faoi bhun leibhéal inbhuanaithe.

- 69 -

5. Cur síos ar Aiseanna agus ar Bhearta atá molta do gach Ais

Bearta atá molta do gach Ais

Mar atá leagtha amach i Straitéis Náisiúnta Forbartha Tuaithe na hÉireann 2007-2013, cuirfidh an clár le gach ceann de na trí chuspóir a bhfuil cur síos mion orthu in Alt 4 de Rialachán (CE) Uimh 1698/2005 ón gComhairle, is iad sin,

• Iomaíochas talmhaíochta a fheabhsú trí thacú le hathstruchtúrú, le forbairt agus le nuáil (Ais 1);

• An timpeallacht agus an dúiche a fheabhsú trí thacú le bainistiú talún (Ais 2); agus

• Caighdeán beatha i gceantair thuaithe a fheabhsú agus éagsúlú i ngníomhaíocht eacnamaíochta a spreagadh (Ais 3).

Beidh na tairbhithe teoranta dóibh siúd a chomhlíonann, más cuí, an reachtaíocht a bhaineann le híosphá. Cuirfidh an clár tacaíocht ar fáil trí na Bearta seo a leanas: Ais 1 – Iomaíochas na hearnála talmhaíochta agus foraoiseachta a fheabhsú CÓD AN BHIRT

AN BEART

111 Oiliúint ghairme agus gníomhartha faisnéise 112 Tús á thabhairt d’fheirmeoirí óga 113 Luathscor feirmeoirí agus oibrithe feirme 121 Nuachóiriú ghabháltas talmhaíochta Ais 2 – An timpeallacht agus an dúiche a fheabhsú CÓD AN BHIRT

AN BEART

212 Íocaíochtaí d’fheirmeoirí i gceantair faoi mhíbhuntáistí, seachas ceantair shléibhe

213 Íocaíochtaí Natura 2000 agus íocaíochtaí atá nasctha le Treoir 2000/60/CE 214 Íocaíochtaí Comhshaoil Talmhaíochta Ais 3 – Caighdéan beatha i gceantair thuaithe agus éagsúlú sa gheilleagar tuaithe CÓD AN BHIRT

AN BEART

311 Éagsúlú go gníomhaíochtaí neamhthalmhaíochta 312 Cruthú agus forbairt ghnóthais 313 Gníomhaíochtaí turasóireachta a spreagadh 321 Seirbhísí Bunúsacha don gheilleagar agus do phobal na tuaithe 322 Athnuachan agus forbairt sráidbhailte 323 Caomhnú agus uasghrádú oidhreacht na tuaithe 331 Oiliúint agus eolas d’fhachtóirí eacnamaíocha faoi Ais 3 Ais 3 – LEADER CÓD AN BHIRT

AN BEART

341 Beart um ghnóthú scileanna agus beochana 41 Feidhmiú straitéisí forbartha áitiúla

- 70 -

421 Feidhmiú tionscadail chomhoibrithe 431 Reáchtáil an Ghrúpa um Ghníomhaíocht Áitiúil Tá an seasamh maidir leis na táscairí cothrománacha leagtha amach sa tábla thíos:

TÁSCAIRÍ COTHROMÁNACHA

Táscaire

Tomhas

Bunlíne

Teilgean Forbairt Eacnamaíoch

GDP in aghaidh an duine, á léiriú i PPS (EU-25=100)

138.9 140.7 (2008)

An ráta Fostaíochta

Daoine fostaithe in aois a 15-64 mar chéatadán den daonra san aoisghrúpa céanna

67.6 faoin gcéad 70 faoin gcéad faoi 2010

Dífhostaíocht An ráta dífhostaíochta i.e. daoine dífhostaithe mar chéatadán den daonra atá gníomhach go heacnamaíoch

4.3 faoin gcéad den fhórsa saothair

Coinnigh

- 71 -

5.1 Ais 1: Iomaíochas na hearnála talmhaíochta a fheabhsú Achoimre ar ghníomhartha Tá Bearta faoin Ais seo ceaptha freastal ar an gcuspóir iomaíochas na hearnála talmhaíochta a fheabhsú trí:

• Aistriú talún go feirmeoirí oilte óga a bhaint amach a mbeidh ar a gcumas déileáil níos fearr leis na dúshláin nua atá i ndán do talmhaíocht na hÉireann

• Oiliúint a chur ar fáil do thairbhithe faoi Bheart NATURA 2000 (beart 213) agus faoi Bheart Comhshaoil Talmhaíochta (beart 214) faoi Ais 2 le seachadadh na ngeallantas a gealladh a bharrfheabhsú.

• Aistriú gabháltas ó fheirmeoirí níos sine go feirmeoirí óga atá ag dul i mbun na feirmeoireachta a spreagadh

• Tacú le feabhsuithe caipitiúla i struchtúir fheirme, go mbeidh talmhaíocht phríomha iomaíoch agus dírithe ar an margadh

Déanann an tábla seo a leanas achoimre ar an gcás bunlíne agus ar na spriocanna d’Ais 1.

Táscaire Tomhas

Bunlíne Sprioc

Oiliúint agus oideachas sa talmhaíocht

Céatadán d’fheirmeoirí a bhfuil oideachas bunúsach agus lán-oideachas acu sa talmhaíocht

Bíonn meán nó ardghnóthachtáil oideachais ag 35.9 faoin gcéad d’oibrithe feirme, iascaigh agus foraoiseachta Bíonn oideachas tríú leibhéal de chineál éigin déanta ag 10 faoin gcéad d’oibrithe feirme, iascaigh agus foraoiseachta

38 faoin gcéad 14 faoin gcéad

Struchtúr aoise sa talmhaíocht

Cóimheas: feirmeoirí faoi bhun 35 bliain/feirmeoirí in aois a 55 bliain nó os a chionn

0.26 0.15

Táirgiúlacht saothair sa talmhaíocht

Oll-bhreisluach in aghaidh an aonaid oibre bhliantúil (GVA/AWU)

€19,515 GVA in aghaidh an AWU

Méadaigh

Táirgiúlacht saothair i dtionscal an bhia

Oll-bhreisluach in aghaidh an duine atá fostaithe i dtionscal an bhia, na dí agus an tobac

€156,224 Méadaigh

Táirgiúlacht saothair i dtionscal na foraoiseachta

Oll-bhreisluach in aghaidh an duine atá fostaithe i dtionscal na foraoiseachta

€49,047 Méadaigh

- 72 -

Oiliúint Ghairme agus Gníomhartha Faisnéise (Oiliúint REPS)

Bonn Dlíthiúil: Airteagail 20(a)(i) agus 21 de Rialachán 1698/2005. Pointe 5.3.1.1.1 d’Iarscríbhinn II a ghabhann le Rialachán (CE) Uimh 1974/2006 Cód an Bhirt: 111 An Réasúnaíocht maidir le hidirghabháil: Cuirfear oiliúint ar fáil do thairbhithe faoi Bheart NATURA 2000 (beart 213) agus faoin Bheart Comhshaoil Talmhaíochta (beart 214) faoi Ais 2 le seachadadh a bharrfheabhsú. Cuspóirí an bhirt: Is é an cuspóir rannpháirtithe a chur ar an eolas faoi thairbhí timpeallachta ag éirí as na Bearta Comhshaoil Talmhaíochta agus Natura 2000, faoi shoiléiriú ar gach riachtanas iomchuí a bhaineann leis an mbeart ag leibhéal na feirme aonair agus feirmeoirí a réiteach leis an eolas agus na scileanna atá riachtanach chun gníomhartha timpeallachta cuimsitheacha a fheidhmiú. Scóip agus gníomhartha: Is riachtanas tábhachtach den scéim é soláthar oiliúna i gcórais fheirme atá ag teacht le dea-chleachtas timpeallachta. Faoin scéim beidh ar thairbhithe faoi Bhearta Ais 2 Comhshaoil Talmhaíochta agus Natura 2000 freastal ar chúrsaí oideachais faofa. Beidh ar thairbhithe nár fhreastail ar chúrsa oiliúna sa tréimhse chláreagraithe 2000 go 2006 freastal ar mhodúl Oiliúna measúnaithe. Caithfidh an modúl measúnaithe teacht le sraith chritéir chaighdeánach, lena n-áirítear tréimhse 10 n-uair a chloig ar a laghad. Anuas air seo tabharfar spreagadh do gach tairbhí freastal ar mhodúil aon lae oiliúna/taispeántais eile i mbliain a haon agus a dó den chonradh chúig bliana Natura 2000 nó Comhshaoil Talmhaíochta. Is é €1.25m in aghaidh na bliana an caiteachas measta don lucht freastail. Cosnaíonn sé thart ar €1,500 an cúrsa, cúrsaí measúnaithe a sheachadadh agus meastar go reáchtálfaí 300 cúrsa in aghaidh na bliana ar chostas measta iomlán de €450,000. Chomh maith leis seo cosnóidh 600 cúrsa modúlach in aghaidh na bliana, ar €750 in aghaidh an chúrsa, €450,000. Ar an iomlán cosnóidh cúrsaí oiliúna €900,000 in aghaidh na bliana. Tairbhithe Feirmeoirí atá rannpháirteach sa Bheart Comhshaoil Talmhaíochta agus sa Bheart NATURA 2000 faoi Ais 2 Cur síos ar na gníomhaíochtaí (lena n-áirítear cineálacha oiliúna) Tá na cúrsaí seo ceaptha tairbhithe nua nó tairbhithe ionchais a chur ar fáil faoi Bhearta 213 agus 214

- 73 -

• Réamhléiriú ar Bhearta 213 agus 214 agus tuiscint ar a gcuspóirí agus ar a mbearta

• Riachtanais mhínithe i gcoitinne agus riachtanais faoi na bearta aonair, ag clúdach réimsí mar bhainistiú cothaitheach, cleachtais fheirme, coinneáil thaifead etc.

• Eolal ginearálta ar nós seiceáil comhlíonta agus forálacha pionóis • Oideachas ar iarmhairtí thruailliú talmhaíochta agus seachaint na truaillithe

sin (lena n-áirítear tagairt d’fheasacht ar athrú aeráide, agus maolú ar a thionchar nó oiriúnú dó)

• Tuiscint ar thábhacht agus ar chaomhnú Cheantair Oidhreachta Náisiúnta, suímh Natura 2000, gnéithe seandálaíochta, gnáthóga fiadhúlra etc.

• Taispeántas praiticiúil ina mbeadh cuairt ar fheirm thaispeána faofa ag REPS.

Tugann feirmeacha taispeána deiseanna do rannpháirtithe sa scéim an chaoi a ritear eiseamláir d’fheirm atá neamhdhíobhálach don timpeallacht a bhreathnú agus a scrúdú. Is cuid lárnach de chláir oideachais cuairteanna ar na feirmeacha seo. Bunófar thart ar 60 feirm thaispeána scaipthe go geografach ar fud na tíre ar chostas bliantúil measta de €200,000. Mionsonraí ar chlúdach tacaíochta: Beidh an tacaíocht ar fáil do gach rannpháirtí de na Bearta Natura 2000 agus Comhshaoil Talmhaíochta faoi Ais 2. Tá ráta íocaíochta €130 molta don fhreastal ar an modúl measúnaithe 10 n-uair a chloig. Tá íocaíocht bhreise de €100 ar a mhéid in aghaidh na bliana molta do mhodúil oiliúna/taispeántais a ndéantar freastal orthu sa bhliain chonartha Comhshaoil Talmhaíochta iomchuí. Cuimsíonn an oiliúint atá beartaithe cúrsaí nach bhfuil ar fáil in aon ghnáthchóras oideachais nó in aon chlár atá ann. Sainmhíniú ar chomhlachtaí a sholáthraíonn an oiliúint agus na gníomhartha eolais (féadfaidh údaráis phoiblí a bheith i gceist nó comhlachtaí príobháideacha a roghnaítear trí iarratas ar mholtaí): Is talmhaíochtaithe proifisiúnta atá faofa ag an Roinn Talmhaíochta agus Bia chun críocha pleananna feirme a ullmhú faoi Bhearta NATURA 2000 agus Comhshaoil Talmhaíochta faoi Ais 2 a chuirfidh an oiliúint ar fáil. Caithfidh an Roinn Talmhaíochta agus Bia faomhadh a thabhairt do na cúrsaí go léir roimh ré agus ní mór mionsonraí iomlána faoi oidí cúrsaí, faoi rannpháirtithe agus faoin siollabas a chur ar fáil. Scéimeanna Státchabhracha a úsáidtear don chómhaoiniú: Ráta tacaíochta (suas go 100 faoin gcéad: 100 faoin gcéad. Ról deighilte le hionstraim airgeadais eile de chuid an AE Tá an beart nasctha le gníomhartha faoi gclár seo amháin agus ní dhúblann sé nó ní thagann sé trasna ar ghníomhartha oiliúna ionchais eile.

- 74 -

Maoiniú - Costas Iomlán: €14m

- Caiteachas Poiblí: €14m

Socruithe Idirlinne (lena n-áirítear an méid measta) Ní bhaineann le hábhar Spriocanna cainníochtaithe do chomh-tháscairí AE An cineál táscaire Táscaire Sprioc

Líon na rannpháirtithe don oiliúint 60,000 Aschur Líon na laethanta oiliúna a fuarthas 180,000

Toradh Lion na bhfeirmeoirí nó gabhálaithe foraoise a thug gníomhaíocht oiliúna chun críche go sásúil 60,000

Tionchar Athrú ar oll-bhreisluacha in aghaidh an aonaid oibre bhliantúil Ní bhaineann le hábhar

- 75 -

Feirmeoirí Óga á mBunú (Scéim Shuiteála d’Fheirmeoirí Óga)

Bonn Dlíthiúil Airteagail 20(a)(ii) agus 22 de Rialachán (CE) 1698/2005 ón gComhairle Airteagail 13 agus 14, Iarscríbhinn II, pointe 5.3.1.1.2 a ghabhann le Rialachán (CE) Uimh 1974/2006 Cód an Bhirt: 112 Réasúnaíocht maidir le hidirghabháil Is ceann de thosaíochtaí pholasaí talmhaíochta na hÉireann é athnuachan leantach earnáil fheirmeoireachta na hÉireann. Cuideoidh an scéim seo leo siúd ar suim leo dul i mbun feirmeoireachta mar shlí bheatha trí na costais a bhaineann le bunú dá leithéid a fhrithchúiteamh agus chun meicníocht a chur ar fáil le hinfheistíocht a spreagadh ar fheirmeacha dá leithéid. Cuspóirí an bhirt Is iad cuspóirí na scéime (i) aistriú talún go feirmeoirí oilte óga a bhaint amach a mbeidh ar a gcumas freastal ar na dúshláin nua atá i ndán do thalmhaíocht na hÉireann, (ii) na costais thosaigh a bhaineann lena mbunú san fheirmeoireacht a fhritháireamh do dhaoine óga agus (iii) cúnamh a chur ar fáil do na hinfheistíochtaí atá riachtanach ar ghabháltais dá leithéid. Scóip agus gníomhartha Cuimseoidh an scéim íocaíocht aonair d’iarratasóirí incháilithe chun na príomchuspóirí atá leagtha amach thuas a bhaint amach. Beidh plean gnó ag teastáil ó gach iarratasóir. Beidh ar rannpháirtithe leanúint leis an bhfeirmeoireacht ar feadh cúig bliana ón dáta tosaigh agus an talamh a aistríodh nó a coibhéis a shaothrú le linn na tréimhse sin. Tairbhithe Iarratasóirí idir 18 agus 35 bliana d’aois ag tosú amach san fheirmeoireacht don chéad uair ar an 1 Eanáir 2007 nó ina dhiaidh agus ní níos deireanaí ná 31 Nollaig 2013 agus faoi réir uasteorainn ioncaim lasmuigh den fheirm a bheith comhlíonta. Sainmhíniú ar thosú amach Ní mór don iarratasóir a bheith ag tosú amach ar 20 heicteár ar a laghad (limistéar nach limistéar mídheisiúil é) nó 15 heicteár (limistéar mídheisiúil) ar feadh íosthréimhse seacht mbliana agus ní mór dó bheith ina iarratasóir ar uimhir thréada nó ar aitheantóir Roinne eile. Tá an tréimhse seacht mbliana ceaptha lena chinntiú go bhfuil seilbh fhadtéarmach ag an iarratasóir ar an talamh atá i gceist. Ach ní bheidh feidhm leis na coinníollacha maidir le ceantair thalún íosta i gcás dianfhiontar. Sainmhinítear dianfhiontair mar na gabháltais sin lena mbaineann táirgeadh muc, éanlaith, muisiriúin, coiníní, barraí gortóireachta cosanta nó stoc naíolainne. I gcásanna den sórt sin measfar iarrthóirí a bheith tosaithe nuair a bheidh siad bunaithe ar ghabháltais le saoráidí táirgeachta de ar a laghad 20 aonad táirgthe (i gcodarsnacht leis an méid talún is infheidhme chuig fiontair neamhdhiana). Sa chás go mbaineann dianfhiontair le táirgeadh muc nó éanlaith beidh ar iarratasóirí a dheimhniú go bhfuil na gabháltais de réir riachtanais leathadh amach talún de Rialacháin Níotráite 2006

- 76 -

Achoimre de riachtanais an phlean gnó Áirítear leis seo, i gcás infheistíochtaí, caighdeáin Comhphobail reatha a chomhlíonadh laistigh de thréimhse chairde 36 mí, agus mionsonraí ar mhinicíocht agus ar dhéileáil le hathbhreithnithe ar an bplean gnó. Beidh na nithe seo a leanas riachtanach sa phlean gnó:-

• cur síos ar staid láithreach an ghabháltais thalmhaíochta lena n-áirítear an t-aschur talmhaíochta agus clocha míle agus spriocanna sainiúla d’fhorbairt ghníomhaíochta an ghabháltais nua;

• mionsonraí infheistíochtaí, oiliúna, comhairle nó aon ghníomh eile a theastóidh d’fhorbairt ghníomhaíochtaí an ghabháltais thalmhaíochta;

• léiriú ar thrí rogha forbartha atá roghnaithe ag an iarratasóir as liosta de roghanna dá leithéid. Beidh ar an iarratasóir dhá cheann de na roghanna seo a thabhairt chun críche laistigh de dhá bhliain ón dáta tosaithe agus an rogha deiridh laistigh de cheithre bhliana ón dáta tosaithe.

Caithfear iarratas tosaigh, plean gnó san áireamh, a chur isteach laistigh de thréimhse áirithe ón dáta tosaithe. Beidh pionós infheidhme i gcás go mbíonn iarratais deireanach ag dul isteach nó nuair nach dtugtar roghanna forbartha chun críche laistigh de na tréimhsí a shonraítear thuas. Caillfear an teidlíocht ar chúnamh i gcás nach bhfaightear an t-iarratas laistigh de shé mhí dhéag ón dáta tosaithe. Déanfaidh an Roinn athbhreithniú sa chúigiú bliain tar éis an dáta tosaithe. Déanfar an deontas a chúiteamh mura mbíonn an t-iarratasóir ag saothrú na talún a aistríodh, nó a coibhéis, tráth an athbhreithnithe Úsáid na féidearthachta maidir le leas a bhaint as an tréimhse cairde chun riachtanais scileanna ceirde agus cumais a bhaint amach. Beidh ar an iarratasóir riachtanais scileanna ceirde agus cumais a chomhlíonadh laistigh de dhá bhliain ón dáta tosaithe. Úsáid na féidearthachta maidir le bearta éagsúla a chur le chéile tríd an bplean gnó ag tabhairt rochtain d’fheirmeoirí óga ar na bearta seo. Beidh iarratasóirí incháilithe in ann cur isteach ar dheontais infheistíochta faoin mbeart um nuachóiriú feirme. Méid na tacaíochta: €15,000 iníoctha ar chomhlíonadh na riachtanais oideachais, maoine agus ioncaim. An rogha íocaíochta: Préimh aonair. Spriocanna cainníochtaithe: 4,200 feirmeoir Maoiniú

− Costas Iomlán: €63.00m − Caiteachas Poiblí: €63.00m

Socruithe Idirlinne (lena n-áirítear an méid iomlán measta) Ní bhaineann le hábhar.

- 77 -

Spriocanna Cainníochtaithe do Chomh-tháscairí AE: An cineál táscaire Táscaire Sprioc

Aschur Líon na bhfeirmeoirí óga a fuair cúnamh 4,200

Toradh Méadú ar oll-bhreisluacha i bhfeirmeacha a fuair tacaíocht €8.5m in aghaidh na bliana

Breisluach glan breise á léiriú i PPS €1.5 milliún in aghaidh na bliana Tionchar

Athrú ar bhreisluacha glan in aghaidh an aonaid oibre bhliantúil

€1,020 an mwu in aghaidh na bliana

Táscairí sonracha cláir agus spriocanna cainníochtaithe breise: (1) Líon na dtairbhithe: 4,200 (2) An réimse talún a aistríodh: 1,890,00 heicteár22 (3) Méid fheirm an iarratasóra: 50 heicteár

(4) Aoiseanna na n-aistrithe: <=35 (5) Leibhéal oiliúna iarratasóra: FETAC Leibhéal 6 nó a choibhéis (6) Líon na dtairbhithe ar aistrithe in ERS iad: 2,730 (7) Líon na n-aistrithe go daoine muinteartha: 2,100 (8) Méid iomlán infheistíochta dírí: €30m

22 Níl dianfhiontair san áireamh

- 78 -

Luathscor Feirmeoirí agus Oibrithe Feirme (Scéim Luathscoir)

Bonn Dlíthiúil Airteagail 20 (a) agus 23 de Rialachán (CE) Uimh 1698/2005 ón gComhairle Airteagal 14 agus pointe 5.3.1.1.3 d’Iarscríbhinn II a ghabhann le Rialachán (CE) Uimh 1974/2006. Cod an Bhirt: 113 Réasúnaíocht maidir le hidirghabháil Soláthraíonn an straitéis d’fhorbairt struchtúir thalmhaíochta iomaíoch sna blianta atá romhainn do thabhairt isteach polasaithe a dhíreoidh ar athrú struchtúrach agus a chuideoidh le forbairt ghabháltas talmhaíochta. D’aithin tuarascáil an Choiste Agrabhia 2010 laigí i dTalmhaíocht na hÉireann lena n-áirítear easpa inmharthanachta tráchtála de thoradh achair bhig, leibhéal íseal táirgiúlachta ag éirí as struchtúr bocht aoise agus leibhéal íseal oideachais agus easpa soghluaiseachta talún. Tá sé d’aidhm ag an scéim seo aghaidh a thabhairt ar na saincheisteanna seo trí chuidiú leo siúd ar suim leo éirí go luath as an bhfeirmeoireacht a gcuid talún a aistriú go feirmeoirí oilte óga a thugann geallantas d’fhorbairt a ngabháltas. Ag éirí as an taithí a fuarthas agus scéimeanna luathscoir roimhe seo á bhfeidhmiú, méadaíodh teorainn aoise an aistrithe go dtí 50 i gcásanna áirithe. Aithníodh difríochtaí réigiúnacha freisin agus tá laghdú ar achar an ghabháltais thalmhaíochta atá riachtanach i limistéir mhídheisiúla. Tá líon measta na ndaoine faoin scéim seo níos ísle ag éirí as athruithe a rinneadh le deireanaí ar thalmhaíocht na hÉireann, tionchar thabhairt isteach na Scéime Íocaíochta Aonair san áireamh. Cuspóir an Bhirt Is iad cuspóirí an bhirt seo beart Tosú amach d’Fheirmeoirí Óga [Scéim Shuiteála d’Fheirmeoirí Óga (2007 – 2013)] a chomhlánú trí aistriú gabháltas ó fheirmeoirí níos sine go feirmeoirí óga oilte atá ag tosú amach san fheirmeoireacht faoin Scéim a spreagadh agus talamh ó fheirmeoirí atá ag éirí as a athdháileadh ar fheirmeoirí bunaithe ar mian leo a ngabháltais a mhéadú.

Scóip agus gníomhartha Cuimseoidh an scéim íocaíocht phinsin bhliantúil d’iarratasóirí incháilithe d’uasthréimhse 10 mbliana chun na cuspóirí atá leagtha amach thuas a bhaint amach. Tairbhithe Na tairbhithe: Tugtar sainmhíniú mar seo a leanas ar aistreoirí, oibrithe feirme agus aistrithe:— Ní mór d’aistreoir:

• A bheith idir 55 agus 66 bliain d’aois ar an dáta iontrála sa scéim; ní íocfar íocaíochtaí pinsin tar éis lá breithe an rannpháirtí agus 66 bliain sroichte aige/aici

• A bheith ag saothrú na feirmeoireachta ar feadh deich mbliana ar a laghad díreach roimh dhul ar scor luath

- 79 -

• A bheith ag feirmeoireacht i gceantar nach lú ná 5 heicteár de thalamh talmhaíochta, ach amháin i gcás dianfhiontar (e.g. muca, éanlaith nó gairneoireacht)

• Gealladh go n-éireoidh sé as gach gníomhaíocht talmhaíochta. Ar dháta aighneachta iarratais bhailí ón aistreoir, ní mór don aistrí: (1) a bheith faofa d’íocaíocht faoin Scéim Shuiteála d’Fheirmeoirí Óga (2007 – 2013)[YFIS] nó a bheith tar éis iarratas ar íocaíocht dara céime (YFIS2) a chur isteach a mbíonn de thoradh air go n-eisítear faomhadh ar íocaíocht agus go gcomhlíontar coinníollacha na scéime sin lena n-áirítear an méid seo a leanas:

(a) A bheith faoi bhun 35 bliana d’aois (b) Teacht i gcomharbacht ar an aistreoir/úinéir mar cheann ghabháltais

talmhaíochta a bhfuil 20 heicteár ar a laghad de thalamh talmhaíochta ann (nach limistéar mídheisiúil é) nó 15 heicteár ar a laghad (limistéar mídheisiúil) de thalamh talmhaíochta, ach amháin i gcás dianfhiontar.

Nó

(2)(i) a bheith ina fheirmeoir a chomhlíonann na coinníollacha seo a leanas:

(a) A bheith faoi bhun 45 bliana d’aois (b) A bheith i mbun feirmeoireachta ar íosmhéid 5 heicteár de thalamh

talmhaíochta agus cur leis an ngabháltas sin trí bheith ina aistrí (c) Ar aistriú nó méadú talún a thabhairt chun críche a bheith ag saothrú

feirme ar ghabháltas talmhaíochta a bhfuil 20 heicteár ar a laghad de thalamh talmhaíochta ann (nach limistéar mídheisiúil é) nó 15 heicteár ar a laghad (limistéar mídheisiúil) de thalamh talmhaíochta, ach amháin i gcás dianfhiontar

(d) An uasteorainn ioncaim €50,000 lasmuigh den fheirm a chomhlíonadh atá leagtha amach le díriú ar na scéimeanna ar na feirmeoirí óga sin atá níos spleáí ar fheirmeoireacht agus is dóichí a d’fhanfadh leis an bhfeirmeoireacht.

(e) Freastal do na riachtanais oideachasúla

Nó

(2)(ii) a bheith ina fheirmeoir a chomhlíonann na coinníollacha seo a leanas: a) A bheith faofa mar Aistrí faoi Scéim Luathscoir roimhe seo (ERS1 nó

ERS2) b) A bheith idir 45 agus 50 bliana d’aois c) A bheith i mbun feirmeoireachta ar íosmhéid 5 heicteár de thalamh

talmhaíochta agus cur leis an ngabháltas sin trí bheith ina aistrí d) Ar aistriú nó méadú talún a thabhairt chun críche a bheith ag saothrú

feirme ar ghabháltas talmhaíochta a bhfuil 20 heicteár ar a laghad de thalamh talmhaíochta ann (nach limistéar mídheisiúil é) nó 15 heicteár ar a laghad (limistéar mídheisiúil) de thalamh talmhaíochta, ach amháin i gcás dianfhiontar sa chás go mbeadh íosleibhéal táirgthe á éileamh.

Ní mór d’oibrí feirme ar an dáta a chuireann an t-aistreoir iarratas bailí isteach:

- 80 -

• A bheith idir 55 agus 66 bliana d’aois • A bheith tar éis leath a chuid/cuid ama oibre ar a laghad a thabhairt d’obair

fheirme le linn na cúig bliana roimhe sin, mar chúntóir teaghlaigh nó mar oibrí feirme

• A bheith ag obair ar ghabháltas talmhaíochta an aistreora ar feadh coibhéis dhá bhliain lánaimseartha le linn na tréimhse cheithre bliana roimh luathscor an aistreora

• A bheith páirteach i scéim leasa shóisialaigh.

Cur síos ar an nasc le scéimeanna luathscoir náisiúnta Deonófar tacaíocht Luathscoir mar fhordheontas ag cur méid aon phinsin luathscoir náisiúnta a bhfuil an t-aistreoir ina theideal san áireamh. Caithfidh gach iarratasóir ar scéim luathscoir, iad siúd atá i gcomhbhainistíocht san áireamh (cé go bhféadfadh nach mbeadh ach pinsean amháin iníoctha), a bheith tar éis cur isteach ar aon ghnáthphinsean luathscoir a íocann an Stát a d’fhéadfaidís a bheith ina theideal agus caithfidh siad toradh a n-iarratas a chur in iúl. Má bhíonn siad i dteideal pinsean dá leithéid tar éis dóibh dul isteach sa Scéim Luathscoir, caithfidh siad cur isteach air agus toradh a n-iarratas a chur in iúl. Nasc leis an mbeart do thosú amach feirmeoirí óga Is aistrithe incháilithe faoi Scéim Luathscoir iad feirmeoirí atá incháilithe agus faofa d’íocaíocht faoi Scéim Shuiteála d’Fheirmeoirí Óga (2007–2013). Fad an chúnaimh Ní féidir le fad iomlán na tacaíochta luathscoir dul thar 10 mbliana don aistreoir agus don oibrí feirme. Ní ghabhfaidh sé thar 66ú lá breithe an aistreora agus gnáth-aois scoir an oibrí feirme.

Úsáid na féidearthachta talamh atá scaoilte a aistriú go comhlacht a thugann gealltanas é a athdháileadh ag dáta níos deireanaí Níl sé seo á mholadh. An cineál cúnaimh Is pinsean bunráta €9,300 in aghaidh na bliana a bheidh ann don chéad 5 heicteár agus €300 an heicteár ina dhiaidh sin go huasmhéid 24 heicteár. Tabharfaidh sé sin ráta pinsin mar seo a leanas (Tábla chun críocha léiriúcháin):

Achar na Feirme a Aistríodh (Heicteár)

Pinsean (€)

5 €9,300 10 €10,800 12 €11,400 16 €12,600 20 €13,800 24 €15,000

D’fhéadfadh oibrithe feirme a bheith incháilithe do phinsean €4,000 in aghaidh na bliana.

- 81 -

Méid na n-íocaíochtaí Is é €15,000 an t-uasmhéid in aghaidh an fheirmeora go bliantúil agus €150,000 in iomlán. Nuair a aistríonn roinnt aistreoirí feirm beidh an tacaíocht fhoriomlán don luathscor teoranta do na suimeanna a chuirtear ar fáil d’aistreoir amháin. Is é €4,000 an t-uasmhéid in aghaidh an oibrí feirme go bliantúil agus €40,000 in iomlán (níl aon uasteorainn ar líon na n-oibrithe). I gcás aistreora, nuair a íocann Ballstát pinsean scoir, deonófar tacaíocht luathscoir mar fhordheontas ag cur méid an phinsin scoir náisiúnta san áireamh. Maoiniú

− Costas Iomlán: € 418m − Caiteachas Poiblí € 418m

Socruithe idirlinne (lena n-áirítear méid iomlán measta) Beidh caiteachas a bhaineann le tiomantais – leis na téarmaí agus na coinníollacha céanna – a rinneadh sna tréimhsí cláreagraithe 1994-1999 agus 2000-2006 agus íocaíochtaí le déanamh tar éis 31 Nollaig 2006, incháilithe sa tréimhse cláreagraithe 2007–2013. Is é €53m an caiteachas poiblí iomlán measta i leith na tréimhse 1994-1999 agus €200m eile i leith na tréimhse 2000-2006. Spriocanna cainníochtaithe do chomh-tháscairí AE

Táscairí sainiúla clár agus spriocanna cainníochtaithe breise

1) Líon na nAistreoirí: 3,500 2) Líon na nAistrithe: 4,100 3) Aoiseanna Aistreoirí: >=55 4) Aoiseanna Aistrithe: <=35, <=45 nó <=50 ag brath ar chatagóir an Aistrí 5) Méid feirme na nAistrithe tar éis aistriú: 35 heicteár

An cineál táscaire Táscaire Sprioc 2007-2013

Líon na bhfeirmeoirí luathscortha

500 in aghaidh na bliana (2007–2013); 3,500 in iomlán

Líon na n-oibrithe feirme luathscortha

1 in aghaidh na bliana (2007–2013); 7 in iomlán

Aschur

Líon na heicteár a scaoileadh

16,500 heicteár in aghaidh na bliana (2007-2013); 115,500 in iomlán

Toradh Méadú ar oll-bhreisluacha talmhaíochta i bhfeirmeacha ar tugadh tacaíocht dóibh

€5m in aghaidh na bliana (carnach)

Glan-bhreisluacha léirithe i PPS €2.87m in aghaidh na bliana (carnach) Tionchar

Athrú ar oll-bhreisluacha in aghaidh coibhéise lánaimseartha

€1,210 in aghaidh na bliana (carnach)

- 82 -

Leibhéal oiliúna an Aistrí: Catagóir A – FETAC Leibhéal 6 nó a choibhéis, Catagóir B – cúrsa 180 uair a chloig nó a choibhéis nó íosmhéid taithí

feirmeoireachta cúig bliana, ag brath ar chúrsaí aoise.

- 83 -

Nuachóiriú Gabháltas Talmhaíochta

(Infheistíocht ar an bhFeirm) Bonn Dlíthiúil Airteagail 20(b)(i) agus 26 de Rialachán (CE) 1698/2005 Airteagal 17 and pointe 5.3.1.2.1 d’Iarscríbhinn II de Rialachán (CE) Uimh. 1974/2006 ón gComhairle Cód an Bhirt : 121 Réasúnaíocht maidir le hidirghabháil Tá deiseanna agus bagairtí móra amach roimh an tionscal agraibia. Caithfear díriú ar chlaonadh an mhargaidh agus ar an iomaíochas ag gach leibhéal. Caithfear sin a dhéanamh ar shlí a chinntíonn an leibhéal is airde sábháilteachta bia agus ag féachaint do leas ainmhithe agus an chomhshaoil. Tugann an beart seo aghaidh ar an ngá atá le hinfheistíocht caipitil bhainteach ag leibhéal na feirme. Cuspóirí an bhirt Is iad na haidhmeanna (i) a chinntiú go n-éireoidh an earnáil talmhaíochta in Éirinn níos iomaíche agus níos dírí ar an margadh; (ii) cáilíocht níos airde a chur chun cinn agus éifeachtacht níos fearr i dtáirgeacht ar fheirmeacha na hÉireann; (iii) éagsúlacht a chur chun cinn ó thaobh gníomhaíochtaí mar shampla pórú capall ar fheirmeacha na hÉireann; agus (iv) caighdeáin níos airde a chur chun cinn maidir le leas ainmhithe agus cosaint sláinte agus sábháilteachta ar fheirmeacha na hÉireann; agus (v) a chinntiú go mbeidh caighdeáin níos airde comhshaoil ann ar fheirmeacha na hÉireann agus laghdú a dhéanamh tríd is tríd ar gháis cheaptha teasa agus astuithe gáis trasteorainneacha ón earnáil talmhaíochta. Scóip agus gníomhartha Mura mbeidh siad clúdaithe ag beart maoinithe sonrach státchiste eile faoin NDP beidh feirmeoirí i ngach earnáil feirmeoireachta incháilithe a bheith páirteach is cuma cén leibhéal ioncaim atá acu. Tá an cineál infheistíochta atá i gceist leagtha amach thíos. Gheobhaidh stóráil gránach ar-fheirm agus trealamh foghabhálacha bainteach tacaíocht. Áireofar sa bheart seo freisin cúnamh d’infheistíochtaí a spreagfaidh forbairt agus úsáid trealaimh agus saoráidí a bheidh sainiúil, costaséifeachtach agus a shábhálfaidh obair. Mar shampla tá gá le saoráidí láimhseála lena n-áirítear aonaid shoghluaiste ina mbeidh scálaí agus fáltacht (le cuidiú le bainistiú féarach níos fearr agus féarach ar mhóinéir) a bhaineann go sonrach le hearnáil na gcaorach chomh maith le saoráidí láimhseála, láithreacha aclaíochta agus fálú do chapaill/fhianna. Chomh maith leis sin tabharfar isteach saoráidí próiseála aolaigh ag féachaint inter alia do thionchar dearfach a bheadh ag a leithéid de phróiseáil ar cháilíocht an aeir in Éirinn. Tabharfar aird ar fhoráil Airteagal 2(3) de Rialachán 1974/2006 ón gCoimisiún ó thaobh fheidhmiú an bhirt sin. Maidir leis sin tá sé cuí go bhfuil glactha ag Éirinn le cur chuige iomlán díchúplála maidir le tacaíocht dhíreach faoi Philéar 1. Tairbhithe Gach feirmeoir incháilithe faoi réir chomhlíonadh riachtanais íosta oideachais agus taithí feirmeoireachta.

- 84 -

Tuairisc ar riachtanais agus spriocanna maidir le feabhas a chur ar fheidhmíocht fhoriomlán gabháltas feirmeoireachta Áireofar sna táscairí feidhmíochta don scéim bearta comhshaoil agus cáilíochta i dteannta le spriocanna maidir leis an gcineál infheistíochta a bheidh déanta (féach thíos). Earnálacha táirgthe príomha Gach earnáil atá incháilithe Cineál infheistíochta (inláimhsithe/neamh-inláimhsithe) (a) Tithíocht agus láimhseáil saoráidí gaolmhara ainmhithe (lena n-áirítear

saoráidí sainiúla sciodair/scaraidh); (b) Saoráidí láimhseála agus meá caorach, lena n-áirítear aonaid shoghluaiste,

saintrealamh agus fálú tiomanta inmheánach agus seachtrach; (c) Infheistíochtaí maidir le héagsúlú fiontar feirme lena n-áirítear saoráidí

láimhseála, láithreacha aclaíochta agus fálú do phórú capall/phórú fianna agus táirgeadh;

(d) Infheistíochtaí maidir le feabhas a chur ar shláinteachas déiríochta; (e) Infheistíochtaí a chuireann feabhas ar chaighdeán leasa ainmhithe lena n-

áirítear athrú tithíochta cránach chun freastal ar chaighdeáin leasa ainmhithe AE (féach thíos), mataí rubair a chur isteach ar shlataí/leapacha cillíní etc.

(f) Trealamh stórála uisce a chur isteach ar fheirmeacha le huiscí báistí a athchúrsáil;

(g) Suiteáil a dhéanamh ar threalamh atá leagtha amach chun feabhas a chur ar shábháilteacht ceirde;

(h) Stóráil gránach ar-fheirm agus trealamh foghabhálach; (i) Teicneolaíocht nua agus forbartha do phróiseáil aolaigh.

Ainmniúchán na gcaighdeán nua Comhphobail atá tugtha isteach (agus na gcaighdeán atá ann i gcás feirmeoirí óga a fhaigheann tacaíocht tosú suas) a bhféadfaí deontas a thabhairt dóibh, an chúis mhaith a bhaineann leis na fadhbanna sonracha a bhaineann le comhlíonadh na gcaighdeán sin agus achar agus cúis mhaith le tréimhse cairde in aghaidh an chaighdeáin lena mbaineann. Treoracha 2001/88/CE agus 2001/93/CE ón gCoimisiún ag leasú Threoir 91/630/CE ag leagan síos íoschaighdeáin do chosaint muc (éileamh ar fheirmeoirí caighdeáin a fheidhmiú faoin 1 Eanáir 2013). Tháinig na ceanglais sin sa dlí i gcás gach saoráide nuathógtha nó a tugadh chun úsáide i ndiaidh an 1 Eanáir 2003 agus bainfidh siad le saoráidí nua tar éis 2013. Cinéal cúnaimh Deontas bunaithe ar chéatadán de chaiteachas incháilithe ag feirmeoir faoi réir shíleáil uasinfheistíochta agus faoi réir fheidhmiú costais chaighdeánacha na Roinne nuair is cuí. Déanfar athbhreithniú ar na costais sin ar bhonn bliantúil.

- 85 -

Déine cúnaimh (a) Feabhsúchán feirme (i) Daichead faoin gcéad ráta deontais caighdeánach le barrdheontas d’fheirmeoirí

óga de 10 faoin gcéad faoi réir uasmhéid fhoriomlán síleáil infheistíochta incháilithe de €120,000 in aghaidh an ghabháltais, le síleáil infheistíochta ar leithligh de €120,000 in aghaidh an ghabháltais d’infheistíochtaí maidir le sláinteachas déiríochta. Bunóidh an scéim liostaí d’itímí incháilithe chun na críche seo. Beidh gach gabháltas i dteideal cúnamh deontais go huasmhéid gach síleáil infheistíochta ar leithligh le linn oibriú na scéime.

(ii) Ráta deontais fiche nó 40 faoin gcéad do threalamh soghluaiste ag brath ar

chineál an trealaimh. (b) Saoráidí próiseála aolaigh Ráta deontais daichead faoin gcéad do shuiteáil saoráidí próiseála aolaigh faoi réir uasmhéid de shíleáil infheistíochta incháilithe de €1millíun in aghaidh an ghabháltais le súil inter alia feabhas a chur ar cháilíocht aeir in Éirinn. Beidh trí phríomhaidhm leis an scéim, eadhon

• Feabhas a chur ar cháilíocht an aeir in Éirnn, • Cuidiú le laghdú a dhéanamh ar astuithe gáis ceaptha teasa agus • Spreagadh a thabhairt do thabhairt isteach teicneolaíochta nua agus

forbartha do phróiseáil aolaigh. Ní bheidh iarratais nach gcomhlíonfaidh na trí chritéar thuas incháilithe do mhaoiniú. Le comhlíonadh leis an gcur chuige a chinntiú beidh gach iarratas faoi réir mheasúnaithe comhlíonta dian maidir leis na haidhmeanna thuas. Ní chomhlíonfadh iarratais nach mbeadh ach díuscairt nitrigin iomarcach i gceist leo na critéir mheasúnaithe agus ní bheidís mar sin incháilithe do chúnamh deontais. (c) Leas muc Ráta deontais daichead faoin gcéad faoi réir uas-síleáil infheistíochta incháilithe de €300,000 in aghaidh an ghabháltais d’fheabhsúcháín maidir le cosaint muc (tithíocht cránach).

D’fhéadfadh roinnt ítimí seasta a bheith faoi réir uas-síleálacha infheistíochta incháilithe freisin. Maoiniú

− Costas iomlán: €163m − Caiteachas poiblí: €85m

Socruithe idirlinne (lena n-áirítear tacaíocht mheasta) Is scéim nua í seo. Comhleanúnachas le Piléar 1 Ní cháilíonn agus ní cháileoidh oibríochtaí faoin mbeart seo do thacaíocht in Éirinn faoi na scéimeanna atá liostaithe in Iarscríbhinn 1 de Rialachán Uimh. 1974/2006 (CE).

- 86 -

Spriocanna cainníochtaithe do tháscairí AE

Cineál Táscaire Táscaire Sprioc Líon gabháltas talmhaíochta a fuair cúnamh 10,000 Aschur Méid iomlán infheistíochta €205 milliún

Toradh Líon na ngabháltas ag tabhairt isteach táirgí nó teicníochtaí nua 8,000 Glanluach breise arna shloinneadh i PPS €5 milliún sa bhliain

Tionchar Athrú i luach comhlán breise in aghaidh aonaid oibre bliantúil €1,500 sa bhliain

Clár breise táscairí sonracha agus spriocanna cainníochtaithe (1) Líon tairbhithe; 10,000 (2) Meándeontas íoctha; €8,500 (3) Leibhéal infheistíochta déanta; €205 milliún (4) Tithíocht beostoic a fuair cúnamh deontais; 5,500 méadar cearnach (5) Acmhainn stórail fodair a fuair cúnamh deontais; 25,000 tonna (6) Líon gabháltas ag feabhsú stóráil/scaradh ar thalamh aolach feirme a fuair

cúnamh; 100 (7) Acmhainn stórála do dhramhaíl ainmhithe a fuair cúnamh deontais; 12,500

méadar ciúbach (8) Líon gabháltas a chomhlíon caighdeáin leasa nua ainmhithe; 50 (9) Líon gabháltas a laghdaigh nochtadh do shubstaintí díobhálacha, bolaidh,

dusta, coinníollacha diana aimsire istigh/amuigh, crochadh ualaí troma, uaireanta oibre neamhréireacha nó feabhas a chur ar chaighdeáin sábháilteachta; 9,950

(10) Líon iarratasóirí ag foirgniú/uasghrádú déiríochtaí nó áitribh bhleáin; 200 (11) Treocht bhliantúil i dtruailliú uiscechúrsaí; ní bhaineann (12) Treocht bhliantúil i gcáilíocht bainne amh (TBC agus SCC). Ní bhaineann

- 87 -

5. 2 Ais 2: An Comhshaol agus an tuath a fheabhsú Achoimre ar ghníomhartha Faoin Ais seo, ceaptar Bearta chun acmhainní nádúrtha agus tírdhreacha i limistéir thuaithe a chosaint agus cur leo. Agus sin á dhéanamh, cuirfidh siad le réimsí tosaíochta an AE maidir le:

• Bithéagsúlacht agus córais feirmeoireachta agus foraoiseacha ardluacha agus tírdhreacha talmhaíochta traidisiúnta a chaomhnú agus a fhorbairt

• Uisce • Athrú aeráide

Cuirfidh na Bearta le cur i bhfeidhm líonra Natura 2000, le geallantas Gotebörg maidir le meath bithéagsúlachta a chúlú faoi 2010, leis na cuspóirí leagtha síos sa Treoir 2000/60/EC a bhunaíonn creat do ghníomh Pobail sa réimse polasaí uisce agus le spriocanna Phrótacal Kyoto maidir le maolú athrú aeráide. Tá na Bearta a roghnaíodh leagtha amach chun cuspóir Ais 2 a chomhlíonadh trí:

• A chinntiú go n-úsáidfear talamh talmhaíochta go leanúnach, agus mar sin ag cur le sochaí tuaithe inmharthana a chothabháil

• Cleachtais feirmeoireachta nach ndéanann dochar don chomhshaol a chur chun cinn

• An tírdhreach feirme a chaomhnú Tugann an tábla seo a leanas achoimre ar an staid bunlíne agus ar na spriocanna maidir le hAis 2.

Táscaire Tomhas

Bunlíne Sprioc

Bithéagsúlacht: daonra éan feirme

Treocht innéacs an daonra éan feirme

95.9 Innéacs 2000=100

100

Bithéagsúlacht: limistéir feirme ardluacha nádúrtha

UAA maidir le limistéir feirme ardluacha nádúrtha

1.1m heicteár 1.1m heicteár

Cáilíocht uisce: iarmhéideanna cothaithigh comhlána

Barrachas nítrigine in kg/ha 83kg/ha 75kg/ha

Athrú aeráide: Táirgeadh fuinnimh inathnuaite ó thalmhaíocht agus ó fhoraoiseachas

Táirgeadh fuinnimh inathnuaite ó bhithmheas

145 kToe 370kToe

Coilltiú: Limistéar a chinneadh faoi fhoraoiseachas

Heicteáir crann curtha 10.29 faoin gcéad de limistéar talún

11.29 faoin gcéad de limistéar talún

Ithir: Limistéir i mbaol creimeadh ar an ithir

Tonna/ha/bliain 0.16 *0.16

Ithir: Feirmeoireacht Orgánach

UAA faoi fheirmeoireacht orgánach (míle ha)

37.5 220

Athrú aeráide: astaíochtaí GHG ó thalmhaíocht

Astaíochtaí meatáin agus ocsaíd nítriúil ó thalmhaíocht arna dtomhas i 1000t d’iontamhail CO2

Meatán: 11,398 Ocsaíd Nítriúil: 7,584

9,791 6,625

- 88 -

Bearta Ais 2 Íocaíochtaí le Feirmeoirí i Limistéir atá faoi Mhíbhuntáiste seachas Limistéir

Shléibhe (Scéim Liúntas Cúitimh Limistéir Mhídheisiúla) Bonn Dlíthiúil Airteagal36(a)(ii) de Rialachán (CE) Uimh. 1698/2005 Cód an Bhirt : 212 Réasúnaíocht maidir le hidirghabháil Le tréigean talún a sheachaint déanann liúntais chúitimh iarracht cúiteamh a thabhairt dóibh sin a bhíonn ag feirmeoireacht in áiteanna atá faoi mhíbhuntáiste ó thaobh na talmhaíochta de. Spreagann an Scéim Liúntais Chúitimh úsáid inbhuanaithe talamh talmhaíochta i limistéir mhídheisiúla agus tugann aird ar riachtanais cosanta comhshaoil. Cinntíonn an scéim go n-úsáidfear talamh talmhaíochta agus ar an mbealach sin cuidítear leis an tuath a chothabháil. Cuspóir an Bhirt Bíonn cruacháis mhóra roimh fheirmeoirí i limistéir mhídheisiúla ag teacht ó fhachtóirí mar iargúlachta, toipeografaíocht dheacair agus drochithir. De ghnáth baineann táirgiúlacht níos lú leo agus costais táirgiúlachta níos airde in aghaidh an aonaid i gcomparáid le feirmeoirí in áiteanna eile. Gan tacaíocht airgeadais d’fhéadfadh na torthaí níos ísle sin ó fheirmeoireacht bagairt mhór a dhéanamh d’inmharthanacht na bpobal feirmeoireachta sin amach anseo. Cuideoidh tacaíocht faoin scéim mar sin:

• Lena chinntiú go n-úsáidfear an talamh agus ar an mbealach sin cuidiú le pobal tuaithe inmharthana a chinnitú

• Leis an tuath a choinneáil • Le córais fheirmeoireachta inbhuanaithe a choinneáil agus a chur chun

cinn a thugann aird go háirithe ar riachtanais cosanta comhshaoil.

Cineál Tacaíochta Tabharfaidh an scéim tacaíocht d’fheirmeoirí i limistéir mhídheisiúla mar chúiteamh as costais bhreise agus ioncam a bheidh caillte de bharr táirgeadh talmhaíochta a chothabháil i limistéir den sórt sin. Oibreoidh an scéim ar bhonn bliantúil agus le cáiliú don chúiteamh ní mór d’fheirmeoirí:

• A gheallúint go gcloífidh siad le riachtanais chosanta comhshaoil ag teacht lena n-oibleagáidí reachtúla

• A gheallúint go ndéanfaidh siad feirmeoireacht sa LFA go ceann cúig bliana ó chéad íocaíocht an liúntais chúitimh

• A gheallúint go gcloífidh siad le riachtanais Rialacháin Uimh. 1782/2003 (CE) ón gComhairle maidir le traschomhlíonadh a chlúdaíonn 18 Riachtanais Reachtúla bainistithe maidir leis an gComhshaol: Sláinte Phoiblí, Ainmhithe agus Plandaí Fógra ar Ghalair agus Leas Ainmhithe;

• A gheallúint go ndéanfaidh siad feirmeoireacht ar 3 heicteár nó níos mó de thalamh LFA;

- 89 -

• A gheallúint go gcoinneoidh siad ar a laghad leibhéal stoic de 0.15 aonad beostoic is comhionann le heicteár foráiste ar feadh ar a laghad trí mhí leanúnacha den bhliain.

Leibhéal Tacaíochta Leanfar sa difear sa tacaíocht leis na leibhéil éagsúla míbhuntáistí buana a bhaineann le LFAnna a léiriú. Foroinntear tailte LFAnna i dtrí chatagóir talaimh mar seo a leanas:

• Faoi mhíbhuntáiste ollmhór (ísealtalamh) • Faoi mhíbhuntáiste measartha (ísealtalamh) • Talamh ar chineál sléibhe

Tríd is tríd beidh leibhéal íocaíochta bunaithe ar limistéar foráiste incháilithe a bheidh dearbhaithe ag an Roinn Talmhaícohta agus Bia faoin gCóras Rialaithe agus Riaracháin (IACS). Seo a leanas na rátaí íocaíochta: Faoi mhíbhuntáiste ollmhór (isealtalamh) • €95.99 an heicteáir suas go 45 heicteár •

Faoi mhíbhuntáiste measartha (isealtalmh) €82.27 an heicteáir suas go 45 heicteár Talamh ar chineál sléibhe é €109.71 in aghaidh an heicteár ar an gcéad 10 heicteár nó cuid de agus €95.99 an heicteár ar an gcuid eile de na heicteáir faoi réir síleáil fhoriomlán íocaíochta de 45 heicteár. Spriocghrúpa Beidh ar iarratasóirí ar liúntais chúitimh :

• A bheith ina n-úinéir tréada cláraithe i.e duine a bhfuil uimhir tréid arna heisiúint ag an Roinn Talmhaíochta agus Bia aige nó aici

• Áitriú agus feirmeoireacht á dhéanamh ar a laghad trí heictéar de thalamh foráiste in áit atá faoi mhíbhuntáiste

• Geallúint a thabhairt go bhfanfaidh sé nó sí ag feirmeoireacht go ceann cúig bliana ó chéad íocaíocht liúntais cúitimh.

• Comhlíonadh a dhéanamh ar choinníollacha comhshaoil agus talmhaíocht maithe.

Déanfar íocaíochtaí maidir le talamh faoi bharraí fuinnimh faoi réir na gcoinníollacha seo a leanas:

• Gurb é an t-uasmhéid talaimh incháilithe faoi bharraí fuinnimh ná 10 heicteár

• Beidh gá leis an íosmhéid de 3 heicteár foráiste • Beidh ar an iarratasóir comhlíonadh a dhéanamh ar íosdlús stoic de 0.15

aonad beostoic in aghaidh heicteáir foráiste dearbhaithe. I gcás iarratas a chlúdaíonn talamh faoi bharraí fuinnimh beidh na rátaí coigeartaithe seo a leanas a bhfeidhm:

- 90 -

• €37.27 an heicteár d’ísealthalamh atá faoi mhíbhuntáiste measartha (lena

n-áirítear ceantair chósta a bhfuil míbhuntáistí sainiúla ag baint leo) • €50.99 an heicteár d’ísealthalamh atá faoi mhíbhuntáiste ollmhór • €64.71 an heicteár d’inniltí de chineál sléibhe (an chéad 10 heicteár nó

cuid de) agus • €50.99 an heicteáir don chuid eile.

Sprioc-Limistéar

• Bainfidh an scéim seo le Limistéir Mhídheisiúla in Éirinn mar a liostaíodh ar dtús i dTreoir 75/272/ECE ón gComhairle le hathbhreithnithe ina dhiaidh sin atá in Iarscríbhinní a ghabhann le Treoir 85/350/CE, Treoir 91/466/CE agus Treoir /96/52/CE arna leasú go deireanach le Cinneadh C (1999) 709 de 23 Márta 1999 ón gCoimisiún. Beidh feidhm leis an ainmniúchán sin go 2010 ar a laghad.

Maoiniú

− Costas Iomlán : €1,799m − Caiteachas Poiblí: €1,799m

Socruithe Idirlinne Le cáiliú d’aon chómhaoiniú faoi EAFRD caithfidh gach íocaíocht a bhain le Scéim 2006 nó blianta roimhe sin a dhéanfar tar éis 31 Nollaig 2008 comhlíonadh a dhéanamh ar théarmaí agus coinníollacha na scéime seo lena n-áirítear cloí le ceanglais Rialachán ón gComhairle (CE) Uimh. 1782/2003 ar thraschomhlíonadh. Spriocanna cainníochtaithe do chomh-tháscairí AE Táscaire Sprioc ag 2010 Ionchur Méid caiteachais phoiblí

réadaithe: • Iomlán • EAFRD

771m 210m

Aschur Líon gabháltas a fuair

tacaíocht i limistéir atá faoi mhíbhuntáistí • Faoi mhíbhuntáiste

ollmhór • Faoi mhíbhuntáiste

measartha

• • • • 80,000 • • 20,000

Talamh talmhaíochta a fuair tacaíocht: • Faoi mhíbhuntáiste

ollmhór • Faoi mhíbhuntáiste

measartha Líon na bhfeirmeoirí LFA i REPS

4.075 milliún Heicteár 1.080 milliún Heicteár 50,000

Torthaí Limistéar faoi bhainistiú Laghdú ar an ráta

- 91 -

maith talún a chuidigh le : • Feabhsú ar

bhithéagsúlacht • Feabhsú ar cháilíocht

uisce • Athrú aeráide • Feabhsú ar cháilíocht na

hithreach • Seachaint imeallú agus

tréigean talún

laghdaithe sa líon feirmeoirí sna limistéir ainmnithe. Feabhsú leanúnach san fhás agus sa choimín. Feabhas ar ithear, ar cháilíocht uisce agus bainistiú talún tríd an riachtanas comhlíonadh a dhéanamh ar thraschomhlíonadh agus coinníollacha maithe talmhaíochta agus comhshaoil.

Tionchar Meath bithéagsúlachta a chur ar cúl

Taobh tíre tuaithe le ardleibhéal luach taitneamhachtaí a choinneáil amach anseo.

Cothabháil fheirmeoireacht ardleibhéal luacha nádúir agus áiteanna foraoiseachta.

Feirmeoirí in ann fanacht san fheirmeoireacht agus bithéagsúlacht a chaomhnú.

- 92 -

Íocaíochtaí Natura 2000 agus íocaíochtaí a bhfuil baint acu le Treoir 2000/60/CE

Bonn Dlíthiúil Airteagail 36 (a)(iii) agus 38 de Rialachán ón gComhairle (CE) Uimh. 1698/2005 Pointe 5.3.2.1.5 d’Iarscríbhinn II de Rialachán 1974/2006.

Cód an Bhirt: 213 Réasúnaíocht maidir le hIdirghabháil: Is iad Treoir 79/409/CEE ón gComhairle an 2 Aibreán 1979 agus Treoir 92/43/CEE ón gComhairle an 21 Bealtaine 1992 an bhonn dlíthiúil do roghnú agus ainmniú suímh Natura 2000. Forálann siad sin do bhunú ghréasán cheantair chosanta ar fud an Chomhphobail Eorpaigh. Roghnaíonn agus ainmníonn Seirbhís na bPáirceanna Náisiúnta agus Fiadhúlra (NPWS) na Roinne Comhshaoil, Oidhreachta agus Rialtais Áitiúil na suímh sin in Éirinn. Aistríodh na Treoracha sin isteach go dlí na hÉireann trí Rialacháin na gComhphobal Eorpach (Gnáthóga Nádúrtha) 1997. Is é an tAcht um Fhiadhúlra 1997 (arna leasú i 2001) an príomhreacht a rialaíonn cosaint an fhiadhúlra in Éirinn agus a chuireann Treoracha na nÉan agus na nGnáthóg san áireamh. Mar chuid den phróiseas ainmniúcháin, rinneadh sraith gníomhartha infhógartha a fhorbairt lena n-áirítear liosta gníomhaíochtaí a d’fhéadfadh ionracas an tsuímh a athrú, damáiste a dhéanamh dó, a scrios nó cur isteach air. Cuireadh úinéirí talaimh ar an eolas maidir leis na gníomhartha infhógartha sin, agus ní mór dóibh na srianta atá orthu a chomhlíonadh mar chuid de thraschomhlíonadh faoi SMR1 agus SMR5. Forbraíonn NPWS Pleananna Caomhnaithe do na suímh Natura sin, a imlíníonn saincheisteanna caomhnaithe agus cuspóirí maidir le bainistiú an tsuímh. Ní fhorordaíonn na Pleananna Caomhnaithe gníomhaíochtaí feirmeoireachta leis na cuspóirí feirmeoireachta a bhaint amach, ach baintear úsáid astu mar threoir nuair a bhíonn pleananna feirme a ullmhú faoi bhearta Natura agus faoi bhearta comhshaoil talmhaíochta. Tá tacaíocht d’fheirmeoirí riachtanach d’fhonn díriú ar mhíbhuntáistí sainiúla sna ceantair a bhaineann le feidhmiú Treorach 79/409/CEE ón gComhairle an 2 Aibreán 1979 ar chaomhnú éan fiáin agus le feidhmiú Treoir 92/43/CEE ón gComhairle an 21 Bealtaine 1992 ar chaomhnú gnáthóg nadúrtha agus ar chaomhnú ainmhithe agus fásra fiáine23 sa dóigh is gur féidir cur le bainistiú éifeachtach shuímh Natura 2000 Cuspóirí an bhirt: Chun cur le bainistiú dearfach comhshaoil shuímh Natura 2000 a bhfuil feirmeoireacht déanta orthu agus leis na habhantracha i bhfeidhmiú na Treorach maidir leis na hÉin, na Treorach maidir leis na Gnáthóga agus na Treorach maidir leis an gCreat-uisce. Na Tairbhithe Feirmeoirí a dhéanann feirmeoireacht ghníomhach ar shuímh Natura 2000 ainmnithe.

23 OJ L 206, 22.7.1992, lth 7. Treoir arna leasú le deireanaí ag Rialachán (CE) Uimh 1882/2003 ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle (OJ L 284, 31.10.2003, lth 1)

- 93 -

Scóip agus gníomhartha Chun cúiteamh ar na srianta éigéantacha a bhaineann leis an ainmniú a thabhairt d’fheirmeoirí a bhfuil talamh talmhaíochta inúsáidte acu i suímh Natura 2000 ainmnithe. Chun plean bainistithe a chur i bhfeidhm a imlíneoidh gníomhaíochtaí feirmeoireachta a bheidh comhoiriúnach le cosaint an tsuímh. Rangaítear Natura de réir dhá chineál talaimh in Éirinn agus beidh sé á sheachadadh faoi dhá théama: (1) Talamh faoi úinéireacht phríobháideach a bhfuil ainmniú SAC agus/nó SPA

aige (2) Tailte a ndéantar feirmeoireacht orthu i gCoimín (Talamh Coimíneachta) a

bhfuil ainmniú SAC agus/nó SPA acu. Beidh íosdhlús stocála de 0.15 aonad beostoic an heicteáir ag teastáil mar choinníoll incháilitheachta. Is féidir an ceanglas íosdhlús stocála sin a ligean thar ceal in imthosca eisceachtúla nuair a bheidh sin riachtanach ar fhoras inbhuanaitheachta comhshaoil. 1. Talamh faoi úinéireacht phríobháideach a bhfuil ainmniú Natura aige Cuspóir Cur chuige cuimsitheach a chur ar fáil maidir le suímh ainmnithe Natura 2000 atá faoi úinéireacht phríobháideach. Scóip agus gníomhartha Tá an íocaíocht seo inchosanta ag na ceanglais éigeantacha a chuirtear ar an bhfeirmeoir mar thoradh ar an ainmniú Natura, i.e na srianta ar ghníomhartha infhógartha a chomhlíonadh mar a sainíodh thuas. Le bheith i dteideal na híocaíochta sin, ní mór d’fheirmeoirí ceangaltais dheonacha bhreise a ghlacadh faoin mbeart comhshaoil talmhaíochta, REPS, a fhoráiltear dó faoi Airteagal 39. Tá na srianta ar ghníomhartha infhógartha mar thoradh ar ainmniú Natura ar leithligh agus sainiúil ó cheangaltais dheonacha chomhshaoil talmhaíochta, agus ní cháileoidh aon bheart don dá íocaíocht. An bhunlíne ábhartha Éilíonn GAEC/traschomhlíonadh ar fheirmeoir gníomhartha infhógartha éigeantacha do shuímh Natura 2000 atá ainmnithe faoi Threoracha 79/409/CEE agus 92/43/CEE a chomhlíonadh. Cé go gcuireann na gníomhartha infhógartha sin srian ar athruithe maidir le húsáid talaimh ar an suíomh, ní chuireann siad síos ar na cleachtais bhainistithe a bheidh riachtanach chun an suíomh a chaomhnú. Ní éilíonn GAEC gur gá comhshaolaí a fhostú chun bainistiú a dhéanamh ar na suímh sin. Gníomhartha lárnacha

• Ní mór go gcomhlíonfaidh rannpháirtithe sa Bheart seo ceanglais éigeantacha shuímh Natura 2000, lena n-áireofar gníomhartha infhógartha (Sonraí leagtha amach in Aguisín 2) a cuireadh in iúl don fheirmeoir le linn an phróisis ainmniúcháin.

• Chomh maith leis sin, chun freastal ar na ceanglais faoin mBeart seo, ní

mór d’fheirmeoirí comhshaolaí a fhostú le comhairle a chur ar fáil ar

- 94 -

chleachtais fheirmeoireachta cuí a bheidh comhoiriúnach le caomhnú an tsuímh. Beidh comhlíonadh srianta ar na gníomhartha infhógartha sin sa bhreis ar cheanglais an bhirt comhshaoil talmhaíochta faoi airteagal 39 (a) (iv).

(Ní dhéantar na suímh Natura ainmnithe sin a fheirmeoireacht ina n-aonar ach is cuid den ghabháltas feirme agus de chleachtais bainistithe na feirme iomláine iad. Teastaíonn plean feirme lánpháirteach ina gcuimseofar ceanglais Natura 2000 agus ceanglais Comhshaoil talmhaíochta ó Éirinn). Chun cur chuige aonfhoirmeach maidir le mír Natura de phleananna na feirme a thugann éifeacht do na srianta ar ghníomhartha infhógartha a sheachadadh, forbraíodh coinníollacha feirmeoireachta do na cinéalacha gnáthóg seo a leanas agus ní mór go gcomhlíonfar iad:

• Coinníollacha do chaomhnú na Boirne • Bratphortaigh, fraochmhánna, agus ardfhéarach • Dumhcha agus limistéir mhachaire • Calaí na Sionainne, Talamh Féarach Fliuch agus Gnáthóg Traonaigh.

Maidir le cinéalacha eile gnáthóg i gceantair ainmnithe nár forbraíodh coinníollacha feirmeoireachta sonracha lena n-aghaidh go fóill, ní mór don phleanálaí teagmháil a dhéanamh le Seirbhís Páirceanna Náisiúnta agus Fiadhúlra na Roinne Comhshaoil, Oidhreachta agus Rialtais Áitiúil le treoracha a fháil ar aon choinníollacha a bhaineann leis an suíomh, agus ní mór aon choinníollacha mar sin a chur san áireamh i mír Natura an phlean feirme. Mura bhfuil coinníollacha sonracha leagtha síos ag an NPWS do chineálacha gnáthóg sonrach, ní mór don phleanálaí coinníollacha comhshaoil cuí a leagan síos sa phlean feirme aonair, i gcomhar leis an gcomhshaolaí. Suim €77 an heictéar suas go 40 heictéar; €29 an heictéar ar an gcéad 40 heictéar eile; €22 an heictéar ar an gcéad 40 heictéar ina dhiaidh sin agus €5 an heictéar ar gach heictéar os cionn 120 heictéar. Tá an struchtúr íocaíochta don Bheart seo, agus do Bhearta Fheirmeoireachta Orgánach agus Comhshaoil talmhaíochta céimlaghdaithe. Tá sin mar thréith inghlactha de na cláir a bhí in Éirinn roimhe seo agus tá sé deartha chun an úsáid is fearr a bhaint as maoiniú atá teoranta ach suntasach, agus chun an méid is mó agus is féidir den daonra feirmeoireachta a mhealladh chuig cleachtais fheirmeoireachta nach ndéanfaidh dochar don chomhshaol. Léiríonn an struchtúr íocaíochta go mbeidh an costas agus an iarracht imeallach a bheidh ag teastáil le ceanglais na scéime a chomhlíonadh íslithe de réir méid na feirme (eacnamaíochtaí scála) mar a bheidh na leasanna comhshaoil an heictéar (torthaí laghduithe i dtéarmaí iarracht comhshaoil). Breithneoidh meastóireacht meántéarma an chláir, inter alia, tionchar an struchtúir íocaíochta seo ar éileamh na mBeart seo i measc feirmeoirí a bhfuil gabháltais níos mó acu. Ní mór go gcomhlíonfaidh rannpháirtithe an réimse iomlán Gníomhartha atá leagtha amach sa bheart comhshaoil talmhaíochta (Beart 214) ar na dáileachtaí talaimh

- 95 -

chéanna. Dá réir sin beidh an íocaíocht Natura carnaithe le híocaíochtaí comhshaoil talmhaíochta. Iarghníomh Déanfar iniúchtaí ar an bhfeirm le comhlíonadh á seiceáil, agus gearrfar pionóis ar neamhchomhlíonadh. Beidh suímh Natura 2000 faoi réir monatóireachta agus seiceála breise de réir fhorálacha traschomhlíonta a bhaineann le Treoracha na nÉan agus na nGnáthóg.

2. Tailte a ndéantar feirmeoireacht orthu i gCoimín (Talamh Coimíneachta) a bhfuil ainmniú Natura acu

Cuspóir Cur chuige cuimsitheach a chur ar fáil maidir le caomhnú agus/athnuachan talaimh coimíneachta ainmnithe Scóip agus gníomhartha Tá an íocaíocht seo inchosanta ag ceanglais éigeantacha a chuirtear ar an bhfeirmeoir mar thoradh ar an ainmniú Natura, i.e comhlíonadh théarmaí na gCreat-Phlean(anna) Coimíneachta a bhaineann lena gabháltas/ghabháltas. Tar éis treoir a fháil ón gCoimisiún Eorpach i 1997 nuair a d’ainmnigh Éire laigí i mbainistiú talamh coimíneachta, lena n-áirítear ró-innilt chaorach don chuid is mó, ullmhaíodh creat-phlean do gach coimín sa stát – thart ar 4,300 plean ar an iomlán. Rinne foirne a raibh oiliúint shainiúil orthu suirbhé ar thart ar 450,000 heictéar de thalamh coimíneachta le cuma an talaimh a ainmniú agus leis na gníomhartha riachtanacha a fhorordú d’inbhuanaitheacht comhshaoil. Áireofar iad seo a leanas i ngach gCreat-Phlean: -

• Cur síos ginearálta an tsuímh agus an úsáid reatha a bhaintear as an talamh a imlíniú

• Na cineálacha gnáthóg ar an suíomh agus an riocht ina bhfuil siad faoi láthair a mhapáil

• Laghduithe riachtanacha in uimhreacha caorach • Cuspóir foriomlán maidir le caomhnú.

Tá comhlíonadh iomlán théarmaí an Chreat-Phlean éigeantach ar choimíneacht Natura. Faoin mBeart Natura, ní mór don fheirmeoir pleanálaí agus comhshaolaí faofa araon a fháil leis an bplean feirme do choimíneacht Natura 2000 a ullmhú. Leagann an creat-phlean riocht comhshaoil na coimíneachta agus an gníomhaíocht talmhaíocht chuí amach le hinbhuanaitheacht comhshaoil a chinntiú, lena n-áirítear, laghdú sa bhrú innilte a bheidh le baint amach trí uimhreacha caorach a laghdú, nuair a bheidh sin ag teastáil. Beidh thart ar 60 faoin gcéad den talamh coimíneachta atá ainmnithe faoi Natura 2000 faoi réir shrianta éigéantacha Natura 2000 ar ghníomhartha infhógartha. Chun cosaint a thabhairt i gcoinne éilimh ar íocaíochtaí a d’fhéadfaí a fháil maidir le scaireanna coimíneachta díomhaoin, beidh incháilitheacht íocaíocht teoranta de ghnáth go scaireanna coimíneachta a fógraíodh ar IACS sa chúig bhliana roimh dháta an iarratais REPS (beidh eisceachtaí i gceist i gcás oidhreachta, feirmeoirí óga a bhunú suas agus aistrithe faoin Scéim Luathscoir).

- 96 -

Bunlíne ábhartha Ní mór d’fheirmeoirí cloí leis na srianta ar ghníomhartha infhógartha do choinneáil gnáthóg Natura 2000. Cuireann GAEC teorainn leis an líon stoc ar féidir le feirmeoir coinneáil ag teacht le heolas a leagadh amach sa Chreat-Plean Coimíneachta ábhartha. Ní bhíonn réisím bainistithe ag teastáil d’innilt ainmhithe, áfach, e.g. tréimhsí innilte agus teorainneacha ar líon na n-ainmhithe a bhíonn ag innilt ar shuíomh faoi leith. Gníomhartha Lárnacha Laistigh den gcreat-phlean foriomlán, leithdháiltear teidhlíocht innilte ar gach scairshealbhóir gníomhach, pro-rata i ndáil leis an scair a bhí á úsáid go gníomhach aige/aici ar an gcoimíneacht.

• Ní féidir le scairshealbhóirí cearta scairshealbhóir eile a fheidhmiú. • Rachaidh gach scairshealbhóir coimíneachta gníomhaíoch i mbun srianta

oibreacha agus innilte ar choimíneachtaí i gcomhréir leis an scair ar leis/léi féin sa choimíneacht.

Ní mór go gcomhlíonfaidh feirmeoirí na srianta ar ghníomhartha infhógartha (féach aguisín 2) maidir le coinneáil gnáthóg Natura 2000, ar chostais incháilitheacha iad faoi Bheart 213. Chomh maith leis an gceanglas GAEC a chomhlíonadh i leith fheidhmiú an cheanglais stocála laghdaithe atá leagtha amach sa Chreat-Phlean Coimíneachta ábhartha, ní mór d’fheirmeoirí cleachtais fheirmeoireachta inbhuanaitheacha a chur i bhfeidhm, ullmhaithe ag pleanálaí agus comhshaolaí faofa, a chuirfidh le cothabháil na gnáthóige agus le tréigean talaimh a sheachaint. D’fhéadfadh sé go n-éileodh sin ar fheirmeoir tréad caorach a choinneáil nach mbeidh inmharthana go heacnamúil. Siocair nach ndéantar feirmeoireacht ar na suímh choimíneachta Natura ainmnithe sin ina n-aonar, ach gur chuid den ghabháltas feirme níos mó agus de chleachtais bainistithe don fheirm iomlán iad, éilíonn Éire go mbeidh plean feirm lánpháirteach ag rannpháirtithe ina gcuimseofar ceanglais Natura 2000 agus ceanglais chomhshaoil talmhaíochta ar limistéar neamh-ainmnithe na feirme. Chun cur chuige aonfhoirmeach maidir le mír Natura de phleananna na feirme a thugann éifeacht do na srianta ar ghníomhartha infhógartha a sheachadadh, forbraíodh coinníollacha feirmeoireachta do na cinéalacha gnáthóg seo a leanas ar choimíneachtaí agus ní mór go gcomhlíonfar iad:

• Coinníollacha do chaomhnú na Boirne • Bratphortaigh, fraochmhánna, agus ardfhéarach • Dumhcha agus limistéir mhachaire.

Suim €282 an heictéar suas go 40 heictéar, €29 an heictéar ar an gcéad 40 heictéar eile. €22 an heictéar ar an gcéad 40 heictéar ina dhiaidh sin agus €5 an heictéar ar gach heictéar os cionn 120 heictéar. Saraíonn an íocaíocht sa chéad 40 heictéar an tsuim san Iarscríbhinn agus beidh sé inchosanta ar an mbonn nach féidir íocaíochtaí comhshaoil talmhaíochta a charnadh leis an íocaíocht Coimíneachta Natura 2000 ar an ndáileacht talaimh chéanna agus gur bunaíodh na coinníollacha feirmeoireacht ar ghá don fheirmeoir cloí leo roimh thús an tréimhse cláir seo trí mheasúnú a rinne daoine gairmiúla cáilithe talmhaíochta agus comhshaoil ar an talamh coimíneachta (na creat-

- 97 -

phleananna coimíneachta). Beidh údar maith leis an íocaíocht chomh maith le cosaint a thabhairt in éadán tréigean talaimh sna ceantair imeallacha sin ina bhfuil coimíneachtaí. Iarghníomh Déanfar iniúchtaí ar an bhfeirm le comhlíonadh a sheiceáil, agus gearrfar pionóis ar neamhchomhlíonadh. Beidh na suímh Natura 2000 faoi réir monatóireachta agus seiceála breise de réir fhorálacha traschomhlíonta a bhaineann le Treoracha na nÉan agus na nGnáthóg. Cur síos ar an mhodheolaíocht agus ar na foshuímh gheilleagracha agus talmhaíochta a úsáideadh mar phointe tagartha le haghaidh na n-áireamh a fhíréanaíonn na costais bhreise agus an teacht isteach a ligeadh ar ceal mar thoradh ar mhíbhuntáistí sa cheantar áirithe a bhaineann le feidhmiú Treoracha 79/409/CEE agus 92/43/CEE: Níor áirítear aon ghné costais idirbheartaíochta agus íocaíocht Natura 2000, atá leagtha amach in Aguisín 3, á ríomh. In imthosca inchosanta, nuair a léirítear chun sástacht an údaráis inniúil nach dtugann an íocaíocht Natura 2000 cúiteamh iomlán don fheirmeoir ar chaillteanais iarbhír agus ar chostas comhlíonta, is féidir íocaíocht bhreise a dhéanamh faoin Scéim Náisiúnta atá á feidhmiú ag Seirbhís Pháirceanna Náisiúnta agus Fiadhúlra na Roinne Comhshaoil, Oidhreachta agus Rialtais Áitiúil i bhfoirm cúnamh stáit. Fianaise dá dtagraítear in airteagal 45(2) de na rialacha cur chun feidhme a cheadaíonn don Choimisiún seasmhacht agus inchreideacht na n-áireamh a sheiceáil: D’fhíoraigh Teagasc na costálacha go neamhspleách. Maoiniú

− Costas Iomlán: €465m − Caiteachas Poiblí: €465m

Socruithe Idirlinne (lena n-áirítear suim measta) Níl aon socruithe idirlinne i gceist Spriocanna Cainníochtaithe do Chomh-tháscairí AE

Cineál Táscaire Táscaire Sprioc

Aschur

Méid gabháltas caomhnaithe i gceantair Natura 2000/ faoin gCreat-Treoir Uisce (WFD)

• 10,000

- 98 -

Talamh talmhaíochta caomhnaithe faoi Natura 2000/faoin gCreat-Treoir Uisce (WFD)

300,000ha

Toradh Ceantair faoi bhainistíocht talaimh ráthúil

300,000ha

Malartú i meath bithéagsúlachta

Feabhas a chur ar chreat-phleananna (FP) trí chatagóir damáiste amháin

Cothabháil talaimh feirme ar ardluach nádúrtha

300,000ha

Feabhas i gcaighdeán an uisce

Nasc indhíreach le sprioc d’fhonn creat-phleananna (FP) a fheabhsú trí chatagóir damáiste amháin

Tionchar

Cabhrú dul i ngleic le hathrú aeráide

Chun tionscnaimh trasrannán a chomhlánú

Táscairí Natura Breise Líon rannpháirtithe a bhfuil talamh Coimíneachta/Natura acu

DAF 17,200 20,000

Líon rannpháirtithe REPS a bhfuil coimíneacht acu

DAF 8,390 10,000

Meán-achar Coimíneachta an rannpháirtithe REPS

DAF 25ha 25ha

Comhthéacs – Líon iomlán na bhfeirmeacha a bhaineann úsáid as coimíneacht

CSO 2000

11,800 11,800

Líon na rannpháirtithe REPS a bhfuil talamh Natura iata acu

DAF 11,100 12,500

Líon na bhfeirmeoirí a bhaineann leas as caomhnú gnáthóige éan fiáin

DAF 2006

47 1000

Líon na bhfeirmeacha de réir chontae atá páirteach i Natura Líon iomlán na bhfeirmeacha de réir chontae a bhfuil coimíneacht acu Meán-achar coimíneachta de réir feirme a rinne éileamh ar Natura Meán-achar coimíneachta ainmnithe go náisiúnta Líon na bhfeirmeacha ar ghá dóibh a líon stoc a laghdú faoi Natura Meán laghdú caorach de réir feirme faoi Natura Líon iomlán feirmeacha a bhfuil SAC príobháideach orthu a rinne éileamh ar Natura

Meán-achar SAC príobháideach de réir feirme a rinne éileamh ar Natura Líon iomlán na bhfeirmeacha a bhfuil SPA príobháideach orthu a rinne éileamh ar Natura

Meán-achar SPA príobháideach de réir feirme a rinne éileamh ar Natura

- 99 -

Íocaíochtaí Comhshaoil Talmhaíochta (An Scéim um Chosaint na Timpeallachta Tuaithe (REPS),

Feirmeoireacht Orgánach, Foirgnimh Oidhreachta Fheirme agus an Chuma atá ar Chlós na Feirme ó Shúil a Cothabháil )

Bonn Dlíthiúil Airteagail 36(a) (iv) agus 39 de Rialachán 1698/2005. Airteagal 27 agus pointe 5.3.2.1.4 d’Iarscríbhinn II de Rialachán 1974/2006. Cód an Bhirt: 214 Beart Lánpháirtithe De réir Airteagail 70 (7) de Rialachán 1698/2005 agus Airteagail 42 de Rialachán 1974/2006 beidh beart lánpháirteach sa bheart comhshaoil talmhaíochta. Rangaítear an beart forlíontach maidir le Foirgnimh Oidhreachta Feirme faoi chód birt 323 Ais 3 [Airteagal 52(b)(iii) de Rial. (CE) uimh. 1698/2005 + Pointe 5.3.3.2.3 d’Iarscríbhinn II de Rial. (CE) Uimh 1974/2006]. Luafar an caiteachas i ndáil leis an mbeart forlíontach seo le Ais 2 mar an ais cheannasach. Rangaítear Gníomh 8 den bheart comhshaoil talmhaíochta faoin gcód birt 323 d’Ais 3. Cé go n-éileofar comhlíonadh na ngníomhartha sin faoin mbeart REPS, ní mholtar go ndéanfar íocaíochtaí. Laghdófar an leibhéal tacaíochta do ghníomhaíochtaí éigéantacha dá réir in Aguisín 3 den Chlár, ach is féidir leis an iarratasóir tabhairt faoi roghanna bithéagsúlachta breise. Tagann an beart bithéagsúlachta breise faoi Ghníomh 8 (Úlloird Traidisiúnta) faoi Ais 2. Réasúnaíocht maidir le hidirghabháil Tá ról tábhachtach ag íocaíochtaí comhshaoil talmhaíochta maidir le tacaíocht a thabhairt d’fhorbairt inbhuanaithe i gceantair tuaithe agus le freagra a thabhairt ar éilimh bhreise na sochaí ar sheirbhísí chomhshaoil. Ba chóir go spreagfadh an beart sin feirmeoirí chun modhanna táirgeachta talmhaíochta a bheidh comhoiriúnach le caomhnú na timpeallachta, an tírdhreacha agus a thréithe a thabhairt isteach nó chun leanúint leo. Cuspóirí an Bhirt

• Cur chun cinn - bealaí le talamh talmhaíochta a úsáid a bheidh comhoiriúnach le

caomhnú agus le feabhsú na timpeallachta, na bithéagsúlachta, an tírdhreacha agus a thréithe, an athrú aeráide, na n-acmhainní nádúrtha, chaighdeán an uisce, na hithreach agus na héagsúlachta géinitigh

- córais fheirmeoireachta nach ndéanfaidh dochar don chomhshaol - caomhnú timpeallachtaí saothraithe ardluacha nádúrtha atá i mbaol - cothabháil tréithe stairiúla ar thalamh talmhaíochta - úsáid phleanáil comhshaoil i gcleachtas feirmeoireachta

• Cosaint a thabhairt in éadan tréigean talaimh • An t-inneach sóisialta a chaomhnú i bpobail tuaithe • Athrú go caighdeáin táirgeachta orgánacha a chur chun cinn

- 100 -

Scóip agus gníomhartha Cuireann an scéim atá molta le chomh maith agus a d’éirigh le bearta le linn thréimhse cláir 2000-2006, agus breis béime a leagan ar chuspóirí forghníomhacha bithéagsúlachta agus comhshaoil. Beidh ar fheirmeoirí a ngníomhaíochtaí feirmeoireachta a chomhlíonadh de réir na gcoinníollacha feirmeoireachta a bhaineann le rangú talaimh ar feadh íosthréimhse de chúig bliana. Nuair a bhíonn tailte faoi Threoir ón gComhairle 79/409/CEE an 2 Aibreán 1979 ar chaomhnú éan fiáin, faoi Threoir ón gComhairle 92/43/CEE an 21 Bealtaine 1992 ar chaomhnú gnáthóg nádúrtha agus ainmhithe agus fásra fiáine agus ceantair talmhaíochta a áirítear i bpleananna bainistithe abhantrachta de bhun Treorach 2000/60/CE ainmnithe mar chuid de ghabháltas, tabharfaidh ceangaltais chomhshaoil talmhaíochta aird ar na coinníollacha a leagadh síos le haghaidh tacaíochta sna ceantair a bhaineann leo, nuair is cuí. Beidh sé mar thosaíocht líon na bhfeirmeoirí á mhealladh chuig modhanna táirgeachta orgánacha. Beidh feirmeoirí a chomhlíonann Rialachán ón gComhairle 2029/91 arna leasú ar Fheirmeoireacht Orgánach i dteideal tacaíocht airgeadais a fháil trí fho-bheart orgánach astu féin. Beidh ar rannpháirtithe sa chlárscéim ghineáralta plean bainistithe cothaitheach feirme a ullmhú. In imthosca ina dtugtar maolú óna Rialacháin náisiúnta a chuireann an Treoir Níotráite24 i bhfeidhm, beidh plean bainistithe cothaitheach REPS a ullmhaíodh de réir an mhaolaithe inghlactha le linn na tréimhse ina mbeidh an maolú i bhfeidhm. Beidh íosdhlús stocála de 0.15 aonad beostoic an heicteáir ag teastáil mar choinníoll incháilitheachta. Is féidir an ceanglas íosdhlús stocála sin a ligean thar ceal in imthosca eisceachtúla nuair a bheidh sin riachtanach ar fhoras inbhuanaitheachta comhshaoil. Nuair a bheidh leasú déanta ar na caighdeáin nó riachtanais éigeantacha cuí, a bunaíodh de bhun Airteagail 4 agus 5 de Rialachán (CE) Uimh 1782/2003 agus Iarscríbhinní III agus VI a ghabhann leis, chomh maith leis na bunriachtanais ar leasachán agus ar úsáid táirge cosanta planda agus na riachtanais ábhartha éigeantacha eile a bunaíodh de réir reachtaíocht náisiúnta25 beidh an conradh comhshaoil talmhaíochta leasaithe le haon athruithe reachtúla a chur san áireamh. Mura nglacann an tairbhí le leasú mar sin, rachaidh an ceangaltas in éag agus ní bheidh aisíoc riachtanach. Nuair a dhéanfar iarratas ar REPS d’fheirmeacha a bhaineann tairbhe as maoluithe faoin treoir níotráití, beidh na hiarratais sin faoi réir scúdaithe shonraigh leis an tslí ina mbeidh gach feirm ábalta gach ceann de cheanglais na gníomhaíochta éigéantacha a chomhlíonadh a dhéanamh amach. Nuair a bheidh ceanglas riachtanach faoi théarmaí an mhaolaithe nó mura féidir é a chomhlíonadh mar gheall ar chleachtais

24 Treoir 91/676/CEE ón gComhairle an 12 Nollaig 1991 a bhaineann le cosaint uiscí ó thruailliú a dhéanann niotráití ó fhoinsí talmhaíochta 25 Féach Aguisín 4 ar liostáil na reachtaíochta náisiúnta

- 101 -

bhainistithe a bhaineann le talamh féarach nó le heaspa nó laghdú mór i dtréithe ar nós teorainneacha páirce inmheánacha, gnáthóga fiadhúlra nó suímh a mbaineann leas stairiúil agus/nó seandálaíochta leo, laghdófar an leibhéal tacaíochta do ghníomhaíochtaí éigéantacha dá réir ach beidh an t-iarratasóir ábalta tabhairt faoi roghanna bithéagsúlachta breise. Gníomharthaí sainiúla Clár Gineáralta do na iarratasóirí ina mbeidh

• Liosta de ghealltanais éigeantacha maidir lena ngabháltais fheirme iomlán, faoi mar a léirítear thíos;

• Bearta Forlíontacha (sonraithe thíos) a bhféadfadh tairbhithe íocaíocht bhreise a tharraingt orthu de réir charnadh fhorálacha an chláir chúnaimh; agus fo-bheart tiomnaithe Feirmeoireacht Orgánach as féin

Riachtanais éigeantacha an chláir ghineáralta Beidh ar rannpháirtithe an Chláir Ghineáralta bearta lárnacha a chur i bhfeidhm maidir le hachar iomlán a ngabháltais ar feadh tréimhse chúig bliana maraon le ar a laghad dhá ghnóthas breise a roghnófar ó tháblaí roghanna atá liostaithe thíos. Tarraingníonn pleanálaithe cáilithe26 gairmiúla faofa ag an Roinn Talmhaíochta agus Bia pleananna aonair feirme. CUR SÍOS AR GHNÍMH LÁRNACHA GNÍOMH 1 Plean bainistithe cothaitheach feirme a bheidh ullmhaithe d’achar

iomlán na feirme a leanúint GNÍOMH 2 Plean bainistithe talaimh fhéaraigh agus ithreach cuí a ghlacadh

d’achar iomlán na feirme GNÍOMH 3 Uiscechúrsaí, réimsí uisce agus toibreacha a chosaint agus a

chothabháil

GNÍOMH 4 Gnáthóga fiadhúlra a choimeád GNÍOMH 5 Teorainneacha Feirme agus Páirce a chothabháil GNÍOMH 6 Srian a chur ar úsáid leasachán agus lotnaidicídí i bhfálta sceach,

lochanna, locháin, aibhneacha agus srutháin agus thart timpeall orthu

GNÍOMH 7 Stráicí bufair bithéagsúlachta a bhunú timpeall ar na tréithe a

mbaineann leas stairiúil agus seandálaíochta leo GNÍOMH 8 Cuma na feirme agus an chlóis feirme ó shúil a chothabháil agus a

fheabhsú GNÍOMH 9 Barra curaíochta a tháirgeadh ag tabhairt aird ar phrionsabail

chomhshaoil

26 Beidh céim ollscoile oiriúnach in Eolaíocht Talmhaíochta ag teastáil, agus ní mór do phleanálaithe pleananna trialacha ar chaighdeán inghlactha a chur faoi bhráid sula gceadaítear iad.

- 102 -

GNÍOMH 10 Oiliúint a ghlacadh faoi Ais 1 mar a fhoráiltear faoi Bheart 111 GNÍOMH 11 Plean comhshaoil talmhaíochta a ullmhú, agus monatóireacht agus

nuashonrú a dhéanamh air i gcomhairle leis an bpleanalaí agus taifid fheirme agus chomhshaoil den sórt sin a choinneáil, a fhorordóidh an tAire

Bonn dlíthiúil do ghníomhartha Gníomh Cód an Bhirt Bonn Dlíthiúil GNÍOMH 1 Plean bainistithe cothaitheach feirme ullmhaithe d’achar iomlán na feirme a leanúint

214

Airteagail 36(a) (iv) agus 39 de Rialachán 1698/2005 Airteagal 27 agus pointe 5.3.2.1.4 d’Iarscríbhinn II de Rialachán 1974/2006.

GNÍOMH 2 Plean cuí bainistithe talaimh fhéaraigh agus ithreach a ghlacadh d’achar iomlán na feirme Roghanna 2A Móinéir Thirime Thraidisiúnta 2B Talamh féarach ina bhfuil a lán Speiceas 2C Fiontair Bheostoc Measctha 2D Úsáid Clóbhar i mBáinseacha 2E Úsáid Cúlchrú 2F Rialú Speiceas Ionracha

214

Airteagail 36(a) (iv) agus 39 de Rialachán 1698/2005 Airteagal 27 agus pointe 5.3.2.1.4 d’Iarscríbhinn II de Rialachán 1974/2006.

GNÍOMH 3 Uiscechúrsaí, réimsí uisce agus toibreacha a chosaint agus a chothabháil. Roghanna 3A Imeall uiscechúrsa breise 3B Gan teacht ag bólacht ar uiscechúrsaí 3C Criosanna Bufair Curtha a Úsáid

214 Airteagail 36(a) (iv) agus 39 de Rialachán 1698/2005 Airteagal 27 agus pointe 5.3.2.1.4 d’Iarscríbhinn II de Rialachán 1974/2006

GNÍOMH 4 Gnáthóga Fiadhúlra a Choimeád Roghanna 4A Gnáthóg Nua a Chruthú 4B Cur Crann 4C Conairí dúlra 4D Coillearnach Feirme a Bhunú

214* 214* 216# 214* 216#

*Airteagail 36(a) (iv) agus 39 de Rialachán 1698/2005 Airteagal 27 agus pointe 5.3.2.1.4 d’Iarscríbhinn II de Rialachán 1974/2006 # Airteagail 41(a) de Rialachán 1698/2005 Airteagal 29 agus pointe 5.3.2.1.6 d’Iarscríbhinn II de Rialachán 1974/2006

- 103 -

GNÍOMH 5 Teorainneacha feirmeacha agus páirceanna a chothabháil Roghanna 5A Barrscoitheadh ar Fhálta Sceach 5B Leagan Fálta Sceach 5C Fálta Sceach Nua a Chur 5D Breis Chothabhála ar Bhallaí Cloiche

214 214* 214* 216# 214*

* Airteagail 36(a) (iv) agus 39 de Rialachán 1698/2005 Airteagal 27 agus pointe 5.3.2.1.4 d’Iarscríbhinn II de Rialachán 1974/2006 # Airteagal 41(a) de Rialachán 1698/2005 Airteagal 29 agus pointe 5.3.2.1.6 d’Iarscríbhinn II de Rialachán 1974/2006

GNÍOMH 6 Srian a chur ar úsáid leasachán agus lotnaidicídí i bhfálta sceach, lochanna, locháin, aibhneacha agus srutháin agus thart timpeall orthu.

214 Airteagail 36(a) (iv) agus 39 de Rialachán 1698/2005 Airteagal 27 agus pointe 5.3.2.1.4 d’Iarscríbhinn II de Rialachán 1974/2006

GNÍOMH 7 Stráicí bufair bithéagsúlachta a bhunú timpeall ar thréithe a bhaineann leas stairiúil nó seandálaíochta leo Roghanna 7A Imill bhreise suíomh seandálaíochta

214

Airteagail 36(a) (iv) agus 39 de Rialachán 1698/2005 Airteagal 27 agus pointe 5.3.2.1.4 d’Iarscríbhinn II de Rialachán 1974/2006

GNÍOMH 8 Cuma na feirme agus an chlóis feirme ó shúil a chothabháil agus a fheabhsú Roghanna 8A Ullórd Traidisiúnta de chineálacha sonracha a tháinig as Éirinn a bhunú (neamh-thráchtála) 8B Boscaí Éan nó Iatóg a shuiteáil

323 216

Airteagal 57 de Rialachán 1698/2005 agus pointe 5.3.3.2.3 d’Iarscríbhinn II de Rialachán 1974/2006 Airteagal 41(a) de Rialachán 1698/2005 Airteagal 29 agus pointe 5.3.2.1.6 d’Iarscríbhinn II de Rialachán 1974/2006

GNÍOMH 9 Barraí a fhás ag tabhairt aird ar phrionsabail chomhshaoil Roghanna 9A Clúdach Glas a Bhunú

9B Bainistiú Comhshaoil ar Thalamh a Chuirtear ar Leataobh

9C Imill Bhreise Arúla 9D Barraí Gránaigh/Meacain Íseal-

214

Airteagail 36(a) (iv) agus 39 de Rialachán 1698/2005 Airteagal 27 agus pointe 5.3.2.1.4 d’Iarscríbhinn II de Rialachán 1974/2006

- 104 -

ionchuir 9E Íosbharraí curaíochta GNÍOMH 10 Dul faoi Oiliúint Dul faoi oiliúint i gcleachtais feirmeoireachta nach ndéanann dochar don chomhshaol

214 nasctha le cód birt 111

Airteagail 36(a) (iv) agus 39 agus Airteagal 20(a)(i) de Rialachán 1698/2005 Airteagal 27 agus pointe 5.3.2.1.4 d’Iarscríbhinn II de Rialachán 1974/2006.

GNÍOMH 11 An plean comhshaoil talmhaíochta a ullmhú agus monatóireacht agus nuashonrú a dhéanamh air i gcomhair le pleanálaí, agus cibé taifid feirme agus chomhshaoil a fhorodóidh an tAire a choimeád.

214

Airteagail 36(a) (iv) agus 39 de Rialachán 1698/2005 Airteagal 27 agus pointe 5.3.2.1.4 d’Iarscríbhinn II de Rialachán 1974/2006.

Beart Forlíontach Úlloird Traidisiúnta Beart Forlíontach Acmhainní Géineachtacha Ainmhithe a Chaomhnú Beart Forlíontach Criosanna Bruachánacha Beart Forlíontach Gnáthóga LINNET (Talamh Infheistithe sa Nádúr, Éic-churaíocht Nádúrtha) Beart Forlíontach Barraí Curaíochta Íseal-ionchuir Beart Forlíontach Íoschuraíocht Beart Forlíontach Féaránaigh Traidisiúnta Beart Forlíontach Báinseacha Clóbhair Beart Forlíontach Caomhnú Gnáthóg Éan Fiáin Beart Forlíontach Dobharcheantair Locha Beart Forlíontach Féarach Measctha

214* 214* 214* 214* 214* 214* 214* 214* 214* 214* 214*

* Airteagail 36(a) (iv) agus 39 de Rialachán 1698/2005 Airteagal 27 agus pointe 5.3.2.1.4 d’Iarscríbhinn II de Rialachán 1974/2006.

Beart Forlíontach 323 do Airteagal 57 de Rialachán 1698/2005

- 105 -

Foirgnimh Oidhreachta ghníomhartha mar chuid de bheart comhshaoil talmhaíochta lánpháirteach

agus pointe 5.3.3.2.3 d’Iarscríbhinn II de Rialachán 1974/2006.

- 106 -

Gnóthais Bhithéagsúlachta Molfar feabhsú ar na haon bunbheart déag chun bithéagsúlacht níos fearr a bhaint amach ag leibhéal na feirme. Trí rogha a thabhairt d’fheirmeoirí as sraith gnóthas roghnach tugtar deis do gach feirmeoir na hoibreacha is mó a fheilfidh do ghnéithe tírdhreacha nó comhshaoil na feirme a bheidh i gceist a roghnú. Ní mór go n-áireofar dhá rogha bithéagsúlachta ar a laghad sa phlean feirme, arna mbeidh rogha amháin acu sin as catagóir 1. (Tá an difríocht idir an dá rogha catagóirí nasctha go díreach le costas na mbeart a chur i bhfeidhm ag leibhéal na feirme. Beidh costas níos airde ag baint le cur i gcrích rogha chatagóir 1 thar a bhainfidh cur i gcrích rogha chatagóir 2. Nuair a bheidh an beart céanna ar fáil mar rogha chatagóir 1 agus catagóir 2, bainfidh an difríocht leis an achar a bheidh dírithe ar an mbeart. Mar shampla, beidh achar na móinéar tirim traidisiúnta a cháileoidh do rogha catagóir 2 ionann agus aon tríú den méid a bheidh ag teastáil faoi chatagóir 1). Beidh sé mar chuspóir ag na gnóthais éigeantacha sin bithéagsúlachat ar fheirmeacha a chur chun cinn a thuilleadh trí fheirmeoirí a spreagadh chun na roghanna comhshaoil is fearr a oireann dá bhfeirmeacha féin a ghlacadh. Bearta Lárnacha Roghanna Chatagóir 1 Roghanna Chatagóir 2 1 Bainistiú Cothaitheach 2 Bainistiú Talaimh

Fhéaraigh 2A Móinéir Thirime Thraidisiúnta 2B Talamh Féarach a bhfuil a lán Speiceas Orthu 2D Úsáid Clóbhar i mBáinseacha

2A Móinéir Thirime Thraidisiúnta 2B Talamh Féarach ina bhfuil a lán Speiceas 2C Fiontair Bheostoc Measctha 2E Úsáid Chúlchrú 2F Rialú Speiceas Ionrach

3 Uiscechúrsaí a chosaint

3A Imeall Breise Uiscechúrsa 3B Gan Teacht ag Bólacht ar Uiscechúrsaí 3C Criosanna Bufair Curtha a Úsáid

4 Gnáthóga fiadhúlra a choimeád

4A Gnáthóg Nua a Chruthú 4B Cur Crann 4D Coillearnach Feirme a Bhunú

4B Cur Crann 4C Conairí Dúlra

5 Teorainneacha feirme agus páirce a chothabháil

5A Barrscoitheadh ar Fhálta Sceach 5B Leagan Fálta Sceach 5C Fálta Sceach Nua a Chur 5D Breis Cothabhála ar Bhallaí Cloiche

5A Barrscoitheadh ar Fhálta Sceach 5B Leagan Fálta Sceach 5C Fálta Sceach Nua a Chur 5D Breis Cothabhála ar Bhallaí Cloiche

6 Srian a chur ar úsáid leasachán agus lotnaidicídí i bhfálta sceach, lochanna,

Níl aon roghanna bithéagsúlachta ann maidir le Beart 6

- 107 -

locháin, aibhneacha agus srutháin agus thart timpeall orthu

7 Criosanna bufair bithéagsúlachta a bhunú timpeall ar ghnéithe a bhfuil leas stairiúla /seandálaíochta ag baint leo

7A Criosanna Bufair bithéagsúlachta breise timpeall ar ghnéithe a bhfuil leas stairiúil/seandálaíochta ag baint leo

8 Cuma na feirme agus an chlós feirme ó shúil

8A Ullóird Traidisiúnta de chineálacha sonracha a tháinig as Éirinn a bhunú 8B Boscaí éan/ialtóg a shuiteáil

9 Barraí a fhás ag tabhairt aird ar Phrionsabail comhshaoil

9A Clúdach Glas a bhunú 9B Bainistiú Comhshaoil ar Thalamh a chuirtear ar Leataobh 9C Imill Bhreise Arúla 9D Barraí meacain /gránaigh íseal-ionchuir 9E Íos-bharraí curaíochta

9A Clúdach Glas a Bhunú 9C Imill Bhreise Arúla 9D Barraí meacain /gránaigh íseal-ionchuir

In imthosca a mheastar nach n-oirfidh na roghanna a bheidh ar fáil don ghabháltas ar chúinsí comhshaoil, sonrófar ceangalais chomhshaoil eile ar bhonn cás ar chás, agus áireofar sa phlean feirme iad. Bearta Forlíontacha Beart Forlíontach Úlloird Traidisiúnta Beart Forlíontach Caomhnú Acmhainní Géiniteacha Ainmhithe

Beart Forlíontach Criosanna Bruachánacha Beart Forlíontach Gnáthóga LINNET (Talamh Infheistithe sa Nádúr, Éic-

churaíocht Nádúrtha) Beart Forlíontach Barraí Curaíochta Íseal-Ionchuir Beart Forlíontach Íoschuraíocht Beart Forlíontach Féaránaigh Traidisiúnta Beart Forlíontach Báinseacha Clóbhair Beart Forlíontach Caomhnú Gnáthóg Éan Fiáin

- 108 -

Beart Forlíontach Dobharcheantair Locha Beart Forlíontach Féarach Measctha Beart Forlíontach Foirgnimh Oidhreachta

- 109 -

Fo-Bheart Íocaíochtaí Comhshaoil Talmhaíochta – Feirmeoireacht Orgánach

Ní mór —

• Go mbeidh táirgeacht orgánach ainmhithe a bheartaítear mar bhia don duine ar bun ag rannpháirtithe

agus/nó • Go mbeidh táirgeacht barraí orgánacha a bheartaítear mar bhia don duine

agus/nó mar chothú ainmhithe ar bun ag rannpháirtithe • Go gcomhlíonfaidh rannpháirtithe coinníollacha Rialacháin ón gComhairle

(CEE) Uimh. 2092/91 arna leasú, agus go gcláróidh siad leis an Roinn Talmhaíochta agus Bia mar oibritheoir orgánach, faoi réir iniúchadh bliantúil

Dearbhú go bhfuil na riachtanais thraschomhlíonta comhionann leo siúd dá bhforálann Rialachán (CE) uimh. 1782/2003 Beidh na ceanglais thraschomhlíonta a bhaineann le feidhmiú an bhirt seo comhionann leo siúd dá bhforálann Rialachán (CE) Uimh. 1782/2003. Cur síos agus fírinniú na gcineálacha éagsúla ceanglas, bunaithe ar a dtionchar measta ar an gcomhshaol maidir le riachtanais agus tosaíochtaí comhshaoil: GNÍOMH 1 – Plean bainistithe cothaitheach feirme ullmhaithe d’achar iomlán na feirme a leanúint. Cuireann an beart sin úsáid éifeachtach cothaithigh chun cinn ar dhóigh nach ndéanann dochar don timpeallacht. Baineann sé le meastóireacht chorásach ar na foinsí cothaitheacha go léir a bheidh ar fáil agus a bheidh riachtanach ar an bhfeirm agus leagann sé amach teorainneacha ar na rátaí iarratais do leasacháin cheimiceacha, leasacháin orgánacha agus d’fhoinsí chothaitheach eile. Cuspóir: Cuireann an beart seo úsáid éifeachtach cothaitheach chun cinn ar dhóigh nach ndéanann dochar don timpeallacht agus comhlánaíonn sé bearta éigéantacha le hacmhainní uisce a chosaint ar thruailliú talmhaíochta. Scóip agus gníomhartha D’fheirmeacha neamh-mhaolaithe27, meastóireacht chórasach ar na foinsí cothaitheach iomlán a bheidh ar fáil agus ag teastáil ar an bhfeirm. Leagan an beart síos teorainneacha ar na rátaí feidhmithe do leasacháin cheimiceacha, do leasacháin orgánacha agus d’fhoinsí cothaitheach eile. Áirítear anailís agus léirmhíniú ar shampláil ithreach a bhaineann le torthúlacht shonrach na gcineálacha ithreach eile ar an ngabháltas sa bheart. Nuair a dhámhfar maolú níotráití, glacfar leis an bplean bainistithe cothaitheach le páirt a ghlacadh i REPS. Beidh ceangaltais bhithéagsúlachta Chatagóir 1 breise ag teastáil do na feirmeoirí go léir a bhíonn ag feirmeoireacht de réir maolaithe ón treoir níotráití. (Siocair nach mbeidh an maolú ar fáil ach d’fheirmeoirí a bhfuil ar a laghad 80 faoin gcéad de thalamh féarach acu amháin, beidh an breithniú sin ábhartha d’fheirmeoirí talaimh fhéaraigh agus dóibh siúd amháin.)

27 Na feirmeacha sin nach bhfuair maolú ón teorainn ghinearálta de 170 NORG a leagadh síos sa Treoir ón gComhairle 91/676/CEE an 12 Nollag 1991 a bhaineann leis na huiscí a chosaint ó thruailliú níotráití ó fhoinsí talmhaíochta.

- 110 -

Bunlíne ábhartha: Nach mbeidh líon iomlán na leasachán a bheidh a úsáid níos mó ná an líon a bheidh ag teastáil ó na barraí. Ní mór go gcomhlíonfaidh an feirmeoir na ceanglais maidir le bainistiú aoiligh ainmhithe, le rialacháin pleanála agus tógála, le huisce agus le haer. Ní mór go mbeidh meas ag feirmeoirí a úsáideann níos lú ná 170kg N orgánach/ha ar an teorainn sin faoi mar atá leagtha síos sa Rialachán Níotráití ar bhonn na feirme iomláine. Ní mór go mbeidh meas ag feirmeoirí a úsáideann níos mó ná 170kg N orgánach/ha ar na teorainneacha atá leagtha síos ina bPlean Bheart Cothaitheach ar bhonn páirc ar pháirc. Gníomhartha Lárnacha: d’fheirmeoirí talaimh fhéaraigh Ní bheidh sampláil agus anailís ithreach mar cheanglais GAEC ar aon fheirmeoir a oibríonn ag nó faoi 170kg N orgánach/ha. Cuireann an tsampláil ithreach, an anailís agus an léirmhíniú a dhéanann an pleanálaí REPS sonraí na bunlíne ar thorthúlacht shonrach na gcineálacha ithreach éagsúla ar an bhfeirm aonar ar fáil, agus is féidir díriú ansin, ar bhonn pháirc ar pháirc, ar fheidhmiú cothaitheach lena n-áirítear an athchúrsáil is mó agus is féidir a dhéanamh ar leasacháin orgánacha feirm-ghinithe. Beidh buntáistí bithéagsúlachta mar thoradh ar an mbeart sin trí shrian a chur lena úsáid ar cheapacha a bhfuil leasanna caomhnaithe ag baint leo. Ní mór d’fheirmeoirí maolaithe rogha ábhartha catagóir 1 a roghnú ón liosta. Gníomhartha Lárnacha: d’fheirmeoirí arúla Ní bheidh sampláil agus anailís ithreach mar cheanglais GAEC ar aon fheirmeoir a oibríonn ag nó faoi 170kg N orgánach/ha. Cuireann an tsampláil ithreach, an anailís agus an léirmhíniú a dhéanann an pleanálaí REPS sonraí na bunlíne ar thorthúlacht shonrach na gcineálacha ithreach éagsúla ar an bhfeirm aonar ar fáil, agus is féidir díriú ansin, ar bhonn pháirc ar pháirc, ar fheidhmiú cothaitheach lena n-áirítear an athchúrsáil is mó agus is féidir a dhéanamh ar leasacháin orgánacha feirm-ghinithe. D’fhéadfadh sé go roghnódh feirmeoirí arúla laghdú de 30 faoi gcéad a dhéanamh ar ionchuir chothaitheach ó na rátaí toirchithe barraí molta nó mar rogha ar sin, d’fhéadfadh siad tabhairt faoi ghníomhartha ar 6 faoi gcéad d’achar curaíochta an ghabháltais de réir cheanglais an bhirt fhorlíontaigh LINNET thíos, ach bheadh sin mar chuid dá ngníomhaíocht bhunúsach agus ní bheadh íocaíocht i gceist mar atá ar an mbeart forlíontach atá ar fáil d’fheirmeoirí talaimh fhéaraigh. (Beidh laghdú de 100 faoin gcéad ar úsáid leasacháin ar an limistéar a bheidh dírithe ar ghníomh LINNET. Ní sháróidh úsáid leasacháin riachtanais bharraí ar an gcuid eile den ghabháltas faoi mar atá leagtha amach sa phlean bainistithe cothaitheach). Suim/ha: €25 (feirmeoirí talaimh fhéaraigh); €60.2 (feirmeoirí arúla) Iarghníomh: Cinnteofar go gcomhlíonfar na teorainneacha sin le linn iniúchtaí ar an bhfeirm, agus beidh píonóis i gceist mura gcloífear leo. Má sháraíonn feirmeoir an ráta stocála atá leagtha síos nó má sháraíonn sé an táirgiúlacht talún, beidh píonós i gceist. Gearrfar píonóis ar fheirmeoirí chomh maith má sháraíonn siad an lamháltas ceimiceach Nítrigine agus fosfair atá leagtha síos. Roghanna bithéagsúlachta breise: Níl aon cheann ann GNÍOMH 2 – Plean bainistithe talaimh fhéaraigh agus ithreach cuí a ghlacadh d’achar iomlán na feirme

- 111 -

D’fhéadfadh sé go mbeadh sioltachán agus saibhriú cothaitheach sna huiscí dromchla mar thoradh ar ró-phóitseáil agus ró-innilt talaimh fhéaraigh. Cinnteoidh rannpháirtithe ar fheirmeoirí iad cothromaíocht idir éilimh thalmhaíochta agus chomhshaoil má ghlacann siad le plean bainistithe ithreach agus talaimh fhéaraigh sonrach. Cuspóir: Plean bainistithe talaimh fhéaraigh agus ithreach inbhuanaithe a chosnaíonn gnáthóga agus a laghdaíonn póitseáil, ró-innilt agus cuimriú ithreach a chur chun cinn. Scóip agus gníomhartha: Ní bhaineann ach le feirmeacha talaimh fhéaraigh. Leagfaidh pleanálaithe amach agus iad ag ullmhú gníomhartha do chothabháil gnáthóg talaimh fhéaraigh a bheidh íogaireacht de bharr póitseála nó dochar déanta dóibh aici, ag ró-innilt, ag tuilte agus ag cuimriú ithreach. Déanfaidh an pleanálaí measúnú freisin ar bhail struchtúr na créafóige agus molfaidh réimeas bainistithe cuí a rachaidh thar riachtanais GAEC. Bunlíne ábhartha: An tAcht Fiadhúlra 1976/2001. Riachtanais reachtúla do bhainistiú dramhaíola agus uisce. Caithfear foráiste a chaomhnú ar bhealach a chuirfidh le toradh agus cáilíocht. Ní mór cloí leis na riachtanais cothaitheacha d’fhoráiste. Caithfear ró-innilt agus tearc-innilt a sheachaint. Le linn an gheimhridh ceadaíonn GAEC don fheirmeoir eallach a fhágáil amuigh sa gheimhreadh ag ráta dlúis stoic de dhá aonad beostoic in aghaidh an heicteáir. Éilíonn GAEC rialú ar speicis dhíobhálacha chun go bhféadfaí an talamh a úsáid ar mhaithe le táirgeadh talmhaíochta. Gníomhartha lárnacha: Caithfidh feirmeoirí cloí le plean cúig bliana do chothabháil thalaimh fhéarach agus cáilíocht ithreach. Aithnítear an lárthréimhse geimhridh le linn an tréimhse geimhridh nach ceadmhach beostoc a fhágáil amuigh thar aon aonad beostoic in aghaidh an heicteáir. Leagfaidh an plean amach go sonrach cén áit agus cén chaoi a mbeidh na hainmhithe amuigh don gheimhreadh.

Suim/heic: €10.20 maidir le feirmeoirí talaimh fhéaraigh Iarghníomh: Ní mór comhlíonadh dlús stoic lárnach don gheimhreadh a sheiceáil le linn iniúchtaí ar-fheirm agus gearrfar pionóis as neamhchomhlíonadh. Roghanna bithéagsúlacha breise Móinéir thirime thraidisiúnta Cuspóir: Tá sé d’aidhm ag an mbeart seo níos mó bithéagsúlachta a sholáthar trí dheis a thabhairt d’fhéir agus do bhláthanna fiáine éirí aibí agus dul chun síl in situ. Gníomh Lárnach: Roghnú agus cothabháil a dhéanamh ar 0.4 heicteár nó 8 faoin gcéad de ghabháltas (cibé ceann is mó), faoi réir uasmheid de 1.6 heicteár mar mhóinéar tirim traidisiúnta. Suim: €7/heic28

28 Níl an íocaíocht seo agus íocaíochtaí eile a éilíonn gníomh ar chodanna den fheirm go huasmhéid, bunaithe ar uasachar ann féin ach meánaithe ar bhonn heicteáir ar an gcéad 20 heicteár den ghabháltas.

- 112 -

Bunlíne: Foráiste curtha ar fáil agus caomhnaithe ar shlí a chuireann le cáilíocht agus toradh. Talamh féarach a bhfuil a lán speiceas orthu Cuspóir: Tá sé de chuspóir ag an mbeart seo níos mó bithéagsúlachta a chur ar fáil trí phlean innilte sonrach a chuireann le bithéagsúlacht in áit tháirgeadh foráiste. Gníomh lárnach: Roghnú agus cothabháil a dhéanamh ar 0.4 heicteár nó 8 faoin gcéad de ghabháltas (cibé acu is mó) faoi réir uasmhéid de 1.6 heicteár de thalamh féarach saibhir ó thaobh speiceas. Suim: €7 an heicteár Bunlíne : Talamh féarach a innilt ar bhealach a sheachnaíonn ró-innilt agus tearc-innilt. Úsáid clóbhar i mbáinseacha Athsíolú talún chun leibhéil arda clóbhair a choinneáil. Cuspóir: Laghdú a dhéanamh ar leasúcháin nítringineacha trí chlóbhar bán a chur i mbáinseacha talaimh fhéaraigh. Gníomh lárnach: Clóbhar a chur in 25 faoin gcéad nó 5 heicteár cibé acu is lú de bháinseacha talaimh fhéaraigh ar fheirmeacha. Suim: €23 an heicteár Bunlíne : Níl aon riachtanas faoi GAEC clóbhar bán a choinneáil mar chomhpháirt i dtalamh féarach. Úsáid teicneolaíochta cúlchrú (leas a bhaint as an teicneolaíocht is déanaí chun cur le héifeachtach athchúrsála N) Cuspóir: Chun feabhas a chur ar athchúrsáil nítrigin orgánach gabháltas beostoic agus cuidiú le laghdú a dhéanamh ar ocsáid níotrach, astuithe amóinia agus bolaidh. Gníomh lárnach: Gach sciodar a scaradh agus teicneolaíocht cúlchrú á úsáid. Suim: €10 an heicteár Bunlíne: Gan aon riachtanas faoi GAEC an teicneolaíocht seo a úsáid. Rialú roghnaithe ar speicis ionracha

Cuspóir: Feabhas a chur ar ghnáthóga nach gnáthóga Nature 2000 aitheanta iad ar mhaithe le bithéagsúlacht trí bhainistiú ar luachra ard, raithneach, fraoch, coll agus

- 113 -

draighneán i ngnáthóga tailte féarach ag baint leasa as modhanna sprioctha ceimiceacha/láimhe. Daonra scaipthe na speiceas sin a bheidh bainistithe go cúramach a choinneáil sna gnáthóga sin le cur le bithéagsúlacht. Gníomh lárnach: Roghnú agus cothabháil a dhéanamh ar 0.5 heicteár nó 10 faoin gcéad de ghabháltas (cibé acu is mó) faoi réir uasmhéid de dhá heicteár mar mhósáic scrobarnaigh. Beidh gá le deireadh a chur le speicis roghnaithe lena mbaint le grafán nó spotchóireáil le lotnaidicídí roghnaithe. Suim: €12 an heicteár Bunlíne : Ceadaíonn GAEC rialú neamhroghnaíoch (grafánú meicniúil) na speiceas seo gan aon ghá féachaint ar bhithéagsúlacht. Ní éilíonn GAEC bainistiú daonra scrobarnach atá ann. Is é an ní a éilítear ná nach leathnaíonn na daonraí atá ann/nó nach gcuireann siad isteach ar thalamh talmhaíochta is féidir a úsáid a mhéid agus is nach bhféadfaí é a úsáid do chríocha talmhaíochta. Díríonn an gníomh seo ar bhainistiú limistéar ina mbíonn dlús ard de speicis scrobarnaigh ann chun cur le deis bithéagsúlachta agus níl sé dírithe ar rialú a dhéanamh ar speicis a bhíonn ag brú isteach ó fhálta sceach. GNÍOMH 3 - Uiscechúrsaí, réimsí uiscí agus toibreacha a chosaint agus a chothabháil Is gnáthóga tábhachtacha iad na himill bhruachánacha do réimse leathan fásra agus ainmhithe. Neartaíonn forbairt fhásra chois sruthán na bruachbhealaí agus feidhmíonn sé mar stráic bufair chun na cothaithigh a ritheann le sruth thar talaimh a ghabháil. Cuidíonn criosanna bufair thart ar thoibreacha caighdeán an uisce a chosaint fosta. Cuspóir: Cáilíocht uisce a chosaint agus cur le bithéagsúlacht feadh chúrsaí uisce trí shaibhriú cothaitheach a sheachaint agus síltiú uisce ó thalmhaíocht agus deis a thabhairt d’fhás nádúrtha feadh sruthán. Scóip agus gníomhartha: Aithneoidh pleanálaithe agus iad ag ullmhú pleananna aonair gach uiscechúrsa agus tobar ar an ngabháltas, déanfar aithint ar chleachtais reatha agus leagfar amach sceideal oibre do chosaint agus d’fheabhsú na n-uiscechúrsaí, do na réimsí uisce agus do thoibreacha. Bunlíne ábhartha: Ní cheadaítear leasúcháin a scaradh sna criosanna bufair ag síneadh le réimsí uisce. Féadfaidh feirmeoiri eallach a chur ar féarach chomh fada le himeall na n-uiscechúrsaí. Ní gá fál a chur suas nó sioltachán atá cruinnithe a chur as an áit. Gníomhartha lárnacha: Tá ar fheirmeoirí talaimh fhéaraigh fál a chur le huiscechúrsaí agus toibreacha, ag fágáil imeall de 1.5 méadar. Éilítear ar fheirmeoirí arúla stráice 3m ar leithead a fhágáil gan chur feadh uiscechúrsaí. Tá ar gach feirmeoir sioltachán a chur san uiscechúrsa agus an tóin agus na taobhanna a scríobadh go dtí an doimhneacht a bhí ann ó thús de réir a bplean bainistithe. Suim: €29.3 (feirmeoirí talaimh fhéaraigh ); €20.5 (feirmeoiri arúla) an heicteár

- 114 -

Roghanna bithéagsúlachta breise Cur le himeall uiscechúrsa Cuspóir: Imeall níos leithne a chruthú ag síneadh le réimsí uisce in aghaidh báthadh cothaitheach agus cur le bithéagsúlacht Gníomhartha lárnacha: Méadú a chur ar leithead imeall uiscechúrsaí faoi fhálta go 2.5 méadar. Suim: €8 an heicteár Bunlíne: Ní cheadaítear leasúcháin a scaradh sna criosanna bufair atá ag síneadh le réimsí uisce. Féadfaidh feirmeoiri beostoc a chur ar féarach chomh fada le himeall na n-uiscechúrsaí. Ní gá fál a chur suas nó sioltachán atá cruinnithe a chur as an áit. Gan Teacht ag bólacht ar uiscechúrsaí Cuspóir: Le cosaint a thabhairt do cháilíocht an uisce agus le damáiste fisiciúil a sheachaint don uiscechúrsa tríd an mbólacht a stopadh ó dhul chomh fada leis an uiscechúrsa. Gníomh lárnach: Malairt foinse uisce le hól a sholáthar don bhólacht. Suim: €5 an heicteár Bunlíne: Faoi GAEC níl aon srian ann ag cur cosc ar bhólacht ól as uiscechúrsaí. Úsáid criosanna bufair churtha Cuspóir: An riosca a laghdú ó thaobh cothaitheacha a chailliúint amach in uiscebhealaí agus cosaint a thabhairt d’ithreacha leochaileacha agus d’abhantracha Gníomh lárnach: Plandáil a dhéanamh ar 500 méadar cearnach nó 1 faoin gcéad den ghabháltas (cibé acu is mó) go huasmhéid de 2,000 méadar cearnach de stráicí bufair shaileach/ fearnóige de chúig mhéadar ar a laghad ar leithead, ag síneadh leis na huiscechúrsaí aitheanta. Suim: €8.5 an heicteár Bunlíne : Ní ceanglas de chuid GAEC criosanna bufair churtha GNÍOMH 4: Gnáthóga fiadhúlra a choimeád D’fhéadfadh sé go mbeadh gnáthóga fiadhúlra ar aon chuid d’fheirm, ach go minic is ceantair imeallacha maidir le gnáthoibríochtaí feirme na cinn is tábhachtaí. Den chuid is mó, ní bhíonn na ceantair sin as riocht ag cúrsaí draenála, treafa, athshíoluithe nó faoi réir úsáide leasacháin throm nó luibhicíde agus coinníonn siad a dtréithe uathúla. D’fhorbair roinnt gnáthóg go nádúrtha le linn na 10,000 bliain ón Oighearaois deiridh agus ní féidir a gcomhshamhail a sholáthar, agus d’fhorbair gnáthóga eile mar thoradh ar na céadta bliain de chleachtais fheirmeoireachta traidisiúnta agus braitheann siad ar leanúint na bainistithe sin. Ní mór go mbeidh caoi maith ar an talamh a chuirfear in áirithe d’úsáid gnáthóg fiadhúlra. Is iad na gnáthóga fiadhúlra atá ainmnithe faoi threoracha na n-éan agus na ngnáthóg, coimíneachtaí a rialaíonn creatphlean

- 115 -

coimíneachta agus ceantair oidhreachta nádúrtha atá ainmnithe go náisiúnta na cinn atá cosanta faoi GAEC. Ar an taobh eile, éilíonn gníomharthaí comhshaoil talmhaíochta, go gcoinneofar agus go ndéanfar bainistiú ar ghnáthóga a ainmníodh ar fheirmeacha seachas iadsan a dtéann GAEC i bhfeidhm orthu chomh maith. Cuireann coinneáil na gceantar sin faoi REPS, ceantair a d’fhéadfadh a bheith caillte murach é, go mór le tírdhreach na hÉireann agus le fásra agus le hainmhithe fiáin. Ní mór gach gnáthóg a ainmnítear ar fheirm a mharcáil go soiléir ar an léarscáil feirme a ulllmhaíonn an pleanálaí. Tá éagsúlacht réimse ag baint leis na gnáthóga atá le coinneáil, ó locháin bheaga go ceantair mhóra bratphortaigh. Cuspóir: Gnáthóga fiadhúlra a choinneáil agus teorainneacha feirme traidisiúnta, agus cleachtais feirme a chur chun cinn a dhéanann leas don fhiadhúlra agus do chaomhnú. Scóip agus gníomhartha: Ní mór don phleanálaí na gnáthóga go léir ar an bhfeirm a aithint seachas iad sin lena mbaineann GAEC (limistéir oidhreachta náisiúnta; coimín faoin bPlean Creatoibre Coimíneachta agus Natura). Ní mór don phleanálaí sonrú a dhéanamh conas a choinneofar agus a mbainisteofar na gnáthóga sin. Bunlíne chuí: Comhlíonadh le ceanglais is infheidhme do Limistéir Oidhreachta Nádúrtha, suímh Natura agus an tAcht Fiadhúlra 2001. Níl aon cheanglais shainordaithe chun gnáthóga a choinneáil lasmuigh de na hainmniúcháin sin. Gníomhartha lárnacha: Ní mór gach limistéir gnáthóg a aithint agus a phleanáil le linn phróiseas pleanála REPS. Éilíonn sin ainmniú ar a laghad 3 faoin gcéad d’fheirm i gcás feirmeoirí talaimh fhéaraigh agus 2 faoin gcéad d’fheirm i gcás feirmeoirí arúla do ghnáthóg fiadhúlra. Sonróidh an plean an tslí a gcoinneofar agus a mbainisteofar na gnáthóga. Cuireann sin srian ar an bhfeirmeoir úsáid a bhaint as an talamh chomh mór lena póitinseal talmhaíochta iomlán. Suim: €21.5 an heicteár i gcás feirmeoirí talaimh fhéaraigh; €19.2an heicteár d’fheirmeoirí arúla. Iarghníomh: Seiceálfar comhlíonadh le linn iniúchtaí ar-fheirm agus gearrfar pionóis i gcás neamh-chomhlíonaidh. Roghanna breise bithéagsúlachta: Gnáthóga nua a chruthú Cuspóir: Gnáthóga nua a chruthú ar fheirmeacha, agus méadú a chur ar an mbealach sin ar an méid den fheirm a bhíonn faoi chosaint gnáthóg agus cur le bithéagsúlacht. Gníomh lárnach: Fálta agus cothabhábáil i leith 2 heicteár nó 4 faoin gcéad den ghabháltas, cibé acu is mó, faoi réir uasmhéid de 0.8 heicteár mar ghnáthóg. Suim : €23 an heicteár Bunlíne : Ní éilíonn GAEC go gcruthófaí gnáthóg nua. Téann an beart seo thar riachtanas gnímh lárnaigh chun gnáthóga fiadhúlra a choinneáil.

- 116 -

Ag cur crann Níl aon táirgiúlacht ag baint le gníomhartha faoin mbeart seo agus tá siad ag cloí le ceanglais Bheart 216. Tá an gníomh ceangailte le gnóthachtáil tiomantais faoin Bheart Comhshaoil Talmhaíochta 214 agus áirítear é mar bheart lánpháirtithe Cuspóir: Chun cur crann leathanduilleach dúchasach a spreagadh a mbíonn tionchar mór acu ar bhithéagsúlacht agus ar an tírdhreach. Gníomh lárnach: Crann amháin an heicteár a chur go huasmhéid 40 heicteár. Caithfidh na crainn cosaint a bheith acu ó bheostoc trí fhálta oiriúnacha. Suim: €13 an heicteár sa bhliain go huasmhéid de 20 heicteár thar chúig bliana. Bunlíne : Ní éilíonn GAEC crainn a chur. Conairí dúlra a bhunú Cuspóir: Ár gcuid imeallacha páirce fairsing a chosaint mar gur foinse thábhachtach bithéagsúlacht plandaí iad. Tugann an gníomh seo deis na himeallacha páirceanna a mhéadú go 2.5m agus ceanglaíonn a gcosaint le cosaint gnáthóg. Déanfaidh an tsinéirgíocht a thiocfaidh as an dá ghníomh sin seachadadh ar bhithéagsúlacht níos fearr agus tabharfaidh deis d’fhiadhúlra athrú idir na gnáthóga aitheanta. Gníomh Lárnach: Méadú a chur ar imeallacha páirceanna de 1 méadar ar an bhfeirm ar fad. Cosc ar leasúcháin a chur amach agus lotnaidicídí laistigh de 2.5 méadar de fhálta agus de bhallaí cloiche. Suim: €9 an heicteár Bunlíne: Ní éilíonn GAEC go mbunófaí conairí dúlra. Coillearnach feirme a bhunú Níl aon táirgiúlacht ag baint le gníomhartha faoin mbeart seo agus tá sé ag cloí le ceanglais Bheart 216. Tá an rogha ceangailte le gnóthachtáil tiomantais faoin Bheart Comhshaoil Talmhaíochta 214 agus áirítear é mar bheart lánpháirtithe. Cuspóir: Coillearnacha beaga a chruthú ar fheirmeacha agus méadú a chur ar an mbealach sin ar bhithéagsúlacht agus cur freisin le trídhreach súil. Gníomhartha Lárnacha: Coillearnach feirme le speicis chrann dúchasach a bhunú agus a chothabháil d’íosmhéid 1,000 méadar cearnach nó 2 faoin gcéad den ghabháltas, faoi réir uasmhéid de 4,000 méadar cearnach. Suim: €23 an heicteár Bunlíne: Ní éilíonn GAEC go mbunófaí coillearnacha feirme. GNÍOMH 5 –Teorainneacha feirme agus páirce a chothabháil Faigheann tírdhreach na hÉirinn a phátrún páirce agus tréithe so-aitheanta ó theorainneacha líneacha lena n-áirítear ballaí cloiche, bruachanna cloiche nó ithreach, fálta agus crainn fásta. Cuireann siad seo gnáthóga tábhachtacha ar fáil d’fhásra agus

- 117 -

d’ainmhithe agus feidhmíonn siad mar chonairí líneacha a ligeann don fhiadhúlra gluaiseacht idir gnáthóga éagsúla ar nós coillearnacha, bogaidh, etc. Tá formhór mór na roinnteán páirce in Éirinn comhdhéanta de charnáin ithreacha, ballaí cloiche, fálta sceach agus teorainneacha nádúrtha comhchosúla eile agus cuireann siad go mór le tírdhreach ar ardchaighdeán. Is sain-riachtanas den scéim Chomhshaoil Talmhaíochta é go ndéanfar na gnéithe sin a chothabháil fhad a mbeidh fheirmeoirí rannpháirteach. Cuspóirí: Fálta soghluaiste teorainneacha a thaifeadadh, a chothabháil agus a fheabhsú chomh maith le ballaí cloiche agus fálta sceach ar mhaithe le rialú stoic, bithshlándáil, fiadhúlra, agus an chuma atá ar an áit le breathnú air. Scóip: Aithneoidh agus mapálfaidh an pleanálaí gach gné shoghluaiste teorann (inmheánach agus seachtrach) ar an bhfeirm. Sonróidh an plean sceideal bliantúil na n-oibreacha do chothabháil na ngnéithe sin ar maithe le rialú stoic, bithshlándáil, fiadhúlra, agus an chuma atá ar an áit le breathnú air. Tá an chuid is mó de roinnt páirceanna á ndéanamh as créfoirt, ballaí cloiche, fálta agus teorainneacha nádúrtha eile den sórt sin. Bunlíne ábhartha: Ní chuireann GAEC cosc le hathrú gnéithe soghluaiste teorainneacha ná cinn eile a chur ina n-áit. Éilíonn GAEC go mbeadh teorainneacha seachtracha go maith in aghaidh stoic nuair a bhíonn beostoc sa pháirc. Coscann foráil san Acht Fiadhúlra (Leasú) 2001 gearradh fálta, le linn shéasúr neadracha éan – 1 Márta go 31 Lúnasa. Gníomhartha lárnacha: Caithfear gach gné shoghluaiste teorainneacha a choinneáil agus a chothabháil de réir chlár oibre bliantúil sonrach. Sínfidh an chothabháil sin chuig 140 méadar de heicteár fálta faoi réir uasmhéid de 5,600 méadar an fheirm. I gcás cothabháil ballaí cloiche sínfidh sé go 70 méadar an heicteár le huasmhéid fhoriomlán de 2,800 méadar. Sa chás gur meascán d’fhálta agus de bhallaí cloiche a bheidh ann ar fheirm féadar meascán pro-rata acu a roghnú le cothabháil. Caithfear teorainneacha seachtracha a dhaingniú in aghaidh stoic i gcónaí. Suim: €30.20 an heicteár do thalamh féarach agus €10 an heicteár do churaíocht. Iarghníomh: Seiceálfar comhlíonadh le linn iniuchtaí ar-fheirm agus gearrfar pionóis i gcás neamhchomhlíonaidh. Roghanna breise bithéagsúlacha Barrscoitheadh ar fálta sceach Cuspóir: Athbhorradh a dhéanamh ar fhálta ar mhaithe le bithéagsúlacht agus an tírdhreach súl. Gníomh lárnach Aithint agus gearradh a dhéanamh ar a laghad trí mhéadar d’fhálta in aghaidh na bliana faoi réir uasmhéid iomlán de 300 méadar d’fhálta gearrtha in aghaidh an ghabháltais. Caithfear fál a chur thart ar an bhfál sceach sin le hainmhithe a bhíonn ag fánaíocht a choinneáil amach. Suim: €31.5 an heicteár

- 118 -

Bunlíne : Ní éilíonn GAEC gearradh fálta Fálta a leagan Cuspóir: le hathbhorradh a chur faoi fhálta roghnaithe trí fhálta sceach a leagan ar mhaithe le bithéagsúlacht agus tírdhreach súil. Gníomh lárnach: Aithint a dhéanamh ar ar a laghad dhá mhéadar d’fhálta sceach an heicteár in aghaidh na bliana faoi réir uasmhéid iomlán de 200 méadar d’fhálta sceach leagtha in aghaidh an ghabháltais. Caithfear fál a chur thart ar na fálta sceach le hainmhithe a bhíonn ag fánaíocht a choinneáil amach. Suim: €30 an heicteár Bunlíne : Ní éilíonn GAEC go leagfaí fálta sceach. Fálta sceach nua a chur Níl aon táirgiúlacht ag baint le gníomhartha faoin mbeart seo agus tá sin ag cloí le ceanglais Bheart 216. Tá an rogha ceangailte le gnóthachtáil tiomantais faoin Bheart Comhshaoil Talmhaíochta 214 agus áirítear é mar bheart lánpháirtithe. Cuspóir: Fálta sceach nua a bhunú ar mhaithe le teorainneacha soghluaiste a chruthú, le bithéagsúlacht agus an tírdhreach súil. Gníomh lárnach: Íosmhéid de thrí mhéadar fálta sceach an heicteár in aghaidh na bliana faoi réir uasmhéid de 300 méadar d’fhálta nua a bhunú in aghaidh an ghabháltais. Caithfidh fál a bheith ar na fálta sceach le hainmhithe a bhíonn ag fánaíocht a choinneáil amach. Suim: €32 an heicteár Bunlíne : Ní eilíonn GAEC go gcuirfí fálta sceach nua. Cothabháil bhreise ballaí cloiche Cuspóir: Chun deis a thabhairt cothabháil a dhéanamh ar bhallaí cloiche traidisiúnta breise ar an bhfeirm os cionn an íosriachtanas de 70 méadar an heicteár. Gníomh lárnach: Cothabháil/deisiú a dhéanamh ar thrí mhéadar breise an heicteár ar bhallaí cloiche in aghaidh na bliana go huasmhéid de 300 méadar thar an tréimhse conartha. Suim: €23 an heicteár Bunlíne: Ní éilíonn GAEC go gcothábhálfaí ná go gcoinneofaí ballaí cloiche. Éilíonn GAEC teorainn sheachtrach daingean in aghaidh stoic. Tá an ceanglas seo mar bhreis ar an ngníomh lárnach teorainneacha feirme agus páirceanna a chothabháil.

- 119 -

GNÍOMH 6 – Srian a chur le húsáid lotnaidicídí agus leasachán ar fhálta sceach, i lochanna, i locháin, in aibhneacha agus i srutháin, agus timpeall orthu Féadfaidh úsáid mhícheart agus/nó mhíchuí lotnaidicídí agus leasachán cur isteach go mór ar chothromaíocht fhásra agus ainmhithe agus d’fhéadfadh mar thoradh air sin go mbeadh laghdú mór ar bhithéagsúlacht. Féadann lotnaidicídí iarmhair a dhéanann dochar do dhaoine agus d’ainmhithe a fhágáil in uisce, chomh maith le bithéagsúlacht a laghdú. Má théann leasachán amach i réimsí uisce cuirtear le saibhriú cothaitheach, agus tarlaíonn eotrófú agus fás plandaí nach dteastaíonn agus a chuireann bac ar shruthanna uisce dá bharr. Baineann an beart seo go sonrach le caillteanas táirgeachta i gcás imeall na ngort taobh le fálta sceach agus teorainneacha bhallaí cloiche. Cuspóir: Acmhainní uisce agus gnáthóga a chosaint Scóip & gníomhartha: Caithfidh an pleanálaí na háiteanna ar an bhfeirm nach féidir leasacháin agus lotnaidicídí a úsáid a aithint ar mhapa den fheirm agus sceideal oibre a chur ar fáil chun ró-fhásra taobh le huiscechúrsaí a rialú. Bunlíne ábhartha: Éilíonn traschomhlíonadh/GAEC nach féidir leasachán a úsáid laistigh de 1.5m d’aon uiscechúrsa. Níl aon srian Traschomhlíonta/GAEC maidir le leasacháin a leathadh taobh le fálta sceach agus ballaí cloiche. Éilíonn traschomhlíonadh/GAEC go gcaithfear lotnaidicídí a stóráil agus a úsáid go sábháilte, de réir threoracha na ndéantúsóirí. Caithfear cloí leis na huasteorainneacha iarmhair reachtúla. Gníomhartha lárnacha: Ní féidir lotnaidicídí a úsáid laistigh de 1.5m de theorainneacha páirce agus d’fhálta sceach. Ní féidir leasacháin agus aoileach a úsáid laistigh de 1.5m de theorainneacha páirce agus d’fhálta sceach. Caithfear ró-fhásra a ghlanadh ó uiscechúrsaí de réir sonraíochtaí comhshaoil. Suim: €10 in aghaidh an heicteáir (feirmeoirí talaimh fhéaraigh); €10.50 in aghaidh an heicteáir (feirmeoirí arúla) Iarghníomh: Déanfar comhlíonadh a sheiceáil i rith iniúchtaí ar fheirmeacha agus cuirfear pionóis i bhfeidhm mar thoradh ar neamhchomhlíonadh. Níl aon roghanna bithéagsúlachta breise ann maidir leis an ngníomh seo. GNÍOMH 7: Stráicí bufair bithéagsúlachta a bhunú timpeall ar ghnéithe ar díol spéise iad ó thaobh staire agus seandálaíochta Tá oidhreacht shaibhir séadchomharthaí stairiúla agus seandálaíochta amuigh faoin tuath in Éirinn agus mar gheall ar mhodhanna feirmeoireachta traidisiúnta tá bithéagsúlacht shaibhir sa talamh timpeall orthu sin. Féadann cleachtais feirmeoireachta mheicnithe agus athruithe ar úsáid talún an tírdhreach ársa sin a chur i mbaol. Cuspóir: An bhithéagsúlacht timpeall ar aon ghnéithe ar díol spéise iad ó thaobh staire nó seandálaíochta nach bhfuil liostaithe sna taifid Náisiúnta a choinneáil agus a chothabháil (i.e. áitheanna aoil agus fothracha theaghaisí traidisiúnta).

- 120 -

Scóip & gníomhartha: Caithfidh an pleanálaí na gnéithe ar fad ar díol spéise iad ó thaobh staire agus/nó seandálaíochta ar an bhfeirm a aithint agus a mhapáil agus na limistéir a bheidh le bunú mar stráicí bufair timpeall orthu a shonrú. Bunlíne ábhartha: Níl riachtanas GAEC ann maidir le crios bufair do bhithéagsúlacht a bhunú timpeall ar ghnéithe den sórt sin. Is éard atá i gceist le riachtanas GAEC ná cloí leis an Acht um Shéadchomharthaí Náisiúnta 1994 — gan séadchomharthaí ná suímh atá liostaithe sa Taifead Séadchomharthaí agus Áiteanna a bhaint ná dochar a dhéanamh dóibh. Gníomh lárnach: Déanfar an stráice bufair sin (20m ar thalamh féarach (5m ar thalamh arúil)) timpeall ar an suíomh a bhainistiú chun leasa bithéagsúlachta agus chosaint tírdhreacha. Suim: €8 in aghaidh an heicteáir ar fheirmeacha talaimh fhéaraigh; €1.30 in aghaidh an heicteáir ar fheirmeacha arúla Iarghníomh: Déanfar comhlíonadh a sheiceáil i rith iniúchtaí ar fheirmeacha agus cuirfear pionóis i bhfeidhm mar thoradh ar neamhchomhlíonadh. Roghanna bithéagsúlachta breise Stráicí bufair bithéagsúlachta níos mó timpeall ar ghnéithe ar díol spéise iad ó thaobh staire agus seandálaíochta Cuspóir: Bithéagsúlacht timpeall ar aon ghnéithe ar díol spéise iad ó thaobh staire nó seandálaíochta nach bhfuil liostaithe sna taifid Náisiúnta a choinneáil agus a chothabháil tuilleadh. Gníomh lárnach: 50 faoin gcéad breise a chur leis an gcrios bufair Suim: €10 in aghaidh an heicteáir Bunlíne : Is éard atá i ceist le riachtanas GAEC ná cloí leis an Acht um Shéadchomharthaí Náisiúnta 1994 — gan séadchomharthaí ná suímh atá liostaithe sa Taifead Séadchomharthaí agus Áiteanna a bhaint ná dochar a dhéanamh dóibh. GNÍOMH 8: Cuma na feirme ó shúil agus cuma chlós na feirme ó shúil a chothabháil agus a fheabhsú Tá taifead tábhachtach ar stair na hÉireann i dtuath na hÉireann — oidhreacht shaibhir séadchomharthaí stairiúla agus seandálaíochta. Féadann cleachtais feirmeoireachta mheicnithe agus athruithe ar úsáid talún an tírdhreach ársa sin a chur i mbaol. Cuspóir: Foirgnimh fheirme thraidisiúnta a choinneáil, tionchar na feirme ó shúil a chomhchuibhiú leis an tuath timpeall uirthi Scóip & gníomhartha: Caithfidh an pleanálaí na foirgnimh fheirme thraidisiúnta (déanta as aolchloch, as eibhear nó as gaineamhchloch agus/nó le díonta sclátaí) ar an bhfeirm a aithint agus an tslí a bhfuil siad le cothabháil a fhorordú. Caithfidh an

- 121 -

pleanálaí na gníomhartha sin a íoslaghdóidh tionchar na bhfoirgneamh feirme agus an chlóis sa tírdhreach a leagan amach freisin. Bunlíne ábhartha: Níl riachtanas GAEC ann maidir le foirgnimh fheirme a chothabháil ná iad a lánpháirtiú isteach sa tírdhreach. An tAcht um Thruailliú Bruscair, GAEC: ní mholtar foirgnimh fheirme cloiche thraidisiúnta, geataí, cuaillí geata agus piaraí a bhaint. Gníomhartha lárnacha: Caithfidh an feirmeoir foirgnimh fheirme thraidisiúnta a choinneáil agus a chothabháil de réir an chláir oibre bhliantúil. Tagraíonn ‘cothabháil’ don obair a theastaíonn chun comhdhéanamh foirgnimh a chosaint agus é a choinneáil síondíonach. Ní áirítear leis aon obair chun lochtanna suntasacha ná lobhadh a réiteach, ná aon rud a theastódh chun dea-bhail a chur ar fhoirgneamh a bhfuil droch-bhail air. Beidh roinnt oibreacha cothabhála riachtanach ar bhonn bliantúil. D’fhéadfadh go mbeadh gá tabhairt faoi oibreacha eile – mar gháitéir agus fásra a ghlanadh – roinnt uaireanta i rith na bliana. Chuir an Chomhairle Oidhreachta in iúl go bhfuil cothabháil níos iomchuí i bplean oibre bliantúil. Foirgnimh fheirme eile a chothabháil trí ábhair oiriúnacha a úsáid, ábhair a léiríonn traidisiúin an limistéir agus a íoslaghdóidh a dtionchar ar an tírdhreach. Caithfear tabhairt faoi phlandáil iomchuí timpeall an chlóis feirme freisin chun na foirgnimh a lánpháirtiú isteach sa tírdhreach agus chun cur le bithéagsúlacht. Suim: Níl éileamh ann; is riachtanas leibhéil iontrála é seo Gníomhartha bithéagsúlachta breise Úllord traidisiúnta a bhunú Is gníomhartha neamhtháirgiúla iad na gníomhartha faoin mbeart seo agus tá siad ag teacht le riachtanais Bheart 216. Tá nasc idir an rogha agus na gealltanais a baineadh amach faoi Bheart Comhshaoil Talmhaíochta 214 agus áirítear é mar bheart lánpháirtithe. Cuspóir: Úlloird a bhunú agus a chothabháil agus cineálacha dúchasacha Éireannacha á n-úsáid. Cosnóidh sin ár n-acmhainn ghéiniteach, cuirfidh sé le bithéagsúlacht an tírdhreacha áitiúil agus soláthróidh sé gnáthóga breise d’fhiadhúlra ar an bhfeirm. Gníomh lárnach: Úllord traidisiúnta 500 méadar cearnach a chur ina mbeidh cineálacha dúchasacha sonracha Éireannacha. Ní táirgí tráchtála iad na táirgí ón gceapach seo. Suim: €11 in aghaidh an heicteáir Bunlíne: Níl riachtanas ann faoi GAEC acmhainní géiniteacha na hÉireann a chaomhnú.

- 122 -

Boscaí d’éin nó d’ialtóga a shuiteáil Cuspóir: Daonraí ialtóg agus éan sa chlós feirme agus timpeall air a spreagadh agus a chothabháil. Gníomhartha lárnacha: ocht mbosca neide nó a gcomhionann a chur in airde agus a chothabháil in áiteanna oiriúnacha timpeall ar chlós na feirme. Suim: € 11 in aghaidh an heicteáir GNÍOMH 9: Barraí curaíochta a tháirgeadh le meas ar phrionsabail chomhshaoil Soláthraíonn talamh curaíochta, go háirithe nuair a bhíonn sé measctha le talamh féarach, gnáthóg thábhachtach do go leor éan a itheann síolta, mar shampla fuiseoga agus glasáin agus is gnáthóg shábháilte é d’éin a mbíonn neadacha ar an talamh acu. Cuspóir: Cleachtais feirmeoireachta curaíochta agus modhanna táirgiúlachta, a léiríonn an imní atá ag fás maidir le caomhnú, cosaint tírdhreacha agus fadhbanna comhshaoil níos leithne, a spreagadh. Scóip & gníomhartha: Is gnáthóg thábhachtach é talamh curaíochta do go leor éan a itheann síolta, e.g. fuiseoga agus glasáin, agus éin a mbíonn neadacha ar an talamh acu. Caithfidh an pleanálaí na teicnící bainistíochta reatha maidir leis na barraí a fhástar ar an bhfeirm a mheas agus caithfidh sé/sí an tslí a gcaithfear féar agus coinleach a bhainistiú a fhorordú chomh maith le forordú a dhéanamh d’imill gan saothrú. Bunlíne ábhartha : Cuireann GAEC cosc ar ábhar orgánach ithreach a ídiú, ar chreimeadh ar ithreacha agus ar dhamáiste do struchtúr ithreach. Ní éilíonn GAEC cothabháil a dhéanamh ar imeall gan saothrú. Gníomhartha lárnacha: Tá cosc ar fhéar agus ar choinleach a dhó. Caithfidh feirmeoirí imeall páirce gan saothrú a fhágáil 1.5 méadar ó gach teorainn páirce buan agus trí mhéadar ó uiscechúrsaí. Monatóireacht a dhéanamh ar an bplean bainistithe ithreach. Suim: €38.20 in aghaidh an heicteáir maidir le feirmeacha arúla – ní bhaineann gníomh lárnach le feirmeacha talaimh fhéaraigh; mar sin níl éileamh ann Iarghníomh: Déanfar comhlíonadh a sheiceáil i rith iniúchtaí ar fheirmeacha agus cuirfear pionóis i bhfeidhm mar thoradh ar neamhchomhlíonadh. Roghanna bithéagsúlachta breise Clúdach Glas a bhunú Cuspóir: Clúdach barraí thar gheimhreadh a sholáthar, a úsáidfidh cothaithigh ithreacha iarmharacha tar éis barra síolta gránbhairr nó ola a shábháil

- 123 -

Gníomh Lárnach: Barr clúdaigh glas curtha a bhunú, a threabhtar isteach mar leasú glas san earrach.

• 14 heicteár nó níos mó de chlúdach glas atá i riachtanas Chatagóir 1. • 7 heicteár nó níos mó de chlúdach glas atá i riachtanas Chatagóir 2.

Suim : € 25 in aghaidh an heicteáir Bunlíne: Faoi GAEC, is féidir clúdach glas a bhunú trí athghiniúint nádúrtha nó trí fhéar nó barr gráin gheimhridh a chur, rud is féidir a bhaint ina dhiaidh sin. Bainistíocht chomhshaoil ar thalamh a chuirtear ar leataobh Cuspóir: Bia agus suímh neadaithe sábháilte a sholáthar d’éin a mbíonn neadacha ar an talamh acu. Gníomh lárnach: Íosmhéid de 0.3 heicteár nó 10 faoin gcéad den fheirm, pé acu is mó, a choinneáil mar thalamh a chuirtear ar leataobh, faoi réir ag uasmhéid de ceithre heicteár. Caithfear íosmhéid de 25 faoin gcéad den limistéar a chuirtear ar leataobh a fhágáil gan lomadh gach bliain, agus an limistéar gan lomadh a rothlú gach bliain. Ní mór talamh a chuirtear ar leataobh a lomadh ar shlí nach ndéanann dochar d’éin i.e. ón lár amach, agus tá úsáid lotnaidicídí teoranta go dtí cóireáil ar an spota a chur ar fhiailí ilbhliantúla dianseasmhacha. Ní cheadaítear leasacháin a úsáid. Suim € 23 in aghaidh an heicteáir Bunlíne: Faoi GAEC, is féidir gach píosa talún a chuirtear ar leataobh a lomadh agus gnáth-theicnící agus gnáthchleachtais lomtha á n-úsáid. Is féidir leasacháin a úsáid de réir riachtanas barraí. Is féidir leasacháin a úsáid de réir mar is gá. Imill bhreis arúla Cuspóir: Cineálacha éagsúla imeall barraí nach ndéanann dochar don chomhshaol a chruthú, ionas go gcruthófaí níos mó spáis do ghnáthphlandaí agus do ghnáthainmhithe na bhfeirmeacha arúla ina bhféadfaidís mairiúint. Gníomh lárnach: Caithfidh feirmeoirí imill chaomhnaithe trí mhéadar (i.e. 1.5 méadar níos leithne ná ceanglas an bhirt lárnaigh) a choinneáil ar pháirceanna arúla áirithe arna n-aithint sa phlean REPS. Caithfidh na himill sin fanacht ann fad a mhairfidh an conradh.

• 14 heicteár nó níos mó leis na himill sin atá i riachtanas Chatagóir 1. • 7 heicteár nó níos mó leis na himill sin atá i riachtanas Chatagóir 2.

Suim: €23 in aghaidh an heicteáir Bunlíne: Níl aon riachtanas ann faoi GAEC maidir le himill páirceanna gan saothrú a bhunú nó a choinneáil i mbarraí curaíochta. Gránaigh íseal-ionchuir Cuspóir: Cur le caomhnú speiceas éan a itheann síolta trí tháirgeadh gránach earraigh íseal-ionchuir a spreagadh ar fheirmeacha a bhfuil níos mó talamh féarach ná eile iontu.

- 124 -

Gníomh lárnach: Caithfidh feirmeoirí barra gránaigh earraigh a bhunú ar 10 faoin gcéad den ghabháltas faoi réir ag uasmhéid de dhá heicteár. Ní féidir an barra a fho-chur le féar nó clóbhar, ná ní féidir é a bhaint mar shadhlais bairr iomlán. Suim: €37 in aghaidh an heicteáir Bunlíne: Is éard atá i riachtanas GAEC leibhéal íosta gníomhaíochta talún a choinneáil a thabharfaidh deis do tháirgeadh talmhaíochta leanúint ar aghaidh. Níl aon riachtanas GAEC ann maidir le gránaigh earraigh a bhunú ar fheirmeacha talaimh fhéaraigh. Níl an rogha sin ar fáil ach amháin maidir le feirmeacha talaimh fhéaraigh nach mbaineann aon fhiontar curaíochta leo cheana féin.

Íoschuraíocht Cuspóir: Úsáid chleachtais íoschuraíochta a spreagadh agus mar sin struchtúr ithreach a fheabhsú agus ábhar orgánach san ithir a mhéadú. Cuideoidh sin le beathra san ithir a chosaint chomh maith.

Gníomh lárnach: Caithfidh feirmeoirí gránaigh a bhunú agus teicnící íoschuraíochta á n-úsáid acu.

• 14 heicteár nó níos mó atá i riachtanas Chatagóir 1. • 7 heicteár nó níos mó atá i riachtanas Chatagóir 2.

Suim: €23 in aghaidh an heicteáir Bunlíne: Faoi choinníollacha na hÉireann níl teicnící saothraithe íosta riachtanach chun riachtanais GAEC a chomhlíonadh.

GNÍOMH 10: Tabhairt faoi oiliúint i gcleachtais feirmeoireachta nach ndéanann dochar don chomhshaol Cuspóir: Eolas faoi na buntáistí comhshaoil a eascraíonn as gníomhartha comhshaoil talmhaíochta agus soiléiriú maidir leis na riachtanais scéime iomchuí go léir a thabhairt do rannpháirtithe. Scóip and gníomhartha: Éilítear ar rannpháirtithe iad féin a chur ar an eolas maidir le riachtanais na scéime comhshaoil talmhaíochta ar bhonn leanúnach. Cuirtear doiciméid mhionsonraithe ar fáil do rannpháirtithe agus iad ag iontráil na scéime agus tá ceanglas ar gach rannpháirtí iad féin a chur ar an eolas maidir le haon athruithe sna rialacháin a rialaíonn GAEC nó Riachtanais Bhainistíochta Reachtúla den Scéim Íocaíochta Aonair a d’fhéadfadh leasú ar phleananna feirme aonair a éileamh. Bunlíne ábhartha: Níl aon riachtanas GAEC ann maidir le freastal ar oiliúint éigeantach a bhaineann le rannpháirtíocht i mbearta comhshaoil talmhaíochta.

- 125 -

Gníomhartha lárnacha: An t-eolas agus na scileanna a fháil chun ceanglais lárnacha REPS a chomhlíonadh. Caithfidh rannpháirtithe freastal ar chúrsa oiliúna foirmiúil a ndéantar foráil dó faoi Bheart 111 an RDP roimh dheireadh bhliain 2 dá gconradh REPS. Suim: €4.40 in aghaidh an heicteáir chun eolas agus scileanna a thabhairt cothrom le dáta ar bhonn leanúnach chun páirt éifeachtach a ghlacadh sa scéim Iarghníomh: Déanfar freastal ar chúrsa oiliúna éigeantach faoi Bheart 111 a sheiceáil sula ndéanfar íocaíocht. Mura bhfreastalófar ar an gcúrsa, reofar an íocaíocht go dtí go gcomhlíonfar an gealltanas. GNÍOMH 11: An plean comhshaoil talmhaíochta a ullmhú agus monatóireacht agus nuashonrú a dhéanamh air, i gcomhar leis an bpleanálaí agus na taifid feirme agus chomhshaoil sin a d’fhéadfadh a bheith forordaithe a choinneáil Cuspóirí: Eolas bainistíochta agus cleachtais a dtugtar fúthu le linn gach bliana den chonradh REPS a thaifeadadh sna Bileoga Taifeadta Comhshaoil Talmhaíochta forordaithe. Scóip & gníomhartha: Meastar le fada gurb é taifead tráthúil a dhéanamh ar eolas bainistíochta iomchuí an bhunchloch maidir le bainistíocht feirme éifeachtach. Beidh mar thoradh ar thaifid a úsáid mar uirlis bainistíochta go dtiocfaidh feabhas dá bharr ar éifeachtúlacht agus inmharthanacht an aonaid feirme. Is é costas feidhmithe an ghealltanais sin don fheirmeoir an t-am agus an costas a bhaineann le plean feirm-shonraithe a ullmhú agus taifid a sháraíonn riachtanais SPS a choinneáil. Is cuid lárnach de chigireachtaí comhlíonta feirme é taifid chomhshaoil talmhaíochta a bheith á gcoinneáil agus á dtáirgeadh ag an bhfeirmeoir. Bunlíne Ábhartha: Cloí le coinneáil taifead bliantúil faoi GAEC. Gníomhartha lárnacha: Caithfidh rannpháirtithe REPS taifid chomhshaoil talmhaíochta a choinneáil trí mhionsonraí ar na gníomhartha lárnacha agus na gealltanais riachtanacha faoin bplean feirme comhshaoil talmhaíochta a thaifeadadh. Áirítear ar na taifid riachtanacha:

• Mionsonraí páirc-ar-pháirc faoi dhramhaíl ainmhí nó eile, bíodh sin stóráilte nó allmhairithe, a leathadh ar thalamh

• Mionsonraí maidir leis an tslí a gcoinnítear ainmhithe sa gheimhreadh • Saoráidí nua-thógtha • Cleachtais feirme a leantar chun póitseáil agus ró-innilt a sheachaint. • Oibreacha a déantar ar mhaithe le huiscechúrsaí a chosaint agus a

chothabháil. • Oibreacha a dtugtar fúthu chun gnáthóga neamh-ainmnithe a choinneáil. • Fad na hoibre deisiúcháin agus cothabhála a dhéantar ar theorainneacha

feirme agus páirce • Mionsonraí faoin tslí a rialaíodh fiailí dochracha • Mionsonraí faoi oibreacha a dhéantar ar ghnéithe seandálaíochta/stairiúla

- 126 -

• Dátaí agus mionsonraí eile maidir le hoibreacha feabhsúcháin/cothabhála arna ndéanamh chun cuma na feirme agus chlós na feirme a chothabháil.

• Mionsonraí faoin gcóras táirgthe bharraí curaíochta. • Mionsonraí faoi chúrsaí oiliúna nó taispeántais a ndearnadh freastal orthu. • Mionsonraí faoi aon oibreacha comhshaoil nach raibh pleanáilte a

rinneadh. • Gealltanais/córas innilte/bearta caomhnaithe arna leanúint chun talamh

Natura 2000 agus limistéir ainmnithe náisiúnta eile a chosaint. • Oibreacha arna ndéanamh faoi bhearta forlíontacha

Suim: €16.50 in aghaidh an heicteáir Iarghníomh: Déanfar comhlíonadh a sheiceáil i rith iniúchtaí ar fheirmeacha agus cuirfear pionóis i bhfeidhm mar thoradh ar neamhchomhlíonadh. Beart Forlíontach - Úlloird Thraidisiúnta Is iomaí cineál crann torthaí Éireannach dúchasach ann atá beagnach imithe in éag agus nach bhfuil á gcaomhnú ach amháin i mbainc shíolta. Cuirfidh an beart seo dreasacht ar fáil a chinnteoidh go mairfidh an acmhainn uathúil seo. D’fhéadfadh cineálacha dúchasacha crann torthaí cabhrú le saothróga torthaí nua a fhorbairt, nó cur le gnéithe frithsheasmhacha galair na gcineálacha comhaimseartha, trí theicnící póraithe plandaí. Cuspóir: Úlloird a bhunú ina mbeidh cineálacha traidisiúnta de chrainn torthaí dúchasacha. Cuirfidh sin lenár n-acmhainn ghéiniteach planda a chosaint agus cuirfidh sé le bithéagsúlacht an tírdhreacha áitiúil agus soláthróidh sé gnáthóg d’fhiadhúlra ar an bhfeirm. Scóip and gníomhartha: Tá an beart forlíontach seo ar fáil ar fud na tíre agus éilíonn sé ar rannpháirtithe cineálacha áirithe crann torthaí dúchasach a roghnú chun úllord a bhunú. Caithfidh an t-úllord a bheith 500 méadar cearnach ar a laghad. Bunlíne ábhartha: Níl aon riachtanas GAEC ann maidir le húlloird a chur. Suim: €300 in aghaidh an úlloird in aghaidh na bliana Iarghníomh: Déanfar comhlíonadh a sheiceáil i rith iniúchtaí ar fheirmeacha agus cuirfear pionóis i bhfeidhm mar thoradh ar neamhchomhlíonadh. Beart Forlíontach – Acmhainní Géiniteacha Ainmhithe a Chaomhnú Tá ról suntasach ag pórtha ainmhithe áitiúla maidir leis an gcomhshaol tuaithe a chothabháil. Trí thacú leis na hacmhainní géiniteacha sin a chaomhnú, tabharfar deis d’fhadmharthain an ábhair ghéinitigh luachmhair seo, ábhar a d’fhéadfadh dul in éag murach sin. Is ionann na hacmhainní géiniteacha sin agus gné shuntasach d’oidhreacht chultúrtha na feirmeoireachta in Éirinn. Tugann costáil ar ainmhithe a thógáil (bólacht, caoirigh agus eacha) de phórtha áitiúla le fios go bhfuil séanadh deise (ioncam) suntasach tarscaoilte maidir le póir neamhthráchtála den chineál sin a thógáil. Baineann costais riaracháin bhreise leis na hainmhithe a chlárú le Cumainn Póir etc.

- 127 -

Bólacht Caoirigh Eacha An séanadh deise tarscaoilte (in aghaidh an LU)

€658 €154 €80

Costais riaracháin (in aghaidh an LU) e.g. ballraíocht i gcumann, clárú

€100 €90 €120

Costas Idirbheartaíochta nialas nialas €40 Is é cuspóir an bhirt fhorlíontaigh seo cabhrú le feirmeoirí a bhíonn rannpháirteach i REPS ainmhithe feirme de phórtha áitiúla a thógáil, ainmhithe dúchasacha don cheantar a bhfuil an baol ann go gcaillfear ón bhfeirmeoireacht iad. Beart Forlíontach – Criosanna Bruachánacha Is gnáthóga do speicis uisce (lena n-áirítear iasc bhradánach agus speiceas Dúilicín Péarla) iad go leor d’aibhneacha na hÉireann agus a gcuid fo-aibhneacha, speicis atá tábhachtach go náisiúnta agus i gcomhthéacs na hEorpa. Trí chriosanna bruachánacha a fhorbairt, soláthraítear gnáthóg oiriúnach d’fhásra agus d’ainmhithe a chothaíonn gréasáin bhia thábhachtacha in éiceachóras na habhann. Is é cuspóir an bhirt fhorlíontaigh seo scáth a sholáthar do chainéil aibhneacha agus réimsí uisce ainmnithe atá ró-oscailte, chun bruacha aibhneacha a chobhsú agus chun teacht roimh chothaithigh arna n-iompar i sreabhadh thar thalamh. Beart Forlíontach – Gnáthóga LINNET29 Le blianta anuas, tá fiontair feirmeoireachta ag éirí níos speisialaithe mar fhreagairt ar éilimh an mhargaidh. Tháinig laghdú ar chórais feirmeoireachta measctha traidisiúnta mar thoradh air sin. Chuir na hathruithe sin, chomh maith le níos lú acraíochta do ghránaigh earraigh, brú níos mó ar dhaonraí speicis éan feirme mar gheall ar sholáthar bia níos lú sa gheimhreadh. Is é cuspóir an bhirt fhorlíontaigh seo an treocht maidir le homaiginiú agus simpliú tírdhreacha a mhaolú trí tháirgeadh cheapacha gránach ar scála beag a spreagadh, go háirithe i limistéir ina bhfuil go leor talamh féarach. Beart Forlíontach – Barraí Curaíochta Íseal-Ionchuir Is costas suntasach é an barr gránaigh nó an barr fréimhe a chothabháil do thréimhse cúig bliana chonradh REPS maidir le cloí leis na cleachtais bhainistíochta forordaithe sa bheart seo. Cuirfidh sin le húsáid níos éifeachtaí i gcás leasachán orgánach ar fheirmeacha. Is é cuspóir an bhirt fhorlíontaigh seo an treocht maidir le homaiginiú agus simpliú tírdhreacha a mhaolú trí tháirgeadh cheapacha gránach ar scála beag a spreagadh, go háirithe i limistéir ina bhfuil go leor talamh féarach. Beart Forlíontach – Íoschuraíocht

29 Is acrainm é LINNET ar Thalamh Infheistithe i Nádúr, Éiceachuraíocht Nádúrtha

- 128 -

Féadfaidh táirgeadh arúil leanúnach ábhar orgánach ithreach (carbón) a ídiú agus mar sin struchtúr na hithreach a lagú agus an poitéinseal i ndáil le creimeadh ithreach, rith chun srutha agus an caillteanas bheathra ithreach a bhaineann leis sin a mhéadú. Laghdóidh íoschuraíocht astaíochtaí gáis cheaptha teasa freisin ó éifeacht laghdaithe ar an ithir agus ó laghdú i dtomhaltas breosla ar fheirmeacha araon. Beart Forlíontach – Innilt Inbhuanaithe Thraidisiúnta Leis an mbeart forlíontach seo, spreagtar cleachtais innilte inbhuanaitheacha i limistéir nach ndéantar mórán feirmeoireachta iontu agus cuirtear le caomhnú fásra agus ainmhithe ar gnáthóga sonracha. Tá gá le feirmeoireacht ghníomhach leanúnach a dhéanamh ar thírdhreach feirme na hÉireann le go mairfidh an tírdhreach agus an fásra agus na hainmhithe a bhaineann leis. Is é cuspóir an bhirt fhorlíontaigh seo cur leis an bPlean Náisiúnta Bithéagsúlachta trí ghnáthóga sonracha do chaomhnú fásra agus ainmhithe a chothabháil agus trí na pórtha innilte is oiriúnaí do thalamh imeallach a fhorordú agus trí fheirmeoireacht ar an talamh is mó i mbaol tréigthe a chothabháil. Beart Forlíontach – Báinseacha Clóbhair Is é cuspóir an bhirt fhorlíontaigh seo cur le seachadadh chaighdeán uisce, tríd an gcleachtas maidir le clóbhar a chur isteach i dtalamh féarach oiriúnach a chur chun cinn agus a spreagadh, d’fhonn an spleáchas ar leasacháin nítrigineacha a laghdú. Trí chlóbhar a chur i mbáinseacha oiriúnacha is féidir an spleáchas ar nítrigin cheimiceach a laghdú go mór, rud a laghdóidh astaíochtaí gáis cheaptha teasa ón bhfoinse sin. Beart Forlíontach – Gnáthóg Éan Fiáin a Chaomhnú Is éan imirceach atá i mbaol ar fud an domhain é an traonach, éan a d’fhaightí go forleathan i móinéir thirime ar fud na hÉireann roimhe seo. Leis na déaga de bhlianta anuas tá sé teoranta do bhogaigh agus do dhrochthalamh feirme, mar gheall ar chleachtais feirmeoireachta atá ag athrú, seans. Is é cuspóir an bhirt fhorlíontaigh seo cur leis an struchtúr gnáthóg agus leis an bhfáil ar láithreáin phóraithe don traonach. Beidh baint dhíreach ag Cairde Éanlaith Éireann le seachadadh an bhirt fhorlíontaigh seo. Beart Forlíontach – Dobharcheantair Lochanna Maidir leis na srianta ar úsáid leasacháin gar do réimsí uisce faoi fhorálacha ginearálta na scéime, cuireann siad go dearfach le caighdeán uisce. Mar sin féin, féadfaidh bainistíocht comhshaoil bhreise i roinnt ceantar lochanna sonracha cur le caighdeán uisce níos fearr. Féadann caighdeán uisce níos fearr cur le beocht shóisialta agus eacnamaíochta phobail thuaithe trí phoitéinseal áineasa agus taitneamhachta a fhorbairt. Tá beart molta faoi Ais 4 a úsáideann cur chuige ón mbonn aníos agus a chuireann na geallsealbhóirí go léir san áireamh maidir le straitéisí áitiúla a fhorbairt chun dobharcheantair lochanna a bhainistiú. Nuair a bheidh straitéisí bainistíochta forbartha

- 129 -

go hiomlán beidh sé éigeantach do REPS cloí leis an straitéis faoi chomhshaol talmhaíochta (d’fhéadfadh go mbeadh athrú beag ar chur i láthair reatha an bhirt forlíontaigh seo mar thoradh air sin). Idir an dá linn, chun cabhrú le forbairt straitéisí bainistíochta don earnáil talmhaíochta agus chun sin a chomhlánú, beartaítear beart forlíontach deonach a chur ar fáil i ndobharcheantair lochanna faoi leith mar chuid den scéim REPS. Is ar bhonn teoranta agus ar bhonn deonach a bheidh an beart forlíontach seo ar fáil agus abharfar isteach ar dtús é ar bhonn phíolótach i ndobharcheantar na Coiribe in Iarthar na hÉireann.

Gníomhartha lárnacha: Aithneoidh an pleanálaí limistéir den fheirm ina gcuirfidh bainistíocht bhreise go dearfach le caighdeán an uisce a fheabhsú. Go dtí go mbeidh forbairt iomlán ar straitéisí bainistíochta don dobharcheantar locha, aithneoidh agus mapálfaidh an plean feirme na limistéir san fheirm lena mbaineann an beart agus cuirfidh ceann amháin nó níos mó de na gníomhartha seo a leanas san áireamh ann:

• Laghdú N Orgánach ar fud na feirme tríd an líon stoic a laghdú – An ráta stocála a laghdú le 30kg N Orgánach ón ráta stocála sa bhliain sula ndeachthas isteach sa scéim.

• Móinéir thirime thraidisiúnta • Tailte féarach atá saibhir ó thaobh speiceas • Imeall uiscechúrsa a mhéadú • Pointí óil eile – cosc a chur ar bhólacht a bheith ag ól go díreach ó aon

uiscechúrsa ar an ngabháltas • Criosanna bufair curtha.

Tá na gníomhartha sin sa bhreis ar na riachtanais faoin mbeart comhshaoil talmhaíochta lárnach chun dhá rogha bithéagsúlachta a roghnú. Ní shárófar teorainneacha leasachán bunlíne na Treorach Níotráití go deo ar an bhfeirm agus ní dhéanfar cúiteamh faoi dhó ar an ngníomh céanna ar chúinse ar bith faoin bplean forbartha tuaithe. Íocfar na gníomhartha a bhaineann le móinéir thirime thraidisiúnta agus tailte féarach ar mhórán speiceas de réir an limistéir ar a dtugtar fúthu — mar shampla, €60 a bheidh san íocaíocht iomlán ar 0.5heic agus €180 a bheidh san íocaíocht ar 1.5heic. (I gcomparáid leis sin, déantar íocaíocht do ghníomhartha cosúil le Roghanna Bithéagsúlachta mar mheáníocaíocht in aghaidh an heicteáir ar fud an ghabháltais.) Déanfar an beart seo a sheachadadh ar shlí a chomhlánóidh, ach nach dtagann trasna ar, an dá idirghabháil bheartaithe faoi Chláir Oibríochta na gComhthionól Réigiúnach maidir le beart cosanta d’uiscechúrsa agus le clár cóireála do ghrúpscéimeanna uisce áitiúla. Ní dhéanfar aon íocaíochtaí le haon duine aonair maidir le hidirghabhálacha faoi Ais 4. Is é cuspóir an bhirt fhorlíontaigh seo cur le gníomhartha tras-earnálacha a bheidh dírithe ar chaighdeán uisce a fheabhsú. Beart Forlíontach – Féarach Measctha Cuirtear le bithéagsúlacht go leor gnáthóg talaimh fhéaraigh trí chóras innilte éagsúil a chothabháil nó a thabhairt isteach le meascán luibhiteoirí. Soláthraíonn féaraigh a ndéanann speicis mheasctha innilt orthu báinseach níos éagsúla ó thaobh struchtúir agus

- 130 -

ó thaobh airde de. Aithnítear go forleathan an tsineirgíocht idir nósanna innilte eallaí agus caorach agus soláthraíonn an struchtúr báinsí a leanann as sin deis comhshaoil d’fhásra agus d’ainmhithe leas a bhaint as, cibé acu éin, inveirteabraigh, speicis féir nó bláthanna fiáine. Faightear an traidisiún sin d’innilt mheasctha go príomha i measc na mórfheirmeoirí talaimh fhéaraigh. Is é cuspóir an bhirt seo bithéagsúlacht ar thalamh féarach a chothabháil agus a mhéadú trí innilt mheasctha a spreagadh. Tá an beart ar fáil d’fheirmeoirí a chuireann idir bhólacht agus chaoirigh ar innilt ar shlí struchtúrtha a bhíonn dírithe ar bháinseacha éagsúla a sheachadadh. Mar sin, beidh an beart forlíontach seo ar fáil d’fheirmeoirí a mbíonn fiontar measctha eallaí/caorach ar bun acu ina mbeidh ar a laghad 20 faoin gcéad de na haonaid bheostoic (ar an meán) a dhéanann innilt ar an ngabháltas comhdhéanta den dara cineál beostoic. Caithfidh an beostoc an bháinseach chéanna a innilt le chéile nó i gcóras innilte LEADER. Cé go n-éilíonn an beart meascán de bhólacht agus de chaoirigh, ríomhtar an leibhéal íocaíochta ar bhonn an limistéir talún a theastaíonn don líon caorach ar an ngabháltas. Tá cuspóir an bhirt seo bunaithe ar sheachadadh sochair chomhshaoil amháin agus ní bhaineann sé le táirgiúlacht. Chun cosaint a dhéanamh in aghaidh mhéadú ar tháirgiúlacht, déanfar monatóireacht in Éirinn ar an líon caorach go bliantúil. Má bhíonn sin gar do 95 faoin gcéad den mheánmhéid i rith na tréimhse tagartha don Scéim Íocaíochta Aonair, dúnfar an beart seo d’iontrálaithe nua. Suim: €50 in aghaidh an heicteáir suas go limistéar uasta de 20 heicteár Beart Forlíontach – Foirgnimh Oidhreachta Fheirme Réasúnacht d’idirghabháil Féadfaidh foirgnimh fheirme thraidisiúnta cur go mór le tírdhreach na hÉireann. Rinneadh go leor de na foirgnimh níos sine agus ábhair áitiúla á n-úsáid, agus tógadh iad le patrúin agus socruithe a bhain an leas ab fhearr as acmhainní. Mhair siad agus coinníodh iad trí ábhair shimplí agus deisiúcháin chliste a úsáid, rud a thugann le fios go raibh cultúr ag na feirmeoirí cúram a thabhairt dóibh go bródúil agus go seiftiúil. Comhlíonann na gníomhartha a theastaíonn faoin mbeart seo critéir Bheart 323 faoi Ais 3 ach áireofar iad mar chuid de bheart comhshaoil talmhaíochta lánpháirtithe faoi Ais 2, arb í an ais cheannasach í. Cuspóirí an bhirt Is é cuspóir an bhirt a chinntiú go ndéanfar roinnt foirgneamh feirme traidisiúnta, a chuireann le cuma an tírdhreacha agus lena mbaineann luach stairiúil/ailtireachta, a chothabháil amach anseo. Scóip agus gníomhartha Tá go leor foirgneamh feirme traidisiúnta á gcailliúint trína ligean i bhfaillí. Má dheisítear foirgnimh fheirme thraidisiúnta go tráthúil (nó, ar a laghad, má chosnaítear ón aimsir iad), cuirtear cosc ar throchlú agus ar fhadhbanna struchtúrtha tromchúiseacha teacht orthu, rudaí a bhféadfadh athchóiriú costasach leanúint astu sa todhchaí. Mar sin, i gcomhpháirtíocht leis an Roinn Talmhaíochta agus Bia, riarfaidh

- 131 -

an Chomhairle Oidhreachta scéim deontas do rannpháirtithe REPS 4 maidir le foirgnimh fheirme thraidisiúnta a chaomhnú agus a dheisiú. Sainmhíniú ar oibríochtaí a mbeifear ag tacú leo Beidh deontais suas le €25,000 ar fáil chun oibreacha caomhnaithe ceadaithe a dhéanamh ar an taobh seachtrach d’fho-fhoirgnimh fheirme (díon, dromchla bhallaí, fhuinneoga agus dhoirse ar an taobh amuigh) agus de na struchtúir a bhaineann leo (dromchlaí clóis stairiúla, gnéithe tírdhreacha timpeall an chlóis feirme e.g. ballaí, cuaillí geata). Caithfidh na foirgnimh fheirme thraidisiúnta carachtar oidhreachta ailtireachta nó dúchasach a bheith acu, caithfidh siad cur leis an áit ina bhfuil siad agus ní féidir foirgnimh móra nua-aimseartha a bheith buailte leo. Ní bheidh tithe cónaithe cáilithe faoin mbeart forlíontach seo. Breithneofar foirgnimh fheirme thraidisiúnta, a tógadh chun críche áirithe, a bhaineann le talmhaíocht agus ar féidir iad a úsáid i gcónaí chun críche talmhaíochta, maidir le tacaíocht a thabhairt dóibh faoin mbeart seo. Caithfidh riocht mheasartha a bheith ar na foirgnimh, is é sin, caithfidh go mbeidh ábhair fós iontu a chuireann lena gcarachtar agus ar féidir a dheisiú. Déanfaidh tairbhithe oibreacha cothabhála agus deisiúcháin ar bhonn ‘mar a chéile’ agus ábhair agus modhanna traidisiúnta á n-úsáid acu, chun carachtar an fhoirgnimh a chaomhnú ina shuíomh áitiúil. Féadfaidh conraitheoir nó an feirmeoir na hoibreacha a chur i gcrích, ach caithfidh comhairleoir caomhnaithe inniúil maoirseoireacht a dhéanamh orthu. Caithfidh rannpháirtithe leanúint orthu na foirgnimh fheirme thraidisiúnta sonraithe, lena n-áirítear fearais agus feistis agus na gnéithe a bhaineann leo, mar bhloic shuite, nó bonnchruacha/stoic a chosaint agus a chothabháil agus iad a chosaint ón aimsir. Cuirfear isteach grianghraif de gach ingearchló den fhoirgneamh a bhfuil maoiniú á lorg ina leith mar fhianaise ar riocht an fhoirgnimh ag an gcéim iarratais. Déanfaidh Comhairle Oidhreachta na hÉireann na hiarratais go léir a mheas agus roghnóidh siad na tionscadail a cháileoidh do chúnamh deontais faoin mbeart seo. Beidh baint ag an gComhairle Oidhreachta le gach céim seachadta agus ní eiseofar íocaíocht go dtí go ndeimhneofar go mbeidh oibreacha curtha i gcrích go sásúil. Spriocanna cainníochtaithe do chomh-tháscairí AE Cineál Táscaire Táscaire Sprioc

An líon gabháltas feirme agus gabháltas bhainisteoirí talún eile a fhaigheann tacaíocht 300 Aschur

Méid iomlán infheistíochta €7 milliún

Toradh Limistéir ina n-éiríonn le bainistiú talún

300 foirgneamh feirme ailtireachta agus/nó stairiúil athchóirithe ar an tírdhreach.

- 132 -

Cúlú ar an meath ar bhithéagsúlacht

An baol maidir le homaiginiú tírdhreachú a mhaolú

Talamh feirme agus foraoiseachas lena mbaineann ardluach ó thaobh an nádúir a chothabháil

Cosaint ar chuma an tírdhreacha ó shúil

Tionchar

An chabhair a tugadh chun cur in aghaidh athrú aeráide

- 133 -

Comhshaol Talmhaíochta Feirmeoireacht Orgánach

(Beart neamhspleách)

Is bia d’ardchaighdeán é bia orgánach a tháirgtear de réir chaighdeán dian atá aitheanta go hidirnáisiúnta agus a bhfuil bonn dlíthiúil leo. Léiríonn feirmeoireacht orgánach dearcadh éagsúil ar chórais feirmeoireachta a leagann béim láidir ar chleachtais atá neamhdhíobhálach don timpeallacht, agus aird ar leith á thabhairt ar leas ainmhithe. Cuireann na prionsabail agus na modhanna oibre a mbaintear úsáid astu sa bhfeirmeoireacht orgánach cleachtais chun cinn a mhaireann in éineacht le córais nádúrtha agus a chuidíonn chun an timpeallacht a chosaint agus a fheabhsú.

Tá sé d’aidhm ag an mbeart seo iompú ar mhodhanna táirgthe orgánacha a chur chun cinn agus tríd sin sochair bhreisithe timpeallachta a sheachadadh agus freagairt d’easnaimh soláthairtí agus d’éilimh ón bpobal ar tháirge orgánach.

Ní mór do rannpháirtithe an bhirt seo ceadúnas a bheith acu arna eisiúint ag ceann de na Comhlachtaí Deimhnithe atá faofa ag an Roinn Talmhaíochta agus Bia, a bheith cláraithe mar tháirgeoir orgánach le hAonad Orgánach na Roinne, forálacha Rialachán 2092/91 ón gComhairle (arna leasú) ar cheantar táirgthe orgánaigh an ghabháltais a chomhlíonadh agus a bheith faoi réir iniúchta bliantúil.

Féadfaidh feirmeoirí an rogha a dhéanamh an gabháltas go léir nó cuid de a athrú agus féadfaidh siad a bheith rannpháirteach sa bheart seo ar bhonn neamhspleách taobh amuigh de chlár ginearálta REPS. I gcás nach n-athraítear ach cuid den ghabháltas ní mór Dea-Choinníollacha Talmhaíochta agus Comhshaoil agus Ceanglais Bhainistithe Reachtúla na Scéime Íocaíochta Aonair a urramú ar an ngabháltas iomlán.

Ar mhaithe le huainíocht na mbarr agus leis an aschur a uasmhéadú, féadfaidh táirgeoirí orgánacha iarratas a dhéanamh chun dáileachtaí a bhfuil stádas iomlán orgánach acu a mhalartú.

Ardófar an ráta íocaíochta don tréimhse athraithe do tháirgeoirí curaíochta traidisiúnta gan stoc a ghlacann páirt sa bheart orgánach neamhspleách amháin, agus a fhásann leasú glas le linn próiseas dhá bhliain an athraithe. Seastar leis an íocaíocht seo ar an mbonn nach mbíonn aon bhrabach margaidh le déanamh ar an gceantar le linn athraithe. Tá sé d’aidhm aige seo ionchorprú ábhair orgánaigh a uasmhéadú mar ullmhú don táirgeadh orgánach.

Is iad na ceantair a dhearbhaítear ar an gCóras Riaracháin agus Rialaithe Comhtháite (IACS) amháin a bhreithneofar le haghaidh íocaíochta.

- 134 -

Talamh Coimín lasmuigh de Ghréasán Natura 2000 Cuspóir Cur chuige cuimsitheach a sholáthar maidir le caomhnú agus/nó athnuachan thalamh coimín nach talamh coimín ainmnithe é. Scóip agus gníomhartha Leagtar amach na coinníollacha feirmeoireachta do thalamh coimín i gCreatphleananna na gCoimíneachtaí. Leagann na pleananna seo amach coinníoll timpeallachta an choimín agus an ghníomhaíocht talmhaíochta chuí le hinbhuanaitheacht timpeallachta a chinntiú, lena n-áirítear, nuair is gá, laghdú ar an mbrú féarach a bhainfear amach trí dhístocáil caorach.

Cé nach n-ainmnítear tuairim is 40 faoin gcéad de thalamh coimín faoi Natura 2000, bíonn sé faoi réir ag na srianta céanna is a bhíonn coimín ainmnithe. Bíonn ceangal de réir dlí ag na srianta i gcás choimíní Natura – na saintreoracha bainistíochta i gCreatphleananna na gCoimíneachtaí- ach is amhlaidh nach mbíonn ceangal de réir dlí ag na srianta i gcás choimíní nach coimíní Natura iad (ach amháin i gcás uasmhéid na stocleibhéil atá leagtha amach sna Creatphleananna).

Mar sin, in éagmais saoráide chun íocaíochtaí Natura 2000 a dhéanamh maidir leis an talamh sin, déantar an ráta comhshaoil talmhaíochta a shocrú ar an gcuma chéanna is a déantar i gcás íocaíochtaí talamh coimín Natura 2000. Tá rátaí na n-íocaíochtaí atá beartaithe agus an míniú a ghabhann leo leagtha amach sa tábla iomchuí in Aguisín 3.

Bunlíne ábhartha Leis an GAEC, beidh ceanglas ar fheirmeoir cloí leis an líon stoic atá leagtha amach i gCreatphlean na gCoimíneachtaí. Ní éilítear, leis an GAEC, córas bainistithe d’ainmhithe ar féarach. Ní ann d’aon cheanglas sainordaitheach maidir le gnáthóga a choimeád ar thalamh coimín nach talamh coimín Natura 2000 é. Gníomhartha lárnacha Ní mór gnáthóga ar na tailte coimín sin nach tailte coimín Natura iad a chothú faoi ghealltanais chomhshaoil talmhaíochta deonacha. Ní féidir le feirmeoirí a bhfuil coimín acu nach cuid de Natura é, inter alia, foraois a chur ar na tailte, obair fheabhsúcháin de chineál ar bith a dhéanamh, draenáil san áireamh, ná móin a bhaint ar bhonn tráchtála. Chomh maith le seasamh le ceanglas GAEC an riachtanas stocála laghdaithe, mar atá leagtha amach i gCreatphlean cuí na gCoimíneachtaí, a chur i bhfeidhm, ní mór d’fheirmeoirí córas féarach inbhuanaithe a fheidhmiú chun cur le cothabháil na gnáthóige agus le tréigean talún a sheachaint. D’fhéadfadh sé go mbeadh ar fheirmeoir tréad caorach a choinneáil nach bhfuil inmharthana ó thaobh na heacnamaíochta.

Mar chosaint in aghaidh an bhaoil go gcuirfí isteach éilimh ar íocaíocht i leith scaireanna coimín neamhghníomhacha, beidh cáilitheacht ar íocaíocht srianta ar an ngnáthshlí do scaireanna coimín a dearbhaíodh ar IACS sna cúig bliana roimh dháta an iarratais REPS (ach amháin i gcás oidhreachta, i gcás cabhrú le feirmeoirí óga agus i gcás aistrithe a bhunú faoin Scéim Luathscoir).

- 135 -

Suim: €282 in aghaidh an heicteáir suas go 40 heicteár, €29 in aghaidh an heicteáir don chéad 40 heicteár eile. €22 in aghaidh an heicteáir don chéad 40 heicteár eile agus €5 in aghaidh an heicteár do gach heicteár os cionn 120 heicteár.

Iarghníomh: Déanfar comhlíonadh a sheiceáil i rith iniúchtaí ar fheirmeacha agus cuirfear pínóis i bhfeidhm mar thoradh ar neamhchomhlíonadh.

- 136 -

Ceantair Oidhreachta Nádúrtha (NHAnna) lasmuigh de Ghréasán Natura 2000

Cuspóir Cur chuige cuimsitheach a sholáthar maidir le caomhnú agus/nó athnuachan láithreán ainmnithe náisiúnta lasmuigh de ghréasán Natura 2000. Scóip agus gníomhartha Is é an Ceantar Oidhreachta Nádúrtha an t-ainmniú bunaidh don fhiadhúlra in Éirinn. Is ainmniú náisiúnta é seo agus tá ainmniú forluite Natura 2000 ag cuid mhór de láithreáin NHA freisin. Ina dhiaidh sin tá roinnt láithreán NHA nach bhfuil ainmnithe faoi Natura 2000 ach atá tábhachtach sa chomhthéacs náisiúnta agus ceapadh an beart seo chun aghaidh a thabhairt ar na láithreáin sin. Éilítear, le hullmhú phlean REPS, ionchur ó imshaolaí gairmiúil maidir le measúnú a dhéanamh ar staid an láithreáin i gcás an chomhshaoil agus cleachtais bhainistíochta iomchuí a fhorordú chun an ghnáthóg a choinneáil. Bunlíne ábhartha Éilítear, leis an GAEC, go gcoinneofar an talamh i mbail a cheadódh táirgeadh talmhaíochta ar bhonn leanúnach. Gníomhartha lárnacha Chomh maith leis na bunbhearta lárnacha a chomhlíonadh, ní mór d’fheirmeoirí an córas bainistithe maidir leis an ngnáthóg a chothú agus tréigean talún a sheachaint a chur i bhfeidhm. D’fhéadfadh sé go mbeadh ar fheirmeoirí beostoc a choinneáil nach bhfuil inmharthana ó thaobh na heacnamaíochta.

Suim: €282 in aghaidh an heicteáir suas go 40 heicteár, €29 in aghaidh an heicteáir don chéad 40 heicteár eile €22 in aghaidh an heicteáir don chéad 40 heicteár eile agus €5 in aghaidh an heicteár do gach heicteár os cionn 120 heicteár

Iarghníomh: Déanfar comhlíonadh a sheiceáil i rith iniúchtaí ar fheirmeacha agus cuirfear pínóis i bhfeidhm mar thoradh ar neamhchomhlíonadh.

Cur síos ar an modheolaíocht agus ar na toimhdí agus na paraméadair agranamacha (lena n-áirítear cur síos ar na riachtanais bhunlíne atá iomchuí do gach cineál gealltanais) a úsáidtear mar phointe tagartha do ríomhaireachtaí a thugann údar maith le: (a) costais bhreise; (b) ioncam tarscaoilte ag éirí as an ngealltanas a tugadh; agus (c) leibhéal costas na hidirbheartaíochta. Más cuí, ba chóir don mhodheolaíocht seo an cúnamh a deonaíodh faoi Rialachán (CE) Uimh. 1782/2003 a chur san áireamh. Más iomchuí, ba chóir gur ionann an modh iompaithe agus an modh iompaithe a úsáideadh d’aonaid eile de réir Airteagal 27.9 de na rialacha feidhmiúcháin.

Tá cur síos mion ar an modheolaíocht, ar na toimhdí agus ar pharaméadair chostas incháilitheachta agus déine an chúnaimh i dtábla na costála in Aguisín 3.

Na riachtanais íosta do tháirgí leasacháin agus cosaint plandaí a úsáideadh agus riachtanais éigeantacha eile; ní mór, inter alia, na Cóid Dea-Chleachtais a tugadh isteach faoin Treoir Níotráite d’fheirmeacha lasmuigh de na Criosanna Níotráite Leochaileacha a bheith san áireamh sna riachtanais íosta mar aon le riachtanais maidir le truailliú fosfair. Ní mór a áireamh ar na riachtanais íosta do tháirgí cosanta plandaí,

- 137 -

inter alia, riachtanais maidir le ceadúnas chun na táirgí cosanta a úsáid agus riachtanais maidir le dualgais oiliúna a chomhlíonadh, riachtanais ar stóráil shábháilte, seiceáil innealra feidhme agus rialacha maidir le húsáid lotnaidicídí gar d’uisce agus do láithreáin leochaileacha eile.

Ceanglais bhunlíne ar gach feirmeoir a mbíonn táirgí cosanta plandaí agus táirgí biocidal á n-úsáid aige30

• Ní féidir ach táirgí cosanta plandaí agus táirgí biocidal a bhíonn údaraithe nó cláraithe a úsáid.

• Ní mór táirgí cosanta plandaí agus táirgí biocidal a stóráil, a láimhseáil agus a úsáid i gceart mar a shonraítear ar lipéid tháirgí reatha cheadaithe.

• Ní mór táirgí cosanta plandaí a úsáid, nuair is cuí, de réir phrionsabail rialaithe chomhtháite.

• Ní mór táirgí cosanta plandaí a úsáid de réir phrionsabail dea-chleachtais i ndáil le cosaint phlandaí.

• Ní mór taifid maidir le fáil, le húsáid agus le diúscairt tháirgí cosanta plandaí agus tháirgí biocidal a choimeád agus ní mór iad a chur ar fáil chun iniúchta.

• Níor chóir táirgí cosanta plandaí ná táirgí biocidal nach bhfuil ceadú acu níos mó a choimeád.

30 Tá ceanglais mhionsonraithe ar iniúchadh bunlíne leagtha amach i Single Farm Payment Scheme Guide to Cross-compliance Requirements arna fhoilsiú ag an Roinn Talmhaíochta agus Bia i Lúnasa 2006.

- 138 -

Dea-choinníollacha Talmhaíochta agus Comhshaoil a ndéantar tagairt dóibh in Airteagal 5 agus in Iarscríbhinn IV de Rialachán ón gComhairle (CE) Uimh

1782/2003

Saincheist Caighdeáin Creimeadh Ithreach: Ithir a chosaint le bearta iomchuí

- Íoschlúdach ithreach - Íosbhainistiú talún a léireodh

coinníollacha a bheadh sonrach don láithreán

- Leibhinn a choimeád

Ábhar orgánach san ithir: Leibhéal na n-ábhar orgánach san ithir a chothú le cleachtais iomchuí

- Caighdeáin maidir le huainíocht bharraí nuair is infheidhme

- Coinleach arúil a bhainistiú

Struchtúr ithreach: Struchtúr na hithreach a chothú le bearta iomchuí

- Innealra a úsáid mar is cuí

Íosleibhéal cothabhála: Le cinntiú go mbíonn íosleibhéal cothabhála i gceist agus go seachnaítear meath na ngnáthóg

- Íosrátaí stocála beostoic nó/agus córais iomchuí

- Talamh féarach buan a chosaint - Gnéithe tírdhreacha a choinneáil - Cúngrach fhásra gan mhaith a

sheachaint i gcás talamh talmhaíochta

I 2003, ghlac Éire le cur chuige ilchríche i leith fheidhmiú na Treorach Níotráite ag éirí as cinneadh Rialtais. Ceapadh an cur chuige limistéar-iomlán lena chinntiú go mbeadh cur chuige cuimsitheach ann chun truailliú ó gach foinse talmhaíochta a laghdú agus a chosc. Ag teacht le cinntí Chúirt Bhreithiúnais na hEorpa i gcásanna a d’eascair i mBallstáit eile, tugann Clár Gníomhaíochta Níotráite na hÉireann aghaidh ar laghdú/cosc ar thruailliú ó fhosfar chomh maith le nítrigin. Tugann Rialachán IR Uimh. 378 ó 2006 éifeacht dhlíthiúil don Chlár Gnímh.

Na bearta, cuspóirí agus critéir a fheidhmítear i gcás roghnú tairbhithe trí ghlaonna ar thairiscintí de réir an dara fo-mhír d’Airteagal 39.4 de Rialachán 1698/2005

Is féidir le gach feirmeoir cur isteach ar an scéim agus dá réir sin ní bhainfidh forálacha maidir le glaonna ar thairiscintí le hábhar.

- 139 -

Fianaise dá dtagraítear in Airteagal 45(2) de na rialacha feidhmiúcháin a cheadaíonn don Choimisiún comhsheasmhacht agus sochreidtheacht na ríomhanna a sheiceáil. Tá Teagasc tar éis fíorú neamhspleách a dhéanamh ar na costálacha.

Suimeanna tacaíochta Suim Clár Ginearálta REPS (Bearta lárnacha móide roghanna)

€234 /heic suas go 20heic €205 /heic don chéad 20heic eile suas go 40 heic €82 /heic don chéad 15heic eile suas go 55heic €10 /heic ina dhiaidh sin

Coimín nach Coimín Natura 2000 é agus talamh NHA

€282/heic suas go 40heic, €29 /heic don chéad 40heic eile suas go 80heic; €22 /heic don chéad 40heic eile suas go120heic; agus €5/heic ina dhiaidh sin

Bearta Forlíontacha Suim

Pórtha Tearca €234 in aghaidh an aonaid beostoic atá cláraithe leis an gcumann pórtha

Criosanna Bruachánacha €850 /heic suas go huasmhéid - 4 heic i leith láithreán salmonoideum agus gliomach fionnuisce agus - 4 heic i leith láithreán Diúilicín Péarla

Rannpháirtíocht i dTionscadal LINNET An chéad heicteár €700 Ó 1 go 2.5 heic €400 in aghaidh an heicteáir

Barra curaíochta íseal-ionchuir €370/heic suas go huasmhéid 2.5heic Íoschuraíocht €25/heic suas go huasmhéid 40heic Úlloird Thraidisiúnta €300 in aghaidh an ghabháltais Féarach Traidisiúnta Inbhuanaithe €50/heic suas go huas-achar 20heic Féarach Measctha €50/heic suas go huas-achar 20heic Dobharcheantair Locha

• Laghdú N Orgánach ar an bhFeirm Iomlán trí laghdú ar an Líon Stoic

• Móinéir Thirime Thraidisiúnta • Tailte Féaraigh ar Mhórán

Speiceas • Imeall Breise Uiscechúrsa • Pointí Óil Eile • Criosanna Bufair

€80/heic €120/heic suas go 2.5heic €120/heic suas go 2.5heic €3 in aghaidh 100m €5 in aghaidh an aonaid €200/heic suas go huasmhéid 2.5heic

Báinseacha Clóbhair €30 /heic suas go huasmhéid 40heic Caomhnú Éan Fiáin — Rannpháirtíocht i dTionscadal an Traonaigh

€100 /heic

- 140 -

Feirmeoireacht Orgánach Suim

Feirmeoireacht Orgánach (55 heic) €212 /heic le linn athraithe suas go 55 heic agus €30/heic ina dhiaidh sin

€106 /heic agus lánstádas orgánach ann suas go 55 heic agus €15/heic ina dhiaidh sin

Feirmeoireacht Orgánach (≤ 6ha) €283/heic le linn athraithe €142 /heic stádas orgánach

Rogha breise Fheirmeoireacht Orgánach Iarratasóirí (feirmeoirí neamh-REPS gan stoc) agus clúdach glas á fheidhmiú i rith na tréimhse athraithe

€240/heic in aghaidh na bliana suas go huasmhéid 40 heic don dá bhliain athraithe

- 141 -

Bíonn costais bhreise ar fheirmeoirí na n-oileán mar gheall ar an áit ina mbíonn siad lonnaithe. Mar sin, tá sé beartaithe freisin go bhfaighidh talamh a shaothraítear ar oileáin amach ón gcósta 15 faoin gcéad breise le costais mhéadaithe agus rochtain shrianta ar mhargaí a chur i gcuntas.

Cnuasach Cúnaimh

Íocaíocht Orgánach Móide REPS bunaidh Móide Natura faoi úinéireacht nó Ceann ar bith acu seo LINNET Pórtha Tearca Úlloird Thraidisiúnta Crios Bruachánach

Íocaíocht bhunaidh REPS Móide

Ceann acu seo Móide LINNET Bruachánach Báinseacha Clóbhair Íoschuraíocht Gránaigh Íseal-Ionchuir Féaránaigh Mheasctha Féarach Traidisiúnta

Ceann acu seo Pórtha Tearca Úlloird Thraidisiúnta Gnáthóg Éan Fiáin # Dobharcheantar Locha

Íocaíocht bhunaidh REPS Móide

Natura2000 Móide Agus/nó NeamhNatura 2000 NHA Agus/nó Coimín Neamh Natura 2000 - Agus/nó Bruachánach1

Ceann acu seo LINNET* Báinseacha Clóbhair* Íoschuraíocht* Gránaigh Íseal-Ionchuir* Féaránaigh Thraidisiúnta* Féarach Measctha* Pórtha Tearca Úlloird Thraidisiúnta Gnáthóg Éan Fiáin # Dobharcheantar Locha

1I gcás go roghnaítear Bruachánach ní féidir aon cheann de na SManna a bhfuil* orthu i gcolún 3 a roghnú. #Beidh feidhm theoranta do locha sonracha ag Dobharcheantar Locha SM.

Le haghaidh acmhainní géiniteacha planda atá i mbaol creimthe géinitigh, ní bhaineann fianaise faoi chreimeadh géiniteach bunaithe ar thorthaí eolaíochta agus táscairí tarlaithe lánrásach/ cineálacha bunaidh (áitiúla), a n-ilchineálacht daonra agus na cleachtais talmhaíochta atá i réim ag an leibhéal áitiúil le hábhar.

Chun acmhainní géiniteacha sa talmhaíocht a chaomhnú: cineálacha tairbhithe, gníomhaíochtaí agus mionsonraí faoi chostais incháilithe Tairbhithe: Feirmeoirí a bhíonn rannpháirteach i mbeart comhshaoil talmhaíochta

- 142 -

Liosta de phórtha áitiúla atá i mbaol a gcaillte don fheirmeoireacht agus líon na n-ainmhithe pórúcháin baineann atá i gceist. Ní mór do chomhlacht teicniúil– nó eagraíocht/comhlachas póraithe – a bhfuil aitheantas cuí aige, an líon seo a dheimhniú agus ní mór na leabhair thréada don phór a chlárú agus a choinneáil cothrom le dáta. Ní mór don chomhlacht atá i gceist na scileanna agus an t-eolas riachtanach a bheith aige chun ainmhithe ó na pórtha atá i mbaol a aithint.

Pórtha agus líon na n-ainmhithe Eallach Bó Chiarraí 613 Bollatach 2,053 Maol Éireannach (nó Maoilín) 392 Eacha Capaillíní Chonamara 1728 Capall Tarraingthe Éireannach 1038 Capaillín Portaigh Chiarraí 49 Caoirigh na Gaillimhe 707

Maoiniú

- Costas Iomlán: €2,503,298,800 - Caiteachas Poiblí: €2,503,298,800

Socruithe Idirlinne (suim mheasta san áireamh) Féadfaidh rannpháirtithe le ceangaltais leanúnacha ón tréimhse chláir 2000–2006 a ngnóthais a aistriú go ceangaltais nua faoin gclár reatha. Léirítear an leibhéal glactha a bhfuil súil leis sa tiomantas leanúnach €890 milliún.

- 143 -

Spriocanna cainníochtaithe do chomh-tháscairí AE An Cineál Táscaire Táscaire Sprioc

Líon na ngabháltas feirme agus gabháltais bhainisteoirí talún eile atá ag fáil tacaíochta

64,000

An limistéar iomlán a fhaigheann tacaíocht chomhshaol talmhaíochta

2.25m heicteár

Líon iomlán conarthaí 64,000 An limistéar fisiciúil a fhaigheann tacaíocht chomhshaol talmhaíochta

2.25m heicteár

Aschur

Líon na ngníomhartha a bhaineann le hacmhainní géiniteacha

10 gníomh

Toradh Limistéir a bhfuil bainistiú talún rathúil á dhéanamh orthu

2.25m heicteár

• Aisiompú sa mheath ar an mbithéagsúlacht

• Méadú ar innéacs éan thalamh feirme • Méadú ar fhad neamhthruaillithe

aibhneacha • Meán líon gnáthóga i limistéar

neamhsprice

• Stop leis an meath • 100 • 72 faoin gcéad

den fhad • cothaigh 1in

aghaidh na feirme

• Cothabháil talamh feirme agus foraoise d’ardluach nádúir.

• Cothabháil foirgneamh feirme ar ardchaighdeán

• Cosaint gnéithe seandálaíochta • Líon gnéithe nua a aimsíodh • Measúnú tírdhreacha Likert

• 750,000heic • 1 in aghaidh na

feirme • 1 in aghaidh na

feirme • Méadú 10 faoin

gcéad • 0.75 nó níos airde

• Feabhas ar chaighdeán uisce: • Méadú ar fhad neamhthruaillithe

aibhneacha • Laghdú ar fhad a bhfuil beagán de

thruailliú nó truailliú measartha air • Innéacs ithreach P • • Úsáid Leasachán P • Laghdú ar úsáid an Cheimiceáin N

• Méadú • Fad 72 faoin

gcéad • Fad 31 faoin

gcéad • 75 faoin gcéad de

shamplaí @ 2/3 • 5kg/heic • ↓ 20 faoin gcéad i

gcomparáid le neamh REPS

Tionchar

An chabhair a tugadh chun cur in aghaidh athrú aeráide

Dearfach

- 144 -

Táscairí Sonrach don Chlár Critéir REPS (ríomh-REPS* = córas mapála leictreonach)

REPS

(DAF)

ríomh-REPS*

Gníomh 1: Bainistiú Cothaitheach Meán-achar saothraithe (heic) Meánmhéid Nitrigíne orgánaí beartaithe in aghaidh an heicteáir Miondealú ar fhiontar feirme de réir chatagóire An t-achar conartha REPS atá le bainistiú de réir shonraíochta REPS (heic.)

Comhréir na bhfeirmeacha ar chuid de NHA iad Meán-íocaíocht a fuarthas (Euro) An meán-achar talún aitheanta ar féidir dramhaíl ainmhithe/eile a chur air (heic)

Meán-fhéidearthacht thalamh féaraigh chun dramhaíl ainmhithe agus dramhaíl eile a thógáil (Kg/heic)

Comhréir na n-áiseanna d’eisilteach farae /sadhlais a shásaíonn REPS Comhréir na bhfeirmeacha ina sásaíonn cóiríocht ainmhithe REPS Líon na bhfoirgneamh a dteastaíonn obair leasúcháin uathu do chóiríocht ainmhithe

Líon na bhfoirgneamh nua a theastaíonn do chóiríocht ainmhithe Comhréir na bhfeirmeacha ina sásaíonn stóráil dramhaíl feirme REPS Líon na bhfoirgneamh a dteastaíonn obair leasúcháin uathu do dhramhaíl feirme

Comhréir na bhfeirmeacha a bhfuil réimsí féaraigh acu atá íogair do dhamáiste ón bpóitseáil

Gníomh 2: Bainistiú Féaraigh

Dlús stócála inmholta chun póitseáil a sheachaint (Ha/aonad beostoic) Achar tiomnaithe do mhóinéir thirime thraidisiúnta Achar tiomnaithe do thalamh féaraigh ar mhórán speiceas Achar feirme (heic) agus clóbhair i mbáinseacha air Líon na bhfeirmeacha agus fiontair beostoic mheasctha orthu Líon na bhfeirmeacha agus modh an Chúlchrú á úsáid chun sciodar a leathadh

Lítir sciodair a leatar agus modh an chúlchrú á úsáid Líon na bhfeirmeacha ina n-úsáidtear modh an chúlchrú chun sciodar a leathadh

Líon na bhfeirmeacha ina sriantar speiceas ionrach Gníomh 3: Cosaint Uiscechúrsaí

Líon na bhfeirmeacha a bhfuil toibreacha/uiscechúrsaí orthu ar ghá a chosaint

Meánfhad uiscechúrsa in aghaidh an rannpháirtí (m) Meánfhad fálta uiscechúrsaí a theastaíonn in aghaidh an rannpháirtí (m) Meánfhad cothabhála uiscechúrsa in aghaidh an rannpháirtí (m) An glacadh le Rogha 3A in aghaidh an chontae (imeall breise uiscechúrsa)

Fad (m) an imill bhreise uiscechúrsa An glacadh le Rogha 3B in aghaidh an chontae

An glacadh le Rogha 3C in aghaidh an chontae (Ionchuir cothaitheach a laghdú agus ithreacha leochaileacha a chosaint i ndobharcheantair)

- 145 -

Achar (heic) do Rogha 3C

REPS DAF

Ríomh-REPS

Gníomh 4: Gnáthóga Fiadhúlra a Choinneáil Líon na bhfeirmeacha a bhfuil gnáthóga fiadhúlra neamhsprice le coinneáil orthu

Achar (heic) gnáthóg neamhsprice a aithníodh le haghaidh cosanta ar fheirm

Cineál agus achar (heic) gnáthóg aitheanta neamhsprice An glacadh le Rogha 4A (gnáthóg nua a chruthú) in aghaidh an chontae. Meán-achar (heic) Rogha 4A in aghaidh an rannpháirtí. An glacadh le Rogha 4B (cur crann) in aghaidh an chontae Meánlíon na gcrann a cuireadh in aghaidh an rannpháirtí. An glacadh le Rogha 4C (conairí dúlra) in aghaidh an chontae An glacadh le Rogha 4D (coillearnach feirme a bhunú) in aghaidh an chontae

An t-achar (heic) de choillearnach feirme a bunaíodh

Gníomh 5: Teorainneacha Feirme agus Páirce a Chothabháil

Meánfhad (m) fálta sceach ar theorainneacha feirme le coinneáil in aghaidh na feirme

Meánfhad (m) teorainneacha ballaí cloiche feirme le coinneáil in aghaidh na feirme

Meánfhad (m) teorainneacha ‘eile’ feirme le coinneáil in aghaidh na feirme

Meánfhad (m) fálta sceach inmheánacha le coinneáil in aghaidh na feirme Meánfhad (m) ballaí cloiche inmheánacha le coinneáil in aghaidh na feirme

Meánfhad (m) teorainneacha inmheánacha ‘eile’ le coinneáil in aghaidh na feirme

Meánfhad (m) fálta sceach le cothabháil in aghaidh na feirme le linn an phlean

Meánfhad (m) ballaí cloiche le deisiú in aghaidh na feirme le linn an phlean

An glacadh le Rogha 5A (barrscoitheadh fálta sceach) in aghaidh an chontae

Meánfhad (m) fálta sceach a scoitheadh in aghaidh an rannpháirtí An glacadh le Rogha 5B (fálta sceach a chur ag fás) in aghaidh an chontae

Meánfhad (m) fálta sceach a cuireadh ag fás in aghaidh an rannpháirtí An glacadh le Rogha 5C (fálta sceach nua a chur) in aghaidh an chontae Meánfhad (m) fálta sceach nua a cuireadh in aghaidh an rannpháirtí An glacadh le Rogha 5D (cothabháil bhreise ar bhallaí cloiche) in aghaidh an chontae

Meánfhad (m) ballaí cloiche breise a cothaíodh in aghaidh na feirme

Gníomh 6: Úsáid srianta maidir le lotnaidicídí agus

- 146 -

le leasacháin Is ó tháscairí bhearta 3, 4 agus 5 a thángthas ar tháscairí an bhirt seo

Gníomh 7: Stráicí bufair bithéagsúlachta a bhunú mórthimpeall ar ghnéithe ar díol spéise iad ó thaobh staire/seandálaíochta de

Líon na bhfeirmeacha a bhfuil gnéithe ar díol spéise iad ó thaobh staire/seandálaíochta orthu

Líon na ngnéithe nua seandálaíochta neamhthaifeadta a aithníodh in aghaidh an chontae

An glacadh le Rogha 7A (imill bhreise ar láithreáin seandálaíochta) in aghaidh an chontae

Líon na láithreán in aghaidh an iarratasóra faoi rogha 7A Líon na láithreán atá á mbainistiú faoi rogha 7B

REPS DAF

Ríomh-REPS

Gníomh 8: Cuma na Feirme agus Chlós na Feirme ó Shúil

Céatadán feirmeacha in aghaidh an chontae agus foirgnimh fheirme d’ardchaighdeán orthu le coinneáil

An glacadh le Rogha 8A (úlloird thraidisiúnta) in aghaidh an chontae

Gníomh 9: Curaíocht

Líon na bhfeirmeacha in aghaidh an chontae a bhfuil an churaíocht dearbhaithe acu

Líon na bhfeirmeacha in aghaidh an chontae a bhfuil Rogha 9A acu (clúdach glas a bhunú)

Achar (heic) rogha 9A in aghaidh na feirme Líon na bhfeirmeacha in aghaidh an chontae a bhfuil Rogha 9B acu (bainistiú timpeallachta an chur i leataobh)

Achar (heic) rogha 9B in aghaidh na feirme Líon na bhfeirmeacha in aghaidh an chontae a bhfuil Rogha 9C acu (imill bhreise arúla)

Fad (m) na n-imeall breise arúla in aghaidh na feirme Líon na bhfeirmeacha in aghaidh an chontae agus Rogha 9D acu (barra gránacha/fréimhe íseal-ionchuir)

Achar (heic) rogha 9D in aghaidh na feirme Líon na bhfeirmeacha in aghaidh an chontae agus Rogha 9E acu (barra bithfhuinnimh)

Achar (heic) rogha 9E in aghaidh na feirme Líon na bhfeirmeacha in aghaidh an chontae agus Rogha 9F acu (Íos-bharraí curaíochta)

Achar (heic) rogha 9F in aghaidh na feirme

Caomhnú Acmhainní Géiniteacha Ainmhithe

Líon na bhfeirmeoirí atá ag baint leas as Beart Forlíontach – Caomhnú acmhainní géiniteacha ainmhithe

Meáníocaíocht bhliantúil SM in aghaidh na feirme

- 147 -

Líon na n-ainmhithe ar tugadh tacaíocht dóibh (de réir phóir)

Criosanna Bruachánacha

Líon na bhfeirmeoirí atá ag baint leas as SM – criosanna bruachánacha (de réir speiceas)

Achar (heic) talún i gcriosanna bruachánacha de réir chontae

REPS DAF

ríomh-REPS

LINNET

Líon na bhfeirmeoirí atá ag baint leas as SM- Linnet Achar (heic) talún i SM– Linnet

Barra Curaíochta Íseal-Ionchuir

Líon na bhfeirmeoirí atá ag baint leas as SM – Barra curaíochta íseal-ionchuir

Achar (heic) talún i SM – barra curaíochta íseal- ionchuir

Íoschuraíocht

Líon na bhfeirmeoirí atá ag baint leas as SM – íoschuraíocht Achar (heic) talún i SM – íoschuraíocht

Fiontair Thraidisiúnta Feirme

Líon na bhfeirmeacha a bhfuil úlloird thraidisiúnta athchruthaithe acu Líon na bhfeirmeacha a bhfuil boscaí éan/ialtóg acu

Féaránaigh Thraidisiúnta

Líon na bhfeirmeoirí atá ag baint leas as SM – féaránaigh thraidisiúnta

Féarach Measctha

Líon na bhfeirmeoirí atá ag baint leas as SM – féarach measctha LU agus íocaíocht á fáil faoi SM Achar talún arna shaothrú faoi SM

Báinseach clóbhair

Líon na bhfeirmeoirí atá ag baint leas as SM – báinseach clóbhair Achar (ha) talún i SM – báinseach clóbhair

Caomhnú Ghnáthóg Éan Fiáin

Líon na rannpháirtithe i SM – caomhnú ghnáthóg éan fiáin Meánmhéid SM – caomhnú ghnáthóg éan fiáin

Foirgnimh Oidhreachta

Líon na bhfeirmeoirí atá ag baint leas as SM – foirgnimh oidhreachta

- 148 -

Líon na bhfoirgneamh feirme traidisiúnta a caomhnaíodh

Feirmeoireacht Orgánach

Líon na bhfeirmeacha atá ag plé le feirmeoireacht orgánach Líon na bhfeirmeacha a bhfuil athrú i bpáirt déanta ar an ngabháltas Meánmhéid N orgánach an heicteáir in aghaidh an rannpháirtí Achar (heic) thalamh féaraigh á shaothrú go horgánach Achar (heic) thalamh arúil á shaothrú go horgánach Achar (heic) gairneoireachta á shaothrú go horgánach

- 149 -

Bunlíne Táscairí Táscaire Foinse

Sonraí/Bliain Bunlíne Sprioc 2013

Ithirshampla REPS @ P Innéacs 1 (faoin gcéad) Teagasc 2006 15 12 Ithirshampla REPS @ P Innéacs 2 (faoin gcéad) Teagasc 2006 38 25 Ithirshampla REPS @ P Innéacs 3 (faoin gcéad) Teagasc 2006 25 43 Ithirshampla REPS @ P Innéacs 4 (faoin gcéad) Teagasc 2006 22 20 Meán-ithir REPS P (mg/l) Teagasc 2006 7.67 6.5 Ithirshampla neamhREPS @ P Innéacs 1 (faoin gcéad) Teagasc 2006 15 15 Ithirshampla neamhREPS @ P Innéacs 2 (faoin gcéad) Teagasc 2006 33 22 Ithirshampla neamhREPS @ P Innéacs 3 (faoin gcéad) Teagasc 2006 25 33 Ithirshampla neamhREPS @ P Innéacs 4 (faoin gcéad) Teagasc 2006 27 30 Meán-ithir NeamhREPS P (mg/l) Teagasc 2006 9.16 8.0 N Orgánach/heic UAA (leath.) NFS30 2005 97.3kg 90.0kg N Ceimiceach/heic UAA NFS 2005 94.8kg 60.0kg P Orgánach/heic UAA NFS 2005 14.9kg 15.0kg P Ceimiceach /heic UAA NFS 2005 12.3kg 7.0kg Díolachán Náisiúnta N Ceimiceach (tonna) DAF 2005/06 345,154 320,000 Díolachán Náisiúnta P Ceimiceach (tonna) DAF 2005/06 37,209 30,000 Meánriachtanas aoil (t/heic) Teagasc 2006 4.4 4.0 Meánfhad uiscechúrsa in aghaidh na feirme (m/heic) ríomh-REPS 27 27 Meánlíon gnáthóg neamhainmnithe/feirme ríomh-REPS 2 2 Meánmhéid gnáthóige (heic) ríomh-REPS 2.24 2.5 Meánfhad iomlán fálta sceach/feirme (m/heic) ríomh-REPS 110 112 Meánfhad iomlán ballaí cloiche/feirme (m/heic) ríomh-REPS 16 17 Meánfhad iomlán aon rud eile/feirme (m/heic) ríomh-REPS 80 80 Líon na bhfeirmeacha curaíochta féarach ríomh-REPS 4,000 5,000 Achar gránach earraigh (náisiúnta – heic) DAF 187,000 192,000 Meánlíon na bhfoirgneamh cloiche traidisiúnta/feirme DAF 1 1 Meánlíon gnéithe/feirme ar SMR DAF 1 1 Meánlíon gnéithe nua nár taifeadadh cheana ríomh-REPS 4000 1500 Líon na bhfeirmeoirí ag baint leasa as an mbeart Forlíontach– caomhnú acmhainní géiniteacha ainmhithe

DAF 2006 560 650

Líon na nAonad Beostoic faoin mbeart Forlíontach– caomhnú acmhainní géiniteacha ainmhithe

- Bó Chiarraí DAF 2006 235 350 - Bollatach DAF 2006 0 10 - Maol Éireannach DAF 2006 0 15 - Capall Tarraingthe Éireannach DAF 2006 129 140 - Capaillín Chonamara DAF 2006 300 330 - Capaillín portaigh Chiarraí DAF 2006 0 20 - Caora na Gaillimhe DAF 2006 45 80 Meáníocaíocht in aghaidh an rannpháirtí DAF 2006 €850 (194

íocaíocht) i.e. 4.25 LU

6 LU

Líon na bhfeirmeoirí ag baint leasa as SM an chreasa bhruachánaigh

DAF 2006 260 400

30 An Suirbhé Náisiúnta ar Fheirmeacha

- 150 -

Táscaire Foinse sonraí/Bliain

Bunlíne Sprioc 2013

Achar talún faoi bhainistiú bruachánach DAF 2006 427 heic 800 heic Líon na bhfeirmeoirí ag baint leasa as SM – LINNET DAF 2006 1,378 3,000 Achar (heic) talún i SM – Linnet DAF 2006 2,112 heic 5,000 heic Líon na bhfeirmeoirí ag baint leasa as Úlloird thraidisiúnta

DAF 2006 150 500

Líon na bhfeirmeoirí ag baint leasa as bheart forlíontach an fhéaraigh thraidisiúnta

DAF 0 3000

Achar na mbáinseach clóbhair DAF N/a 110,000 heic Achar ghránaigh íseal-ionchuir DAF 0 9,000 heic Achar choillearnach feirme DAF N/a 1,300 heic Fad fheabhsú fhálta sceach DAF N/a 3,200 km Fad bhunú fhálta sceach DAF N/a 4,800 km Fad chothabháil bhallaí cloiche traidisiúnta DAF N/a 1,500 km Crainn leathanduilleacha á gcur (líon na gcrann) DAF N/a 400,000 Móinéir thirime thraidisiúnta DAF N/a 20,000 heic Barra bithmhaise N/a 1,000 heic Córas feirmeoireachta measctha N/a 220,000 heic Úsáid á baint as cúlchrú N/a 6,000 feirmeoirÚsáid á baint as chriosanna bufair atá curtha N/a 500 heic Íoschuraíocht N/a 10,000 heic Boscaí Neide N/a 1000 feirmeoirGnáthóg nua á cruthú N/a 3,800 heic Clúdach glas á bhunú 910 ha 1,000 heic Bainistiú comhshaoil i ndáil le cur i leataobh N/a 3,300 heic Imill bhreise arúla N/a 38,000 m Imill bhreise uiscechúrsaí N/a 55,000 m Conairí dúlra DAF 2006 16,000

feirmeoir 16,000 feirmeoir

Méadú ar chrios bufair bithéagsúlachta N/a 7,000 láithreánFeirmeoireacht Orgánach – Rannpháirtithe féar (heic) gránaigh (heic) gairneoireacht (heic)

DAF 2006 1,100 feirmeoir

4,000 feirmeoir 70,000 heic

2,200 heic1,300 heic

- 151 -

Spriocanna Rannpháirtíochta/Achair, ábharthacht do chaighdeán uisce, athrú aeráide, tírdhreach agus bithéagsúlacht á léiriú

Beart* U A T B Táscaire Sprioc Caomhnú Éan Fiáin Forl. ● ● ● Glacadh le bearta éagsúla 1,000 feirmeoir Pórtha Tearca Forl. ● ● 1,000 feirmeoir Criosanna Bruachánacha Forl. ● ● ● ● 400 feirmeoir Gnáthóg LINNET Forl. ● ● ● 3,000 feirmeoir Féaránaigh Thraidisiúnta Forl. ● ● ● 3,000 feirmeoir Féarach Measctha Forl. ● ● 10,000 feirmeoir Úlloird Thraidisiúnta Forl. ● ● ● ● 500 feirmeoir Báinseacha Clóbhair Forl/Rogha ● ● ● 110,000heic Barra Gráin Íseal-Ionchuir/Fréimhe etc.

Forl/Rogha ● ● ● ● 9,000heic

Coillearnach/Foraoiseacht Rogha ● ● ● ● 1,300heic Feabhsú Fálta Sceach Rogha ● ● 3,200km Bunú Fál Sceach Nua Rogha ● ● ● 4,800km Cothabháil Bhreise Bhallaí Cloiche

Rogha ● 1,500km

Crainn Leathanduilleacha á gCur Rogha ● ● ● ● 400,000 crann Móinéir Thirime Thraidisiúnta Rogha ● ● ● 20,000heic Talamh Féarach ar Mhórán Speiceas

Rogha ● ● ● 20,000heic

Bithmhais amháin Rogha ● ● ● 1,000heic Córas Feirmeoireachta Measctha a thabhairt isteach

Rogha ● ● ● 220,000heic

Úsáid a bhaint as cúlchrú Rogha ● ● 6,000 feirmeoir Laghdú ar Fhosfar san Ithir Rogha ● 500heic Íoschuraíocht Rogha ● 10,000heic Boscaí Neide Rogha ● 1,000 feirmeoir Cruthú Gnáthóige Nua Rogha ● ● ● 3,800heic Clúdach Glas a Bhunú Rogha ● ● ● 1000heic Bainistiú Timpeallachta chur i leataobh

Rogha ● 3,300 heic

Imill Bhreise Arúla Rogha ● 38,000m Imeall Breise Uiscechúrsa Rogha ● ● ● 55,000m Conairí Dúlra Rogha ● ● ● 16,000 feirmeoirAn Crios Bufair Seandálaíochta a mhéadú *

Rogha ● 7,000 láithreán

Feirmeoireacht Orgánach ● ● ● Féar 216,500,000heic Gránaigh 2,200heic Gairneoireacht 1,300heic

* U = Caighdeán an Uisce A = Athrú Aeráide T = Tírdhreach B = Bithéagsúlacht

- 152 -

5.3 Ais 3: Caighdeán Beatha i gceantair thuaithe agus éagsúlú an gheilleagair tuaithe

Achoimre ar ghníomhaíochtaí Déanfar gach beart in Ais 3 a sheachadadh le cur chuige LEADER. Déanfaidh na bearta sin freastal ar chuspóir Ais 3 maidir le caighdeán beatha i gceantair thuaithe a fheabhsú agus maidir le héagsúlú an gheilleagair thuaithe a chur chun cinn trí:

• Ghníomhaíocht eacnamaíoch agus rátaí fostaíochta sa gheilleagar tuaithe a mhéadú trí éagsúlú ar an bhfeirm go gníomhaíochtaí neamhthalmhaíochta

• Thacaíocht a thabhairt do chruthú agus d’fhorbairt mionfhiontraíochta sa gheilleagar tuaithe níos leithne

• Thurasóireacht tuaithe, tógtha ar fhorbairt inbhuanaithe acmhainní nádúrtha, agus oidhreacht nádúrtha agus cultúrtha na hÉireann, a spreagadh

• Rochtain cónaitheoirí faoin tuath ar sheirbhísí bunaidh a fheabhsú trí aghaidh a thabhairt, mar shampla, ar shaoráidí áineasa neamhleora

• Shráidbhailte agus a gceantair máguaird a athnuachan trí fheabhas a chur ar a bhfuil in ann dóibh san eacnamaíocht agus ar chaighdeán beatha

• An oidhreacht nádúrtha agus tógtha a choinneáil, a athchóiriú agus a uasghrádú.

Déanann an tábla seo a leanas achoimre ar an staid bunlíne agus ar na spriocanna d’Ais 3.

Táscaire Tomhas Bunlíne Sprioc Tábhacht ceantar tuaithe Céatadán den daonra i gceantair thuaithe 59 faoin gcéad 59 faoin

gcéad Feirmeoirí a bhfuil gníomhaíocht bhrabúsach eile acu

Sealbhóirí-bainisteoirí aonair a bhfuil gníomhaíocht bhrabúsach eile acu mar chéatadán de líon iomlán na sealbhóirí feirme (sealbhóirí-bainisteoirí aonair)

Is feirmeoirí páirt-aimseartha iad 42 faoin gcéad d’fheirmeoirí

50 faoin gcéad

Forbairt fostaíochta na hearnála neamhthalmhaíochta -

Fostaíocht in earnálacha tánaisteacha agus treasacha

Tá 93 faoin gcéad dóibh siúd atá fostaithe sna hearnálacha tánaisteacha agus treasacha

96 faoin gcéad

Forbairt eacnamaíoch na hearnála neamhthalmhaíochta

GVA in earnálacha tánaisteacha agus treasacha

97.4 faoin gcéad GVA

98 faoin gcéad

Forbairt fhéinfhostaíochta

Daoine féinfhostaithe Rangaítear 16.9 faoin gcéad de dhaoine atá ag obair mar fhostóir nó oibrí ar a shon féin

20 faoin gcéad

Infrastruchtúr turasóireachta i gceantar tuaithe

Méid an infrastruchtúir don siúl mar chaitheamh aimsire

8,300 km de shiúlbhealach

Uasghrádú 10 faoin gcéad go caighdeáin

- 153 -

an Ghréasáin Náisiúnta Slite Slímharcáilte

Glacadh leis an Idirlíon i gceantair thuaithe

Daoine a chuaigh leis an idirlíon DSL mar chéatadán den daonra iomlán

Níos lú ná 5 faoin gcéad

20 faoin gcéad

Forbairt in earnáil na seirbhísí

GVA i seirbhísí mar chéatadán de GVA iomlán

56 faoin gcéad 60 faoin gcéad

Imirce glan Imirce glan isteach sa Stát 53,400 duine Coinnigh Foghlaim ar feadh an tsaoil i gceantair thuaithe

céatadán na n-aosach (25-64 bliain) atá rannpháirteach in oideachas agus in oiliúint

8 faoin gcéad (figiúr náisiúnta)

12 faoin gcéad

- 154 -

BEARTA AIS 3

Éagsúlú i nGníomhaíochtaí Neamh-Thalmhaíochta

Bonn dlíthiúil Airteagal 52 (a) (i) de Rial. (CE) Uimh 1698/2005 Airteagal 53 agus pointe 5.3.3.1.1 d’Iarscríbhinn II de Rial. (CE) Uimh 1974/2006

Cód an Bhirt: 311

Réasúnaíocht maidir le hidirghabháil Is é príomhfhócas an bhirt seo deiseanna fostaíochta eile ar an bhfeirm a chruthú i ngníomhaíochtaí agus i seirbhísí neamhthalmhaíochta. Is gné den fheirmeoireacht é an méadú ar líon na bhfeirmeacha nach bhfuil ábalta teaghlaigh feirme a choinneáil níos mó gan forlíonadh ioncam breise ar an bhfeirm, gné atá ag dul i méid. Ach níl ach b’fhéidir 3 faoin gcéad d’fheirmeacha a bhfuil baint acu faoi láthair le cineál éigin gníomhaíochta neamhthalmhaíochta nó foraoiseachta. Is sampla é an agrathurasóireacht de ghníomhaíocht chomhlántach a nascann go maith le gníomhaíocht feirme agus ar féidir leis freisin deis a thabhairt do mhórán teaghlach feirme fiontar inmharthana eile ar fheirm a fhorbairt. Cuspóir an bhirt Méadú suntasach a dhéanamh ar chéatadán na ngabháltas ina n-úsáideann ball den teaghlach feirme sócmhainní seasta na feirme in aon ghníomhaíocht neamhthalmhaíochta chun brabach eacnamaíoch a dhéanamh. Ábhar Cé go gcuimsíonn scóip an bhirt gach gníomhaíocht neamhthalmhaíochta, áireofar ar na gníomhartha coiteann:

• Soláthar saoráidí turasóireachta. Ar na cineálacha saoráidí atá beartaithe bheadh athchóiriú ar fhoirgnimh fheirme chun críocha turasóireachta, siúl, iascach, fálróid ar chapaillíní, fairtheoireacht éan etc.

• Forbairt a dhéanamh ar thurasóireacht nideoige agus ar sheirbhísí oideachasúla mar ealaíona agus ceardaíocht, soláthar speisialtachta bia, feirmeacha oscailte etc.

• Forbairt a dhéanamh ar shiopaí feirme a dhíolann táirgí dúchais agus táirgí a rinneadh sa bhaile/go háitiúil

Spriocghrúpa Duine den teaghlach feirme. Sprioc-cheantar Gach gabháltas talmhaíochta Maoiniú

- Costas Iomlán: €30.16m - Caiteachas Poiblí: €16.66m

- 155 -

Spriocanna cainníochtaithe do chomh-tháscairí AE

An cineál táscaire Táscaire Sprioc 2007-2013 Líon na dtairbhithe Féach thíos Aschur Méid iomlán infheistíochta €30.16 milliún Méadú ar GVA neamhthalmhaíochta i ngnóthais a fuair tacaíocht

Féach thíos

Toradh

Oll-líon na bpost a cruthaíodh Féach thíos Glanluach breise a nochtar i PPS Féach thíos

Tionchar Glanlíon na bpost breise lánaimseartha coibhéiseacha a cruthaíodh

Féach thíos

Aschur: Líon na dtairbhithe: 800

Líon na dtairbhithe Iomlán: Fir Mná

800 600 200

Catagóir Aoise:

< 25 bliain – 50 > 25 bliain – 750

An cineál gníomhaíochta neamhthalmhaíochta: - Gníomhaíocht Turasóireachta - Gníomhaíocht Ceirde - Gníomhaíocht Trádála/Miondíola - Eile

250 200 50 300

Toradh: Méadú ar GVA neamhthalmhaíochta i ngnóthais a fuair tacaíocht agus 2006 á úsáid mar fhigiúr bunlíne agus pleanáil incriminte bliantúil ina dhiaidh sin.

Oll-líon na bpost a cruthaíodh: 1,250 lánaimseartha Inscne Aois Ar Fheirm Eisfheirm Oll-líon na bpost a cruthaíodh

Fir: 750

Mná: 500

< 25 bliain – 100

> 25 bliain – 1,150

200 1,050

Líon breise turasóirí

Méadú 10,000 maidir le cuairteoirí agrathurasóireachta in aghaidh na bliana

Tionchar:

- 156 -

Glanluach breise a nochtar i PPS €5.66m

Cruthú Fostaíochta: 1,500 lánaimseartha coibhéiseach Inscne Aois Ar Fheirm Eisfheirm Glanchruthú Fostaíochta:

Fir: 900 Mná: 600

< 25 bliain - 150 > 25 bliain - 1,350

250 1,250

- 157 -

Tacaíocht do Chruthú agus d’Fhorbairt Gnó

Bonn dlíthiúil Airteagal 52 (a) (ii) de Rial. (CE) Uimh 1698/2005 Pointe 5.3.3.1.2 d’Iarscríbhinn II de Rialachán (CE) Uimh 1974/2006

Cód an Bhirt: 312

Réasúnaíocht maidir le hidirghabháil Fágann athrú leanúnach ar phatrúin feirmeoireachta mar aon leis an riachtanas fostaíocht agus roghanna fiontraíochta eile a sholáthar do chónaitheoirí faoin tuath go bhfuil gá díriú ar fhorbairt eacnamaíoch acmhainní tuaithe. Caithfear díriú ar earnálacha a bhaineann leas as acmhainní nádúrtha trí bhearta nuálaíocha. Tá forbairt mionfhiontair faoin gceannteideal seo nasctha go dlúth le gníomhartha eacnamaíocha faoi cheannteidil eile san ais mar thurasóireacht tuaithe/agrathurasóireacht, tionscnaimh atá neamhdhíobhálach don timpeallacht agus rogha fuinnimh. Ní mór do ghníomhartha anseo freisin, nuair is cuí, tacú le tionchar eacnamaíoch idirghabhálacha comhchosúla eacnamaíocha faoi na haiseanna eile, agus iad a neartú. Cuspóir an bhirt Ceantair thuaithe a chur sa riocht chun gníomhaíocht eacnamaíoch dhóthanach a sholáthar le daoine a mhealladh chun cónaí ansin agus obair ansin, agus ar an mbealach seo cothromaíocht a chur ar fáil do mhealladh eacnamaíoch bailte Geataí a mbeifear ag díriú orthu chun forbartha faoin Straitéis Spáis Náisiúnta. Ábhar:

• Infheistíocht roghnaithe i spás beag fiontair thuaithe • Soláthar réimse cineálacha cúnaimh d’fhiontair ag tosú amach agus do

leathnú fiontar atá ann cheana, glacadh le teicneolaíochtaí nua san áireamh

• Forbairt táirgí agus gníomhaíochtaí nuálaíocha • Soláthar réimse cineálacha cúnaimh chun cur le luach táirgí áitiúla, lena

n-áirítear tacaíocht do ghréasáin ghnó, margaíocht comhchoiteann, tioncnaimh bhrandáil áitiúil, agus feabhas ar chaighdeán agus ar fhorbairt shaoráidí próiseála do cheardaithe

• Tabharfar tacaíocht freisin do chumas-úsáide áitiúil ICT, próiseáil lárnaithe ar-líne maidir le gníomhaíochtaí riaracháin mionfhiontair mar shampla

• Gníomhartha chun fiontraíocht tuaithe a chothú, go háirithe i gcomhar le tacaíocht do thaighde mionscála, d’anailís agus d’fhorbairt.

Is riachtanas é faoin mbeart seo go mbeadh comhaontú earnála ann idir an Grúpa Gnímh Áitiúil agus an Bord Fiontair Contae cuí. Is féidir, más cuí agus má chomhthoilítear é, gur leanúint a bheadh anseo de chomhaontú a bhí i bhfeidhm faoi chlár LEADER 2000 - 2006

Spriocghrúpa

- 158 -

Gach cónaitheoir tuaithe atá ag plé faoi láthair le gníomhaíocht mionfhiontair tuaithe nó ar mian leo mionfhiontar a bhunú Sprioc-cheantar Gach ceantar tuaithe

Maoiniú: - Costas Iomlán: €93.36 m - Caiteachas Poiblí €48.26 m

Spriocanna cainníochtaithe do chomh-tháscairí AE An cineál táscaire Táscaire Sprioc 2007-2013

Aschur Líon na mionfhiontar ar tacaíodh leo

Féach thíos

Oll-líon na bpost a cruthaíodh Féach thíos Toradh Méadú ar GVA

neamhthalmhaíochta i ngnóthais a dtugtar tacaíocht dóibh

Féach thíos

Glanluach breise a nochtar i PPS Féach thíos Tionchar Glanlíon na bpost lánaimseartha

coibhéiseacha breise a cruthaíodh Féach thíos

Aschur Líon na mionfhiontar nua nó atá ann cheana a fuair tacaíocht: 10,000 Stádas Mionfhiontair Catagóir Aoise Cineál Mionfhiontair Nua – 3,500 * * Ann cheana – 6,500 * *

Toradh Oll-líon na bpost a cruthaíodh: 7,000 Inscne Aois Ar Fheirm Eisfheirm Oll-líon na bpost a cruthaíodh

Fir: 4,200 Mná: 2,800

< 25 bliain – 1,000 > 25 bliain-6,000

700 6,300

Fás eacnamaíoch á nochtadh i GVA neamhthalmhaíochta de réir réigiúin, ó bhunlíne 2006

Tionchar

Glanluach breise á nochtadh i PPS €16.40m

- 159 -

Cruthú fostaíochta: 8,000 Glanlíon post FTE

Inscne Aois Ar

Fheirm Eisfheirm

Líon na bpost FTE a cruthaíodh

Fir: 4,800 Mná: 3200

< 25 bliain– 1,200 > 25 bliain – 6,800

800 7,200

- 160 -

Gníomhaíochtaí Turasóireachta a Spreagadh

Bonn dlíthiúil Airteagal 52 (a) (iii) de Rial. (CE) Uimh 1698/2005 Pointe 5.3.3.1.3 d’Iarscríbhinn II de Rialachán (CE) Uimh 1974/2006 Cód an Bhirt: 313 Réasúnaíocht maidir le hidirghabháil Is cuid dhílis d’fhiontar níos leithne tuaithe í an turasóireacht i bhformhór na gceantar tuaithe agus ba chóir an dá rud sin a fhorbairt ar bhealach comhtháite nuair is féidir. Tá dlúthbhaint ag turasóireacht tuaithe le gníomhaíocht talmhaíochta freisin. Is dúshlán é an easpa cothromaíochta réigiúnaí d’inmharthanacht turasóireachta tuaithe amach anseo. Caithfear fócas an bhirt seo a leathnú amach chun gnéithe eile den áineas tuaithe a chuimsiú, lena n-áirítear riachtanais infrastruchtúir agus sineirgíocht leis an Straitéis Áineasa Tuaithe. Mar gheall ar nádúr leathan an bhirt seo ní mór do ghníomhartha ag an leibhéal teorann comhtháiteacht fhoriomlán a léiriú trí ghníomhartha cuí a bhaineann le hagrathurasóireacht, fiontar tuaithe agus caomhnú oidhreachta agus cultúir náisiúnta. Ní mór go mbeadh tuiscint agus cosaint timpeallachta ina ngnéithe intreacha den bheart seo. Cuspóir an bhirt Acmhainneacht turasóireachta inbhuanaithe, cothrom ó thaobh réigiúin, gach ceantar tuaithe a uasmhéadú trí infrastruchtúr riachtanach a sholáthar agus tríd an tuath a fhorbairt mar acmhainn áineasa do chách. Ábhar

• Anailís agus soláthar riachtanas infrastruchtúir don turasóireacht agus d’áineas tuaithe i gceantar sainithe

• Cothabháil ghnéithe dúchais– ar bhealach a chosnaíonn oidhreacht na ngnéithe– mar shampla línte traenach, cosáin tarraingthe canálach, bóithre portaigh etc. nach bhfuil in úsáid níos mó.

• Forbairt úsáid foraoise don chaitheamh aimsire faoin dtuath • Forbairt turasóireachta nideoige mar ealaíona agus ceardaíocht, soláthar

bia speisialtachta, éiceathurasóireacht, ginealach, seandálaíocht etc. • Forbairt úsáid saoráidí an idirlín agus ríomhthráchtála go ginearálta le

seirbhísí áirithinte agus seirbhísí eolais a chur ar fáil do thurasóirí.

Spriocghrúpa Gach cónaitheoir tuaithe Sprioc-cheantar Gach ceantar tuaithe Maoiniú

- Costas Iomlán: €69.00m - Caiteachas poiblí €45.40m

- 161 -

Spriocanna cainníochtaithe do chomh-tháscairí AE An cineál táscaire Táscaire Sprioc 2007-2013

Líon na ngníomhartha nua turasóireachta ar tacaíodh leo

Féach thíos

Aschur

Méid iomlán infheistíochta €69.0 milliún Líon breise cuairteanna turasóirí Féach thíos Toradh Oll-líon na bpost a cruthaíodh 1,500 Glanluach breise á nochtadh i PPS Féach thíos

Tionchar Glanlíon na bpost nua lánaimseartha breise coibhéiseacha a cruthaíodh

500

Aschur Infrastruchtúr ar

Mhionscála Infrastruchtúr Áineasa

Forbairt agus/nó margaíocht seirbhísí turasóireachta a bhaineann le turasóireacht tuaithe

Líon na ngníomhartha nua turasóireachta ar tacaíodh leo

500 500 1,225

Toradh Fanacht Thar

Oíche Líon na gcuairteoirí lae

Líon na gcuairteanna breise ó thurasóirí in aghaidh na bliana

5,000 15,000

Tionchar

Glanluach breise á nochtadh i PPS €15.43m

Glanlíon na bpost breise lánaimseartha coibhéiseacha a cruthaíodh 500

Cruthú fostaíochta Inscne Aois Ar Fheirm Eisfheirm Líon na bpost a cruthaíodh

Fir: 250 Mná: 250

< 25 bliain – 100 > 25 bliain – 400

150 350

Táscaire feidhmíochta breise

- 162 -

Líon lucht saoire ón iasacht a chaitheann a saoire go príomha faoin dtuath Bunlíne: 1.2 milliún Sprioc: 1.8 milliún

Táscaire feidhmíochta breise

Líon na gcuairteoirí ón iasacht a bhíonn ag plé le rothaíocht, fánaíocht agus siúl Bunlíne: 0.3 milliún Sprioc: 0.6 milliún

- 163 -

Seirbhísí Bunúsacha don Gheilleagar agus do Phobal na Tuaithe

Bonn dlíthiúil Airteagal 52 (b) (i) de Rial. (CE) Uimh 1698/2005 Pointe 5.3.3.2.1 d’Iarscríbhinn II de rialachán (CE) Uimh 1974/2006

Cód an Bhirt: 321

Réasúnaíocht maidir le hidirghabháil Bíonn tionchar suntasach ag saincheisteanna chaighdeán beatha, lena n-áirítear infhaighteacht seirbhísí agus cúinsí maireachtála, ar chomh mór agus a thoilíonn daoine filleadh nó athlonnú go ceantair thuaithe chun cur fúthu nó dul ag obair. Cé go dtugann seirbhísí príomhshrutha rialtais aghaidh ar sholáthar príomhsheirbhísí trí ghníomhartha comhtháite, is féidir aghaidh a thabhairt faoin mbeart seo ar thionscnaimh chaighdeán beatha áirithe a bhíonn dírithe go sonrach ar phobail thuaithe. Caithfidh tionscnaimh dá leithéid comhlántacht a léiriú agus dúbailt a sheachaint, le soláthar seirbhíse níos leithne, mar a bhfuil cur síos air sa chaibidil shonrach ar an ngeilleagar tuaithe sa Phlean Forbartha Náisiúnta 2007 – 2013. Sa chomhthéacs seo is bac suntasach é easpa saoráidí dóthanacha cultúir agus fóillíochta ar a bhforbairt tuilleadh. Cuspóir an bhirt Saoráidí cultúir agus fóillíochta cuí a aithint agus a sholáthar do phobail áitiúla, saoráidí nach bhfuil ar fáil acu ar dhóigh eile. Ábhar Cé go bhféadfadh go mbeadh mórdhifríochtaí idir riachtanais daonra níos iargúlta tuaithe agus ceantair pheiri-uirbeacha, tabharfaidh tionscnaimh aghaidh go ginearálta ar sholáthar na nithe seo a leanas:

• Saoráidí taitneamhachta agus fóillíochta • Tacaíocht do ghníomhaíochtaí cultúrtha • Saoráidí áirithe ealaíona • Infrastruchtúr ginearálta pobail agus infrastruchtúr áineasa • Gníomhaíochtaí nuálaíocha i bpobail áitiúla mar líonraí sóisialta agus

eolais etc.

Ba chóir gach measúnú agus gach gníomh a chur i gcrích i gcomhairle leis na húdaráis áitiúla cuí agus lena gcomhaontú. Caithfidh aon trealamh, ghníomhaíocht nó infrastruchtúr a chuirtear ar fáil a bheith inrochtana ag gach grúpa aoise agus sóisialta sa phobal atá i gceist. Déanfar gníomhaíochtaí príomhshrutha eagraíochtaí agus comhlachtaí spóirt a eisiamh ó thacaíocht faoin mbeart seo.

An cineál costais a chlúdaítear: Costais chaipitil amháin mar sholáthar infrastruchtúir, trealamh agus tacaíocht agus forbairt speisialaithe maidir le fáil ar shraith scileanna speisialaithe. Socruithe Idirlinne: Ní thagann siad i gceist mar nach gcuirtear gníomhartha faoin mbeart seo in áit bearta atá ann cheana a sheachadtar trí údaráis áitiúla atá maoinithe go náisiúnta, ach comhlántar na bearta seo.

- 164 -

Spriocghrúpa Gach grúpa pobail tuaithe Sprioc-cheantar Gach ceantar tuaithe Maoiniú

- Costas Iomlán: €66.00m - Caiteachas Poiblí: €49.61m

Spriocanna cainníochtaithe do chomh-tháscairí AE

An cineál táscaire Táscaire Sprioc 2007-2013 Líon na ngníomhartha ar tugadh tacaíocht dóibh

Féach thíos

Aschur

Méid iomlán infheistíochta €66.00m An daonra i gceantair thuaithe a bhaineann tairbhe as seirbhísí feabhsaithe

Féach thíos

Toradh Méadú ar dhul i bhfeidhm an idirlín i gceantair thuaithe

Ní thugtar tacaíocht dó faoin mbeart seo

Glanluach breise á nochtadh i PPS Féach thíos Tionchar Glanlíon na bpost breise

lánaimseartha coibhéiseacha a cruthaíodh

Féach thíos

Aschur

Saoráidí Taitneamhachta/Fóillíochta

Saoráidí Ealaíon/Cultúir

Infrastruchtúr Áineasa

Líon na ngníomhartha ar tugadh tacaíocht dóibh

500 500 500

Toradh

Saoráidí Taitneamhachta/Fóillíochta

Saoráidí Ealaíon/Cultúir

Infrastruchtúr Áineasa

Líon na bPobal a bhain tairbhe as na gníomhartha

300 300 300

Ní thugtar tacaíocht do dhul i bhfeidhm breise an idirlín faoin mbeart seo.

Tionchar

- 165 -

Glanluach breise á nochtadh i PPS €16.87m

Glanlíon na bpost breise lánaimseartha coibhéiseacha a cruthaíodh

750

An líon a bhain tairbhe as saoráidí de réir chatagóire (táscaire nua)

Inscne Aois Grúpa Sóisialta Infrastruchtúr Fir: 15,000

Mná: 15,000 < 25 bliain – 10,000 > 25 bliain – 20,000

- 166 -

Athnuachan agus Forbairt Shráidbhailte

Bonn dlíthiúil Airteagal 52 (b) (ii) de Rial. (CE) Uimh 1698/2005 Pointe 5.3.3.2.2 d’Iarscríbhinn II de rialachán (CE) Uimh 1974/2006

Cód an Bhirt: 322

Réasúnaíocht maidir le hidirghabháil Is pointí fócais iad sráidbhailte agus bailte beaga do chuid shuntasach de phobal na tuaithe agus dá réir sin is tosaíocht iad d’fhorbairt infrastruchtúir. Leathnóidh an fócas ar fheabhsú go feabhas a chur ar shráidbhailte, ar bhailte beaga agus ar an tuath mórthimpeall. Tabharfaidh gníomhartha aghaidh ar chur le gnéithe timpeallachta, taitneamhachta agus struchtúr dromchla na bpobal seo agus dá réir beidh comhlántacht acu le bearta eile de chuid Ais 3, go háirithe le turasóireacht agus le caomhnú na hoidhreachta áitiúla. Caithfear gach gníomh faoin mbeart seo a bhaineann le hinfrastruchtúr poiblí a aontú leis an údarás áitiúil cuí. Cuspóir an bhirt Infrastruchtúr cuí ar mhionscála a sholáthar chun cur le taitneamhacht eacnamaíoch agus shóisialta sráidbhailte, bailte beaga agus na dúiche mórthimpeall Ábhar

• Uasghrádú timpeallachta e.g. uasghrádú páirceanna, ceantair chathartha, cosáin cois abhann etc.

• Saoráidí rochtana ar thaitneamhachtaí • Fóntais phoiblí mar shoilsiú sráide etc. • Uasghrádú ginearálta dromchla agus athchóiriú foirgneamh tréigthe

iomchuí gan foirgnimh fheirme thraidisiúnta a áireamh a bheidh i dteideal tacaíochta faoi Ais 2.

• Margaí Feirmeora • Gníomhartha eile ar mhionscála

Líne Dheighilte Beidh bearta athnuachana uirbeacha, a dtugann an ERDF tacaíocht dóibh, teoranta do bhailte Geataí agus Mol amháin. Ní bheidh fáil ar an mbeart athnuachana sráidbhaile faoin EAFRD i mbailte Geataí agus Mol agus tabharfar aird iomlán ar shainmhíniú ceantair thuaithe sa chlár seo

Spriocghrúpa Gach cónaitheoir tuaithe Sprioc-cheantar An tuath, sráidbhailte agus bailte beaga Maoiniú

- Costas Iomlán: €72.00m - Caiteachas Poiblí: €54.20m

Spriocanna cainníochtaithe do chomh-tháscairí AE

- 167 -

An cineál táscaire Táscaire Sprioc 2007-2013 Líon na sráidbhailte inar cuireadh gníomhartha i bhfeidhm

Féach thíos

Aschur

Méid iomlán infheistíochtaí €72.0 milliún An daonra i gceantair thuaithe ag baint tairbhe as seirbhísí feabhsaithe

Féach thíos

Toradh

Méadú ar dhul i bhfeidhm an idirlín i gceantair thuaithe

Féach Thíos

Glan luach breise á nochtadh i PPS Féach thíos Tionchar Glanlíon na bpost breise

lánaimseartha coibhéiseacha a cruthaíodh

Féach thíos

Aschur

Gníomhaíocht Líon na sráidbhailte agus na bpobal a bhain tairbhe as feabhsú

Athnuachan Foirgneamh 1,000 Uasghrádú Timpeallachta 1,000 Margaí Feirmeoirí 175 Feabhsuithe dromchla agus taitneamhachtaí

2,000

Infrastruchtúr mionscála eile 1,000 Toradh An daonra i gceantair thuaithe ag baint tairbhe as gníomhartha feabhsaithe: tairbhe eacnamaíoch, sóisialta, tomhaltóra agus súl san áireamh

An daonra a bhain tairbhe

Athchóiriú Uasghrádú Margaí Dromchla Eile

Bailte beaga 200,000 300,000 40,000 800,000 100,000

Sráidbhailte 30,000 100,000 50,000 300,000 100,000

An Tuath 20,000 100,000 10,000 50,000 20,000

Tionchar

Glanluach breise á nochtadh i PPS €18.50m

Glanlíon na bpost breise lánaimseartha coibhéiseacha a cruthaíodh

1,000

- 168 -

Caomhnú agus Uasghrádú na hOidhreachta Tuaithe

Bonn dlíthiúil Airteagal 52 (b) (iii) de Rial. (CE) Uimh 1698/2005 Pointe 5.3.3.2.3 d’Iarscríbhinn II de rialachán (CE) Uimh 1974/2006

Cód an Bhirt: 323

Réasúnaíocht maidir le hidirghabháil Caithfear acmhainní oidhreachta tuaithe, bídís nádúrtha, tógtha nó cultúrtha, a fhorbairt agus a úsáid ar bhealach inbhuanaithe do leas an phobail agus ar son an leasa sin. Faoin mbeart seo ba chóir gníomhartha caomhnaithe a leathnú ní hamháin le gníomhartha caomhnaithe agus cosanta don oidhreacht nádúrtha, cultúrtha, sóisialta agus na teanga dúchais a áireamh, ach le tionscnaimh réamhghníomhacha maidir le húsáid acmhainní áitiúla a chuimsiú freisin chun roghanna fuinnimh inbhuanaithe agus inathnuaite a sholáthar do phobail thuaithe. Ar an gcaoi chéanna, ba chóir go mbeadh gníomhartha a bhaineann le feasacht ar thimpeallacht agus le timpeallacht a fheabhsú comhlántach leis na gníomhartha faoi roinn an Chomhshaoil talmhaíochta den chlár go háirithe. Ba chóir go mbeadh gné láidir pobail áitiúil ag baint le gníomhartha den sórt sin agus ba chóir dóibh aghaidh a thabhairt ar chosaint na timpeallachta nádúrtha, go háirithe maidir le caighdeán an uisce agus díghrádú taitneamhachtaí nádúrtha lena n-áirítear tránna áitiúla agus ceantair chósta eile a bhfuil luach ard timpeallachta agus eacnamaíochta acu do phobail áitiúla. Beidh céim ard comhlántachta in éineacht le gníomhartha fuinnimh inathnuaite faoi Ais 1 agus gníomhartha comhshaoil talmhaíochta faoi Ais 2 éigeantach faoi mbeart seo. Díreoidh gníomhartha, arna maoiniú faoin EAFRD d’fhonn réimsí uisce áitiúla a chosaint, ar luach taitneamhachta agus áineasa acmhainní den sórt sin agus tabharfaidh idirghabhálacha a fhaigheann tacaíocht ón ERDF aghaidh ar chaighdeáin cáilíochta i ndáil le cóireáil uisce agus i ndáil le huisce le n-ól. Ar an gcuma chéanna is faoi Ais 2, den chuid is mó, a bheifear ag tacú le gníomhartha ag leibhéal na feirme maidir le hacmhainní uisce a chosaint agus ní bheidh gníomhartha den sórt sin i dteideal tacaíochta faoin mbeart seo. Cuspóir an bhirt Cur chuige comhtháite a sholáthar do chosaint na hoidhreachta áitiúla trí shraith ghníomhartha caomhnaithe bainteach le chéile, comhlánaithe le raon tionscnamh a ceapadh chun cabhair eacnamaíoch inbhuanaithe na hoidhreachta nádúrtha a fhorbairt. Ábhar

• Gníomhartha chun ailtireacht dhúchasach, ceirdeanna, seandálaíocht, traidisiúin chultúrtha etc a chaomhnú agus a fhorbairt

• Pleananna comhtháite d’athchóiriú agus d’fhorbairt ceantar nádúrtha atá suntasach go háitiúil, gnéithe agus ceantair a bhfuil tábhacht timpeallachta leo

• Gníomhartha timpeallachta pobail chun luach áineasa acmhainní uisce áitiúil agus ceantair a bhfuil ardluach dúlra acu a chosaint agus a athchóiriú

• Tionscnaimh thimpeallachta eile dírithe ar laghdú dramhaíola

- 169 -

• Gníomhartha fuinneamh eile nó gníomhartha fhuinneamh inathnuaite ag tabhairt aghaidh ar oiriúnacht teicneolaíochtaí nua chun freastal ar riachtanais fuinnimh pobail; gníomhartha feasachta do ghrúpaí pobail agus, faoi chúinsí áirithe, cúnamh caipitil do ghrúpaí pobail a théann i muinín teicneolaíocht den sórt sin.

Maidir leis sin ní mór do Thionscnaimh Fuinnimh Inathnuaite a bheith dírithe ar an bpobal ach béim chomh mór céanna ar chosaint timpeallachta don cheantar tuaithe atá i gceist. Beidh cuid mhór de thionscnaimh fuinnimh inbhuanaithe den sórt sin, ó thaobh a nádúir féin, lonnaithe i gceantair d’ardluach dúlra rud a fhágann go bhfuil nasc nádúrtha eatarthu faoin gceannteideal seo.

Caithfear gníomhartha, go háirithe i réimse an fhuinnimh inathnuaite agus a bhfuil gné timpeallachta ag baint leo, a aontú leis na gníomhaireachtaí stáit cuí agus caithfidh siad urraim a bheith acu don reachtaíocht timpeallachta go léir agus teacht leis na caighdeáin chleachtas is fearr.

Spriocghrúpa Daonra na tuaithe Sprioc-cheantar Gach ceantar tuaithe Maoiniú:

- Costas Iomlán: €74.00m - Caiteachas Poiblí: €51.70m

Spriocanna cainníochtaithe do chomh-tháscairí AE

An cineál táscaire

Táscaire

Sprioc 2007-2013 Líon na ngníomhartha oidhreachta tuaithe ar tacaíodh leo

Féach thíos

Aschur

Méid iomlán infheistíochtaí Féach thíos

Toradh An daonra i gceantair thuaithe a bhain tairbhe as seirbhísí feabhsaithe

Féach thíos

Glanluach breise á nochtadh i PPS Féach thíos Tionchar Glanlíon na bpost breise

lánaimseartha coibhéiseacha a cruthaíodh

Féach thíos

Aschur

- 170 -

Oidhreacht Nádúrtha/Dhúchasach

Oidhreacht Chultúrtha

Tionscnaimh Timpeallachta

Fuinneamh Inathnuaite

Líon na ngníomhartha oidhreachta tuaithe ar tacaíodh leo

1,000 1,000 1,000 500

Méid iomlán infheistíochtaí

€15m €15m €15m €29m

Toradh Oidhreacht

Nádúrtha/Dhúchasach Oidhreacht Chultúrtha

Tionscnaimh Timpeallachta

Fuinneamh Inathnuaite

Catagóir pobal de réir dhaonra

Baile Beag 10 faoin gcéad

Sráidbhaile 20 faoin gcéad

An Tuath 70 faoin gcéad

Baile 30 faoin gcéad

Sráidbhaile 40 faoin gcéad

An Tuath 30 faoin gcéad

Baile 20 faoin gcéad

Sráidbhaile 25 faoin gcéad

An Tuath 55 faoin gcéad

Baile 30 faoin gcéad

Sráidbhaile 50 faoin gcéad

An Tuath 20 faoin gcéad *

Líon iomlán na ndaoine a bhain tairbhe

800,000 500,000 500,000 700,000

Tionchar

Glanluach breise á nochtadh i PPS €17.60 milliún Glanlíon na bpost breise lánaimseartha coibhéiseacha a cruthaíodh

750

- 171 -

Beart Oiliúna agus Faisnéise do Fhachtóirí Geilleagracha sna Réimsí atá Clúdaithe Faoi Ais 3

Bonn dlíthiúil Airteagal 52 (c) de Rial. (CE) Uimh 1698/2005 Pointe 5.3.3.3 d’Iarscríbhinn II de rialachán (CE) Uimh 1974/2006 Cód an Bhirt: 331 Réasúnaíocht maidir le hidirghabháil Tá sé mar thosaíocht fhoriomlán ag an ais gníomhaíocht eacnamaíoch agus shóisialta a spreagadh i gceantair thuaithe. Roghnaíodh raon gníomhaíochtaí chun an tosaíocht sin a chur a gcrích leis an uastionchar eacnamaíoch agus sóisialta a sheachadadh agus ag an am céanna comhlántacht inmheánach agus sheachtrach a léiriú ag leibhéal aise. Chun go n-éireoidh go maith le feidhmiú na mbeart sin áfach, éilítear oiliúint i scileanna nua agus oiriúnaithe do na cónaitheoirí agus do na pobail tuaithe go léir chomh maith. Is tosaíocht é an beart sin ann féin siocair go bhfuil oiliúint chomh tábhachtach ó thaobh fhorbairt phearsanta de agus ní mór comhlántacht shoiléir a léiriú maidir le haon ghníomhaíochtaí oiliúna faoi Ais 1. Cuspóir an bhirt An raon cuí scileanna agus oiliúna a chur ar fáil do chónaitheoirí tuaithe ionas gur féidir an leas sóisialach agus eacnamaíoch is mó a fháil as na tionscnaimh atá ar fáil faoin ais sin. Ábhar

• Cúrsaí oiliúna speisialacha/ginearálta a chur ar fáil i saoráidí seasta/soghluaiste chomh maith le forbairt intí a dhéanamh ar shaoráidí oiliúna cuí a bhaineann le níos mó úsáide a bhaint as fios feasa agus as teicneolaíochtaí nua sa dóigh is go mbeidh na táirgí agus na seirbhísí i gceantair thuaithe níos iomaíche

• Deiseanna foghlama solúbtha i dteicneolaíocht nua a chur ar fáil do mhná, do dhaoine óga agus do ghrúpaí mionlaigh ach go háirithe

• Saoráidí oiliúna a fhorbairt i gceantair thuaithe (seasta/soghluaiste) • Cianfhoghlaim a éascú (gnáthchúrsaí nó cúrsaí saincheaptha) trí

theicneolaíochtaí nua a úsáid • Cúrsaí oiliúna ábhartha a chur ar fáil dóibh siúd ar mhian leo luach a chur

le táirgí áitiúla, go háirithe trí fháil ar mhargaí a éascú d’aonaid tairgíochta beaga trí chomhghníomhaíochtaí

• Inniúlacht na gcónaitheoirí tuaithe a fhorbairt ionas go mbeidh siad in ann ICT a úsáid, lena n-áirítear an tIdirlíon agus leathanbhanda, chun teacht ar ríomhsheirbhísí agus ar fheidhmchláir leictreonacha tráchtála/poiblí eile. Tá an beart sin deartha mar chomhlánú ar an idirghabháil teileachumarsáide atá molta faoin dá Chlár Oibríochta Réigiúnacha atá dírithe ar sholáthar agus ar chumhdach leathanbhanda a leathnú ar bhonn críche.

Deighilt Tabharfaidh Ciste Sóisialach na hEorpa (ESF) aghaidh ar chláir ghairmoideachais agus oiliúna príomhshrutha a bheidh dírithe go sonrach ar an margadh saothair

- 172 -

ginearálta. Bainfear úsáid as an EAFRD go díreach chun freastal ar riachtanais nideoige an phobail áitiúil a bheidh sainiúil do na bearta atá sa chlár seo e.g. ag foghlaim cén dóigh le húsáid a bhaint as ICT le cur le táirge turasóireachta tuaithe.

Tacaíocht theicniúil Beidh airgeadais ar fáil laistigh den bheart sin do Ghrúpaí Gnímh Áitiúla le tacaíocht a thabhairt do chur ar fáil ionchur teicniúil sainiúil. Áireofar fáil ar acmhainní teicniúla speisialacha, fios nó scileanna nach mbeadh ar fáil de ghnáth laistigh den ghrúpa nó a bhaineann le bearta nó gníomhaíochtaí sainiúla amháin ar thacaíocht theicniúil den chineál sin. Bheifí ag tacú le malartú faisnéise, fios feasa nó dea-chleachtais speisialach faoin mbeart sin chomh maith. Cuirfear teorainn de €7.90m ar thacaíocht airgeadais faoin mbeart sin le tacaíocht theicniúil a éascú. Spriocghrúpa Gach cónaitheoir tuaithe Sprioc-cheantar Gach ceantar tuaithe Maoiniú

− Costas Iomlán: €29.45m − Caiteachas Poiblí: €29.45m

Spriocanna cainníochtaithe do chomh-tháscairí an AE

Cineál Táscaire Táscaire Sprioc 2007-2013 Líon na ngníomhartha eacnamaíocha rannpháirteach i leith gníomhaíochtaí faoi thacaíocht Féach thíos Aschur

Líon laethanta oiliúna a fuair na rannpháirtithe Féach thíos

Toradh Líon na rannpháirtithe ar éirigh leo gníomhaíocht oiliúna a chur i gcrích Féach thíos

Aschur

Líon na gcónaitheoirí tuaithe a fuair oiliúint: 100,000 Cineál na gníomhaíochta a tugadh faoi Catagóir Ríomhfhoghlaim/ceird/ICT/Margaíocht

etc. Inscne: Fir Mná

50,000 50,000

Aoisghrúpa: < 25 bliain 25 – 44 bliain Os Cionn 44 bliain

20,000 50,000 30,000

Grúpa Sóisialta Grúpaí a dtugtar tosaíocht dóibh faoin

- 173 -

Straitéis Oiliúna Náisiúnta An líon laethanta oiliúna a fuair na rannpháirtithe

250,000

Toradh

Catagóir An líon rannpháirtithe a chríochnaigh gníomhaíocht oiliúna

Inscne: Fir Mná

45,000 45,000

Aoisghrúpa: < 25 bliain 25 – 44 bliain Os cionn 44 bliain

18,000 45,000 27,000

Grúpa Sóisialta Grúpaí a dtugtar tosaíocht dóibh faoin Straitéis Oiliúna Náisiúnta

- 174 -

Beart Sealbhaithe-Scileanna agus Beochana d’fhonn Straitéis Forbartha Áitiúil a Ullmhú agus a chur i bhFeidhm

Bonn dlíthiúil Airteagal 52 (d) de Rial. (CE) Uimh 1698/2005 Pointe 5.3.3.2.1 d’Iarscríbhinn II de rialachán (CE) Uimh 1974/2006

Cód an Bhirt: 341

Réasúnaíocht maidir le hidirghabháil Taispeánann an taithí a fuarthas ó chláir LEADER a bhí ann roimhe seo go dtairiscíonn Straitéisí Forbartha Áitiúla samhail chuí le raon beart eacnamaíoch tuaithe a sheachadadh. Neartaíonn meicníocht sheachadta mar sin soiléiriú críche agus cuireann sí tionchar clár comhchruinnithe ar fáil. Ó tharla go mbeidh bearta Ais 3 á seachadadh ag Grúpaí Gnímh Áitiúla trí mhodheolaíocht LEADER, beidh riachtanais na críche tuaithe ó thaobh beochana agus acmhainn an phobail a fhorbairt lárnach do chomh maith agus a ghlacfar leis an gclár sna ceantair thuaithe go léir. Cuspóir an bhirt Struchtúir mhodheolaíochta LEADER ón mbonn aníos a úsáid le feasacht, tuiscint agus spreagadh a chruthú i bpobail tuaithe sa dóigh is gur féidir a rannpháirtíocht agus ionchur iomlán a chumasú agus na straitéisí forbartha áitiúla á n-ullmhú. Ábhar Áireofar ar ghníomhartha:

• Gníomhaíochtaí beochana ag leibhéal grúpa agus an duine aonair le rannpháirtíocht an phobail a spreagadh i raon leathan gníomhaíochtaí sóisialacha agus eacnamaíocha

• Bearta maidir le hacmhainn an phobail a fhorbairt a dhíriú ar ghrúpaí pobail agus ar ghrúpaí mionlaigh chun spiorad an chaipitil shóisialaigh agus féinchabhair a chothú

• Tionscnaimh a bheidh dírithe ar phobail atá faoi mhíbhuntáiste go geografach nó orthusan nach bhfuil a ndóthain acu ann chun cur le comhtháthú agus nach bhfuil a ndóthain acmhainne acu chun forbairt a dhéanamh

• Tionscnaimh le grúpaí sainleasmhara nó grúpaí imeallacha a bheochan chun leas a bhaint as cumas uathúil

Deighilt Is chun acmhainn an phobail a fhorbairt maidir le bheith rannpháirteach i nGrúpaí Gnímh Áitiúla agus chun cur leo a bheidh scileanna agus gníomhaíochtaí beochana dírithe agus air sin amháin. Níor chóir go n-eascródh saincheisteanna deighilte. Spriocghrúpa Grúpaí pobail agus gach cineál comhpháirtíochta áitiúla Sprioc-cheantar Gach ceantar tuaithe

- 175 -

Maoiniú

− Costas Iomlán: €34.63m − Caiteachas Poiblí: €34.63m

Spriocanna cainníochtaithe do chomh-tháscairí an AE

Cineál Táscaire Táscaire Sprioc 2007-2013

Líon na ngníomhartha sealbhú scile agus beochana Féach thíos Líon na rannpháirtithe sna gníomhartha Féach thíos Aschur Líon na gcomhpháirtíochtaí poiblí/príobháideacha faoi thacaíocht Féach thíos

Toradh Líon na rannpháirtithe ar éirigh leo gníomhaíocht oiliúna a chur i gcrích Féach thíos

Aschur

Líon na ngníomhartha sealbhaithe scileanna agus beochana a comhlíonadh: 50,000 Cineál na gníomhaíochta Catagóir Sealbhú scileanna/Beochan Inscne: Fir Mná

25,000 25,000

Aoisghrúpa: < 25 bliain 25 – 44 bliain Os cionn 44 bliain

10,000 25,000 15,000

Catagóir grúpa Iadsan a ainmníodh i bpleananna gnó na nGrúpaí Gnímh Áitiúla

Líon na gcomhpháirtíochtaí poiblí/príobháideacha faoi thacaíocht

Beidh Ais 3 á sheachadadh ag Grúpaí Gnímh Áitiúla amháin; ní bheidh aon Chomhpháirtíochtaí Poiblí Príobháideacha páirteach ag leibhéal seachadta oifigiúil.

- 176 -

Toradh

An líon rannpháirtithe a chríochnaigh gníomhaíocht

Inscne Fir Mná

25,000 25,000

Aoisghrúpa: < 25 bliain 25 – 44 bliain Os cionn 44 bliain

10,000 25,000 15,000

Grúpa sóisialta Iadsan a dtugtar tosaíocht dóibh i bpleananna gnó na nGrúpaí Gnímh Áitiúla

- 177 -

Straitéisí Forbartha Áitiúil a Chur i bhFeidhm Bonn dlíthiúil Dá dtagraítear in Airteagal 62 (1)(a) d’fhonn cuspóirí ceann amháin nó níos mó de na trí ais eile a shainítear in alt 1, 2 agus 3 (Airteagal 63 (a) de Rial. (CE) Uimh 1698/2005) a bhaint amach Airteagal 37 go 39 agus pointe 5.3.4.1 d’Iarscríbhinn II de Rialachán an Choimisiúin (CE) Uimh 1974/2006 Cód an Bhirt: 41 Réasúnaíocht maidir le hidirghabháil Trí bhabhtaí comhleantacha den chlár LEADER, d’fhorbair grúpaí gnímh áitiúla cur chuige ón mbonn aníos ar shlí is go bhfuil straitéis forbartha áitiúil á seachadadh ag LEADER i ngach ceantar tuaithe anois. Chun go ndéanfaí cláreagrú a chomhtháthú tuilleadh sa phobal tuaithe níos leithne agus chun go seachnófaí dúbailt i gcás ghníomhartha, bheadh sé oiriúnach go dtabharfaí modheolaíocht LEADER isteach le príomhshruthú a dhéanamh ar chlár forbartha tuaithe chun na bearta go léir faoi Aiseanna 3 agus 4 a sheachadadh. Déanfar cur chuige an-nuálach LEADER a fhorbairt, áfach, chun aghaidh a thabhairt ar riachtanais tuaithe i réimsí lasmuigh de theorainn bhearta Ais 3 chomh maith. Cuspóir an bhirt Chun bearta breisluacha comhtháite a sheachadadh sa chríoch tuaithe iomlán trí Ais 3. Nós imeachta agus amchlár chun grúpaí gnímh áitiúla (LAGanna) a roghnú Cuirfear tús leis an bpróiseas róghnúcháin do ghrúpaí gnímh áitiúla nuair a chuirfear dréachtchlár náisiúnta forbartha tuaithe faoi bhráid Choimisiún an AE lena fhormheas. Ba chóir go gcuirfí an próiseas roghnúcháin, lena n-áirítear moltaí a lorg, iarratais a dhéanamh le plean gnó iniata, measúnú agus roghnúcháin deiridh grúpaí, i gcrích in am sa dóigh is go bhféadfar an clár a chur i bhfeidhm go tráthúil. Beidh na nósanna imeachta le grúpaí a roghnú ar fáil do na ceantair thuaithe go léir, do na grúpaí agus na comhpháirtíochtaí go léir atá ann cheana, arna bhforbairt tríd an bpróiseas Comhtháite atá ar siúl faoi láthair. Áireofar ar an gcritéar roghnúcháin:

• Soiléiriú an phlean maidir leis an gcríoch, go háirithe i dtéarmaí socheacnamaíocha. Ní mór go gcruthófaí a inmharthanacht eacnamaíoch, a nualaíocht dhúchasach agus a inbhuanaitheacht sa treo is go mbeidh acmhainní á n-úsáid ar dhóigh nach gcuirfear as do na roghanna a bheidh ar fáil do na glúine atá le teacht

• An méid tacaíochta atá sa phlean, a fhéachann chun cur le deiseanna fostaíochta agus/nó le gníomhaíochtaí do mhná agus do dhaoine óga

• An leibhéal gníomhaíochta gnó a léirítear sna gníomhartha atá molta • Doimhneacht agus déine an mheasúnaithe ar riachtanais agus na naisc a

thuairiscítear idir measúnú ar riachtanais, an próiseas agus toradh chuspóirí áitiúla a leagan amach, gníomhaíochtaí, gníomhartha agus tionscadail, agus ar a gcaidreamh le cuspóirí bheartas náisiúnta agus AE

- 178 -

• An oiread tiomantais agus inniúlachta a léirítear maidir le comhoibriú ar an talamh a chinntiú le gníomhaireachtaí eile atá páirteach i bhforbairt áitiúil agus fairsinge na modhanna atá molta le sin a dhéanamh

• Solúbhtacht iomlán na bpleananna maidir le riachtanais áitiúla leanúnacha agus athbhreithniú polasaí, chomh maith le forbairt beartais níos leithne chomhthéacsúil (e.g. an straitéis spáis náisiúnta agus/nó an próiseas pleanála Forbartha Contae)

• Struchtúr bainistíochta, cumas riaracháin agus stadás airgeadais an ghrúpa • Méid agus daonra na críche, chomh tuathúil agus atá sé agus tréithe

dhaonra an cheantair • An méid agus a bheidh comhoibriú comhtháite sa straitéis forbartha áitiúla • Ionadaíocht ó chrainn taca an phobail sa cheantar lena mbaineann (agus

cleachtadh an phrionsabail ‘ón mbonn aníos’) Líon táscadh na LAGanna Ní féidir an próiseas roghnúcháin oibiachtúil don chlár a thuar ach beidh clúdach reatha na críche tuaithe iomlán á chur ar fáil ag 35 críoch LAG agus ag trí eagraíocht ionadaíocha. Clúdóidh Modheolaíocht LEADER/na LAGanna agus Aiseanna 3 agus 4 an chríoch tuaithe iomlán faoi mar atá léirithe faoi bhearta 41/421/431. Níl sé mar chritéar go gcuirfí méid fisiciúil isteach ach is tréith é ar chóir tagairt a dhéanamh de i bpleananna gnó na LAGanna. Réimsí ina dtiteann an daonra lasmuigh de theorainneacha mhéid 5,000 agus 150,000 Sa chlár LEADER+ reatha déanann beagnach aon tríú de na LAGanna go léir freastal ar chríoch ina bhfuil daonra níos mó ná 100,000. Ní sháraíonn ach grúpa amháin, le daonra peirea-uirbeach den chuid is mó, ar imeall Mhórcheantar Bhaile Átha Cliath, teorainn méide de 150,000 cónaitheoir. Déanfar aon iarratas a mholann na teorainneacha méide a shárú a mheas de réir méid fisiciúil agus geografach na críche, chomh tuathúil agus atá an ceantar agus tréithe an daonra atá ina gcónaí ansin. Ní chinnfear go mbeidh ceart le moltaí chun grúpaí a chlúdaíonn daonra le níos lú ná 5,000 a bhunú ach i gcás scoilteadh geografach e.g. oileáin nó dlús daonra iontach íseal e.g. níos lú ná 10 duine/km2. Roghnú oibríochtaí ag LAGanna Beidh an plean gnó a fhormheastar go foirmeálta agus a chuirfear faoi bhráid mar chuid den phróiseas formheasta agus conartha deiridh mar bhuntheimpléad ag rialú ghníomhaíochtaí na LAGanna lena n-áirítear an bhéim ar an gcineál oibríochta. Socróidh an leithroinnt airgeadais do na grúpaí, na gníomhaíochtaí incháilithe mar a shainíonn bearta an chláir agus na rialacha oibríochta náisiúnta mionsonracha ina dhiaidh sin a shocraíonn incháilíocht bearta agus caiteachais cothromaíocht bhreise na gníomhaíochta. Neartófar roghnú tionscadail tuilleadh trí úsáid a bhaint as sainchoistí measúnaithe tionscadail bunaithe laistigh de struchtúr an ghrúpa. Timthriallacha airgeadais a bheidh infheidhme do LAGanna Feidhmeoidh Grúpaí Gnímh Áitiúla mar chomhlachtaí idirmheánacha d’eisíocaíochtaí ó mhaoiniú an sciar náisiúnta den chlár poiblí d’iarratasóirí tionscadail a n-éireoidh

- 179 -

leo. Tarmligfidh an Ghníomhaireacht Íocaíochta an fheidhm sin ar na LAGanna, mar a fhoráiltear faoi airteagal 6(1) de Rialacháin (CE) Uimh 1290/2005 ón gComhairle. Nuair a bheidh na tionscadail incháilithe críochnaithe agus na doiciméid curtha faoi bhráid, is féidir leis na LAGanna iarratas a dhéanamh chuig an nGníomhaireacht Íocaíochta d’aisíocaíocht ar sciar na gcostais tionscadail atá á maoiniú ag an AE a d’íoc siad féin ar a son cheana. Critéir dheighilte le maoiniú cistí struchtúrtha Tá teorainn le scóip na ngníomhartha faoi Ais 3 agus 4 atá leagtha amach sa chlár seo ionas go dtiocfaidh siad faoin EAFRD agus nach gcuirfidh siad as do réimsí atá curtha ar leith do na Cláir Oibríochta 2007 –2013 a bheidh faoi thacaíocht an ERDF agus an ESF. Má bhristear sin síos tuilleadh, beidh freagracht rialtais ar Bhoird Forbartha Contae maidir le comhordú a dhéanamh ar bhearta a sheachadadh go háitiúil trí údaráis áitiúla agus grúpaí forbartha ceantair. Ós fios dóibh an gá atá ann dúbailt maidir le hidirghabháil a sheachaint, beidh sé riachtanach go mbeidh socruithe tras-uiríll ag Grúpaí Gnímh Áitiúla le Boird Forbartha Contae agus go mbeidh a bpleananna gnó daingnithe ag na Boird. EFF: Beidh tacaíocht faoin EAFRD teorannaithe go gníomhartha in-situ ag pobail chósta agus beidh gníomhartha á seachadadh nó á gcomhlánú acu faoi Ais 4 den EFF nuair a ghlacfar leis go foirmeálta. Deighilt le tionscnaimh pobail áitiúla eile Leag an Roinn Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta critéar sonrach amach do Ghrúpaí Gnímh Áitiúla a mbeidh tionscnaimh pobail áitiúla, faoi mhaoiniú náisiúnta, á seachadadh acu ar a son. Cinnteoidh na rialacha oibríochta a rialaíonn an clár forbartha tuaithe nach dtagann sé trasna ar thionscnaimh pobail ar bith eile a bheidh ar siúl. Maoiniú

− Costas Iomlán: €4.10m − Caiteachas Poiblí: €4.10m

Spriocanna cainníochtaithe do chomh-tháscairí an AE

Cineál Táscaire Táscaire Sprioc Líon na ngrúpaí gnímh áitiúla faoi thacaíocht Uasmhéid 39 Méid iomlán cheantar na LAGanna (i km2) Iomlán na críche tuaithe

Aschur

Líon na dtionscadal atá á maoiniú ag na LAGanna 5,000

Toradh

Líon comhlán na bpost a cruthaíodh Líon na dtorthaí oiliúna ar éirigh leo

7,750 (FT+PT) 1,500 cúrsa agus 40,000 duine

- 180 -

Glanluach breise á nochtadh i PPS €4.0 milliún Tionchar Líon glan na bpost breise

fostaíochta lánaimseartha a cruthaíodh 8,000

- 181 -

Cur i bhFeidhm Thionscadail Chomhoibrithe i leith an Chuspóra Roghnaithe Faoi Phointe (A)

Bonn dlíthiúil

Airteagal 63(b) de Rial. (CE) Uimh 1698/2005

Cód an Bhirt: 421 Scóip agus gníomhartha Tabharfar tacaíocht do chomhoibriú trasnáisiúnta agus idirchríocha faoin mbeart seo. Ceadófar comhoibriú idir grúpaí LEADER agus grúpaí nach grúpaí LEADER iad ar choinníoll go mbeidh an tionscadal atá i gceist á stiúradh agus á chomhordú ag grúpa LEADER. Beidh tacaíocht ar fáil do thionscadail a thagann faoi Ais 3 agus do chur chuige nuálach agus trialach maidir le cur chun cinn comhfhiontair a thugann aghaidh ar shaincheisteanna coitianta. Cáileoidh an comhthéacs, an réamh-ghníomhaíocht, an comhordú agus an beochan sin do mhaoiniú. Cé go bhféadfadh grúpaí ó thríú tíortha a bheith páirteach i gcomhghníomhartha, gníomhaíochtaí a bheidh ar siúl san AE amháin a cháileoidh le haghaidh maoinithe. Ní mór go gcuirfear na tionscadail trasteorann go léir ina mbeidh LAGanna ó Thuaisceart Éireann páirteach iontu faoi bhráid an Údaráis Bainistíochta iomchuí agus go mbeidh sé daingnithe ag an Bord Stiúrtha Trasteorann d’Fhorbairt Tuaithe. Tá sé d’aidhm ag comhoibriú idirchríocha go mbainfear amach an t-íosmhéid a bheidh riachtanach ionas go mbeidh comhthionscadal inmharthana agus tá sé d’aidhm aige chomh maith gníomhartha comhlántacha a mholadh sna LAGanna atá buailte leo. Ní mór go n-áireofar cur i bhfeidhm comhthionscadail – faoi thacaíocht chomhstruchtúr más féidir, i gcomhoibriú, agus nach malartuithe taithí amháin a bheidh i gceist. Cuirfear béim speisialta ar chomhoibriú ag leibhéal réigiúnach, go háirithe maidir le tionscnaimh turasóireachta agus comhshaoil a thrasnaíonn cúpla críoch LAG go nádúrtha. Nós imeachta, amchlár agus critéar oibiachtúil chun tionscadail chomhoibriú idirchríocha agus trasnáisiúnta a roghnú Ní mór go mbeidh modheolaíocht comhoibrithe comhtháite i bpleananna gnó na LAGanna ó thús an chláir. Ní mór go gcomhlíonfar roghnú agus ceadú na dtionscadal sa dóigh chéanna a roghnaítear agus a cheadaítear tionscadail eile i.e. trí phróiseas choiste measúnaithe tionscadail. Ní mór go mbeidh leas breisluacha na dtionscadal go léir léirithe go soiléir agus trédhearcach. Chun béim a chur ar thábhacht an chomhoibrithe, ní mór do gach LAG íosmhéid de 3 faoin gcéad de na suimeanna maoinithe poiblí bliantúla a dháilfear orthu a chur i gciste don bheart sin. Maoiniú

- Costas Iomlán: €10.70 m - Caiteachas Poiblí: €10.70 m

- 182 -

Spriocanna cainníochtaithe do chomh-tháscairí an AE Cineál táscaire Táscaire Sprioc

Líon na dtionscadal comhoibrithe faoi thacaíocht 150 Aschur Líon na LAGanna atá ag comhoibriú Go léir

Toradh Líon comhlán na bpost a cruthaíodh 200

Tionchar Líon na bpost lánaimseartha breise a cruthaíodh 100

- 183 -

Ag Reáchtáil an Ghrúpa Gnímh Áitiúil, ag Sealbhú Scileanna agus ag Cur Beochta sa Chríoch

Bonn dlíthiúil Airteagal 59 (Airteagal 63(c) de Rial. (CE) Uimh 1698/2005) Cód an Bhirt: 431 Réasúnaíocht an bhirt Siocair go mbeidh úsáid á baint as modheolaíocht LEADER le clár forbartha comhtháite níos leithne a chur i bhfeidhm don phobal tuaithe sna ceantair thuaithe go léir, beidh riaracháin éifeachtach mar phríomhsprioc ag an nGrúpa Gnímh Áitiúil le tacaíocht a fháil faoin mbeart sin. Go gineáralta, leathnófar an beart sealbhaithe scileanna agus beochana faoi Ais 3 le haon ghníomhartha dá samhail a bheidh riachtanach faoin mbeart sin a chlúdach. Beidh méid áirithe gníomhaíochta oiliúna riachtanach, áfach, do chomhaltaí boird agus d’fhoireann LAG araon. Áireofar an oiliúint sin faoin mbuiséad riaracháin ginearálta. Cuspóir an bhirt Dóthain acmhainní agus saineolas a chur ar fáil do LAGanna chun na bearta go léir faoi Ais 3 agus 4 a riaradh go héifeachtach ar fud na críche tuaithe. Teorainn a chur i bhfeidhm ar sciar bhuiséad LAG d’fhorchostais: An buiséad riaracháin do gach LAG a shocrú ag 20 faoin gcéad den mhaoiniú poiblí, ag leibhéal cláir agus grúpa. Maoiniú

− Costas Iomlán €80.73m − Caiteachas Poiblí: €80.73m

Spriocanna cainníochtaithe do chomh-tháscairí an AE

Cineál táscaire Táscaire Sprioc Líon na ngníomhartha sealbhaithe scileanna agus beochana 200 Aschur Líon na rannpháirtithe i ngníomhartha 1200

Toradh Líon na dtorthaí oiliúna ar éirigh leo

1,200 duine a chríochnaigh cúrsa sealbhaithe scileanna nó beochana

- 184 -

Rátaí cúnaimh a bhaineann le LEADER/Ais 3 Ní féidir le rátaí cúnaimh na rátaí a bheidh ar fáil do thionscadail inchomparáideacha faoi scéimeanna tacaíochta deontais eile atá á riaradh ag na Ranna Rialtais agus ag na gníomhaireachtaí Stáit a shárú. Faoi réir an bhunphrionsabail sin mar riail ghinearalta is é 50 faoin gcéad an t-uasráta maoiniú poiblí a bheidh ann, leis na heisceachtaí seo a leanas i bhfeidhm:

• Suas go 100 faoin gcéad do riarachán • Suas go 100 faoin gcéad do bheochan • Suas go 100 faoin gcéad d’oiliúint • Suas go 90 faoin gcéad do thionscadail anailíse agus forbartha

pobalbhunaithe agus suas go 75 faoin gcéad do thionscnóirí príobháideacha, faoi réir uasmhéid de €30,000 an tionscadail i ngach cás

• Beidh grúpaí pobail i dteideal ráta cúnaimh níos airde de 75 faoin gcéad a fháil, áit nach ndéanfadh an ráta deontais níos airde sin leithcheal ar leasa príobháideacha nó ar thionscnóirí sa réimse gníomhaíochta chéanna.

Ní mór go gcloífidh cúnamh deontais le forálacha na reachtaíochta de minimis cé is moite dhá bheart i.e. Seirbhísí Bunúsacha (321) agus Athnuachan Sráidbhailte (322). Ní hionann maoiniú poiblí do na bearta sin agus Cúnamh Stáit, agus mar sin socrófar an t-uasráta ag €500,000, faoi réir fhormheasa na Roinne roimh ré. Sna cásanna eile go léir is é €150,000 an uasteorainn chaighdeánach a bheidh ann do chúnamh deontais agus beidh formheas na Roinne ag teastáil roimh ré do leibhéil níos airde suas go huasteorainn an de minimis.

- 185 -

6,7 agus 8 Plean Maoinithe Ranníocaíocht Bhliantúil ó EAFRD (in EURO)

6.1. Plean Airgeadais de réir Aise (in EURO, don tréimhse iomlán) Tábla 6.2: Plean Airgeadais de réir Aise (in EURO, don tréimhse iomlán)

Ais Ranníocaíocht Phoiblí

Iomlán poiblí EAFRD Ráta

ranníocaíochta (faoin gcéad)

Méid EAFRD

Ais 1 482,000,000 50.00 faoin gcéad 241,000,000Ais 2 3,385,298,800 55.00 faoin gcéad 1,861,914,340Ais 3 / Ais 4 (1) 425,455,000 55.00 faoin gcéad 234,000,250Tacaíocht Theicniúil 6,000,000 50.00 faoin gcéad 3,000,000Iomlán 4,298,753,800 2,339,914,590

(1) Cuirfear bearta Ais 3 i bhfeidhm agus úsáid á baint as cur chuige LEADER (Ais 4).

Tábla 6.1: Ranníocaíocht Bhliantúil ón EAFRD (in EURO) Bliain 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Iomlán EAFRD 373,683,516 355,014,220329,171,422333,372,252324,698,528316,771,063307,203,589

- 186 -

Tábla 7. Miondealú táscach de réir Bheart Forbartha na Tuaithe (in EURO, don tréimhse iomlán)

Beart / Ais Caiteachas

Poiblí Caiteachas

Príobháideach Costas Iomlán

(111) Gníomhartha gairmoiliúna agus eolais 14,000,000 - 14,000,000

(112) Feirmeoirí óga a bhunú 58,000,000 - 58,000,000 (113) Luathscor feirmeoirí agus oibrithe feirme 360,000,000 - 360,000,000

(121) Nuachóiriú feirme 50,000,000 78,000,000 128,000,000 Iomlán Ais 1 482,000,000 78,000,000 560,000,000 (212) Íocaíochtaí d’fheirmeoirí i gceantair faoi mhíbhuntáistí seachas ceantair shléibhe

895,000,000 - 895,000,000

(213) Íocaíochtaí Natura 2000 agus íocaíochtaí a bhaineann le Treoir 2000/60/CE (WFD)

401,000,000 - 401,000,000

(214) Íocaíochtaí comhshaoil talmhaíochta 2,089,298,800 - 2,089,298,800

Iomlán Ais 2 3,385,298,800 - 3,385,298,800

Ais 3 Curtha i bhfeidhm faoi Ais 4 - - - Iomlán Ais 3 - - - (41) Straitéisí forbartha áitiúla dá bhfuil:

(413) Caighdeán beatha/éagsúlú

425,455,000

139,000,000

564,455,000 Iomlán Ais 4 425,455,000 139,000,000 564,455,000

Iomlán Aiseanna 1, 2, 3 agus 4 4,292,753,800 217,000,000 4,509,753,800

511 Tacaíocht Theicniúil 6,000,000 6,000,000

Dá bhfuil ar fáil don ghréasán tuaithe náisiúnta (nuair is iomchuí):

3,000,000 3,000,000

(a) Costais reáchtála

750,000

750,000

(b) Plean gnímh 2,250,000

2,250,000

Mór-Iomlán 4,298,753,800 217,000,000 4,515,753,800

- 187 -

Tábla 8

Maoiniú náisiúnta breise (Airteagal 16(f) de Rialachán (CE) Uimh 1698/2005) (In EURO, don tréimhse iomlán)

Beart / Ais 1 Maoiniú Náisiúnta Breise

(112) Feirmeoirí óga a bhunú 5,000,000

(113) Luathscor feirmeoirí agus oibrithe feirme 58,000,000

(121) Nuachóiriú feirme 35,000,000 Iomlán Ais 1 98,000,000

Beart / Ais 2 (212) Íocaíochtaí d’fheirmeoirí i gceantair faoi mhíbhuntáistí seachas ceantair shléibhe 904,000,000

(213) Íocaíochtaí Natura 2000 agus íocaíochtaí a bhaineann le Treoir 2000/60/CE (WFD) 64,000,000

(214) Íocaíochtaí comhshaoil talmhaíochta 414,000,000 Iomlán Ais 2 1,382,000,000 Beart/Ais 3 agus 4 - Mór-Iomlán 1,480,000,000

- 188 -

9. Meastóireacht ar an Iomaíocht (Cúnamh Stáit) Mar a léiríodh i Roinn 8, cuirfear maoiniú cúnaimh stáit bhreise ar fáil do roinnt bearta faoi Ais 1 agus 2 den chlár seo. Léirítear staid an chúnaimh stáit ó thaobh maoinithe de sa tábla thíos. Léirítear an staid maidir le comhlíonadh bhearta Ais 3 agus 4 leis an rialachán de minimis chomh maith. Ní áireofar bearta le cód 321 agus 322 sa chomhthéacs sin, mar nach ionann iad agus cúnamh stáit.

Cúnamh Stáit (Tábla A) Iarscríbhinn II, pointe 9 A de Rialachán (CE) Uimh. 1974/2006 ón

gCoimisiún

Bearta atá laistigh de scóip Airteagal 36 de Chonradh an CE

Cód an Bhirt

Ainm na Scéime Cúnaimh

Treoir maidir le dlíthiúlacht na scéime

Tréimhse na scéime cúnaimh

Ais 1

112 Feirmeoirí óga a bhunú

Uimhir chláraithe XA 105/07 2007 - 2013

113 Luathscor feirmeoirí agus oibrithe feirme

Uimhir chláraithe XA 106/07 2007 - 2013

121 Nuachóiriú feirmeEolas ar chomhlíonadh

Rial 1974/2006 mar atá leagtha amach in Aguisín 5

2007 - 2013

Ais 2

212

Íocaíochtaí d’fheirmeoirí i gceantair atá faoi mhíbhuntáistí, seachas ceantair shléibhe

Eolas ar chomhlíonadh Rial 1974/2006 mar atá leagtha amach in Aguisín 5

2007 - 2013

213

Íocaíochtaí Natura 2000 agus íocaíochtaí a bhaineann le Treoir 2000/60/CE

Eolas ar chomhlíonadh Rial 1974/2006 mar atá leagtha amach in Aguisín 5

2007 - 2013

214 Íocaíochtaí Comhshaoil Talmhaíochta

Eolas ar chomhlíonadh Rial 1974/2006 mar atá leagtha amach in Aguisín 5

2007 - 2013

- 188 -

Cúnamh Stáit (Tábla B) Bearta atá lasmuigh de scóip Airteagal 36 de Chonradh an CE

Iarscríbhinn 11 pointe 9B de Rialachán CE Uimh. 1974/2006 ón gCoimisiún

Ais 3

Cód an Bhirt

Ainm na Scéime Cúnaimh Treoir maidir le Dlíthiúlacht

na Scéime

Tréimhse na Scéime Cúnaimh

311

Éagsúlú go gníomhaíochtaí nach gníomhaíochtaí talmhaíochta iad

Comhlíonadh Rialachán De Minimis 1998/2006 2007 - 2013

312

Tacaíocht maidir le mionfhiontair a chruthú agus a fhorbairt

Comhlíonadh Rialachán De Minimis 1998/2006 2007 - 2013

313 Gníomhaíochtaí turasóireachta a spreagadh

Comhlíonadh Rialachán De Minimis 1998/2006 2007 - 2013

323

An oidhreacht tuaithe a chaomhnú agus a uasghrádú

Comhlíonadh Rialachán De Minimis 1998/2006 2007 - 2013

331

Oiliúint agus eolas do ghníomhaithe eacnamaíocha a fheidhmíonn sna réimsí a chlúdaíonn Ais 3

Comhlíonadh Rialachán De Minimis 1998/2006 2007 - 2013

341

Sealbhú scileanna agus beochan d’fhonn straitéis forbartha áitiúil a chur i bhfeidhm

Comhlíonadh Rialachán De Minimis 1998/2006 2007 - 2013

190

10. Comhlántacht le hionstraimí CAP agus Polasaí AE eile

Measúnú Ginearálta Déanann na bearta sa chlár seo an tacaíocht atá ar fáil in Éirinn faoi chéad philéar an CAP a chomhlánú. Bunaítear íocaíochtaí ioncaim a dhéantar díreach le feirmeoirí faoin bpiléar sin ar an bprionsabal díchúpláil iomlán i.e níl siad ceangailte le táirgíocht ar dhóigh ar bith. Beidh aschuir mhargaidh ríthábhachtach, mar sin, maidir le táirgíocht. Cuirfidh sin béim ar iomaíochas agus tabharfaidh bearta Ais 1 sa chlár seo aghaidh ar an tosaíocht sin i réimsí tábhachtacha an athstruchtúraithe agus athchóirithe feirme. Tagann bearta Ais 2 le tacaíocht an chéad philéir. Cuireann siad taca le gné mhaith phoiblí na talmhaíochta agus leis an tábhacht a bhaineann le hinbhuanaitheacht. Maidir leis sin, léiríonn siad agus cuireann siad leis na coinníollacha a bhaineann leis an gcomhshaol a ghabhann le híocaíochtaí ioncaim dhírigh. Beidh an tacaíocht atá á soláthar faoi Ais 3 iomlán comhoiriúnach le céad philéar CAP fosta. Dírítear air mar gur geilleagar ‘eisfheirme’ é, aithníonn sé chomh tábhachtach agus atá forbairt tuaithe níos leithne don earnáil talmhaíochta agus don daonra tuaithe iomlán araon. Déanann an clár comhlánú ar chreat tagartha straitéise náisiúnta na hÉireann do pholasaí Chomhtháithe na hEorpa 2007-2013. Baineann an creat sin le tacaíocht ó Chiste Sóisialta na hEorpa agus ó Chiste Forbartha Réigiúnach na hEorpa. Beidh fócas straitéiseach ar infheistíocht i gcaipiteal daonna, nuálacht, fios agus fiontraíocht agus ar iomaíochas agus cónascthacht na ngeataí agus na mol atá leagtha amach sa Straitéis Spáis Náisiúnta a neartú. Comhchuibhíonn an fócas sin tosaíochtaí an chláir seachas dúbailt a dhéanamh orthu. Beidh meicníocht ann i gcás ar bith – leagtha

Ais 4 Bearta lasmuigh de scóip Airteagal 36 de Chonradh an CE

Iarscríbhinn 11 pointe 9B de Rialachán CE Uimh. 1974/2006 ón gCoimisiún

Cód an Bhirt

Ainm na Scéime Cúnaimh Treoir maidir le dlíthiúlacht

na Scéime

Tréimhse na Scéime Cúnaimh

413 Caighdéan beatha/éagsúlú

Comhlíonadh Rialachán De Minimis 1998/2006 2007 - 2013

421 Comhoibriú trasnáisiúnta agus idir-réigiúnach

Comhlíonadh Rialachán De Minimis 1998/2006 2007 - 2013

431

Ag reáchtáil an ghrúpa gníomhaíochta áitiúla, sealbhú scileanna, beochan

Comhlíonadh Rialachán De Minimis 1998/2006 2007 - 2013

- 191 -

amach sa chéad roinn eile – lena chinntiú nach mbeidh aon fhorluí nó dúbailt i gceist maidir le hidirgháblachacha. Ní chuirfidh an clár sin tacaíocht ar fáil don earnáil iascaigh ná don tionscal dobharshaothraithe. Comhlánóidh sé, áfach, gníomhartha faoi Chiste Iascaigh na hEorpa trí thacaíocht a thabhairt do phobail an chósta faoi Ais 3 agus 4. Ar nós na gCistí Eorpacha eile, beidh nósanna imeachta ann le comhlántacht agus deighilt idir idirghabhálacha ciste a chinntiú. Bunófar grúpa idir-rannach go sainiúil le maoirseacht a dhéanamh ar chur i bhfeidhm ghníomhartha a bhaineann le hiascaigh agus le mara faoi chistí FIFG agus EAFRD. Cinnteofar comhlántacht tuilleadh mar go dtagann Iascaigh anois faoi réimse fhreagrachtaí na Roinne Talmhaíochta agus Bia. Baineann sé le hábhar chomh maith go bhfuil líon bearta i bPlean Forbartha Náisiúnta 2007-2013 na hÉireann atá á maoiniú ag an státchiste agus fócas forbartha tuaithe soiléir acu. Áireofar tacaíocht infheistíochta ar-fheirm earnálach, cúnamh maidir le coilltiú agus le gníomhartha a bhaineann le foraoiseacht, agus scéim leasa ainmhithe don tréad diúil ar na bearta sin. Comhlánóidh na bearta sin na bearta atá sa chlár seo agus, go háirithe, tabharfaidh siad aghaidh ar thosaíochtaí iomaíochais agus comhshaoil faoi Aiseanna 1 agus 2. Dréachtaíodh na bearta ar aon dul leo siúd sa chlár seo agus bhí siad faoi réir an phróisis comhairliúcháin agus measúnaithe céanna. I gcuideachta le bearta an chláir sin, bíonn siad mar chuid den tacaíocht talmhaíochta agus bia sa Phlean Forbartha Náisiúnta agus, trína a mheicníochtaí monatóireachta agus meastóireachta, beidh sé faoi bhreithnithe leanúnach le comhleanúnachas a chinntiú maidir le cur chuige. Cuireadh bearta faoi Ais 3 agus 4 le chéile le cláir mhaoinithe atá dírithe ar infrastruchtúr sóisialta agus eacnamaíoch i gceantair thuaithe le daonra níos lú a fheabhsú (an clár CLÁR mar a cuireadh síos air i Roinn 3.4. ‘Tionchar ó Thréimhse Clár Roimh Sin’). Dearadh scéim náisiúnta a tháirgeann deiseanna tacaíochta ioncaim d’fheirmeoirí ar ioncam íseal trí sheirbhísí a chur ar fáil do phobail áitiúla thart ar struchtúr na modheolaíochta LEADER. (Scéim Shóisialta Tuaithe a ndearnadh cur síos air in Roinn 3.4 ‘Tionchar ón tréimhse cláir roimhe sin’). Neartaíonn na tionscnaimh comhlántacha tionchar sóisialta agus eacnamaíochta na mbeart in Ais 3 agus 4 ar an dóigh sin. Ag breathnú ar chomhoiriúnacht an chláir le straitéisí eile an AE, chuir straitéis forbartha náisiúnta na hÉireann síos ar an nasc le Clár Athchóirithe Liospóin a seoladh i mí Dheireadh Fómhair 2005. Ghlac an clár sin leis an mbéim ar fhás agus ar phostanna agus ag an am céanna d’aithin sé cothromas sóisialta agus forbairt inbhuanaithe comhshaoil mar spriocanna idirghaolmhara. Tagann an straitéis forbartha tuaithe agus an clár a bhaineann leis le Clár Athchóirithe Liospóin. Cuireann Ais 1 agus Ais 2 iomaíochas agus forbairt inbhuanaithe chun cinn faoi seach. Cuirfidh bearta Ais 3 leis na cuspóirí sin chomh maith agus uilechuimsitheacht shóisialta á cur chun cinn acu. Áirítear iad seo a leanas sna straitéisí AE eile a léirítear sa chlár seo:

• Plean d’Fheirmeoireacht Orgánach – Bainfidh an earnáil orgánach leas as na socruithe faoi leith a bhaineann léi faoin scéim um chosaint na timpeallachta tuaithe in Ais 2.

• Athrú Aeráide – Beidh bearta Ais 2 thar a bheith ábhartha anseo.

- 192 -

• Straitéis Bhithéagsúlachta 2010 an AE – Tacófar le láithreáin Natura 2000 faoi Ais 2. Cuirfidh an beart coilltithe sin le bithéagsúlacht chomh maith.

• An 6ú Clár Gníomhaíochta Comhphobail – Tacóidh gníomhartha comhphobail dírithe ar thionscnaimh faoi Ais 3 le húsáid inbhuanaithe a bhaint as acmhainní áitiúla agus ar laghdú dramhaíola le cuspóirí an chláir seo.

• Straitéis ICT i2010 an AE – baineann oiliúint agus fáil ar chórais ICT, ríomh-sheirbhísí poiblí agus ríomh-sheirbhísí gnó a fhaigheann tacaíocht faoi Ais 3 leis an straitéis seo.

• Treoir ón Eoraip maidir le Straitéis Mara – léireoidh bearta Ais 3/4, nuair is iomchuí, comhlántacht lena aidhmeanna.

Critéir Dheighilte do bhearta Aiseanna 1, 2, agus 3/4 Riarfaidh an Roinn Talmhaíochta agus Bia na bearta laistigh d’Ais 1 agus 2 agus baint acu leis na hearnálacha/réimsí atá laistigh dá réimse freagrachta. Baineann siad le gníomhartha nach gcáilíonn do thacaíocht faoi ionstraim Comhphobail eile agus nach ndéanann dúbailt ar na scéimeanna tacaíochta dá dtagraítear in Iarscríbhinn 1 de Rialachán 1974/2006. Áirítear bearta Ais 3 atá laistigh de réimse freagrachtaí na Roinne Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta sa tosaíocht sin. Áirítear sa chaibidil ar an ngeilleagar tuaithe sa Phlean Forbartha Náisiúnta iad. Léirítear a gcomhlántacht le raon beart, cómhaoinithe go náisiúnta agus ag an AE, a rachaidh chun tairbhe an gheilleagair tuaithe sa phlean sin agus rinneadh tagairt dó cheana sa bhreithmheas ginearálta thuas. Le hidirchaidreamh leis na húdaráis bhainistíochta do Chláir 2007-2013 eile atá maoinithe ag an AE, d’aithin an tÚdarás Bainistíochta don Chlár seo go bhféadfadh forluí a bheith ann agus tá sé sásta nach n-eascróidh aon fhorluí. Rinneadh measúnú ar na réimsí seo a leanas a d’fhéadfadh forluí a bheith iontu:

• Inrochtaine – Cuirfidh an ERDF béim ar infrastruchtúr poiblí, agus cuirfidh an EAFRD in Ais 3 béim ar sheirbhísí pobalbhunaithe

• Cosc ar riosca – Samhlaíonn tacaíocht ERDF mar atá molta faoi láthair tacaíocht a thabhairt do chosaint foinse atá á maoiniú agus á bainistiú go poiblí (ag údaráis áitiúla) i gceantair thuaithe agus saoráidí cóireála á bpíolótú i gceantair bheaga tuaithe le cosaint a thabhairt d’uisce a bheartaítear mar uisce óil don duine agus le cosc a chur ar rioscaí maidir le soláthar uisce phoiblí. Déanann an clár forbartha tuaithe a fhaigheann tacaíocht ó EAFRD foráil le haghaidh rialála truaillithe a bhíonn cómhaoinithe go príobháideach ar an bhfeirm, le haghaidh cosaint comhshaoil ar an bhfeirm agus le haghaidh infheistíochtaí den chineál taitneamhachta pobail taobh leis na huiscebhealaí.

• Fuinnimh inathnuaite – Tacóidh maoiniú ERDF le hiompar, le foirgnimh phoiblí agus le háitribh thionsclaíocha a bheidh éifeachtúil ó thaobh fuinnimh, le tionscadail léiriúcháin fhuinnimh inathnuaite, le criosanna fuinnimh inbhuanaithe agus le scéimeanna nuálacha. Bainfidh tacaíocht EAFRD d’fhuinnimh inathnuaite le forbairt agus tionscnaimh phobail tuaithe chun an tionchar atá againn ar an gcomhshaol a laghdú. Díreoidh

- 193 -

tionscnaimh mar sin ar úsáid agus ar oiriúnacht acmhainní agus bunábhair áitiúla le córais nuálacha éifeachtúla fuinnimh a chur ar fáil do phobail áitiúla agus do shráidbhailte beaga. Déanfar tionscnaimh den sórt sin a fhorbairt i gcomhar leis na húdarais inniúla.

• Oidhreacht nádúrtha agus cultúrtha – Tabharfaidh tacaíochtaí ERDF cúnamh maidir le hathchóiriú agus le huasghrádú na láithreáin oidhreachta nádúrtha agus cultúrtha in ionaid ainmnithe uirbeacha. Beidh maoiniú EAFRD dírithe ar cheantair thuaithe, sráidbhailte san áireamh.

• Leathanbhanda – Díreoidh maoiniú ERDF do leathanbhanda ar infrastruchtúr áitiúil a chur ar fáil trí fheidhmiú breise na líonraí MANnna agus an Scéim Leathanbhanda Grúpa do phobail tuaithe níos lú, trí údaráis áitiúla agus réigiúnacha. Beidh scóip an EAFRD teoranta go tacaíocht a thabhairt do ghníomhartha áitiúla leas a bhaint as infhaighteacht an infrastruchtúir leathanbhanda e.g. trí fháil ar ríomh-sheirbhísí poiblí etc.

• Oiliúint – Tacóidh Ciste Sóisialta na hEorpa le hoiliúint d’fhonn filleadh ar fhostaíocht phríomhshrutha a éascú agus d’fhonn linn an mhargaidh saothair náisiúnta a neartú. Déanfaidh an EAFRD maoiniú teoranta ar oiliúint áitiúil na n-áitritheoirí tuaithe sa dóigh is go nglacfaidh níos mó daoine le modheolaíocht LEADER agus go n-éascófar rannpháirtíocht sna bearta faoi Ais 3.

• Iascaigh – Déanfaidh Ciste Iascaigh na hEorpa maoiniú ar ghníomhaíochtaí san earnáil mara agus iascach. Beidh scóip an EAFRD teoranta go tacaíocht ar an gcósta a thabhairt do phobail chósta áitiúla.

Beidh freagracht rialtais ar Bhoird Forbartha Contae ag leibhéal riaracháin áitiúil maidir le comhordú a dhéanamh ar sheachadadh beart áitiúil trí na húdaráis áitiúla agus na grúpaí forbartha ceantair. Agus aitheantas á thabhairt don ghá atá ann go seachnófar dúbailt ar idirghabhálacha, beidh iallach ar Ghrúpaí Gnímh Áitiúla socruithe trasuiríll a bheith acu le Boird Forbartha Contae agus ní mór go mbeidh a bpleananna gnó aontaithe ag na Boird sin. Bainfear amach comhlántacht shainiúil le réimsí tosaíochta lárnacha ar nós fiontraíochta agus turasóireacht tuaithe trí chomhairliúchán le hÚdaráis Turasóireachta Réigiúnacha agus trí chomhaontuithe earnálacha foirmiúla le Boird Fhiontair Contae. Beidh ionadaithe ag gach soláthróir seirbhíse ar bhoird na nGrúpaí Gnímh Áitiúla. Le comhoibriú agus deighilt shásúil leanúnach a chinntiú idir cláir atá maoinithe ag an AE, bunófar coiste ar chomhordú cistí an AE. Sonrófar sin i gcreat náisiúnta tagartha straitéiseach (NSRF) do pholasaí Comhtháthaithe na hEorpa. Faoin Roinn Airgeadais, forálann an NSRF go mbeidh tacaíocht faoi ERDF, Ciste Sóisialta na hEorpa, EAFRD agus Ciste Iascaigh na hEorpa comhsheasmhach le gníomhaíochtaí, polasaithe agus tosaíochtaí an AE agus go gcomhlánóidh sí ionstraimí airgeadais eile an Chomhphobail agus nach ndéanfar aon iarrachtaí ar dhúbailt. Féachfaidh an coiste a bhunófar faoin NSRF sineirgíocht a chinntiú idir cláir oibríochta agus d’fhéadfadh sé go n-iarrfaí air saincheisteanna deighilte a d’fhéadfadh a theacht aníos a réiteach. Áireofar an dá Roinn a bheidh freagrach as an gclár sin a chur i bhfeidhm ar an gcoiste mar aon le húdaráis bhainistíochta do chláir oibríochta eile.

- 194 -

11. Ainmniú na n-Údarás Inniúil agus na gComhlachtaí a bheidh Freagrach Tá freagracht fhoriomlán ar an Roinn Talmhaíochta agus Bia as ról an bhallstáit a chomhlíonadh de réir Airteagal 74 de Rialacháin (CE) Uimh. 1698/2005. Tá struchtúir i bhfeidhm ag an Roinn Talmhaíochta agus Bia lena chinntiú go gcosnóidh a córais riaracháin agus rialaithe leasanna airgeadais an AE. Áirítear orthusan an líon cuí foireann riaracháin oilte sna ranna údarásacha, cigireacht theicniúil a dhéanann rialuithe ar an láthair, Aonad Iniúchta Inmheánach a bheidh oiliúnaithe mar is cuí agus ina mbeidh an fhoireann chuí, Grúpa Athbhreithnithe Creidiúnaithe a bheidh faoi chathaoirleacht na gníomhaireachta íocaíochta, le hathbhreithniú a dhéanamh ar chomhlíonadh na gcritéir Chreidiúnaithe a leagadh síos in Iarscríbhinn 1 de rialachán 885/2006 ón gCoimisiún agus lena chinntiú go ndéanfar iarobair ar thorthaí iniúchta ábhartha, agus coiste iniúchta faoi chathaoirleacht duine sheachtraigh, agus le ballraíocht sheachtrach, ó earnálacha poiblí agus príobháideacha araon. Chomh maith leis sin, tá comhaontú scríofa a chlúdaíonn comhlíonadh critéir chreidiúnaithe á thabhairt chun críche faoi láthair leis an Roinn Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta, a dhéanann bainistíocht ar bhearta Ais 3 agus 4 mar chomhlacht tarmligthe agus beidh trasuiríoll idir an dá rannóg ar a nGrúpaí Athbhreithnithe Creidiúnaithe faoi seach. Seo a leanas na húdaráis ainmnithe a thagann le Airteagal 74 de Rialachán 1698/2005: An tÚdarás Bainistíochta – Beidh an ról seo ag Rannán Forbartha Tuaithe CAP na Roinne Talmhaíochta agus Bia. Comhlíonfaidh an rannán na feidhmeanna a leagadh amach in Airteagal 75 de Rialachán 1698/2005. Bhí feidhm chomhchosúil á comhlíonadh ag an rannán maidir le Plean Forbartha Tuaithe CAP 2000-2006. Beidh an t-údarás bainistíochta freagrach as an gclár a bhainistiú agus a chur i bhfeidhm ar bhealach éifeachtúil, éifeachtach agus cuí. An Ghníomhaireacht Íocaíochta – Is í an Roinn Talmhaíochta agus Bia an ghníomhaireacht íocaíochta chreidiúnaithe de réir bhrí Airteagal 6 de Rialachán (CE) Uimh. 1290/2005. Laistigh den Roinn, glacfaidh na rannáin a chuireann na scéimeanna aonair i bhfeidhm agus an Rannán Airgeadais a dheimhneoidh na híocaíochtaí éilimh EAFRD na freagrachtaí éagsúla. I gcás bhearta Ais 3/4 tarmligtear freagrachtaí na gníomhaireachta íocaíochta ar an Roinn Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta, agus ar ghrúpaí gnímh áitiúla tríd an Roinn sin. Cuirfear éilimh EAFRD, áfach, trí shásra Rannán Airgeadais na Roinne Talmhaíochta agus Bia. Ní mór don ghníomhaireacht íocaíochta ráthaíochtaí a chur ar fáil maidir le bailíocht na n-íocaíochtaí agus coinneáil na ndoiciméad tacaíochta. An Comhlacht Deimhniúcháin – Is é Deloitte & Touche an comhlacht deimhniúcháin ceaptha de réir bhrí Airteagal 7 de Rialachán Uimh. 1290/2005. Beidh an comhlacht deimnhniúcháin mar mhaoirseoir neamhspleách ar fhírinneacht, iomlánachas agus cruinneas cuntas na gníomhaireachta íocaíochta. Déantar achoimhre ar an struchtúr bainistíochta agus rialaithe sa chairt in Aguisín 7.

- 195 -

12. Córas Monatóireachta agus Meastóireachta Cur síos Ag teacht le forálacha Rialachán (CE) Uimh. 1698/2005, beidh freagracht ar an Roinn Talmhaíochta agus Bia – mar an t-údarás bainistíochta – agus ar an gcoiste monatóireachta maidir leis an gcóras monatóireachta agus meastóireachta. Cuirfidh an córas sin comhchreat monatóireachta agus meastóireachta an AE (CMEF) san áireamh. Mar atá le meastóireacht ex-ante, déanfaidh meastóirí neamhspleácha na meastóireachtaí meántéarmacha agus ex-post. Cuirfidh obair mhonatóireachta agus meastóireachta leanúnach leo siúd. Is iad na Ranna feidhmithe – Talmhaíocht agus Bia agus Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta a chuirfidh sin i bhfeidhm. Cuirfidh ceanglais CMEF, toradh na meastóireachtaí neamhspleácha agus plé an choiste mhonatóireachta scóip agus nádúr an chórais in iúl. Comhdhéanamh samhlaithe an choiste monatóireachta Bunófar coiste monatóireachta laistigh de thrí mhí tar éir ceadú AE a fháil don chlár seo. Beidh sé faoi chathaoirleacht na Roinne Talmhaíochta agus Bia agus is dócha go mbeidh ionadaithe ann ó:

• Chomhlachtaí feirmeoireachta agus tuaithe • An rialtas réigiúnach/áitiúil • Leasanna comhshaoil agus comhionannais • Chomhlachtaí agus Ranna Rialtais ábhartha.

Déanfaidh an coiste monatóireachta feidhmiú an chláir a mhaoirsiú. Beidh Coimisiún an AE i dteideal a bheith rannpháirteach ar bhonn comhairleach.

- 196 -

13. Plean Cumarsáide ar Fhaisnéis agus ar Phoiblíocht Aidhm Seo a leanas aidhm an phlean cumarsáide:

• Feasacht, tuiscint agus gníomhaíocht a chinntiú nuair is infheidhme i measc an lucht tairbhe príomhúil

• Lucht príomhúil a chur ar an eolas agus a oiliúint faoi na nósanna imeachta agus feidhmeanna a bhaineann le hairgeadas

• Cumarsáid a dhéanamh leis an lucht tairbhe agus leis na spriocdhreamanna tanáisteacha ábhartha (sonraithe thíos) maidir leis an méid a rinne EAFRD

• Faisnéis agus poiblíocht a chur ar fáil don phobal i gcoitinne ar bhearta atá maoinithe faoin gclár sin agus ar a dhul chun cinn ar an iomlán

• An pobal a chur ar an eolas maidir le Coimisiún an AE a bheith ag glacadh leis an gclár agus le haon eolas chun dáta, le príomhghnóthachtálacha i bhfeidhmiú an chláir agus lena dhúnadh. Áireofar mana agus lógó EAFRD i bhfoilseacháin dá leithéid

• Foráil a dhéanamh le aghaidh athbhreithnithe seasta lena chinntiú go mbainfear na haidhmeanna thuas amach

• Plean cumarsáide a chur i bhfeidhm ar luach atá éifeachtúil ó thaobh costais.

Freagracht an údaráis bhainistíochta Beidh freagracht fhoriomlán ar an údarás bainistíochta as an bplean cumarsáide. Beidh idircheangal aige leis na Ranna agus leis na rannáin a bheidh freagrach as bearta aonair d’fhonn gníomhaíocht chomhleanúnach a chinntiú. Beidh sé freagrach chomh maith as coiste monatóireachta a eagrú le hathbhreithniú a dhéanamh ar dhul chun cinn an phlean gníomhaíochta agus le hoiriúnaithe a d’fhéadfadh a bheith ann a bhreithniú. Chomh maith leis sin, nascfaidh an t-údarás bainistíochta leis an líonra náisiúnta tuaithe le cur chuige comhordaithe a chinntiú maidir le scaipeadh faisnéise. Ó thús 2008, foilseoidh an t-údarás bainistíochta liosta go leictreonach gach bliain den lucht tairbhe a fhaigheann tacaíocht faoin gclár, na bearta a bheidh i gceist agus suimeanna na gcionroinnt poiblí a leithroinneadh. Spriocghrúpaí Beidh an spriocdhream príomhúil comhdhéanta de:

• Lucht tairbhe a d’fhéadfadh a bheith ann, agus • An pobal i gcoitinne.

Beidh breis ghrúpaí lárnacha ann a ndíreoidh an plean cumarsáide orthu agus a bheidh, mar sin, eolach faoin gclár agus cur amach acu air. Sa chomhthéacs sin, beidh níos mó ná 70 grúpa páirteach sa phróiseas comhairliúcháin ar an straitéis agus ar an gclár forbartha tuaithe. Clúdaíonn na grúpaí speictream leathan lena n-áirítear leasanna feirmeoireachta/tuaithe, údaráis náisiúnta/réigiúnacha/áitiúla agus cúrsaí comhionannais agus comhshaoil. I gcomhar leis an líonra tuaithe náisiúnta, measann an t-údarás bainistíochta go mbeidh ról tábhachtach ag na grúpaí sin maidir le scaipeadh faisnéise faoin gclár. D’fhéadfadh sé go mbeadh ról comhchosúil ag Oifig an Choimisiúin Eorpaigh i mBaile Átha Cliath, a bheidh ar an eolas maidir le forbairtí faoin gclár. Plean cumarsáide agus beart faisnéise Le linn tréimhse an chláir, scaipfidh an t-údarás bainistíochta eolas cuimsitheach ar an gClár Forbartha Tuaithe (RDP) agus úsáid á baint as gach saoráid meáin a bheidh oiriúnach. Déanfar tagairt

- 197 -

do ról an EAFRD agus dá ranníocaíochtaí airgid sna bearta faisnéise cuí a bheidh ar fáil d’iarratasóirí leasmhara. Beidh úsáid á baint as bealaí meáin éagsúla le cumarsáid a dhéanamh leis an bpobal príomhúil agus tánaisteach a bheidh seasta agus céimneach araon le linn na seacht mbliana. Seo a leanas na bealaí sin:

1. Feachtas fógraíochta - Céimneach 2. Suíomh Idirlín - Seasta 3. Ábhar clóite* - Seasta 4. Caidrimh Phoiblí - Seasta 5. Bainistíocht ar chaidrimh leis na meáin - Seasta 6. Seimineáir / Seónna Bóthair/ Comhdhálacha - Céimneach

(*bróisiúir agus bileoga eolais san áireamh etc ) Tá sé beartaithe go mbeidh an feachtas fógraíochta á reáchtáil thar roinnt céimeanna gearra ionas go mbeidh an tionchar is mó aige, agus go mbeifear in ann an fheasacht is mó a bhaint amach maidir leis an gclár. Beidh uainíocht gach céime in oiriúint leis na haidhmeanna a bhaint amach agus a sheachadadh. Bunófar pleanáil na meán ar úsáid a bhaint as na huirlisí taighde margaidh go léir a bheidh ar fáil. Bainfidh an chéad chéim i 2007 le fógraíocht leitheadach sna nuachtáin náisiúnta agus sa phreas feirmeoireachta, forbairt ar fhaisnéis suíomh idirlín agus ábhar clóite maidir leis an gclár a dháileadh ar spriocghrúpaí. Sin an chéim seolta lárnach maidir le tús an chláir a fhógairt agus maidir le pobail phríomhúla agus thánaisteacha araon a chur ar an eolas faoin gclár agus leis an tionchar dearfach a bheidh aige sin. Chun cur leis an móiminteam a bheidh ag an gcéim seolta, díreoidh an chéad chéim eile ar leathadh amach breise a dhéanamh ar fhaisnéis an chláir trí níos mó fógraíochta poiblí, seimineáir, ionaid faisnéise ag mórsheónna tuaithe/talmhaíochta agus nuashonrú ar an suíomh idirlín, thar thréimhse an chláir. Beidh tuarascálacha ar dhul chun cinn ar fáil don lucht tairbhe agus don phobal i gcoitinne ag baint úsáide as na huirlísí meáin chuí le linn thréimhse an chláir. Áireofar pointí teagmhála teileafóin ag leibhéal náisiúnta agus áitiúla d’iarratasóirí a d’fhéadfadh a bheith ann agus don phobal i gcoitinne ar na foinsí faisnéise, i.e bileogaí, suíomh idirlín chun an clár agus a fheidhmiú a phlé.

Beidh am gach céim socraithe sa dóigh is go mbainfear na haidhmeanna thuasluaite amach agus sa dóigh is go cuirfear i gcrích iad, ar bhealach níos sonraithe, mar seo a leanas: Céim 1 – Meán Fómhair – Deireadh Fómhair 2007 Seo í an phríomhchéim seolta maidir le tús an RDP a fhógairt agus leis an lucht tairbhe a d’fhéadfadh a bheith ann agus an pobal i gcoitinne a chur ar an eolas faoin gclár agus faoin tionchar dearfach a bheidh aige. Beifear ag brath ar phreasráitis agus ar shuíomh idirlín na Roinne, ar na nuachtáin náisiúnta, ar na nuachtáin feirmeoireachta, ar an raidió náisiúnta agus réigiúnach mar roghnú meáin chun an chéim sin a chur i gcrích. Céim 2 - Feabhra – Márta 2008 Ag cur leis an móiminteam a thiocfaidh leis an gcéim seolta beidh leathadh amach breise ar fhaisnéis agus ar nuashonrú an chláir mar fhócas ag an gcéim seo. Beidh roghnú na meán mar a bhí i gcéim 1.

- 198 -

Céim 3 - Feabhra – Márta 2009 Ceapadh an chéim seo le bheith mar mheabhrúchán agus mar nuashonróir ar dhul chun cinn an RDP. Céim 4 - Feabhra– Márta 2011 Seo an chéim phleanáilte deiridh agus bainfear úsáid aisti le nuashonrú breise a thabhairt do lucht tairbhe an RDP agus an dul chun cinn ó 2007 a léiriú. Arís, beidh roghnú na meán bunaithe ar chéim 1. Díreoidh na bearta faisnéise ar na cuspóirí seo a leanas:

• Faisnéis d’iarratasóirí agus lucht tairbhe a d’fhéadfadh a bheith ann

• Ardú ar thuiscint an phobail i gcoitinne maidir le cuspóirí agus gnóthachtáil an chláir in Éirinn a chur chun cinn

• A chinntiú go n-aithnítear ról agus ranníocaíocht airgeadais ón EAFRD.

Chun na cuspóirí sin a bhaint amach, tabharfaidh an t-údarás bainistíochta faoi na feidhmeanna cumarsáide seo a leanas:

• Plean cumarsáide a chomhordú don chlár

• Tacaíocht a thabhairt don choiste monatóireachta maidir le hathbhreithniú, nuashonrú agus scaipeadh an phlean cumarsáide

• An clár ceadaithe agus leabhrán achoimhre a fhoilsiú agus a scaipeadh don lucht tairbhe a d’fhéadfadh a bheith ann agus do pháirtithe leasmhara eile

• An clár agus an leabhrán achoimhre a chur ar fáil trí líonraí oifigí náisiúnta agus áitiúla na Ranna feidhmithe

• An straitéis forbartha tuaithe náisiúnta a fhoilsiú

• Uirlísí faisnéise lena n-áirítear bileoga/pósteair, fógraí, seastáin taispeána, fógraí agus suíomh idirlín a fhorbairt agus a úsáid le tuiscint níos fearr ar an gclár a chur chun cinn.

• A chinntiú go mbeidh tagairt á dhéanamh do ról agus do ranníocaíochtaí ón EAFRD ar shuímh idirlín na Ranna feidhmithe, ar bhileoga faisnéise agus ina bhfoilseacháin thréimhsiúla

• Bileoga faisnéise/foirmeacha/caipéisí treoracha a fhoilsiú ar gach beart tacaíochta i bhfoirm chlóite agus leictreonach.

• Páirt a ghlacadh i seiminéair, comhdhálacha, laethanta eolais, seónna tuaithe/talmhaíochta le tuiscint níos fearr ar an gclár agus ar na socruithe feidhmithe agus monatóireachta in Éirinn a chur chun cinn

• Tuarascálacha dhul chun cinn a fhoilsiú ar an gclár in Athbhreithniú Bliantúil agus Ionchas na Roinne Talmhaíochta agus Bia agus i dTuarascálacha Bliantúla na Roinne Talmhaíochta agus Bia agus na Roinne Gnóthaí Pobail Tuaithe agus Gaeltachta faoi seach.

• Na bearta tacaíochta ábhartha a fhoilsiú i Leabhrán Scéimeanna agus Seirbhísí na Roinne Talmhaíochta agus Bia agus i dtreoirleabhrán na Roinne Gnóthaí Pobail Tuaithe agus Gaeltacht Many Communities – A Common Focus

• Tagairt a dhéanamh sna bearta faisnéise don fhreagracht a bheidh ar an lucht tairbhe plaic mhíniúcháin a léiriú má fhaigheann siad tacaíocht infheistíochta ón gclár a bheidh níos

- 199 -

mó ná €50,000 agus clár fógraí a léiriú má fhaigheann siad tacaíocht infheistíochta níos mó ná €500,000

• Nuashonrú a dhéanamh ar shuímh idirlín na Ranna maidir leis an gclár agus le bearta tacaíochta sonracha

• Pleanáil chun cinn ar an nasc idir forbairtí faoin bplean cumarsáide agus an Gréasán Eorpach d’Fhorbairt Tuaithe.

Chomh maith leis sin, comhlíonfaidh an t-údarás bainistíochta ról tacaíochta maidir leis na Rannáin fheidhmithe agus an Roinn Gnóthaí Pobail Tuaithe agus Gaeltachta trí chomhairle a chur ar fáil ar an rialachán poiblíochta agus faisnéise a fheidhmiú agus ar thacaíocht maidir le cur i bhfeidhm an phlean cumarsáide. Buiséad táscach Beidh an plean cumarsáide maoinithe ag an Státchiste náisiúnta agus ag an EAFRD. Meastar gur ionann is €1m maoiniú iomlán thar thréimhse an chláir. An Rannóg Riaracháin / Comhlachtaí a bheidh freagrach as feidhmiú an Phlean cumarsáide Is é Rannán Forbartha Tuaithe CAP na Roinne Talmhaíochta agus Bia an t-údarás bainistíochta faoin RDP agus tá sé freagrach as ullmhú agus feidhmiú an phlean cumarsáide. Roinntear an tasc sin leis an Roinn Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltacht. Siocair go bhfuil an Roinn Gnóthaí Pobail Tuaithe agus Gaeltachta (DCRGA) freagrach as na bearta faoi Ais 3 agus 4 den chlár, beidh ról lárnach aici i ndáil le feidhmiú an phlean cumarsáide a chinntiú maidir leis na bearta áirithe sin. Beidh na bearta faisnéise agus na foilseacháin go léir comhordaithe idir an dá Roinn. Meastóireacht ar thionchar na mbeart faisnéise agus poiblíochta Déanfaidh an t-údarás bainistíochta monatóireacht ar thionchar na mbeart faisnéise agus poiblíochta i dtéarmaí trédhearcachta, feasacht ar an gclár agus ról an AE. Saineoidh pobail faoi seach an próiseas meastóireachta i.e. cinnfidh glacadh na gclár ábhartha an táscaire is éifeachtaí maidir leis an lucht tairbhe. Don phobal i gcoitinne, áireoidh an mheastóireacht neamhspleách ag an staid meántéarma measúnú ar éifeachtúlacht an phlean cumarsáide. Cé gur ar na measúnaithe seachtracha a bheidh sé cinneadh a dhéanamh ar an modheolaíocht a mbainfear úsáid aisti, beidh sin ina choinníoll lárnach sa chuireadh chun tairisceana. Chomh maith leis sin, déanfar suirbhé idirlín le measúnú a dhéanamh ar shástacht na ngeallsealbhóirí i leith bhearta poiblíochta an chláir. Tabharfaidh an coiste monatóireachta treoir don údarás bainistíochta maidir le bearta poiblíochta eile a d’fhéadfadh a bheith ann. Cinnteoidh an t-údarás bainistíochta go dtagann na bearta faisnéise agus poiblíochta le Iarscríbhinn VI de Rialachán (CE) Uimh 1974/2006 ón gCoimisiún an 15 Nollag 2006 – rialacha feidhmiúcháin [OJ L 386, 23.12.2006, lch.15].

- 200 -

14. Ainmniú na gcomhpháirtithe a ndeachthas i gcomhairle leo agus torthaí an chomhairliúcháin Ainmniú na gcomhpháirtithe a ndeachthas i gcomhairle leo

• An 24 Deireadh Fómhair 2005 cuireadh fógra sna meáin náisiúnta ag tabhairt cuireadh d’iarratais spéise ó eagraíochtaí ar mhian leo go rachfaí i gcomhairle leo maidir leis an dréachtstraitéis agus dréachtchlár forbartha tuaithe náisiúnta

• Fuarthas ceithre fhreagra agus ceithre fichead. Ceapadh go raibh leas dlisteanach ag na heagraíochtaí a bhí páirteach agus ainmníodh go foirmiúil iad mar chomhpháirtithe comhairliúcháin an 15 Samhain 2005.

• An 23 Nollaig 2005 eisíodh doiciméad comhairliúcháin chuig na comhpháirtithe. Bhí tuairimí á lorg leis an doiciméad sin maidir le tosaíochtaí, bearta agus fachtóirí eile lena n-ionchorprú sa chlár/straitéis forbartha tuaithe.

• Fuarthas dhá aighneacht déag is trí fichead. Leagadh an méid a bhí iontu os comhair na gcomhpháirtithe comhairliúcháin ag seimineár i dTulach Mhór, Co. Uíbh Fhailí an 14 Márta 2006. Thug an seimineár deis do rannpháirtithe leathnú a dhéanamh ar a n-aighneachtaí agus/nó tuilleadh smaointe a chur chun cinn.

• Chlúdaigh an próiseas comhairliúcháin bearta ar nós foraoiseacht nach bhfuil clúdaithe sa chlár seo. Ar mhaithe le comhlántacht agus iomlánachas áfach, áirítear na tuairimí a nochtadh maidir leis na bearta sin san ranna seo a leanas.

Torthaí an chomhairliúcháin Chlúdaigh na haighneachtaí scóip iomlán na straitéise/an chláir atá molta agus bhí réimse leathan tuairimí i gceist iontu. Tá sé deacair mar sin, achoimhre ilchodach a chur i láthair, ach seo a leanas na príomhphointí a tháinig aníos.

• Bhí tuairimí difriúla ann maidir leis an gcothromaíocht is fearr idir na tosaíochtaí. Cé go raibh tacadóirí ag gach tosaíocht, glacadh leis go raibh siad go léir tábhachtach agus léiríodh meas faoi leith ar na haidhmeanna comhshaoil a bhí in Ais 2.

• Maidir le hAis 1, cheap tromlach na ndaoine gur chóir tacaíocht a dhíriú ar chaipiteal fisiciúil (feabhsúchán feirme etc.) seachas ar chaipiteal daonna (oiliúint etc.). Luadh an gá a bhí ann aghaidh a thabhairt ar an tsaincheist a bhaineann le struchtúr aoise chomh maith, áfach, mar aon leis an mian atá ann tacaíocht a thabhairt do thionscnaimh fhuinnimh inathnuaite nuair is féidir sin a dhéanamh.

• Bhí tacaíocht iontach láidir ar Ais 2 don scéim reatha um chosaint na timpeallachta tuaithe. Ceapadh go raibh sé tábhachtach i dtéarmaí chaighdeán an uisce agus bithéagsúlachta. Bhí tacaíocht shuntasach ag dhá scéim reatha eile chomh maith, liúntais chúitimh agus foraoiseacht, cé gur cuireadh tuairimí léirmheastóireachta ina gcoinne go méid áirithe – cuireadh ceisteanna faoin tairbhe fadtéarmach maidir le ceantair faoi mhíbhuntáiste, agus faoin meascán speiceas foraoiseachta agus úsáid talún áirithe. Chuir daoine áirithe Natura 2000 agus leas ainmhithe chun tosaigh mar bhearta a d’fhéadfadh a bheith ann.

• Maidir le hAis 3 ach go háirithe, leagadh béim ar an ngá atá ann trastagairt a dhéanamh do dhoiciméid polasaí eile (e.g. an straitéis spáis, an páipéar bán ar fhorbairt tuaithe) agus comhionannas agus uilechuimsitheacht shóisialta a thabhairt ar aird.

• Bhí tacaíocht láidir ann do líonra tuaithe. Go ginearálta, glacadh leis nach mór go mbeadh ionadaíocht leathan ag an líonra agus go gclúdódh sé scóip iomlán an chláir.

- 201 -

Thosaigh próiseas comhairliúcháin phoiblí an 7 Samhain 2006 tar éis an Dréachtchlár Forbartha Tuaithe a ullmhú. Chomh maith leis sin, tionóladh cruinniú comhairliúcháin phoiblí an 28 Samhain 2006. Fuarthas os cionn daichead aighneacht ó pháirtithe leasmhara difriúla agus ó dhaoine aonair den phobal. Áiríodh tuairimí ginearálta ar ábhar an dréachtchláir agus tuairimí agus moltaí sonracha ar na bearta/scéimeanna aonair a moladh sa Chlár ar na haighneachtaí. Déantar achoimhre ar na tuairimí agus ar na moltaí maidir leis na bearta aonair sa roinn seo a leanas. Déantar achoimhre ar bhreathnuithe de chineál níos ginearálta anseo de réir a bhfoinse. Páirtithe Polaitíochta 1. Feisirí Eorpacha Fhianna Fáil Chuir baill Fhianna Fáil ó Pharlaimint na hEorpa fáilte mhór roimh fhorálacha caiteachais agus roimh raon na mbeart dá bhforáiltear dóibh sa Chlár. D’ainmnigh siad roinnt réimsí a cheapann siad ar chóir níos mó béime a chur orthu agus níos mó airde a thabhairt dóibh chomh maith. Áirítear orthu sin:

• An gá atá ann go gcuirfí le fáil ar leathanbhanda, go háirithe go gcuirfí rochtain do ghrúpaí Pobail ar fáil

• Grúpa idir-rannach ar chúram leanaí a bhunú (Dlí agus Ceart, Sláinte agus Leanaí agus Talmhaíocht) lena chinntiú go mbeidh maoiniú dóthánach a fháil ag pobail tuaithe

• Moladh chun leibhéil na ndíolúintí cánach a bheidh ar fáil a ardú le táirgíocht ardaithe bithfhuinnimh agus bithbhreoslaí a spreagadh

• Uasghrádú a dhéanamh ar aerfoirt réigiúnacha, leathnú a dhéanamh ar rochtain aeir idirnáisiúnta agus cur le saoráidí iompair áitiúla.

Freagra Forálann an Clár do bhearta, lena n-áirítear cruthú gnó agus oiliúint na ngníomhaithe eacnamaíocha, a thacaíonn le húsáid saoráidí ICT áitiúla, agus oiliúint i dteicneolaíochtaí ICT nua ar nós leathanbhanda. Tá na moltaí a rinneadh i ndáil le cúram leanaí, le díolúintí cánacha do bhithfhuinneamh agus do bhithbhreoslaí agus le cur leis an infrastruchtúr iompair lasmuigh de réimse freagrachta an Chláir.

2 Comhaontas Glas

Aithníonn an aighneacht a rinne Comhaontas Glas an ról tábhachtach a bheidh ag an gClár maidir le geilleagar tuaithe seasta a chur ar fáil. Díríonn an aighneacht ar an ngá atá ann tacaíocht a thabhairt d’fhorbairt fiontair thuaithe agus ar thábhacht earnáil fhuinnimh inathnuaite níos fearr a fhorbairt i gceantair thuaithe. Seo a leanas achoimhre ar na moltaí sainiúla a rinne Comhaontas Glas:

• Forbairt ar na hearnálacha bithbhreoslaí agus bithfhuinnimh

• Moladh do Chód Pleanála nua a thabhairt isteach do cheantair thuaithe le tacaíocht a thabhairt d’fhorbairt fhiontair eile agus dúchasacha sna ceantair thuaithe sin agus chun an fhorbairt sin á éascú

• Moladh staidéar a dhéanamh le plean nua a chur le chéile do thurasóireacht feirmbhunaithe

- 202 -

• Gníomhaireacht fiontair tuaithe náisiúnta a bhunú, a fheidhmeodh mar ‘ionad uile-ghnó’ le comhairle a thabhairt ar thacaíochtaí deontais, ar mheantóireacht, ar dheiseanna oiliúna agus forbartha gnó i gceantair thuaithe agus d’fhiontair thuaithe

• Moladh faoi phróiseas comhairliúcháin phoiblí ar Mhargaí na bhFeirmeoirí.

Freagra Fóralann na bearta atá molta in Ais 3 agus 4 den Chlár do scéimeanna chun fiontair thuaithe a spreagadh agus chun cur leo trí thacaíochtaí a chur ar fáil d’oiliúint, do chruthú gnó, d’athnuachan agus d’fhorbairt sráidbhailte, do chaomhnú oidhreacht tuaithe agus d’fheabhsú gníomhaíochtaí turasóireachta i gceantair thuaithe. I dtaca le fuinneamh inathnuaite, foráiltear do thacaíocht d’fhás miscanthus agus sailí faoi bheart Philéar 1 a ndearnadh cur síos air i Roinn 3.1.

Tá na saincheisteanna sonracha a tháinig aníos maidir le cód pleanála do cheantair tuaithe, gníomhaireacht fiontair thuaithe, próiseas comhairliúcháin phoiblí do mhargadh na bhfeirmeoirí agus staidéar turasóireachta feirmbhunaithe mar chuid de dhíospóireacht níos leithne ar pholasaí poiblí i leith ceantair thuaithe agus fiontar tuaithe. Pléann roinnt Ranna Rialtais leis na saincheisteanna sin ar bhonn leanúnach, eadhon an Roinn Talmhaíochta agus Bia; an Roinn Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta; an Roinn Airgeadais; an Roinn Fiontair, Trádála agus Fostaíochta; agus an Roinn Iompair.

Ranna Rialtais Eile 1 An Roinn Comhshaoil, Oidhreachta agus Rialtais Áitiúil (DoEHLG) Tá an Roinn Comhshaoil, Oidhreachta agus Rialtais Áitiúil sásta leis na forálacha a chuireann cosaint na dtimpeallachtaí uisce chun cinn, go háirithe le gnéithe nua scéim REPS agus le cur chun cinn agus feabhsú na réimsí uisce atá faoi bhagairt in Ais 4. Maidir le foraoiseacht agus na tionchair a d’fhéadfadh a bheith aici ar chaighdeán an uisce, tharraing an Roinn Comhshaoil, Oidhreachta agus Rialtais Áitiúil anuas an tionchar a bhíonn ag speiceas crann agus cineál ithreach.

Freagra Cuirtear fáilte roimh fhormhuiniú na Roinne Comhshaoil, Oidhreachta agus Rialtais Áitiúil faoi fhorálacha cosanta uisce. Pléitear leis na tuairimí ar fhoraoiseacht faoin Measúnú Comhshaoil Straitéiseach. 2 An Roinn Cumarsáide, Mara agus Acmhainní Nádúrtha (DCMNR) Tharraing an Roinn Cumarsáide, Mara agus Acmhainní Nádúrtha aird ar dhá réimse:

• Cé go n-aithníonn an Clár an gá atá ann bearta deonacha a thabhairt isteach a bheidh deartha le feabhas a chur ar chaighdeán an uisce i roinnt ceantar: go sonrach, aibhneacha bradán áirithe agus gnáthóga diúilicín péarla, agus abhantracha locha áirithe san iarthar, dar leis an Roinn Cumarsáide, Mara agus Acmhainní Nádúrtha go bhfuil scóip ann le pleananna a bheidh níos sonraithe a chur san áireamh d’aibhneacha agus do lochanna.

• Níl aon tagairt déanta i ranna Bithéagsúlachta an Chláir ar an ngá atá ann cosaint a thabhairt do ghnáthóga uisce, go háirithe gnáthóga na mbradán, nó ar na sochair a

- 203 -

d’fhéadfadh an chonair bhruachánach a chur ar fáil mar ghnáthóg d’fhásra agus d’ainmhithe.

Freagra

• Tugtar aghaidh ar shaincheist chaighdeán ginearálta an uisce trí na bearta atá leagtha síos leis an Creat-Treoir Uisce a fheidhmiú chomh maith le reachtaíocht náisiúnta ar nós na Rialachán maidir le Fosfar agus na Rialacháin maidir le Níotráití. Áirítear eilimintí sna scéimeanna deonacha sa chlár seo atá deartha le comhlánú a dhéanamh ar an hiarrachtaí sin agus chun cur leo, ach níl siad féin ar na hionstraimí príomhúla le feabhas a chur ar chaighdeán an uisce. Tá Beart Forlíontach atá tiomnaithe do Chriosanna Bruachánacha á leathnú i REPS chun cabhrú le caomhnú an diúilicín péarla fionnuisce, agus tá an Beart Forlíontach do dhobarcheantair lochanna áirithe (comhlánaithe ag gníomhaíochtaí faoi Ais 3) nuálach. Is féidir athbhreithniú a dhéanamh orthu seo agus ar ghnéithe eile den chlár ag an gcéim mheastóireachta meántéarma, go háirithe i bhfianaise fhorbairtí i bhfeidhmiú an Chreat-Threoir Uisce.

• Glactar go hiomlán le tábhacht na ngnáthóg uisce. Cuireann eilimintí aonair an chláir, go háirithe iadsan sna bearta comhshaoil talmhaíochta leibhéal ard cosaint fhorlíontach ar fáil do ghnáthóga ar nós locháin, aibhneacha agus lochanna áit a maireann siad ar fheirm rannpháirteach. Beidh na gníomhaíochtaí sin, áfach, comhlántach le hiarrachtaí náisiúnta (ar shlí reachtúil agus eile) le feabhas a chur ar chaighdeán an uisce, ar nós chur i bhfeidhm an Chreat-Treoir Uisce.

3 Aonad Comhionannais Inscne an NDP, An Roinn Dlí agus Cirt, Comhionannais agus

Athchóirithe Dlí (DJELR) Chuir Aonad Comhionannais Inscne an RDP na tuairimí agus na moltaí seo a leanas ar fáil:

• Cuirtear fáilte roimh an tiomantas atá sa chlár chun comhionannais inscne a chur chun cinn, go háirithe faoi chur chuige LEADER agus an beart oiliúna atá faoi Ais 3. Moltar, áfach, go bhféadfadh cur chun cinn comhionannais trí na bearta a bheith míchothrom mar gheall ar easpa pearsanra agus acmhainní comhionannais inscne tiomanta.

• Breathnaítear go dearfach ar an tiomantas sa chlár a luaitear go soiléir maidir le forálacha na nAchtanna um Stadás Comhionann 2000 agus 2004.

• Siocair go bhfuil thart ar 90 faoin gcéad den talamh faoi úinéireacht na bhfear samhlaíonn an aighneacht go leanfar leis an gcoibhneas úinéireachta sin de dheasca an méid caiteachais atá beartaithe ag leibhéal ar fheirmeacha. Moladh caiteachas tiomanta a choinneáil faoi Ais 1 agus 2 do bhearta oiliúna do mhná mar rogha amháin.

• Breathnaítear ar teip choincheap na gcomhpháirtithe feirmeoireachta a chur chun cinn mar dheis caillte comhionannas a chothú.

• Ba chóir go mbeadh monatóireacht agus meastóireacht sonraí dí-chomhbhailithe de réir inscne trasna an chláir le tomhas tionchar leanúnach an chláir ar chomhionannas inscne a éascú.

Freagra Beidh comhionannas deiseanna mar chroícheanglais ag an gclár, mar ar leagadh béim air i gcaibidil 15. Cothófar dearbhú comhionannais leanúnach trí chomhdhéanamh cuí an choiste monatóireachta agus trí dhí-chomhbhailiú sonraí meastóireachta feidhmíochta i gcomhpháirteanna inscne nuair is féidir é. Comhlachtaí Feirme

- 204 -

D’fháiltigh na heagraíochtaí feirme roimh an gclár go ginearálta agus tacaíonn siad leis na bearta. Aithnítear go gcuideoidh na bearta atá molta le haghaidh a thabhairt ar na dúshláin a bheidh os comhair na talmhaíochta in Éirinn agus os comhair cheantair thuaithe sna seacht mbliana atá romhainn. Aithnítear chomh maith go ndéanann an Dréachtchlár foráil le haghaidh feabhsú ar an infrastruchtúr fisiciúil agus chun cur le bonn eolais na hearnála agus ag an am céanna, fócas a choinneáil ar fheabhsú inbhuanaitheachta agus ar fheabhsú an chomhshaoil. Rinne na comhlachtaí feirme roinnt tuairimí agus moltaí ginearálta eile:

• Fáiltíodh roimh na leithdháiltí maoinithe agus na rátaí íocaíochta ardaithe sna bearta éagsúla.

• Ba chóir go ndéanfar tuilleadh feabhais ar scéimeanna le táirgeadh barraí fuinnimh inathnuaite a spreagadh.

• Ba chóir scéim leasa ainmhithe a thabhairt isteach sa Chlár do thréada ba bainne, a chuirfeadh le hiomaíochas trí fheabhas a chur ar tháirgiúlacht an tréada. Rinneadh moltaí comhchosúla maidir le caoirigh agus le fianna.

Freagra Is iad na bearta atá sa chlár an t-uasmhéid a d’fhéadfadh a bheith ann agus aird á dtabhairt ar na forálacha rialacháin agus ar an maoiniú a bheidh ar fáil. Léiríonn siad an chomhthoil atá idir na comhlachtaí feirme sa phróiseas comhpháirtíochta sóisialta agus comhairliúcháin ar an gclár seo. Déanfar athbhreithniú ar dhul chun cinn trí chreat monatóireachta agus meastóireachta. Comhlachtaí Comhshaoil Thacaigh na comhlachtaí comhshaoil go ginearálta le heilimintí comhshaoil an chláir ach thug siad roinnt saincheisteanna breise chun cinn, a d’fhéadfaí a phlé sa chlár dar leo. Téitear i ngleic leis na hábhair imní maidir le foraoiseacht a thug na comhlachtaí comhshaoil chun cinn sa Mheasúnú Comhshaoil Straitéiseach. Seo a leanas na saincheisteanna eile ar tharraing na comhlachtaí comhshaoil aird orthu:

• Cé go dtacaíonn siad go ginearálta leis an ngá atá le forbairt tuaithe láidir agus inbhuanaithe, ba mhian leo go mbeadh níos mó béime á cur ar an ngá atá le cosaint, cothabháil agus feabhsú maidir le caomhnú láithreáin tuaithe lárnacha d’ainmhithe agus d’fhásra íogaireach.

• Níor tugadh mórán aird sa chlár ar ainmniú agus ar chosaint talamh feirme ardluach nádúrtha (HNV), atá aitheanta laistigh den AE mar ghnáthóg lárnach.

• Ba chóir go mbunófaí clár monatóireachta bithéagsúlachta lena n-áirítear táscaire daonra éan feirme mar chuid den chlár.

• Ba chóir go mbeadh acmhainní i Scéim REPS leithdháilte ar na tacaíochtaí éiceolaíochta cearta lena n-áirítear oiliúint éiceolaíochta dóibh siúd atá páirteach i REPS.

• Ba choir fáilte a chur roimh scéim REPS 4 agus a aithint go dtaitníonn an scéim le feirmeoirí mar go bhfuil sí chomh simplí, rud a chinntíonn go nglacfaidh a lán feirmeoirí léi agus go mbeidh tionchair dhearfacha aige sin ar bhithéagsúlacht faoin tuath in Éirinn.

• Ba chóir saincheisteanna faoi chaighdeán an uisce, a bhfuil pleananna forbartha Cheantair na hAbhantraí ag tabhairt aghaidh orthu, a léiriú sa chlár chomh maith.

• Ba chóir go mbeadh scéim, a thacóidh le haisiompú ar tháirgeacht torthaí agus glasraí ón ngairdín dúchasach sa chlár.

- 205 -

Freagra • Is é an córas ainmniúcháin atá á riaradh ag Seirbhís Pháirceanna Náisiúnta agus Fiadhúlra

na Roinne Comhshaoil, Oidhreachta agus Rialtais Áitiúil an príomh-mheicníocht do chaomhnú láithreáin lárnacha d’ainmhithe agus d’fhásra íogaireach. Mar a bhí cheana, beidh ar rannpháirtithe in aon cheann de na bearta sa chlár – treoracha cuí na Seirbhíse Páirceanna Náisiúnta agus Fiadhúlra do láithreáin mar sin a leanúint nuair a bheidh siad ar fáil.

• Ní mór d’fheirmeoirí a bheidh rannpháirteach i REPS ardchaighdeáin bhainistíochta comhshaoil a bhaint amach ar a dtailte, beag beann ar cé acu a bhfuil siad i gceantar ardluacha nádúrtha. Ní bheidh ainmniú thalamh feirme ardluach nádúrtha é féin mar ábhar ag an gclár. Mar sin féin, má ainmníonn údarás inniúil tailte mar sin agus má fhorordaítear bearta cosanta, ní mór do rannpháirtithe sna bearta sa chlár na bearta cosanta sin a chomhlíonadh.

• Tá Cairde Éanlaith Éireann i mbun chlár monatóireachta cheana féin ar éin fheirme agus beidh an táscaire sin liostaithe sa chlár. Ní hábhar é monatóireacht bithéagsúlachta náisiúnta don RDP áfach.

• Rinne REPS forálacha i gcónaí d’oiliúint le cuidiú leis an rannpháirtí a dhualgais/dualgais comhshaoil talmhaíochta faoin Scéim a thuiscint agus a chomhlíonadh. Ceapfar oiliúint REPS 4 le teacht le ceanglais na scéime deiridh.

• Áirítear eilimintí sna scéimeanna deonacha sa chlár atá deartha le hiarrachtaí náisiúnta ar chaighdeán uisce a neartú agus a chomhlánú ar nós fheidhmiú an Chreat-Threoir Uisce agus ainmniú gnáthóg, ach ní hé an clár an ionstraim phríomhúil chun aird a thabhairt ar shaincheisteanna a bhaineann le caighdeán an uisce.

• Molann REPS 4 go leanfar ag tabhairt tacaíochta d’úlloird thraidisiúnta.

Grúpaí Foraoiseachta Áirítear iad seo a leanas ar na saincheisteanna ginearálta ar tharraing na grúpaí Foraoiseachta aird orthu:

• Níor leor an leibhéal maoinithe atá molta d’fhoraoiseacht agus ní chlúdóidh sé spriocanna plandála.

• Tá an sprioc plandála cothrom le 50 faoin gcéad den sprioc plandála a leag straitéis foraoiseachta náisiúnta an Rialtais amach (20,000 heicteár). Mar sin, níl na spriocanna plandála ag teacht le polasaí foraoiseachta reatha an Rialtais.

• Níor cuireadh iarmhairtí na hearnála próiséala maidir leis an sprioc plandála laghdaithe san áireamh. D’ainmnigh an Straitéis Náisiúnta an figiúr bliantiúil de 20,000 heicteár mar an íosmhéid le híoslíon eacnamaíoch a chruthú don earnáil phróiseála.

• Níl an maoiniú d’fhoraoiseacht cómhaoinithe níos mó ag an AE, mar a bhí i dtréimhsí cláir roimhe seo. Mar thoradh air sin, beidh an maoiniú bliantúil d’fhoraoirseacht oscailte do chinntí polaitiúla a bheidh déanta mar chuid den phróiseas meastacháin náisiúnta.

• Cé go n-aithníonn an clár an ról a bhíonn ag foraoiseacht in athrú aeráide trí leithliseoireacht carbóin beidh meicníocht ag teastáil le cúiteamh a thabhairt d’fheirmeoirí maidir le leithliseoireacht carbóin.

• Tá an leibhéal maoinithe atá curtha ar fáil d’fhorbairt foraoiseachta agus do bhearta iomaíochais neamhdhóthánach.

- 206 -

Freagra Áirítear roinnt bearta nua sa leibhéal maoinithe d’fhoraoiseacht faoin bPlean Forbartha Náisiúnta 2007-2013 le hinfheistíocht i bhforaoiseacht a dhéanamh níos tarraingtí ná mar a bhí riamh. Ar deireadh thiar, beidh na scéimeanna treoraithe de réir éilimh ach beidh sé beartaithe an t-éileamh sin a spreagadh. Beifear ag cur is ag cúiteamh faoi cheist úinéireacht leithliseoireacht charbóin amach anseo. Comhlachtaí Poiblí (lena n-áirítear Tionóil/Údaráis Réigiúnacha agus Coimisiún Forbartha an Iarthair) Bhí an gá le comhlántacht idir an clár seo agus an Plean Forbartha Náisiúnta 2007 – 2013 nua mar théama coitianta. Áiríodh iad seo a leanas ar na saincheisteanna ginearálta eile:

• An gá comhlántacht a chinntiú leis an Straitéis Spáis Náisiúnta agus le cistí struchtúrtha an AE, go háirithe ó thaobh forluí a sheachaint le bearta i gCláir Oibríochtúla na dTionól Réigiúnach.

• Breis leathnaithe a dhéanamh ar bhearta a dhíríonn go sonrach ar thurasóireacht tuaithe, ar mhionfhiontair agus ar chaomhnú agus uasghrádú oidhreacht tuaithe

• Forbairt a dhéanamh ar infrastruchtúr tuaithe lena n-áirítear saoráidí iompair bóthair, iarnróid agus aeir i gceantair thuaithe

• Úsáid a bhaint as táscairí feidhmíochta cuí agus coiste agus gréasán monatóireachta ionadaíoch a bhunú

Freagra Tá an clár struchtúrtha leis an réimse leathan bearta a dhíríonn ar cheantair thuaithe a bheidh sa Phlean Forbartha Náisiúnta 2007 – 2013 nua a chomhlánú agus chun luach breise a chur leo, go háirithe faoin tosaíocht straitéiseach dar teideal ‘An Plean Forbartha Náisiúnta agus Pobail Tuaithe’. Grúpaí Uilechuimsitheachta Sóisialta Thug mórán grúpaí aghaidh ar an téama coiteann maidir leis an ngá atá ann acmhainneacht shóisialta na bpobal a fhorbairt chun dul i ngleic leis na cúiseanna atá taobh thiar de bhochtaine, chun uilechuimsitheacht shóisialta a chur chun cinn agus chun comhionannas deiseanna a lorg ag gach leibhéal. Áirítear iad seo a leanas ar an saincheisteanna eile a tháinig aníos:

• An gá atá ann aghaidh shoiléir a thabhairt ar shaincheisteanna a bhaineann le huilechuimsitheacht shóisialta, neamh-idirdhealú agus laghdú i mbochtaine laistigh de chreat an Pháipéir Bháin ar Fhorbairt Tuaithe 1999

• Maoiniú a dháileadh ar dhóigh níos cothroime trasna na n-aiseanna • Tacaíocht d’oiliúint, infrastruchtúr sóisialta bunúsach a chur ar fáil, go háirithe seirbhísí a

bheidh dírithe ar thacaíocht a thabhairt do dhaoine scothaosta, cúram sláinte, iompar tuaithe, leathanbhanda agus cúram leanaí

• Tacaíocht shainiúil do ghrúpaí imeallacha ar nós úinéirí feirme beaga. Freagra Cuireann an Páipéar Bán ar Fhorbairt Tuaithe 1999 creat straitéiseach ar fáil do chur chun cinn uilechuimsitheachta sóisialta agus do chomhrac na bochtaine i bpobail tuaithe. Tabharfar aghaidh ar an dá shaincheist lárnacha sin faoi na bearta cuí sa chlár seo, go háirithe trí thionscnaimh oiliúna, trí ghníomhaíochtaí gnóthaithe scileanna agus trí bhearta tógála cumais.

- 207 -

Grúpaí Comhshaoil Pobail B’fhorbairt eacnamaíoch inbhuanaithe do cheantair tuaithe an prionsabal coitianta a bhí laistiar den chuid is mó de na haighneachtaí a raibh fócas comhshaoil acu. Thug na haighneachtaí tacaíocht láidir do:

• Fhorbairt tionscnaimh fhuinnimh inathnuaite agus fiontair bheaga dea-phleanáilte, inbhuanaithe ó thaobh an chomhshaoil de

• Ghníomhaíochtaí áineasa a mbeidh maoiniú leordhóthánach acu agus an t-infrastruchtúr a bhaineann leo a chur chun cinn ar fud na tuaithe i gcoitinne. Ba chóir go mbeadh beart sonrach dírithe ar an Straitéis um Áineas Tuaithe

• Leagadh béime ar chosaint cheantair chósta a bhfuil baint thábhachtach acu le pobail áitiúla ó chreimeadh chomh maith.

Freagra Ní mór do phleananna gnó ghrúpaí gnímh áitiúla a bheidh ag feidhmiú gníomhartha comhshaoil sa gheilleagar tuaithe níos leithne tionchar comhshaoil dearfach a léiriú. Beidh ar ghníomhartha dírithe ar áineas tuaithe teacht le prionsabail Straitéis Áineasa Tuaithe. Grúpaí Geilleagair Tuaithe Bhí béim shoiléir i gcuid mhaith aighneachtaí ar fhorbairt a dhéanamh ar an ngeilleagar tuaithe áitiúil, go háirithe trí thacaíocht a thabhairt d’fhiontar ar mhionscála.

• Ba chóir tacaíochtaí eacnamaíochta ó ghrúpaí LEADER a sheachadadh i gcomhordú dlúth le gníomhaireachtaí tacaíochtaí poiblí eile.

• Moladh go mbunófaí Gníomhaireacht Forbartha Tuaithe ar a mbeadh dualgas tacaíocht shruthaithe a thabhairt d’fhiontar tuaithe.

• Bhí tuairim ghinearálta ann gur chóir do ghníomhaíocht eacnamaíochta díriú ar acmhainní áitiúla mar bianna ceirde, margaí feirmeoirí, fuinneamh inathnuaithe agus fiontair eile a bheidh dírithe ar ábhair áitiúla agus ar scil áitiúil.

• Bhí moladh faoi leith ann tacú le cruthú gnó a bheidh bunaithe ar fheirmeacha go háirithe maidir le roghanna éagsúlaithe ar–fheirm.

Freagra Níor chóir go ndéanfadh gníomhaíocht tacaíochta fiontair dúblú ar thionscnaimh ó ghníomhaireachtaí poiblí eile agus ní mór comhaontuithe earnálacha cuí a bheith socraithe ag leibhéal áitiúil. Cuirfear béim ar thionscnaimh éagsúlaithe ar-fheirm a fhorbairt agus ar fheabhas a chur ar chuidiú eacnamaíoch acmhainní nádúrtha áitiúla eile. Páirtithe Leasmhara Eile Fuarthas aighneachtaí ó roinnt bheag pháirtithe leasmhara eile agus ó dhaoine aonair. Áiríodh ar na haighneachtaí sin achainí, i measc nithe eile, ar scéim chun maoiniú a dhéanamh ar árachas Timpistí agus Tinneas Feirmeoirí agus achainí maoiniú a dhéanamh ar thionscadal a dhéanfadh pacáiste bogearraí feirme lánpháirtiúil Theicneolaíocht Faisnéise (TF) d’fheirmeoirí agus d’eagraíochtaí talmhaíochta a sheachadadh. Ní thabharfaidh na téarmaí rialacháin nó an maoiniú atá ar fáil deis freastal ar na hachainithe sin faoin gclár.

- 208 -

Próiseas Comhairliúcháin Phoiblí – Moltaí faoi Bhearta Aonair Leagann an tábla thíos amach na príomhphointí sonracha a tháinig as an bpróiseas comhchomhairle agus na freagraí orthu. Ní liosta iomlán é agus ní áirítear ann moltaí a bhaineann le mionsonraí bearta agus/nó a bhfeidhmiú atá cuí ó thaobh cháipéiseacht tomhais seachas ó thaobh an chláir seo.

AIS 1 IOMAÍOCHAS Beart Moladh Freagra

Ba chóir go mbeadh aistrithe 2006 incháilithe don ráta nua.

Ní féidir faoi théarmaí an rialacháin.

Ba chóir gur 10 heic íosmhéid na feirme i gceantair faoi mhíbhuntáiste agus 15 heic in áiteanna nach bhfuil faoi mhíbhuntáiste

Tá na híosmhéideanna feirmeacha dá bhforáiltear sa chlár níos cuí i gcomhthéacs aidhm iomaíochais

Ba chóir gur 5 bliain agus ní 10 bliain íosachar léasa

Tá an ceanglas léas 10 bliain dá bhforáiltear sa chlár níos cuí ach déanfar athbhreithniú air sin tar éis 5 bliain.

Scéim Suiteála Feirmeoirí Óga

Ba chóir go mbeadh Ard Teastas leibhéal 6 FETAC mar bhunriachtanas oideachais

Soláthar de leibhéal 6 FETAC nó a chomhionann sa bheart

Innéacs-nasc pinsin

Ní féidir. Diúltaithe roimhe seo ag Coimisiún AE ar chúiseanna dlí

Bonnráta íocaíochta 75 faoin gcéad den íocaíocht iomlán ar an gcéad 5heic agus íocaíocht €198 in aghaidh heic don chéad 24 heic

Aghaidh tugtha go páirteach ar an gceist seo in athstruchtúrú íocaíochtaí pinsin anois sa bheart.

Ba chóir gur ag 50 bliain a bheadh uasaois aistrí.

Inghlactha in imthosca áirithe agus anois sa bheart.

Ba chóir go bhfaigheadh feirmeoirí ar scor ráta feirmeoirí préimhe foraoiseachta

Cosc air sin le rialachán AE

Ba chóir go mbeadh cead ag daoine ar scor oibriú roinnt uaire sa tseachtain ar fheirm mic/iníne

Cosc ar an moladh seo le rialachán AE, a éilíonn go gcaithfidh Aistrithithe éirí as gach gníomhaíocht talmhaíochta

Ba chóir go spreagfaí feirmeoirí beaga le bheith páirteach. Mar sin is gá ríomha pinsin a iniúchadh

Ríomha pinsin athstruchtúrtha anois sa bheart

Luath-Scor ón bhFeirmeoireacht

I gcás dianfheirmeoirí ba chóir go mbeadh ríomha bunaithe ar mhéid chaighdeánach agus ní ar heicteáir.

Déanfaidh ríomh pinsin athbhreithnithe níos mó maitheasa do dhianfheirmeoirí

- 209 -

Ba chóir gur 10 heic íosmhéid na feirme i gceantair faoi mhíbhuntáiste agus 15 heic in áiteanna nach bhfuil faoi mhíbhuntáiste

Tá na híosmhéideanna d’fheirmeacha dá bhforáiltear sa chlár níos oiriúnaí i gcomhthéacs na haidhme iomaíochais

Ba chóir go mbeadh aois an aistrí níos lú ná 40 bliain agus ní 45 bliain

Féach freagra thuas maidir le haois aistrí

Ba chóir go mbeadh aistrithe idir 55 agus 66 bliain d’aois agus ní 56 bliain

Tá glactha leis an moladh seo

Ba chóir leas a bhaint as uasrátaí deontais Is gá na sileálacha infheistíochta a ardú ag teacht le harduithe ar chostais chaighdeánacha agus is gá iad sin a ardú Ba chóir go mbeadh níos mó solúbthachta ann ó thaobh caiteachais sna scéimeanna

Léiríonn na rátaí agus na coinníollacha eile na hinfheistíochtaí is gá, an maoiniú atá ar fáil agus an glacadh is dóigh a bheidh ann. Coinneofar an dul chun cinn faoi athbhreithniú.

Ba chóir go bhfeidhmeofaí teorainn infheistíochta ar leithligh de €120,000 do Bhainistiú dhramhaíl feirme agus sláinteachais déiríochta

Tá teorainn infheistíochta ar leithligh de €120,000 do shláinteachais déiríochta ar fáil anois.

Ba chóir féachaint ar scéim a thacódh le coirí sliseanna adhmaid

Ar fáil cheana féin ó Fhuinneamh Inmharthana Éireann tríd an Scéim um Thithe Níos Glaise.

Infheistíocht Ar-Fheirm

Ba chóir soláthar a dhéanamh do chomhpháirtíochtaí

Nuair is cuí feidhmítear coinníollacha speisialta i scéimeanna aonair chun comhpháirtíochtaí feirme a chlúdach.

AIS 2 COMHSHAOL Beart Moladh Freagra

Ba chóir íosdlús stocála a chur ar ceal Ba chóir gurbh é 0.3lu/heic an t-íosleibhéal stocála

Siúd is go mbaineann fiúntas leis an dá mholadh tá sé socraithe leanúint le híosleibhéal de 0.15lu/heic. Féadfar féachaint arís ar an scéal i gcomhthéacs athbhreithniú pleanáilte ar limistéir faoi mhíbhuntáiste.

Scéim Liúntais Chúitimh Limistéar Mídheisiúil

Athbhreithniú ar limistéir lasmuigh de limistéir faoi mhíbhuntáiste chun talamh imeallach a chur san áireamh.

Ní ceist don chlár. Athbhreithniú ar rangú limistéar faoi mhíbhuntáiste pleanáilte cheana féin.

- 210 -

Ba chóir gurb iad na híocaíochtaí céanna ar fad a bheadh ag dul do thalamh NHA, SPA agus SAC

Tarraingíonn NHA, SPA agus SAC ainmnithe an leibhéal céanna íocaíochta. Caithfear féachaint ar an údar atá leis an ráta céanna a íoc maidir le NHA beartaithe/is iarrthóir.

Íocaíochtaí Natura 2000 agus íocaíochtaí nasctha le Treoir 2000/60/0EC

Ba chóir go mbainfeadh íocaíocht de €243 ar an gcéad 20 heic le talamh neamhainmnithe

Tá an ráta íocaíochta don chéad 20 heic de thalamh neamhainmnithe socraithe ag €234/heic agus is ionann sin agus an t-ardú 17 faoin gcéad a comhaontaíodh i gcomhpháirtíochtaí le gairid.

Ba chóir go ndéanfaí athbhreithniú ar chostais oibriúcháin agus ioncaim tarscaoilte i 2008 agus na rátaí íocaíochta a ardú nuair is gá.

Féadfaidh athbhreithniú lárthéarma iniúchadh a dhéanamh ar gach gné d’íocaíochtaí REPS

Ba chóir go mbeadh íocaíochtaí ceannualaithe le go n-éileodh níos mó feirmeoirí beaga iad.

Léiríonn na rátaí atá molta an comhaontú a rinneadh sna cainteanna comhpháirtíochta le gairid.

Imní faoi chomhlíonadh Rialacháin Niotraití

Níl aon riachtanais comhlíonaidh breise sa Chlár Gnímh Niotraití d’fheirmeoirí REPS seachas feirmeoirí nach feirmeoirí REPS.

Ba chóir go leasófaí an riachtanas maidir le léas 5 bliain roimh iarratas

Caithfidh an feirmeoir gealltanas 5 bliain a thabhairt agus mar sin ní mór don léas lántréimhse conradh REPS a chlúdach.

Ráta cigireachta 5 faoin gcéad

Ní ceist don chlár; is féidir déileáil leis faoi théarmaí agus faoi choinníollacha na scéime

Gan gá le íosdlús stocála

Tá gá le híosleibhéal stocála chun toradh comhshaoil a fháil agus le seasamh in aghaidh tréigean talún. Cinnteoidh sé freisin go bhfuil an té atá ag fáil an tsochair ag feirmeoireacht. Ní thugann úinéireacht ar thalamh teideal do dhuine ar íocaíochtaí REPS.

Scéim um Chosaint na Timpeallachta Tuaithe– Íocaíochtaí –comhshaoil talmhaíochta REPS

Ba chóir gur tréimhse féarach 6 mí agus ní 3 mí a bheadh ann

Is féidir achar an chomhaontaithe féaraigh a shocrú níos déanaí agus sonraí REPS á socrú. Ar bhonn athfhéar féarach ní fhéadfaí seasamh le tréimhse 6 mí.

- 211 -

Ba chóir go bhféadfadh feirmeoirí a bhíonn ag úsáid maolú niotráití de 250kg/heic a bheith rannpháirteach

• Beidh gach feirmeoir i dteideal REPS 4

• Beidh ar fheirmeoirí a bheidh ag oibriú os cionn 170kg/heic iarratasa dhéanamh in aghaidh na bliana agus beidh gá le plean bainistithe cothaitheach faoin treoir cothaitheach. Beidh na leibhéil chothaitheacha sa phlean bainistithe a bheidh ceadaithe chun críocha maolaithe inghlacthado REPS freisin.

Rátaí íocaíochta a ardú do bhearta forlíontacha ag teacht le costais ardaithe

Rátaí athbhreithnithe agus coigeartaithe

Ba chóir go bhféadfadh feirmeoirí cúnamh a charnadh trí níos mó ná 2 beart a ghlacadh.

Níl inghlactha ar bhonn costais bhreise. Glacann an maoiniú a sholáthraítear do thréimhse an chláir leis nach bhfuil ann ar a mhéid ach dhá bheart fhorlíontacha i gcarnú cúnaimh.

Tá gá le beart forlíonadh féarach traidisiúnta

Tá beart den sórt sin san áireamh

Moltaí éagsúla maidir le bearta forlíontacha

Féachfar ar shonraí agus sonraíochtaí do REPS á leagan amach.

Má táthar le leanúint le srianadh íocaíochtaí go 55 heic ba chóir go mbeadh cead ag feirmeoirí aon áit os cionn 55 heic a eisiamh

Níl íocaíochtaí srianta go 55 heic. Cáilíonn gach talamh i REPS d’íocaíocht.

Ba chóir an chéad foraoisiú de dheontas talamh neamhthalmhaíochta a theorannú chuig daoine aonair le préamha teoranta go feirmeoirí

Ní theorannaíonn an Rialachán an beart chuig daoine aonair príobháideacha. Tá préamha teoranta iníoctha maidir le talamh feirme tréigthe.

Ba chóir díriú ar FEPS i leith foraoisiú nua ar fheirmeacha REPS

Tá bunú FEPS dírithe ar fhoraoisiú nua ar fheirmeacha REPS agus tá sé leagtha amach chun bunú foraoisí ardluacha nádúrtha a spreagadh.

Ba chóir go mbeadh maoiniú ar fáil do bhóithre foraoisí

Tá Scéim Infrastruchtúir Foraoise san áireamh mar a fhoráiltear faoi Airteagal 30 de Rialachán 1698/2005 ón gComhairle.

- 212 -

AIS 3 GEILLEAGAR TUAITHE/CAIGHDEÁN BEATHA Beart Moladh Freagra

Éagsúlú chuig Neamhthalmhaíocht

Ba chóir go mbeadh tacaíocht ar fáil chun cuidiú le táirgeadh bia ceirde, turasóireacht bia agus siopaí feirme.

Tá na tionscnaimh sin ar fad incháilithe do thacaíocht

Forbairt ar Mhionfhiontar

Ba chóir don Rialtas clár a thabhairt isteach d’Fhorbairt Fiontair Tuaithe agus Gníomhaireacht Fiontair Tuaithe a bhunú. Ba chóir tacú le Meantóireacht

Caithfear pleananna gnó Ghrúpaí Gnímh Áitiúla a chur isteach chuig an mBord Forbartha Contae áitiúil agus ní mór dóibh tacú le straitéis forbartha an Bhoird. Caithfear comhaontuithe earnálacha a dhéanamh freisin le Boird Fiontair Contae chun go mbeadh an tionchar is mó is féidir ag maoiniú poiblí ar fhorbairt mionfhiontair áitiúil.

Turasóireacht Tuaithe Ba chóir beart tiomanta a thabhairt isteach le tacú le forbairt áineas tuaithe lena n-áirítear acmhainní a chur ar fáil d’úinéirí talún

Sonraíonn beart Turasóireachta Tuaithe an gá le forlíontacht le Straitéis Áineasa Tuaithe

Feabhsú ar Shráidbhailte Forbairt a dhéanamh ar Ghréasán Margaidh Feirmeoirí

Tá tacaíocht ar fáil do tuilleadh forbartha ar Mhargaí Feirmeoirí

Cur tuilleadh le fáil ar Leathanbhanda

Níl soláthar infrastruchtúr ICT laistigh de scóip an bhirt seo

Seirbhísí Bunúsacha do Gheilleagar na Tuaithe

Dóthain maoinithe agus acmhainní chun leibhéal sách maith seirbhísí mar chúram leanaí, cúnamh daoine scothaosta, iompar tuaithe agus cóireáil uisce a chur ar fáil.

Tá dualgas ar go leor Ranna Rialtais seirbhís shóisialta phríomhshrutha a chur ar fáil. Déanfaidh an beart seo soláthar d’infrastruchtúr áitiúil sonrach cultúir agus áineasa i gcomhaontú le húdaráis áitiúla

Ba chóir tacaíocht shonrach a thabhairt do chosaint tránna áitiúla agus do cheantair chósta ó chreimeadh

Tá soláthar do thacaíocht maidir le cosaint agus uasghrádú tírdhreacha áineasa áitiúil

Uasghrádú ar Oidhreacht Tuaithe

Ba chóir caomhnú bithéagsúlachta go háirithe maidir le torthaí agus plandaí a spreagadh

Tugann roinnt tionscnamh atá i bhfeidhm ag an Roinn Talmhaíochta agus Bia faoi láthair aghaidh ar chaomhnú plandaí agus acmhainní géiniteacha ainmhithe

- 213 -

Ba chóir go mbeadh tacaíocht ar fáil do thionscadail bheaga fuinnimh ó ghrúpaí Pobail agus ó ghníomhaithe áitiúla eile

Is mar sin a bheidh nuair a chuirfear tionscadail chuí faoi bhráid Ghrúpa Gnímh Áitiúil

Ba chóir Clár Oiliúna Pobail mar an clár a bhíodh ag FÁS a thabhairt isteach.

Tá soláthar oiliúint phríomhshrutha mar dhualgas ar FÁS.

Oiliúint agus Scileanna

Ba chóir go dtabharfaí tacaíocht faoin mbeart seo do Thionscnamh Gabháltas Beag atá ann le cuidiú le lucht feirme ar ioncam íseal

Féadfaidh Grúpaí Gnímh Áitiúla tabhairt faoi ghníomhartha cuí chun forbairt a dhéanamh ar chumas eacnamaíoch an spriocghrúpa seo agus spriocghrúpaí eile de réir mar a oirfidh ceantair áitiúla

- 214 -

15. Comhionannas idir Fir agus Mná agus Neamh-Idirdhealú Comhionannas a chur chun cinn Tá an deis rannpháirtíochta chéanna ann do mhná agus atá d’fhir maidir le bearta an chláir seo. Sa chomhthéacs sin cuirtear agus cuirfear comhionannas chun cinn. Is ábhartha iad na pointí seo a leanas:

• Cuireann leagan amach na mbeart éagsúil cur chuige comhionannach chun cinn. Áirítear sa bheart atá faoi Ais 1 cúrsaí atá dírithe ar mhná.

• Aithnítear rannpháirtíocht mhná, dhaoine óga agus oibrithe scothaosta mar thosaíocht don chlár agus tá siad curtha isteach go sonrach i mbearta faoi Ais 3 ó thaobh chomhdhéanamh Grúpaí Gnímh Áitiúla agus ó thaobh beocht a chur in áiteanna tuaithe.

• Déanfar comhionannas rannpháirtíochta a chur chun cinn sna coistí monatóireachta, sa phainéal roghnaithe agus ag leibhéil tionscadail.

• Ag teacht le creat oibre comónta luachála agus monatóireachta AE déanfar sonraí cuí a bhailiú ar rannpháirtíocht ban agus fear sa chlár. Beidh siad sin ar fáil don údarás bainistíochta, do choiste monatóireachta agus do luachálaithe seachtracha le measúnú a dhéanamh ar chur chun cinn comhionannais.

• Déanfaidh luachálacha ag leibhéil chlár agus thionscadal measúnú ar a mhéid a bheidh comhionannas curtha chun cinn.

Neamh –Idirdhealú Tagann an clár seo faoi réir na nAchtanna Stádas Comhionann 2000 agus 2004. Toirmeascann na hAchtanna sin idirdhealú ar bhonn inscne, stádas pósta, stádas teaghlaigh, aois, cine, míchumas, claonadh gnéis agus a bheith ar dhuine den Lucht Siúil. Tá na bearta sa chlár dréachtaithe/scríneáilte lena chinntiú go gcomhlíonfar forálacha an Achta. Cuirfear in iúl do riarthóirí na scéime agus do lucht chur chun cinn an tionscadail faoin ngá atá le neamh-idirdhealú agus coinneofar an coiste monatóireachta ar an eolas faoi fhorbairtí sa réimse sin.

- 215 -

16. Oibríochtaí Chúnamh Teicniúil

Scóip Chúnamh Teicniúil EAFRD

Déanfaidh EAFRD maoiniú ar luachálacha neamhspleácha meántéarmach agus iar-phoist an chláir. Maoineoidh sé freisin an gréasán tuaithe náisiúnta. Amhail ullmhú an chláir agus an luacháil ex-ante, maoineoidh an státchiste gach gníomhaíocht riachtanach bainistíochta, monatóireachta, luachála, eolais agus rialaithe.

Gréasán Tuaithe Náisiúnta Aidhm Is é an aidhm atá leis an nGréasán Tuaithe Náisiúnta ná cuidiú le feidhmiú éifeachtach agus éifeachtúil an Chláir Forbartha Tuaithe feadh gach aise agus bearta tras-sineirgíochta a chothú feadh gach birt. Féachfaidh an gréasán do gach modh difriúil ó thaobh sheachadadh beart faoi na hAiseanna. Ó tharla go bhfuil cuid mhaith taithí ag leibhéal áitiúil maidir le seachadadh clár tuaithe ar an bhfeirm agus den-fheirm, ceann de phríomhfhócais an ghréasáin ná an sruth eolais lena n-áirítear táscairí feidhmíochta idir tairbhithe áitiúla, comhlachtaí idirmheánacha agus an t-údarás bainistíochta a dhaingniú. Buiséad Is é an buiséad atá léirithe don ghréasán ná €3m agus úsáidfear €750,000 de sin do chostais reatha an tsoláthraí gréasáin. Is ionann an buiséad d’fheidhmiú an phlean gnímh agus €2.25m, beidh €450,000 de sin ar fáil d’fhorbairt an ghréasáin láir agus bunachair shonraí ar-líne. Tráthchlár Ullmhófar cáipéis tairisceana do ghréasán i Meán Fómhair 2007 agus eiseofar é tar éis dul i gcomhairle leis an gCoimisiún Eorpach. Tá sé sceidealta go mbeadh an gréasán ag gníomhú faoi Mhárta 2008. Roghnú Soláthraí Gréasáin Soláthróidh comhlacht seachtrach, arna roghnú le próiseas tairisceana iomaíoch poiblí, infrastruchtúr an ghréasáin. Tá an próiseas sceidealta d’Fhómhar 2007. Déanfar an gréasán a mhaoiniú ón mbuiséad Cúnaimh Theicniúil agus is ionann an miondealú táscach idir costais reatha agus feidhmithe den phlean gnímh agus 25:75. Clúdóidh an leithroinnt do chostais reatha gach costas riaracháin caighdeánach a bhaineann le reáchtáil gréasáin. Áireofar ar na costais faoin bplean gnímh bunú agus cothabháil láithreán gréasáin láir agus bunachair shonraí ar –líne. Téarmaí Tagartha Áireofar téarmaí tagartha leathana sa cháipéis tagartha. Tógfar an gréasán ar chomh maith agus a d’éirigh le gréasán náisiúnta LEADER ó thaobh deachleachtas a fhorbairt agus a scaipeadh feadh raon comhlachtaí feidhmithe. Beidh tábhacht, áfach, le cur chuige ó thaobh leathnú a dhéanamh ar an taithí ó thaobh gréasáin amach thar na 4 nAis ó thaobh an phróisis luachála deiridh. Sa chomhthéacs sin, ceann de phríomhfheidhmeanna an ghréasáin ná deiseanna a aithint, a fhorbairt agus a scaipeadh do shineirgíochtaí idir bearta feadh na n-aiseanna. Ba chóir go n-áireofaí i measc na ngnéithe a

- 216 -

ndíreofaí orthu áiteanna lena mbaineann ard-bhreis luacha dúlra agus cur chun cinn cosaint chomhshaoil. Riachtanais Acmhainní Bunóidh an soláthraí aonad gréasáin tiomanta a mbeidh foireann agus acmhainní ann a bheidh ag teacht le seachadadh éifeachtach phlean gnímh bliantúil ceadaithe. Ós rud é go mbeidh croí teicniúil an ghréasáin bunaithe ar an ngréasáin domhanda go bunúsach, caithfidh cumas láidir ICT a bheith ar fáil. Rannpháirtíocht Beifear ag súil go n-áireofar sa ghréasan Grúpaí Gnímh Áitiúla, Comhpháirtithe Sóisialta, Ranna Rialtais (lena n-áirítear Údarás Íocaíochta agus Údarás Bainistíochta) agus Gníomhaireachtaí chomh maith le hEagraíochtaí Ionadaíochta Tuaithe. Feidhmeanna an Ghréasáin

• Aithint agus grúpáil a dhéanamh ar na geallsealbhóirí a bhfuil baint acu le cláir forbartha tuaithe

• Aistriú eolais agus deachleachtais chuig tairbhithe trí ghníomhartha scaipthe agus taithí mhalartaithe

• Seimineáir, comhdhálacha agus ceardlanna cuí a thionól le deachleachtas a chinntiú ó thaobh sheachadadh clár

• Forbairt a dhéanamh ar láithreán gréasáin den scoth; forbairt a dhéanamh ar bhunachair shonraí tionscadail agus staitisticí lena n-áirítear an cumas ceann a fháil ar tháscairí feidhmíochta ag gach leibhéal den maorlathas

• Tuairiscí cothrom le dáta rialta a thabhairt ar sheachadadh clár chuig lucht éisteachta chomh leathan agus is féidir. Ba chóir go mbeadh tuairiscí den sórt sin ag teacht le cinn a bheadh ullmhaithe faoin bplean Cumaráide agus ag cur leo, go háirithe maidir leis an gclár a thabhairt chuig aird an phobail níos leithne.

• Chomh maith le cur le hobair an phlean Cumarsáide, ba chóir go rachadh toradh an ghréasáin isteach díreach sna tuarascálacha bliantúla agus i gcuir i láthair fhoirmiúla na n-údarás bainistíochta

• Ba chóir go rachadh bailiú agus anailisiú na dtáscairí agus torthaí clár fianaisebhunaithe isteach díreach i luachálacha clár meántéarmacha agus deiridh. Is croílár de chuid an ghréasáin é sin.

• Seirbhís eolais chuimsitheach a sholáthar do ghrúpaí agus do sheirbhísí nuair a iarrfar sin • Comhoibriú trasnáisiúnta agus idirchríocha a éascú agus a chur chun cinn maidir le

seachadadh Aiseanna 3 agus 4. Ní mór don ghréasán cumas a bheith ag baint leis forbairt a dhéanamh ar an bprionsabal comhoibrithe, comhairle faoi rialacháin a chur ar fáil agus meantóireacht chuí a thairiscint.

• Ionadaíocht a dhéanamh d’Éirinn ar an nGréasán Eorpach d’Fhorbairt Tuaithe atá molta agus ar fhóraim chuí eile agus an clár forbartha tuaithe a chur chun cinn go náisiúnta agus thar lear.

Déanfaidh an próiseas roghnaithe gréasáin luacháil ar thograí sholáthraithe is iarrthóir chun na feidhmeanna éagsúla, aon fheidhmeanna eile a bheidh molta agus na hacmhainní táscacha a bheidh leithroinnte don tasc foriomlán a chur i bhfeidhm. Bainistíocht: Bunófar grúpa stiúrtha chun maoirsiú a dhéanamh ar sheachadadh an Phlean Gnímh Gréasáin. Is iad a bheidh ar an ngrúpa stiúrtha an Roinn Talmhaíochta agus Bia, An Roinn Gnóthaí Pobail, Tuaithe

- 217 -

agus Gaeltachta, an soláthraí gréasáin agus na Grúpaí Gnímh Áitiúla. Tiocfaidh an grúpa stiúrtha le chéile gach ráithe sa chéad bhliain a mbeidh an gréasán i ngníomh agus chomh minic agus is gá ina dhiaidh sin.

- 218 -

Aguisíní 1-10

Aguisín 1

Táblaí Cúlra maidir le Limistéir Thuaithe, Talmhaíocht agus Bia

Tábla 1: Daonra 2006 de réir Réigiúin agus Struchtúir Aoise (céatadán)

Réigiún Faoi 15 bliain

15 - 19 bliain

20 – 24 bliain

25 – 64 bliain

65 bliain agus os a chionn

Réigiún mar chéatadán den daonra iomlán

Laighin lena n-áirítear GDA

11.0 3.6 4.6 29.5 5.4 54.1

An Mhumhain 5.6 1.9 2.1 14.7 3.3 27.7 Connachta agus cuid d’Ulaidh

3.8 1.3 1.3 9.5 2.3 18.2

Iomlán 20.4 6.8 8.1 53.7 11.0 100.0 Tábla 2: Daonra Réamh-mheasta go dtí 2021, de réir Údaráis Réigiúnaigh (000) Réigiún Daonra

2002 Ardú Nádúrtha

Imirce Inmheánach

Eisimirce Daonra 2021

Céatadán den Ardú Daonra

An Teorainn 433 57 8 48 546 10Baile Átha Cliath

1,123 197 -112 232 1,440 27

Oirthear-Láir 413 101 58 51 623 18Lár tíre 225 37 14 19 296 6Iarthar-Láir 340 50 -4 24 410 6Oir-Dheisceart

424 59 20 35 537 10

Iar-Dheisceart

580 72 2 50 705 11

Iarthar 380 59 13 60 513 12Stát 3,917 633 0 520 5,070 29

- 219 -

Tábla 2a: Sainmhíniú ar Limistéir Thuaithe Critéir Céatadán

Daonra Náisiúnta arna shainiú a bheith faoin tuath

Céatadán den Chríoch Náisiúnta arna shainiú a bheith faoin tuath

Dlús daonra na limistéar tuaithe

Sainmhíniú ar Limistéar Tuaithe de réir Eurostat 2000

71 faoin gcéad 99 faoin gcéad 40 duine/ km2

Sainmhíniú Reatha chlár 2000 – 2006, i.e. gan 5 lárionad uirbeach mhóra a áireamh

64 faoin gcéad >97 faoin gcéad *

Sainmhíniú atá molta gan NSS uirbeach bunaidh a áireamh

59 faoin gcéad >95 faoin gcéad *

Sainmhíniú de réir OECD i.e. níos lú ná 150 duine/km2

54 faoin gcéad ≥95 faoin gcéad *

* Rinneadh é a ríomh ó léarscáil dhlús daonra Ortho CSO 2002, léarscáil atá bunaithe ar Thoghranna. Tábla 3: Próifíl Aoise de réir Chóras Feirmeoireachta, 2000

< 35 35 - 44 45 - 54 55 - 64 > 65 Iomlán Curaíocht

Speisialaithe 14 faoin gcéad

23 faoin gcéad

28 faoin gcéad

19 faoin gcéad

16 faoin gcéad

4,714

Déiríocht Speisialaithe

16 faoin gcéad

25 faoin gcéad

26 faoin gcéad

20 faoin gcéad

14 faoin gcéad

26,262

Táirgeadh Mairteola

Speisialaithe

12 faoin gcéad

21 faoin gcéad

25 faoin gcéad

20 faoin gcéad

23 faoin gcéad

72,085

Feirmeoireacht Caorach

Speisialaithe

14 faoin gcéad

20 faoin gcéad

26 faoin gcéad

19 faoin gcéad

21 faoin gcéad

12,226

Innilt Mheasctha

Beostoic

12 faoin gcéad

22 faoin gcéad

26 faoin gcéad

20 faoin gcéad

20 faoin gcéad

20,697

Meascán Barraí agus

Beostoic

14 faoin gcéad

24 faoin gcéad

27 faoin gcéad

19 faoin gcéad

16 faoin gcéad

3,636

Eile 15 faoin gcéad

27 faoin gcéad

28 faoin gcéad

19 faoin gcéad

11 faoin gcéad

1,722

Iomlán 13 faoin gcéad

22 faoin gcéad

26 faoin gcéad

20 faoin gcéad

20 faoin gcéad

141,342

Foinse: CSO, Daonáireamh Talmhaíochta (2000)

- 220 -

Baineann na figiúirí thuas le sonraí 2000 nuair ab ionann líon iomlán na bhfeirmeoirí agus 141, 342. Níl na figiúirí céanna ar fáil i gcás sonraí 2003 nuair ab ionann líon iomlán na bhfeirmeoirí agus 135,100. Tá tuairim is 41 faoin gcéad d’fheirmeoirí déiríochta speisialaithe faoi bhun 44 bliain d’aois agus tuairim is 37 faoin gcéad d’fheirmeoirí curaíochta speisialaithe faoi bhun na haoise céanna.

- 221 -

Tábla 4: Leathadh Réigiúnach na nAonad Áitiúil de chuid na hEarnála Bia, Dí agus Tobac (FDT), 2004

Leathadh Réigiúnach na nAonad Áitiúil de chuid na hEarnála Bia, Dí agus Tobac (FDT), 2004

Líon na nAonad Áitiúil Limistéar an Údaráis Réigiúnaigh

An

Teorainn

Baile Átha

CliathOirthear-

Láir Iarthar-

Láir Lár Tíre

Oir-Dheisceart

Iar-Dheisceart Iarthar Iomlán

FDT 105 109 57 64 38 106 145 72 696Monaraíocht Iomlán 637 1,166 492 443 303 602 691 445 4779

FDT mar chéatadán d’Iomlán an Réigiúin

16.48 faoin gcéad

9.35 faoin gcéad

11.59 faoin gcéad

14.45 faoin gcéad

12.54 faoin gcéad

17.61 faoin gcéad

20.98 faoin gcéad

16.18 faoin gcéad

14.56 faoin gcéad

Céatadán den FDT Iomlán

15.09 faoin gcéad

15.66 faoin gcéad

8.19 faoin gcéad

9.20 faoin gcéad

5.46 faoin gcéad

15.23 faoin gcéad

20.83 faoin gcéad

10.34 faoin gcéad

100.00 faoin gcéad

Líon na nAonad Áitiúil Feoil 19 16 23 14 14 28 14 20 148Déiríocht 11 3 9 3 14 20 60Bia Eile 70 78 36 13 53 105 355Deoch agus Tobac 5 12

34*5 8 11 6

52*47

*Níl miondealú na bhfigiúirí ar fáil toisc iad a bheith faoi rún. Foinse: CSO, Daonáireamh ar Tháirgeacht Tionsclaíochta

- 222 -

Tábla 5: Méid, Struchtúr agus Táirgeacht na hEarnála Bia, Dí agus Tobac (FDT) agus Earnáil na Monaraíochta Iomlán, 2004

Méid, Struchtúr agus Táirgeacht na hEarnála Bia, Dí agus Tobac (FDT) agus Earnáil na Monaraíochta Iomlán, 2004

Aonaid Áitiúla Daoine FostaitheTáirgeacht Ghlan in aghaidh gach

aonaid

Táirgeacht Ghlan in

aghaidh gach Duine

Fostaithe Líon na nDaoine atá Fostaithe 000's 000's €000's €000's

FDT Gach

Tionscal * FDTGach

Tionscal * FDT Gach

Tionscal * FDTGach

Tionscal*Faoi 10 194 1,882 969 9,971 303 298 60.7 56.310-19 137 1,050 1,983 14,481 776 788 53.6 57.120-49 147 968 4,636 30,077 2,085 1,973 66.1 63.550-99 90 416 6,382 28,627 8,671 7,309 122.3 106.2100-199 72 253 10,443 35,614 14,393 24,262 99.2 172.4200-249 14 46 3,184 10,437 8,659 31,451 38.1 138.6250+ 42 164 18,071 92,141 183,404 295,887 426.3 526.6Iomlán 696 4,779 45,668 221,348 14,529 13,068 221.4 282.1Foinse: CSO, Daonáireamh ar Tháirgeacht Tionsclaíochta * Aonaid Áitiúla na Monaraíochta Iomláine

- 223 -

Tábla 6: Tuilleamh ó onnmhairí agus miondealú ar earnálacha san earnáil agraibhia

Luach na nOnnmhairí i gcás Táirgí Talmhaíochta agus Agraibhia 1999-2004 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2004 OnnmhairíOnnmhairíOnnmhairíOnnmhairíOnnmhairíOnnmhairíOnnmhairí €m €m €m €m €m €m €m Ainmhithe Beo seachas 03 298.26 420.03 184.72 209.77 238.29 229.69 226.63 Feoil agus táirgí feola 1,770.56 1,752.13 1,594.13 1,744.251,857.61 2,052.70 2,181.78 Táirgí déiríochta, cáiséin, comhábhair agus uibheacha 1,608.97 1,941.04 1,978.23 1,744.721,707.00 1,848.68 2,003.90 Gránaigh agus táirgí gránach 263.93 291.53 314.60 258.24 214.91 200.48 231.22 Prátaí, torthaí agus glasraí 171.78 172.31 229.88 234.24242.66 217.90 243.13 Siúcra, táirgí siúcra agus mil 100.30 101.77 113.07 135.47118.92 142.39 135.07 Ábhar beatha d’ainmhithe 113.83 121.45 135.08 142.46152.91 169.64 176.66 Táirgí inite ilghnéitheacha 785.34 801.66 809.98 832.75802.69 803.20 812.91 Seithí agus craicne 75.05 96.45 99.64 104.2985.64 84.63 75.26 Síol ola agus torthaí olúla 1.65 0.78 1.19 1.231.71 6.29 5.19 Líon agus olann 9.74 10.47 8.36 12.8110.89 7.93 7.03 Mats nes amh ainmhithe agus glasraí 93.42 96.34 98.39 86.52 82.81 89.76 91.18 Ola agus saill ainmhithe 21.43 21.98 17.70 21.5123.55 18.90 15.02 Ola agus saill ghlasraí 7.45 5.36 5.89 4.157.78 6.38 3.29 Caife, tae, srl 209.09 209.62 207.97 226.17228.25 224.83 230.23 Deochanna 743.58 854.42 870.96 893.981,012.66 949.01 1,019.69 Tobac 60.09 103.87 113.78 107.6894.82 87.68 89.66 Iomlán Agraibhia 6,334.47 7,001.20 6,783.58 6,760.236,883.09 7,140.10 7,547.86 * sealadach Foinse: An Phríomh-Oifig Staidrimh (Sonraí Trádála)

Tábla 7: Méid na bhFiontar de réir Líon na bhFostaithe (faoin gcéad)

Féinfhostaithe 1-9 10-49 50-199 100-499 Limistéir Thuaithe

21.6 65.4 11.2 1.1 0.7

Stát 23.2 59.7 13.6 1.7 1.3

- 224 -

Tábla 8 Líon na mBeostoc 1990-2005*

BLIAIN EALLACH (milliúin) CAOIRIGH (milliúin) 1990 6,816 8,539 1991 6,912 8,888 1992 6,951 8,897 1993 6,981 8,626 1994 6,996 8,404 1995 7,034 8,331 1996 7,313 7,888 1997 7,532 8,131 1998 7,640 8,312 1999 7,387 7,925 2000 7,037 7,555

2001** 7,049 7,330 2002 6,992 7,209 2003 6,999 6,848 2004 7,015 6,777 2005 6,982 6,392 2006 6,915 5,973

* Foinse: Suirbhé ar Bheostoc um Mheitheamh de chuid na Príomh-Oifige Staidrimh ** An chéad bhliain ina raibh díchúpláil ar siúl (Scéim Limistéar-bhunaithe na Liúntas Cúitimh)

- 225 -

Tábla 8 A: Líon na mBeostoc (000 Ceann) de réir Réigiúin, Bliana agus Cineál Ainmhí

ÉIRE / IRELAND

Líon na mBeostoc (000 Ceann) de réir Réigiúin, Bliana agus

Cineál Ainmhí

Líon Iomlán

na nEallaí

Líon Iomlán

na mBó

Ba Bainne

Ba nach Ba

Bainne iad

Líon Iomlán na

mBeithíochBeithígh Bhainne

Beithígh Eile Tairbh

Eallach 2+

bliain

Eallach 2+

bliain -Fireann

Eallach 2+

bliain - Baineann

Eallach 1-2

bliain

Eallach 1-2

bliain - Fireann

Eallach 1-2 bliain

- Baineann

Eallach Faoi

bhun 1 bliain

Eallach Faoi

bhun 1 bliain -Fireann

Eallach Faoi

bhun 1 bliain -

Baineann

Líon Iomlán

na gCaorach Caoirigh

Caoirigh - 2+

bliain

Caoirigh – Faoi bhun 1 bliain Reithí

Caoirigh Eile

Iomlán i gcás na hÉireann 2000 7037.4 2364.4 1177.5 1187 331.6 206.5 125.1 56.1 1016.2 721.6 294.7 1517.1 912.4 604.7 1751.9 919.4 832.5 7555 4106.9 3398.3 708.6 109.5 3338.7 2001 7049.7 2379.3 1182.5 1196.8 331.1 198.3 132.8 58.8 941.1 642.1 299 1515 913.3 601.7 1824.4 955.2 869.2 7330.3 3914.6 3261.3 653.3 104.9 3310.9 2002 6992.2 2318.3 1164.1 1154.2 373.9 230.7 143.2 62.8 844.7 560.4 284.3 1593.2 991.8 601.4 1799.3 953.1 846.2 7209.6 3804.1 3150 654.1 105.3 3300.1 2003 6999.5 2342.9 1155.6 1187.3 352.8 215.8 137 64.1 901.5 598.7 302.8 1577.1 983.3 593.9 1760.3 922.1 839.1 6848.9 3615.4 3026.8 588.6 102.5 3131 2004 7015.6 2363.2 1156.1 1207.1 369.2 229.6 139.6 66.5 910.6 605.4 305.2 1534.8 949.8 585 1771.4 929.8 841.6 6777.2 3570.4 2985.6 584.8 99.6 3107.3 2005 6982.6 2341.5 1113.7 1227.8 378.3 230.2 148.1 68.3 929.4 619.3 310.2 1575.6 940.2 635.3 1689.5 842.5 847 6392.2 3358.2 2774.7 583.5 96.3 2937.8 2006 6915.9 2324.6 1109.2 1215.4 385.7 228.7 157 69.3 929.4 639.7 311.5 1560.4 915.7 638.1 1631.2 801.7 829.5 5973.2 3104.3 2619.7 484.6 95.7 2773.2 Réigiúin BMW An Teorainn 2000 967.3 350.7 127.5 223.2 43.9 21.7 22.2 8.6 115.1 74.3 40.8 193.6 111 82.7 255.3 130.7 124.6 1336.9 755.7 624.9 130.8 20.8 560.3 2001 979.5 354.3 129.2 225.1 44.5 21.2 23.3 9.1 110.3 68.4 41.9 200.7 116.6 84.1 260.6 133.2 127.4 1330.9 722.6 599.2 123.3 20.3 588 2002 970.9 344.5 128 216.5 50.9 25.1 25.8 9.6 99.2 56.7 42.5 210.1 125.9 84.2 256.6 130.3 126.3 1285.6 688.9 567.9 120.9 19.8 577 2003 961.7 340.5 122.1 218.4 45.6 21.8 23.8 9.7 105.7 60.6 45.1 203.7 119.5 84.2 251.7 134.9 121.6 1240.3 672.8 561.2 111.6 20.3 547.3 2004 954.9 337.7 120.5 217.2 46.3 23.8 22.5 10.2 109.5 64.1 45.4 205.5 119.5 86 245.9 127 118.9 1240.8 682.4 572 110.4 19.6 538.8 2005 953.3 334.5 114.4 220.1 48.7 22.7 26 10.4 112.6 64.2 48.4 205.3 114.5 90.8 241.8 121.1 120.8 1173.4 634.8 530.6 104.2 19.8 518.8 2006 966.7 329.5 112.2 217.3 49.2 21.6 27.6 10.6 112.6 69.6 50.5 223.8 135.5 88.4 233.5 113.7 119.9 1094.9 594.9 497.3 97.6 19.3 480.7 Lár Tíre 2000 778.1 219.9 79.7 140.2 28.2 14.3 13.9 4.9 156 108.5 47.4 188.5 110.8 77.7 180.5 96.4 84.2 583.6 308.7 263.3 45.4 8.9 266 2001 748.1 220.9 79.9 141 29.2 14.1 15.1 5 133.5 90.3 43.2 185.1 110.6 74.5 174.4 90.6 83.8 570.4 294.8 254.1 40.7 8.9 266.7 2002 769.6 220.7 78.7 142 35.1 17.6 17.5 5.5 122.9 84.4 38.5 197.7 124.4 73.3 187.7 101.4 86.3 558.1 277.7 234.2 43.5 8.1 272.2 2003 994.6 226.6 81.9 144.7 31.1 14.7 16.4 6 130.8 87.5 43.3 205.1 128.5 76.6 189.7 136.8 88.4 516.1 259.7 225.5 34.2 7.7 248.8 2004 782.4 229.3 81.4 147.9 35.2 16.3 18.9 6.3 128.8 88.7 40.1 188.6 116.6 72 194.3 102.7 91.6 507.2 256.4 218.3 38.1 8 242.7 2005 803.9 227.6 78 149.6 34.1 17.1 17.1 6.5 138.6 92.5 46.1 205.8 120.6 85.2 191.1 96.8 94.3 489.7 245.5 208 37.5 7.2 237 2006 801.7 231.2 77.5 153.7 35.5 16.9 18.5 6.8 138.6 97.2 45.8 196.1 111.3 84.8 189.2 95.2 94 513.3 245.4 218.9 26.5 7.3 260.7 Iarthar 2000 998.6 333.5 69.6 263.9 36.3 12.6 23.7 7.2 161.5 112.6 48.9 207.6 125.2 82.4 252.4 134.6 117.8 1959.7 1055.3 874.2 181.1 26.8 877.6 2001 993.5 334.9 68.6 266.3 37.3 11.9 25.4 7.9 149.8 100.5 49.3 209.2 122.4 86.8 254.5 133.6 120.9 1931 1014 848.5 165.5 25.4 891.6 2002 988.5 324.1 68 256.1 46.1 19.4 26.6 9 133.9 86.6 47.2 218.7 135.4 83.3 256.7 138.4 118.3 1923.6 1010.8 841.9 168.9 26 886.9 2003 1411 330.9 67.4 263.5 39.4 12.9 26.5 9 143.6 90.6 53 217.2 134.8 82.4 249.7 196 117.7 1828.7 945.8 795.3 150.5 26 856.9

- 226 -

Líon Iomlán

na nEallaí

Líon Iomlán

na mBó

Ba Bainne

Ba nach Ba

Bainne iad

Líon Iomlán na

mBeithíochBeithígh Bhainne

Beithígh Eile Tairbh

Eallach 2+

bliain

Eallach 2+

bliain -Fireann

Eallach 2+

bliain - Baineann

Eallach 1-2

bliain

Eallach 1-2

bliain -Fireann

Eallach 1-2 bliain

- Baineann

Eallach Faoi

bhun 1 bliain

Eallach Faoi

bhun 1 bliain -Fireann

Eallach Faoi

bhun 1 bliain -

Baineann

Líon Iomlán

na gCaorach Caoirigh

Caoirigh - 2+

bliain

Caoirigh – Faoi bhun 1 bliain Reithí

Caoirigh Eile

2004 989.7 332.6 65.6 267 40.9 13.1 27.8 9.9 140.8 88.7 52.1 214.2 132.8 81.4 251.3 133.8 117.5 1800.4 935.1 788.9 146.2 26.4 838.9 2005 990.3 327.9 58.6 269.3 41.3 12.7 28.6 10.4 148.2 90.8 57.4 217.8 126.7 91.1 244.7 127 117.8 1727.9 897.8 743.2 154.6 23.6 806.5 2006 974 321.5 56.8 264.7 42.2 12.4 29.8 10.8 148.2 93.9 55.2 219 120.1 92.3 238.1 124.2 114 1630.1 844.5 707.3 137.2 24.9 760.7 Réigiún an Deiscirt agus an Oirthir Oirthear Láir agus Baile Átha Cliath 2000 609.8 172.9 87.4 85.5 26.5 17.1 9.5 3.8 136.9 99.1 37.7 144.6 83.6 61 125.1 64.6 60.6 1137.3 575.7 474.2 101.5 16.1 545.4 2001 573 169.4 86.6 82.8 26.4 16.2 10.2 4 113.8 78.1 35.7 134.9 77 57.9 124.4 64.2 60.2 1080.1 542.2 443.1 99.2 15 522.9 2002 578.3 165.7 84.2 81.5 27.7 17.5 10.2 4.2 107.6 73.4 34.2 150.1 89 61.1 123 63.7 59.3 1056.4 534.1 430.2 103.8 15.4 507 2003 792.8 168.6 82.1 86.5 27.2 15.7 11.5 4.3 117.8 82.8 35 145.4 88.2 57.3 122.6 105 59.4 1036 514.8 420.8 93.9 14.9 506.4 2004 583 170.9 81.7 89.2 27.3 16.4 10.9 4.3 118.2 80.9 37.3 141 83.6 57.4 121.2 63.2 58 998.7 499.5 411.6 87.9 14.1 485 2005 582.1 169.7 79.4 90.3 27.3 16.6 10.7 4.5 120.3 84.4 35.9 142.2 81.2 61 118.2 58.1 60.1 956.4 478.7 385.4 93.3 14.6 463.1 2006 573.9 167.3 76.7 90.6 28.6 15.9 12.7 4.7 120.3 81.8 36.5 136.7 79.2 57.5 118.4 56.1 62.2 894.4 435 365.9 69 13.9 445.6 Iarthar-Láir 2000 1023 357.4 190.2 167.2 50.4 31.3 19.1 9.3 137.8 101.6 36.2 204.4 128.4 75.9 263.7 140.2 123.6 270.7 142.3 119.5 22.8 4.2 124.2 2001 1049.8 356.4 190.2 166.2 49.4 30.4 19 9.5 139.3 98.3 41 212.1 133.9 78.3 283 150 133 251.2 136.4 117 19.5 3.9 110.8 2002 1031.6 347.3 189.1 158.2 56.3 36 20.3 10 120.6 84.1 36.5 218.9 142.9 76 278.4 150 128.4 248 134.1 113.7 20.5 4.1 109.7 2003 588.3 359.1 187.3 171.8 55.9 35.3 20.6 10.5 126.3 87 39.3 219.2 142 77.2 272.2 65.6 127 223.6 117.4 102.3 15.1 3.7 102.5 2004 1061.3 364 190.1 173.9 60 39 21 11 126.8 84.9 41.9 215.6 136.6 79 284 153.7 130.3 212.7 109.4 95.9 13.5 3.6 99.7 2005 1051.8 363.4 181.9 181.5 59.3 37 22.4 11.2 127 89.2 37.8 220.7 138.9 81.8 270.1 140.9 129.2 196.7 102.4 89.2 13.1 3.5 90.8 2006 1040.5 355.9 178.5 177.4 60.7 37.4 23.3 11.1 127 99.2 44.4 215.6 132.8 82.8 253.7 132.4 121.3 178.6 91.6 80.6 11 3.5 83.5 Oir-Dheisceart 2000 1266 396.4 243.2 153.2 59.8 42.6 17.2 9.1 172.1 129.3 42.8 309.4 189.7 119.7 319.1 172.3 146.8 1347.2 709.3 579.6 129.8 19.1 618.8 2001 1257.1 400.9 244.4 156.5 58.9 40.8 18.1 9.4 166.2 121.8 44.4 299.9 186.3 113.6 321.8 171.8 150 1277.9 667.5 552.8 114.7 18.4 592 2002 1242.7 391.5 240.1 151.4 63.6 44.2 19.4 10 144 104.2 39.8 308.1 194.9 113.2 325.5 176.2 149.3 1249.9 640.7 531.9 108.8 18.3 590.9 2003 1048.6 392.2 239.7 152.5 62.6 44.1 18.5 9.9 148.3 106.2 42.1 308.9 196.2 112.7 275.9 150.5 147.3 1134.3 587.5 486.5 101 16.4 530.4 2004 1240.8 400.1 241.5 158.6 68.5 49.2 19.3 10.2 154.8 110.1 44.7 297.6 189.1 108.5 309.3 161.3 148 1154.1 585.1 471.2 113.9 14.9 554.1 2005 1213.4 397.6 235.6 162.1 70.7 49.5 21.2 10.3 152.6 110.2 42.4 307.3 189.7 117.6 274.8 123.5 151.3 1051.5 535.4 430.9 104.5 15.3 500.8 2006 1209.1 401.5 240.4 161.1 73 49.9 23.1 10.4 152.6 111.2 43 301.7 176.6 125.2 268.1 117.2 150.9 932.1 473 396.4 76.6 15.3 443.8 Iar-Dheisceart 2000 1394.7 533.6 379.8 153.8 86.4 66.8 19.5 13.2 136.7 96 40.8 269 163.7 105.3 355.7 180.8 175 919.7 559.8 462.6 97.2 13.4 346.4 2001 1448.9 542.6 383.7 158.9 85.3 63.5 21.8 13.8 128.3 84.6 43.7 273.1 166.6 106.5 405.7 211.7 194 888.8 537 446.7 90.4 12.9 338.8 2002 1410.7 524.5 375.9 148.6 94.2 70.8 23.4 14.5 116.7 71.1 45.6 289.4 179.2 110.2 371.3 193.1 178.2 888.1 517.9 430.2 87.7 13.7 356.5 2003 1202.4 525.1 375.2 149.9 90.9 71.2 19.7 14.7 129 84 45 277.6 174.2 103.4 366.8 133.2 177.7 869.9 517.5 435.2 82.3 13.6 338.8 2004 1403.5 528.6 375.3 153.3 90.9 71.8 19.1 14.5 131.7 87.9 43.8 272.4 171.7 100.7 365.4 188 177.4 863.3 502.4 427.6 74.8 12.9 347.9 2005 1387.7 520.7 365.8 154.9 96.8 74.7 22.1 15 130 88 42 276.5 168.6 107.9 348.7 175.2 173.5 796.6 463.7 387.4 76.3 12.2 320.7 2006 1349.9 517.8 367.2 150.6 96.6 74.5 22 14.9 130 86.9 36.1 267.5 160.2 107.2 330.1 162.8 167.3 729.6 419.9 353.3 66.6 11.5 298.3

- 227 -

- 228 -

Tábla 9 Úsáid Leasacháin 1990-2005

BLIAIN LEASACHÁN (000 tonna)

BLIAIN LEASACHÁN (000 tonna)

1990 1,793 1998 1,830 1991 1,744 1999 1,849 1992 1,646 2000 1,730 1993 1,767 2001* 1,545 1994 1,820 2002 1,523 1995 1,921 2003 1,628 1996 1,896 2004 1,537 1997 1,699 2005 1,519

* An chéad bhliain ina raibh dí-chúpláil ar siúl (Scéim Limistéar-bhunaithe na Liúntas Cúitimh) Foinse: Achomaireacht ar Staitisticí Talmhaíochta na hÉireann (An Roinn Talmhaíochta agus Bia) agus An Phríomh-Oifig Staidrimh

- 229 -

Tábla 10

Luach na nOnnmhairí i gcás táirgí talmhaíochta agus

agraibhia 1999-2006 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Onnmhairí Onnmhairí Onnmhairí Onnmhairí Onnmhairí Onnmhairí Onnmhairí Onnmhairí €m €m €m €m €m €m €m €m Ainmhithe Beo seachas 03 298.26 420.03 184.72 209.77 238.29 229.69 226.63 310.409Feoil agus táirgí feola 1,770.56 1,752.13 1,594.13 1,744.25 1,857.61 2,052.70 2,181.78 2,403.16Táirgí déiríochta, cáiséin, comhábhair agus uibheacha 1,608.97 1,941.04 1,978.23 1,744.72 1,707.00 1,848.68 2,003.90 2,202.02Gránaigh agus táirgí gránach 263.93 291.53 314.6 258.24 214.91 200.48 231.22 242.557Prátaí, torthaí agus glasraí 171.78 172.31 229.88 234.24 242.66 217.9 243.13 277.822Siúcra, táirgí siúcra agus mil 100.3 101.77 113.07 135.47 118.92 142.39 135.07 144.874Ábhar beatha d’ainmhithe 113.83 121.45 135.08 142.46 152.91 169.64 176.66 144.582Táirgí inite ilghnéitheacha 785.34 801.66 809.98 832.75 802.69 803.2 812.91 910.709Seithí agus craicne 75.05 96.45 99.64 104.29 85.64 84.63 75.26 94.014Síol ola agus torthaí olúla 1.65 0.78 1.19 1.23 1.71 6.29 5.19 6.576Líon agus olann 9.74 10.47 8.36 12.81 10.89 7.93 7.03 4.846Mats nes amh ainmhithe agus glasraí 93.42 96.34 98.39 86.52 82.81 89.76 91.18 71.496Ola agus saill ainmhithe 21.43 21.98 17.7 21.51 23.55 18.9 15.02 14.222Ola agus saill ghlasraí 7.45 5.36 5.89 4.15 7.78 6.38 3.29 4.496Caife, tae, srl 209.09 209.62 207.97 226.17 228.25 224.83 230.23 229.498Deochanna 743.58 854.42 870.96 893.98 1,012.66 949.01 1,019.69 1296.95Tobac 60.09 103.87 113.78 107.68 94.82 87.68 89.66 74.57Iomlán Agraibhia 6,334.47 7,001.20 6,783.58 6,760.23 6,883.09 7,140.10 7,547.86 8,432.80* sealadach Foinse: An Phríomh-Oifig Staidrimh (Sonraí Trádála)

230

Líon na nDaoine in aghaidh an Chiliméadair Chearnaigh. - Dath uaine ar áiteanna ina bhfuil níos mó ná 150 duine - Dath eile ar áiteanna ina bhfuil níos lú ná 150 duine

231

Aguisín 2 Limistéir Natura 2000

Seo a leanas na limistéir a hainmníodh maidir le Treoracha 79/409/CEE agus 92/43/CEE a chur i bhfeidhm agus seo a leanas, freisin, na hoibleagáidí atá ar fheirmeoirí mar thoradh ar na forálacha bainistíochta náisiúnta/réigiúnach lena mbaineann:

Limistéir Chaomhantais Speisialta Uimh. Cód an Láithreáin Ainm an Láithreáin

1 000006 Portach Killyconny (Cloghbally) 2 000007 Loch Uachtair agus Lochanna Gaolmhara 3 000014 Loch Ballyallia 4 000016 Loch Ballycullinan 5 000019 Loch Ballyogan 6 000020 Coimpléasc Cheann Boirne – Pholl Salach 7 000030 Danes Hole, Poulnalecka 8 000032 Coillte agus Locha Dromore 9 000036 Inbhear na hEidhní

10 000037 Uaimh Pouladatig 11 000051 Turlach Loch Gash 12 000054 Sliabh Moneen 13 000057 Córas Abhainn Moyree 14 000064 Uaimh Poulnagordon (Cuinche) 15 000077 Baile Mhac Óda (Cluain Príost agus Pillmore) 16 000090 Cuan agus Coillearnach an Ghleanna Ghairbh 17 000091 Bá Chloich na Coillte 18 000093 An Cheacha 19 000097 Anaclann Dúlra Loch Oighinn agus a Phurláin 20 000101 Loch Trasna agus Oileáin 21 000102 Rinn Mhuintir Bháire 22 000106 Coill St. Gobnet 23 000108 The Gearagh 24 000109 Three Castle Head go Carn Uí Néid 25 000111 Aillte Árainn Mhór (Dún na nGall) 26 000115 Baile an tSratha 27 000116 Coill Bhéal Áth Dhaire 28 000129 Portach Croaghonagh 29 000133 Bá Dhún na nGall (Iomaidh Murbhaigh) 30 000138 Loch Durnesh 31 000140 Portach Fawnboy /Loch na Cuinge 32 000142 Portach Gannivegil 33 000147 Corrán Binne agus Rinclevan 34 000154 Inis Trá Tholl 35 000158 Loch Akibbon agus Loch Gartáin 36 000163 Loch Iascaigh agus Coill Ardnamona 37 000164 Dumhcha Loch Nagreany 38 000165 Portach Loch Nillan Bog (Carrickatlieve) 39 000168 Portach Magheradrumman 40 000172 Portach Meenaguse/Ardbane 41 000173 Portach Meentygrannagh 42 000174 Coill na Cora 43 000181 Reachlainn Uí Bhirn 44 000185 Loch Sessiagh 45 000189 Sliabh Liag 46 000190 Sliabh Tuaidh /Tormore Island /Gaoth Luacharois Beag 47 000191 Pointe Charraig an Rois 48 000194 Tranarossan agus Loch an Mhill Mhóir 49 000197 Siar ó Bhóthar Ard an Rátha/ Mhás 50 000199 Bá Bhaile Dúill 51 000202 Binn Éadair 52 000204 Reachrainn 53 000205 Inbhear Mhullach Íde 54 000206 Tuaisceart Chuan Bhaile Átha Cliath 55 000208 Inbhear Rogerstown 56 000210 Deisceart Chuan Bhaile Átha Cliath

232

Uimh. Cód an Láithreáin Ainm an Láithreáin

57 000212 Inis Meáin 58 000213 Árainn 59 000216 Talamh Chalaidh na Sionainne 60 000218 Turlach Coolcam 61 000231 Portach Barroughter 62 000238 Turlach Caherglassaun 63 000242 Coimpléasc Chaisleán Tailliúir 64 000248 Portach Cloonmoylan 65 000252 Coimpléasc na Cúile - Garryland 66 000255 Turlach Croaghill 67 000261 Anaclann Dúlra Choill Derrycrag 68 000268 Coimpléasc Chuan na Gaillimhe 69 000278 Inis Bó Finne agus Inis Airc 70 000285 Portach Choill Salach 71 000286 Uaimh Chill Tartan (An Chúil) 72 000295 Loch an Leathbhaile 73 000296 Portach Lisnageeragh agus Turlach Ballinstack 74 000297 Loch Coirib 75 000299 Loch Cútra 76 000301 Portach Loch Lurgeen /Turlach Ghleann na Madadh 77 000304 Loch Riach 78 000308 Portach Loughatorick South 79 000318 Turlach Thobar Pheadair 80 000319 Anaclann Dúlra Choill Pollnaknockaun 81 000322 Turlach Rahasane 82 000324 Portach Rosroe 83 000326 Portach Shankill West 84 000328 Oileáin Cheann Léime 85 000330 Tully Mountain 86 000332 Akeragh, Banna and Barrow Harbour 87 000335 Bá Bhaile an Sceilg agus Inbhear na hUíne 88 000343 Cuan Chaisleán na Mainge 89 000353 Seanfhoirgneamh Cónaithe, Coill Dromore 90 000364 Teach Oighir Chill Gharbháin 91 000365 Páirc Náisiúnta Chill Airne, Na Cruacha Dubha agus Abhainn Chárthaí 92 000370 Loch Yganavan agus Loch Nambrackdarrig 93 000375 Cnoc Bhréanainn 94 000382 Portach Sheheree (Ardagh) 95 000391 Portach Ballynafagh 96 000396 Eanach Bhaile an Pholardaigh 97 000397 Red Bog, Cill Dara 98 000404 Eanach Bhaile Hugúin 99 000407 The Loughans 100 000412 Sliabh Bladhma 101 000428 Loch Meilbhe 102 000432 Barrigone 103 000439 Drom Asail 104 000440 Loch Rí 105 000448 Turlach Fortwilliam 106 000453 Sliabh Chairlinn 107 000455 Cuan Dhún Dealgan 108 000458 Cuan Chill Ala /Inbhear na Muaidhe 109 000461 Turlach Ardkill 110 000463 Turlach Bhalla 111 000466 Iron Flush Bhéal Átha Chomhraic 112 000470 Coimpléasc Mullet / Chuan an Fhóid Duibh 113 000471 Coill Bhreac-Chluain 114 000472 Cuan Chnocán na Líne 115 000474 Uaimh Ballymaglancy, Conga 116 000475 Turlach Ceathrú Chaol 117 000476 Coimpléasc Loch na Ceathrún Móire 118 000479 Cloughmoyne 119 000480 Citeal Clyard 120 000484 Loch na Croise (Coill an Dúin)

233

Uimh. Cód an Láithreáin Ainm an Láithreáin

121 000485 Ardchlár an Chorráin 122 000492 Turlach Chaisleán an Dumha 123 000495 Na Dubhoileáin (Beag agus Mór) 124 000497 Portach Flughany 125 000500 Coimpléasc Phortach Ghleann na Muaidhe 126 000503 Turlach Greaghans 127 000504 Coimpléasc Thurlach Kilglassan/Caheravoostia 128 000507 Inis Gé Thuaidh agus Theas 129 000516 Riasc goirt Lackan agus Ceann Chill Chuimín 130 000522 Portach Loch Gall 131 000525 Turlach Shruthair 132 000527 Muc-Chluain (Loch Ceara) 133 000532 Coill Oldhead 134 000534 Coimpléasc na hAbhann Duibhe/ Néifinne 135 000541 Turlach Skealoghan 136 000542 Portach Shliabh Fíoch 137 000566 Portach agus Eiscir All Saints 138 000571 Coill Charleville 139 000572 Portach Chlóirthigh 140 000575 Portach an Fhéir Bháin 141 000576 Loch Fin (Uíbh Fhailí) 142 000580 Portach Mongan 143 000581 Portach Mhágh Cláir 144 000582 Portach Raheenmore 145 000584 Ardchríocha Bhinn Chuilceach-Shliabh an Iarainn 146 000585 Portach Shearbhóige 147 000588 Turlach Bhaile an Turlaigh 148 000592 Portach Bhéal Átha na gCarr 149 000595 Portach an Chalaidh 150 000597 Portach Cheathrú Bheithí/Caher 151 000600 Portach Cloonchambers 152 000604 Portach Derrinea 153 000606 Coimpléasc Loch Fingall 154 000607 Loch Errit 155 000609 Turlach Lisduff 156 000610 Turlach Loch Croan 157 000611 Loch Fuinseann 158 000612 Turlach Mullygollan 159 000614 Portach Cloonshanville 160 000622 Cuan Bhaile Easa Dara 161 000623 Coimpléasc Bhinn Ghulbain, Gleniff agus Ghleann Éada 162 000625 Loch agus Machaire Bunduff/Trawalua/An Mullach Mór 163 000627 Trá Cummeen /Cuan Dhroim Chliabh (Cuan Shligigh) 164 000633 Portach Loch Hoe 165 000634 Portach Loch Nabrickkeagh 166 000636 Loch Teach an Teampla agus Cloonacleigha 167 000637 Turloughmore (Sligeach) 168 000638 Union Wood 169 000641 Portach Ballyduff/Clonfinane 170 000646 Na Gaibhlte 171 000647 Portach Kilcarren-Firville 172 000665 Ceann Heilbhic 173 000668 Coillearnacha Ghleann na hUidhre 174 000671 Dumhcha agus Trá Chúil Thrá Mhór 175 000679 Portach Garriskil 176 000685 Loch Ainninn 177 000688 Loch Uail 178 000692 Portach Scragh 179 000696 Uachais Ballyteige 180 000697 Cuan Bhanú 181 000700 Poldair agus Dumhcha Chathóir 182 000704 Loch Tóchair 183 000707 An Sailte Mór agus An Sailte Beag 184 000708 Sléibhte na Scríne

234

Uimh. Cód an Láithreáin Ainm an Láithreáin

185 000709 Loch Sáile 186 000710 Anaclann Dúlra Rinn Rámhann 187 000713 Gleann Bhaile Mochain 188 000714 Ceann Bhré 189 000716 Portach Carriggower 190 000717 Anaclann Dúlra Deputy's Pass 191 000719 Gleann Dá Ghrua 192 000725 Coill Knocksink 193 000729 Dumhcha agus Eanach Buckroney-An Briotás 194 000733 Vale of Clara (Coill Ráth Droma) 195 000764 Rinn Duáin 196 000770 Na Staighrí Dubha 197 000781 Gleann na Sláine 198 000831 Sliabh Cullahill 199 000849 Spahill agus Cnoc Chloch Mhantach 200 000859 Eascracha Chluain na Slí agus Portach Derry 201 000869 Portach Lisbigney 202 000919 Ridge Road, Siar ó Dheas ó Rapemills 203 000925 The Long Derries, Éadan Doire 204 000930 Gleann an Chláir 205 000934 Kilduff, Bearnán Éile 206 000939 Sliabh Bhéal Átha Gabhann 207 000979 Corratirrim 208 000994 Ballyteige (An Clár) 209 000996 Turlach Bhaile Uí Bheacháin 210 001013 Coill Ghleann Ómra 211 001021 Carrowmore Point go Rinn na Spáinneach agus Oileán 212 001040 Bá na hEornan go Ballyrisode Point 213 001043 Coill Cleanderry 214 001058 Caol an Oileáin Mhóir 215 001061 Loch Chill Ciarán agus Dumhcha Ráth an Bharraigh 216 001070 Coill Mhidhros 217 001090 Cuan Ballyness 218 001107 Portach Coolvoy 219 001125 Locha Dunragh /Ardchlár Phaiteagó 220 001141 Cuan Ghaoth Dobhair agus Oileáin 221 001151 Loch Chionn Droma 222 001179 An Mhucais 223 001190 Cuan na gCaorach 224 001195 Trá an Tearmainn 225 001197 Sliabh Coimeálta 226 001209 Gleann an Smóil 227 001228 Machaire agus Loch Aughrusbeg 228 001230 Inbhir Chúirt Mhic Shéafraidh 229 001242 Portach Carrownagappul 230 001251 Loch Cregduff 231 001257 Dog's Bay 232 001271 Pábháil Aolchloiche Gortnandarragh 233 001275 Inis Oírr 234 001285 Turlach Kiltiernan 235 001309 Machaire Iomaí 236 001311 Loch Rusheenduff 237 001312 Loch agus Coillte Ross 238 001313 Coill Rosturra 239 001321 Loch Termon 240 001342 Locha Chluainí agus Loch Inse Choinn, Coill Uragh 241 001371 Coill Mucksna 242 001387 Loch Ballynafagh 243 001398 Gleann na Rí /Baile an Choirthe 244 001403 Sliabh Aradh 245 001430 Portach Glen 246 001432 Coill Ghleann Stáil 247 001459 Ceann Chlochair 248 001482 Coimpléasc Chuan Mó

235

Uimh. Cód an Láithreáin Ainm an Láithreáin

249 001497 Machaire Dhumha Goirt/Dúloch 250 001501 Ceann Iorrais 251 001513 Machaire an Chaoil/An Mionnán 252 001529 Loch Cahasy, Loch Baun agus Loch Rú an Átha 253 001536 Loch Mocorha 254 001547 Baile an Chaisleáin 255 001571 Locha Urláir 256 001625 Eiscir Castlesampson 257 001626 Loch Annaghmore (Ros Comáin) 258 001637 Turlach Thigh Srathra 259 001656 An Bricshliabh agus Keishcorran 260 001669 Aillte Knockalongy agus Knockachree 261 001673 Loch Arbhach 262 001680 Dumhcha Phointe na Srithidí 263 001683 Eanach Liskeenan 264 001741 Méilte Chill Mhucraise-Tinnaberna 265 001742 Méilte Kilpatrick 266 001757 Portach Holdenstown 267 001766 Dumhcha Magherabeg 268 001774 Coimpléasc Loch Ceara/Measca 269 001776 Eiscir Pilgrim's Road 270 001786 Cnuasach Loch Kilroosky 271 001810 Loch White, Locha Ben agus Loch Doo 272 001818 Coimpléasc Loch Foirbis 273 001831 Split Hills agus Eiscir Long Hill 274 001847 Riasc Philipston 275 001858 Eanach Ghabhalmhaigh 276 001873 Portach Derryclogher (An Cnoc Buí) 277 001879 Portach an Ghleanna Mhóir 278 001880 Meenaguse Scragh 279 001881 Portach Maulagowna 280 001890 Portach Mhullach an Ois 281 001898 An Uinsinn 282 001899 Loch Cloonakillina 283 001912 Portach Ghleann Dríth 284 001913 Portach Sonnagh 285 001919 Loch Ghleann Éada 286 001922 Coimpléasc Phortach Bhéal Átha Chomhraic 287 001926 Coimpléasc Oirthear Bhoirne 288 001932 Coimpléasc Chnoc Maol Réidh/Chnoic Shíofra/Abhainn Oirimh 289 001952 Sléibhte an Chomaraigh 290 001955 Cruachán/An Sliabh Mór 291 001957 Cósta agus Inbhear na Bóinne 292 001975 Ballyhoorisky Point go Cionn Fhánada 293 001976 Loch Gile 294 001992 Portach Tamur 295 002005 Riasc Goirt Bellacragher 296 002006 Portaigh Shliabh Gamh 297 002008 Sléibhte Mhám Toirc 298 002010 Seanfhoirgneamh Cónaithe (Keevagh) 299 002012 Cósta Thuaisceart Inis Eoghain 300 002031 Coimpléasc Bheanna Beola /Garraun 301 002032 Sliabh Boleybrack 302 002034 Coimpléasc Phortach Chonamara 303 002036 An Sliabh Riabhach 304 002037 Cnoc Carrigeenamronety 305 002041 Seanfhoirgneamh Cónaithe, Coill Curraglass 306 002047 Portach Cloghernagore agus Páirc Náisiúnta Glenveagh 307 002070 Bá Thrá Lí agus Na Machairí Siar chomh fada leis an gClochán 308 002074 Leithinis Cheann Léime 309 002081 Ballinafad 310 002091 Coimpléasc Newhall agus Edenvale 311 002098 Seanfhoirgneamh Cónaithe, Coill Askive 312 002110 Portach Corliskea/an Treana/Cloonfelliv

236

Uimh. Cód an Láithreáin Ainm an Láithreáin

313 002111 Cuan Chill Chiaráin agus Oileáin 314 002112 Coill Bhaile Ó Síoda 315 002117 Loch Coy 316 002118 Loch Barnahallia 317 002119 Loch Nageeron 318 002120 An Loch Bán agus Loch Glass 319 002121 Loch Léinn 320 002122 Sléibhte Chill Mhantáin 321 002123 Ceann Airde Móire 322 002124 Cnoc Bolingbrook 323 002125 Anglesey Road 324 002126 Portach Pollagoona 325 002129 Machaire Murvey 326 002130 Tully Lough 327 002135 Loch Nageage 328 002137 Íochtar na Siúire 329 002141 Móinteach Mílic 330 002144 Abhainn na Daraí Duibhe 331 002147 Eanach Lisduff 332 002157 Teach Bhaile Uí Shlatra 333 002158 An Ribhéar 334 002159 An Mhaoil Rua 335 002161 Long Bank 336 002162 An Bhearú agusAn Fheoir 337 002164 Loch Golagh agus Cnoc Breesy 338 002165 Íochtar na Sionainne 339 002170 An Abhainn Mhór (Corcaigh/Port Láirge) 340 002171 Abhainn na Bandan 341 002172 Na Blascaodaí 342 002173 An Dóinn (Ciarraí) 343 002176 An Leanainn 344 002177 Loch Dahybaun 345 002179 Teach Thuath Aitheachta 346 002180 Coill Gortacarnaun 347 002181 Coill Drummin 348 002185 Sliabh Mis 349 002187 Loch Drongawn 350 002189 Loch Farranamanagh 351 002193 Inis Mac Neasáin 352 002213 Eiscir Glenloughaun 353 002214 Talamh Féaraigh Killeglan 354 002236 Eanach Island 355 002241 Loch Deirgeirt, Cladach an Oir-Thuaiscirt 356 002243 Aillte Chliara 357 002244 Talamh Féaraigh Ard Raithin 358 002245 Seanfhoirgnimh Feirme, Ballymacrogan 359 002246 Ballycullinan, Seanfhoirgneamh Cónaithe 360 002247 Eastát Toonagh 361 002249 Bogaigh The Murrough 362 002250 Dumhcha Carrowmore 363 002252 Cairéal Bhaile Mhic Andáin 364 002256 Talamh Féaraigh Ballyprior 365 002257 Sliabh Moanour 366 002258 Iarthar Shléibhte Bhéal Átha Gabhann 367 002259 Cósta Thoraí 368 002261 Oileáin an Mhachaire 369 002262 Cuan Dhairbhre /Caol an Chalaidh 370 002263 Scarbhán Cheann Chiarraí 371 002264 Sceireacha Chill Chaoi 372 002265 Cuan Bhaile Mac Conríogh 373 002268 Ceann Acla 374 002269 Ceann an Chairn 375 002274 Sceir Chill Mhantáin 376 002279 Coimpléasc Eanach Eas Géitine

237

Uimh. Cód an Láithreáin Ainm an Láithreáin

377 002280 Scaineagán Dhún Béacáin 378 002281 Scaineagán Reen Point 379 002283 Inis Mhic an Doirn agus Caolas Inis Mhic an Doirn 380 002287 Loch Súilí 381 002293 Turlach Carrowbaun, Newhall agus Ballylee 382 002294 Turlach Cahermore 383 002295 Turlach Bhaile an Duibh 384 002296 Turlaigh Bhaile Liam 385 002298 An Mhuaidh 386 002299 An Bhóinn agus An Abhainn Dubh 387 002301 An Fhinn 388 002303 Turlaigh Dunmuckrum 389 002306 Cladach Chairlinn 390 002313 Eanach an Bhaile Móir 391 002314 Seanfhoirgneamh Cónaithe, Rylane 392 002315 Coillte Glanlough 393 002316 Uaimh Abhainn Ó gCearnaigh 394 002317 Stáblaí Theach Cregg, Croisín 395 002318 Teach Knockanira 396 002319 Teach Chill Chisín 397 002320 Uaimh Thalún Kildun 398 002332 Portach Chúil Ruáin 399 002336 Portach Carn Park 400 002337 Portach Crosswood 401 002338 Portach Drumalough 402 002339 Portach Ballynamona agus Loch Corkip 403 002340 Portach Moneybeg agus Portach Dhoire Mac Aodhgáin 404 002341 Portach Ardagullion 405 002342 Portach Mount Hevey 406 002346 Portach Brown 407 002347 Portach Camderry 408 002349 Portach Corbo 409 002350 Portach Curraghlehanagh 410 002352 Portach Mhuine Mheá 411 002353 Portach Áth Coille Ruaidhe 412 002354 Portach Tullaghanrock 413 002356 Portach Ardgraigue 414 002324 Coill Ghleann Doimhinn 415 002312 Portach Shliabh Bearnach 416 002348 Portach Clooneen 417 002333 Portach Knockacoller 418 002351 Portach Moanveanlagh 419 002331 Portach Mouds 420 002343 Loch agus Portach Tullaher 421 002327 Belgica Mound Province 422 002328 Hovland Mound Province 423 002329 Banc an Torcáin Iar-Dheisceart 424 002330 Banc an Torcáin Iar-Thuaisceart 425 004001 Anaclann Dúlra Loch Garman SPA 426 004002 An Sailte Mór agus Beag SPA 427 004003 Oileán na gCánóg SPA

Limistéir Chosanta Speisialta Uimh. Cód an Láithreáin Ainm an Láithreáin

428 004004 Oileáin Inis Gé SPA 429 004005 Aillte an Mhothair SPA 430 004006 Oileán an Bhulla SPA 431 004007 Sceilg SPA 432 004008 Na Blascaodaí SPA 433 004009 Loch Tóchair SPA 434 004010 Inish And Sgarbheen SPA 435 004011 Loch Gile SPA 436 004012 Corrán Binne SPA

238

Uimh. Cód an Láithreáin Ainm an Láithreáin

437 004013 Cuan Dhroim Chliabh SPA 438 004019 The Raven SPA 439 004022 Cuan Bhaile Choitín SPA 440 004023 Cuan Bhaile Mhac Óda SPA 441 004024 Trá Dhumhach Thrá/Inbhear na Tulchann SPA 442 004025 Inbhear Ghabhra/Shoird SPA 443 004026 Cuan Dhún Dealgan SPA 444 004027 Trá Chúil Thrá Mhór SPA 445 004028 Inbhear na hAbhann Duibhe SPA 446 004029 Caladh Chaisleán na Mainge SPA 447 004030 Cuan Chorcaí SPA 448 004031 Cuan Inmheánach na Gaillimhe SPA 449 004032 Cuan Dhún Gharbhán SPA 450 004033 Cuan Bhanú SPA 451 004034 Trá Bhréaga SPA 452 004035 Trá Cummeen SPA 453 004036 Cuan Chill Ala/Inbhear an Mhuaidh SPA 454 004037 Cuan an Fhóid Duibh/Cnocán na Líne SPA 455 004038 Páirc Náisiúnta Chill Airne SPA 456 004039 Páirc Náisiúnta Glenveagh SPA 457 004040 Sléibhte Chill Mhantáin SPA 458 004041 Tearmann d’Éanlaith Fiáine Loch Ballyallia SPA 459 004042 Loch Coirib SPA 460 004043 Loch Dairbhreach SPA 461 004044 Loch Ainninn SPA 462 004045 Glen Lough SPA 463 004046 Loch Iairn SPA 464 004047 Loch Uail SPA 465 004048 Loch Uí Ghadhra SPA 466 004049 Loch Uachtair SPA 467 004050 Loch Arbhach SPA 468 004051 Loch Ceara SPA 469 004052 Loch na Ceathrún Móire SPA 470 004053 Loch Conn SPA 471 004054 Loch Cuilinn (Maigh Eo) SPA 472 004055 Cross Lough (Mullet) SPA 473 004056 Loch Cútra SPA 474 004057 Loch Dearg (Dún na nGall) SPA 475 004058 Loch Deirgeirt (Sionainn) SPA 476 004059 Dún Fionnachaidh/Rinclevan SPA 477 004060 Loch Fearna SPA 478 004061 Loch Cinnéile agus Derragh Lough SPA 479 004062 Loch Measca SPA 480 004063 Taiscumar Pholl an Phúca SPA 481 004064 Loch Rí SPA 482 004065 Loch Síleann SPA 483 004066 The Bull And The Cow Rocks SPA 484 004067 Ardoileán (Gaillimh) SPA 485 004068 Inis Muireadhaigh SPA 486 004069 Reachrainn SPA 487 004070 Inis Caorach (An Clár) SPA 488 004071 Oileán an Mhatail SPA 489 004072 Na Stácaí SPA 490 004073 Toraigh SPA 491 004074 Illanmaster SPA 492 004075 Loch Súilí SPA 493 004076 Cuan agus Slabanna Loch Garman SPA 494 004077 Inbhir na Sionainne agus an Fhorghais SPA 495 004078 Loch Cairlinn SPA 496 004079 Cuan Akeragh, Banna agus na Bearú SPA 497 004080 Inbhear na Bóinne SPA 498 004082 Greers Isle SPA 499 004083 Inis Bó Finne, Oileán Dúiche Agus Inis Beag SPA 500 004084 Inis Gluaire Agus Inis Caorach SPA

239

Uimh. Cód an Láithreáin Ainm an Láithreáin

501 004085 Riasca Kilcoole SPA 502 004086 Talamh Calaidh na Brosnaí Bige SPA 503 004087 Loch Feabhail SPA 504 004088 Loch Scannive SPA 505 004089 Turlach Ráth Osan SPA 506 004090 Loch Sheskinmore SPA 507 004091 Tigh Banán-Baile Bragan SPA 508 004092 Loch Sáile SPA 509 004093 Loch Thearmonn Carrach agus Annagh Machair SPA 510 004094 Talamh Calaidh na hAbhann Duibhe SPA 511 004095 Portach Chill Cholmáin SPA 512 004096 Talamh Calaidh Lár na Sionainne SPA 513 004097 Talamh Calaidh na Suca SPA 514 004098 Coimpléasc na hAbhann Duibhe/Néifinne SPA 515 004099 Anaclann Dúlra Ardchlár Phaiteagó SPA 516 004100 Inis Trá Tholl SPA 517 004101 Portach Bhaile Uí Chionaith-Fisherstown SPA 518 004102 Portach Garriskil SPA 519 004103 Portach All Saints SPA 520 004105 Portach Bhéal Átha na gCarr SPA 521 004106 Portach Loch Beara SPA 522 004107 An Chúil-Garryland SPA 523 004108 Portach Eirk SPA 524 004109 An Gaorthadh SPA 525 004110 Portach Loch Nillan SPA 526 004111 Oileáin Dhubhoileán SPA 527 004112 Cósta Cheann Heilbhic SPA 528 004113 Cósta Cheann Bhinn Éadair SPA 529 004114 Illaunonearaun SPA 530 004115 Inishduff SPA 531 004116 Inis Caoil SPA 532 004117 Inis Mac Neasáin SPA 533 004118 Oileáin na gCaorach SPA 534 004119 Ceann Léime SPA 535 004120 Reachlainn Uí Bhirn SPA 536 004121 Roaninish SPA 537 004122 Oileáin Skerries SPA 538 004123 Oileáin Cheann Léime SPA 539 004124 Oileáin Sovereign SPA 540 004125 Oileáin an Mhachaire SPA 541 004126 Oileán Tormore SPA 542 004127 Ceann Chill Mhantáin SPA 543 004128 Loch Broad SPA 544 004129 Cuan Bhaile Easa Dara SPA 545 004130 Loch agus Leibhéil Inch SPA 546 004131 Inis Oirthir Agus Inis Meáin SPA 547 004132 Illancrone Agus Inis Caorach SPA 548 004133 Ceann Eachrois SPA 549 004134 Loch Riach SPA 550 004135 Oileán Ardboline Agus Oileán na gCapall SPA 551 004137 Talamh Calaidh Dovegrove SPA 552 004142 Riasc Cregganna SPA

240

GNÍOMHARTHA INFHÓGARTHA

An Cineál Gnáthóige Ní mór an tAire Comhshaoil, Oidhreachta agus Rialtais Áitiúil a Chur ar an Eolas Maidir leis na Gníomhaíochtaí seo a Leanas agus Níor Chóir Leanúint

ar aghaidh le Gníomhaíochtaí den sórt sin Gan Toiliú a fháil Roimh Ré

UISCÍ OSCAILTE, GÓILÍNÍ AGUS

BÁNNA, 1. Gníomhaíochtaí áineasa tráchtála a bheith ar bun (e.g. scoileanna seoltóireachta, turais thumadóireachta, trealamh scairdsciála ar cíos, turais faire deilfeanna)

1.1 AIBHNEACHA TAOIDE AGUS CAINÉIL INBHIR,

2. Plandaí nó ainmhithe nach bhfuil a speiceas le fáil sa limistéar i láthair na huaire a thabhairt isteach san fhiántas (nó a thabhairt isteach ann in athuair)

UAIMHEANNA MARA,

SCEIREACHA, 3. Speicis a bhailiú d’uisceadáin

OITREACHA GAINIMH FAOI

UISCE 4. Aon ghníomhaíochtaí eile a bhféadfadh an tAire fógra a thabhairt ina leith ó am go chéile

1. Gníomhaíochtaí áineasa tráchtála a bheith ar bun (e.g. scoileanna seoltóireachta, turais thumadóireachta, trealamh scairdsciála ar cíos, turais faire deilfeanna)

RÉILEÁIN LÁIBE AGUS RÉILEÁIN

GHAINIMH, 2. Plandaí nó ainmhithe nach bhfuil a speiceas le fáil sa limistéar i láthair na huaire a thabhairt isteach san fhiántas (nó a thabhairt isteach ann in athuair)

TRÁNNA GAINIMH COIS CÓSTA, 3. Speicis a bhailiú d’uisceadáin

1.2 TRÁNNA SCAINEAGÁIN,

4. Samplaí bitheolaíochta a bhailiú nó gníomhaíochtaí eagraithe oideachais a bheith ar bun ar chladaí buncharraige nó ar thránna bolláin

TRÁNNA BOLLÁIN,

BUNCHARRAIG 5. Feithiclí a thiomáint sa limistéar, ach amháin in áiteanna a bhfuil ceart slí ag gabháil leo nó bealaí rochtana ar shaoráidí dobharshaothraithe ceadúnaithe

CLADAÍ, UAIMHEANNA MARA 6. Bheith ag tochailt nó ag treabhadh na foshraithe nó á corraí in aon tslí

7. Bruacha, grinneall nó sruth uiscechúrsaí a athrú

8. Aon ghníomhaíochtaí eile a bhféadfadh an tAire fógra a thabhairt ina leith ó am go chéile

1. Bruacha, grinneall nó sruth uiscechúrsaí a athrú

2. Beostoc a chur ar féarach/ beostoc gur dóibh a tugadh lotnaidicíd le linn na seachtaine roimhe sin, lotnaidicíd a fhágann fuíoll marthanach san aoileach, a chur ar féarach

3. Plandaí a shaothrú nó a bhaint

241

4. Feithiclí a thiomáint sa limistéar, ach amháin in áiteanna a bhfuil ceart slí ag gabháil leo nó bealaí rochtana ar dhobharshaothrú ceadúnaithe

5. Plandaí nó ainmhithe nach bhfuil a speiceas le fáil sa limistéar i láthair na huaire a thabhairt isteach san fhiántas (nó a thabhairt isteach ann in athuair)

1.3 RIASCA GOIRTE 6. Bheith ag tochailt na foshraithe nó á corraí in aon tslí

7. Sliogiasc a shaothrú go meicniúil

8. Míntíriú, inlíonadh, treabhadh nó draenáil talún

9. Athchur, crainn nó aon speiceas eile a chur, úsáid a bhaint as aon lotnaidicíd nó as aon luibhicíd

10. Leasachán, aol nó ábhair orgánacha a leathadh

11. Aon ábhar a dhumpáil, a dhó nó a stóráil

12. Gníomhaíochtaí áineasa tráchtála a bheith ar bun (e.g. fálróid chapaillíní)

13. Aon ghníomhaíocht eile a bhféadfadh an tAire fógra a thabhairt ina leith ó am go chéile

1. Creimeadh a thionscnamh in aon tslí (e.g. feithiclí a thiomáint, marcaíocht ar chapaill srl)

2. Líon na mbeostoc ar féarach a bheith ar dhlús níos airde ná an dlús inbhuanaithe (arna shainiú i bpleananna feirmeoireachta ceadaithe)

3. Beostoc, gur dóibh a tugadh lotnaidicíd le linn na seachtaine roimhe sin, lotnaidicíd a fhágann fuíoll marthanach san aoileach, a chur ar féarach

4. Beathú forlíontach stoic (e.g. le féar, le sadhlas, le tiubhacháin, le rútaí srl.)

5. Plandaí a shaothrú nó a bhaint

6. Míntíriú, inlíonadh, treabhadh nó draenáil talún

1.4 DUMHCHA GAINIMH NÓ

MACHAIRE 7. Athchur, crainn nó aon speiceas eile a chur

• 8. Leasachán, aol nó ábhair orgánacha a leathadh

9. Aon ábhar a dhumpáil, a dhó nó a stóráil

• 10. Úsáid a bhaint as aon lotnaidicíd nó as aon luibhicíd

11. Bruacha, grinneall nó sruth uiscechúrsa a athrú

12. Gníomhaíochtaí áineasa tráchtála a bheith ar bun (e.g. fálróid chapaillíní)

13. Plandaí nó ainmhithe nach bhfuil a speiceas le fáil sa limistéar i láthair na huaire a thabhairt isteach san fhiántas (nó a thabhairt isteach ann in athuair)

14. Aon ghníomhaíocht eile a bhféadfadh an tAire fógra a thabhairt ina leith ó am go chéile

242

1. Dochar a dhéanamh do struchtúr aon bhacainn scaineagáin nó aon bhacainn eile idir an loch agus an fharraige nó an struchtúr sin a athrú

2. Stop a chur le sruth an uisce ag dul isteach sa loch nó ag teacht amach as nó an sruth a athrú

3. Stoc éisc a athsholáthar

• 4. Beostoc, gur dóibh a tugadh lotnaidicíd le linn na seachtaine roimhe sin, lotnaidicíd a fhágann fuíoll marthanach san aoileach, a chur ar féarach i

ngaireacht 50m den loch

1.5 LOCHANNA GOIRTE,

MURLAIGH • 5. Míntíriú, inlíonadh, treabhadh nó draenáil talún i ngaireacht 50m den loch

• 6. Leasachán, aol nó ábhair orgánacha a leathadh i ngaireacht 50m den loch

7. Athchur, crainn nó aon speiceas eile a chur i ngaireacht 50m den loch

8. Saoráidí áineasa tráchtála a bheith ar bun (e.g. scoileanna seoltóireachta, trealamh scairdsciála ar cíos)

9. Plandaí nó ainmhithe nach bhfuil a speiceas le fáil sa limistéar i láthair na huaire a thabhairt isteach san fhiántas (nó a thabhairt isteach ann in athuair)

10. Aon ghníomhaíocht eile a bhféadfadh an tAire fógra a thabhairt ina leith ó am go chéile

1. Líon na mbeostoc ar féarach a bheith ar dhlús níos airde ná an dlús inbhuanaithe (arna shainiú i bpleananna feirmeoireachta ceadaithe)

2. Beostoc, gur dóibh a tugadh lotnaidicíd le linn na seachtaine roimhe sin, lotnaidicíd a fhágann fuíoll marthanach san aoileach, a chur ar féarach

3. Beathú forlíontach stoic (e.g. le féar, le sadhlas, le tiubhacháin, le rútaí srl.)

4. Míntíriú, inlíonadh, baint charraigeacha, treabhadh nó draenáil talún

5. Athchur, crainn nó aon speiceas eile a chur

AILLTE CARRAIGEACH COIS

FARRAIGE, 6. Úsáid a bhaint as aon lotnaidicíd nó as aon luibhicíd

1.6 AILLTE CRÉ COIS FARRAIGE,

STACAÍ FARRAIGE 7. Fásra a dhó

AGUS 8. Leasachán, aol nó ábhair orgánacha a leathadh

OILEÁINÍNÍ (STACAÍ, INSÍ AGUS

SCEIREACHA ) 9. Aon ábhar a dhumpáil, a dhó nó a stóráil

10. Plandaí a shaothrú nó a bhaint

11. Foirgnimh loite a bhaint, bruacha, grinneall nó sruth uiscechúrsaí a athrú

12. Saoráidí áineasa tráchtála a bheith ar bun (e.g. fálróid chapaillíní)

13. Plandaí nó ainmhithe nach bhfuil a speiceas le fáil sa limistéar i láthair na huaire a thabhairt isteach san fhiántas (nó a thabhairt isteach ann in athuair)

14. Aon ghníomhaíocht eile a bhféadfadh an tAire fógra a thabhairt ina leith ó am go chéile

243

1. Líon na mbeostoc ar féarach a bheith ar dhlús níos airde ná an dlús inbhuanaithe (arna shainiú i bpleananna feirmeoireachta ceadaithe)/ beostoc, gur dóibh a tugadh lotnaidicíd le linn na seachtaine roimhe sin, lotnaidicíd a fhágann fuíoll marthanach san aoileach, a chur ar féarach

2. Athrú ar úsáid thraidisiúnta mhóinéar tirim (go féarach nó déanamh sadhlais), nó ó fhéarach go gearradh sadhlais

3. Aol/aon chineál leasacháin a leathadh ar thalamh nach gcuirtí leasachán air roimhe sin; leasachán a leathadh a ardódh an leibhéal nítrigine san ithir/leasachán a leathadh a ardódh an leibhéal fosfair san ithir

4. Fosfar a leathadh ar ithreacha a bhfuil leibhéal níos mó ná leibhéal innéacs 2 REPS iontu cheana féin

5. Leasachán a úsáid ar thalamh a bhfuil fána os cionn 25 céim leis

2.1 ARDTALAMH FÉARACH,

SCREATHAN, 6. Bealaí nó cosáin nua a chruthú

AGUS AILL INTÍRE 7. Fásra a dhó

8. Míntíriú, inlíonadh, treabhadh nó draenáil talún

9. Athchur, crainn nó aon speiceas eile a chur

10. Carraigeacha a bhaint/úsáid a bhaint as aon lotnaidicíd nó as aon luibhicíd

11. Aon ábhar a dhumpáil, a dhó nó a stóráil

12. Bruacha, grinneall nó sruth uiscechúrsaí a athrú

13. Saoráidí áineasa tráchtála a bheith ar bun (e.g. fálróid chapaillíní)/ plandaí nó ainmhithe nach bhfuil a speiceas le fáil sa limistéar i láthair na huaire a thabhairt isteach san fhiántas (nó a thabhairt isteach ann in athuair)

14. Úsáid a bhaint as feithiclí inneallghluaiste chun áineasa

15. Aon ghníomhaíocht eile a bhféadfadh an tAire fógra a thabhairt ina leith ó am go chéile

1. Líon na mbeostoc ar féarach a bheith ar dhlús níos airde ná an dlús inbhuanaithe (arna shainiú i bpleananna feirmeoireachta ceadaithe)/ beostoc, gur dóibh a tugadh lotnaidicíd le linn na seachtaine roimhe sin, lotnaidicíd a fhágann fuíoll marthanach san aoileach, a chur ar féarach

2. Athrú ar úsáid thraidisiúnta mhóinéar tirim (go féarach nó déanamh sadhlais), nó ó fhéarach go gearradh sadhlais

3. Aol/aon chineál leasacháin a leathadh ar thalamh nach gcuirtí leasachán air roimhe sin; leasachán a leathadh a ardódh an leibhéal nítrigine san ithir/leasachán a leathadh a ardódh an leibhéal fosfair san ithir

4. Fosfar a leathadh ar ithreacha a bhfuil leibhéal níos mó ná leibhéal innéacs 2 REPS iontu cheana féin

244

2.2 ÍSEALTAILTE FÉARACH

TIRIME 5. Féar a ghearradh roimh 30 Meitheamh (Tabhair de d’air;: más rud é gur cuireadh in iúl duit go mbíonn traonaigh ghoir le fáil ar do chuid tailte, nó má áirítear tearc-mhóinéir áirithe orthu, beidh forálacha speisialta i bhfeidhm)

6. Fásra a dhó/ tailte a threabhadh nó a shaothrú, tailte nach ndearnadh a leithéid leo le 20 bliain anuas

7. Míntíriú, inlíonadh nó draenáil talún

8. Athchur, crainn nó aon speiceas eile a chur

9. Úsáid a bhaint as aon lotnaidicíd nó as aon luibhicíd

10. Aon ábhar a dhumpáil, a dhó nó a stóráil

11. Bruacha, grinneall nó sruth uiscechúrsaí a athrú

12. Saoráidí áineasa tráchtála a bheith ar bun (e.g. fálróid chapaillíní)/ plandaí nó ainmhithe nach bhfuil a speiceas le fáil sa limistéar i láthair na huaire a thabhairt isteach san fhiántas (nó a thabhairt isteach ann in athuair)

13. Aon ghníomhaíocht eile a bhféadfadh an tAire fógra a thabhairt ina leith ó am go chéile

1. Líon na mbeostoc ar féarach a bheith ar dhlús níos airde ná an dlús inbhuanaithe (arna shainiú i bpleananna feirmeoireachta ceadaithe)/ beostoc, gur dóibh a tugadh lotnaidicíd le linn na seachtaine roimhe sin, lotnaidicíd a fhágann fuíoll marthanach san aoileach, a chur ar féarach

2. Athrú ar úsáid thraidisiúnta mhóinéar tirim (go féarach nó déanamh sadhlais), nó ó fhéarach go gearradh sadhlais

3. Aol/aon chineál leasacháin a leathadh ar thalamh nach gcuirtí leasachán air roimhe sin; leasachán a leathadh a ardódh an leibhéal nítrigine san ithir/leasachán a leathadh a ardódh an leibhéal fosfair san ithir

4. Fosfar a leathadh ar ithreacha a bhfuil leibhéal níos mó ná leibhéal innéacs 2 REPS iontu cheana féin

2.3

ÍSEALTAILTE FÉARACH FLIUCHA

5. Féar a ghearradh roimh 30 Meitheamh (Tabhair de d’aire: más rud é gur cuireadh in iúl duit go mbíonn traonaigh ghoir le fáil ar do chuid tailte, nó má áirítear tearc-mhóinéir áirithe orthu, beidh forálacha speisialta i bhfeidhm)

6. Fásra a dhó

7. Míntíriú, inlíonadh nó draenáil talún

8. Athchur, crainn nó aon speiceas eile a chur

9. Úsáid a bhaint as aon lotnaidicíd nó as aon luibhicíd

10. Aon ábhar a dhumpáil, a dhó nó a stóráil

11. Bruacha, grinneall nó sruth uiscechúrsaí a athrú

245

12. Saoráidí áineasa tráchtála a bheith ar bun (e.g. fálróid chapaillíní/ plandaí nó ainmhithe nach bhfuil a speiceas le fáil sa limistéar i láthair na huaire a thabhairt isteach san fhiántas (nó a thabhairt isteach ann in athuair)

13. Aon ghníomhaíocht eile a bhféadfadh an tAire fógra a thabhairt ina leith ó am go chéile

1. Líon na mbeostoc ar féarach a bheith ar dhlús níos airde ná an dlús inbhuanaithe (arna shainiú i bpleananna feirmeoireachta ceadaithe)/ beostoc, gur dóibh a tugadh lotnaidicíd le linn na seachtaine roimhe sin, lotnaidicíd a fhágann fuíoll marthanach san aoileach, a chur ar féarach

2. Stoc a chur ar féarach ó 1 Aibreán go 31 Deireadh Fómhair, ach amháin mar atá sainithe i dtreoirlínte REPS

3. Athrú ar úsáid thraidisiúnta mhóinéar tirim (go féarach nó déanamh sadhlais), nó ó fhéarach go gearradh sadhlais

4. Beathú forlíontach stoic, ach amháin mar atá sainithe i dtreoirlínte REPS

5. Scrobarnach a bhaint le hollscartaire nó le hinnealra den chineál sin (tá cead scrobarnach a bhearradh)

6. Caoirigh ar féarach

2.4 PÁBHÁIL AOLCHLOICHE 7. Aol a leathadh/leasachán nó aon chineál ábhair orgánaigh a leathadh

8. Bealaí nó cosáin nua a chruthú

9. Fásra a dhó

10. Míntíriú, ithir a thabhairt isteach, inlíonadh, treabhadh nó draenáil talún

11. Athchur, crainn nó speiceas eile a chur

12. Úsáid a bhaint as aon lotnaidicíd nó as aon luibhicíd

13. Aon ábhar a dhumpáil, a dhó nó a stóráil

14. Bruacha, grinneall nó sruth uiscechúrsaí a athrú

15. Saoráidí áineasa tráchtála a bheith ar bun (e.g. fálróid chapaillíní)

16. Plandaí nó ainmhithe nach bhfuil a speiceas le fáil sa limistéar i láthair na huaire a thabhairt isteach san fhiántas (nó a thabhairt isteach ann in athuair)

17. Aon ghníomhaíocht eile a bhféadfadh an tAire fógra a thabhairt ina leith ó am go chéile

1. Líon na mbeostoc ar féarach a bheith ar dhlús níos airde ná an dlús inbhuanaithe (arna shainiú i bpleananna feirmeoireachta ceadaithe)/ beostoc, gur dóibh a tugadh lotnaidicíd le linn na seachtaine roimhe sin, lotnaidicíd a fhágann fuíoll marthanach san aoileach, a chur ar féarach

2. Athrú ar úsáid thraidisiúnta mhóinéar tirim (go féarach nó déanamh sadhlais), nó ó fhéarach go gearradh sadhlais

3. Aol a leathadh i ngaireacht 50m de ghnáthleibhéal ardtuile an turlaigh

246

4. Aon chineál leasacháin a leathadh i ngaireacht 50m de ghnáthleibhéal ardtuile an turlaigh

5. Féar a ghearradh roimh 30 Meitheamh (Tabhair de d’aire: más rud é gur cuireadh in iúl duit go mbíonn traonaigh ghoir le fáil ar do chuid tailte, nó má áirítear tearc-mhóinéir áirithe orthu, beidh forálacha speisialta i bhfeidhm)

6. Beathú forlíontach stoic

7. Gnólacht slatiascaireachta báid nó gnólacht slatiascaireachta cladaigh a bheith ar bun

2.5 TURLAIGH 8. Stoc éisc a athsholáthar

9. Míntíriú, inlíonadh, treabhadh, nó draenáil talún i ngaireacht 50m de ghnáthleibhéal ardtuile an turlaigh

10. Athchur, crainn nó aon speiceas eile a chur i ngaireacht 50m de ghnáthleibhéal ardtuile an turlaigh

11. Úsáid a bhaint as aon lotnaidicíd nó as aon luibhicíd i ngaireacht 50m de ghnáthleibhéal ardtuile an turlaigh

12. Aon ábhar a dhumpáil, a dhó nó a stóráil i ngaireacht 50m de ghnáthleibhéal ardtuile an turlaigh

13. Bruacha, grinneall nó sruth uiscechúrsaí a athrú, lena n-áirítear poill slogaide a dhúnadh

14. Gníomhaíochtaí áineasa tráchtála a bheith ar bun (e.g. scoileanna seoltóireachta, trealamh scairdsciála ar cíos)

15. Plandaí nó ainmhithe nach bhfuil a speiceas le fáil sa limistéar i láthair na huaire a thabhairt isteach san fhiántas (nó a thabhairt isteach ann in athuair)

16. Aon ghníomhaíocht eile a bhféadfadh an tAire fógra a thabhairt ina leith ó am go chéile

1. Líon na mbeostoc ar féarach a bheith ar dhlús níos airde ná an dlús inbhuanaithe (arna shainiú i bpleananna feirmeoireachta ceadaithe)/ beostoc, gur dóibh a tugadh lotnaidicíd le linn na seachtaine roimhe sin, lotnaidicíd a fhágann fuíoll marthanach san aoileach, a chur ar féarach

2. Athrú ar úsáid thraidisiúnta mhóinéar tirim (go féarach nó déanamh sadhlais), nó ó fhéarach go gearradh sadhlais

3. Beathú forlíontach stoic, ach amháin mar atá sainithe i dtreoirlínte REPS

4. Stoc a thabhairt isteach i limistéir nach n-úsáidtí chun féaraigh roimhe sin

5. Aol a leathadh

6. Aon chineál leasacháin a leathadh

7. Bealaí nó cosáin nua a chruthú

8. Fásra a dhó

9. Míntíriú, inlíonadh, treabhadh nó draenáil talún

3.1 BRATPHORTACH 10. Athchur, crainn nó aon speiceas eile a chur

247

11. Carraigeacha a bhaint

12. Móin a bhaint ach amháin ó bhruacha atá ann cheana; níl aon slí bainte sna limistéir (gan baint)

13. Baint chaonach móna nó baint mhóna ar bhonn tráchtála

14. Úsáid a bhaint as aon lotnaidicíd nó as aon luibhicíd, lena n-áirítear dip chaorach

15. Aon ábhar a dhumpáil, a dhó nó a stóráil

16. Bruacha, grinneall nó sruth uiscechúrsaí a athrú

17. Saoráidí áineasa tráchtála a bheith ar bun (e.g. fálróid chapaillíní)

18. Plandaí nó ainmhithe nach bhfuil a speiceas le fáil sa limistéar i láthair na huaire a thabhairt isteach san fhiántas (nó a thabhairt isteach ann in athuair)

19. Úsáid a bhaint as feithiclí inneallghluaiste chun áineasa

20. Aon ghníomhaíocht eile a bhféadfadh an tAire fógra a thabhairt ina leith ó am go chéile

1. Líon na mbeostoc ar féarach a bheith ar dhlús níos airde ná an dlús inbhuanaithe (arna shainiú i bpleananna feirmeoireachta ceadaithe)/ beostoc, gur dóibh a tugadh lotnaidicíd le linn na seachtaine roimhe sin, lotnaidicíd a fhágann fuíoll marthanach san aoileach, a chur ar féarach

2. Beathú forlíontach stoic, ach amháin mar atá sainithe i dtreoirlínte REPS

3. Stoc a thabhairt isteach i limistéir nach n-úsáidtí chun féaraigh roimhe sin

4. Aol a leathadh

5. Aon chineál leasacháin a leathadh

6. Bealaí nó cosáin nua a chruthú

7. Limistéir fásra atá os cionn 5heic a dhó, nó aon limistéar a dhó níos minicí ná uair gach 15 bliain

8. Míntíriú, inlíonadh, treabhadh nó draenáil talún

3.2 FRAOCHMHÁ 9. Athchur, crainn nó aon speiceas eile a chur

(LENA N-ÁIRÍTEAR

SCROBARNACH AITIL) 10. Carraigeacha a bhaint

11. Móin a bhaint ach amháin ó bhruacha atá ann cheana; níl aon slí bainte sna limistéir (gan baint)

12. Baint chaonach móna nó baint mhóna ar bhonn tráchtála

13. Úsáid a bhaint as aon lotnaidicíd nó as aon luibhicíd, lena n-áirítear dip chaorach

14. Aon ábhar a dhumpáil, a dhó nó a stóráil

15. Bruacha, grinneall nó sruth uiscechúrsaí a athrú

16. Saoráidí áineasa tráchtála a bheith ar bun (e.g. fálróid chapaillíní)

248

17. Plandaí nó ainmhithe nach bhfuil a speiceas le fáil sa limistéar i láthair na huaire a thabhairt isteach san fhiántas (nó a thabhairt isteach ann in athuair)

18. Úsáid a bhaint as feithiclí inneallghluaiste chun áineasa

19. Aon ghníomhaíocht eile a bhféadfadh an tAire fógra a thabhairt ina leith ó am go chéile

1. Líon na mbeostoc ar féarach a bheith ar dhlús níos airde ná an dlús inbhuanaithe (arna shainiú i bpleananna feirmeoireachta ceadaithe)/ beostoc, gur dóibh a tugadh lotnaidicíd le linn na seachtaine roimhe sin, lotnaidicíd a fhágann fuíoll marthanach san aoileach, a chur ar féarach

2. Aol a leathadh

3. Aon chineál leasacháin a leathadh

4. Bealaí nó cosáin nua a leathadh

5. Limistéir fásra a dhó

6. Míntíriú, inlíonadh, treabhadh nó draenáil talún

4.1 PORTACH ARDAITHE,

LAGPHORTACH 7. Athchur, crainn nó aon speiceas eile a chur

AGUS COILLEARNEACH

PHORTAIGH 8. Crainn a leagan nó adhmad a bhaint

9. Oibreacha draenála ar an bportach nó laistigh den dobharcheantar uisce áitiúil

10. Baint mhóna nó baint chaonach móna

11. Úsáid a bhaint as aon lotnaidicíd nó as aon luibhicíd, lena n-áirítear dip chaorach

12. Aon ábhar a dhumpáil, a dhó nó a stóráil

13. Bruacha, grinneall nó sruth uiscechúrsaí a athrú

14. Saoráidí áineasa tráchtála a bheith ar bun (e.g. turais luibheolaíochta)

15. Plandaí nó ainmhithe nach bhfuil a speiceas le fáil sa limistéar i láthair na huaire a thabhairt isteach san fhiántas (nó a thabhairt isteach ann in athuair)

16. Úsáid a bhaint as feithiclí inneallghluaiste chun áineasa

17. Aon ghníomhaíocht eile a bhféadfadh an tAire fógra a thabhairt ina leith ó am go chéile

1. Athrú ar úsáid thraidisiúnta mhóinéar tirim (go féarach nó déanamh sadhlais), nó ó fhéarach go gearradh sadhlais

2. Aol a leathadh i ngaireacht 50m den eanach nó den uiscechúrsa a shníonn isteach ann

3. Aon chineál leasacháin a leathadh i ngaireacht 50m den áit nó den uiscechúrsa a shníonn isteach ann

4. Uisce a tharraingt chun uiscithe nó chun críocha eile

249

5. Féar a ghearradh roimh 30 Meitheamh (Tabhair de d’aire: más rud é gur cuireadh in iúl duit go mbíonn traonaigh ghoir le fáil ar do chuid tailte, nó má áirítear tearc-mhóinéir áirithe orthu, beidh forálacha speisialta i bhfeidhm)

6. Beathú forlíontach stoic

4.2 EANAIGH, PUITIGH FAOI

ATHRÚ, 7. Gnólacht slatiascaireachta báid nó gnólacht slatiascaireachta cladaigh a bheith ar bun

FUARÁIN CHLOCHRAITHE 8. Stoc éisc a athsholáthar

9. Míntíriú, inlíonadh, treabhadh nó draenáil talún i ngaireacht 50m den eanach

10. Athchur, crainn nó aon speiceas eile a chur i ngaireacht 50m den eanach

11. Úsáid a bhaint as aon lotnaidicíd nó as aon luibhicíd i ngaireacht 50m den eanach

12. Aon ábhar a dhumpáil, a dhó nó a stóráil i ngaireacht 50m den eanach

13. Bruacha, grinneall nó sruth uiscechúrsaí laistigh den eanach nó de chuid uiscechúrsaí a shníonn isteach san eanach nó amach as a athrú

14. Giolcach nó saileach a bhaint

15. Saoráidí áineasa tráchtála a bheith ar bun (e.g. turais fhairtheoireacht éan)

16. Plandaí nó ainmhithe nach bhfuil a speiceas le fáil sa limistéar i láthair na huaire a thabhairt isteach san fhiántas (nó a thabhairt isteach ann in athuair)

17. Úsáid a bhaint as feithiclí inneallghluaiste chun áineasa

18. Aon ghníomhaíocht eile a bhféadfadh an tAire fógra a thabhairt ina leith ó am go chéile

1. Beostoc ar féarach

2. Aol a leathadh

3. Aon chineál leasacháin a leathadh

4. Míntíriú, inlíonadh, treabhadh nó draenáil talún, athchur, crainn nó aon speiceas eile a chur

5. Crainn a leagan

6. Adhmad a bhaint

5.1 COILLEARNACHA 7. Duilliúr, caonach nó ábhar eile a bhaint

8. Deireadh a chur le fás eidhneáin

9. Úsáid a bhaint as aon lotnaidicíd nó as aon luibhicíd

10. Aon ábhar a dhumpáil, a dhó nó a stóráil

11. Bruacha, grinneall nó sruth uiscechúrsaí a athrú

12. Saoráidí áineasa tráchtála a bheith ar bun (e.g. turais fhairtheoireacht éan)

250

13. Plandaí nó ainmhithe nach bhfuil a speiceas le fáil sa limistéar i láthair na huaire a thabhairt isteach san fhiántas (nó a thabhairt isteach ann in athuair)

14. Úsáid a bhaint as feithiclí inneallghluaiste chun áineasa

15. Aon ghníomhaíocht eile a bhféadfadh an tAire fógra a thabhairt ina leith ó am go chéile

1. Líon na mbeostoc ar féarach a bheith ar dhlús níos airde ná an dlús inbhuanaithe (arna shainiú i bpleananna feirmeoireachta ceadaithe)/ beostoc, gur dóibh a tugadh lotnaidicíd le linn na seachtaine roimhe sin, lotnaidicíd a fhágann fuíoll marthanach san aoileach, a chur ar féarach

2. Beathú forlíontach stoic (arna shainiú i bpleananna feirmeoireachta ceadaithe)

3. Aol a leathadh

4. Aon chineál leasacháin a leathadh

5. Míntíriú ar thalamh faoi scrobarnach; má ghearrtar scrobarnach ní mór aga a thabhairt dó fás arís

6. Míntíriú, inlíonadh, treabhadh nó draenáil talún

7. Athchur, crainn nó aon speiceas eile a chur

8. Crainn a leagan

5.2 SCROBARNACH 9. Adhmad a bhaint

10. Duilliúr, caonach nó ábhar eile a bhaint

11. Deireadh a chur le fás eidhneáin

12. Úsáid a bhaint as aon lotnaidicíd nó as aon luibhicíd

13. Aon ábhar a dhumpáil, a dhó nó a stóráil

14. Bruacha, grinneall nó sruth uiscechúrsaí a athrú

15. Saoráidí áineasa tráchtála a bheith ar bun (e.g. siúlóidí treoraithe)

16. Plandaí nó ainmhithe nach bhfuil a speiceas le fáil sa limistéar i láthair na huaire a thabhairt isteach san fhiántas (nó a thabhairt isteach ann in athuair)

17. Úsáid a bhaint as feithiclí inneallghluaiste chun áineasa

18. Aon ghníomhaíocht eile a bhféadfadh an tAire fógra a thabhairt ina leith ó am go chéile

6.1 AIBHNEACHA NÓ SRUTHÁIN Féadfar leanúint ar aghaidh le gníomhaíochtaí feirmeoireachta reatha gan fógra ach amháin má bhaineann siad le haon cheann díobh seo a leanas, gníomhaíochtaí a bhféadfadh tionchar a bheith acu ar ghnáthóga agus gur gníomhartha infhógartha iad (is é sin gníomhartha a mbeadh comhchomhairle agus toiliú le fáil ina leith roimh ré): • Míntíriú, inlíonadh nó draenáil (seachas glanadh draenacha)* i ngaireacht 5m de bhruach na habhann. • Crainn a bhaint; síolta a chur i dtailte nach ndearnadh aon ní a chur iontu le 10 bliain anuas nó os a chionn; nó coilltiú. • Treabhadh nó úsáid a bhaint as aon lotnaidicíd in áit nach ndearnadh a leithéid leis le 10 bliain anuas nó os a chionn.

251

• Aon úsáid a bhaint as lotnaidicídí (luibhicíd nó feithidnimh) i ngaireacht 5m de bhruach na habhann. • Gníomhaíocht feirmeoireachta níos déine. • Bruacha, cainéal, grinneall nó sruth na habhann a athrú.

1. Líon na mbeostoc ar féarach, i ngaireacht 50m den loch, den lochán nó den chanáil, a bheith ar dhlús níos airde ná an dlús inbhuanaithe (arna shainiú i bpleananna feirmeoireachta ceadaithe)

2. Beostoc, gur dóibh a tugadh lotnaidicíd le lochán na seachtaine roimhe sin, lotnaidicíd a fhágann fuíoll marthanach san aoileach, a chur ar féarach

3. Beathú forlíontach stoic i ngaireacht 50m den loch, den lochán nó den chanáil

4. Aol a leathadh i ngaireacht 50m den loch, den lochán nó den chanáil

5. Aon chineál leasacháin a leathadh i ngaireacht 50m den loch, den lochán nó den chanáil

6. Uisce a tharraingt chun uiscithe nó chun críocha eile

7. Gnólacht slatiascaireachta báid nó gnólacht slatiascaireachta cladaigh a bheith ar bun

8. Stoc éisc a athsholáthar

9. Míntíriú, inlíonadh, treabhadh nó draenáil talún i ngaireacht 50m den loch, den lochán nó den chanáil

10. Athchur, crainn nó aon speiceas eile a chur i ngaireacht 50m den loch, den lochán nó den chanáil

6.2 LOCHANNA, LOCHÁIN AGUS

CANÁLACHA 11. Crainn nó aon fhásra uisce i ngaireacht 50m den loch, den lochán nó den chanáil a bhaint

12. Úsáid a bhaint as aon lotnaidicíd nó as aon luibhicíd san abhainn nó sa sruthán nó i ngaireacht 50m den loch, den lochán nó den chanáil

13. Bruscar nó ábhar eile a dhumpáil nó aon cheimiceáin nó aon dramhaíl a dhiúscairt in aibhneacha/i srutháin nó in uiscechúrsaí a shníonn isteach iontu

14. Aon ábhar a dhumpáil, a dhó nó a stóráil i ngaireacht 50m den loch, den lochán nó den chanáil, an talamh san áireamh

15. Lotnaidicídí a bhíonn úsáidte a leathadh (e.g. dip chaorach)

16. Bruacha, cainéal, grinneall nó sruth an locha, an locháin nó na canála a athrú

17. Giolcach nó saileach a bhaint nó a dhó

18. Sioltachán a thionscnamh

19. Saoráidí áineasa tráchtála a bheith ar bun (e.g. turais fhairtheoireacht éan)

20. Plandaí nó ainmhithe nach bhfuil a speiceas le fáil sa limistéar i láthair na huaire a thabhairt isteach san fhiántas (nó a thabhairt isteach ann in athuair)

21. Úsáid a bhaint as feithiclí inneallghluaiste chun áineasa

252

22. Aon ghníomhaíocht eile a bhféadfadh an tAire fógra a thabhairt ina leith ó am go chéile

1. Líon na mbeostoc ar féarach, i ngaireacht 50m den riasc nó de leaba na ngiolcach, a bheith ar dhlús níos airde ná an dlús inbhuanaithe (arna shainiú i bpleananna feirmeoireachta ceadaithe)

2. Beostoc, gur dóibh a tugadh lotnaidicíd le linn na seachtaine roimhe sin, lotnaidicíd a fhágann fuíoll marthanach san aoileach, a chur ar féarach

3. Beathú forlíontach stoic i ngaireacht 50m den riasc nó de leaba na ngiolcach

4. Aol a leathadh i ngaireacht 50m den riasc nó de leaba na ngiolcach

5. Aon chineál leasacháin a leathadh i ngaireacht 50m den riasc nó de leaba na ngiolcach

6. Uisce a tharraingt chun uiscithe nó chun críocha eile

7. Gnólacht slatiascaireachta báid nó gnólacht slatiascaireachta cladaigh a bheith ar bun

8. Stoc éisc a athsholáthar

9. Míntíriú, inlíonadh, treabhadh nó draenáil talún i ngaireacht 50m den riasc nó de leaba na ngiolcach

10. Athchur, crainn nó aon speiceas eile a chur i ngaireacht 50m den riasc nó de leaba na ngiolcach

6.3 RIASCA AGUS LEAPACHA NA

NGIOLCACH 11. Crainn nó aon fhásra uisce i ngaireacht 50m den riasc nó de leaba na ngiolcach a bhaint

12. Úsáid a bhaint as aon lotnaidicíd nó as aon luibhicíd san abhainn nó sa sruthán nó i ngaireacht 50m den riasc nó de leaba na ngiolcach

13. Bruscar nó ábhar eile a dhumpáil nó aon cheimiceáin nó aon dramhaíl a dhiúscairt sa riasc nó i leaba na ngiolcach nó in uiscechúrsaí a shníonn isteach iontu.

14. Aon ábhar a dhumpáil, a dhó nó a stóráil i ngaireacht 50m den riasc nó de leaba na ngiolcach, an talamh san áireamh

15. Lotnaidicídí a bhíonn úsáidte a leathadh (e.g. dip chaorach)

16. Bruacha, cainéal, grinneall nó sruth an réisc nó leaba na ngiolcach nó de chuid uiscechúrsaí a shníonn isteach iontu nó amach astu a athrú

17. Giolcach nó saileach a bhaint nó a dhó

18. Sioltachán a thionscnamh

19. Saoráidí áineasa tráchtála a bheith ar bun (e.g. turais fhairtheoireacht éan)

20. Plandaí nó ainmhithe nach bhfuil a speiceas le fáil sa limistéar i láthair na huaire a thabhairt isteach san fhiántas (nó a thabhairt isteach ann in athuair)

22. Aon ghníomhaíocht eile a bhféadfadh an tAire fógra a thabhairt ina leith ó am go chéile

253

1. Cur isteach ar ialtóga

DÍOGA, FÁLTA, GRÁNAIGH AGUS DIANTAILTE FÉARACH, 2. Saoráidí áineasa tráchtála a bheith ar bun (e.g. turais fhairtheoireacht éan)

FALLAÍ, FOIRGNIMH, 3. Plandaí nó ainmhithe nach bhfuil a speiceas le fáil sa limistéar i láthair na huaire a thabhairt isteach san fhiántas (nó a thabhairt isteach ann in athuair)

7.1 FUÍOLLTHALAMH, 4. Úsáid a bhaint as feithiclí inneallghluaiste chun áineasa

ITHIR LOM, FEARANN PÁIRCE, 5. Aon ghníomhaíocht eile a bhféadfadh an tAire fógra a thabhairt ina leith ó am go chéile

TALAMH FÉARACH,

RAITHNEACH, UAIMHEANNA,

NÓ CAIRÉIL

1. Lotnaidicídí nó cóireáil a chuireann cosc ar lobhadh a úsáid ar fhoirgnimh nó in áiteanna eile a mbíonn ialtóga

2. Uaimheanna a dhúnadh nó cosc a chur ar ialtóga, ar chuma eile, maidir le rochtain ar uaimheanna, ar fhoirgnimh nó ar áiteanna eile arna n-úsáid chun dul ar fara

CRÚ-IALTÓG BHEAG 3. Soilse a chur in uaimheanna, i bhfoirgnimh nó in áiteanna eile arna n-úsáid ag ialtóga chun dul ar fara

4. Foirgnimh nó struchtúir eile arna n-úsáid ag ialtóga chun dul ar fara a mhilleadh nó a athchóiriú

(De réir an Achta um Fhiadhúlra 1976, is cion é ialtóga a mharú, a

ghortú nó 5. Feithidnimheanna a spréáil nó a leathadh i ngaireacht 100m d’áit fara ialtóga

8.1

cur isteach orthu nó a n-áiteanna síolrúcháin a mhilleadh) 6. Beostoc, gur dóibh a tugadh lotnaidicíd le linn na seachtaine roimhe sin, lotnaidicíd a fhágann fuíoll marthanach san aoileach, a chur ar féarach i ngaireacht

100m d’áit fara ialtóga

7. Crainn a leagan i ngaireacht 100m d’áit fara ialtóga

8. Plandaí nó ainmhithe nach bhfuil a speiceas le fáil sa limistéar i láthair na huaire a thabhairt isteach san fhiántas (nó a thabhairt isteach ann in athuair)

9. Saoráidí áineasa tráchtála a bheith ar bun

10. Aon ghníomhaíocht eile a bhféadfadh an tAire fógra a thabhairt ina leith ó am go chéile

RÓN GLAS, RÓN BEAG, 1. Saoráidí áineasa tráchtála a bheith ar bun (e.g. scoileanna seoltóireachta, trealamh scairdsciála ar cíos)

DEILF BHOLGSHRÓNACH, 2. Fairtheoireacht deilfeanna nó rónta ar bhonn tráchtála

8.2

MUC MHARA

3. Plandaí nó ainmhithe nach bhfuil a speiceas le fáil sa limistéar i láthair na huaire a thabhairt isteach san fhiántas (nó a thabhairt isteach ann in athuair)

(De réir an Achta um Fhiadhúlra

1976, is cion é na speicis sin a mharú, 4. Aon ghníomhaíocht eile a bhféadfadh an tAire fógra a thabhairt ina leith ó am go chéile

a ghortú nó cur isteach orthu)

254

1. Iascaireacht diúilicíní péarla fionnuisce

2. Líon na mbeostoc ar féarach, i ngaireacht 30m den abhainn nó den sruthán, a bheith ar dhlús níos airde ná an dlús inbhuanaithe (arna shainiú i bpleananna feirmeoireachta ceadaithe)

3. Beostoc, gur dóibh a tugadh lotnaidicíd le linn na seachtaine roimhe sin, lotnaidicíd a fhágann fuíoll marthanach san aoileach, a chur ar féarach

4. Beathú forlíontach stoic i ngaireacht 30m den abhainn nó den sruthán

5. Aol a leathadh i ngaireacht 30m den abhainn nó den sruthán

6. Aon chineál leasacháin a leathadh i ngaireacht 30m den abhainn nó den sruthán

LOIMPRE ABHANN, LOIMPRE

MHARA, 7. Uisce a tharraingt chun uiscithe nó chun críocha eile

LOIMPRE SHRUTHÁIN, 8. Gnólacht slatiascaireachta báid nó gnólacht slatiascaireachta cladaigh a bheith ar bun, stoc éisc a athsholáthar

BRADÁN, SEAD FHALLACSACH, 9. Míntíriú, inlíonadh, treabhadh nó draenáil talún i ngaireacht 30m den abhainn nó den sruthán

GLIOMACH FIONNUISCE

GEALCHRÚBACH , 10. Athchur, crainn no aon speiceas eile a chur i ngaireacht 30m den abhainn nó den sruthán

8.3 DIÚILICÍN PÉARLA FIONNUISCE 11. Crainn nó aon fhásra uisce i ngaireacht 30m den abhainn/sruthán a bhaint

12. Úsáid a bhaint as aon lotnaidicíd nó as aon luibhicíd i ngaireacht 30m den abhainn nó den sruthán

13. Bruscar nó ábhar eile a dhumpáil nó aon cheimiceáin nó aon dramhaíl a dhiúscairt in aibhneacha/i srutháin nó in uiscechúrsaí a shníonn isteach iontu

(De réir an Achta um Fhiadhúlra

1976, is cion é na speicis sin a mharú, 14. Aon ábhar a dhumpáil, a dhó nó a stóráil i ngaireacht 30m den abhainn/sruthán, lena n-áirítear lotnaidicídí a bhíonn úsáidte a leathadh ar thalamh (e.g. dip chaorach).

a ghortú, nó cur isteach orthu) 15. Bruacha, cainéal, grinneall nó sruth na habhann nó an tsrutháin a athrú

16. Giolcach nó saileach a bhaint nó a dhó

17. Sioltachán a thionscnamh

18. Saoráidí áineasa tráchtála a bheith ar bun (e.g. turais fhairtheoireacht éan)

19. Plandaí nó ainmhithe nach bhfuil a speiceas le fáil sa limistéar i láthair na huaire a thabhairt isteach san fhiántas (nó a thabhairt isteach ann in athuair)

20. Aon ghníomhaíocht eile a bhféadfadh an tAire fógra a thabhairt ina leith ó am go chéile

1. Líon na mbeostoc ar féarach, i ngaireacht 50m den loch, a bheith ar dhlús níos airde ná an dlús inbhuanaithe (arna shainiú i bpleananna feirmeoireachta ceadaithe)

2. Beostoc, gur dóibh a tugadh lotnaidicíd le linn na seachtaine roimhe sin, lotnaidicíd a fhágann fuíoll marthanach san aoileach, a chur ar féarach

255

3. Beathú forlíontach stoic i ngaireacht 50m den loch

4. Aol a leathadh i ngaireacht 50m den loch

5. Aon chineál leasacháin a leathadh i ngaireacht 50m den loch

6. Uisce a tharraingt chun uiscithe nó chun críocha eile

7. Gnólacht slatiascaireachta báid nó gnólacht slatiascaireachta cladaigh a bheith ar bun

8. Stoc éisc a athsholáthar

9. Míntíriú, inlíonadh, treabhadh nó draenáil talún i ngaireacht 50m den loch

10. Athchur, crainn nó aon speiceas eile a chur i ngaireacht 50m den loch

8.4 SEAD FHALLACSACH CHILL

AIRNE 11. Crainn nó aon fhásra uisce i ngaireacht 50m den abhainn/sruthán a bhaint

(IASCAIREACHT AN SPEICIS SIN 12. Úsáid a bhaint as aon lotnaidicíd nó as aon luibhicíd sa loch nó i ngaireacht 50m den loch

FAOI RIALÚ REACHTA EILE)

13. Bruscar nó ábhar eile a dhumpáil nó aon cheimiceáin nó aon dramhaíl a dhiúscairt in aibhneacha/i srutháin nó in uiscechúrsaí a shníonn isteach iontu

14. Aon ábhar a dhumpáil, a dhó nó a stóráil i ngaireacht 50m den loch, den lochán nó den chanáil, an talamh san áireamh

15. Lotnaidicídí a bhíonn úsáidte a leathadh (e.g. dip chaorach)

16. Bruacha, cainéal, grinneall nó sruth an locha nó de chuid uiscechúrsaí a shníonn isteach ann nó amach as a athrú

17. Giolcach nó saileach a bhaint nó a dhó

18. Sioltachán a thionscnamh

19. Saoráidí áineasa tráchtála a bheith ar bun (e.g. turais fhairtheoireacht éan)

20. Plandaí nó ainmhithe nach bhfuil a speiceas le fáil sa limistéar i láthair na huaire a thabhairt isteach san fhiántas (nó a thabhairt isteach ann in athuair)

21. Aon ghníomhaíocht eile a bhféadfadh an tAire fógra a thabhairt ina leith ó am go chéile

1. Líon na mbeostoc ar féarach, i ngaireacht 50m den loch, den lochán nó den chanáil a bheith ar dhlús níos airde ná an dlús inbhuanaithe (arna shainiú i bpleananna feirmeoireachta ceadaithe)

2. Beostoc, gur dóibh a tugadh lotnaidicíd le linn na seachtaine roimhe sin, lotnaidicíd a fhágann fuíoll marthanach san aoileach, a chur ar féarach

3. Beathú forlíontach stoic i ngaireacht 50m den loch, den lochán nó den chanáil

4. Aol a leathadh i ngaireacht 50m den loch, den lochán nó den chanáil

5. Aon chineál leasacháin a leathadh i ngaireacht 50m den loch, den lochán nó den chanáil

256

6. Uisce a tharraingt chun uiscithe nó chun críocha eile

7. Gnólacht slatiascaireachta báid nó gnólacht slatiascaireachta cladaigh a bheith ar bun

8. Stoc éisc a athsholáthar

9. Míntíriú, inlíonadh, treabhadh nó draenáil talún i ngaireacht 50m den loch, den lochán nó den chanáil

10. Athchur, crainn nó aon speiceas eile a chur i ngaireacht 50m den loch, den lochán nó den chanáil

8.5 SPEICEAS VERTIGO, 11. Crainn nó aon fhásra uisce i ngaireacht 50m den abhainn/sruthán a bhaint

CAONACH CORRÁNACH LONRACH 12. Úsáid a bhaint as aon lotnaidicíd nó as aon luibhicíd sa loch nó i ngaireacht 50m den loch, den lochán nó den chanáil

13. Bruscar nó ábhar eile a dhumpáil nó aon cheimiceáin nó aon dramhaíl a dhiúscairt in aibhneacha/i srutháin nó in uiscechúrsaí a shníonn isteach iontu

14. Aon ábhar a dhumpáil, a dhó nó a stóráil i ngaireacht 50m den loch, den lochán nó den chanáil, an talamh san áireamh

15. Lotnaidicídí a bhíonn úsáidte a leathadh (e.g. dip chaorach)

16. Bruacha, cainéal, grinneall nó sruth an locha nó de chuid uiscechúrsaí a shníonn isteach ann nó amach as a athrú

17. Giolcach nó saileach a bhaint nó a dhó

18. Sioltachán a thionscnamh

19. Saoráidí áineasa tráchtála a bheith ar bun (e.g. turais fhairtheoireacht éan)

20. Plandaí nó ainmhithe nach bhfuil a speiceas le fáil sa limistéar i láthair na huaire a thabhairt isteach san fhiántas (nó a thabhairt isteach ann in athuair)

21. Aon ghníomhaíocht eile a bhféadfadh an tAire fógra a thabhairt ina leith ó am go chéile

1. Líon na mbeostoc ar féarach, i ngaireacht 50m den loch, den lochán nó den chanáil a bheith ar dhlús níos airde ná an dlús inbhuanaithe (arna shainiú i bpleananna feirmeoireachta ceadaithe)

2. Beostoc, gur dóibh a tugadh lotnaidicíd le linn na seachtaine roimhe sin, lotnaidicíd a fhágann fuíoll marthanach san aoileach, a chur ar féarach

3. Beathú forlíontach stoic i ngaireacht 50m den loch, den lochán nó den chanáil

4. Aol a leathadh i ngaireacht 50m den loch, den lochán nó den chanáil

5. Aon chineál leasacháin a leathadh i ngaireacht 50m den loch, den lochán nó den chanáil

6. Uisce a tharraingt chun uiscithe nó chun críocha eile

7. Gnólacht slatiascaireachta báid nó gnólacht slatiascaireachta cladaigh a bheith ar bun

8. Stoc éisc a athsholáthar

9. Míntíriú, inlíonadh, treabhadh nó draenáil talún i ngaireacht 50m den loch, den lochán nó den chanáil

257

10. Athchur, crainn nó aon speiceas eile a chur i ngaireacht 50m den loch, den lochán nó den chanáil

11. Crainn nó aon fhásra uisce i ngaireacht 50m den abhainn/sruthán a bhaint 8.7 NÁIAD CHAOL

12. Úsáid a bhaint as aon lotnaidicíd nó as aon luibhicíd sa loch nó i ngaireacht 50m den loch, den lochán nó den chanáil

13. Bruscar nó aon ábhar eile a dhumpáil nó aon cheimiceáin nó aon dramhaíl a dhiúscairt i srutháin/ in aibhneacha nó in uiscechúrsaí a shníonn isteach iontu

14. Aon ábhar a dhumpáil, a dhó nó a stóráil i ngaireacht 50m den loch, den lochán nó den chanáil, an talamh san áireamh

15. Lotnaidicídí a bhíonn úsáidte a leathadh (e.g. dip chaorach)

16. Bruacha, cainéal, grinneall nó sruth an locha nó de chuid uiscechúrsaí a shníonn isteach ann nó amach as a athrú

17. Giolcach nó saileach a bhaint nó a dhó

18. Sioltachán a thionscnamh

19. Saoráidí áineasa tráchtála a bheith ar bun (e.g. turais fhairtheoireacht éan)

20. Plandaí nó ainmhithe nach bhfuil a speiceas le fáil sa limistéar i láthair na huaire a thabhairt isteach san fhiántas (nó a thabhairt isteach ann in athuair)

21. Aon ghníomhaíocht eile a bhféadfadh an tAire fógra a thabhairt ina leith ó am go chéile

1. Líon na mbeostoc ar féarach a bheith ar dhlús níos airde ná an dlús inbhuanaithe (arna shainiú i bpleananna feirmeoireachta ceadaithe)

2. Stoc a thabhairt isteach i limistéir nach n-úsáidtí chun féaraigh roimhe sin

3. Aol a leathadh

4. Aol a leathadh i ngaireacht 50m den loch, den lochán nó den chanáil

5. Aon chineál leasacháin a leathadh

6. Bealaí nó cosáin nua a chruthú

7. Fásra a dhó

8. Míntíriú, inlíonadh, treabhadh nó draenáil talún

8.8 MIONÁN RÉISC 9. Athchur, crainn nó aon speiceas eile a chur

10. Carraigeacha a bhaint

11. Móin a bhaint ach amháin ó bhruacha atá ann cheana; níl aon slí bainte sna limistéir (gan baint)

12. Baint chaonach móna nó baint mhóna ar bhonn tráchtála

13. Úsáid a bhaint as aon lotnaidicíd nó as aon luibhicíd, lena n-áirítear dip chaorach

14. Aon ábhar a dhumpáil, a dhó nó a stóráil

258

15. Bruacha, grinneall nó sruth uiscechúrsaí a athrú

16. Gníomhaíochtaí áineasa tráchtála a bheith ar bun (e.g. fálróid chapaillíní)

17. Plandaí nó ainmhithe nach bhfuil a speiceas le fáil sa limistéar i láthair na huaire a thabhairt isteach san fhiántas (nó a thabhairt isteach ann in athuair)

18. Aon ghníomhaíocht eile a bhféadfadh an tAire fógra a thabhairt ina leith ó am go chéile

1. Creimeadh a thionscnamh in aon tslí (e.g. feithiclí a thiomáint, marcaíocht ar chapaill srl.)

2. Líon na mbeostoc ar féarach a bheith ar dhlús níos airde ná an dlús inbhuanaithe (arna shainiú i bpleananna feirmeoireachta ceadaithe)

3. Beathú forlíontach stoic (e.g. le féar, le sadhlas, le tiubhacháin, le rútaí srl.)

4. Plandaí a shaothrú nó a bhaint

5. Míntíriú, inlíonadh, treabhadh nó draenáil talún

8.9 LUS NA bPEITEAL 6. Athchur, crainn nó aon speiceas eile a chur

7. Leasachán, aol nó ábhair orgánacha a leathadh

8. Aon ábhar a dhumpáil, a dhó nó a stóráil

9. Úsáid a bhaint as aon lotnaidicíd nó as aon luibhicíd

10. Bruacha, grinneall nó sruth uiscechúrsaí a athrú

11. Gníomhaíochtaí áineasa tráchtála a bheith ar bun (e.g. fálróid chapaillíní)

12. Plandaí nó ainmhithe nach bhfuil a speiceas le fáil sa limistéar i láthair na huaire a thabhairt isteach san fhiántas (nó a thabhairt isteach ann in athuair)

13. Aon ghníomhaíocht eile a bhféadfadh an tAire fógra a thabhairt ina leith ó am go chéile

259

Aguisín 3 Costálacha Comhshaoil Talmhaíochta

(REPS agus an Fheirmeoireacht Orgánach) An Bonn le Costáil REPS d’Fheirmeoirí Féaraigh Beart Uimh. Limistéar Gníomh Sonraíochta REPS Méid

(€/heic) Rogha (€/heic)

Traschomhlíonadh a fhreagraíonn don ghníomh31

Bonn cirt fadtéarma/meántéarma i dtéarmaí costais breise, caillteanais ioncaim agus mealladh airgeadais don fheirmeoireacht GAEC

1. Plean bainistithe cothaitheach

Náisiúnta Plean cuí um bainistiú dramhaíola, aol agus leasacháin a leanúint arna ullmhú do limistéar iomlán na feirme. a) Tá feidhm ag teorainneacha leasachán maidir le barra.

b) Plean Bainisithe Cothaitheach le comhlíonadh don fheirm go léir. Ar áireamh air sin tá stádas torthúlachta ithreach bunlíne a dhéanamh amach trí shampláil, anailís agus ciallú leathan a dhéanamh ar ithir

An Costas Iomlán

Gan éileamh

25

25.00

Ní mór d’fheirmeoirí a úsáideann méid is lú ná 170 kg de nítrigin orgánach in aghaidh an heicteáir cloí le coinníollacha na Treorach um Níotráití (I.R. 378 de 2006) i ndáil leis na rialacháin um chosaint uiscí. Tá foráil ansin nach mór nach mó ná 170 kg de nítrigin in aghaidh an heicteáir an méid iomlán aoiligh beostoic a úsáidtear ar ghabháltas i mbliain féilire. Ní mór nach mó an chainníocht iomlán leasachán (orgánach agus ceimiceach le chéile) a úsáideann tú ar do chuid talún ná an chainníocht a bhfuil gá ag na barra léi (tá féar ar áireamh air sin) Ina theannta sin ní mór d’fheirmeoirí ceanglais i ndáil le bainistiú aoiligh ainmhithe, i ndáil le rialacháin pleanála agus foirgníochta a chomhlíonadh32. Ní mór dóibh an Ionstraim Reachtúil maidir le Níotráití a chomhlíonadh maidir le leasacháin orgánacha agus cheimiceacha a leathadh. Ní mór d’fheirmeoirí a bhfuil níos mó ná 170 kg de N orgánach acu iarratas a dhéanamh ar mhaolú faoin rialachán. Toisc go bhfuil an cur chuige páirc ar pháirc éigeantach d’fheirmeoirí, tá an bonn cirt breise bunaithe ar oibreacha breise a

Is gá sampláil agus anailís a dhéanamh páirc ar pháirc. Trí anailís agus ciallú a dhéanamh ar thorthaí na samplaí sin ag an bpleanálaí REPS, soláthraítear bunlíne chruinn le torthúlacht láithreach na gcineálacha éagsúla ithreach ar an bhfeirm. Leis sin, i dteannta meastacháin ar tháirgiúlacht na talún, is féidir spriocdhíriú a dhéanamh, ar bhonn páirc ar pháirc, ar úsáid cothaitheach lena n-áirítear athchúrsáil bharrmhaith a dhéanamh ar leasacháin orgánacha a ghintear ar fheirmeacha. Mar thoradh air sin beidh buntáistí timpeallachta i gceist do chaighdeán an uisce trí úsáid N ceimicí a laghdú le 10kg in aghaidh an heicteáir ar an méan. Toradh eile a bheidh air sin ná go mbeidh buntáistí ann don bhithéagsúlacht trína húsáid a shrianadh ar cheapacha ar díol spéise iad i ndáil le caomhnú. Is é is cúis leis an gcostas breise a ghabhann leis an bPlean Bainistithe Cothaiteach a chomhlíonadh athrú agus méadú suntasach ar an gcleachtas oibre a bhaineann le húsáid a bhaint as clár leasachán agus aoileach páirc-bhunaithe atá bunaithe ar anailís ar ithir agus riachtanais barr.

31 Is leagan achomair é an sracléiriú sa cholún seo ar an traschomhlíonadh. Chun tuairisc chuimsitheach ar an traschomhlíonadh a fháil, féach ar an Single Farm Payment Guide to Cross-compliance and the single payment scheme: DAF Publications 32 An tAcht Rialtais Áitiúil (Truailliú Uisce), 1977 agus Acht 1990 á leasú; an tAcht um Bainistiú Dramhaíola, 1996; an tAcht Iascaigh (Comhdhlúthú), 1959; na hAchtanna Rialtais Áitiúil (Pleanáil agus Forbairt), 1963 to 1998; an tAcht um Thruailliú Aeir, 1987; an tAcht fán nGníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil, 1992 agus Rialacháin na gComhphobal Eorpach (Measúnacht Tionchair Timpeallachta), 1989.

260

Beart Uimh. Limistéar Gníomh Sonraíochta REPS Méid (€/heic)

Rogha (€/heic)

Traschomhlíonadh a fhreagraíonn don ghníomh31

Bonn cirt fadtéarma/meántéarma i dtéarmaí costais breise, caillteanais ioncaim agus mealladh airgeadais don fheirmeoireacht GAEC

mheasúnú ar bhonn sonrach faoi bheart 4 agus 5.

2. Plean bainistithe féaraigh agus ithreach

Náisiúnta Plean bainistithe féaraigh agus ithreach a ghlacadh a sheachnaíonn póitseáil, ró-innilt, creimeadh ithreach, agus uisce a ritheann chun srutha ar a mbíonn de thoradh go ndéantar damáiste don fhraoch nó don fhásra eile nó do ghnáthóga bogaigh. a) Is gá ionchur méadaithe oibre ón

bhfeirmeoir i mbainistiú beostoic i rith an gheimhridh.

b) Ionchur ón bhfeirmeoir le linn faireachán

a dhéanamh ar phlean bainistithe féaraigh agus ithreach

An Costas Iomlán 2A. Móinéir Thirime Thraidisiúnta Tá sé seo bunaithe ar fheirmeoir do

choinneáil 0.4 heic nó 8 faoin gcéad, cibé acu is lú, dá ghabháltas mar mhóinéir thirime,

Táirgeadh laghdaithe barr Luach laghdaithe cothaithe

2B. Féarach ar Mhórán Speiceas Tá sé seo bunaithe ar fheirmeoir do

choinneáil 0.4 heic nó 8 faoin gcéad, cibé acu is lú, dá ghabháltas mar fhéarach ar mhórán speiceas

Táirgeadh laghdaithe féir/ionchas laghdaithe innilte

Caighdeán laghdaithe féir

8.0

2.2

10.2

7

7

Beostoc do chaitheamh an gheimhridh lasmuigh agus i bhfoirgnimh agus i gclóis fad a bheidh na ceanglais reachtúla i ndáil le bainistiú dramhaíola, le bainistiú uisce, le spriocréimsí agus leis an Acht um Fhiadhúlra 2001 á gcomhlíonadh. Ní leagtar síos leis an méid sin príomhphlean bainistithe dídine geimhridh nó féaraigh do na hainmhithe. Ní bheidh de thoradh ar bhainistiú a dhéanamh ar na hainmhithe lasmuigh go ndéanfar géarphóitseáil nó ró-innilt ghéar. Tabharfar aird ar leith i gcás ina bhfuil an ráta stocála i rith an gheimhridh níos airde ná 2LU/heic. Foráiste a dhéantar a chaomhnú ar mhodh a uasmhéadaíonn an cháilíocht agus an táirgeacht. Cloí leis na ceanglais foráiste le haghaidh cothaitheach arna moladh ag Teagasc.

Má dhéantar beostoc a chur ar féarach ar mhodh a sheachnaíonn ganninnilt agus ró-innilt araon comhlíontar na riachtanais reachtúla i ndáil le spriocréimsí agus an tAcht um Fhiadhúlra, 2001.

Príomhthréimhse a leagan síos maidir leis an ngeimhreadh a chaitheamh agus ráta stocála uasta a leagan síos arb éard é 1LU/heic, nach féidir a shárú i rith na tréimhse sin. Laghdófar leis sin an baol atá ann go ndéanfar foghail go háirithe ar ghnáthóga bogaigh agus go ndéanfar ró-innilt ar a mbeidh de thoradh go ndéanfar damáiste don fhraoch nó don fhásra nádúrtha eile. Déanann pleanálaithe, le linn dóibh pleananna aonair REPS a ullmhú, bainistiú na príomhthréimhse dídine geimhridh agus féaraigh/ithreach a leagan amach, rud a sheachnaíonn póitseáil agus ró-innilt. Is é an toradh atá ar an ráta laghdaithe stocála seo le linn tréimhse an gheimhridh ionchur oibre breise ón bhfeirmeoir le linn bainistiú a dhéanamh ar líon íseal stoic thar limistéar mór. Monatóireacht a dhéanamh ar an bplean bainistithe féaraigh & ithreach. Beidh costais bhreise i gceist d’iarratasóirí trí dhul ar ais chuig cleachtais thraidisiúnta chun foráiste a dhéanamh. Titfidh cainníocht agus cáilíocht an fhoráiste a shábhálfar faoi bhun na cainníochta agus na cáilíochta a bhíonn ann de ghnáth ar fheirmeacha tráchtála. Beidh toirmeasc ar ghnáthchleachtais chun báinseacha ardtáirgiúlachta a chothabháil, ar nós athshíoladh, aoladh breise agus leasacháin a úsáid.

2D. Úsáid clóbhair i mbáinseacha a spreagadh Tá sé seo bunaithe ar athshíoladh a bheith

á dhéanamh ag feirmeoir ar thalamh caomhantais chun leibhéil ard clóbhair a

23

Ní ghnáthchuid de bháinseacha Éireannacha an clóbhar

Úsáid laghdaithe N ceimicí ar thalamh caomhantais.

261

Beart Uimh. Limistéar Gníomh Sonraíochta REPS Méid (€/heic)

Rogha (€/heic)

Traschomhlíonadh a fhreagraíonn don ghníomh31

Bonn cirt fadtéarma/meántéarma i dtéarmaí costais breise, caillteanais ioncaim agus mealladh airgeadais don fheirmeoireacht GAEC

3. Uiscechúrsaí agus toibreacha a chosaint agus a chothabháil

Náisiúnta

chothabháil Bunaithe ar 25 faoin gcéad de 20 heic

2E. Úsáid teicneolaíochta cúlchrú a spreagadh Tá sé seo bunaithe ar fheirmeoir a bheith

ag baint leasa as an teicneolaíocht is déanaí chun éifeachtúlacht timthrialla N a mhéadú

2F. Rialú ar speicis ionracha ar fhéarach e.g. luachra agus/nó raithneach mhór Tá sé seo bunaithe ar fheirmeoir a bheith

ag baint leasa as rialú agus bainistiú a dhéanamh ar líonta móra luachra/raithní móire/draighin/aitinn

Rialú ceimiceach agus meicniúil Bunaithe ar 10 faoin gcéad de 20 heic,

íosmhéid 0.5 heic Uiscechúrsaí agus toibreacha a chosaint agus a chothabháil, agus rochtain orthu ag beostoc a theorannú go dtí pointí óil. a) Fálta a chur timpeall ar uiscechúrsaí agus

ar thoibreacha chun bólacht a choinneáil amach.

b) Bólacht a shrianadh ar innilt a dhéanamh

ar stráice talún atá méadar go leith ar leithead in aice leis an uiscechúrsa.

c) Siolta a bhaint den uiscechúrsa agus an bun agus na taobhanna a scríobadh go dtí an doimhneacht bunaidh amháin; de réir sonraíochtaí timpeallachta. An Costas Iomlán

20.0

1.0

8.3

29.3

10

12

Ní aon cheanglas bunlíne ann an teicneolaíocht seo a úsáid Is gá de réir na bunlíne go gcoiscfear cúngú ar thalamh feirme ag speicis ionracha a mhéid nach féidir an talamh a úsáid le haghaidh táirgeadh talmhaíochta. Ceadaítear le GAEC go ndéanfar rialú neamhroghnach ar na speicis seo gan aon cheanglas a bheith ann na tairbhí bithéagsúlachta a ghabhann leo a chur i gcuntas. Gníomhú de réir chriosanna bufair arna moladh i dtaobh gan úsáid a bhaint as leasacháin mar a shonraítear in IR 378 de 2006 chun uiscechúrsaí a chosaint agus leasacháin (idir orgánach agus ceimiceach) a bheith á leathadh Ní gá fál chun bólacht a choinneáil amach ó uiscechúrsaí agus ó thoibreacha Gan sonraíocht Níl cothabháil uiscechúrsaí éigeantach.

Éifeachtúlacht mhéadaithe timthrialla N agus Úsáid laghdaithe N ceimicí ar thalamh caomhantais Caighdeán thalamh féarach agus cuma na tírdhreacha a chothabháil. Is gnáthóga imeallacha iad cuid mhór de na gnáthóga féaraigh seo agus cuirtear leis an ngnáthóg má tá na speicis seo ann ach is féidir leo a bheith ionrach má fhágtar iad gan rialú. Tá baol leanúnach ann go rachaidh na gnáthóga seo ar ais chuig riocht leathnádúrtha. Is é is cuspóir leis an mbeart seo caomhnú agus cothabháil na ngnáthóg sonrach seo a chur chun cinn trí rialú spriocdhírithe a dhéanamh ar speicis áirithe, le linn líon scaipthe de na speicis seo a choinneáil laistigh den ghnáthóg féaraigh. An baol truaillithe a laghdú trí bhólacht a choinneáil amach ón gcrios bufair ar gach uiscechúrsa Is ionann an meánfhad is gá in aghaidh an heicteáir d’fhál timpeall ar uiscechúrsa agus 21m Cailltear innilt ar an stráice méadair go leith le hais uiscechúrsaí. Beidh gá obair a dhéanamh le huirlisí láimhe ar bhonn bliantúil agus le tochaltóir meicniúil gach cúig bliana chun uiscechúrsaí a chothabháil de réir sonraíochta REPS.

262

Beart Uimh. Limistéar Gníomh Sonraíochta REPS Méid (€/heic)

Rogha (€/heic)

Traschomhlíonadh a fhreagraíonn don ghníomh31

Bonn cirt fadtéarma/meántéarma i dtéarmaí costais breise, caillteanais ioncaim agus mealladh airgeadais don fheirmeoireacht GAEC

3A. Ciumhais an uiscechúrsa a mhéadú de mhéadar amháin agus pointe rochtana óil leis srian innilte feadh an stráice breise 1m

le hais an uiscechúrsa

8

Cead rochtana do bhólacht ar an stráice méadair go leith feadh an uiscechúrsa

Is é an príomhchuspóir atá leis an bhfobheart seo spás breise gnáthóige a chruthú in aice le huiscechúrsaí chun ligean don fhásra a bhíonn ag fás ar bhruach na habhann a athghiniúint agus ar an mbealach sin gnáthóg a sholáthar don fhauna gaolmhar. Is stráice bufair freisin é an t-imeall mhéadaithe ar féidir leis cothaithigh agus cáithníní ithreach a bhaint as an sreabhadh thar talamh. Cailltear innilt ar an stráice méadair go leith le hais uiscechúrsaí

4.Gnáthóga Fiadhúlra a Choinneáil

Náisiúnta

3B: Gan teacht ag bólacht ar uiscechúrsaí Foinse eile uisce píopaí a sholáthar

3C: Criosanna bufair arna gcur a úsáid Gnáthóga fiadhúlra a choinneáil ar nós teorainneacha páirce, coillearnaí, bogaigh, fásra nádúrtha agus fásra leathnádúrtha. a) Talamh a chur i leataobh lena úsáid mar

ghnáthóg b) Dá dhroim sin, eascróidh cleachtais oibre

neamhéifeachtacha. An Costas Iomlán 4A. Gnáthóg Nua a chruthú tá sé seo bunaithe ar fheirmeoir do chur

talamh breise i leataobh lena úsáid mar ghnáthóg fiadhúlra; íosmhéid 0.2 heic nó 4 faoin gcéad dá ghabháltas suas le 20 heic, cibé acu is airde

Dá dhroim sin, eascróidh cleachtais oibre neamhéifeachtacha

4B. Crainn a chur de réir ráta 1 crann/heic den ghabháltas ag baint úsáide as speiceas dúchasach, suas le huasmhéid 40 heic.

10.5

11

21.5

5.0

8.5

23

13

Gan aon srian a bheith ann cosc a chur ar bhólacht uisce a ól díreach ó uiscechúrsaí An bhunlíne de réir bhunbheart 3. Ar an gcaoi sin déantar crios bufair nár cuireadh air a chothabháil. Ceanglais is infheidhme maidir le Limistéir Oidhreachta Náisiúnta, le limistéar Natura 2000 agus an tAcht um Fhiadhúlra 2001 a chomhlíonadh. Ní mholtar gnáthóga a dhíchur. Ní thoirmisctear áfach díchur gnáthóg fiadhúlra, nach gcosnaítear faoin reachtaíocht, chun cleachtais feirmeoireachta tráchtála a éascú. Ní ceanglas a ghabhann le traschomhlíonadh é spás breise a chruthú don fhiadhúlra. Mar sin déantar cleachtais ghinearálta feirmeoireachta a éascú. Ní ceanglas a ghabhann le traschomhlíonadh

Caighdeán uisce a fheabhsú trí aon damáiste do bhruacha uiscechúrsaí a chosc. Téann an gníomh arb éard é crios bufair a chur, le saileach nó fearnóg, a mbeidh cosaint ann in aghaidh an bheostoic, thar an mbunlíne. Toisc go gcuirtear an crios bufair agus cosaint ann in aghaidh beostoic, cuirtear cosc ar ainmhithe innilt ró-ghar don uisce. Bainfidh an crios bufair arna chur cothaithigh as an sreabhadh thar talamh freisin, sreabhadh ó thalamh in aice leis agus cuirfidh sé le spás breise a chruthú le haghaidh bithéagsúlachta. Déanfar gach limistéar gnáthóige lena n-áirítear gnáthóga nach bhfuil ainmnithe a shainaithint agus a mhapáil le linn an phróiseas pleanála REPS agus forordóidh an plean don fheirmeoir cé na gníomhartha is gá chun na gnáthóga seo a chothabháil. An séanadh deise a ghabhann le 3 faoin gcéad de thalamh a chur i leataobh mar ghnáthóg fiadhúlra a d’fhéadfaí a úsáid ar shlí eile chun críocha feirmeoireachta tráchtála. Is é an toradh a bhíonn go minic ar ghnáthóga a chaomhnú ceapacha a bhfuil cruth eangach orthu agus ceapacha beaga a fhágann go mbaintear úsáid neamhéifeachtach as innealra agus cleachtais oibre nua-aimseartha. An séanadh deise a ghabhann le híosmhéid 0.2

263

Beart Uimh. Limistéar Gníomh Sonraíochta REPS Méid (€/heic)

Rogha (€/heic)

Traschomhlíonadh a fhreagraíonn don ghníomh31

Bonn cirt fadtéarma/meántéarma i dtéarmaí costais breise, caillteanais ioncaim agus mealladh airgeadais don fheirmeoireacht GAEC

An costas a ghabhann le crainn Crainn a chosaint ar phiocadh beostoic Dá dhroim sin, eascróidh cleachtais

oibre neamhéifeachtacha. 4C. Conairí Dúlra: imill páirceanna a mhéadú de mhéadar amháin ar fud na feirme Dá dhroim sin, laghdófar táirgeadh

ábhair thirim ar an limistéar sin

9.0

é crainn a chur.

Ní ceanglas a ghabhann le traschomhlíonadh é imill páirceanna a sholáthar. Mar sin déantar cleachtais ghinearálta feirmeoireachta a éascú.

heic nó 4 faoin gcéad, cibé acu is airde, de thalamh a chur i leataobh mar ghnáthóg fiadhúlra a d’fhéadfaí a úsáid thairis sin chun críocha feirmeoireachta tráchtála Cuireann crainn le cuma an tírdhreacha agus cuidíonn siad leis an bhfiadhúlra a chaomhnú. Ní ceadmhach crainn neamhdhúchasacha a chur. An séanadh deise a ghabhann le talamh a chur i leataobh chun crainn a chur a d’fhéadfaí a úsáid thairis sin chun críocha feirmeoireachta tráchtála. Is é an toradh a bheidh air sin go mbainfear úsáid neamhéifeachtach as innealra agus cleachtais oibre nua-aimseartha. Meastar gurb ionann an caillteanas táirgthe in aice le himill páirceanna agus 260 méadar cearnach in aghaidh an heic ar a laghdófar táirgeadh ábhair thirim de 50 faoin gcéad mar gheall ar an srian le húsáid lotnaidicídí agus leasachán.

5. Teorainneacha feirme agus páirce a chothabháil

Náisiúnta

4D. Coillearnach fheirme a bhunú coillearnach a sholáthar (go líneach nó ina

paistí) 2 faoin gcéad de 20 heic, íosmhéid 1000m

cearnach uasmhéid 0.4 heic Fálta teorann agus cois bóthair agus ballaí cloiche agus fálta sceach a choinneáil agus a chothabháil ar mhaithe le rialú stoic, leis an bhfiadhúlra agus le scéimhe an limistéir.

30.2

23

Ní ceanglas a ghabhann le traschomhlíonadh é crainn a chur. Ní mór go mbeidh cosaint ar bheostoc i dteorainneacha seachtracha nó i bhfálta cois bóthair (gan talamh coimíneachta a áireamh) atá ar áitiú ag beostoc. Cé nach moltar teorainneacha páirce, ballaí cloiche agus fálta sceach a dhíchur, níl sé éigeantach iad a chothabháil faoi thraschomhlíonadh; mar sin ní thoirmisctear iad a dhíchur chun cleachtas feirmeoireachta tráchtála a éascú.

Cuireann crainn le cuma an tírdhreacha agus cuidíonn siad leis an bhfiadhúlra a chaomhnú. Ní ceadmhach crainn neamhdhúchasacha a chur. An séanadh deise a ghabhann le talamh a chur i leataobh chun crainn a chur a d’fhéadfaí a úsáid thairis sin chun críocha feirmeoireachta tráchtála. Is é an toradh a bheidh air sin go mbainfear úsáid neamhéifeachtach as innealra agus cleachtais oibre nua-aimseartha. Coinneofar gach teorainn páirce, fál, balla cloiche agus fál sceach. Ina theannta sin, ní mór gach fál sceach agus balla cloiche a chothabháil de réir sceideal oibre pleanáilte 5 bliain a chuireann leis an mbithéagsúlacht agus le fiúntas an tírdhreacha.

264

Beart Uimh. Limistéar Gníomh Sonraíochta REPS Méid (€/heic)

Rogha (€/heic)

Traschomhlíonadh a fhreagraíonn don ghníomh31

Bonn cirt fadtéarma/meántéarma i dtéarmaí costais breise, caillteanais ioncaim agus mealladh airgeadais don fheirmeoireacht GAEC

5A. Fálta sceach a bharrscoithadh Tá sé seo bunaithe ar fheabhsú

gníomhach fálta sceach de réir ráta 3m/heic suas le teorainn 20 heic

5B. Fálta sceach a leagan Tá sé seo bunaithe ar bharrscoitheadh

nó leagan 2m/heic suas le teorainn 20 heic

5C. Fálta sceach nua a chur Tá sé seo bunaithe ar fheabhsú

gníomhach fálta sceach de réir ráta 3m/heic suas le teorainn 20 heic

B’fhéidir go mbeidh gá le fálta a sholáthar nuair a bheidh na cleachtais uile thuas á gcur i gcrích chun cosc a chur le piocadh beostoic le linn buinneáin plandaí nua a bhunú/a fhás

5D. Ballaí cloiche/ claíocha éadan cloiche a dheisiú/a chothabháil tá sé seo bunaithe ar bhallaí cloiche

traidisiúnta a dheisiú/a fheabhsú de réir ráta 3m/heic/bliana (suas go dtí uasmhéid 20 heic) thar an mbuncheanglas.

31.5

30

32

23

Ní ceanglas a ghabhann le traschomhlíonadh é fálta sceach a bharrscoitheadh. Ní ceanglas a ghabhann le traschomhlíonadh é fálta sceach a leagan. Ní ceanglas a ghabhann le traschomhlíonadh é fálta sceach nua a bhunú. Cé nach moltar ballaí cloiche a dhíchur, níl sé éigeantach iad a chothabháil faoi thraschomhlíónadh; is amhlaidh nach dtoirmisctear teorainneacha páirce a dhíchur chun cleachtas feirmeoireachta tráchtála a éascú.

Gabhann costais saothair agus chaipitiúla leis na dianchleachtais chothabhála a bhfuil sracléiriú tugtha orthu ar nós fálta sceach a leagan, a bharrscoitheadh agus a chur. An costas breise a ghabhann le 3m/heic a chothabháil thar bhuncheanglas cothabhála na scéime.

6. Scor de luibhicídí, lotnaidicídí agus leasacháin a úsáid i bhfálta sceacha, i locháin agus i sruthanna agus thart timpeall orthu

Náisiúnta Scor de lotnaidicídí agus leasacháin a úsáid laistigh de 1.5m ó fhálta sceach, locháin agus sruthanna, ach amháin le ceadú ón Aire. a) Dá dhroim sin laghdófar táirgeadh ábhair

thirim sa limistéar sin. b) Fásra a ghlanadh ó uiscechúrsaí de réir

sonraíochtaí timpeallachta. An Costas Iomlán

3.5

6.5

10

Stóráil agus úsaid shábháilte lotnaidicídí agus ceimiceán. Úsáid de réir na dtreoracha ar lipéad an táirge agus de réir cóid reachtúil maidir le dea-chleachtas i dtaobh plandaí a chosaint. Teorainneacha reachtúla uasta iarmhar lotnaidicídí a chomhlíonadh i.e. Ceanglas Reachtúil Bainistíochta 9 Níl sé éigeantach fásra a ghlanadh ó uiscechúrsaí

Meastar gurb ionann an caillteanas táirgthe in aice le himill páirceanna (agus ní le himill uiscechúrsaí) agus 200 méadar cearnach in aghaidh an heic ar a laghdófar táirgeadh ábhair thirim de 50 faoin gcéad mar gheall ar an srian le húsáid lotnaidicídí agus leasachán. Beidh gá le fiaile a bhaint agus fásra a ghlanadh ó uiscechúrsaí atá taobh thiar d’fhálta de réir sonraíochtaí timpeallachta trí uirlisí láimhe a úsáid, 21m/heic ar chostas bliantúil €0.31/m.

7. Stráicí bufair bithéagsúlachta a bhunú thart timpeall ar ghnéithe ar díol

Náisiúnta Bithéagsúlacht a choinneáil agus a chothabháil thart timpeall ar aon ghnéithe ar díol spéise iad ó thaobh na staire nó na seandálaíochta de agus nach bhfuil liostaithe ar thaifid Náisiúnta (i.e. tiníleacha agus fothracha teaghaisí traidisiúnta).

3.0

5.0

Acht na Séadchomharthaí Náisiúnta (Leasú), 1994, a chomhlíonadh. Gan séadchomharthaí agus láithreáin seandálaíochta a dhíchur ná a dhamáistiú atá liostaithe ar an Taifead Séadchomharthaí agus Áiteanna.

Tá cosaint in REPS do láithreáin eile agus do ghnéithe eile ar díol spéise iad ó thaobh na staire agus na seandálaíochta de nach bhfuil liostaithe ar an Taifead Séadchomharthaí agus Áiteanna, mar shampla fothracha teaghaisí

265

Beart Uimh. Limistéar Gníomh Sonraíochta REPS Méid (€/heic)

Rogha (€/heic)

Traschomhlíonadh a fhreagraíonn don ghníomh31

Bonn cirt fadtéarma/meántéarma i dtéarmaí costais breise, caillteanais ioncaim agus mealladh airgeadais don fheirmeoireacht GAEC

spéise iad ó thaobh na staire agus na seandálaíochta de.

Gan cur isteach ar an talamh laistigh de 20m ó ghnéithe den sórt sin chun stráice bufair bithéagsúlachta a chruthú. Dá dhroim sin, eascróidh cleachtais oibre neamhéifeachtacha. Iomlán 7A – Imill thart timpeall ar láithreáin seandálaíochta a mhéadú de 50 faoin gcéad (gach láithreán ar an bhfeirm) Gan cur isteach ar an talamh laistigh de

30m ó gach gné den sórt sin Eascróidh cleachtais oibre

neamhéifeachtacha

8.0

10

Níl aon cheanglas GAEC ann crios bufair a bhunú le haghaidh bithéagsúlachta thart timpeall ar ghnéithe den sórt sin. Acht na Séadchomharthaí Náisiúnta (Leasú), 1994, a chomhlíonadh. Gan séadchomharthaí agus láithreáin seandálaíochta a dhíchur ná a dhamáistiú atá liostaithe ar an Taifead Séadchomharthaí agus Áiteanna.

traidisiúnta agus tiníleacha. Déanfar an stráice bufair seo thart timpeall ar an láithreán a bhainistiú ar mhaithe leis an mbithéagsúlacht agus an tírdhreach. Tá an caillteanas táirgthe comhréireach a ghabhann leis sin bunaithe ar ghné amháin staire/seandálaíochta ar gach feirm. An caillteanas táirgthe a ghabhann le limistéar bufair breise 10m thart timpeall ar an láithreán seandálaíochta.

8. Cuma na feirme ó shúil agus cuma chlós na feirme ó shúil a chothabháil agus a fheabhsú

Náisiúnta Dóigh a choinneáil ar fheirmeacha lena n-áirítear clóis fheirme. a) An clós feirme a choinneáil glan ó bhruscar b) Dathanna cuí a úsáid ar dhíonta, ar bhallaí agus ar dhoirse agus iad a choinneáil i ndea-riocht c) Foirgnimh thraidisiúnta feirme cloiche a dheisiú/a chothabháil d) Tírdhreachú/scáthú ar fud na feirme agus chlós na feirme – caillteanas táirgthe ar thalamh a úsáidtear le haghaidh tírdhreachú An Costas Iomlán

Gan Éileamh Gan Éileamh

Gan Éileamh

Gan Éileamh

Gan Éileamh

An tAcht um Thruailliú ó Bhruscar, 1997, a chomhlíonadh. Cé nach moltar foirgnimh thraidisiúnta fheirme cloiche, geataí, cuaillí geataí agus piaraí a dhíchur, féadfar iad a dhíchur ar chúiseanna lena ngabhann cúrsaí sábháilteachta, rochtana nó cothabhála. Níl sé éigeantach foirgnimh a phéinteáil. Ní ceanglas faoi thraschomhlíonadh é tírdhreachú a dhéanamh ar chlóis fheirme; is amhlaidh go gceadaítear cleachtais ghinearálta feirmeoireachta a chur i gcrích suas go dtí clós na feirme agus thart timpeall air.

Bruscar atá ar an bhfeirm agus aon ghné mhímhaiseach eile, go háirithe iad sin atá infheicthe ag an bpobal i gcoitinne, a dhíchur. Seanfhoirgnimh fheirme a bhfuil na ballaí déanta as aolchloch, eibhear nó gaineamhchloch agus/nó a bhfuil díonta slinne orthu, geataí, cuaillí geataí agus piaraí a chaomhnú. Na gnéithe sin go léir a choinneáil agus bíonn gá le deisiúcháin riachtanacha a dhéanamh orthu chun iad a chothabháil. Dathanna cuí a úsáid ar dhíonta, ar bhallaí agus ar dhoirse ar fhoirgnimh, a thagann leis an dúiche máguaird agus iad a choinneáil i ndea-riocht. Má chuirtear crainn timpeall chlóis feirme, maolaíonn sé imlínte na bhfoirgneamh agus cuidíonn sin le go mbeidh siad in oiriúint don tírdhreach agus soláthraíonn siad gnáthóg d’éin. Níl crainn neamhdhúchasacha cáilithe.

266

Beart Uimh. Limistéar Gníomh Sonraíochta REPS Méid (€/heic)

Rogha (€/heic)

Traschomhlíonadh a fhreagraíonn don ghníomh31

Bonn cirt fadtéarma/meántéarma i dtéarmaí costais breise, caillteanais ioncaim agus mealladh airgeadais don fheirmeoireacht GAEC

8A. Úllord traidisiúnta a bhunú ina mbeidh cineálacha sonracha de bhunadh Éireannach • 500m2 ina mbeidh 12 crann 8B. Boscaí éan nó ialtóg a shuiteáil • 8 bosca neide nó a gcomhionann a chur

suas in áiteanna cuí thart timpeall ar chlós na feirme nó gar dó

22/11

11

Níl aon cheanglas éigeantach ann Níl aon cheanglas éigeantach ann faoi GAEC.

Ár gcuid acmhainní géiniteacha plandaí a chosaint agus an bhithéagsúlacht a mhéadú thart timpeall ar chlóis fheirme agus scileanna traidisiúnta feirme a choinneáil. Líon na n-éan agus na n-ialtóg sa chlós feirme agus máguaird a spreagadh trí bhoscaí éan/ialtóg a cheannach agus a chothabháil.

9. Barraí curadóireachta a fhás de réir na Sonraíochta faoi REPS

Náisiúnta Ní bhaineann le feirmeoirí tailte féaraigh. 9D. Déantar freastal don dá rogha le fás barraí arbhair/fréimh ar bheagán ídithe a chur chun cinn An costas breise atá le harbhar earraigh a

fhás Gnéithe mí-éifeachta den chóras

táirgíochta 10 faoin gcéad de 20heic, íos 0.5heic, uas

2heic

Gan éileamh

37

Ní bhaineann le feirmeoirí tailte féaraigh. Éilítear mar gheall ar GAEC nach dtagann laghdú de 10 faoin gcéad nó níos mó ar na tailte Náisiúnta a fhágtar go buan faoi fhéarach.

Ní bhaineann le feirmeoirí tailte féaraigh. Tá tairbhe as ó thaobh cúrsaí bithéagsúlachta agus dreach na tíre de agus caomhnaítear scileanna traidisiúnta feirmeoireachta leis. Cinntítear leis an teorainn 2heic in aghaidh na feirme go mbíonn cosaint ó thaobh GAEC ag an am céanna a mbíonn an leas ó thaobh bithéagsúlachta agus ilchineálacht an taobh tíre á chaomhnú.

10. Teacht i gcleachtadh nósanna talmhaíochta atá sochrach don chomhshaol

Náisiúnta Moltar do dhaoine atá páirteach i REPS freastal ar chúrsaí dualgais agus ar thaispeántais feirmeoireachta agus an t-eolas agus an inniúlacht a ghnóthú is gá chun gach beart de chuid REPS a shásamh.

4.4

Eolas a chur ar na coinníollacha maidir le bainistiú dramhaíola, uisce, an t-aer, crainn agus fiadhúlra, spriocréimsí, an úsáid as táirgí cosanta plandaí agus cúrsaí smachta mar gheall orthu, pleanáil agus tógáil, séadchomharthaí náisiúnta agus bruscar mar a leagtar amach thuas.

Tá ag baint le REPS go mbeifí ar an eolas mar gheall ar nósanna feirmeoireachta mar atá leagtha amach i Sonraíocht REPS nach dtarraingíonn dochar don chomhshaol agus a théann níos faide ná coinníollacha faoin reachtaíocht, arna liostú faoin GAEC, a chomhlíonadh.

11. Ullmhúchán, maoirseacht agus leasú ar thaifid mar gheall ar chúrsaí talmhaíochta agus comhshaoil de réir mar a d’ordódh an tAire

Náisiúnta Ullmhúchán agus leasú ar phlean Comhshaoil Talmhaíochta REPS Na taifid sin faoi chúrsaí feirme agus comhshaoil a choimeád a d’ordódh an tAire. Ní mór taifid a choimeád gach bliain agus na sonraí cuí a bhreacadh sa leabhar taifid gach mí.

16.50

Tuairisc a choinneáil ar an dáta, ar chineál agus ar an oiread de leasú ceimicigh, de dhramhaíl orgánach agus de lotnaidicídí a thugtar isteach nó amach ar an bhfeirm.

Éilítear faoi REPS go bhfostaítear saineolaí gairmiúíl talmhaíochta agus/nó comhshaoil le comhairle a chur faoi phlean comhshaoil talmhaíochta a ullmhú agus maidir lena leasú le linn ré an phlean. Éilítear go nglacfaí comhairle chomh maith maidir leis an athrú sna nósanna bainistithe feirme is gá chun Sonraíocht REPS a shásamh. Coinníonn an t-iarratasóir faoi REPS tuairiscí bliantúla ar na bearta talmhaíochta a dhéantar.

Costas Iomlán na mBeart 1 go dtí 11 thuas

Náisiúnta 155.10

30

267

Beart Uimh. Limistéar Gníomh Sonraíochta REPS Méid (€/heic)

Rogha (€/heic)

Traschomhlíonadh a fhreagraíonn don ghníomh31

Bonn cirt fadtéarma/meántéarma i dtéarmaí costais breise, caillteanais ioncaim agus mealladh airgeadais don fheirmeoireacht GAEC

Beart breise arna roghnú ón liosta roghanna maidir le gníomh barrthábhachtach dar luach ar a laghad €17 (Is féidir aon cheann de na roghanna 2D, 4A, 4D, 5A, 5B, 5C, 5D, 9D nó 3 faoin gcéad den bheart forlíontach LINNET a roghnú.)

17.00 De réir an bhunúis leis a luaitear sa tábla costála maidir leis na roghanna.

Iomlán 172.10 Costas Idirbheartaíochta

Náisiúnta Costas idirbheartaíochta Beartaíocht mar gheall ar phróiseas REPS agus am le réamhphleanáil

33

Costas Iomlán Náisiúnta Mórchostas Iomlán 205.0033 3034

33 Áireofar íocaíocht bhreise de €30/heic (lena n-áirítear dreasacht 20%)ar chostáil fhoriomlán i gcás an chéad 20 heic, bunaithe ar réimse de bhearta roghnacha a bheith á roghnú ag feirmeoir, bearta atá leagtha amach in Aguisín 1. 34 Má roghnaítear dhá cheann de na roghanna ar an liosta (as na catagóir arna leagann amach in Aguisín 1) féadfar an €234/heic atá beartaithe a bhaint amach ar an gcéad 20 heic de ghabháltas. Ní bheidh aon dreasacht i gceist maidir le roghanna a chostáil.

268

Bunús Costála REPS d’Fheirmeoirí Arúil35 Beart Uimh. Limistéar Gníomh Sonraíochta REPS Barraí

Curaíochta (€/heic)

Rogha (€/heic)

Traschomhlíonadh mar gheall ar an mbeart 36

Bunús fad-/meántéarmach leis i dtéarmaí bhreis costais, caillteanais ioncaim agus dreasú chun feirmeoireachta seachas cúrsaí GAEC

1. Plean bainistithe cothaitheach

Náisiúnta a) Déanamh de réir phlean bainistithe, aolaithe agus leasaithe cuí a ullmhaítear d’achar iomlán na feirme. b) Teorainn leis an leasú mar gheall ar bharraí arna socrú ag 70 faoin gcéad den riachtanas maidir le barraí; nó 6 faoin gcéad den talamh curaíochta atá le saothrú faoi choinníollacha bheart forlíontach LINNET gan íocaíocht bhreise, ar choinníoll nach dtéitear thar riachtanais na mbarraí ar an gcuid eile den ghabháltas. c) Tiocfaidh athrú suntasach ar an nós oibre maidir le clár leasaithe agus aoiligh do bharraí de bharr na monatóireachta ar phlean bainistithe cothaitheach. Costas Iomlán

58.00 2.2 60.20

Ní foláir do na feirmeoirí a bhfuil níos lú ná 170kg org N/heic acu cloí le coinníollacha threoir na níotráití (IR 378 na bliana 2006) maidir le rialúcháin do chosaint uisce. Fágtar leis sin nach gceadaítear níos mó ná 170 kg nitrigine in aghaidh an heicteáir san aoileach ainmhí ar fad a leatar ar an ngabháltas le linn bliana. Ní cheadaítear oiread leasaithe (idir orgánach agus ceimicigh) is mó ná a bhfuil call leis do na barraí (féar san áireamh) a leathadh ar an talamh. Fágann sin gur ar an leibhéal is fearr ó thaobh eacnamaíochta d’fhás na mbarraí a leatar nitrigin. Na coinníollacha faoin reachtaíocht maidir le bainistiú dramhaíola, uisce, an t-aer, rialúcháin pleanála agus tógála 4 a shásamh.

Níl sampláil ná anailís ithreach de choinníoll mar gheall ar GAEC ar aon fheirmeoir a oibríonn ar leibhéal 170 kg N orgánaí/heic nó faoina bhun sin. Cuirtear na bunsonraí faoin acmhainn fáis sna cineálacha éagsúla ithreach ar an bhfeirm ar fáil leis an tátal a bhaineann pleanálaí REPS ó shampláil agus anailís ar an ithir rud a fhágann gur féidir spriocanna áirithe a leagan síos de réir gach gort faoi leith maidir le cothaithigh a leathadh air agus an athchúrsáil is fearr is féidir ar ábhar leasaithe orgánach a bhíonn d’fhuílleach ar an bhfeirm féin san áireamh. Tá de rogha ag feirmeoirí arúla laghdú de 30 faoin gcéad ar an ábhar cothaithigh a ídítear nó, ina áit sin, beart a dhéanamh maidir le 6 faoin gcéad den talamh arúil ar an ngabháltas de réir na gcoinníollacha a théann leis an mbeart forlíontach LINNET ach sin mar chuid den aontú bunúsach uathu agus gan an t-íocaíocht ag dul leis atá ar fáil d’fheirmeoirí talamh féaraigh. Tá breis ama de dhíth i mbun bainistíochta chun a moltar sa phlean bainistithe cothaitheach a chur i bhfeidhm.

2. Plean bainistithe maidir le talamh féaraigh agus ithir

Náisiúnta Plean bainistithe maidir le tailte féaraigh a thabhairt i bhfeidhm. Ní bhaineann le feirmeacha arúla

gan éileamh

Ní bhaineann le feirmeacha arúla

Ní bhaineann le feirmeacha arúla

3. Uiscechúrsaí agus toibreacha a chosaint agus a chaomhnú

Náisiúnta Uiscechúrsaí agus toibreacha a chosaint agus a chaomhnú, agus gan bealach ag ainmhithe chucu ach amháin ag pointí óil.

Níl fál chun bólacht a choinneáil amach ó uiscechúrsaí agus ó thoibreacha de dhíth; dá réir sin, is féidir le beithigh ól

9 m in aghaidh an heic an fhaid ar an meán a bhíonn le fálaíocht le uiscechúrsaí i gcás bharraí curaíochta.

35 Is in aghaidh an heicteáir a dhéanfar íocaíocht maidir le talamh neamhsprice agus beidh sé iníoctha go huasmhéid 55 heicteár. Ní mór do rannpháirtithe a bhíonn ag saothrú ar níos mó ná 55 heicteár an talamh go léir ina bplean comhshaoil talmhaíochta a áireamh agus ní mór dóibh é a shaothrú de réir choinníollacha na Scéime REPS. 36 Is leagan coimrithe é an GAEC atá leagtha amach sa cholún seo. Chun teacht ar chur síos cuimsitheach ar GAEC, ba chóir tagairt d'Iarscríbhinn 2 den Phlean.

269

Beart Uimh. Limistéar Gníomh Sonraíochta REPS Barraí Curaíochta (€/heic)

Rogha (€/heic)

Traschomhlíonadh mar gheall ar an mbeart 36

Bunús fad-/meántéarmach leis i dtéarmaí bhreis costais, caillteanais ioncaim agus dreasú chun feirmeoireachta seachas cúrsaí GAEC

a) Fál a chur le huiscechúrsaí agus toibreacha

ionas nach bhfuil bólacht in ann dul chomh fada leo

b) Sraith 3m ar leithead a fhágáil gan cur leis na huiscechúrsaí

c) Lathach a thógáil as an uiscechúrsa, scríobadh le grinneall agus le taobh an bhealaigh gan dul thar an doimhne a bhí ar dtús ann; de réir shonraíochtaí comhshaoil.

Costas Iomlán 3A. Teorainn an uiscechúrsa a leathnú de mhéadar amháin agus soláthar do phointe óil Cosc a chur ar innilt i sraith méadar ar

leithead le bruach an uiscechúrsa

3B: Ní ligtear bólacht isteach chuig na huiscechúrsaí Malairt foinse a chur ar fáil le píopa uisce

3C: Úsáid a bhaint as chriosanna bufair arna gcur

10 2.2 8.3 20.5

8 5 8.5

ag pointe ar bith leis an uiscechúrsa. Níl éigeantacht ag baint leis Níl éigeantacht ag baint le hobair chothabhála ar an uiscechúrsa. Ligtear bólacht ar shraith aon mhéadar amháin ar leithead le bruach an uiscechúrsa. Níl srian ar bith ar bhólacht ól díreach as uiscechúrsa. Ligtear do bheithígh ól ón uiscechúrsa áit ar bith.

Cosaint in aghaidh lathaigh sa réimse uisce Bíonn obair uirlise de dhíth gach bliain chun uiscechúrsaí a choinneáil de réir mar a shonraítear faoi REPS agus tochaltóir meicniúil de dhíth uair sna cúig bliana. Cailltear talamh innilte leis an tsraith méadair le bruach an uiscechúrsa Feabhas a chur ar chaighdeán an uisce trí aon dochar fisiciúil do bhruacha an uiscechúrsa a sheachaint Maolú ar an truailliú ar uiscechúrsaí, uisce a chur i bpíopaí chuig na goirt nó pointí speisialta óil a leagann amach do na hainmhithe le fálta.

4. Gnáthóga fiadhúlra a choinneáil

Náisiúnta Gnáthóga fiadhúlra a choinneáil, mar shampla leagan amach na ngort, coillearnacha, bogaigh, fásra nádúrtha nó leathnádúrtha a) Réimse talún a chur de leataobh d’fhonn úsáid mar ghnáthóg fiadhúlra b) Tarlóidh dá réir, modhanna oibre den mhí-éifeacht Costas Iomlán 4A. Gnáthóg Nua a chruthú Tá seo bunaithe ar fheirmeoir ag cur réimse

breise den talamh de leataobh mar ghnáthóg

8.2 11.00 19.20

23

Cloí le coinníollacha a bhaineann le Natura 2000, Limistéir Oidhreachta Náisiúnta ainmnithe agus an tAcht um Fhiadhúlra, 2001. Ní mholtar gnáthóga neamhainmnithe a scrios. Ina dhiaidh sin féin, ní chuirtear cosc ar ghnáthóga fiadhúlra nach bhfuil cosaint acu faoin reachtaíocht a scrios d’fhonn tabhairt faoi mhodhanna tráchtála talmhaíochta. Níl spás breise a chruthú don fhiadhúlra de choinníoll leis an traschomhlíonadh; dá réir sin, déantar soláthar do na

An séanadh deise a bhaineann le 2 faoin gcéad den talamh a ligean le gnáthóga fiadhúlra in áit a úsáid chun críche talmhaíochta tráchtála mar a dhéanfaí murach sin. Is minic go bhfágann gnáthóga a chaomhnú go mbíonn leagan amach corr ar réimsí talún agus nach féidir nósanna oibre nua-aimseartha le hinnealra a chur i bhfeidhm le barr éifeachta. An séanadh deise a bhaineann le 0.2 heic ar a laghad nó 4 faoin gcéad, cibé acu is fairsinge, den talamh a chur de leataobh mar ghnáthóg don fhiadhúlra, talamh a mbainfí leas as chun críche talmhaíochta tráchtála murach sin.

270

Beart Uimh. Limistéar Gníomh Sonraíochta REPS Barraí Curaíochta (€/heic)

Rogha (€/heic)

Traschomhlíonadh mar gheall ar an mbeart 36

Bunús fad-/meántéarmach leis i dtéarmaí bhreis costais, caillteanais ioncaim agus dreasú chun feirmeoireachta seachas cúrsaí GAEC

ag an bhfiadhúlra; 0.2 heic ar a laghad nó 4 faoin gcéad den ghabháltas, cibé acu is fairsinge

Eascróidh cleachtais oibre neamhéifeachtacha dá bharr

4B. Crainn a chur , 1 crann/heic den ghabháltas, speicis dúchais amháin, suas le huasteorainn 40 heic. Costas na gcrann Na crainn a chosaint ar phiocadh beostoc Eascróidh cleachtais oibre neamhéifeachtacha

dá bharr 4C. Conairí Dúlra: imill na ngort a leathnú 1.5m sa bhreis ar fud na feirme ar fad Tiocfaidh laghdú ar an ábhar tirim a fhástar sa

réimse sin dá bharr

13 9.00

gnáthnósanna feirmeoireachta. Níl crainn a chur de choinníoll leis an traschomhlíonadh. Níl sraith imill bánaithe a chur ar fáil sna goirt de choinníoll leis an traschomhlíonadh; déantar soláthar dá réir sin do na gnáthnósanna feirmeoireachta

Cuirtear feabhas ar dhreach na tíre le cur na gcrann chomh maith le cion a dhéanamh i gcaomhnú an fhiadhúlra. Ní cheadaítear crainn nach de dhúchas na tíre féin iad a chur. An séanadh deise a bhaineann le talamh a ligean de leataobh le haghaidh crainn a chur in áit a úsáid chun críche talmhaíochta tráchtála mar a dhéanfaí murach sin. Tarlóidh dá bharr sin mí-éifeacht ó thaobh modhanna oibre agus úsáid innealra nua-aimseartha. Meastar gur 260 méadar cearnach in aghaidh an heachtáir a gcaillfear toradh táirge ann i ngar do na sraitheanna imill agus go dtarlóidh laghdú 50% sa toradh tirim ón réimse sin mar gheall ar shrian ar lotnaidicíd agus leasú a úsáid.

5. Obair chothabhála le teorainn feirme agus goirt

Náisiúnta

4D. Coillearnach a bhunú ar an bhfeirm Coillearnach a chur ar fáil (ina línte nó ina

phaistí) 2 faoin gcéad de réimse 20heic, íos 1000m

cearnach uas 0.4heic Sconsaí, claíocha agus fálta sceach a choinneáil agus a chóiriú ar mhaithe le smachtú eallaigh, ar mhaithe leis an bhfiadhúlra agus le cuma na háite Caoi agus cóir mhaith a choinneáil ar chlaíocha cloiche agus ar fhálta sceach, d’fhéadfadh go mbeadh gá sceacha a chur agus sconsaí sreinge a chur suas

5A. Barrscoitheadh ar fhálta sceach Tá seo bunaithe ar fheabhsúchán

forghníomhach ar fhálta sceach ar ráta 3m/heic suas go dtí uasteorainn 20 heic

5B. Fálta sceach a leagan amach Tá seo bunaithe ar bharrscoitheadh nó leagan

amach fhálta de réir 2m/heic suas go dtí i 20 h i

10

23 31.5 30

Cé nach moltar teorainneacha idir goirt, ballaí cloiche agus fálta sceach a bhaint amach, níl éigeantacht ag baint lena gcoinneáil faoin traschomhlíonadh; dá réir sin, níl cosc ar a mbaint amach d’fhonn soirbhiú do mhodhanna talmhaíochta ar bhonn tráchtála. Níl barrscoitheadh ar fhálta sceach de choinníoll leis an traschomlíonadh. Níl barrscoitheadh ar fhálta sceach de choinníoll leis an traschomhlíonadh.

Déanfar na claíocha, sconsaí, ballaí cloiche agus fálta sceach teorainn a choinneáil i gcaoi mhaith. Is féidir gearradh sceiche, sconsaí a chur isteach chun teorainneacha a chosaint ar bheithígh, fálta sceach a chur agus ballaí cloiche a atógáil a áireamh mar obair chothabhála. 80m an meánréimse faid in aghaidh an heicteáir maidir le hobair chothabhála agus €0.13/m an meánchostas. Tá costas saothair agus caipitil i gceist leis na modhanna diana cothabhála a leagtar amach, mar shampla leagan amach, barrscoitheadh agus plandáil.

271

Beart Uimh. Limistéar Gníomh Sonraíochta REPS Barraí Curaíochta (€/heic)

Rogha (€/heic)

Traschomhlíonadh mar gheall ar an mbeart 36

Bunús fad-/meántéarmach leis i dtéarmaí bhreis costais, caillteanais ioncaim agus dreasú chun feirmeoireachta seachas cúrsaí GAEC

uasteorainn 20 heic. 5C. Fálta sceach nua a chur ag fás Tá seo bunaithe ar fheabhsúchán

forghníomhach ar fhálta sceach ar ráta 3m/ha suas go dtí uasteorainn 20 heic

D’fhéadfadh go mbeadh gá sconsaí a chur isteach agus na modhanna thuasluaite á gcleachtadh d’fhonn cosc a chur ar phiocadh beostoc le linn chur nó fhás na bplandaí nua.

5D. Ballaí agus claíochán cloiche a dheisiú agus a choinneáil i gcaoi mhaith Tá sé bunaithe ar chaoi agus cóir a chur ar

chlaíocha cloiche traidisiúnta ar ráta 3m/heic/bliana (suas go dtí uasteorainn 20 heic) de bharr ar an gcoinníoll a théann leis an rogha is bunúsaí.

32 23

Níl fálta sceach nua a chur ag fás de choinníoll leis an traschomhlíonadh. Cé nach moltar ballaí ná claíochán cloiche a bhaint amach, níl éigeantacht ag baint lena gcoinneáil faoin traschomhlíonadh; níl cosc, dá réir sin, ar theorainneacha idir goirt a bhaint amach d’fhonn soirbhiú do mhodhanna talmhaíochta ar bhonn tráchtála.

An costas breise a bhaineann le cothabháil ar 3m/heic de bharr ar an íosleibhéal cothabhála de réir na scéime.

6. Scor de luibhicíd, lotnaidicíd agus leasú a úsáid i bhfálta sceach, locháin nó srutháin agus ina ngaobhar

Náisiúnta Scor de luibhicíd agus leasú a úsáid i bhfoisceacht 1.5m d’fhálta sceach, locháin nó srutháin, ach amháin le toiliú an Aire chuige sin. a) Tiocfaidh, dá réir, laghdú ar thoradh ábhair tirim ón réimse sin. b) Fásra a ghlanadh as uiscechúrsaí le deis mheicniúil de réir shonraíochtaí comhshaoil Costas Iomlán

4.9 5.6 10.5

Stóráil shábháilte ar lotnaidicíd agus ar ábhar ceimicigh. Iad a úsáid de réir na treorach ar lipéad an táirge agus de réir an chóid reachtúil maidir leis an dea-chleachtas chun plandaí a chosaint. Cloí leis na huasteorainneacha reachtúla maidir le hiarmhair lotnaidicíde i.e. SMR 9 Níl éigeantacht ag baint le fásra a ghlanadh as uiscechúrsaí.

Meastar gur le 120 méadar cearnach in aghaidh an heicteáir a bhainfidh easpa táirgiúlachta agus go dtarlóidh cúngú de 50 faoin gcéad ar thoradh ábhair tirim ón réimse sin mar gheall ar shrian ar úsáid lotnaidicíde agus leasaithe. Beidh gá le fiailí a bhaint agus fásra a ghlanadh as uiscechúrsaí le huirlisí láimhe ag teacht le sonraíochtaí comhshaoil. 18m @ €0.31/m/blna.

7. Stráicí bufair don bhithéagsúlacht a bhunú thart ar shainchomharthaí suntasacha ó thaobh staire nó seandálaíochta de

Náisiúnta An bhithéagsúlacht thart ar aon sainchomharthaí suntasach ó thaobh staire nó seandálaíochta de nach bhfuil luaite sna taifid Náisiúnta (i.e tornóga agus fothrach theaghaisí traidisiúnta) a choinneáil agus a chaomhnú. Seachnaítear an talamh i bhfoisceacht 20m de shainchomharthaí dá sórt a chartadh ionas go gcruthaítear stráice bufair. Eascróidh cleachtais oibre neamhéifeachtacha dá bharr. Iomlán

3.0 5.0 8.0

10

Déanamh de réir Acht na Séadchomharthaí Náisiúnta, 1994. Ná tugtar as agus ná déantar dochar do shéadchomharthaí ná suíomhanna seandálaíochta a luaitear i dTaifead na Séadchomharthaí agus na nÁiteanna. Níl aon choinníoll maidir le crios bufair a chur ar bun ar mhaithe leis an mbithéagsúlacht ag baint le cúrsaí GAEC. Déanamh de réir Acht na Séadchomharthaí Náisiúnta, 1994. Ná tugtar as agus ná

Tugtar cosaint faoi REPS do shuíomhanna agus do shainchomhartha suntasach ó thaobh staire agus seandálaíochta de nach bhfuil luaite i dTaifead na Séadchomharthaí agus na nÁiteanna mar shampla, fothracha seantithe cónaithe agus tornóga. Déanfar bainistíocht ar an stráice bufair thart ar an suíomh ar mhaithe leis an mbithéagsúlacht agus dreach na tíre. Tá an cúngú ó thaobh táirgiúlachta a bhainfeadh leis seo bunaithe ar shainchomhartha staire/seandálaíochta amháin in aghaidh na feirme.

272

Beart Uimh. Limistéar Gníomh Sonraíochta REPS Barraí Curaíochta (€/heic)

Rogha (€/heic)

Traschomhlíonadh mar gheall ar an mbeart 36

Bunús fad-/meántéarmach leis i dtéarmaí bhreis costais, caillteanais ioncaim agus dreasú chun feirmeoireachta seachas cúrsaí GAEC

7A – Leathnú de 50 faoin gcéad a dhéanamh ar stráicí bufair don bhithéagsúlacht thart ar shuíomhanna seandálaíochta (gach suíomh ar an bhfeirm)

Ní déantar cartadh ar an talamh i bhfoisceacht 30m de ghnéithe den chineál sin

Mí-éifeacht dá réir ó thaobh modhanna oibre

déantar dochar do shéadchomharthaí ná suíomhanna seandálaíochta a luaitear i dTaifead na Séadchomharthaí agus na nÁiteanna.

An cúngú ó thaobh táirgiúlacha a bhaineann le limistéar bufair 10m breise thart ar an suíomh.

8. Cuma na feirme agus chlós na feirme ó shúil a chaomhnú agus a fheabhsú

Náisiúnta Cuma mhaith a choinneáil ar fheirmeacha agus clós na feirme san áireamh. e) Clós na feirme a choinneáil saor ó bhruscar f) Dathanna oiriúnacha a úsáid ar dhíon, ar

bhalla agus ar dhoras agus gach rud a choinneáil i gcaoi mhaith

g) Caoi a chur ar fhoirgnimh chloiche thraidisiúnta ar an bhfeirm nó iad a choinneáil i gcaoi mhaith

h) Cóiriú pictiúrtha nó obair cheilte thart ar an

bhfeirm agus ar chlós na feirme – laghdú ó thaobh táirgiúlachta ar an talamh a úsáidtear don chóiriú pictiúrtha

Costas Iomlán 8A. Úllord traidisiúnta le speicis áirithe de dhúchas na hÉireann a chur ag fás 500m2 ina mbeadh 12 crann

8B. Boscaí éin nó ialtóg a chur isteach 8 bosca neide nó a gcomhionann a chur suas

in ionaid oiriúnacha thart ar chlós na feirme nó ina ghaobhar

Gan éileamh Gan éileamh Gan éileamh Gan éileamh Gan éileamh

22/11 11

Déanamh de réir an Achta um Thruailliú ó Bhruscar, 1997 Cé nach moltar foirgnimh chloiche, geataí, postaí agus piaraí den seandéanamh a thógáil as, is féidir iad a bhaint amach ar mhaithe le cúrsaí sábháilteachta, áisiúlacht nó cothabháil. Ní bhaineann éigeantacht le foirgnimh a phéinteáil. Níl cóiriú pictiúrtha ar chlós na feirme de choinníoll leis an traschomhlíonadh; ceadaítear dá réir sin na gnáthmhodhanna talmhaíochta isteach go dtí clós na feirme agus ina thimpeall. Níl aon choinníoll éigeantach ag baint leis. Níl aon choinníoll éigeantach ag baint leis maidir le cúrsaí GAEC

Carnáin bhruscair a thógáil den fheirm chomh maith le haon ghné míchumtha eile, go háirithe iad sin a bhfuil feiceáil ag an bpobal i gcoitinne orthu Caomhnúchán ar sheanfhoirgnimh feirme le ballaí aolchloiche, eibhir nó gaineamhchloiche iontu agus díon slinne, geataí, postaí agus piaraí. Na gnéithe sin ar fad a choinneáil. Bíonn gá go minic le hobair dheisiúcháin ar dhéanamh na bhfoirgneamh sin san obair chothabhála. Dathanna oiriúnacha a úsáid ar dhíon, ballaí agus doirse na bhfoirgneamh, ionas nach seasann siad amach sa taobh tíre, agus iad a choinneáil i gcaoi mhaith. Fágann crainn a chur thart ar chlós na feirme nach mbíonn línte ingearacha na bhfoirgneamh chomh soiléir agus nach seasann siad amach sa taobh tíre agus cruthaítear gnáthóga don éanlaith. Ní ghlactar le crainn de speicis ón iasacht. Cosaint a thabhairt don lón fásra dúchais agus cur leis an mbithéagsúlacht thart ar chlóis feirme agus scileanna feirmeoireachta traidisiúnta a chaomhnú Líon na n-éan agus na n-ialtóg i gclós na feirme a chaomhnú agus a mhéadú trí bhoscaí éin/ialtóg a cheannach agus cúram a dhéanamh dóibh.

9. Barraí curaíochta a fhás de réir shonraíochtaí REPS

Náisiúnta Barraí curaíochta a fhás ag fágáil imeall de réir mar a shonraítear sa ghort gan tuí ná coinleach a dhó.

Ní éilítear imeall goirt a choinneáil gan curadóireacht mar gheall ar chúrsaí GAEC. Ceadaítear tuí agus coinleach a

Fágfaidh an cosc ar thuí nó ar choinleach a dhó ardú timpeall is 19€/heic sa chostas maidir le leasú, timpeall is 31€/heic sa chostas maidir le

273

Beart Uimh. Limistéar Gníomh Sonraíochta REPS Barraí Curaíochta (€/heic)

Rogha (€/heic)

Traschomhlíonadh mar gheall ar an mbeart 36

Bunús fad-/meántéarmach leis i dtéarmaí bhreis costais, caillteanais ioncaim agus dreasú chun feirmeoireachta seachas cúrsaí GAEC

a) Cosc a chur ar thuí nó coinleach a dhó b) Imeall a fhágáil le ceann amuigh an ghoirt,

rud a fhágann talamh nach mbíonn barr uaidh c) Monatóireacht ar an bplean bainistithe

ithreach Costas Iomlán 9A. Barraí Curaíochta – Fásra glas sásúil a bheith tagtha faoin 15 Samh. ó shaothrú éadrom tar éis bhaint an fhómhair nó curadóireacht sa Gheimhreadh (seachas aon réimse atá faoi bharraí a bhaintear mall sa bhliain). Ní dhéantar aon churadóireacht bhunúsach idir an 31 Deireadh Fómhair agus an 15 Eanáir. Bunaithe ar 15 faoin gcéad de 20heic uas

3heic íos 0.75 – Rogha de Chat 1 ina chás sin uilig

9B. Bainistíocht comhshaoil ar chur i leataobh. Íosachar 0.3 heic nó 10 faoin gcéad den ghabháltas (cibé acu is fairsinge), agus uasachar 4 heic. 9C. Imeall saor ó chur – Íoschoinníoll maidir le himeall trí mhéadar ar leithead saor ó churadóireacht mar ráta 74 méadar ar fhaid in aghaidh an heicteáir. 9E. Íosbharraí curaíochta Bunaithe ar 14heic a choinneáil faoi

churadóireacht de réir mar a oireann don timpeallacht = Rogha de Chat 1 nó 7heic i gcás Chat 2.

14.50 22.60 1.10 38.20

25 23 23 23

dhó ach ní mór sin a bheith de réir na mbeart rialúcháin sa reachtaíocht maidir le fásra a dhó nó a scrios a bhforáltar dóibh san Acht um Fiadhúlra, 2001. Is bunchoinníoll an fásra glas: is féidir a theacht ó fhás nádúrtha nó ó bharr geimhridh a chur. Bainistíocht de réir rialacha an AE ar thalamh bánaithe ach go ndéantar obair le hinnealra ar bhealach lena gcinntítear barr éifeachta. Ní éilítear imill arna gcoinneáil saor ó churadóireacht i gcúrsaí GAEC. Níl coinníoll maidir le himeall an ghoirt a choinneáil saor ó churadóireacht i gceist i gcás traschomhlíonadh. Caighdeán na hithreach le caomhnú i gcás GAEC ach ní éigean modhanna íosleibhéil curaíochta a chur i bhfeidhm. Mar atá cúrsaí in Éirinn, ní mheastar gá le modhanna íosleibhéil curaíochta chun na coinníollacha i gcás GAEC a shásamh.

smacht ar lotnaidí agus ar ghalar fungais. Os a choinne sin, ní dhóitear oiread agus 25 faoin gcéad de bharraí arbhair faoi láthair. Fágfaidh imeall an ghoirt a fhágáil gan cur ann go mbeidh 2 faoin gcéad den talamh gan barr uaidh agus ísliú ar an teacht isteach. Rogha barr geimhridh a fhás ar bhealach nach mbaineann leis ach an saothrú is lú is féidir ar an ithir ionas nach dtarlaíonn caillteanas níotráite nach gá i rith an gheimhridh agus go bhfuil seans go soirbheofaí don inveirteabrach ithreach. Ní mór an fásra glas a chur tríd an gcréafóg le treabhadh an earraigh. Bainistíocht ar thalamh bánaithe d’fhonn buntáiste don éanlaith, don fhásra ar dhroim talún agus don inveirtreabach Fágfaidh sraith 3 méadar ar leithead le himeall an ghoirt a fhágáil ina bhán go mbeidh talamh gan barr uaidh agus ísliú dá réir ar an teacht isteach. Feabhas ó thaobh struchtúr na hithreach, ardú ó thaobh ábhair orgánaigh san ithir agus laghdú oiread agus is féidir ar ábhar a ritheann chun srutha. Níl coinníoll maidir le himeall an ghoirt a choinneáil saor ó churadóireacht i gceist i gcás traschomhlíonadh.

10. Teacht i gcleachtadh nósanna talmhaíochta atá sochrach don chomhshaol

Náisiúnta Moltar do dhaoine atá páirteach i REPS freastal ar chúrsaí dualgais agus ar thaispeántais feirmeoireachta agus an t-eolas agus an inniúlacht a ghnóthú is gá chun gach beart de chuid REPS a shásamh.

4.40

Eolas a chur ar na coinníollacha maidir le bainistiú dramhaíola, uisce, an t-aer, crainn agus fiadhúlra, spriocréimsí, an úsáid as táirgí cosanta plandaí agus cúrsaí smachta mar gheall orthu, pleanáil agus tógáil, séadchomharthaí

274

Beart Uimh. Limistéar Gníomh Sonraíochta REPS Barraí Curaíochta (€/heic)

Rogha (€/heic)

Traschomhlíonadh mar gheall ar an mbeart 36

Bunús fad-/meántéarmach leis i dtéarmaí bhreis costais, caillteanais ioncaim agus dreasú chun feirmeoireachta seachas cúrsaí GAEC

náisiúnta agus bruscar mar a leagtar amach thuas.

11. Ullmhúchán, maoirseacht agus leasú ar thaifid comhshaoil talmhaíochta de réir mar a d’ordódh an tAire

Náisiúnta Ullmhúchán agus leasú ar Phlean Comhshaoil Talmhaíochta REPS Na taifid sin faoi chúrsaí feirme agus comhshaoil a choimeád a d’ordódh an tAire Ní mór taifid a choimeád gach bliain agus na sonraí cuí a bhreacadh sa leabhar taifid gach mí

16.50

Tuairisc a choinneáil ar an dáta, ar chineál agus ar an oiread de leasú ceimicigh, de dhramhaíl orgánach agus de lotnaidicídí a thugtar isteach nó amach ar an bhfeirm.

Éilítear faoi REPS go bhfostaítear saineolaí gairmiúíl talmhaíochta agus/nó comhshaoil le comhairle a chur faoi phlean comhshaoil talmhaíochta a ullmhú agus maidir lena leasú le linn ré an phlean. Éilítear go nglacfaí comhairle chomh maith maidir leis an athrú sna nósanna bainistithe feirme is gá chun sonraíocht REPS a shásamh. Coinníonn an t-iarratasóir faoi REPS tuairiscí bliantúla ar na bearta talmhaíochta a dhéantar.

Costas Iomlán na mBeart 1 go dtí 11 thuas

Náisiúnta 180.80

30

Dreasú chun páirt a ghlacadh ann

Náisiúnta Costas idirbheartaíochta 33

0

Costas Iomlán Náisiúnta Mórchostas Iomlán 213.80 30

Cé gur ionann an costas dáiríre ar na Bearta 1 – 11 agus €213.80, moltar €205 a íoc.

275

Bunús na Costála do Bhearta Forlíontacha REPS37 Beart Forlíontach Limistéar Gníomh Sonraíochta REPS Suim

(€/heic /blna)

Traschomhlíonadh: Pointe tagartha bunlíne: Modhanna feirmeoireachta de réir an thraschomhlíonta

Bunús fad-/meántéarmach leis i dtéarmaí bhreis costais agus chaillteanas ioncaim don fheirmeoireacht seachas cúrsaí dea-chleachtais.

Aimhithe a thógáil de phóranna dúchais atá i mbaol

Náisiúnta Ní foláir don fheirmeoir na hainmhithe a chlárú leis an gcumann póir iomchuí nó le háisínteacht chaomhnúcháin ceadaithe d’fhonn bheith incháilithe le cúnamh a fháil. Bunaítear an íocaíocht ar mheánlíon an LU den phór iomchuí atá cláraithe ar an bhfeirm ar feadh na bliana

€234/LU38

Ní éilítear ó thaobh an thraschomhlíonta go ndéantar ainmhithe de phór áitiúil atá i mbaol a thógáil. Go ginearálta, ní bhíonn bonn tráchtála faoin gcineál sin beartaíochta.

An séadadh deise trí phóranna beithíoch atá i mbaol a choinneáil in áit ainmhithe de phóranna a mbíonn táirge tráchtála feola uathu. Na costais riaracháin bhreise a bhaineann le ballraíocht i gcumann póir agus na tuairiscí a leagtar amach maidir leis an mbeart seo a choinneáil ar taifead.

Sraitheanna bruachánacha

Aibhneacha agus Fo-aibhneacha ainmnithe

Is ionann criosanna bruachánacha agus sraitheanna taobh locha agus sraitheanna talún a shíneann ar a laghad 10m ar leithead ar an meán ó abhainn ainmnithe agus tugtar an salmonoideum, an diúilicín péarla, an gliomach fionnuisce san áireamh. Ní féidir an talamh a úsáid le haghaidh táirgeadh talmhaíochta. Cuirtear sconsa buan ar an réimse ionas go gcoinnítear amach beostoc ach bíonn bealaí isteach oiriúnacha ann a mbíonn geata(í) crochta orthu d’fhonn innealra a ligean isteach chun obair chothabhála a dhéanamh agus clár seasta chun daoine a ligean isteach ag iascaireacht. Tá cosc ar shaothrú talmhaíochta sa limistéar seo. Cloí leis na modhanna bainistíochta a leagtar síos. Costas Iomlán

460 390 850

Baineann saothrú talmhaíochta ar bhonn tráchtála ar an talamh suas go dtí an teorainn a leagtar síos maidir leis an abhainn leis an traschomhlíonadh.

Is é an meánchaillteanas ioncaim in aghaidh an heicteáir an séanadh deise le heicteár amháin den talamh a ligean le bánú a mbeadh saothrú talmhaíochta á dhéanamh air murach sin. Beidh coinníoll ag dul leis an íocaíocht maidir le huasréimse ar aon ghabháltas ar bith agus sin ag brath ar an speiceas a bhfuiltear ag díriú air. Eascraíonn cuid mhór den chostas maidir leis na modhanna bainistíochta a leagtar amach sa bheart seo a shásamh leis na sonraí ardaidhme a leagtar síos maidir le sconsaí posta agus sreinge agus le geataí mar bhealach isteach ag innealra agus cláir seasta mar bhealach isteach ag lucht iascaireachta.

37 Ní féidir le rannpháirtithe íocaíocht a fháil ach ar an t-aon Bheart Forlíontach amháin. 38 Is ar aonad beostoc a bheidh an íocaíocht bunaithe, ní in aghaidh an heicteáir.

276

Beart Forlíontach

Limistéar Gníomh Sonraíochta REPS Suim (€/heic /blna)

Traschomhlíonadh Pointe tagartha bunlíne: Modhanna feirmeoireachta de réir an thraschomhlíonta

Bunús fad-/meántéarmach leis i dtéarmaí bhreis costais agus chaillteanas ioncaim don fheirmeoireacht seachas cúrsaí dea-chleachtais.

Láithreáin LINNET

Náisiúnta Athrú ó thalamh féaraigh go dtí barr curaíochta íseal-ionchuir

An costas a théann le talamh a shaothrú/a chur An costas a théann le feidhmiú de réir na

nósanna bainistíochta ar an ngabháltas Dochar don toradh táirgiúlachta

€700 a íocfar i gcás an chéad heicteáir €400 a íocfar in aghaidh an heicteáir i gcás 1 go dtí 2.5 heic € 1,300 an íocaíocht is airde

Ní bhaineann le hábhar Is é an meánchaillteanas ioncaim in aghaidh an heicteáir an séanadh deise le heicteár amháin den talamh a ligean le bánú a mbeadh saothrú talmhaíochta á dhéanamh air murach sin. Beidh íocaíocht faoi réir uasmhéid de 5heic ar aon ghabháltas ar leith. Tá cúram a dhéanamh do mheascáin barraí arbhair phraisigh ar feadh ré cúig bliana an chonradh REPS ina chostas suntasach maidir le cloí leis na modhanna bainistíochta a leagtar síos mar gheall ar an mbeart seo.

Barraí curaíochta íseal-ionchuir

Náisiúnta Athrú ó thalamh féaraigh go dtí talamh bharraí arbhair/bharraí fréime íseal-ionchuir

An costas a théann le talamh a shaothrú/a chur An costas a théann le feidhmiú de réir na

nósanna bainistíochta ar an ngabháltas

€370/heic Uasréimse 2.5heic

Éilítear de réir an thraschomhlíonta nach n-athrófaí níos mó ná 10 faoin gcéad den talamh féaraigh ar fud na tíre go dtí talamh curadóireachta.

Tá cúram a dhéanamh don bharr arbhair nó don bharr fréimhe ar feadh ré cúig bliana an chonradh REPS ina chostas suntasach maidir le cloí leis na modhanna bainistíochta a leagtar síos mar gheall ar an mbeart seo.

Íoschuraíocht Náisiúnta Teicneolaíocht d’fhonn an íoschuraíocht a chur chun cinn

€25 Uasteorainn 40heic

Éilítear ar fheirmeoirí de réir an thraschomhlíonta struchtúr na hithreach agus stádas an ábhair orgánaigh a choinneáil mar atá.

Nuair a chuirtear modhanna íoschuraíochta chun cinn, is lú a chuirtear isteach ar fhásra agus ar fhiadhúlra na hithreach, treisítear le struchtúr na hithreach agus tagann ardú ar leibhéil an ábhair orgánaigh/húmais. Is mó an costas a ghabhann le húsáid teicnící íoschuraíochta ná mar a ghabhann le gnáthoibríochtaí.

Úlloird Éireannacha thraidisiúnta

Náisiúnta Úlloird thraidisiúnta a chur ar bun Ní foláir don bhfeirmeoir na cineálacha is fearr torthaí a chur ag fás, de réir mar atá leagtha amach i mBailiúchán Dúchais na hÉireann.

€300/Úlloird

Ní bhaineann torthaí den chineál is fearr ach iad i mbaol imeacht as a chur ag fás leis an traschomhlíonadh ó tharla nach iondúil bonn tréan tráchtála faoina leithéid.

Cuirfear sconsaí thart ar na húlloird agus beidh siad saor ó stoc beithíoch ar feadh ré an chonartha. Tá an costas caipitil a théann le crainn de chineálacha torthaí nach bhfuil bonn tráchtála fúthu a chur agus an cúram a dhéanamh dóibh ina dhiaidh sin ina chostas suntasach maidir le cloí leis na cleachtais bhainistíochta a leagtar síos mar gheall ar an mbeart seo. Is é an meánchaillteanas ioncaim in aghaidh an heicteáir an séanadh deise le heicteár amháin den talamh méith a ligean le bánú a mbeadh saothrú talmhaíochta á dhéanamh air murach sin.

Innilt inbhuanaithe Thraidisiúnta

Náisiúnta Cothú seanphór beithíoch seanbhunaithe na hÉireann i gceantair imeallacha e.g. Gearradharcach, Hereford agus AA. Is féidir a theorainniú go dtí tailte imeallacha a bhfuil ardfhiúntas éiceolaíochta ag rith leo agus iad i mbaol a dtréigthe.

€50/heic suas go dtí uasteorainn 20heic

Go ginearálta, is lú an brabús a shaothrófaí ó mhairteoil a chur ar fáil ó chineálacha traidisiúnta beithíoch seachas na cineálacha is mó ná iad de bhunadh na mór-roinne.

Ní foláir saothrú leanúnach ar an talamh go mairfidh an dreach sin a bhíonn ar an taobh tíre in Éirinn dá bharr agus an fásra agus an fiadhúlra a théann leis.

Beart a dhéanamh maidir leis an bPlean Náisiúnta Bithéagsúlachta trí chúram do ghnáthóga áirithe d’fhonn caomhnúchán ar an bhfásra agus ar an bhfiadhúlra agus na cineálacha is oiriúnaí ainmhithe a ordú maidir le hinnilt ar

277

Íos SR den phór ar an bhfeirm thalamh imeallach. Beart a dhéanamh maidir leis an saothrú talmhaíochta a bhuanú ar na tailte is mó a bheadh i mbaol a dtréigthe.

Féarach measctha

Náisiúnta Is é an cuspóir atá leis an mbeart forlíontach seo treisiú le fiontraíocht chaorach mar ghné shuntasach de na córais bhainistíochta i gcás féaraigh mheasctha.

€50/heic suas go dtí uasteorainn 20heic

Ní éilítear ar an bhfeirmeoir faoi chúrsaí traschomhlíonta caoirigh a choinneáil maidir le cúram dá chuid talún i ngeall ar chúrsaí GAEC. Is féidir leis an bhfeirmeoir na modhanna is tíosúla a chur i bhfeidhm ag déanamh cúraim dá chuid talún, más le hinnealra sin nó le hinnilt

Meastar go gcuireann caoirigh a choinneáil mar chuid d’fhiontar beostoic timpeall is 20 faoin gcéad leis an stró oibre a bhíonn ar an bhfeirmeoir féin seachas mar a bheadh le cineálacha eile beostoic agus gan aon toradh airgid ar an stró oibre sin. Dá réir sin, is ar an mbonn seo a leanas a ríomhtar an t-ioncam tarscaoilte, bunaithe ar cheithre cinn de chaoirigh in aghaidh an heicteáir:

20 faoin gcéad am breise arna mheas de réir 6 uaire a chloig in aghaidh an heicteáir @ €12.5 in aghaidh na huaire = €75/heicteáir.

Dá réir sin, in aghaidh 0.5 LU (an t-íosleibhéal stoic atá beartaithe)

= €62.5.

Tá costas breise chomh maith leis an riarachán ar fhiontar beostoic mheasctha

Costais riaracháin breise de €100/blna agus i gcás réimse 20 heicteár is ionann sin agus €5/heic

Costas breise le sconsaí seachas mar a bheadh i gceist le fiontar bólachta amháin; €25/heic

Dá réir sin, is ionann an Costas Iomlán agus €92.5

Is é atá beartaithe €50/heicteáir a íoc suas go dtí uasréimse 20 heicteár.

Locha agus abhantracha íogaireacha.

Dírithe ar réimsí fíoruisce ainmnithe.

Lucht feirmeoireachta sna limistéir sin a spreagadh chun beart nó bearta a dhéanamh d’fhonn dul chun cinn maidir leis na cuspóirí faoi chaighdeán an uisce. Bearta iad seo, arna dtabhairt fúthu, a théann níos faide ná bunchoinníollacha REPS. Laghdú ar fud na feirme ar an N Orgánach: leibhéal an stoic le coinneáil de réir mar atá sonraithe ar mhaithe le hinmharthanacht ó thaobh cúrsaí comhshaoil. Íoslaghdú 30kg N orgánach/heic ar fud an

ghabháltais i gcomparáid le bonnlíne na bliana sular ndeachthas i ngeall leis

Móinéir thirime thraidisiúnta i ngoirt thart ar bhruacha locha. Dochar ó thaobh táirgeadh barraí Dochar ó thaobh ábhar cothaithe

80.00/heic 120.00/heic

Cloí leis an bPlean Gníomhaíochta faoi Níotráití maidir le leasú orgánach agus ceimicigh a leathadh. Níl de choinníoll faoi GAEC ná faoi chúrsaí traschomhlíonta go ndéanfaí laghdú ar líon na n-ainmhithe Foráiste arna chaomhnú ar bhealach a oireann oiread agus is féidir don chaighdeán agus don toradh. Cloí leis na coinníollacha maidir le hábhar

Beart a dhéanamh maidir leis na Creat-threoracha Uisce agus an Plean Náisiúnta Bithéagsúlachta. Cuidiú le hardchaighdeán uisce a bhaint amach trí laghdú ar an ualach N orgánaí ar an talamh in abhantracha íogaireacha. Beidh costas breise ar na hiarrthóirí de bharr tabhairt faoi sheanbhealaí chun ábhar foráiste a shábháil in athuair. Ní bheidh an oiread foráiste á shábháil ná é ar chaighdeán chomh maith agus a bheadh go hiondúil ar fheirmeacha

278

Bainistiú thalamh féaraigh ar mhórán speiceas sna goirt teorantacha. Dochar ó thaobh táirgeadh féir/deis innilte Dochar ó thaobh chaighdeán an fhéir

Cur le himill uiscechúrsaí. Srian ar innilt i stráice 1m breise ar leithead le

hais uiscechúrsaí Trachanna uisce a chur isteach. Malairt foinse uisce a chur ar fáil trí phíopa

Teacht roimh ábhar cothaithigh agus siolta a d’imeodh le sruth de dhroim na talún trí phlandáil a dhéanamh i gcriosanna bufair.

120.00/heic €3.00/100m €5 in aghaidh an heicteáir €200 / 0.2 heic

cothaithigh san fhoráiste de réir mar a mholann Teagasc.

Ligtear an stoc beithíoch ag iníor ar bhealach lena seachnaítear an tearcinnilt agus an ró-innilt ar thailte féaraigh agus lena sásaítear na coinníollacha faoin reachtaíocht maidir le spriocréimsí agus an tAcht um Fhiadhúlra, 2001. Tugtar cead isteach do bhólacht ar shraith inír méadar go leith ar leithead le hais uiscechúrsa Níl srian i bhfeidhm a chuireann cosc ar bhólacht uisce a ól díreach as uiscechúrsaí Tá an bhonnlíne mar atá i bhfeidhm i gcás bheart bunúsach a 3. Coinnítear stráice bufair gan chur dá réir sin

tráchtála. Beidh cosc ar na gnáthbhealaí ina gcothaítear barr sárthorthúil báinsí, mar shampla síol a chur arís, go leor aoil agus leasacháin a leathadh. Is í an bhunaidhm atá leis an bhfo-bheart seo, spás breise a chruthú le haghaidh gnáthóga le huiscechúrsaí agus ligean don athfhás nádúrtha ar an ngnáthfhásra le taobh abhann ionas go mbíonn gnáthóg ar fáil don fhiadhúlra a chónaíonn sa chineál sin áite. Bíonn an tsraith leathnaithe mar a bheadh stráice bufair ann freisin d’fhonn teacht roimh ábhar cothaithigh agus ithreach a bheadh ag imeacht le sruth de dhroim talún. Cailltear deis innilte ar shraith 1m ar leithead le hais uiscechúrsaí. Feabhas a chur ar chaighdeán an uisce trí aon damáiste fisiciúil a tharlódh do bhruacha uiscechúrsaí a sheachaint. Is beart a théann níos faide ná an bonnlíne crainn sailí agus fearnóige a chur i gcrios bufair a bhfuil cosc ar bheithíoch ann. Fágann crainn a bheith curtha sa chrios bufair agus é dúnta ar an stoc beithíoch nach bhféadann na hainmhithe bheith ag iníor i ngaireacht don réimse uisce. Bainfidh an crios bufair arna chur cothaithigh as ar sreabhadh thar talamh ó thalamh in aice leis agus cuirfidh sé le spás breise a chruthú le haghaidh bithéagsúlachta.

Báinseacha Clóbhair

Náisiúnta Feirmeoirí a spreagadh chun an clóbhar a fhás mar chuid de ghlasra na mbánta.

30/heic Uas 40heic

Ní bhaineann le hábhar Cion a dhéanamh maidir le huisce ar dhea-chaighdeán a bheith ar fáil trí spreagadh maidir leis an clóbhar a fhás mar chuid den fhásra ar bhánta oiriúnacha féaraigh ionas nach mbítear ag brath oiread ar leasú le Nítrigin.

Beart maidir le caomhnúchán ar éin fhiáine – an traonach

Suíomhanna a thaobhaíonn an Traonach (i gcomharl le Cairde Éanlaith Éireann)

Ní foláir don fheirmeoir clárú le Cairde Éanlaith Éireann chun bheith incháilithe don chúnamh. Tá de chuspóir leis an mbeart feabhas a chur ar struchtúr na gnáthóige agus ar an teacht atá ar shuíomhanna goir ag an traonach i rith mhíonna an tsamhraidh. Caillteanas ó thaobh chaighdeán foráiste Caillteanas ó thaobh ábhar féaraigh

Mí-éifeacht ó thaobh úsáid innealra

€100 Ní bhaineann le hábhar Dochar ó thaobh toradh/caighdeán féaraigh mar gheall ar shrian ar an úsáid as lotnaidicíd agus leasú ar shuíomhanna atá ceadaithe ag Cairde Éanlaith Éireann. Mí-éifeacht ó thaobh innealra nua-aimseartha a úsáid mar gheall ar mhodhanna bainistíochta a leagtar síos sa bheart seo.

279

Bunús Costála REPS maidir le Roghanna Beart Uimh. Gníomh Sonraíochta REPS Catagóir Rogha

(€/heic) Traschomhlíonadh ag teacht leis an ngníomh Bunús fad-/meántéarmach leis i dtéarmaí bhreis

costais, caillteanais ioncaim agus dreasú chun feirmeoireachta seachas cúrsaí GAEC.

2. Plean bainistithe maidir le talamh féaraigh agus ithir

2A. Móinéir Thirime Thraidisiúnta Tá seo bunaithe ar an bhfeirmeoir ag

coinneáil 0.4 heic nó 8 faoin gcéad den ghabháltas, cibé acu réimse is cúinge, faoi fhéar,

Cúngú ar an táirgiúlach Laghdú ar an ábhar cothaithe

2B. Talamh féaraigh ar mhórán speiceas Tá seo bunaithe ar an bhfeirmeoir ag

coinneáil 0.4 heic nó 8 faoin gcéad den ghabháltas, cibé acu réimse is cúinge ina thalamh féaraigh a mbaineann saibhreas speiceas leis

Laghdú ar mbarr féir/an deis cothaithe Ísliú ar chaighdeán an fhéir

2D. Fás an chlóbhair mar chuid den bháinseach a spreagadh Tá seo bunaithe ar fheirmeoir a chuireann síol

arís i dtalamh caomhnúcháin ionas go gcoinnítear leibhéal an chlóbhair ard

Bunaithe ar 20 faoin gcéad de 20heic 2E. An úsáid as teicneolaíocht an chúlchrú a spreagadh Tá seo bunaithe ar fheirmeoir a bhaineann leas

as an teicneolaíocht is nua chun breis éifeachta a bhaint amach maidir le timthriall Nítrigine.

2F. Smacht ar speicis ionraidh ar thalamh féaraigh e.g. luchair agus/nó raithneach Tá seo bunaithe ar smachtú agus bainistiú á

ndéanamh ag an bhfeirmeoir ar luachair agus raithneach ionas nach mbíonn siad rófhairsing

Smachtú le hábhar ceimicigh agus le modhanna meicniúla

Bunaithe ar 10 faoin gcéad de 20heic, íos 0.5heic

1-2 1-2 1 2 2

7 7 23 10 12

Foráiste á chaomhnú ar an mbealach is mó buntáiste ó thaobh caighdeán agus oiread an toraidh. Cloí leis na coinníollacha maidir le hábhar cothaithigh san fhoráiste a mholann Teagasc. Beostoc a ligean ar féarach ar bhealach lena seachnaítear an tearcinnilt agus an ró-innilt ar thalamh féaraigh agus lena sásaítear coinníollacha maidir le spriocréimsí5 faoin reachtaíocht agus an tAcht um Fhiadhúlra, 2001. Ní hiondúil an clóbhar mar chuid den bháinseach in Éirinn Níl aon choinníoll bunlíne ag baint le húsáid na teicneolaíochta seo Éilítear, de réir an bhonnlíne, go gcuirtear cosc ar speicis ionracha oiread greim a fháil ar thalamh feirme agus nach féidir an talamh a shaothrú. Ceadaítear, maidir le cúrsaí GAEC, smachtú gan mheastóireacht ar na speicis seo gan gá na buntáistí ó thaobh na bithéagsúlacht a thabhairt san áireamh.

Titfidh costas breise ar na hiarrthóirí mar gheall ar iompú arís ar sheanmhodhanna chun foráiste a shábháil. Ní bheidh oiread ná cineál na foráiste a shabháiltear chomh maith agus a bheadh go hiondúil ar fheirm a ritear ar bhonn tráchtála. Beidh cosc ar ghnáthmhodhanna lena ndéantar cúram do bháinseach ardtorthúlachta, mar shampla síol a chur arís, go leor aoil agus leasacháin a leathadh. Laghdú ar an úsáid as N cheimiceach ar thalamh caomhnúcháin. Barr éifeachta maidir le timthriall Nítrigine agus laghdú san úsáid as N cheimiceach ar thalamh caomhnúcháin An talamh féaraigh agus an taobh tíre a choinneáil mar atá ó thaobh cineáil agus cuma

3. Uiscechúrsaí agus toibreacha a chosaint agus a chaomhnú

3A. Teorainn an uiscechúrsa a leathnú de mhéadar amháin agus soláthar do phointe óil Cosc a chur ar innilt i sraith méadar ar leithead

le hais an uiscechúrsa

2 8

Ligtear beithígh ar shraith aon mhéadar amháin ar leithead le hais an uiscechúrsa

Bíonn obair uirlise de dhíth gach bliain chun uiscechúrsaí a choinneáil de réir mar a shonraítear faoi REPS agus tochaltóir meicniúil de dhíth uair sna cúig bhliana. 21m @ €0.3/m/blna an meánfhad

280

Beart Uimh. Gníomh Sonraíochta REPS Catagóir Rogha (€/heic)

Traschomhlíonadh ag teacht leis an ngníomh Bunús fad-/meántéarmach leis i dtéarmaí bhreis costais, caillteanais ioncaim agus dreasú chun feirmeoireachta seachas cúrsaí GAEC.

maidir le cothabháil uiscechúrsa in aghaidh an heicteáir. Cailltear talamh innilte leis an tsraith méadair le bruach an uiscechúrsa

4. Gnáthóga fiadhúlra a Choinneáil

3B: Ní ligtear bólacht isteach chuig na huiscechúrsaí: trachanna agus píopaí cuí le cur ann ina ionad Malairt foinse a chur ar fáil do bheostoc le

píopa uisce 3C: Úsáid a bhaint as criosanna bufair arna gcur Stráicí bufair le crainn sailí/fearnóige a chur ar

fáil 1% de 20heic, íos 500m cearn

4A. Gnáthóg nua a chruthú Tá seo bunaithe ar fheirmeoir ag cur réimse

breise den talamh i leataobh mar ghnáthóg ag an bhfiadhúlra; 0.2 heic ar a laghad nó 4 faoin gcéad den ghabháltas, cibé acu is fairsinge

Eascróidh cleachtais oibre neamhéifeachtacha dá bharr

4B. Crainn a chur, 1 crann/heic den ghabháltas, speicis dúchais amháin, suas le huasteorainn 40 heic. Costas na gcrann Na crainn a chosaint ar phiocadh beostoc Eascróidh cleachtais oibre neamhéifeachtacha

dá bharr 4C. Conairí dúlra: imill na ngort a leathnú 1m sa bhreis ar fud na feirme ar fad Tiocfaidh, dá bharr sin, laghdú ar an ábhar

tirim a fhástar sa réimse sin

2 2 1 1-2 2

10 8.5 23 13 9

Níl srian ar bith ar bheithígh ól díreach in áit ar bith as uiscechúrsa. Mar a chéile le beart bunúsach a 3 an bunlíne atá i bhfeidhm. Dá bhrí sin déantar cúram do chrios bufair gan cur ann Níl spás breise a chruthú don fhiadhúlra de choinníoll leis an GAEC. Dá réir sin, déantar soláthar do na gnáthnósanna feirmeoireachta. Níl crainn a chur de choinníoll leis an GAEC. Níl sraith imill bánaithe a chur ar fáil sna goirt de choinníoll leis an GAEC. Déantar soláthar dá réir sin do na gnáthnósanna feirmeoireachta.

Maolú ar an truailliú ar uiscechúrsaí trí bhólacht a choinneáil amach ó gach uiscechúrsa. Ní foláir trachanna ólacháin a chur ar fáil agus uisce trí phíopa. Caighdeán an uisce a chosaint ar ábhar cothaithigh agus lathaigh a bheadh ag imeacht le sruth de dhroim na talún. An séanadh deise a théann le 0.2 heic ar a laghad nó 4 faoin gcéad, cibé acu is fairsinge, den talamh a chur i leataobh mar ghnáthóg don fhiadhúlra, talamh a mbainfí leas as chun críche talmhaíochta tráchtála murach sin Cuirtear feabhas ar dhreach na tíre le cur na gcrann chomh maith le cion a dhéanamh i gcaomhnú an fhiadhúlra. Ní cheadaítear crainn nach de dhúchas na tíre féin iad a chur. An séanadh deise a bhaineann le talamh a ligean de leataobh le haghaidh crainn a chur in áit a úsáid chun críche feirmeoireachta tráchtála mar a dhéanfaí murach sin. Tarlóidh dá bharr sin mí-éifeacht ó thaobh modhanna oibre agus úsáid innealra nua-aimseartha. Meastar gur 260 méadar cearnach in aghaidh an heicteáir a gcaillfear toradh táirge ann i ngaireacht do na sraitheanna imill agus go dtarlóidh laghdú 50 faoin gcéad sa toradh tirim ón réimse sin mar gheall ar shrian ar lotnaidicíd agus leasú a úsáid

4D. Coillearnach a bhunú ar an bhfeirm Coillearnach a chur ar fáil (ina línte nó ina

phaistí)

1

23

Níl crainn a chur de choinníoll leis an GAEC..

Cuirtear feabhas ar dhreach an taobh tíre le crainn agus cuidítear leis an bhfiadhúlra a chaomhnú. Ní cheadaítear crainn de chineálacha

281

Beart Uimh. Gníomh Sonraíochta REPS Catagóir Rogha (€/heic)

Traschomhlíonadh ag teacht leis an ngníomh Bunús fad-/meántéarmach leis i dtéarmaí bhreis costais, caillteanais ioncaim agus dreasú chun feirmeoireachta seachas cúrsaí GAEC.

5. Obair chothabhála le teorainn feirme agus goirt

2 faoin gcéad de réimse 20heic, íos 1000m cearnach uas 0.4heic

5A. Barrscoitheadh ar fhálta sceach 5B. Fálta sceach a leagan amach Tá seo bunaithe ar bharrscoitheadh nó leagan

amach fhálta de réir 2m/heic suas go dtí uasteorainn 20 heic

5C. Fálta sceach nua a chur ag fás Tá seo bunaithe ar fheabhsúchán

forghníomhach ar fhálta sceach ar ráta 3m/heic suas go dtí uasteorainn 20 heic

D’fhéadfadh go mbeadh gá sconsaí a chur isteach agus na modhanna thuasluaite á gcleachtadh d’fhonn cosc a chur ar phiocadh beostoc le linn chur nó fhás na bplandaí nua

5D. Ballaí agus claíochán cloiche a dheisiú/choinneáil i gcaoi mhaith Tá sé bunaithe ar chaoi/chóir a chur ar

chlaíocha cloiche ar an seandéanamh ar ráta 3m/heic/blna (suas go dtí uasteorainn 20 heic) de bharr ar an gcoinníoll a théann leis an rogha is bunúsaí.

1 1 1 1

31.5 30 32 23

Níl barrscoitheadh ar fhálta sceach de choinníoll leis an GAEC Níl fálta sceach a leagan amach de choinníoll leis an GAEC. Níl fálta sceach nua a chur ag fás de choinníoll leis an GAEC. Cé nach moltar ballaí cloiche a bhaint amach, níl éigeantacht faoi GAEC ag baint lena gcoinneáil; níl cosc, dá réir sin, ar theorainneacha idir goirt a bhaint amach d’fhonn soirbhiú do mhodhanna feirmeoireachta ar bhonn tráchtála

neamhdhúchasacha a chur. An séanadh deise a théann le talamh a chur i leataobh le crainn a chur air seachas a úsáid chun críche feirmeoireachta ar bhonn tráchtála. Tarlóidh mí-éifeacht dá bharr ó thaobh innealra agus modhanna oibre nua-aimseartha a úsáid. Tá costas caipitil agus saothair i gceist leis na modhanna diana cothabhála a leagtar amach, mar shampla leagan amach, barrscoitheadh agus plandáil. An costas breise a bhaineann le cothabháil ar 3m/heic de bharr ar an íosleibhéal cothabhála de réir na scéime

7. Gnéithe ar díol spéise iad ó thaobh staire agus seandálaíochta a chosaint

7A - Leathnú de 50 faoin gcéad a dhéanamh ar imill thart ar láithreáin seandálaíochta (gach suíomh ar an bhfeirm) Ní déantar cartadh ar an talamh i bhfoisceacht

30m de ghnéithe den chineál sin Mí-éifeacht dá réir ó thaobh modhanna oibre

2

10

Déanamh de réir Acht na Séadchomharthaí Náisiúnta, 1994. Ná tugtar as agus ná déantar dochar do shéadchomharthaí ná láithreáin seandálaíochta a luaitear i dTaifead na Séadchomharthaí agus na nÁiteanna.

An cúngú ó thaobh táirgiúlacha a bhaineann le stráice bufair 10m breise thart ar láithreán seandálaíochta.

8. Cuma na feirme agus chlós na feirme ó shúil a chaomhnú agus a fheabhsú

8A. Úllord traidisiúnta le speicis áirithe de dhúchas na hÉireann a chur ag fás 500m2 ina mbeadh 12 crann

2

11 1

Níl aon choinníoll éigeantach ag baint leis maidir le cúrsaí GAEC

Cosaint a thabhairt don lón fásra dúchais agus cur leis an mbithéagsúlacht thart ar chlóis feirme agus scileanna feirmeoireachta traidisiúnta a chaomhnú Líon na n-éan agus na n-ialtóg i gclós na feirme a

282

Beart Uimh. Gníomh Sonraíochta REPS Catagóir Rogha (€/heic)

Traschomhlíonadh ag teacht leis an ngníomh Bunús fad-/meántéarmach leis i dtéarmaí bhreis costais, caillteanais ioncaim agus dreasú chun feirmeoireachta seachas cúrsaí GAEC.

8B. Boscaí éin nó ialtóg a chur isteach 8 bosca neide nó a gcomhionann a chur suas in

ionaid oiriúnacha thart ar chlós na feirme nó ina ghaobhar

2

11

Níl aon choinníoll éigeantach ag baint leis maidir le cúrsaí GAEC

chaomhnú agus a mhéadú trí bhoscaí éin/ ialtóg a cheannach agus cúram a dhéanamh dóibh.

9. Barraí curaíochta a fhás de réir shonraíochtaí REPS

9A. Barraí Curaíochta – Fásra glas sásúil a bheith tagtha faoin 15 Samh. ó shaothrú éadrom tar éis bhaint an fhómhair nó curadóireacht sa Gheimhreadh (seachas aon réimse atá faoi bharraí a bhaintear mall sa bhliain). Ní dhéantar aon churadóireacht bhunúsach idir an 31 Deireadh Fómhair agus an 15 Eanáir. Bunaithe ar 15 faoin gcéad de 20heic uas 3heic

íos 0.75 – Rogha de Chat 1 ina chás sin uilig 9B. Bainistiú comhshaoil ar chur i leataobh. Íosachar 0.3heic nó 10 faoin gcéad den ghabháltas (cibé acu is fairsinge), agus uasachar 4 heic. 9C. Imeall saor ó chur – Íoschoinníoll maidir le himeall trí mhéadar ar leithead saor ó churadóireacht mar ráta 74 méadar ar fhaid in aghaidh an heicteáir. 9D. Déantar freastal don dá rogha le fás barraí arbhair/fréimh íseal-ionchuir a chur chun cinn An costas breise atá le arbhar earraigh a fhás Gnéithe mí-éifeachta den chóras táirgíochta 10 faoin gcéad de 20heic, íos 0.5heic, uas

2heic 9F. Íos-bharraí curaíochta Bunaithe ar 14heic talún a choinneáil faoi

churadóireacht ar mhodh éiceolaíochta = Rogha de Chat 1 nó 7heic i gcás Chat 2.

1-2 1 1-2 1-2 1

25 23 23 37 23

Níl aon choinníoll maidir le fásra glas ag baint le cúrsaí GAEC Bainistíocht de réir rialacha an AE ar thalamh a chuirtear i leataobh ach go ndéantar obair le hinnealra ar bhealach lena gcinntítear barr éifeachta. Ní éilítear imill arna gcoinneáil saor ó churadóireacht i gcúrsaí GAEC. Ní bhaineann éigeantacht leis Ní bhaineann éigeantacht leis

Fásra sásúil a bheidh os cionn talún i rith an gheimhridh a chur ag fás le modhanna a mbaineann a laghad is féidir de shaothrú na hithreach leo d’fhonn a laghad is féidir de na níotráití a chailleadh i rith an gheimhridh agus d’fhonn buntáiste don inveirtreabach san ithir. Bainistíocht ar thalamh a chuirtear i leataobh d’fhonn buntáiste don éanlaith, don fhásra ar dhroim talún agus don inveirtreabach Fágfaidh sraith 3 méadar ar leithead le ceann amuigh an ghoirt a fhágáil ina bhán go mbeidh talamh gan barr uaidh agus ísliú dá réir ar an teacht isteach. Buntáiste ó thaobh bithéagsúlachta agus dhreach na tíre chomh maith le scileanna feirmeoireachta traidisiúnta a chaomhú. Feabhas ó thaobh struchtúr na hithreach, ardú ó thaobh ábhair orgánaigh san ithir agus laghdú oiread agus is féidir ar ábhar a ritheann chun srutha.

283

Costáil maidir le Feirmeoireacht Orgánach Limistéar Beart Suim

(€/heic) Traschomhlíonadh ag teacht leis an ngníomh

Bunús fad-/meántéarmach leis i dtéarmaí bhreis costais, caillteanais ioncaim agus dreasú chun feirmeoireachta seachas cúrsaí GAEC.

Náisiúnta Táirgeoirí a spreagadh chun freastal don éileamh atá sa mhargadh ar bhia a tháirgítear de réir nósanna saothraithe orgánacha Cuirfear cúnamh ar fáil dóibh siúd atá ag athrú go dtí córais táirgíochta na feirmeoireachta orgánaí nó ag leanúint leo. Ní mór do na rannpháirtithe clárú le DAF agus ligean do chigireacht ar a gcuid oibre d’fhonn a gceadú uair in aghaidh na bliana ag comhlacht arna cheadú ag DAF. Bainfidh uastréimhse dhá bhliain le híocaíochtaí maidir le céim an athraithe. Beidh íocaíochtaí ina dhiaidh sin ar rátaí a chuirtear i bhfeidhm i gcás bhuanstádas orgánach. Iarratasóirí a bhfuil níos mó ná 6 heicteár de réimse talmhaíochta inúsáite acu: • Stádas i mbéal athraithe • Buanstádas orgánach Iarratasóirí atá ag saothrú réimse is cúinge nó is ionann le 6 heicteár a bhfuil ar a laghad heicteár amháin de faoi thorthaí nó faoi ghlasraí • Stádas i mbéal athraithe • Buanstádas orgánach

€21239 €10640 283 142

Baineann sé leis an traschomhlíonadh go ndéanfaí an fheirmeoireacht gan aon ísliú céime do chúrsaí comhshaoil. Téann feirmeoireacht orgánach níos faide ná an Traschomhlíonadh.

Tá leibhéal ard bainistíochta i gceist leis an bhfeirmeoireacht orgánach agus tarlaíonn caillteanas den suntas nuair a bhítear ag athrú go dtí an córas inmharthanach feirmeoireachta seo. Caillteanas 700€/heic/blna an difríocht ar an meán idir corrlach in aghaidh an heicteáir ag táirgeoirí atá i mbéal athrú go dtí stádas orgánach agus an gnáth-tháirgeoir. Dá réir sin, tá beartaithe timpeall is 50 faoin gcéad den chaillteanas a fhulaingítear i rith thréimhse an athraithe a íoc ar feadh 5 bliain an togra i bhfoirm íocaíocht 212€/heic/blna maidir le 55heic ar a mhéid i rith thréimhse dhá bhliain an athraithe agus 106€/heic/blna maidir le 55heic ar a mhéid i gcás buanstádas orgánach, ar rátaí €30 agus €15 in aghaidh an heicteáir faoi seach, maidir le réimsí is fairsinge ná 55 heicteár. Bíonn caillteanas i bhfad níos géire ná mar a leagtar amach thuas le fulaingt ag táirgeoirí sainiúla torthaí agus glasraí ar ghabháltais bheaga (<6ha) a athraíonn go dtí táirgeadh ar an modh oibre orgánach. Dá réir sin, íocfar ráta níos airde (timpeall is 30 faoin gcéad) cúitimh ina íocaíocht bhliantúil 283€/heic/blna ar feadh 142€/heic/blna ina dhiaidh sin. Tá cúis mhaith leis an íocaíocht sin de bhrí nach bhfuil aon fháltas ón margadh maidir leis an réimse sin le linn thréimhse an athraithe. Tá beartaithe cionroinnt 50 faoin gcéad a íoc chun an caillteanas a fhulaingítear le linn thréimhse an chaillteanais a thabhairt isteach.

Iarratasóirí atá ag cur fásra glas ag fás le linn thréimhse an athraithe

€240 in aghaidh an heicteáir in aghaidh na bliana suas le huasréimse 40heic ar feadh dhá bhliain an athraithe.

An fásra glas a chur ag fás @ €370 an chéad bhliain = €185 Cothabháil – mionú 4 huaire sa bhliain @ €40 an uair = €160 Séanadh deise, i.e. caillteanas ioncaim = €135 Iomlán = €480

39 €212 suas go 55 heic; €30 do gach heicteár breise ina dhiaidh sin 40 €106 suas go 55 heic; €15 do gach heicteár breise ina dhiaidh sin

284

Bunús na Costála maidir le talamh Coimín lasmuigh de ghréasán Natura 2000 Beart Uimh. Limistéar Gníomh Sonraíochta REPS Suim

(€/heic) GAEC (GAEC) ag teacht leis an ngníomh

Bunús fad-/meántéarmach leis i dtéarmaí bhreis costais, caillteanais ioncaim agus dreasú chun feirmeoireachta seachas cúrsaí GAEC

Modh oibre cuimsitheach maidir le caomhnúchán agus/nó athbheochan ar thalamh coimín a chur ar fáil

Tailte Coimín nach bhfuil ainmnithe ina láithreáin Natura

a) Laghdú Stoic Laghdú ar líon na gcaorach in aghaidh an heicteáir lena thabhairt ar leibhéal inbhuanaithe ó thaobh na talmhaíochta b) Coinneáil Gnáthóige, nósanna cosctha san áireamh Tá cosc ar na nósanna oibre seo a leanas ar thalamh coimín: Draenáil, treabhadh, curadóireacht, achur síl,

líonadh isteach nó glanadh clocha Baint mhóna ar phortaigh neamhshaothraithe,

crainn nó barraí eile a chur. Níl cead bealaí ná cosáin nua a chruthú.

Ní cheadaítear dó ach amháin mar nós pleanáilte bainistíochta.

Leasú nó táirgí cosanta plandaí a úsáid. Chomh maith leis sin, cuirfear bac ar nósanna cothaithe forlíontacha. Beidh ceangal maidir le loganna cothaithe a shuíomh sa chaoi agus go dtabharfar ar an stoc ainmhnithe scaipeadh ar fud réimse an gheimhridh. D’fhonn ró-innilt, satailt agus foghail a chosc oiread agus is féidir, ba cheart ‘loganna itheacháin’ a athrú gach tríú seachtain agus a shocrú ar an talamh is lú úsáide mar ghnáthóg nó ag an bhfiadhúlra, ar an talamh féaraigh más féidir, fada go maith ó thomta fraoigh. Ba cheart itheachán ar fhána géar agus ar thalamh bogaigh a sheachaint nuair is féidir. Tá srianta i bhfeidhm freisin maidir le hábhar cothaithigh orgánach a leathadh in áit a mbeadh cur isteach aige sin ar chaighdeán an uisce. c) Plean bainistithe maidir le talamh féaraigh Plean bainistithe maidir le talamh féaraigh agus ithir a cheapadh trína seachnaítear foghail, an ró-innilt nó an tearcinnilt, creimeadh na hithreach agus an t-imeacht le sruth a dtarlódh dochar dá mbarr don fhraoch nó don fhásra nádúrtha nó do ghnáthóga ar thailte bogaigh.

Gan éileamh 100 21.00

Caoirigh a chur ar thalamh coimín ar leibhéal inbhuanaithe ó thaobh talmhaíochta 5 chaora/heic ar thalamh coimín agus gach coinníoll faoin reachtaíocht maidir le bainistiú dramhaíola, uisce, fiadhúlra agus spriocréímsí á shásamh. An leas is fearr a bhaint as an talamh, an saothar agus an táirgiúlacht le hinnealra trí fheabhas a chur ar an talamh, trína thabhairt chun míntíreachais, trí shíol a athchur ann, trí fhásra a dhó, trí mhóin a bhaint, trí chrainn a chur agus trí chosáin a shocrú agus d’fhéadfadh go mbainfeadh gnáthóg fiadhúlra nach bhfuil cosanta faoin reachtaíocht a bhaint leis sin. Lotnaidicíd, leasú agus aol a úsáid de réir mar a éilítear mar gheall ar bhainistiú dramhaíola, uisce, an fiadhúlra, spriocréimsí agus an Cód Reachtúil maidir leis an Dea-chleachtas um Chosaint Plandaí agus Cód na Níotráití. Leas a bhaint as an modh is mó áisiúlachta agus is éifeachtaí ó thaobh costais don chothú forlíontach agus d’ábhar cothaithigh a leathadh agus déanamh de réir a n-éilítear faoin reachtaíocht maidir le bainistiú dramhaíola, uisce, spriocréimsí agus an fhiadhúlra. An líon is airde beithíoch stoic atá inbhuanaithe ó thaobh talmhaíochta de a choinneáil amuigh sa ngeimhreadh ionas go n-íslítear oiread agus is féidir an costas a théann le hainmhithe a choinneáil i rith

5 chaora/heic an meánráta maidir le caoirigh sléibhe. Tá de sprioc sin a thabhairt anuas go dtí 3 chaora/heic. Beidh an t-ísliú ar líon na gcaorach 2 caora in aghaidh an heicteáir faoin leibhéal atá inbhuanaithe ó thaobh talmhaíochta de. Tá an íocaíocht a bheartaítear bunaithe ar chaillteanas €20 i gcomparáid leis an margadh. Ina ainneoin sin, d’fhéadfadh go mbeadh gá stoc neamhbhrabúis a choinneáil ionas nach dtarlaíonn tearcinnilt ar thalamh. Beidh cur isteach suntasach ag an tsraith fairsing bac agus toirmeasc seo, arna dtabhairt in éineacht, ar chúrsaí na talún agus na táirgiúlachta ón saothar agus ar an mbonn a bheadh faoin bhfeirmeoireacht sna limistéir seo. Mura mbíonn cúiteamh ceart ann mar gheall ar an séanadh deise a bhaineann leis na baic seo, ní bheidh bonn inbhuanaithe faoin talmhaíocht i gceantair coimín, tréigfear an cineál sin ceantair agus ligfear an fiúntas atá leo mar ghnáthóga i léig. An séanadh deise ón táirgeadh nach dtarlaíonn mar gheall ar shrian ar leasú, ábhar aoil nó lotnaidicíd a úsáid. Costas saothair breise a eascraíonn ón athrú ar an nós oibre maidir le cothú forlíontach ar tharla dochar don talamh agus do ghnáthóga fiadhúlra dá bharr go ndéantar de réir mar a leagtar amach go sonrach faoin mbeart. Tiocfaidh costas breise freisin mar gheall ar shrianta maidir le cothaithigh orgánach a leathadh i gceantair ina gcuirfeadh sin isteach ar chaighdeán an uisce. Costáil mar a leagtar amach i mBeart (ii) sa Scéim REPS bunúsach d’Fheirmeoirí Tailte Féaraigh, lena mbaineann síneadh leis an tréimhse geimhridh ag beostoc faoi dhíon/i gclós ionas gur lú an chontúirt go ndéanfar foghail ar réimse ina dtarlóidh creimeadh na hithreach agus imeacht le sruth de dhroim talún dá bharr.

285

Beart Uimh. Limistéar Gníomh Sonraíochta REPS Suim (€/heic)

GAEC (GAEC) ag teacht leis an ngníomh

Bunús fad-/meántéarmach leis i dtéarmaí bhreis costais, caillteanais ioncaim agus dreasú chun feirmeoireachta seachas cúrsaí GAEC

an gheimhridh agus déanamh ag an am céanna de réir a n-éilítear faoin reachtaíocht maidir le bainistiú dramhaíola, uisce, spriocréimsí agus an fiadhúlra

d) Sconsaí Na bearta maidir le sconsaí a théann le creatphlean an choimín a dhéanamh agus an teorainn idir talamh coimín agus talamh príobháideach a dhúnadh ar ainmhithe stoic. e) Páirt na comhairleoireachta f) Tionchar neamhsprice ar thalamh coimín

10 13 105

Sconsaí ar thalamh coimín a choinneáil ar an mbeagán úsáide Níl éigeantacht ag baint le comhairle a fháil ó shaineolaí ar chúrsaí comhshaoil Déantar feirmeoireacht ar thailte ísle de réir an éilimh sa mhargadh

An costas a théann le sconsaí de réir na mbeart faoi chreatphlean an choimín agus leis an teorainn idir talamh coimín agus talamh príobháideach a dhúnadh ar ainmhithe stoic. 8 méadar/heic ar an meán den talamh coimín a mbíonn sconsa le cur air ar mheánchostas 1€/m/blna. Costas breise a théann le saineolaí i gcúrsaí comhshaoil a tharraingt in ullmhúchán phlean REPS a mbaineann talamh coimín leis Meastar go gcuireann talamh coimín a bheith mar chuid den ghabháltas bac ar chumas an fheirmeora an talamh íseal a shaothrú de réir an éilimh atá sa mhargadh agus go laghdaítear dá réir sin faoin tríú cuid ar an acmhainn brabúis ón talamh íseal.

Fo-iomlán 249 Costas Idirbheartaíochta 33 Costas Iomlán na mbeart thuas 282 Íocaíocht bheartaithe de €282/heic i leith an chéad 40heic agus íocaíochtaí céimlaghdaitheacha de €29/heic i leith an chéad 40heic eile, €22/heic i leith an chéad 40heic ina dhiaidh sin agus €5/heic i leith gach heicteáir tar éis 120heic.

286

Bunús na Costála maidir le Limistéar Náisiúnta Oidhreachta nach bhfuil ainmnithe faoi Natura 2000 – seachas talamh coimín Beart Uimh. Limistéar Gníomh Sonraíochta REPS Suim

(€/heic)

GAEC (GAEC) ag teacht leis an ngíomh

Bunús fad-/meántéarmach leis i dtéarmaí bhreis costais, caillteanais ioncaim agus dreasú chun feirmeoireachta seachas cúrsaí GAEC.

Modh oibre cuimsitheach maidir le caomhnúchán agus/nó athbheochan ar spriocréimsí ainmnithe5 a chur ar fáil

Limistéir Oidhreachta Náisiúnta atá ainmnithe mar láithréain Natura

a) Cloí leis an gClár Bunúsach Ginearálta de chuid REPS b) Stoc Inbhuanaithe Líon na n-ainmhithe stoic a choinneáil ag leibhéal ar den inbhuanaitheacht é ó thaobh comhshaoil de c) Caomhnúchán gnáthóige agus nósanna a bhfuil cosc orthu Ní dhéanfar mar seo a leanas i Limistéir Speisialta Caomhnúcháin ná ar thailte atá ina Limistéir Náisiúnta Oidhreachta: Ní dhéanfar draenáil, treabhadh, curadóireacht

ná athchur síl sna limistéir sin. Ní dhéanfar aon líonadh isteach ná ní thógfar

clocha amach as na limistéir. Ní cheadaítear crainn ná aon bharraí eile a chur. Ní chruthófar bealaí tráchta ná cosáin nua. Ní cheadófar dó ach amháin mar chuid de nós

bainistíochta pleanáilte. Is féidir scrobarnach ionrach a smachtú trína

ghearradh, spraeáil cúngréimseach a dhéanamh, nó mar bheart eisceachta, trí dhó a dhéanamh tráth nach mbíonn na héin ar gor (amach deireadh mí Feabhra go dtí an 31 Lúnasa).

d) Srianta ar leasú, lotnaidicíd agus táirgí cosanta plandaí a úsáid Ní shárófar Leibhéal Innéacs 2 maidir le leibhéal fosfáite san ithir.

€179 25 70 neamhní

Feirmeoireacht a dhéanamh agus, ag an am céanna, a n-éilítear maidir le bainistiú dramhaíola, uisce, an t-aer, crainn agus an fiadhúlra, spriocréímsí, cúrsaí pleanála agus tógála, an Cód Reachtúil maidir leis an Dea-chleachtas um Chosaint Plandaí, séadchomharthaí náisiúnta agus cúrsaí bruscair a shásamh. Líon na mbeostoc a choinneáil ag leibhéal atá inbhuanaithe ó thaobh talmhaíochta de in aghaidh an heicteáir agus déanamh ag an am céanna de réir a n-éilítear faoin reachtaíocht maidir le bainistiú dramhaíola, uisce, spriocréimsí agus an fiadhúlra. An leas is fearr a bhaint as an talamh, as an saothar agus as an táirgiúlacht le hinnealra trí fheabhas a chur ar an talamh trína thabhairt chun míntíreachais, trí shíol a athchur ann, trí fhásra a dhó, agus trí bhealaí bóthair a thógáil agus d’fhéadfadh go mbainfeadh leis sin gnáthóg fiadhúlra nach bhfuil cosanta faoin reachtaíocht a bhaint. Lotnaidicíd, leasú agus aol a úsáid oiread agus is féidir agus de réir mar a éilítear mar gheall ar uisce, an fiadhúlra, spriocréimsí, an Cód Reachtúil maidir leis an Dea-chleachtas um Chosaint Plandaí agus Cód na Níotráití.

179€/heic de réir na costála do Chlár 1 REPS. Féach Clár 1 REPS maidir le miondealú ar an gcostas. Caillteanas i gcomparáid leis an margadh bunaithe ar laghdú stoic de 2 caora/heic ar an meán d’fhonn an ró-innilt a sheachaint. D’fhéadfadh, os a choinne sin, go mbeadh gá beithígh stoic neamhbhrabúis a choinneáil d’fhonn an tearcinnilt a sheachaint. Bíonn tionchar mór ar chúrsaí na talún agus na táirgiúlachta ón saothar agus ar an mbonn a bheadh faoin bhfeirmeoireacht sna limistéir seo. Mura mbíonn cúiteamh ceart ann mar gheall ar an séanadh deise a bhaineann leis na baic seo, ní bheidh bonn inbhuanaithe faoin talmhaíocht i gceantair coimín, tréigfear an cineál sin ceantair agus ligfear an fiúntas atá leo mar ghnáthóga i léig. Déantar an chostáil seo sa bhreis ar an gcostas a bhaineann leis an gcaomhnúchán ar ghnáthóga fiadhúlra atá tugtha san áireamh cheana féin faoi Bheart 4 agus 5 sa Chostáil do Chlár 1 REPS. Sa chás go bhfuil leasú á leathadh déanfar sampláil dian go maith ar dtús agus sampla amháin ar a laghad in aghaidh gach 2-4 heicteár á thógáil. Tá srian chomh maith ar tháirgí cosanta do phlandaí a úsáid. Tá an séanadh deise, de réir mar a mheastar sin, a bhaineann le cloí leis na nósanna oibre seo tugtha san áireamh cheana féin sa Chostáil faoi Bheart 1 de Chlár 1 REPS.

287

e) Páirt na comhairleoireachta Costas Iomlán na mbeart thuas.

8.0 282

Níl éigeantacht ag baint le comhairle a fháil ó shaineolaí ar chúrsaí comhshaoil

Costas breise a théann le saineolaí ar chúrsaí comhshaoil a tharraingt in ullmhúchán phlean REPS a mbaineann NH príobháideach leis.

288

Tábla ina leagtar amach na Bearta Tús Áite de chuid an Chomhphobail a ndírítear orthu le gach beart de chuid an chláir

U = Caighdeán an Uisce A = Athrú Aeráide T = Tírdhreach B = Bithéagsúlacht

(Leagtar amach U, A, T agus B mar bhearta tús áite i dTreoirlínte an Chomhphobail maidir le hAis 2)

Rogha = Maidir le Rogha amháin – níl aon íocaíocht bhreisitheach i gceist Forlíon. = Beart Forlíontach amháin – íocaíocht bhreise Rogha / Forlíon. = Is féidir é a bheith ina Rogha nó ina Bheart Forlíontach– Níl aon íocaíocht bhreise i gceist nuair a roghnaítear mar Rogha é

Beart U A T B Bainistiú cothaitheach Lárnach ● ● Bainistiú thalamh féaraigh/ithreach Lárnach ● ● ● Cosaint uiscechúrsaí Lárnach ● ● ● Gnáthóga fiadhúlra a choinneáil Lárnach ● ● ● Cúram a dhéanamh do theorainneacha feirme agus goirt Lárnach ● ● ● Srian ar an úsáid as lotnaidicídí/leasú Lárnach ● ● ● Stráicí Bufair don Bhithéagsúlacht a bhunú thart ar ghnéithe ar díol spéise iad ó thaobh staire nó seandálaíochta de

Lárnach ●

Cuma na feirme agus chlós na feirme ó shúil Lárnach ● Barraí curaíochta a thagann le prionsabail maidir leis an gcomhshaol Lárnach ● ● ● Oiliúint sna modhanna feirmeoireachta nach ndéanann dochar don chomhshaol

Lárnach ● ● ● ●

Plean a ullmhú agus taifid a choimeád ar an bhfeirm Lárnach ● ● ● ●

Caomhnúchán maidir le hÉin Fhiáine – Gnáthóg don Traonach agus don Cheann Cait

Forlíon. ● ● ●

Pórtha Tearca Forlíon. ● ● Criosanna Bruachánacha Forlíon. ● ● ● ● Gnáthóg LINNET Forlíon. ● ● ● Féarach Measctha Forlíon. ● ● Féaránaigh Thraidisiúnta Forlíon. ● ● ● Úllord Éireannach Traidisiúnta Forlíon. ● ● ● ● Báinseacha Clóbhair Forlíon./Rogha ● ● ● Gránaigh Íseal-Ionchuir Forlíon./Rogha ● ● ● ● Coillearnach Feirme Rogha ● ● ● ● Borradh nua a chur faoi Fhálta Sceach Rogha ● ● Fálta Sceach nua a bhunú Rogha ● ● ● Cúram Breise do Bhallaí Cloiche Rogha ● Crainn leathanduilleacha a chur Rogha ● ● ● ● Móinéir Thirime Thraidisiúnta Rogha ● ● ● Talamh Féaraigh ar Mhórán Speiceas Rogha ● ● ● Úsáid a bhaint as Cúlchrú Rogha ● ● Stráice Bufair arna Chur a Úsáid Rogha ● Curadóireacht ar bhonn Éiceolaíochta Rogha ● Boscaí Neide/Cóiríocht d’Éin Rogha ● Gnáthóg Nua a Chruthú Rogha ● ● ● Clúdach Glas a bhunú Rogha ● ● ● Bainistiú Comhshaoil chur i leataobh Rogha ● Imill Bhreise Arúla Rogha ● Imeall Breise Uiscechúrsaí Rogha ● ● ● Bólacht a choinneáil amach ó Uiscechúrsaí Rogha ● Conairí Dúlra Rogha ● ● ● Stráice Bufair don Bhithéagsúlacht a Leathnú* Rogha ● Feirmeoireacht le modh oibre orgánach ● ● ●

289

Limistéir Coimín Natura Beart Uimh. Limistéar Gníomh Sonraíochta REPS Suim

(€/heic)

Gníomh ag teacht le GAEC Bunús fad-/meántéarmach leis i dtéarmaí bhreis costais, caillteanais ioncaim agus dreasú chun feirmeoireachta seachas cúrsaí GAEC.

Modh oibre cuimsitheach maidir le caomhnúchán agus/nó athbheochan ar thalamh coimín a chur ar fáil

Limistéir Coimín Natura

a) Laghdú Stoic Laghdú ar líon na gcaorach in aghaidh an heicteáir lena thabhairt ar leibhéal inbhuanaithe ó thaobh na talmhaíochta b) Caomhnú gnáthóige, nósanna cosctha san áireamh Tá cosc ar na nósanna oibre seo a leanas ar thalamh coimín: Draenáil, treabhadh, curadóireacht, achur síl,

líonadh isteach nó glanadh clocha Baint mhóna ar phortaigh neamhshaothraithe,

crainn nó barraí eile a chur. Níl cead bealaí tráchta ná cosáin nua a chruthú.

Ní cheadaítear dó ach amháin mar nós bainistíochta pleanáilte

Leasú nó táirgí cosanta plandaí a úsáid. Chomh maith leis sin, cuirfear bac ar nósanna cothaithe forlíontacha. Beidh ceangal maidir le loganna cothaithe a shuíomh sa chaoi agus go dtabharfar ar an stoc ainmhnithe scaipeadh ar fud réimse an gheimhridh. D’fhonn ró-innilt, satailt agus foghail a chosc oiread agus is féidir, ba cheart ‘loganna itheacháin’ a athrú gach tríú seachtain agus a shocrú ar an talamh is lú úsáide mar ghnáthóg nó ag an bhfiadhúlra, ar an talamh féaraigh más féidir, fada go maith ó thomta fraoigh. Ba cheart itheachán ar fhána géar agus ar thalamh bogaigh a sheachaint nuair is féidir. Tá srianta i bhfeidhm freisin maidir le cothaithigh orgánach a leathadh in áit a mbeadh cur isteach aige sin ar chaighdeán an uisce. c) Plean bainistithe maidir le talamh féaraigh Plean bainistithe maidir le talamh féaraigh agus ithir a cheapadh trína seachnaítear póitseáil, an ró-innilt nó an tearcinnilt, creimeadh na hithreach agus an t-imeacht le sruth a dtarlódh dochar dá mbarr don fhraoch nó don fhásra nádúrtha nó do ghnáthóga ar thailte bogaigh.

20 100 34

Caoirigh a chur ar thalamh coimín ar leibhéal inbhuanaithe ó thaobh talmhaíochta 5 caora/heic ar thalamh coimín agus gach coinníoll faoin reachtaíocht maidir le bainistiú dramhaíola, uisce, fiadhúlra agus spriocréímsí á shásamh. An leas is fearr a bhaint as an talamh, as an saothar agus as an táirgiúlacht le hinnealra trí fheabhas a chur ar an talamh, trína thabhairt chun míntíreachais, trí shíol a athchur ann, trí fhásra a dhó, trí mhóin a bhaint, trí chrainn a chur agus trí chosáin a shocrú agus d’fhéadfadh go mbainfeadh gnáthóg fiadhúlra nach bhfuil cosanta faoin reachtaíocht a bhaint leis sin. Lotnaidicíd, leasú agus aol a úsáid de réir mar a éilítear mar gheall ar bhainistiú dramhaíola, uisce, an fiadhúlra, spriocréimsí agus an Cód Reachtúil maidir leis an Dea-chleachtas um Chosaint Plandaí agus Cód na Níotráití. Leas a bhaint as an modh is mó áisiúlachta agus is éifeachtaí ó thaobh costais don chothú forlíontach agus d’ábhar cothaithigh a leathadh agus déanamh de réir a n-éilítear faoin reachtaíocht maidir le bainistiú dramhaíola, uisce, spriocréimsí agus an fhiadhúlra. An líon is airde stoic atá inbhuanaithe ó thaobh talmhaíochta de a choinneáil amuigh sa gheimhreadh ionas go n-íslítear oiread agus is féidir an costas a théann le hainmhithe a choinneáil i rith an gheimhridh agus déanamh ag an am

5 caora/heic an meánráta maidir le caoirigh sléibhe. Tá de sprioc sin a thabhairt anuas go dtí 3 caora/heic. Beidh an t-ísliú ar líon na gcaorach 2 caora in aghaidh an heicteáir faoin leibhéal atá inbhuanaithe ó thaobh talmhaíochta de. €20 an corrlach in aghaidh na caorach. Tá an caillteanas i gcomparáid leis an margadh bunaithe ar laghdú 2 caora/heic ar an meán ar an stoc d’fhonn an ró-innilt a sheachaint. Ina ainneoin sin, d’fhéadfadh go mbeadh gá stoc neamhbhrabúis a choinneáil ionas nach dtarlaíonn tearcinnilt ar thalamh. Beidh tionchar mór ag an tsraith fairsing bac agus toirmeasc seo, arna dtabhairt in éineacht, ar chúrsaí na talún agus na táirgiúlachta ón saothar agus ar an mbonn a bheadh faoin bhfeirmeoireacht sna limistéir seo. Mura mbíonn cúiteamh ceart ann mar gheall ar an séanadh deise a bhaineann leis na baic seo, ní bheidh bonn inbhuanaithe faoin talmhaíocht i gceantair coimín, tréigfear an cineál sin ceantair agus ligfear an fiúntas atá leo mar ghnáthóga i léig. An séanadh deise ón táirgeadh nach dtarlaíonn mar gheall ar shrian ar leasú, ábhar aoil nó lotnaidicíd a úsáid. Costas saothair breise a eascraíonn ón athrú ar an nós oibre maidir le cothú forlíontach ar tharla dochar don talamh agus do ghnáthóga fiadhúlra dá bharr go ndéantar de réir mar a leagtar amach go sonrach faoin mbeart. Tiocfaidh costas breise freisin mar gheall ar shrianta maidir le cothaithigh orgánach a leathadh i gceantair ina gcuirfeadh sin isteach ar chaighdeán an uisce. Costáil mar a leagtar amach i mBeart (ii) sa Scéim REPS bunúsach d’Fheirmeoirí Tailte Féaraigh, lena mbaineann síneadh leis an tréimhse geimhridh ag beostoc faoi dhíon/i gclós ionas gur lú an chontúirt go ndéanfar foghail ar réimse ina dtarlóidh creimeadh na hithreach agus imeacht le sruth de

290

céanna de réir a n-éilítear faoin reachtaíocht maidir le bainistiú dramhaíola, uisce, spriocréimsí agus an fiadhúlra

dhroim talún dá bharr.

d) Sconsaí Na bearta maidir le sconsaí a théann le creatphlean an choimín a dhéanamh agus an teorainn idir talamh coimín agus talamh príobháideach a dhúnadh ar ainmhithe stoic. e) Páirt na comhairleoireachta f) Tionchar neamhsprice ar thalamh coimín

10 13 105

Sconsaí ar thalamh coimín a choinneáil ar an mbeagán úsáide Níl éigeantacht ag baint le comhairle a fháil ó shaineolaí ar chúrsaí comhshaoil Déantar feirmeoireacht ar thailte ísle de réir an éilimh sa mhargadh

An costas a théann le sconsaí de réir na mbeart faoi chreatphlean an choimín agus leis an teorainn idir talamh coimín agus talamh príobháideach a dhúnadh ar ainmhithe stoic. 8 méadar/heic ar an meán den talamh coimín a mbíonn sconsa le cur air ar mheánchostas 1€/m/blna. Costas breise a théann le saineolaí i gcúrsaí comhshaoil a tharraingt in ullmhúchán phlean REPS a mbaineann talamh coimín leis Meastar go gcuireann talamh coimín a bheith mar chuid den ghabháltas bac ar chumas an fheirmeora an talamh íseal a shaothrú de réir an éilimh atá sa mhargadh agus go laghdaítear dá réir sin faoin tríú cuid ar an acmhainn brabúis ón talamh íseal.

Costas Iomlán na mbeart thuas 282

Tá sé beartaithe gur íocaíocht céimlaghdaitheach a bheadh i gceist i gcás talamh coimín ainmnithe €282 i leith an chéad 40heic ; €29 i leith an chéad 40heic eile agus €22 i leith an chéad 40heic eile agus €5 ina dhiaidh sin. Tabhair de d’aire: Ní bhaineann íocaíocht comhshaoil talmhaíochta (REPS) le coimín ainmnithe.

291

Réimsí Natura faoi Úinéireacht Phríobháideach Beart Uimh. Limistéar Gníomh Sonraíochta REPS Suim

(€/heic) Bunús fad-/meántéarmach leis i dtéarmaí bhreis costais, caillteanais ioncaim agus dreasú chun feirmeoireachta seachas cúrsaí GAEC

Modh oibre cuimsitheach maidir le caomhnúchán agus/nó athbheochan ar spriocréimsí ainmnithe a chur ar fáil

Limistéir Chaomhantais Speisialta agus Limistéir Seisialta Cosanta faoi úinéireacht phríobháideach

a) Laghdú Stoic D’fhéadfadh go mbeadh gá le laghdú ar líon na n-ainmhithe stoic lena thabhairt ar leibhéal inbhuanaithe ó thaobh an chomhshaoil. b) Caomhnúchán gnáthóige agus nósanna a bhfuil cosc orthu Ní dhéanfar mar seo a leanas i Limistéir Chaomhantais Speisialta ná ar thailte atá ina Limistéir Speisialta Cosanta Ní dhéanfar draenáil, treabhadh, curadóireacht ná athchur síl. Ní dhéanfar aon líonadh isteach ná ní thógfar

clocha/gairbhéal/gainneamh amach as na limistéir. Ní cheadaítear crainn ná aon bharraí eile a chur. Ní chruthófar bealaí tráchta ná cosáin nua. Ní cheadófar dó ach amháin mar chuid de chleachtas bainistíochta

pleanáilte. Is féidir an t-aiteann a smachtú trína ghearradh, spraeáil

chúngréimseach a dhéanamh, nó mar bheart eisceachta, trí dhó a dhéanamh tráth nach mbíonn na héin ar gor (amach deireadh mí Feabhra go dtí an 31 Lúnasa).

e) Páirt na comhairleoireachta maidir le cúrsaí éiceolaíochta Costas Iomlán na mbeart thuas

neamhní 70 7 77

Ainmhithe a chur ar thalamh ar leibhéal in aghaidh an heicteáir atá inbhuanaithe ó thaobh na talmhaíochta de agus gach coinníoll faoin reachtaíocht maidir le bainistiú dramhaíola, uisce, fiadhúlra agus spriocréímsí á sásamh. Bíonn tionchar mór ar chúrsaí na talún agus na táirgiúlachta ón saothar agus ar an mbonn a bheadh faoin bhfeirmeoireacht sna limistéir seo. Mura mbíonn cúiteamh ceart ann mar gheall ar an séanadh deise a bhaineann leis na baic seo, ní bheidh bonn inbhuanaithe faoin talmhaíocht i gceantair coimín, tréigfear an cineál sin ceantair agus ligfear an fiúntas atá leo mar ghnáthóga i léig. Déantar an chostáil seo sa bhreis ar an gcostas a bhaineann leis an gcaomhnúchán ar ghnáthóga fiadhúlra atá tugtha san áireamh cheana féin faoi Bheart 4 agus 5 sa chostáil do chlár comhshaoil talmhaíochta 1 REPS Costas breise a théann le saineolaí ar chúrsaí comhshaoil a tharraingt in ullmhúchán phlean REPS a bhaineann le spriocréimse

Tá beartaithe €77/heic a íoc i leith an chéad 40heic, €29/heic i leith an chéad 40heic eile, €22/heic i leith an chéad 40heic eile agus €5/heic i leith gach heicteáir ina dhiaidh sin. Beifear cáilithe maidir le híocaíocht comhshaoil talmhaíochta de chuid REPS ar ráta €205/heic i gcás an chéad 40heic de thalamh Natura faoi úinéireacht phríobháideach chomh maith. (Nuair a thiomsaítear le hairgead REPS é, is mar seo a leanas a tharlóidh íocaíocht: €280 i leith an chéad 40heic, €29 i leith an chéad 40heic eile, €22 i leith an chéad 40heic eile agus €5/heic i leith gach heicteáir ina dhiaidh sin.)

292

Aguisín 4 Léirítear sa tábla a ghabhann leis seo an reachtaíocht náisiúnta chuí a bhaineann le bearta an chláir seo. Reachtaíocht Náisiúnta -An Comhshaol Foráil Reachtúil An

Comhlacht Feidhmithe

Pionóis

An tAcht um Thruailliú Aeir 1987 Forálann an t-acht seo do thruailliú aeir a rialú, truailliú a d’fhéadfadh a bheith díobhálach do shláinte poiblí, nó tionchar dochrach a bheith aige ar fhásra agus ar ainmhithe nó a d’fhéadfadh cuir isteach nó laghdú a dhéanamh ar thaitneamhachtaí Comhshaoil.

Na hÚdaráis Áitiúla

Fíneáil, (a) nach mó ná €1,270 nó €127 in aghaidh an lae ar chiontú go hachomair gach lá a dhéantar an cion agus (b) fíneáil nach mó €12,700 nó €1,270 in aghaidh an lae ar chiontú ar díotáil gach lá a dhéantar an cion.

Na hAchtanna Iascaigh, 1959 go 1999 agus an tAcht Leasaithe 2003 Soláthraíonn na hachtanna seo inter-alia do bhunú na bPríomh-Bhord Iascaigh agus a gcuid feidhmeanna a shainmhíniú.

Na Boird Iascaigh

Fíneáil nach mó ná €2,540 nó príosúnacht 2 bliain, nó an dá cheann ar chiontú ar díotáil.

An tAcht Rialtais Áitiúil (Truailliú Uisce), 1977 agus an tAcht Leasaithe, 1990. Is cion é faoin reachtaíocht uiscí a thruailliú le ceimiceáin, leasacháin, sciodar ainmhithe, aoileach, eisilteach sadhlais nó leasacháin orgánacha eile.

Na hÚdaráis Áitiúla

Tá fíneail ar chiontú nach mó na €1,270 agus/nó príosúnacht 6 mí agus i gcásanna áirithe fíneáil nach mó na €31,750 agus/nó príosúnacht suas go 5 bliain i gceist leis na fodhlíthe a bhaineann le truailliú uisce a shárú.

An tAcht Rialtais Áitiúil (Truailliú Uisce), 1977 Na Rialacháin (um Chaighdeáin Cáilíochta Uisce maidir le Fosfar), 1998. Forálann na rialacháin seo d’fheabhsúcháin shonracha i gcoinníollacha caighdeáin uisce in aibhneacha agus i lochanna bunaithe ar thiúchana fosfair nó ar rangú caighdeáin uisce a bhaineann leis sin. Tugann siad éifeacht do cheanglais áirithe faoi Threoir 76/464/CEE ón gComhairle.

Na hÚdaráis Áitiúla

Na hAchtanna Rialtais Áitiúil (Pleanáil agus Forbairt), 1963 - 1999

Faoin reachtaíocht teastaíonn cead pleanála d’fhoirgnimh agus do struchtúir áirithe ar an bhfeirm. Ní cheadaítear cead pleanála mura soláthraítear saoráidí oiriúnacha stórála dramhaíola.

Na hÚdaráis Áitiúla

Tá fíneáil ar chiontú de €1,905 suas go €12.7m agus/nó suas go 2 bliain príosúnachta i gceist le sárú na gceanglas reachtúil.

An tAcht um Bhainistiú Dramhaíola 1996 agus an tAcht Leasaithe, 2001 Baineann an tAcht le cosc, bainistiú agus rialú dramhaíola agus soláthraíonn sé cumhachtaí do na hÚdaráis Áitiúla go n-ullmhófaí Plean Bainistithe Cothaitheach má mheastar go mbíonn sin riachtanach. Ina theannta sin déanann an tAcht socruithe maidir le bailiú agus diúscairt ábhar dramhaíola in-athchúrsáilte, ar a n-áirítear plaistigh feirme.

Na hÚdaráis Áitiúla

Fíneáil, (a) nach mó ná €1,905 agus/nó téarma príosúnachta nach mó ná 12 mí ar chiontú go hachomair nó (b) ar chiontú nó ar díotáil fíneáil nach mó ná €12.7m agus/nó príosúnacht ar feadh téarma nach mó ná 10 bliain.

Na Rialacháin um Bainistiú Dramhaíola 1998 go 2001 (Úsáid Sloda Séarachais i dTalmhaíocht). Forordaíonn na rialacháin seo caighdeáin d’úsáid sloda séarachais i dtalmhaíocht. Túgann na Rialacháin éifeacht do Threoir 86/278 CEE ón gComhairle an 12 Meitheamh 1986 maidir leis an gcomhshaoil a

Na nÚdaráis Áitiúla

Fíneáil, (a) nach mó ná €1,905 ar chiontú go hachomair agus/nó príosúnacht ar feadh téarma nach mó ná 10 bliain, nó (b) ar chiontú nó ar díotáil fíneáil nach mó ná €12.7m agus/nó príosúnacht ar feadh téarma

293

chosaint, go háirithe an ithir, nuair a úsáidtear sloda séarachais i dtalmhaíocht.

nach mó ná 10 bliain.

294

Foráil Reachtúil An Comhlacht Feidhmithe

Pionóis

An tAcht um Thruailliú Bruscair 1997 Forálann an tAcht seo do rialú agus do chosc bruscair mar aon le haghlot áiteanna áirithe a chosc i dteannta le nithe a bhaineann leo.

Na hÚdaráis Áitiúla

(1) Fíneáil nach mó ná €1,905 ar chiontú go hachomair agus (2) ar chiontú €127/in aghaidh an lae do gach uile lá a leanfar leis an sárú.

An tAcht fán nGníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil, 1992 I dteannta leis an nGníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil a bhunú, forálann an tAcht don chomhshaol a chosaint agus do thruailliú a rialú. Tá riachtanais Cheadúnas um Rialú Comhtháite ar Thruailliú tugtha isteach i leith dianthógáil muc agus éanlaithe.

An Ghníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil

Fíneálacha ó €1,270 go €12.7m ar chiontú.

Rialacháin na gComhphobal Eorpach (Measúnú Tionchair Comhshaoil), 1989 - 1999. Éilíonn na Rialacháin Measúnú Tionchair Comhshaoil a dhéanamh maidir le fearais dianthógála muc agus éanlaithe a bhíonn os cionn teorainneacha sonraithe ó thaobh méid de. D’fhéadfadh baint a bheith ag na riachtanais chomh maith le cásanna nach sroicheann na teorainneacha ach a measann an t-údarás pleanála go bhféadfadh tionchair shuntasacha a bheith ag an tionscadal áirithe sin ar an gcomhshaol.

Na hÚdaráis Áitiúla

Fíneáil ó €1,905 go €12.7m ar chiontú.

Rialacháin na gComhphobal Eorpach (Údarú, Chur ar Mhargadh, agus Rialú Táirgí Cosanta Plandaí) 1994 - 2001 agus Rialacháin Leasaithe 2004. Sonraíonn na rialacháin seo coinníollacha agus riachtanais d’údarú táirgí cosanta plandaí a gcaithfear cloí leo agus iad á gcur ar an margadh agus iad a úsáid de réir THreoir 91/414/CEE ón gComhairle mar atá leasaithe, mar aon le forálacha iomchuí forfheidhmithe agus airgeadais.

An Roinn Talmhaíochta agus Bia

Fíneáil suas go €1,270 nó príosúnacht suas go sé mhí nó an dá cheann.

Rialacháin na gComhphobal Eorpach (Substaintí Gníomhacha i dTáirgí Cosanta Plandaí a thoirmeasc) 1981–1990

Forálann na Rialacháin seo nach féidir táirgí cosanta plandaí ina bhfuil substaintí gníomhacha áirithe a chur ar an margadh ná a úsáid ach amháin i gcásanna sonraithe.

An Roinn Talmhaíochta agus Bia

Fíneáil suas go €1,270 nó príosúnacht suas go sé mhí nó an dá cheann.

Na hAchtanna um Fhiadhúlra, 1976 agus 2001 Forálann na hAchtanna seo do chaomhnú fiadhúlra (ar a n-áirítear géim) agus chun na críche sin do chosaint créatúir fhiáine agus fásra áirithe. Cuireann Acht 1976 inter-alia ar chumas comhlacht a bhunú ar a ngairfear an Chomhairle um Fhiadhúlra agus a chuid fheidhmeanna a mhíniú agus cur ar a chumas anaclanna fiadhúlra a bhunú agus a chothabháil.

An tSeirbhís Páirceanna Náisiúnta agus Fiadhúlra

Fíneáil nach mó ná €1,905 nó príosúnacht 12 mí nó an dá cheann ar chiontú go hachomair.

Rialacháin na gComhphobal Eorpach (Gnáthóga Nádúrtha), 1997 Tugann na Rialacháin seo éifeacht do Threoir 92/43/CEE ón gComhairle ar chaomhnú fásra agus ainmhithe agus gnáthóga nádúrtha (An Treoir maidir le Gnáthóga). Tugann na Rialacháin cumhacht don Aire limistéir chaomhantais speisialta a ainmniú (speicis i mbaol agus gnáthóga speicis atá i mbaol) le cuidiú le gréasáin Pobail AE, Natura 2000.

An tSeirbhís Páirceanna Náisiúnta agus Fiadhúlra

Fíneáil nach mó ná €1,905 nó príosúnacht 6 mí nó an dá cheann ar chiontú go hachomair.

Achtanna na Séadchomharthaí Náisiúnta, 1930-1994 agus an tAcht Leasaithe, 2004 Forálann na hAchtanna seo do chosaint agus do chaomhnú séadchomharthaí náisiúnta agus do chaomhnú nithe seandálaíochta in Éirinn.

An tSeirbhís Páirceanna Náisiúnta agus Fiadhúlra

Fíneáil, (a) nach mó ná €3,000 agus/nó príosúnacht ar feadh téarma nach mó ná 6 mí ar chiontú go hachomair nó (b) fíneáil nach mó €10,000,000 agus/nó príosúnacht ar feadh téarma nach mó ná 5 bliana ar chiontú ar díotáil.

295

Leasa Ainmhithe agus Sláinteachas Foráil Reachtúil An

Comhlacht Feidhmithe

Pionóis

Rialacháin na gComhphobal Eorpach (Bainne Amh, Bainne Teaschóireáilte agus Táirgí Bunaithe ar Bhainne a Tháirgeadh go Sláinteach agus a chur ar an Margadh) 1996.

An Roinn Talmhaíochta agus Bia

Fíneáil suas go €1,905 nó príosúnacht suas go 6 mí nó an dá cheann.

An tAcht um Ghalair Ainmhithe, 1966 Forálann an tAcht seo do reachtaíocht bhunúsach chun galair ainmhnithe a rialú agus a scriosadh. Forálann an tAcht freisin d’fhógairt éigeantach a dhéanamh ar roinnt galar sonrach.

An Roinn Talmhaíochta agus Bia

An tAcht um Chosaint Ainmhithe a Choinnítear le hAghaidh Feirmeoireachta 1984. Forálann an tAcht seo do leathnú an dlí maidir le hainmhithe a chosaint, agus déanann rialáil ar chúram agus go háirithe leasa ainmhithe atá coinnithe in ionaid dhianchúraim.

An Roinn Talmhaíochta agus Bia

Fíneáil suas go €635 agus/nó príosúnacht 6 mí ar chiontú go hachomair.

Rialacháin na gComhphobal Eorpach (Cosaint d’Ainmhithe a Choinnítear le hAghaidh Feirmeoireachta), 2000 and 2006.

Tugann na Rialacháin seo éifeacht do Threoir 98/58/CE ón gComhairle maidir le hainmhithe a choinnítear chun críocha feirmeoireachta a chosaint agus éilíonn go gcinnteodh úinéirí agus coimeádaithe leasa a gcuid ainmhithe.

An Roinn Talmhaíochta agus Bia

Fíneáil suas go €5,000 agus/nó príosúnacht suas go 12 mí ar chiontú go hachomair.

Rialacháin Leasa agus Cúraim Éanlaithe Clóis (Cearca Breith), 1990 Tugann na Rialacháin seo éifeacht do Threoir 88/166/CEE ón gComhairle a leagan síos na híoscheanglais do chosaint chearca breith a choinnítear i gcásanna cúbarnaí agus i ndianchórais eile.

An Roinn Talmhaíochta agus Bia

Tá na pionóis mar a chéile leo siúd a bhaineann le hAcht um Chosaint Ainmhithe a Choinnítear le haghaidh Feirmeoireachta 1984.

Rialacháin na gComhphobal Eorpach (Leasa Muc), 1995. Leagan na Rialacháin seo síos caighdeáin maidir le cosaint muca a choinnítear i gcórais dianchúraim nó in aon chóras eile maidir le pórúchán, tógáil nó ramhrú agus tugann siad éifeacht do Threoir Uimh 91/630/CEE ón gComhairle an 19 Samhain 1991. Leis na Rialacháin leagtar síos na rialacha maidir le cóiríocht muc agus na coinníollacha ginearálta nár mhór a chomhlíonadh chun go gcinnteofaí folláine agus leasa muc.

An Roinn Talmhaíochta agus Bia

Fíneáil suas go €1905 agus/nó príosúnacht 12 mí ar chiontú go hachomair.

Rialacháin na gComhphobal Eorpach (Leasa Laonna), 1998 Tugann na Rialacháin seo éifeacht do Threoir Uimh. 91/629/CEE ón gComhairle, arna leasú le Treoir Uimh. 97/2/CE ón gComhairle. Sonraíonn siad na riachtanais chóiríochta chun laonna a thógáil agus a ramhrú. Ina theannta sin leagann siad síos rialacha maidir le haiste bia agus le hiniúchadh na laonna lena leasa agus a bhfolláine a chinntiú.

An Roinn Talmhaíochta agus Bia

Fíneáil suas go €1,905 agus/nó príosúnacht 12 mí ar chiontú go hachomair.

Rialacháin na gComhphobal Eorpach (Leasa Muc agus Laonna) 2002 Tugann na Rialacháin seo éifeacht do Threoir Uimh. 91/629/CEE ón gComhairle, arna leasú ag Treoir Uimh. 97/2/CE ón gComhairle agus ag Treoir Uimh. 91/630/CEE ón gComhairle. Sonraíonn na Rialacháin seo riachtanais chóiríochta chun muca agus laonna a thógáil agus a ramhrú. Ina theannta sin leagann siad síos rialacha maidir leis an aiste bia chuí agus le hiniúchadh na muc agus na laonna lena leasa

An Roinn Talmhaíochta agus Bia

Fíneáil nach mó ná €2,000 agus/nó príosúnacht suas go 12 mí.

296

Foráil Reachtúil An Comhlacht Feidhmithe

Pionóis

agus a bhfolláine a chinntiú. Acht na gComhphobal Eorpach 2007 Seo Acht le hAcht na gComhphobal Eorpach 1972 a leasú chun go gceadófar cionta faoi rialacháin atá faoin Acht sin a ionchúiseamh ar díotáil; do dhéanamh socrú i ndáil le forálacha de chuid na gconarthaí lena rialaítear na Comhphobail Eorpacha, agus ionstraimí de chuid institiúidí na gComhphobal Eorpach, a thrasuí faoi Achtanna an Oireachtais seachas an tAcht sin agus do dhéanamh socrú i dtaobh nithe a bhaineann leis an méid sin.

Idir-rannach Mar atá leagtha síos sna rialacháin

Rialacháin na gComhphobal Eorpach (Dea-Chleachtais Talmhaíochta maidir le hUiscí a Chosaint) 2006. Tugann na Rialacháin seo éifeacht do Threoracha Uimh. 75/442CEE, 76/464/CEE, 80/68/CEE, 91/676/CEE, 2000/60/CE agus 2003/35CE ón gComhairle. Forálann siad tacaíocht reachtúil do dhea-chleachtais talmhaíochta chun uiscí a chosaint in aghaidh truaillithe ó fhoinsí talmhaíochta.

Idir-rannach Mar atá leagtha síos sna rialacháin

297

Aguisín 5

Cúnamh Stáit

CUID III 12.A BILEOG EOLAIS FHORLÍONTACH MAIDIR LE TACAÍOCHT LE

HAGHAIDH INFHEISTIOCHTAÍ I NGABHÁLTAIS TALMHAÍOCHTA

Baineann an bhileog eolais seo le hinfheistíochtaí i ngabháltais talmhaíochta arna bplé i bpointe IV. A de na Treoirlínte Comhphobail le haghaidh Cúnaimh Stáit in earnáil na talmhaíochta agus na foraoiseachta 2007-2013.

1. CUSPÓIR AN CHÚNAIMH

1.1 Cé acu díobh seo a leanas is cuspóir don infheistíocht?

Costais táirgeachta a laghdú

Táirgeacht a fheabhsú agus a athlonnú

Caighdeán a fheabhsú

An timpeallacht nádúrtha a chaomhnú agus a fheabhsú, déanamh de réir caighdeán sláinteachais ainmhithe

Éagsúlú gníomhaíochtaí feirme a chur chun cinn

Eile (sonraigh le do thoil):

Má bhaineann an infheistíocht le haidhmeanna eile, tabhair de d’aire le do thoil gur infheistíochtaí a bhfuil ceann amháin nó níos mó de na nithe atá liostaithe thuas mar chuspóir acu, agus iad amháin, a cháilíonn le haghaidh tacaíochta le hinfheistíochtaí i ngabháltais talmhaíochta.

1.2 An infheistíochtaí simplí ionadúcháin atá i gceist sa chúnamh?

is ea ní hea Más ea, tabhair de d’aire le do thoil nach bhfuil infheistíochtaí simplí ionadúcháin cáilithe le haghaidh tacaíochta le hinfheistíochtaí i ngabháltais talmhaíochta.

298

1.3 An bhfuil baint ag an gcúnamh le hinfheistíochtaí i dtáirgí a bhfuil srianta orthu maidir le táirgeacht nó teorainneacha ann ar thacaíochta Chomhphobail d’fheirmeoirí aonair, gabháltas nó fearas próiseála faoi chomheagraíocht de chuid an mhargaidh (lena n-áirítear scéimeanna tacaíochta dhírí) atá á maoiniú ag EAGF, a mhéadódh cumas táirgeachta thar na srianta nó na teorainneacha sin?

tá níl

Más tá, tabhair de d’aire le do thoil nach féidir, faoi phointe 37 de na Treoirlínte aon chúnamh a thabhairt i leith infheistíochtaí den chineál sin.

2. TAIRBHITHE Cé bhaineann tairbhe as an gcúnamh?

Feirmeoirí Grúpaí táirgeoirí Daoine eile (sonraigh le do thoil):

……………………………………………………

3. AN RÁTA CÚNAIMH 3.1 Luaigh an ráta uasta tacaíochta poiblí le do thoil, mar chéatadán den infheistíocht

cháilithe: (a) 40 faoin gcéad i limistéir mhídheisiúla nó sna limistéir dá dtagraítear in Airteagal 36(a)(i), (ii) nó (iii) de Rialachán (CE) Uimh. 1698/2005 (uasmhéid 50 faoin gcéad);

(b) 40 faoin gcéad i réigiúin eile (uasmhéid 40 faoin gcéad)

(c) 50 faoin gcéad d’fheirmeoirí óga i limistéir mhídheisiúla nó sna limistéir dá

dtagraítear in Airteagal 36(a)(i), (ii) nó (iii) de Rialachán (CE) Uimh. 1698/2005 a dhéanann an infheistíocht taobh istigh de chúig bliana tar éis dul i mbun oibre (uasmhéid 60 faoin gcéad)

(d) 50 faoin gcéad d’fheirmeoirí óga i limistéir eile, a dhéanann an infheistíocht

taobh istigh de chúig bliana tar éis dul i mbun oibre (uasmhéid 50 faoin gcéad)

(e) sna réigiúin is imeallaí agus ar na cinn is lú de na hoileáin Aeigéacha de réir bhrí Rialachán (CEE) Uimh. 2019/93 (uasmhéid 75 faoin gcéad)

(f) le haghaidh infheistíochtaí lena ngabhann costais bhreise atá bainteach leis an timpeallacht nádúrtha a chaomhnú agus a fheabhsú nó le feabhas ar shláinteachas feirmeacha beostoic nó le dea-bhail beostoic a dhéantar taobh istigh de na teorainneacha ama chun na caighdeáin íosta atáthar i ndiaidh a thabhairt isteach a thrasuí (uasmhéid 75 faoin gcéad i limistéir mhídheisiúla nó sna limistéir dá dtagraítear in Airteagal 36(a)(i), (ii) nó (iii) de Rialachán (CE) Uimh. 1698/2005,

299

agus uasmhéid 60 faoin gcéad i limistéir eile) (g) le haghaidh infheistíochtaí lena ngabhann costais bhreise atá bainteach leis an timpeallacht nádúrtha a chaomhnú agus a fheabhsú nó le feabhas ar shláinteachas feirmeacha beostoic nó dea-bhail beostoic a dhéantar taobh istigh de thrí bliana i ndiaidh an dáta nach mór an infheistíocht a bheith údaraithe faoi reachtaíocht Chomhphobail (uasmhéid 50 faoin gcéad i limistéir mhídheisiúla nó sna limistéir dá dtagraítear in Airteagal 36(a)(i), (ii) nó (iii) de Rialachán (CE) Uimh. 1698/2005, agus uasmhéid 40 faoin gcéad i limistéir eile) (h) le haghaidh infheistíochtaí lena ngabhann costais bhreise atá bainteach leis an timpeallacht nádúrtha a chaomhnú agus a fheabhsú nó le feabhas ar shláinteachas feirmeacha beostoic nó dea-bhail beostoic, a dhéantar sa cheathrú bliain i ndiaidh an dáta nach mór an infheistíocht a bheith údaraithe faoi reachtaíocht Comhphobail (uasmhéid 25% faoin gcéad i limistéir mhídheisiúla nó sna limistéir dá dtagraítear in Airteagal 36(a)(i), (ii) nó (iii) de Rialachán (CE) Uimh. 1698/2005, agus uasmhéid 20 faoin gcéad i limistéir eile); (i) le haghaidh infheistíochtaí lena ngabhann costais bhreise atá bainteach leis an timpeallacht nádúrtha a chaomhnú agus a fheabhsú nó le feabhas ar shláinteachas feirmeacha beostoic nó dea-bhail beostoic, a dhéantar sa chúigiú bliain i ndiaidh an dáta nach mór an infheistíocht a bheith údaraithe faoi reachtaíocht Comhphobail (uasmhéid 12.5 faoin gcéad i limistéir mhídheisiúla nó sna limistéir dá dtagraítear in Airteagal 36(a)(i), (ii) nó (iii) de Rialachán (CE) Uimh. 1698/2005, agus uasmhéid 10 faoin gcéad i limistéir eile, ní féidir aon chúnamh a dheonú le haghaidh caiteachas a thabhaítear i ndiaidh an cúigiú bliain) (j) i leith caiteachais bhreise infheistíochta a dhéanann na Ballstáit sin a tháinig isteach san Aontas an 1 Bealtaine 2004 agus an 1 Eanáir 2007 faoi seach, chun Treoir 91/676/CEE a chur i ngníomh (uasmhéid 75 faoin gcéad) (k) i leith caiteachais bhreise infheistíochta a dhéantar chun Treoir 91/676/CEE a chur i ngníomh agus is ábhar do thacaíocht faoi Rialachán (CE) Uimh. 1698/2005 (uasmhéid 50 faoin gcéad i limistéir mhídheisiúla nó sna limistéir dá dtagraítear in Airteagal 36(a)(i), (ii) nó (iii) de Rialachán (CE) Uimh. 1698/2005 agus uasmhéid 40 faoin gcéad i limistéir eile)

(l) i leith infheistíochtaí a dhéanann feirmeoirí óga chun déanamh de réir caighdeán Comhphobail nó caighdeán náisiúnta atá i bhfeidhm (uasmhéid 60 faoin gcéad i limistéir mhídheisiúla nó sna limistéir dá dtagraítear in Airteagal 36(a)(i), (ii) nó (iii) de Rialachán (CE) Uimh. 1698/2005, agus uasmhéid 50 faoin gcéad i limistéir eile).

3.2 I gcás infheistíochtaí lena ngabhann costais bhreise atá bainteach leis an timpeallacht

nádúrtha a chaomhnú agus a fheabhsú nó le feabhas ar shláinteachas feirmeacha beostoic nó dea-bhail beostoic, an amhlaidh atá na costais bhreise teoranta d’infheistíochtaí atá níos mó ná na ceanglais íosta atá forordaithe ag an gComhphobal faoi láthair nó atá de réir caighdeán íosta a tugadh isteach le déanaí? An amhlaidh atá

300

siad teoranta do chostais bhreise cháilithe, agus dóibh sin amháin, i dtaca leis na cuspóirí sin gan cumas táirgeachta a bheith méadaithe dá thoradh sin?

is amhlaidh ní hamhlaidh

3.3 I gcás infheistíochtaí a dhéantar chun Treoir 91/676/CEE a chur i ngníomh an amhlaidh

nach bhfuil i méid beartaithe an chúnaimh ach costais bhreise riachtanacha agus cháilithe, agus an amhlaidh nach n-áirítear infheistíochtaí as a dtiocfaidh cumas táirgeachta méadaithe sa chúnamh?

is amhlaidh ní hamhlaidh

3.4. I gcás infheistíochtaí a dhéanann feirmeoirí óga chun caighdeáin Comhphobail nó náisiúnta atá i bhfeidhm a chomhlíonadh an amhlaidh nach bhfuil i gceist sa chúnamh ach costais bhreise de thoradh na caighdeáin sin a chur i ngníomh agus an laistigh de 36 mí i ndiaidh suiteála a tabhaíodh na costais sin?

is amhlaidh ní hamhlaidh 4. CRITÉIR CHÁILÍOCHTA

4.1 An bhfuil an cúnamh teoranta do gabháltais talmhaíochta nach bhfuil i ngátar?

tá níl

4.2 An bhfuil an cúnamh le caitheamh ar mhonarú agus ar mhargaíocht táirgí is iontamhail

ar bhainne agus táirgí bainne nó a chuirtear in ionad bhainne agus táirgí bainne?

tá níl

5 CAITEACHAS CÁILITHE

5.1 An áirítear iad seo sna caiteachais cháilithe:

maoin dhochorraithe a fhoirgniú, a fháil, nó a fheabhsú ; innealra agus trealamh lena n-áirítear bogearraí ríomhaire a cheannach nó a

léas-cheannach, suas go margadhluach na sócmhainne, gan costais a bhaineann le conradh léasa a áireamh (cáin, corrlach léasóra, ús, costais athmhaoinithe, forchostais, muirir árachais etc)

forchostais a bhaineann leis an dá chineál caiteachais roimhe (mar shampla táillí ailtire, táillí innealtóra, táillí saineolaí, staidéir indéantachta, paitinní agus ceadúnais a fháil)?

5.2. An bhfuil ceannach innealra athláimhe i gceist sa chúnamh?

tá níl

301

5.3. Má tá, an mionfhiontair agus meánfhiontair atá ar leibhéal íseal teicniúil agus caipiteal teoranta acu,agus iad sin amháin, atá cáilithe ?

is iad ní hiad

5.4 An bhfuil aon cheann díobh seo eisiata ón scéim chúnaimh: cearta táirgeachta a

cheannach, ainmhithe agus plandaí bliantúla, nó plandaí bliantúla a chur? tá níl Mura bhfuil, tabhair de d’aire le do thoil nach bhféadfar, de réir phointe 29 de na

Treorlínte, cúnamh ar bith a dheonú le haghaidh caiteachais de na cineálacha sin. 5.5 An amhlaidh nach mó ná 10 faoin gcéad an sciar de cheannach talún nach talamh chun

críocha foirgníochta sna caiteachais cháilithe don infheistíocht bheartaithe?

is amhlaidh ní hamhlaidh

Murab amhlaidh, tabhair de d’aire le do thoil gur ceann de na critéir cháilithe atá le comhlíonadh faoi phointe 29 de na Treoirlínte an uasteorainn 10 faoin gcéad. sin

6 CÚNAMH CHUN TÍRDHREACHA AGUS FOIRGNIMH THRAIDISIÚNTA A CHAOMHNÚ 6.1. An é go mbaineann an cúnamh le infheistíochtaí nó le hoibreacha caipitiúla atá

beartaithe chun gnéithe oidhreachta neamhtháirgiúla atá suite ar ghabháltais talmhaíochta a chaomhnú?

is é ní hé

6.1.1. Más é, cad é an ráta beartaithe cúnaimh (uasmhéid: 100 faoin gcéad):

……………………………

6.1.2 An áirítear luach saothar as obair an fheirmeora nó a oibrithe sna caiteachais

cháilithe?

áirítear ní áirítear

… 6.1.3 Má áirítear, an amhlaidh nach rachaidh an luach saothar seo thar uasmhéid €10,000

in aghaidh na bliana?

is amhlaidh ní hamhlaidh

6.1.4 Murab amhlaidh, tabhair cúiseanna le dul thar an teorainn thuas le do thoil.

302

Tá cúnamh deontais iníoctha ar obair infheistíochta chríochnaithe a chomhlíonann sonraíochtaí teicniúla na Roinne le haghaidh foirgneamh den sórt sin. Is féidir leo sin dul thar shuim €10,000.

6.2. An é go mbaineann an cúnamh le hinfheistíochtaí nó le hoibreacha caipitiúla atá

beartaithe chun gnéithe oidhreachta sócmhainní táirgiúla ar fheirmeacha a chaomhnú?

is é ní hé

6.2.1. Más é, an bhfuil aon mhéadú ar chumas táirgeachta na feirme i gceist san

infheistíocht?

tá níl 6.2.2 Cad iad na rátaí cúnaimh uasta atá beartaithe don chineál seo infheistíochta?

Infheistíochtaí nach méadaíonn cumas:

An ráta uasta atá beartaithe le haghaidh limistéar mídheisiúl nó na limistéir dá dtagraítear in Airteagal 36(a)(i), (ii) nó (iii) de Rialachán (CE) Uimh. 1698/2005 (uasmhéid 75 faoin gcéad): An ráta uasta atá beartaithe le haghaidh limistéar eile (uasmhéid 60 faoin gcéad):

Infheistíochtaí a mhéadaíonn cumas:

An ráta uasta atá beartaithe i gcásanna ina n-úsáidtear ábhair chomhaimseartha (uasmhéid: féach pointe 3.1): …………………. An ráta uasta atá beartaithe i gcásanna ina n-úsáidtear ábhair thraidisiúnta, mar chéatadán den chostas breise (uasmhéid 100 faoin gcéad): …………..

7 FOIRGNIMH FHEIRME A ATHSHUÍOMH CHUN LEAS AN PHOBAIL

7.1. An mar gheall ar dhíshealbhú an t-athshuíomh?

is ea ní hea

7.2. Ar chóir na foirgnimh a athshuíomh ar fhoras leas an phobail a shonraítear sa bhonn

dlí?

ba chóir níor chóir Tabhair de d’aire le do thoil nach mór cad é leas an phobail a dhéantar tríd an athshuíomh a bheith mínithe sa bhonn dlí.

303

7.3. An é nach bhfuil san athshuíomh ach saoráidí láithreacha a dhíchoimeáil, a thabhairt

chun siúil agus a atógáil?

is é ní hé 7.3.1. Más é, cad é an ráta cúnaimh? (uasmhéid 100 faoin gcéad)

……………………………………………………. 7.4. An mbeidh saoráidí agus trealamh níos nua-aimseartha ag an bhfeirmeoir mar gheall

ar an athshuíomh?

beidh ní bheidh

7.4.1. Más rud é go mbeidh, cad é an rannchuid a íocann an feirmeoirí féin, mar chéatadán de luach breise na saoráidí tar éis an athshuímh?

I limistéir mhídheisiúla nó i limistéir dá dtagraítear in Airteagal 36(a)(i), (ii) nó

(iii) de Rialachán (EC) Uimh. 1698/2005 ( íosmhéid 50 faoin gcéad) …………………………

I limistéir eile (íosmhéid 60 faoin gcéad) …………………………………..

Feirmeoirí óga i limistéir mhídheisiúla nó sna limistéir dá dtagraítear in Airteagal 36(a)(i), (ii) nó (iii) de Rialachán (EC) Uimh. 1698/2005 (íosmhéid 45 faoin gcéad)

…………………………………… Feirmeoirí óga i limistéir eile (íosmhéid 55 faoin gcéad)

7.5. An mbeidh méadú ar chumas táirgeachta mar gheall ar athshuíomh?

beidh ní bheidh

7.5.1. Má bhíonn, cad é an rannchuid a íocann an feirmeoir féin, mar chéatadán den

chaiteachas a bhaineann leis an méadú?

I limistéir mhídheisiúla nó sna limistéir dá dtagraítear in Airteagal 36(a)(i), (ii) nó (iii) de Rialachán (CE) Uimh. 1698/2005 ( íosmhéid 50 faoin gcéad) …………………………

I limistéir eile (íosmhéid 60 faoin gcéad) …………………………………..

Feirmeoirí óga i limistéir mhídheisiúla nó sna limistéir dá dtagraítear in Airteagal 36(a)(i), (ii) nó (iii) de Rialachán (CE) Uimh. 1698/2005 ( íosmhéid 45 faoin gcéad) …………………………

Feirmeoirí óga i limistéir eile (íosmhéid 55 faoin gcéad)

304

8 EOLAS EILE

8.1. An bhfuil na doiciméid a léiríonn conas atá an beart cúnaimh stáit i gcomhréir leis an

gclár (na cláir) forbartha tuaithe iomchuí áirithe i dteannta an fhógra?

tá níl Má tá, soláthraigh na doiciméid anseo thíos le do thoil nó in iarscríbhinn leis an mbileog eolais fhorlíontach seo (Féach leathanach 79 den chlár seo faoin mbeart faoi nuachóiriú gabháltas talmhaíochta.) ...........................................................................................................................

Mura bhfuil, tabhair de d’aire le do thoil nach mór na doiciméid seo a sholáthar faoi phointe 26 de na Treoirlínte.

8.2. An bhfuil doiciméid i dteannta an fhógra a léiríonn go bhfuil an tacaíocht dírithe ar

chuspóirí atá sainmhínithe go soiléir de réir riachtanas sainaitheanta struchtúracha agus críche agus míbhuntáistí struchtúracha?

tá níl

Má tá, soláthraigh na doiciméid anseo thíos le do thoil nó in iarscríbhinn leis an mbileog eolais fhorlíontach seo. (Féach leathanach 79 den chlár seo faoin mbeart faoi nuachóiriú gabháltas talmhaíochta.) ............................................................................................................... Mura bhfuil, tabhair de d’aire le do thoil nach mór na doiciméid seo a sholáthar faoi phointe 36 de na Treoirlínte.

305

Cuid III.12. D

Bileog Eolais Fhorlíontach ar Chúnamh mar Chúiteamh i Míbhuntáiste i Limistéir Áirithe

Ní mór an fhoirm seo a úsáid chun fógra a thabhairt faoi chúnamh a bhfuil aidhm leis cúiteamh i míbhuntáistí nádúrtha i limistéir áirithe arna phlé i bpointe IV.D. de na Treoirlínte Comhphobail le haghaidh cúnaimh Stáit in earnáil na talmhaíochta agus na foraoiseachta 2007-2013. 1. ceisteanna is iomchuí maidir le gach fógra i dtaobh cúnaimh mar chúiteamh ar

mhíbhuntáistí i limistéir áirithe 1. Cuir síos ar an míbhuntáiste atá i gceist:

In Éirinn tugtar limistéir faoi mhíbhuntáiste ar Limistéir Mhídheisiúla (LFA) agus aicmítear iad faoi láthair faoi Rialachán (CE) Uimh. 1257/1999 ón gComhairle (arna leasú le Rialachán (CE) Uimh. 1698/2005 ón gComhairle), a bhíonn ag plé le tacaíocht d’fhorbairt tuaithe. Is iad atá sna limistéir sin (i) limistéir atá i mbaol a dtréigthe agus ina bhfuil caomhnú na tuaithe fíor-riachtanach (Airteagal 19) agus (ii) limistéir a bhfuil míbhuntáistí sonracha orthu (Airteagal 20), e.g. is oileáin iad agus tá drochphoitéinseal san ithir. Roinntear na Limistéir Mhídheisiúla sin faoi (i) sna haicmí seo:

tuairim is 4.075 milliún heicteár de Limistéir Atá go Mór faoi Mhíbhuntáiste agus,

tuairim is 1.053 milliún heicteár de Limistéir Nach bhfuil Chomh Mór faoi Mhíbhuntáiste

I gcás (ii) tá tuairim is 0.027 milliún heicteár de limistéir Chois Cósta a bhfuil Míbhuntáistí Sonracha ag gabháil leo.

Taobh istigh de na Limistéir Atá go Mór faoi Mhíbhuntáiste agus na Limistéir Nach bhfuil Chomh Mór faoi Mhíbhuntáiste tá 1.501 milliún heicteár talún ainmnithe mar Innilt Sléibhe, toisc é a bheith ar dhroch-chaighdeán, (go hiondúil is gléireach nó móin é le draenáil bhactha agus pH íseal ann agus é mí-oiriúnach ar fad le haghaidh táirgeachta curaíochta d’aon chineál) áit a bhfásann fásra ar bheagán fiúntais (fraocha, seiscí, raithneach agus caonach). D’ainneoin gur ar thalamh ard is gnách a bhíonn Innilt Sléibhe, is i bportaigh ísealchríche cuid acu freisin, toisc go mbíonn a n-ithir ag teacht go díreach leis an tuairisc sin.

2. Cruthúnas a thabhairt nach dtarlóidh de bharr an méid cúitimh a íocfar go bhfaighidh

feirmeoirí aon róchúiteamh i dtionchar na míbhuntáistí:

306

San Iarscríbhinn a ghabhann le Rialachán (CE) Uimh. 1257/1999 ón gComhairle tugtar rátaí íosta agus rátaí uasta i leith Liúntas Cúitimh. Is iad na rátaí i gcás na hÉireann ná €25 (íosta) agus €200 (uasta). Seo a leanas na rátaí beartaithe in aghaidh an heicteáir foráiste don bhliain 2007:

• Innilt Sléibhe: €109.71 • Limistéir Atá go Mór faoi Mhíbhuntáiste: €95.99 • Limistéir Nach bhfuil Chomh Mór faoi Míbhuntáiste: €82.27

Toisc gurb ionann na rátaí sin agus 41 faoin gcéad, 48 faoin gcéad agus 55 faoin gcéad faoi seach den chúiteamh uasta is iníoctha, agus toisc go n-éiríonn leis an Scéim Liúntas Cúitimh Limistéir na cuspóirí seo a leanas a bhaint amach:

a chinntiú go leantar d’úsáid talmhaíochta a bhaint as an talamh agus sa tslí sin

cuidiú le caomhnú pobail tuaithe inmharthana an tuath a chaomhnú córais feirmeoireachta inbhuanaithe, a chuireann riachtanais cosanta

timpeallachta san áireamh a chur chun cinn

tá Údaráis na hÉireann sásta nach bhfuil aon róchúiteamh á íoc. 3. Má tá limistéir faoi mhíbhuntáiste ann ina bhfuil difear idir meántionchair

míbhuntáiste in aghaidh an heicteáir ar fheirmeacha inchomparáide, ag léiriú go bhfuil leibhéal na n-íocaíochtaí cúitimh comhréireach le tionchar eacnamaíochta na míbhuntáistí i limistéir éagsúla:

In Éirinn, tá na tailte atá suite laistigh de gach ceann de na trí chineál éagsúla de Limistéir Mhídheisiúla aonchineálach tríd is tríd maidir leis an méid míbhuntáiste i ngach ceann de na trí chineál limistéar. Mar sin, ní ann don chineál difríochtaí dá dtagraítear thuas.

4. An féidir leis an duine tionchar eacnamaíochta an mhíbhuntáiste bhuain a chasadh?

is féidir ní féidir

Más féidir, tabhair de d’aire le do thoil nach bhféadfar ach an tionchar eacnamaíochta atá ag míbhuntáistí buana a chur san áireamh chun méid na n-íocaíochtaí cúitimh a íoc. Ní fhéadfar míbhuntáistí struchtúracha ar féidir iad a fheabhsú trí nuachóiriú feirmeacha nó trí fhachtóirí amhail cánacha, fóirdheontais nó cur i ngníomh an Chomhbheartais Talmhaíochta a chur san áireamh. Murar féidir, mínigh cad é an fáth nach féidir leis an duine tionchar eacnamaíochta atá ag an míbhuntáiste buan a chasadh:

In Éirinn tá geall le 75 faoin gcéad den limistéar iomlán talún ainmnithe mar Limistéar Mídheisiúil. Saothraíonn na feirmeoirí ioncaim feirme níos ísle mar gheall ar na míbhuntáistí nádúrtha buana a chuireann as do ghabháltais sna limistéir sin don chuid is mó agus daingnítear an méid sin toisc costais táirgeachta a bheith níos airde ná mar is gnách agus/nó aschur a bheith níos ísle ná mar is gnách. Dá thoradh sin, bhí claonadh ann

307

talamh a thréigean sna limistéir sin toisc líon mór daoine a bheith ag fágáil limistéir tuaithe, den chuid is mó, agus bhí tionchar diúltach aige sin ar inmharthanacht pobal tuaithe agus ar chaomhnú na tuaithe. Creideann Údaráis na hÉireann nárbh fhéidir tionchar eacnamaíochta diúltach atá ar mhaireachtáil i limistéir den sórt sin a chasadh nó a chasadh go páirteach, murach an córas Liúntas Cúitimh atá i ngníomh in Éirinn ó bhí 1975 a bheith ann.

An dtiocfadh leat a shonrú chomh mór is atá na feirmeacha a bhainfidh tairbhe as na híocaíochtaí seo? Feirmeacha beaga iad seo de ghnáth ina mbíonn 27 heicteár ar an meán agus is drochthalamh is mó a bhíonn iontu.

5. An é go gcinntear méid an chúitimh trí mheán-ioncam feirmeacha in aghaidh an

heicteáir i limistéir faoi mhíbhuntáiste a chur i gcomparáid le hioncam feirmeacha ar aon mhéid leo a tháirgeann na táirgí céanna i limistéir nach bhfuil faoi mhíbhuntáiste sa Bhallstát céanna, nó nuair a mheastar gur limistéir faoi mhíbhuntáiste atá i mBallstát go hiomlán, le hioncam feirmeacha ar an mhéid chéanna i limistéir den tsamhail chéanna i mBallstáit eile inar féidir comparáid a bhfuil brí leis a dhéanamh idir na dálaí táirgeachta ann agus iad sin sa chéad Bhallstát? Is é an t-ioncam a chuirfear san áireamh maidir leis sin ná ioncam díreach ó fheirmeoireacht agus tá sé le tabhairt faoi deara nach dtugtar aird ar chánacha a íoctar ná ar fhóirdheontais a fhaightear.

is é ní hé

Cuir síos ar an dóigh a ndearnadh an chomparáid.

Is é atá sa mheán-ioncam in aghaidh an heicteáir i Limistéir Mhídheisiúla 66 faoin gcéad den ioncam i Limistéir nach bhfuil faoi Mhíbhuntáiste. Ardaíonn an figiúr sin go 81 faoin gcéad ar an meán nuair a chuirtear na Liúntais Chúitimh san áireamh. Faightear na figiúir sin ó shonraí ón Suirbhé Bliantúil ar Fheirmeacha agus úsáideann Údaráis na hÉireann iad chun an meán-Ioncam Feirme Teaghlaigh a chinneadh. Is é Teagasc (Údarás Forbartha Talmhaíochta agus Bia na hÉireann) a stiúrann an suirbhé agus déantar coigeartuithe i leith ioncaim ó fhóirdheontais feirme.

6. An bhfuil tacaíocht faoi Airteagal 13, 14 and 15 de Rialachán (CE) Uimh. 1257/1999 ón

gComhairle i dteannta an bhirt chúnaimh?

tá níl 7. An féidir leat a dhearbhú nach rachaidh an tacaíocht iomlán a dheonófar don

fheirmeoir thar an méid a chinnfear de réir Airteagal 15 de Rialachán No 1257/1999?

is féidir ní féidir

Sonraigh an méid

308

€200 an t-uasmhéid de Liúntas Cúitimh is iníoctha (Airteagal 15(3) – féach an Iarscríbhinn ar Thábla Méideanna) Rátaí beartaithe don bhliain 2007: Innilt Sléibhe: €109.71 Limistéir Atá go Mór faoi Mhíbhuntáiste: €95.99 Limistéir Nach bhfuil Chomh Mór faoi Mhíbhuntáiste: €82.27 Murar féidir , tabhair de d’aire le do thoil nach féidir leis an uasmhéid cúnaimh is féidir a dheonú ar mhodh liúntais chúitimh dul thar an méid thuas de réir phointe 72 de na Treoirlínte Talmhaíochta.

8. An bhfuil foráil sa bheart nach mór na critéir cháilitheachta seo a leanas a

chomhlíonadh?

Ceanglaítear ar fheirmeoirí feirmeoireacht a dhéanamh i limistéar talún íosta (sonraigh an limistéar íosta le do thoil)

Trí heicteár foráiste

Ní mór d’fheirmeoirí geallúint a thabhairt gabháil d’fheirmeoireacht i limistéar mídheisiúil go ceann cúig bliana ar a laghad ón gcéad uair a íoctar liúntas cúitimh.

Ní mór d’fheirmeoirí na caighdeáin shainordaitheacha iomchuí a bunaíodh de bhun Airteagal 4 agus 5 de Rialachán (CE) No 1782/2003 agus Iarscríbhinní III and IV a ghabhann leis, a chur chun feidhme chomh maith le ceanglais íosta le haghaidh úsáid leasúchán agus táirgí cosanta plandaí agus ceanglais shainordaitheacha eile atá bunaithe le reachtaíocht náisiúnta agus atá aitheanta sa chlár forbartha tuaithe

ní mór ní gá

9. An bhfuil foráil sa bheart go gcuirfear na pionóis dá bhforáiltear faoi cheist 4 i bhfeidhm,

má bhacann úinéir nó sealbhóir na n-ainmhithe nuair atá iniúchtaí á ndéanamh agus nuair atá na samplaí riachtanacha á dtógáil le linn pleananna náisiúnta monatóireachta iarmhar a chur chun feidhme nó nuair atá na himscrúduithe agus seiceálacha dá bhforáiltear faoi Threoir 96/23/CE á ndéanamh,

tá níl

10. I gcás na scéimeanna cúnaimh a bheidh fós i bhfeidhm ar an dáta a thiocfaidh Airteagal

37 agus 88(3) de Rialachán ón (CE) No 1698/2005 ón gComhairle i bhfeidhm, an leasófar an scéim chúnaimh chun bheith de réir fhorálacha na n-airteagal sin amhail ón dáta sin?

leasófar ní leasófar

309

Mura leasófar, tabhair de d’aire le do thoil go ndéanfar, ón uair a thiocfaidh Airteagal 37 agus 88(3) den Rialachán thuasluaite i bhfeidhm, rialacha nua a chur chun feidhme maidir le bearta a bhfuil aidhm acu cúiteamh i míbhuntáistí nádúrtha i limistéir áirithe agus go gcaithfear críoch a chur le bearta cúnaimh nach gcomhlíonann critéir go léir na nAirteagal seo agus aon rialacha forfheidhmiúcháin a ghlacann an Chomhairle nó an Coimisiún.

310

2 Eolas Eile An bhfuil doiciméid a léiríonn go bhfuil cúnamh Stáit de réir an phlean Forbartha Tuaithe iomchuí agus comhtháite leis i dteannta an fhógra?

tá níl

Má tá, soláthraigh na doiciméid sin anseo thíos nó in iarscríbhinn a ghabhann leis an mbileog eolais fhorlíontach seo le do thoil.

Féach Beart 212 [Íocaíochtaí le Feirmeoirí i Limistéir faoi Mhíbhuntáiste, seachas Limistéir Shléibhe (Scéim Liúntas Cúitimh le haghaidh Limistéir Mhídheisiúla)].

311

ÍOCAÍOCHTAÍ NATURA 2000 AGUS ÍOCAÍOCHTAÍ NASCTHA LE TREOIR 2006/60/CE

Ní mór do Bhallstáit an fhoirm seo a úsáid chun cúnamh faoi íocaíochtaí Natura 2000 agus íocaíochtaí nasctha le Treoir 2000/60/CE a chur in iúl de réir mar a ndéileáiltear leis i gCuid IV.C.3 de Threoirlínte an Chomhphobail ar chúnamh Stáit san earnáil talmhaíochta agus foraoiseachta 2007 go 2013 1. Cuspóir an bhirt 1.1.1 An bhfuil sé mar aidhm ag an mbeart cúiteamh a thabhairt d’fheirmeoirí do chostais a

tabhaíodh agus d’ioncam tarscaoilte mar thoradh ar mhíbhuntáistí sna réimsí a bhaineann le Treoracha 79/409/CEE, 92/43/CEE agus 2000/60CE a chur i bhfeidhm?

Tá Níl

1.1.2 Mura bhfuil, tabhair de d’aire le do thoil nach gceadaíonn Cuid IV.C.3 de na

Treoirlínte Talmhaíochta do chúnamh mar chúiteamh do chostais ach amháin dóibh sin a bhaineann leis na míbhuntáistí a bhaineann le Treoracha 79/409/CEE, 92/43/CEE agus 2000/60/CE a chur i bhfeidhm.

2. Critéir incháilitheachta 2.1 An bhfuil costais tabhaithe agus ioncam tarscaoilte mar thoradh ar mhíbhuntáistí sna

réimsí a bhaineann le Treoracha 79/409/CEE, 92/43/CEE agus 2000/60/CE a chur i bhfeidhm?

Tá Níl

2.1.1. Má tá, tabhair na mionsonraí go léir, le do thoil, maidir leis na forálacha iomchuí den Treoir/de na Treoracha atá i gceist.

Airteagal 1, 2, 3, 4, 5, 7, 8, Threoir 79/409 ón gComhairle.

Airteagal 1, 2, 3(3), 6, 10, 13, 15, 22(b) Threoir 92/43 ón gComhairle.

Féach, freisin, gníomhartha infhógartha in Aguisín 2 den RDP.

2.1.2. Mura bhfuil, tabhair de d’aire le do thoil nach gceadaíonn Cuid IV.C.3 de na Treoirlínte Talmhaíochta do chúnamh mar chúiteamh do chostais eile ach amháin dóibh siúd a eascraíonn as míbhuntáistí a bhaineann le Treoracha 79/409/CEE, 92/43/CEE agus 2000/60/CE a chur i bhfeidhm.

2.2 Ag eascairt ón Treoir/ó na Treoracha, an bhfuil na híocaíochtaí cúitimh riachtanach chun fadhbanna sonracha a réiteach?

X

X

312

Tá Níl

2.2.1 Má tá, mínigh, le do thoil, cén fáth an bhfuil an beart seo riachtanach. Bíonn torthaí eacnamaíochta laghdaithe don fheirmeoir mar thoradh ar na srianta ar chleachtais feirmeoireachta ar láithreáin Natura 2000. Tá fíor-riosca ann go dtréigfí an talamh agus nach mbeadh aon ghníomhaíocht feirmeoireachta ar siúl. Bheadh mar thoradh air sin go gcaillfí an ghnáthóg go hiomlán agus mar sin tá sé riachtanach an beart seo a chur ar bun.

2.2.2. Mura bhfuil, tabhair de d’air le do thoil nach féidir, de réir Chuid IV.C.3 na dTreoracha Talmhaíochta, aon íocaíochtaí a údarú ach amháin íocaíochtaí atá riachtanach chun fadhbanna sonracha a eascraíonn ó na Treoracha sin a réiteach.

2.3 An bhfuil an tacaíocht á deonú le haghaidh oibleagáidí a théann thar oibleagáidí traschomhlíonta agus sin amháin?

Tá Níl

2.3.1. Mura bhfuil, tabhair údar maith dá comhoiriúnacht le forálacha Chuid IV.C.3 na

dTreoracha Talmhaíochta.

…………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………

2.4 An bhfuil an tacaíocht á deonú le haghaidh oibleagáidí a théann thar choinníollacha a leagtar amach ag Airteagal 5, Rialachán (EC) Uimh. 1782/2003 ón gComhairle?

Tá Níl

2.4.1 Mura bhfuil, tabhair údar maith dá comhoiriúnacht le forálacha Chuid IV.C.3 na

dTreoracha Talmhaíochta.

………………………………………………………………………………...

…………………………………………………………………………………

X

X

X

313

2.5 An bhfuil deonú an chúnaimh ag sárú an phrionsabail go n-íocann an truaillitheoir?

Tá Níl

2.5.1 Má tá, tabhair na gnéithe ar fad a thugann údar maith dá chomhoiriúnacht le forálacha

Chuid IV.C.3 na dTreoracha Talmhaíochta agus go bhfuil sé eisceachtúil, sealadach agus céimlaghdaitheach.

3 Méid an chúnaimh

3.1.1 Sonraigh le do thoil an t-uasmhéid cúnaimh, bunaithe ar an limistéar talmhaíochta úsáidte (UAA):

Tá íocaíocht de €77/heic beartaithe. (féadfaidh tairbhithe íocaíocht comhshaoil talmhaíochta a tharraingt faoi Bheart 214 ina theannta sin) maidir le láithreáin Natura 2000 atá faoi úinéireacht phríobháideach

Tá íocaíocht de €282/heic beartaithe maidir le láithreáin coimíneachta Natura. Níl tairbhithe i dteideal aon íocaíocht comhshaoil talmhaíochta a tharraingt ar an talamh Natura 2000 faoi bheart 214.

(íocaíocht uasta tosaigh Natura 2000 do thréimhse nach faide ná cúig bliana de 500 EUR/heicteáir UAA)

Tá íocaíocht de €77/heic beartaithe. (féadfaidh tairbhithe íocaíocht comhshaoil talmhaíochta a tharraingt faoi Bheart 214 ina theannta sin) maidir le láithreáin Natura 2000 atá faoi úinéireacht phríobháideach

Tá íocaíocht de €282/heic beartaithe maidir le láithreáin coimíneachta Natura. Níl tairbhithe i dteideal aon íocaíocht comhshaoil talmhaíochta a tharraingt ar an talamh Natura 2000 faoi bheart 214.

(gnáthíocaíocht uasta Natura 2000 de 200 EUR/heicteáir UAA)

X

X

X

314

Níl aon íocaíocht beartaithe do ghníomhartha faoin treoir seo faoi láthair. Beidh aon íocaíocht a bheidh beartaithe amach anseo faoi réir leasú an chláir agus cuirfear in iúl í mar chúnamh stáit ag an tráth sin.

(socraítear an t-uasmhéid tacaíochta atá nasctha le Treoir 2000/60/CE faoi réir an nós imeachta dá dtagraítear in Airteagal 90 (2), Rialachán (CE) Uimh. 1698/2005)

3.1.2 Maidir le híocaíochtaí nasctha le Treoir 2000/60/CE tabhair mionsonraí breise le do thoil.

Níl aon íocaíocht beartaithe faoin treoir seo.

3.1.3 Má tá sé i gceist agat méid cúnaimh níos airde a dheonú, tabhair údar maith lena chomhoiriúnacht le forálacha Chuid IV.C.3 na dTreoirlínte Talmhaíochta agus Airteagal 38, Rialachán (CE) Uimh. 1698/2005 (1).

Tá íocaíocht de €282/heic beartaithe maidir le láithreáin coimíneachta Natura. Níl tairbhithe i dteideal aon íocaíocht comhshaoil talmhaíochta a tharraingt ar an talamh Natura 2000 faoi bheart 214.

3.1.4 Mínigh, le do thoil, na bearta arna dtabhairt fúthu lena chinntiú go mbeidh íocaíochtaí socraithe ag leibhéal a sheachnóidh ró-chúiteamh

Féach Aguisín 2 den RDP.

4 Eolas Eile

An bhfuil na doiciméid a léiríonn go bhfuil an cúnamh Stáit ag teacht le agus comhleanúnach leis an bplean Forbartha Tuaithe iomchuí ag gabháil leis an bhfógra?

Tá Níl

Má tá, cuir na doiciméid sin ar fáil anseo le do thoil, nó in iarscríbhinn leis an mbileog eolais fhorlíontach seo.

Féach Beart 213 (íocaíochtaí Natura 2000 agus íocaíochtaí atá nasctha le Treoir 2000/60/CE) an RDP.

X

X

315

Mura bhfuil, tabhair de d’aire, le do thoil, go n-iarrtar na doiciméid seo i gcomhréir le pointe 26 de na treoirlínte talmhaíochta.

316

Tag: Íocaíochtaí comhshaoil talmhaíochta (Scéim um Chosaint na Timpeallachta Tuaithe (REPS) agus Feirmeoireacht Orgánach).

Bileog Eolais Breise ar chúnamh Comhshaoil Talmhaíochta agus ar

chúnamh leasa ainmhithe

Caithfear an fhoirm seo a úsáid chun aon bheart cúnaimh stáit a chur in iúl chun tacú le modhanna táirgeachta talmhaíochta atá leagtha amach chun an comhshaol a chosaint agus chun an tuath a chothabháil (comhshaol talmhaíochta) nó chun leas ainmhithe a fheabhsú de réir mar a chuimsíonn pointe IV.C. de Threoirlínte an Chomhphobail maidir le cúnamh Stáit san earnáil talmhaíochta agus foraoiseachta 2007-2013 (a ghairmfear "na treoirlínte" ina dhiaidh seo) agus airteagal 39 agus 40 de Rialachán (CE) Uimh. 1698/2005 ón gComhairle² . • An mbaineann an beart le cúiteamh d’fheirmeoirí a thugann gealltanais chomhshaoil

talmhaíochta as a stuaim féin (airteagal 39(2) de Rialachan (CE) Uimh. 1698/2005 ón gComhairle?

baineann ní bhaineann

Má bhaineann, déan tagairt, le do thoil, don chuid den SIS seo a bhaineann le ‘cúnamh do ghealltanais chomhshaoil talmhaíochta’.

• An mbaineann an beart le cúiteamh d’fheirmeoirí a thugann gealltanais leas ainmhithe as a stuaim féin (airteagal 40(1) de Rialachán (CE) Uimh. 1698/2005 ón gComhairle?

baineann ní bhaineann

Má bhaineann, déan tagairt, le do thoil, don chuid den SIS seo a bhaineann le ‘cúnamh do ghealltanais leasa ainmhithe’.

• An mbaineann an cúnamh le hinfheistíochtaí comhshaoil agus sin amháin (pointe 62 de na treoirlínte)?

baineann ní bhaineann

Má bhaineann, déan tagairt, le do thoil, don chuid den SIS seo a bhaineann le ‘Cúnamh infheistíochta san earnáil talmhaíochta’.

• An bhfuil cuspóirí eile i gceist leis an gcúnamh comhshaoil, mar oiliúint agus seirbhísí comhairliúcháin chun cabhrú le táirgeoirí talmhaíochta (pointe IV.K de na treoirlínte)?

tá níl

Má tá, déan tagairt, le do thoil, don SIS a bhaineann le pointe IV.K de na treoirlínte.

• Eile

Tabhair tuairisc iomlán ar an mbeart/ar na bearta, le do thoil

• An bhfuil na doiciméid a léiríonn go bhfuil an cúnamh Stáit ag teacht le agus

comhleanúnach leis an bplean Forbartha Tuaithe iomchuí ag gabháil leis an bhfógra?

tá níl

317

Má tá, cuir na doiciméid sin ar fáil anseo le do thoil, nó in iarscríbhinn leis an mbileog eolais fhorlíontach seo.

Tá an cúnamh ag teacht le agus comhleanúnach le Beart 214 den Phlean Forbartha Tuaithe. Tá na doiciméid riachtanacha leagtha amach faoi Bheart 214 (íocaíochtaí comhshaoil talmhaíochta (Scéim um Chosaint na Timpeallachta Tuaithe (REPS) agus Feirmeoireacht Orgánach) d’Ais 2 den RDP.

Mura bhfuil, tabhair de d’aire le do thoil go n-iarrtar na doiciméid seo i gcomhréir le pointe 26 de na treoirlínte talmhaíochta.

318

Cúnamh do ghealltanais Chomhshaoil Talmhaíochta (pointe IV.C.2 de na treoirlínte)

1. cuspóir an bhirt

Cén ceann de na sainchuspóirí seo a leanas a chuireann an beart tacaíochta chun cinn?

Slite chun talamh talmhaíochta a úsáid a bheidh comhoiriúnach le cosaint agus feabhsú a dhéanamh ar an gcomhshaol, ar an tírdhreach agus a ghnéithe, ar acmhainní nádúrtha, ar an ithir agus éagsúlacht ghéiniteach agus le costais táirgeachta a laghdú

Fairsingiú feirmeoireachta ar shlí nach ndéanfaidh dochar don chomhshaol agus bainistiú ar chórais féaraigh lagdhianais, táirgeadh a fheabhsú agus a ath-imscaradh

Timpeallachtaí feirmeoireachta lena mbaineann ardluach ó thaobh an nádúir agus atá i mbaol a chaomhnú agus cur le caighdeán

An tírdhreach agus gnéithe stairiúla ar thalamh talmhaíochta a chothabhail Pleanáil comhshaoil a úsáid i gcleachtas feirmeoireachta.

Mura bhfuil an beart dírithe ar aon cheann de na cuspóirí thuas, léirigh, le do thoil, cad iad na cuspóirí a ndírítear orthu ó thaobh chosaint chomhshaoil? (Cur isteach tuairisc mhionsonraithe le do thoil) ………………………………………………………………………… Má feidhmíodh an beart atá i gceist san am atá caite, cad iad na torthaí ó thaobh chosaint chomhshaoil? Tá feirmeoireacht á déanamh ar bhreis agus dhá mhilliún heicteár de thalamh talmhaíochta ag beagnach 60,000 feirmeoir, chuig caighdeáin comhshaoil a théann níos faide ná riachtanais rialacháin 1782/2003. Chuir REPS le feasacht ar an ngaol idir gníomhaíocht feirmeoireachta agus an comhshaol níos leithne i measc an phobail feirmeoireachta. D’éirigh go maith leis an scéim ó thaobh chosaint gnáthóige agus uiscechúrsaí. D’éirigh go maith léi i dtéarmaí bithéagsúlachta freisin trí fhálta sceach nua agus imill páirce neamhshaothraithe a bhunú, trí ghnáthóga fiadhúlra a chruthú agus trí bharra a sholáthar d’éin a itheann síolta. Léiríonn an tábla thíos na príomhnithe forghníomhacha atá bainte amach ó leasaíodh an clár i 2004.

BILEOG SONRAÍ REPS 2006

2A Móinéar Tirim 6889.309 heic faoi chonradh

2B SP Féar Saibhir 11,793,646 heic faoi chonradh

4B Crainn a Chur 221,666 crann faoi chonradh lena gcur

4C Conairí Dúlra 17,296 – rannpháirtithe a roghnaigh cur le himill pháirceanna

319

7A Imill Bhufair Seandálaíochta 37,782m d’imill bhreise faoi chonradh

4A Gnáthóg Nua 13,696.934 heic faoi chonradh lena gcruthú

5A Fálta Sceach a Athnuachan Thart ar 2,700km d’fhálta sceach faoi chonradh lena n-athnuachan

5B Fálta Sceach Nua a Bhunú Thart ar 4000km d’fhálta sceach nua faoi chonradh lena mbunú

2. Critéir incháilitheachta

2.1. An mbeidh an cúnamh deonaithe ar fheirmeoirí agus/nó bainisteoirí talún eile (Airteagal 39(2), Rialachán (CE) Uimh. 1698/2005) a thugann gealltanais chomhshaoil talmhaíochta do thréimhse idir cúig bliana agus seacht mbliana, agus orthu sin amháin?

beidh ní bheidh

2.2. An mbeidh tréimhse níos giorra nó níos faide riachtanach maidir le gach cineál gealltanais nó maidir le cineálacha faoi leith?

beidh ní bheidh Más rud é go mbeidh, tabhair na cúiseanna atá mar údar maith don tréimhse sin le do

thoil …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

2.2.1. Cinntigh, le do thoil, nach mbronnfar aon chúnamh mar chúiteamh ar ghealltanais chomhshaoil talmhaíochta nach dtéann níos faide ná na caighdeáin éigeantacha iomchuí a bunaíodh de bhun Airteagal 4 agus 5, agus Iarscríbhinn III agus IV de Rialachán (CE) Uimh. 1782/2003, chomh maith le riachtanais íosta maidir le húsáid leasacháin agus táirgí cosanta plandaí a bhunaigh reachtaíocht náisiúnta agus atá aitheanta sa chlár forbartha tuaithe.

bronnfar ní bhronnfar Mura mbronnfar, tabhair de d’aire, le do thoil, nach gceadaíonn Airteagal 39(3), Rialachán 1698/2005 do chúnamh a thabhairt do ghealltanais chomhshaoil talmhaíochta nach bhfuil i gceist leo níos mó ná na caighdeáin agus riachtanais seo a fheidhmiú.

320

2.4. Tabhair tuairisc, le do thoil, ar a bhfuil sna caighdeáin agus sna riachtanais thuas luaite agus mínigh an tslí a bhfuil níos mó i gceist leis na gealltanais chomhshaoil talmhaíochta ná iad a fheidhmiú.

Féach AGUISÍN 3 den RDP.

3. An méid cúnaimh

3.1 Sonraigh, le do thoil, an méid cúnaimh atá le deonú bunaithe ar an réimse den ghabháltas lena mbaineann gealltanais chomhshaoil talmhaíochta:

maidir le barra ilbhliantúla speisialaithe €234/heic (íocaíocht uasta de 900 €/heic)

maidir le barra bliantúla €376/heic (íocaíocht uasta de 600 €/heic)

maidir le úsáid talún eile €376/heic (íocaíocht uasta de 450 €/heic)

pórtha áitiúla lena mbaineann baol go gcaillfear iad ón bhfeirmeoireacht €234/heic (íocaíocht íosta de 200 €/aonad beostoic)

Tá údar maith leis an íocaíocht seo ar an mbonn nach mbíonn aon toradh margaidh ag na pórtha lena bhfuil tacaíocht ar fáil. I dteannta chostas táirgeachta caithfidh tairbhithe clárú le cumann pórtha aitheanta dá bhfuil táille clárúcháin bliantúil agus tabhaítear costas maidir le gach ainmhí a chláraítear chomh maith. Meastar nach sáróidh an caiteachas iomlán don ghealltanas seo €500,000 don tréimhse cláir 2006 go dtí 2013.

eile? Criosanna bruachánacha: Íocaíochta de €850/heic beartaithe suas le huasmhéid 4 heicteár.

Tá údar maith leis an íocaíocht ar an mbonn nach gceadaítear aon táirgeadh talmhaíochta ar an láthair mar gurb é an cuspóir timpeallacht bhruach abhann a chruthú a chosnóidh áit póraithe speiceas uisce sonraithe.

Ceapacha LINNET: Beartaítear €700/heic a íoc suas le huasmhéid 1 heicteár in aghaidh an ghabháltais. Tá údar maith ag an íocaíocht seo ar an mbonn gur d’éin a itheann síolta a chuirtear an barr agus nach mbaineann an feirmeoir é.

Meastar go mbeidh limistéar talún iomlán de 6000 heictéar tiomanta do cheapacha LINNET agus do chriosanna bruachánacha sa tréimhse cláir agus go mbeidh caiteachas iomlán measta de €1.5 milliún i gceist leis.

Má sháraítear na huasmhéideanna luaite, tabhair údar maith le comhoiriúnacht an chúnamh le forálacha Airteagal 39(4), Rialachán (CE) Uimh. 1698/2005.

3.2 An ndeonaítear an beart tacaíochta go bliantúil?

deonaítear ní dheonaítear

Mura ndeonaítear, tabhair na cúiseanna atá mar údar maith don tréimhse eile, le do thoil.

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………

321

3.3 An ríomhtar méid na tacaíochta bliantúla ar bhonn: - ioncam tarscaoilte, - costais bhreise a eascraíonn ón ngealltanas arna thabhairt, agus - an gá le cúiteamh a sholáthar do chostais idirbheartaíochta

ríomhtar ní ríomhtar

Mínigh an modh ríofa a úsáidtear chun an méid tacaíochta a shocrú agus sonraigh an t-ioncam tarscaoilte, na costais bhreise agus na costais idirbheartaíochta a d’fhéadfadh a bheith ann.

FÉACH AGUISÍN 3 DEN RDP.

3.4 An bhfuil an leibhéal tagartha chun ioncam tarscaoilte agus costais bhreise a eascraíonn ó na gealltanais arna dtabhairt a ríomh, na caighdeáin agus na riachtanais mar atá thuas luaite faoi phointe 2.3?

tá níl

Mura bhfuil mínigh an leibhéal tagartha a breithníodh le do thoil.

3.5 An ndéantar na híocaíochtaí in aghaidh an aonaid táirgeachta?

déantar ní dhéantar

Má dhéantar, mínigh na cúiseanna atá mar údar maith don mhodh sin agus na tionscnaimh ar tugadh fúthu lena chinntiú go mbíonn na huasmhéideanna in aghaidh na bliana a bhíonn incháilithe do thacaíocht Chomhphobail, mar atá leagtha amach san Iarscríbhinn le Rialachán (CE) Uimh. 1698/2005 á gcomhlíonadh.

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

3.6 An bhfuil sé i gceist agat cúnamh a thabhairt maidir le costais idirbheartaíochta chun

leanúint le gealltanais chomhshaoil talmhaíochta ar tugadh fúthu cheana féin san am atá caite?

tá níl

3.7 Má tá, taispeáin go dtabhaítear na costais sin fós, le do thoil

Ní mór go mbeadh plean feirme arna tharraingt ag pleanálaí gairmiúil ag gach tairbhí faoin scéim REPS. Ní mór plean nua a bheith ag gabháil le hiarratas ar chonradh nua 5 bliain. Cé go bhfanann cuspóirí na scéime mar an gcéanna, athraíonn an sceideal oibre a mhionsonraítear i bpleananna feirme ar leith.

3.8 An bhfuil sé i gceist agat cúnamh a thabhairt maidir leis na costais a bhaineann le

hinfheistíocht neamhtháirgthe atá nasctha le gnóthachtálacha ghealltanais chomhshaoil talmhaíochta (is ionann infheistíochtaí neamhtháirgthe agus infheistíochtaí nár chóir go leanfadh astu glanmhéadú ar luach na feirme nó ar bhrabúsmhaireacht)?

tá níl

3.9 Má tá, cén ráta cúnaimh a fheidhmeofar -75 faoin gcéad (uasmhéid de 100 faoin

gcéad)?

322

Aguisín 6

Fíorú Costálacha Neamhspleách Ról agus Saineolas Neamhspleách Rinne Teagasc an fíorú costálacha neamhspleách do na scéimeanna Natura 2000 agus comhshaoil talmhaíochta. Is é Teagasc an comhlacht Leath-Stáit atá freagrach as taighde, comhairle agus oiliúint talmhaíochta a chur ar fáil in Éirinn. Maidir leis na rólanna sin, téann Teagasc i mbun ollchlár taighde i réimsí na Talmhaíochta, an Gheilleagair Tuaithe agus Bia chun tacú le forbairt na dtionscal talmhaíochta agus bia agus na bpobal tuaithe. Tacaíonn sé freisin, le riachtanais forbartha chion mór den phobal feirmeoireachta trína sheirbhísí comhairleacha agus oiliúna. Tá Teagasc neamhspleách go feidhmiúil ar an Roinn Talmhaíochta agus Bia, a rinne na híocaíochtaí atá i gceist anseo a ríomh. Tá taithí agus saineolas as cuimse ag Teagasc maidir le measúnú a dhéanamh ar tionchair airgeadais na mbearta beartais ag leibhéal feirme. Ó thaobh dearcadh taighde de soláthraíonn dhá phríomhthionscadal fadtéarmacha taighde an chuid is mó de bhunús an tsaineolais seo, is é sin le rá:

• An Suirbhé Náisiúnta ar Fheirmeacha, a chomhlánaítear go bliantúil le measúnú cuimsitheach a dhéanamh ar fheidhmíocht theicniúil agus airgeadais ar fheirmeacha in Éirinn le freastal ar riachtanais FADN agus riachtanais náisiúnta na ndéantóirí beartas atá páirteach sa tionscal

• FAPRI – Soláthraíonn an tionscadal seo measúnú neamhspleách mionsonraithe ar thionchar idirghabhálacha an bheartais ar thalmhaíocht in Éirinn (agus san Eoraip).

Trí sholáthar comhairle agus measúnú airgeadais mhionsonraithe tá taithí as cuimse ag Seirbhís Chomhairleach Theagasc i dtacú le feirmeoirí lena gcuid cinntí a dhéanamh. Ina theannta sin cuireann Teagasc treoirlínte airgeadais mhionsonraithe ar fáil ar bhonn bliantúil d’fheirmeoirí agus dóibh siúd atá ag feidhmiú thar a gceann. Taithí agus Cáilíochtaí an Athbhreithneora Is é Stiúrthóir Cúnta na Seirbhísí Comhairleacha, Straitéise agus Pleanála a rinne measúnú ar na costais. Tá na cáilíochtaí seo a leanas aige: B.Agr.Sc (Eacnamaíocht) M.Agr.Sc Tá os cionn 20 bliain taithí aige ag obair le Teagasc i réimse sainrólanna ar a n-áirítear Bainistiú Feirme, Forbairt ar Chórais agus Athchóiriú Bhainistíocht Phoiblí sular thosaigh sé sa phost atá aige faoi láthair. Scrúdú ar na Suimeanna Ríofa Scrúdaigh an t-athbhreithneoir na doiciméid a bhí ar fáil agus é ag déanamh an mheasúnaithe seo, agus d’iarr sé soiléiriú nuair ba ghá ó oifigigh sa Roinn Talmhaíochta agus Bia a bhí freagrach maidir leis na bearta a bhí i gceist. Lorg sé freisin agus fuair sé costais mhionsonraithe ar chúlra an bhirt comhshaoil talmhaíochta ionas go mbeadh tuiscint níos fearr aige ar na gníomhartha sonracha atá sonraithe faoin mbeart agus an t-údar eacnamaíochta a bhaineann leis na híocaíochta atá beartaithe. Phléigh sé freisin agus d’iarr sé soiléiriú ar chuid mhaith de na saincheisteanna a bhain leis an taighde agus a bhí ag comhghleacaithe comhairleacha le saineolas sonrach sna fiontair/saincheisteanna le teacht ar thátal maidir le cruinneas agus acmhainneacht na suimeanna ríofa a bhaineann leis.

323

Aguisín 7

*DAF- An Roinn Talmhaíochta, Iascaigh agus Bia *EAFRD – An Ciste Eorpach Talmhaíochta um Fhorbairt Tuaithe *DCRGA- An Roinn Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta

Clár Forbartha Tuaithe na hÉireann 2007-2013 Struchtúr Rialaithe agus Bainistíochta

Rannáin Fheidhmithe DAFF agus An Fhoireann Chigireachta

Ghaolmhar 1. Feidhmíonn Scéimeanna 2. Deimhníonn íocaíochtaí do thairbhithe 3. Cuireann éilimh EAFRD faoi bhráid

Rannán Airgeadais, DAFF

Rannán Aigeadais DAFF

1. Déanann maoirseacht ar bhainistíocht airgeadais agus ar an gcóras rialaithe

2. Cuireann éilimh EAFRD* faoi bhráid an Choimisiúin Eorpaigh

DCRGA agus Grúpaí Gnímh na gCeantar Áitiúil

1. Feidhmeanna na Gníomhaireachta Iocaíochta a chlúdaíonn Ais 3 & Ais 4 arna dtarmligean

2. Feidhmíonn Scéimeanna Aonair 3. Cuireann éilimh EAFRD faoi

bhráid Rannán Airgeadais, DAF

An Ghníomhaireacht Íocaíochta

Údarás Bainistithe Chlár Forbartha Tuaithe CAP de chuid DAFF

1. Freagrach as feidhmiú éifeachtúil, éifeachtach

agus ceart an chláir. 2. Freagrach as coiste monatóireachta a stiúradh 3. Cinntíonn go ndéantar meastóireacht ar an gclár,

ar na tuarascálacha dul chun cinn agus go gcoinnítear doiciméid

Comhlacht Deimhniúcháin Deloitte & Touche

Tá ról aige mar mhaoirseoir agus mar fhíoraitheoir neamhspleách maidir le hiomláine agus le cruinneas chuntais na gníomhaireachta íocaíochta.

324

Aguisín 8 Gluais Giorruithe AWU Aonad Oibre Bliantúil BMW Réigiún na Teorann, Lár Tíre agus an Iarthair BTS Leacht a dhéanamh de Bhithmhais BWI Cairde Éanlaith Éireann CAP An Comhbheartas Talmhaíochta CAs Méideanna Cúitimh Limistéar Ainmnithe (Limistéir Mhídheisiúla) CBS Suirbhé Éan Tuaithe CHP Cumhacht agus Teas Comhnasctha COFORD An Chomhairle Náisiúnta um Thaighde agus Forbairt Foraoise CSO An Phríomh-Oifig Staidrimh DAF An Roinn Talmhaíochta agus Bia DCGRA An Roinn Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta DCMNR An Roinn Cumarsáide, Mara agus Acmhainní Nádúrtha DELG An Roinn Comhshaoil agus Rialtais Áitiúil DJELR An Roinn Dlí agus Cirt, Comhionannais agus Athchóirithe Dlí DoEHLG An Roinn Comhshaoil, Oidhreachta agus Rialtais Áitiúil DSL Líne Dhigiteach Rannpháirtí EAFRD An Ciste Eorpach Talmhaíochta um Fhorbairt Tuaithe EAGGF An Ciste Eorpach um Threoraíocht agus Ráthaíocht Talmhaíochta EIA Measúnú ar Thionchar ar an gComhshaol EPA An Ghníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil ERS An Scéim Luathscoir ESF Ciste Sóisialta na hEorpa FDT Bia Deoch agus Tobac FETAC Comhairle na nDámhachtainí Breisoideachais agus Oiliúna FFI Ioncam Fheirm Teaghlaigh FP Creatphlean FTE Fostaíocht Lánaimseartha GAEC Dea-riocht Talmhaíochta agus Comhshaoil GFP Cód Dea-chleachtais d’Fheirmeoirí GIS Córas Faisnéise Geografaí GVA Oll-luach Breise IAS Scéim Cúnamh Shuiteála d’Fheirmeoirí Óga ICT Teicneolaíocht Faisnéise agus Cumarsáide Ktoe cileatonna de choibhéis ola LAG Grúpa Ceantar Áitiúil LEADER Tionscnamh Comphobail an AE d’fhorbairt tuaithe LFAs Limistéir Mhídheisiúla LSH Nach bhfuil Chomh Mór faoi Mhíbhuntáiste LU Aonaid Beostoic MWU Aonaid Obair Láimhe

325

NCCS An Straitéis Náisiúnta um Athrú Aeráide NDP An Plean Forbartha Náisiúnta NFS An Suirbhé Náisiúnta ar Fheirmeacha NHA Limistéir Oidhreachta Náisiúnta NRNP An Clár Náisiúnta um Fhorbairt Tuaithe NRN An Líonra Tuaithe Náisiúnta NSS An Stráitéis Spáis Náisiúnta NUTS Aonaid Chríche do Staitisticí Ainmníochta OPW Oifig na nOibreacha Poiblí Ph Acmhainneacht Hidrigin PPS Caighdeán Cumhacht Ceannaigh RBD Ceantar Abhantraí RD Strategy

An Plean Straitéise Náisiúnta d’Fhorbairt Tuaithe

RDP An Clár Forbartha Tuaithe REPS An Scéim um Chosaint na Timpeallachta Tuaithe SAC Limistéir Chaomhantais Speisialta SE Réigiún an Deiscirt agus an Oirthir SEA An Measúnú Comhshaoil Straitéiseach SFP Iocaíocht Feirme Aonair SMs Bearta Speisialta SPAs Limistéa(i)r Cosanta Speisialta SWOT Láidreachtaí, Laigí, Deiseanna, Bagairtí UAA Limistéar Talmhaíochta Inúsáidte WFD An Chreat-Treoir Uisce

326

PLEAN FORBARTHA TUAITHE 2007-13

MEASTÓIREACHT EX ANTE

Comhairleoirí Bainistíochta AFCon i gcomhar le Comhpháirtithe Jim Dorgan

Samhain 2006

327

Giorrúcháin

An Rialachán Mura gcuirfear a mhalairt in iúl tagraíonn sé seo do Rialachán 1698/2005

BMW Réigiún na Teorann, an Láir Tíre agus an Iarthair

CAanna Suimeanna Cúiteacha Limistéar Ainmnithe (Limistéir Mhídheisiúla)

CAP RDP Plean Forbartha Tuaithe CAP 2000-06

DAF An Roinn Talmhaíochta agus Bia

DCGRA An Roinn Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta

EAFRD An Ciste Eorpach Talmhaíochta um Fhorbairt Tuaithe

EAGGF An Ciste Eorpach um Threoraíocht agus Ráthaíocht Talmhaíochta

EUA Measúnú ar an Tionchar an an gComhshaol

ERS An Scéim um Luathscor

FFI Ioncam Teaghlaigh Feirme

GFP Cód um Dhea-Chleachtas Feirmeora

IAS An Scéim um Chúnamh Suiteála d’Fheirmeoirí Óga

LAG Grúpaí Limistéar Áitiúil

LEADER Tionscnamh Pobail AE d’fhorbairt tuaithe

LFAs Limistéir Mhídheisiúla, Limistéir Ainmnithe

LU Aonaid Bheostoics

NDP Clár Forbartha Náisiúnta

NFS Suirbhé Náisiúnta Feirme

Straitéis RD Plean Straitéiseach Náisiúnta um Fhorbairt Tuaithe 2007-13

RDP Plean Forbartha Tuaithe

REPS An Scéim um Chaomhnú an Chomhshaoil faoin Tuath

SAC Limistéir Chaomhantais Speisialta

SEA Measúnacht Straitéiseach Timpeallachta

SE Réigiún an Deiscirt agus an Oirthir

SFP Íocaíocht Aonair Feirmeoireachta

328

SPA Limistéar Cosanta Speisialta

UAA Limistéar Inúsáidte Talmhaíochta

329

CLÁR ÁBHAR

Giorrúcháin Achoimre, Tátail agus Moltaí I MEASTÓIREACHT EX ANTE AR AN bPLEAN FORBARTHA TUAITHE.................338

1. CÚLRA AGUS RÉAMHRÁ...............................................................................................338

1.1 Cuspóir agus Scóp Mheastóireacht Ex-Ante ...............................................................338

1.2 Rialachán Comhairle 1698/2005 agus athruithe ó Rialacháin roimhe seo..................338

1.3 An creat rialála do mheastóireacht ex ante..................................................................339

1.4 Struchtúr na Tuairisce Meastóireachta ex-ante ...........................................................339

1.5 Foinsí Eolais ................................................................................................................340

2. DRÉACHT RDP (2007-2013) – RÉASÚNAÍOCHT AGUS CUSPÓIRÍ ..........................342

2.1. Struchtúr an Phlean agus comhlíonadh Rialachán EC EC ..........................................342

2.1.1 .......................................................... Tráchtaí meastóirí ar struchtúr agus ar ábhar an phlean 344

2.1.2 Achoimre ar an bPlean ........................................................................................344

2.1.3 Fadhbanna a meastar a dtabharfaidh an RDP aghaidh orthu...............................345

2.1.4 ..........................................................................................................................Anailís SWOT 347

2.2. Aithint Spríocghrúpaí agus Riachtanais ......................................................................349

2.3. Fadhbanna nach dtugtar aghaidh orthu i gcur i bhfeidhm an Chláir ...........................350

3. CUSPÓIRÍ AN PHLEAN ...................................................................................................350

3.1. Cuspóirí foriomlána polasaí agus tionchair a meastar a bheidh leo ............................350

3.2. Cuspóirí polasaí agus tionchair a meastar a bheidh leo – Ais 1 ..................................351

3.3. Cuspóirí polasaí agus tionchair a meastar a bheidh leo – Ais 2 ..................................351

3.4. Comhtháthú chuspóirí Cláir leis an NDP ....................................................................353

4. Bearta beartaithe ..................................................................................................................353

4.1 Achoimre ar Bhearta agus an gaol atá acu le cuspóirí foriomlána. .....................................353

4.2 Na ceachtanna atá foghlama agus atá curtha i gcuntas i ndearadh an dréachtchláir ...354

4.3 Bearta Aise 1 – Iomaíochas .........................................................................................355

330

4.3.1 .................................................................................................................................. Réamhrá 355

4.3.2 An Scéim um Luathscor agus Bearta um Chúnamh Suiteála..............................356

4.3.3 ...................................................................................... Bearta um Fheabhsú Feirmeoireachta 364

4.3.4 .............................................................................................................Foraoisiú Bearta Aise 1 368

4.4 Bearta Aise 2 ...............................................................................................................374

4.4.1 ................................................................................................................................... Réamhrá 374

4. Fo-iomlán Aise 2 .................................................................................................................375

4.4.2 ........................................................................ Limistéar Mídheisiúil – Suimeanna Cúiteacha 375

4.4.3 ............................................................................Agrachomhshaol (REPS) agus Natura 2000 382

4.4.4 ..........................................................................BEARTA FORAOISITHE AISE 2 (221-227) 389

4.4.5 Leas Ainmhithe, Scéim Taifeadta agus Síolraithe do Thréada Diúla.................................396

4.5 Ais 3 agus 4 Caighdeán na Beatha Tuaithe agus Cur i bhFeidhm LEADER..............398

4.5.1 .................................................................................................................................... Réamhrá 398

4.5.2 ............................................................................................................................Bearta Aise 3 399

5. LUACH BREISE RANNPHÁIRTEACHAIS POBAIL .....................................................406

6. CÓRAIS MHONATÓIREACHTA AGUS MHEASTÓIREACHTA ................................406

7. Measúnú Straitéiseach Comhshaoil.....................................................................................407

7.1 Sainmhíniú agus Scóp Mheasúnú Straitéiseach Comhshaoil ......................................407

7.2 Cur síos imlíne ar na Bearta beartaithe........................................................................407

7.3 Eolas Comhshaoil Bunlíne ..........................................................................................407

7.4 Éifeachtaí Measta Comhshaoil a eascraíonn as Bearta Aise 1 ....................................408

7.5. Éifeachtaí Measta Comhshaoil a eascraíonn as Bearta Aise 2 ................................409

7.6. Éifeachtaí Measta Comhshaoil a eascraíonn as Bearta Aise 3 & 4 ..................................410

331

7.7 Comhroghanna don Chlár...........................................................................................410

7.8 Ag déanamh Monatóireachta ar Éifeachtaí Comhshaoil an Chláir Bheartaithe..........411

332

Achoimre Fheidhmitheach 1.1 Réamhrá

Tá meastóireacht ex-ante ar an bPlean Forbartha Tuaithe náisiúnta (RDP) don tréimhse chláraithe 2007-2013 bunaithe ar Phlean Straitéiseach Náisiúnta um Fhorbairt Tuaithe na hÉireann (2007-2013) agus Rialachán Comhairle 1698/2005 (an ‘Rialachán’) a dhéanann mionléiriú air chomh maith maidir le tacaíocht d’fhorbairt tuaithe ag an gCiste Eorpach Talmhaíochta d’Fhorbairt Tuaithe (EAFRD). Tá an dréachtphlean curtha faoi mheastóireacht ex-ante anois agus measúnú straitéiseach comhshaoil a chlúdaíonn:

• Anailís ar na fadhbanna a bhfuil an clár atá beartaithe ceaptha aghaidh a thabhairt orthu

• An freagra beartaithe (bearta)

• Torthaí agus tionchar réamh-mheasta an chláir

• An méid a bhfuil tosaíochtaí an Phobail curtha i gcuntas sa chlár.

• Caighdeán na nósanna imeachta do bhainistíocht cláir lena n-áirítear monatóireacht agus meastóireacht

Is plean é an RDP a fhéachann le fadhbanna sonraithe a bhaineann leis an ngeilleagar tuaithe agus leis an gcomhshaol tuaithe a aithint agus a fhéachann le freagra a thabhairt ar na fadhbanna sin le bearta atá oiriúnach, éifeachtach agus a thagann le riachtanais an Rialacháin. Ní plean forbartha tuaithe é seo atá cuimsitheach agus ní thugann sé aghaidh ar gach uile cheist forbartha tuaithe, easnaimh infrastruchtúir ach go háirithe.

1.2 Teacht an RDP le Rialachán 1698/2005

Tagann an dréachtphlean le riachtanais Rialachán Chomhairle an CE 1698/2005 agus comhlíonann sé na tosaíochtaí a sainmhínítear faoi “Treoirlínte Straitéiseacha Pobail do Pholasaí Forbartha Tuaithe”. Léiríonn sé chomh maith na tosaíochtaí a shainmhínítear faoin bPlean Straitéiseach Náisiúnta d’Fhorbairt Tuaithe agus tosaíochtaí an rialtais d’fhorbairt talmhaíochta agus bia mar aon le cosaint an chomhshaoil tuaithe. Tá sé ag teacht le doiciméid straitéiseacha ábhartha eile cosúil le doiciméad an DAF, Fís don Talmhaíocht 2015 agus an Páipéar Bán ar Fhorbairt Tuaithe. Déanann an dréachtphlean scrúdú ar na ceisteanna agus na fadhbanna reatha a bhaineann le talmhaíocht agus leis an ngeilleagar tuaithe (Caibidil 3) mar chuid de dhíriú isteach ar anailís SWOT. Bunaithe ar anailís SWOT, moltar raon beart faoi gach Ais a thugann aghaidh ar fhadhbanna aitheanta. Déantar mionléiriú ar chuspóirí, réasúnaíocht agus gníomhartha gach birt mar aon leis an leithdháileadh beartaithe airgeadais. Leanann struchtúr agus ábhar foriomlán an phlean go dlúth forálacha an Rialacháin agus léiríonn riachtanas an Rialacháin gur cheart polasaí forbartha gabháil leis an margadh agus le polasaithe tacaíochta ioncaim an chomhbheartais talmhaíochta agus gur cheart dó teacht leo sin chomh maith. Mar aon leis sin, ba cheart do pholasaí forbartha tuaithe cuspóirí ginearálta pholasaí eacnamaíoch agus sóisialta comhtháthaithe a chur i gcuntas atá leagtha amach sa Chonradh agus cur leis an méid atá bainte amach acu le linn dóibh tosaíochtaí mórpholasaí a chomhtháthú mar atá léirithe i dtátal Chomhairlí Eorpacha Liospóin agus Goteburg maidir le hiomaíochas agus forbairt inbhuanaithe.

333

1.3 Aithint Fadhbanna

Cuireann an dréachtphlean anailís shuntasach chúlra ar fáil faoin timpeallacht shocheacnamaíoch atá mar bhonn taca ag an bplean agus tá sé mar chúnamh d’aithint fadhbanna ina dhiaidh. D’fhéadfaí achoimre a dhéanamh ar na fadhbanna a gcaithfear aghaidh a thabhairt orthu i dtéarmaí na dtrí áis san RDP: tá bagairt ann d’iomaíochas thalmhaíocht na hÉireann ó roinnt foinsí, teastaíonn dreasachtaí chun cur leis an gcomhshaol agus an tuath tuaithe chun iad a chothú, agus teastaíonn tacaíochtaí chun fostaíocht a chruthú agus chun gníomhaíochtaí agus infrastruchtúr eacnamaíoch agus sóisialta a ghiniúint i gceantair thuaithe.

Eascraíonn fadhbanna iomaíochais as, ar thaobh amháin laghdú i gcúnamh agus i dtacaíochtaí margaidh agus margadh AE níos oscailte do thalmhaíocht. Ar an taobh eile, méadaíonn éileamh talún le haghaidh cuspóirí neamhthalmhaíochta agus fostaíocht mhalartach costas na bpríomhionchur do thalmhaíocht tráchtála. Tá na fadhbanna sin forsuite ar struchtúir ilroinnte feirmeoireachta agus ar lucht oibre talmhaíochta atá ag dul in aois tríd is tríd.

Is dealraitheach go bhféadfadh laghdú i dtacaíochtaí praghais do thalmhaíocht agus teacht isteach íocaíochtaí díchúplála gníomhaíochtaí talmhaíochta agus ualach talmhaíochta ar an gcomhshaol a laghdú. Mura ndéantar gníomh, d’fhéadfadh talamh a bheith tréigthe a bhféadfadh fadhbanna comhshaoil eile a bheith mar thoradh air. Idir an dá linn, beidh lárchroí d’fheirmeacha gníomhacha ann a ghinfidh astaíochtaí agus ardóidh an Treoir um Níotráití na caighdeáin a gcaithfidh feirmeacha cloí leo.

Maidir le sochaí thuaithe go ginearálta, bíonn go leor ceantar thíos le drochstruchtúr déimeagrafach agus le hinfrastruchtúr, áiseanna sóisialta agus deiseanna fostaíochta neamhdhóthanacha. Ní thugann polasaithe ‘príomhshrutha’ aonáin rialtais náisiúnta agus áitiúil aghaidh ar chuid mhaith de na fadhbanna sin.

1.4 Cuspóirí

Ais 1

Is é aidhm chéad Aise an RDP iomaíochas fiontair feirmeoireachta agus foraoise a fheabsú trí thacaíocht a chur ar fáil d’athstruchtúrú agus nuálaíocht. Áirítear ar an ais seo, tacaíocht d’oiliúint, cabhair shuiteála, luathscor, caighdeán bia agus gníomhaíochtaí bia agus foraoise iarmhartacha. Tá sé de chuspóir ag bearta faoin ais seo athruithe struchtúracha ag leibhéal na feirme chomh maith le hinfheistíocht i bpríomhearnálacha a chur chun cinn. Tugann bearta oiliúna tacaíocht dó sin, a meastar atá riachtanach chun aghaidh a thabhairt ar na dúshláin a bhíonn ann i dtimpeallacht atá ag éirí níos iomaíche. Curtha le chéile, tugann na bearta faoi Ais 1 freagra do cheisteanna aitheanta a mbíonn tionchar acu ar iomaíochas earnálacha na talmhaíochta agus bia agus tá sé mar aidhm acu athstruchtúrú agus infheistíocht a chur chun cinn don ré dúshlánach atá romhainn amach.

Ais 2

Tá an dara hAis den RDP dírithe ar luachanna comhshaoil, bithéagsúlachta agus áise na tuaithe a chothú agus iad a chur chun cinn nuair is féidir é a dhéanamh. Tá na Suimeanna Cúiteacha (CAanna) a íocadh roimhe seo ar bhonn ceannsraithe sna LFAanna díchúplála anois. Mar fhreagra air sin, d’fhéadfadh roinnt feirmeoirí laghdú íosta a dhéanamh ar thalmhaíocht, ach beidh caighdeáin chomhsaoil mar choinníoll ag an íocaíocht agus ba cheart go gcaomhnódh sé seo an tuath in aghaidh tréigin. Sa mheántéarma, is dócha go leanfaidh formhór na bhfeirmeoirí ag feirmeoireacht ar bhonn fairsing agus ba cheart go dtabharfaidh na CAanna tacaíocht dóibh á

334

dhéanamh sin. Ar an taobh eile, is é ról na Scéime um Chaomhnú an Chomhshaoi faoin Tuath (REPS) mórfeabhas a chur ar bhainisiú na tuaithe agus ar bhearta foraoisithe. Cuirfear feabhas ar scéim REPS, ar cheart dó a bheith níos tarraingtí d’fheirmeoirí agus é a bheith níos ábalta tairbhí comhshaoil a chur ar fáil. Tá sé mar aidhm ag na bearta foraoiseachta foraoiseacht a leathnú ach faoi réir coinníollacha a chinnteoidh go gcuirfear leis an tuath. Tabharfar cabhair do scéimeanna ar dóigh go mbeidh luach ard acu i dtéarmaí crutha, comhshaoil nó áiseanna.

Ais 3 Is iad cuspóirí leathana Ais 3 caighdeán beatha i gceantair thuaithe a fheabhsú agus éagsúlú gníomhaíochta eacnamaíoch a spreagadh i gceantair thuaithe lena n-áirítear éagsúlú i ngníomhaíochtaí neamhthalmhaíochta. Cuimsíonn bearta faoi Ais 3 raon tionscamh a cheaptar chun gníomhaíocht eacnamaíoch a chur chun cinn i gceantair thuaithe agus tionscnaimh leathana phobail a spreagadh atá dírithe ar caighdeán foriomlán beatha áitritheoirí tuaithe a fheabhsú. Cuirfear na bearta i bhfeidhm ag baint úsáide as cur chuige LEADER a leagann béim ar chur chuige “ó bhun aníos” agus ar straitéisí áitiúla forbartha ceantarbhunaithe.

1.5 Bearta

Mólann an dréacht RDP caiteachas €7.055 billiún thar thréimhse 7 mbliana a mbeidh €2.339 billiún ón EAFRD agus €4.716 billiún ón Státchiste Náisiúnta. Ag teacht le riachtanais Rialachán Comhairle 1698/2005 tá an plean struchtúrtha ar 3 chroíchuspóir chun feabhas a chur ar iomaíochas, ar an gcomhshaol agus ar chaighdeán na beatha i gceantair thuaithe. Tá sé seo léirithe sa phlean ina bhfuil bearta leithdháilte i measc 3 ais a thagann leis na cuspóirí thuas. Is mar seo a leanas atá na haiseanna agus na leithdháiltí airgeadais:

Ais 1 Tá sé beartaithe go mbeidh caiteachas iomlán €665 milliún ann faoi iomaíochas a mbeidh €234 milliún ann ón EAFRD. Faoin Ais seo, tugtar aghaidh ar cheisteanna a bhaineann le hiomaíochas thionscal na talmhaíochta agus bia go háirithe fadhbanna struchtúrtha. Ar an iomlán, is leanúint beart iad na bearta molta atá san áireamh san RDP ach le roinnt athruithe sa chur chuige agus sa dearadh. Leithdháiltear formhór an mhaoinithe don Scéim Luathscoir (€418) agus do scéim chomlántach um Cúnamh Suiteála d’Fheirmeoirí Óga (€63). San iomlán is do 72% do chaiteachas iomlán beartaithe an dá bheart faoin ais. Is iad bearta eile atá beartaithe faoin ais ná feabhsú feirme – a cheaptar chun infheistíocht in áiseanna nua-aimseartha i bpríomhearnálacha a chur chun cinn – agus tacaíocht don earnáil foraoise.

Ais 2 beartaítear go mbeidh caiteachas €5965 milliún an as feabhas a chur ar an gcomhshaol a mbeidh €1871 milliún ón EAFRD. Tá bearta faoin Ais seo dírithe ar bhealaí chun an comhshaol a fheabhsú ach ar shlí a mbeidh feirmeoirí agus feirmeacha i lár an aonaigh. Is bearta iad na bearta molta atá san áireamh san RDP reatha ach a bhfuil mionathruithe agus feabhsúcháin déanta atá bunaithe ar anailís faidhbe atá cothrom le dáta. Is é an príomhbheart atá molta ná leanúint le beart REPS/Natura 2000 a bhfuil €2982 milliún leithdháilte arb ionann é agus 50% caiteachais faoin ais. Is é an chéad bheart is tábhachtaí eile i dtéarmaí leibhéil chaiteachais ná beart um Liúntas Cúitimh ag a mbeidh caiteachas beartaithe €1799 milliún nó 30% caiteachais faoin ais. Clúdaíonn na bearta atá fágtha tionscnaimh foraoise a bhfuil fócas comhshaoil acu den chuid is mó agus a bhfuil €934 milliún leithdháilte dó agus leas ainmhithe a bhfuil leithdháileadh €250 milliún aige.

Ais 3 áirítear raon beart atá dírithe ar gheilleagar tuaithe atá níos inbhuanaithe le caighdeán beatha níos fearr ar chaighdeán beatha a fheabhsú i gceantair thuaithe. Cuireann na bearta le bearta chomhchosúla a cuireadh i bhfeidhm faoin gclár LEADER i gcláir roimhe seo agus tá leithdháileadh iomlán €425 milliún a bhfuil €234 milliún de ó EAFRD. Cé go bhfuil na bearta dírithe go príomha ar chaighdeán beatha i gceantair thuaithe a fheabhsú, tacaíonn agus comhlánann siad cuspóirí Aise 1 agus 2 chomh maith.

335

1.6 Measúnú Iarmharta

Ais 1

Tá anailís mhaith déanta ar cheist an iomaíochais sa phlean ach d’fhéadfaí an nasc idir na bearta beartaithe agus na fadhbanna aitheanta a neartú. Leithdháiltear 72% caiteachais d’fhadhb struchtúr aoise agus toirt feirmeacha ach níl sé soiléir ón anailís an í seo príomhcheist na hiomaíochta a bhaineann le talmhaíocht agus le bia. Cé gur dóigh go n-éireoidh leis an IAS feirmeoirí óga a mhealladh, is fadhb í leanúint leis an ERS agus is cúis imní é rannpháirteachas íseal sa scéim reatha. Cé go bhfuil cúis mhaith leis an mbeart d’fhéadfadh sé gur ámharach an rud é an rannpháirteachas ag brath ar imthosca aonair feirmeoirí a d’fhéadfadh a bheadh ag iarraidh teacht amach as cibé an scéal.

Tríd is tríd, is maith é beart feabhsuithe feirme agus ba cheart go n-éireoidh go maith leis, cé go bhféadfadh ceist a bheith ann maidir le meá-lasta i roinnt ceantar. D’fhéadfaí breithniú a dhéanamh an leithdháileadh d’fheirmeoireacht orgánach a mhéadú. Maidir le foraoiseacht, tá na bearta beartaithe dírithe ar ghníomhartha a spreagadh atá tábhachtach do phoitéinseal foraoiseachta a réalú agus tá siad ag teacht le cuspóirí foriomlána an Dréacht RDP agus comhlánann siad bearta foraoiseacht in Ais 2. Teastaíonn fiosrú breise ar cheist an bhfuil na rátaí ísle plandála atá á dtaifeadadh i láthair na huaire in ann tacú le tionscal iomaíoch.

Ais 2

Agus 80% caiteachais faoi Ais 2 is plean é an RDP go príomha chun aghaidh a thabhairt ar thosaíochtaí comhshaoil go háirithe mar go mbaineann roinnt de na bearta faoi Ais 1 agus Ais 3 leis an gcomhshaol chomh maith. Cé go bhfuil na bearta faoi Ais 2 dírithe ar an gcomhshaol cabhraíonn siad go mór le hioncaim feirme agus le cothabháil phobal feirmeoireachta dá bharr. Is mór an cúnamh iad CAanna d’ioncaim feirme sna Ceantair Mhídheisiúla (LFAanna) agus ar shlí cabhraíonn siad le cuspóirí tábhachtacha Pobail agus náisiúnta a fháil d’fhorbairt tuaithe lena n-áirítear cobhsú daonra agus cothabháil talún feirme a bhfuil bail mhaith chomhshaoil air. Is gá, áfach, monatóireacht chúramach a dhéanamh ar fhreagairt na bhfeirmeoirí i leith díchúplála agus ar fheirmeacha, áit a laghdódh gníomhaíocht go híosleibhéil, d’fhéadfadh an scéim a bheith iomarcach. Mar atá sé tá an scéim comhlántach don Íocaíocht Aonair Feirmeoireachta (SFP) agus tagann sé le formhór na dtionscnamh polasaí eile ar nós REPS. Níl sé i gcomhréir leis an ERS ná leis an gClár Foraoise, cé gur dóigh gur beag an drochthionchar a bheidh ann sa dá chás.

Tógann an beart beartaithe REPS ar rath agus ar thaithí bhearta REPS roimhe seo ach ní leanann sé ar aghaidh go simplí ón gclár roimhe. Cuirfear i bhfeidhm é in aghaidh chúlra colún 1 CAP a bhfuil athrú ón mbonn air agus córas feirmeoireachta nua. Tá ceachtanna atá foghlama ó bhearta roimhe seo curtha i gcuntas i ndearadh an bhirt reatha agus meastar gur tarraingteach é an dearadh reatha i dtéarmaí solúbthachta agus luaíocht airgeadúil.

Tá an clár náisiúnta foraoise i gcomhréir le cuspóirí an AE maidir le foraoiseacht agus tugann sé tacaíocht do pholasaí forbartha tuaithe náisiúnta agus ioncam agus fostaíocht mhalartach á gcur ar fáil i gceantair thuaithe. Cuireann foraoiseacht freisin forlámhú carbóin tábhachtach agus poitéinseal malartach fuinnimh ar fáil agus nuair a dhéantar bainistiú cúramach air, d’fhéadfadh sé luachanna tábhachtach áiseanna agus bithéagsúlachta a ghiniúint. Cuirfidh na bearta foraoise méid na foraoise náisiúnta chun cinn, atá íseal i gcomparáid le caighdeán na hEorpa agus

336

tabharfaidh sé aghaidh ar roinnt easnamh i bhforaoisí na hÉireann agus cuirfidh le roinnt deiseanna trí idirghabhálacha spriocdhírithe. Is casta agus costasach iad na scéimeanna foraoise ach níl a mhalairt le fáil ach fóirdheontas ard a chur ar fáil agus maoirseacht chúramach a dhéanamh mar thacaíocht mar atá beartaithe sa dréacht RDP. Is í an mhórfhadhb leis an gclár i láthair na huaire an ráta íseal rannpháirteachais a bhféadfadh an méadú sna préimheanna atá le teacht cabhrú leis agus easnamh éigin i mbainistiú an eastáit foraoise atá ann cheana. Ba cheart aon acmhainní breise don fhoraoiseacht a d’fhéadfadh a bheith ar fáil a dhíriú ar bhearta a cheaptar chun cur le luach tráchtála na bhforaoisí, cosúil le hathriochtú agus na bearta in Ais 1.

Ais 3

Léiríonn na comhbhearta faoi Ais 3 iarracht clár suntasach forbartha tuathbhunaithe a sheachadadh ag baint úsáide as cur chuige LEADER. Ar shlí nach bhfuil cosúil leis an dá ais eile a bhfuil bearta seanbhunaithe cruthaithe mar chuid dóibh, tá Ais 3 sách nuálach agus dúshlánach.

Bheadh sé de thairbhe ar shainmhíniú ginearálta Ais 3 lena n-áirítear aithint fadhbanna dá ndéanfaí anailís bhreise ar an bhfadhb a bhfuil aghaidh tugtha uirthi agus ar chuspóirí foriomlána agus dá ndéanfaí iad a leagan amach níos soiléire. Chomh maith leis sin, ní chlúdaíonn na ceisteanna agus na bearta clúdaithe faoi Ais 3 agus 4 ach cuid de thacaíocht fhoriomlán phoiblí d’fhorbairt i gceantair thuaithe agus go deimhin cuid de na riachtanais. I gcomhthéacs Phlean Forbartha Náisiúnta nua 2007-13 ba bhreá an rud é doiciméad a fheiceáil a mbeadh na forálacha a bhaineann le forbairt tuaithe corpraithe agus measta le chéile.

Tríd is tríd is maith iad na moltaí sonracha faoi aiseanna 3 agus 4 ach ceapaimid go bhféadfaí na naisc idir anailís, aithint fadhbannaa agus bearta molta chun freagarit ar fhadhbanna a bheith níos soiléire.

1.7 Breisluach Pobail

Meastar go bhfaighfear ranníocaíocht €2.339 billiún, rud a léireoidh nach mór 33% de chostas foriomlán an chláir. Téann breisluach rannpháirteachas an phobail sa chlár thar an maoiniú atá ar fáil, áfach. Tá an clár dírithe ar chur chuige foriomlán an phobail i leith fhorbairt tuaithe a bhíonn ag iarraidh cuspóirí an iomaíochais, feabhsú comhshaoil agus feabhsú chaighdeán foriomlán na beatha i gceantair thuaithe a thabhairt le chéile.

1.8 Monatóireacht agus Meastóireacht agus Socruithe Chur i bhFeidhm

Cé gur sásúil a dhóthain iad socruithe molta chur i bhfeidhm nach bhfuil athruithe de dhíth orthu tá imní shuntasach ann maidir le haithint agus roghnú táscairí. Dhealródh sé nach bhfuil an réimse seo den phlean tugtha chun críche go fóill agus go dteastaíonn cur chuige córasach chun táscairí úsáideacha a shainiú agus comhaontú maidir le tiomsú na dtáscairí sin. D’fhéadfadh go mbeadh gá le breithniú a dhéanamh ar shuirbhéanna speisialta a úsáid go háirithe maidir le measúnú tionchair.

1.9 Moltaí Sonracha

• Chuirfeadh achoimre ar an RDP ina leagtar amach comhthéacs, aithint fadhbanna, freagraí molta feabhas mór ar iarléamh an phlean. Cé go bhfuil anailís shonraithe déanta ar an gclár, níl an ghluaiseacht ó aithint faidhbe go freagairt mholta ar bhonn foriomlán ag leibhéal Aise chomh soiléir agus a d’fhéadfadh sé a bheith.

337

• Cuireann an dréacht RTDP anailís shuntasach ar fáil ag 3.1 ach d’fhéadfadh anailís SWOT agus aitint fadhb(anna) ina dhiaidh a bheith níos cuimsithí. Ba cheart fadhbanna atá aitheanta go soiléir faoi gach Ais a aithint d’fhonn meastóireacht níos fearr a dhéanamh ar oiriúnacht na mbeart mar fhreagraí ag leibhéal Aise

• Ba cheart athbhreithniú a dhéanamh ar chaiteachas roinnt eilimintí den Bheart Feabhsuithe Feirme chun a chinntiú nach mbeadh meálasta ann

• Ba cheart athmheasúnú a dhéanamh ar an mBeart Feabhsuithe Feirme agus ar leibhéal an mhaoinithe ag céim an Mheántéarma ag brath ar leibhéal an rannpháirteachais. Is dealraitheach go mbeadh tóir ar an mbeart mar gheall ar an mbéim ar athstruchtúrú ag leibhéal na feirme.

• Ba cheart bonn cirt níos iomláine a thabhairt ar thionchar measta an ERS maidir le hiomaíochas

• In ainneoin na díchúplála, beidh na CAanna ag obair go fóill le tacaíocht a thabhairt d’fheirmeoireacht sna LFAanna, ag cothabháil na tuaithe dá bharr. Tá gá le hathbhreithniú a dhéanamh ar roinnt coinníollacha do cháiliú íocaíochta. I gcásanna a laghdaíonn feirmeoirí gníomhaíocht go híosleibhéil, is dóigh nach mbeidh tionchar dearfach ag an CA ar chothabháil tuaithe.

• Ba cheart cuspóir foriomlán Ais 3 agus cad a dhéanann bearta faoi don chuspóir sin a léiriú níos soiléire.

• D’fhéadfaí breithniú a dhéanamh ar roinnt ceisteanna nach dtéitear i ngleic leo faoin gclár.

• Tá gá le sainiú breise ar tháscairí aschurtha, torthaí agus tionchair i gcás gach ceann de na bearta atá molta san RDP. Teastóidh cur chuige struchtúrtha agus comhordú idir an DAF agus na ranna chur i bhfeidhm.

- 338 -

I MEASTÓIREACHT EX ANTE AR AN bPLEAN FORBARTHA TUAITHE

1. CÚLRA AGUS RÉAMHRÁ

1.1 Cuspóir agus Scóip na Meastóireachta Ex-Ante

Is Meastóireacht Ex-Ante é seo den Dréachtphlean Forbartha Náisiúnta Tuaithe 2007-2013 (RDP). De réir Rialachán 1698/2005 d’ullmhaigh Circa Consultants Europe Measúnacht Straitéiseach Timpeallachta (SEA) den RDP agus foilsítear ar leith é. Déanfar an clár a chur i bhfeidhm le tacaíocht an AE faoi Rialachán Comhairle 1698/2005 (‘an Rialachán’) do thacaíocht d’fhorbairt tuaithe ag an gCiste Eorpach Talmhaíochta um Fhorbairt Tuaithe – EAFRD. Cuireann sé seo an creat dlíthiúil ar fáil d’ullmhú agus do chur i bhfeidhm chláir forbartha tuaithe sna Ballstáit don tréimhse 2007 – 2013. Tar éis Airteagail 16 agus 85 den Rialachán, is tasc éigeantach é meastóireacht ex-ante i mbunú chlár forbartha tuaithe do réigiún geografach lena mbaineann. Tá sé mar aidhm ag meastóireacht ex-ante cláir a fheabhsú agus cur le tógáil acmhainne do ghníomhaíochtaí monatóireachta agus meastóireachta don todhchaí.

Déantar an mheastóireacht ex-ante seo de réir Treoirlínte a d’eisigh an CE agus de réir na dTéarmaí Tagartha a d’ullmhaigh an Roinn Talmhaíochta agus Bia (DAF)41.

1.2 Rialachán Comhairle 1698/2005 agus athruithe ó Rialacháin roimhe seo

Leagtar amach sna Treoirlínte na príomhathruithe i bpolasaithe forbartha tuaithe i gcomparáid le 2000-06 a bhaineann le meastóireacht ex ante. Is iad sin

1. Simpliú críochnúil ar chur i bhfeidhm polasaí trí aonchóras maoinithe a thabhairt isteach, agus mionathrú ar chlárú, ar bhainistiú airgeadais agus ar chreat rialaithe do chláir forbartha tuaithe;

2. Sainmhíniú na dtrí phríomhchuspóir do bhearta forbartha tuaithe (Airteagal 4):

• Iomaíochas talmhaíochta agus foraoiseachta a fheabhsú trí thacaíocht d’athstruchtúrú, d’fhorbairt agus do nuáil;

• An comhshaol agus an tuath a fheabhsú trí thacaíocht a thabharit do bhainistiú talún;

• Caighdeán na beatha i gceantair thuaithe a fheabhsú agus éagsúlú gníomhaíocht eacnamaíoch a spreagadh.

41 Comhairle na hEorpa. Ex Ante Evaluation Guidelines, DOC 25 Guidance note D V2.doc. An Coimisiún Eorpach

- 339 -

Tá ais théamach ar aon dul le gach croíchuspóir, a gcaithfear cláir forbartha thuaithe a thógáil timpeall orthu agus tá an ceathrú ais cothrománach agus modheolaíoch tiomnaithe do phríomhshruthú chur chuige LEADER.

Bíonn ar na Ballstáit a straitéisí forbartha tuaithe a cheapadh agus bunaithe ar an anailís atá déanta ar a gcásanna féin, caithfidh siad na bearta is cuí dóibh chun gach straitéis shonrach a chur i bhfeidhm a roghnú. Aistreoidh cláir forbartha tuaithe an straitéis go gníomh trí chur i bhfeidhm na mbeart sin a rabhthas ag súil leo i gceithre ais oibríochtúla (Airteagail 20, 36, 52 agus 63 den Rialachán). Tógann an mheastóireacht ex-ante seo an Dréachtstraitéis Forbartha Tuaithe (RDS) agus an Dréachtphlean Forbartha Tuaithe i gcuntas (RDP) a d’ullmhaigh an Roinn Talmhaíochta agus Bia. Is é tuairim na meastóirí go bhfuil an RDP i gcomhréir le dréachtstraitéis RD.

1.3 Creatrialúchán do mheastóireacht ex ante

Atá mar choinníoll ag Airteagal 85 de Rialachán Comhairle 1698/2005,

“Ex ante evaluation shall form part of drawing up each rural development programme and aim to optimise the allocation of budgetary resources and improve programming quality. It shall identify and appraise:

• the medium and long term needs; • the goals to be achieved; • the results expected; • the quantified targets particularly in terms of impact in relation to the baseline

situation; • the Community value-added; • the extent to which the Community’s priorities have been taken into account’; • the lessons drawn for previous programming; • the quality of the procedures for implementation, monitoring, evaluation and

financial management”

Dearbhaíonn Airteagal 85 den Rialachán “ex ante evaluations shall be carried out under the responsibility of the Member States”. Ina theannta sin, tar éis Airteagal 84(4) den Rialachán, “evaluations shall be carried out by independent evaluators”.

Fíoróidh meastóireacht ex ante a mhéid atá cúnamh an EAFRD i gcomhréir le cuspóirí Chomhtháthú Eacnamaíoch agus Sóisialta agus go háirithe le hionstraim tacaíochta Pobail d’iascaigh (Airteagal 5), agus a mhéid a d’fhéadfadh an córas chur i bhfeidhm beartaithe comhionannas a chur chun cinn idir fir agus mná agus aon chineál idirdhealaithe a chosc (Airteagal 8).

Tá na riachtanais thuas go léir tugtha i gcuntas sna Téarmaí Tagartha a rialaíonn an mheastóireacht seo agus i gcur chuige na meastóirí.

1.4 Struchtúr na Tuairisce Meastóireachta ex-ante

Mar atá luaite thuas, tá SEA in éineacht leis an Meastóireacht Ex Ante atá foilsithe ar leith mar dhoiciméad neamhspleách. Tá achoimre den SEA i gCaibidil 7. Is mar seo a leanas atá meastóireacht ex-ante struchtúrtha:

- 340 -

Achoimre ar phríomhthátail agus príomh-mholtaí

Déanann Caibidil 1 cur síos ar chúlra agus ar struchtúr lena n-áirítear an creatrialúchán a rialann meastóireachtaí ex-ante.

Leagann Caibidil 2 forbhreathnú den phlean amach agus déanann sé scagadh ar na fadhbanna a bhfuil an plean ag iarraidh aghaidh a thabhairt orthu.

Déanann Caibidil 3 measúnú ar chuspóirí foriomlána an phlean chomh maith le cuspóirí oibríochtúla ginearálta agus sonracha agus na torthaí measta. Déanann sé iniúchadh chomh maith ar na spriocanna agus na táscairí beartaithe a áirítear do chuspóirí monatóireachta agus meastóireachta.

Cuireann Caibidil 4 na príomhbhearta i láthair agus déanann sé iniúchadh ar a gcuspóirí agus a loighic idirghabhála. Déanann sé meastóireacht ar chomhtháthú agus ar chomhlántacht na mbeart i gcomhlíonadh na gcuspóirí foriomlána an RDP. Déanann an Chaibidil achoimre agus measúnú ar thionchair mheasta an chláir tríd is tríd agus ar na bearta aonair.

Déanann Caibidil 5 measúnú ar an dréachtchlár i dtéarmaí chuspóirí foriomlána an AE agus conas a thógtar comhréireacht agus coimhdeacht i gcuntas i ndréachtú an chláir.

Déanann Caibidil 6 measúnú ar na córais mhonatóireachta agus mheasúnachta bheartaithe

Déanann Caibidil 7 achoimre ar an Measúnacht Straitéiseach Timpeallachta

1.5 Foinsí Eolais

Agus an mheasúnacht Ex Ante á ullmhú, rinne na sainchomhairleoirí agallamh le pearsanra ón Rannóg Forbartha Tuaithe CAP agus ón tSeirbhís Foraoise den Roinn Talmhaíochta agus Bia (DAF) agus den Roinn Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta (DCGA). Freisin, rinne na sainchomhairleoirí athbhreithniú ar torthaí an chomhairliúcháin in éineacht le heagraíochtaí ionadaithe faoi stiúir an DAF.

Áirítear ar fhoinsí doiciméadachta a ndeachthas i gcomhairle leo:

Fís don Talmhaíocht 2015 Plean Gníomhaíochta, An Roinn Talmhaíochta agus Bia, 2005

CAP RDP 2000-2006, An Roinn Talmhaíochta, Bia agus Forbartha Tuaithe, 2000

Evaluation of the Compensatory Allowances Scheme in Ireland. Kearney, B., Boyle, G. agus Walsh, J., 1994

Athbhreithniú Caiteachais ar an Scéim Luathscoir

Meastóireacht Ex Ante ar an bPlean Forbartha Náisiúnta, 2007-13, Fitzgerald et al, ESRI, 2006.

Meastóireacht Ex Ante den CDP RDP 2000-2006, Jim Fitzpatrick Associates, 1999

- 341 -

Athbhreithniú Caiteachais de Shuimeanna Cúiteacha, An Roinn Talmhaíochta agus Bia, 2005

Forestry A Growth Industry in Ireland, Peter Bacon & Associates, 2003

Treoirlínte do Mheastóireacht Ex Ante 2007-13, Coimisiún na hEorpa

Ag Fás don Todhchaí: Plean Straitéiseach d’Fhorbairt Earnáil na Foraoise in Éirinn, Foilseacháin Rialtais, 1999

Mid Term Review of the CAP RDP 2000-2006, AFCon, Coláiste na hOllscoile, Corcaigh, Jim Dorgan Associates, 2003.

Review and Appraisal of Ireland’s Forestry Strategy, Peter Bacon & Associates with Deloitte, 2004,

Straitéis d’Fhorbairt Tuaithe, An Roinn Talmhaíochta agus Bia 1999

FAOIN TUATH IN ÉIRINN 2025 Dearcadh Fadbhreathnaitheachta

- 342 -

2. DRÉACHT RDP (2007-2013) – RÉASÚNAÍOCHT AGUS CUSPÓIRÍ

2.1 Struchtúr an Phlean agus comhlíonadh Rialachán EC EC

Tá 16 cuid sa dréacht RDP agus tá sé struchtúrtha mar seo a leanas

Cuid 1 Teideal an Phlean

Cuid 2 Limistéar Geografach clúdaithe ag an bPlean

Cuid 3 Anailís ar an gcás i dtéarmaí láidreachtaí agus laigí, na straitéisí a roghnaíodh chun iad agus an mheastóireacht ex-ante a chomhlíonadh

Cuireann Cuid 3.1 anailís chúlra shonraithe a bhaineann le gach Ais sa phlean ar fáil agus leagann sé amach an comhthéacs don anailís SWOT atá in 3.2. Déantar mionanailís shonrach ar an staid shocheacnamaíoch agus ar struchtúr an daonra cé go mbaineann roinnt mhaith de na sonraí le 2003. Cuirtear cuid mhaith eolais agus anailíse ar fáil faoin ngeilleagar tuaithe agus aird dírithe ar struchtúir fostaíochta go háirithe. Baineann sé seo go léir le meastóireacht na mbeart a áirítear faoi Ais 1 agus Ais 3. Tugann paragraf ar “ag féachaint don todhchaí” achoimre faoi na deiseanna agus na dúshláin a bhaineann le tionscal talmhaíochta agus bia na hÉireann.

Tugtar eolas agus anailís fhairsing chúlra sa chuid seo maidir le ceisteanna comhshaoil go leir mar chúlra do na bearta molta a áirítear faoi Ais 2. Pléitear go mion príomhcheisteanna comhshaoil ó chaighdeán aeir go hathrú aeráide chomh maith le hoibleagáidí faoi chomhaontuithe éagsúla idirnáisiúnta. Is rud nua don RDP é an cur chuige faoi Ais 3, a thugann, i ndáiríre, príomhshruthú do chur chuige LEADER+ d’fhorbairt tuaithe, agus is cuimsitheach é an t-eolas cúlra atá i bparagraf 3.1 agus déanann sé inúchadh ar na hidirchaidrimh idir gnéithe éagsúla den gheilleagar tuaithe agus slí mhaireachtála thuaithe atá níos leithne. Cuirtear sonraí faoi ghníomhaireachtaí éagsúla forbartha tuaithe ar fáil chomh maith le sonraí an chláir LEADER.

Tá an dréacht RDP bunaithe ar chreat an AE d’fhorbairt tuaithe agus ar an Dréachtstraitéis Forbartha Tuaithe Náisiúnta a foirmlíodh ar aon dul leis an gcreat sin. Mar atá luaite in 1.2 tá trí phríomhthosaíocht leagtha amach ag an gcreat:

Tá an chéad dá thosaíocht dírithe go príomha ar earnálacha na talmhaíochta agus na foraoiseachta. Léiríonn a n-iomaíochas agus a bhfócas comhshaoil nádúr ilfheidhmeach na n-earnálacha. Tá an téama seo le feiceáil chomh maith san Fhís don Todhchaí 2015 Plean Gníomhaíochta don earnáil agrabhia. Tá an plean sin bunaithe ar an bhfís go mbeidh “tionscal ann a fhaigheann na leibhéil éifeactúlachta, iomaíochais agus sofhreagrachta is mó agus is féidir don mhargadh agus go gcuirfear leis an gcomhshaol fisiciúil agus meas a bheith ann dó chomh maith”. Tá na bearta talmhaíochta agus foraoiseachta sa chlár seo i gcomhréir go hiomlán leis an bhfís sin.

Déanann Cuid 3.2 den dréachtphlean cur síos ar láidreachtaí, ar laigí agus ar bhagairtí don gheilleagar tuaithe bunaithe ar anailís in 3.1 agus ina dhiaidh tugann sé bonn cirt do leithdháileadh ciste a thugtar do gach Ais i dtéarmaí thábhacht choibhneasta gach ceist éagsúil a aithníodh. Tá measúnú déanta i bparagraf 2.1.3 ar lean.

- 343 -

Tagraíonn Cuid 3.3 do mheastóireacht ex-ante agus críochnófar é nuair a bheidh meastóireacht ex-ante ar fáil.

Cuireann Cuid 3.4 forbhreathnú sonraithe ar fáil faoin tréimhse chláraithe 2000-06 chomh maith le heolas cuí eile ar chláir chomhlántacha. Áirítear orthu sin anailís tionchair ó chláir eile (m.sh. Cláir Oibríochta Réigiúnacha, LEADER, Scéim Shóisialta Tuaithe agus an clár CLAR srl) a bhaineann leis an gclár reatha.

Cuid 4 Tosaíochtaí a roghnaíodh de bharr Treoirlínte Straitéiseacha an AE, Plean Straitéiseach Náisiúnta agus Meastóireacht ex-ante

Formhíníonn sé seo ar Chuid 3 sa dréachtstraitéis ach le sainmhíniú níos soiléire ar chuspóirí foriomlána an chláir agus léireoidh sé ábhair na Meastóireachta Ex Ante

Cuireann Cuid 5 sonraí ar fáil ar na bearta agus fobhearta beartaithe faoi gach Ais. Is cuid mhionsionraithe é seo agus áirítear do gach beart.

Réasúnaíocht, Cuspóir, Cineál na Tacaíochta, Leibhéal na Tacaíochta, Spriocghrúpa, Spriocheantar, Spríocanna Cainníochtaithe do chomhtháscairí AE, Trasdul ón tréimhse 2000-2006

Cuirtear meastóireacht chuimsitheach de gach beart (nó grúpa beart) ar fáil i gCaibidil 4 thíos den Mheastóireacht Ex Ante.

Cuireann Codanna 6, agus 7 eolas ar fáil faoi chostas an phlean san iomlán agus ranníocaíocht an EAFRD in aghaidh na haise, agus faoi mhiondealú ar chostas táscach gach birt.

Cuid 8. Ní raibh sé ar fáil ag tráth na Meastóireachta Ex Ante a ullmhú.

Cuid 9 Ní raibh sé ar fáil ag tráth na Meastóireachta Ex Ante a ullmhú. Déanfaidh sé seo measúnú ar chomhlíonadh an RDP le riachtanais státchúnaimh.

Déanann Cuid 10 measúnú ar chomhlántacht an RDP le hionstraimí eile CAP agus polasaithe AE

Tugann Cuid 11 mionléiriú ar ainmniú Údarás Inniúil

Tugann Cuid 12 mionchuntas ar shocruithe beartaithe Monatóireachta agus Meastóireachta

Tugann Cuid 13 mionchuntas ar shocruithe poiblíochta

Tugann Cuid 14 mionchuntas ar an bpróiseas comhairliúcháin go dtí seo. Déanfar athbhreithniú air seo ag deireadh an phróisis comhairliúcháin ar an dréacht RDP.

Cuireann Cuid 15 síos ar na céimeanna a tógadh chun comhionannas idir fir agus mná agus neamhidirdhealú a chinntiú le linn chur i bhfeidhm an phlean

- 344 -

Cuireann Cuid 16 sonraí faoi Chabhair Theicniúil ar fáil lena n-áirítear meastóireacht agus monatóireacht ar an gClár agus feidhmiú an Ghréasáin Náisiúnta Tuaithe do ghníomhaíochtaí in Ais 3.

2.1.1 Ráitis na Meastóirí ar struchtúr agus ábhar an phlean

1 Moltar gur cheart forbhreathnú éigin a bheith ag an gclár ag an tús a thabharfaidh achoimre ar (a) an comhthéacs ina n-ullmhaítear an plean, is é sin le rá geilleagar atá ag fás go láidir, athruithe móra san fheirmeoireacht, srl agus (b) achoimre a dhéanamh cén fhís atá ann, cad iad na fadhbanna agus conas a rachaidh na bearta beartaithe i ngleic leis an fadhbanna. Cé go bhfuil sé seo sa straitéis agus i gcodanna éagsúla den dréachtphlean measann an meastóirí go gcuirfeadh forbhreathnú den sórt sin an plean i gcomhthéacs do léitheoireacht ina dhiaidh sin

2 Clúdaíonn paragraf 3.1, a bhfuil 21 leathanach ann, formhór na gceisteanna a theastaíonn chun an clár a chur i gcomhthéacs, chun na fadhbanna a mhíniú agus chun na láidreachtaí, na laigí, na deiseanna agus na bagairtí a bhaineann le hÉirinn sna blianta beaga romhainn amach a fhiosrú. D’fhéadfaí roinnt ceisteanna a fhiosrú tuilleadh, áfach:

• Anailís neartaithe ar fhadhbanna i gceantair thuaithe agus aird á thabhairt gur tháinig feabhas ar choinníollacha socheacnamaíocha i gceantair thuaithe tar éis fás láidir eacnamaíoch.

• Feidhmiú talmhaíochta i dtéarmaí aschuir, ioncaim, fostaíochta, struchtúir agus fadhbanna cruthaithe ag costas ard lucht oibre, costas talún agus iomaíochas méadaithe idirnáisiúnta.

• Ceisteanna a eascraíonn as daonraí tuaithe atá ag fás go láidir a bhfuil nasc an-bheag acu leis an ngeilleagar/sochaí áitiúil

• Difríochtaí Réigiúnacha • Iomaíochas versus Comhshaol

Tá paragraf 3.1 an-tábhachtach i dtéarmaí na meastóireachta breise ar SWOT agus míniú ar na fadhb(anna) a bhfuil aghaidh tugtha orthu sa phlean agus cibé nó nach bhfuil na freagraí beartaithe i dtéarmaí na mbeart na cinn is oiriúnaí. Déanann an chuid seo den mheastóireacht ex-ante scrúdú ar na fadhbanna a aithníodh sa dréacht RDP agus a gcomhlántacht le hanailís SWOT. Chomh maith leis sin déanann sé meastóireacht ar chúiseanna dearbhaithe na ndifríochtaí aitheanta mar réamhullmhúchán ar bhailíocht na mbeart beartaithe.

2.1.2 Achoimre ar an bPlean

Tá sé mar aidhm ag an dréacht RDP freagra a thabhairt ar roinnt príomhfhadhbanna aitheanta sa Dréachtstraitéis atá bunaithe é féin ar an bPáipéar Bán d’Fhorbairt Tuaithe. Istigh ann, leagann Rialtas na hÉireann béim ar a thiomantas folláine eacnamaíoch agus shóisialta na bpobal tuaithe a chinntiú. Thug sé míniú ar chlár polasaí mar pholasaithe agus idirghabhálacha go léir an Rialtais atá dírithe ar fheabhas a chur ar choinníollacha fisiciúla, eacnamaíocha agus sóisialta na ndaoine a chónaíonn i gceantair thuaithe. Leag sé béim go ndíreodh polasaithe ar éascú forbartha cothrom agus inbhuanaithe agus go rachadh sé i ngleic le bochtaine agus uilechuimsitheacht shóisialta. Is é seo príomhchuspóir an RDP reatha agus mbeart mionléirithe.

- 345 -

Agus bearta polasaí á gcinneadh chun an cuspóir thuas a chomhlíonadh, rinneadh anailís chuimsitheach ar an staid reatha le linn an phlean reatha a ullmhú agus tá go leor den anailís sin i bParagraf 3.1 (féach thuas). Tá cur chuige an phlean ag teacht le riachtanais Rialachán Comhairle 1698/2005 ag féachaint go sonrach chuig aithris (ii) a dhearbhaíonn “De réir an Chonartha, agus an comhbheartas talmhaíochta agus na modhanna speisialta dá chur i bhfeidhm á oibriú amach, tógfar i gcuntas nádúr sonrach na gníomhaíochta talmhaíochta a tharlaíonn de bharr struchtúr sóisialta talmhaíochta agus ó dhifríochtaí struchtúrtha agus nádúrtha idir ceantair éagsúla thuaithe”.

Aithníonn an straitéis roinnt fadhbanna ag leibhéal straitéiseach agus ansin féachann sé chun aghaidh a thabhairt ar na fadhbanna sin faoin trí Ais dhifriúla – iomaíochas, feabhas a chur ar an gcomhshaol agus an tuath agus éagsúlú sa gheilleagar tuaithe. Cé go ndíríonn na bearta aonair sin ar aghaidh a thabhairt ar fhadhbanna sonracha aitheanta tá comhtháthú foriomlán leis an bhfadhb agus ba cheart breithniú a dhéanamh ar an trí Ais san iomlán ná mar chláir aonair. Baineann comhcheisteanna cosúil le hiomaíochas, comhshaol, agus caighdeán beatha leis na trí Ais agus aithnítear é sin sa chlár.

2.1.3 Fadhbhanna a meastar a thabharfaidh an RDP aghaidh orthu

Tá foshuíomh bunúsach ann a rialann an plean iomlán go gcuirtear idirghabhálacha i bhfeidhm den chuid is mó trí fheirmeoirí a bhfeictear orthu go bhfuil siad lárnach don gheilleagar tuaithe ainneoin laghdú i líon na bhfeirmeacha. Is fíor sin go háirithe maidir le hAis 1 agus 2 agus tá sé i gcomhréir leis an Rialachán. Maidir le hAis 3 baineann na hidirghabhálacha níos mó leis an bpobal tuaithe i gcoitinne.

Iomaíochas in earnálacha na talmhaíochta, bia agus na foraoiseachta

Déantar achoimre mar seo a leanas ar fhadhbanna an iomaíochais mar a aithnítear iad sa phlean:

• Fadhbanna Struchtúrtha atá ann de bharr próifíl aoise feirmeoirí, ganntanas feirmeoirí óga atá oilte go maith agus struchtúir talún neamhchuí lena n-áirítear ilroinnt feirmeacha

• Oiliúint neamhleor feirmeoirí óga

• Infheistíocht neamhleor ag leibhéal na feirme go háirithe i bpríomhearnálacha ina bhfuil ardú ag teacht ar iomaíochas

• Leibhéal íseal breisluacha in Earnáil na Foraoise

Tá na fadhbanna aitheanta maidir le hiomaíochas san earnáil talmhaíochta agus bia i gcomhréir le hanailíseanna roimhe seo agus chomh maith le fadhbanna a aithníodh i dTuarascáil AgriFood 2015. Mar atá tugtha faoi deara i 2.1 thuas tá roinnt réimsí ann a mbeadh níos mó airde de dhíth. Maidir le hiomaíochas, áirítear orthu sin an dúshlán don earnáil tráchtála ó chostas ardaithe na talún, costas an lucht oibre agus tionchar ó iomaíochas láidir idirnáisiúnta. Freisin, maidir leis an ERS, níl sé cruthaithe cé chomh suntasach é fadhbhanna struchtúrtha maidir le próifíl aoise na bhfeirmeoirí i dtéarmaí iomaíochais i gceantair mhíbhuntáiste ina bhfuil cleachtas fairsing talmhaíochta. Cé go ndearnadh scrúdú ar cheist an iomaíochais mar chuid d’athbhreithniú ar

- 346 -

chaiteachas poiblí den Scéim Luathscoir 200442 níor suíodh go soiléir an méid a chabhraíonn struchtúir feirme feabhsaithe le hiomaíochas. Maidir le foraoisiú tá an cumas ann aghaidh a thabhairt ar roinnt cuspóirí tráchtála, comhshaoil, bithéagsúlachta agus áiseanna. Ach maidir le bearta iomaíochais is fadhb í caighdeán íseal cúraim agus cothabhála foraoiseachta. Tá gníomhartha beartaithe san áireamh sna bearta foraoise in Ais 1 chun gníomú ina aghaidh sin.

Ag feabhsú an Chomhshaoil agus na Tuaithe i dtéarmaí caighdeán bia níos fearr agus i dtéarmaí tosaíochtaí agus oibleagáidí comhshaoil.

Leagann an Dréachtstraitéis agus an Dréachtphlean na fadhbanna agus/nó na tosaíochtaí seo a leanas amach a theastaíonn go dtabharfaí aghaidh orthu:

• Ag cothabháil agus ag feabhsú bithéagsúlachta • Cothabháil agus forbairt luachfeirmeoireachta ardnádúir agus córas

foraoiseachta • Cothabháil tírdhreacha traidisiúnta talmhaíochta; • Ag feabhsú caighdeán aeir agus uisce • Athrú aeráide • Fuinneamh Inathnuaite

Cabhróidh na bearta faoi Ais 2 le cur i bhfeidhm ghréasán talmhaíochta agus foraoiseachta Natura 2000, le tiomantas Gotebörg stop a chur le laghdú bithéagsúlachta faoi 2010, leis na cuspóirí a leagadh síos i dTreoir 2000/60/CE a bhunaigh creat do ghníomh pobail i réimse polasaí uisce agus le spriocanna Phrótacal Kyoto do mhaolú athraithe aeráide.

Is iad Liúntais Chúiteacha, REPS agus Foraoiseacht na príomhbhearta atá beartaithe ar bearta iad atá ann cheana agus a bhfuil tairbhí comhshaoil ag baint leo. Déantar mionanailís ar cheisteanna agus ar fhadhbanna comhshaoil a bhaineann le hÉirinn agus cé nach bhfuiltear ag súil go dtabharfaidh an RDP freagra do gach ceist chomhshaoil ba cheart go mbeadh tionchar suntasach ag na bearta roghnaithe. Pléitear ceisteanna a bhaineann le bearta éagsúla níos mine i gcuid 2 agus san SEA atá i dteannta na tuairisce seo

Caighdeán na beatha i gCeantair Thuaithe a fheabhsú agus Éagsúlú an Gheilleagair Thuaithe Ón tús ba cheart a chur in iúl nach ndéanann an RDP iarracht aghaidh a thabhairt ar na fadhbanna go léir maidir leis an ngeilleagar tuaithe mar shampla ceist na forbartha réigiúnaí neamhchothromaithe agus easnaimh infrastruchtúir. Is ar Ranna eile atá an fhreagracht dóibh sin. Iarrann an RDP aghaidh a thabhairt ar fhadhbanna sonracha a bhféadfaí dul i ngleic leo le leibhéal na n-acmhainní agus na mbeart atá ar fáil faoin Rialachán. Ní fhéadfaí a bheith ag súil go dtabharfaí aghaidh ar fhadhbanna a eascraíonn as easnaimh infrastruchtúir agus as míbhuntáistí nádúrtha (iargúltacht) laistigh den RDP seo. Agus aird á thabhairt air sin, is iad seo a leanas na fadhbanna/ceisteanna a aithníodh go bhfuil gá aghaidh a thabhairt orthu:

42 Expenditure Review of the Early Retirement Scheme 2000 – Department of Agriculture and Food Johnstown Castle 2004

- 347 -

• Infrastruchtúr áitiúil agus seirbhísí atá riachtanach d’fholláine phobail neamhdhóthanacha

• Easpa fiontraíochta tuaithe a chuirfidh fostaíocht ar fáil i gceantair thuaithe

• Gá le cur chun cinn sráidbhailte agus tuaithe

• Gá le cur chun cinn tionscnamh atá neamhdhíobhálach don chomhshaol agus caomhnú ceantar a bhfuil luach ard nádúrtha agus cultúrtha acu mar chúnamh do chaighdeán na beatha agus/nó d’fhorbairt turasóireachta

• Leibhéil scile neamhdhóthanacha nó neamhchuí i measc an daonra thuaithe

Meastar gur bailíoch iad na fadhbanna aitheanta cé nach bhfuil siad uileghabhálach. Tugann nádúr Ais 3 agus go háirithe úsáid chur chuige LEADER+ le tuiscint áfach, nach bhfuil gá le haithint fadhbanna faoin leibhéal ginearálta ag an gcéim seo mar go gcuireann fealsúnacht LEADER+ cur chuige ón mbun aníos chun cinn ina n-aithneofar fadhbanna ag leibhéal áitiúil. Meastar gur cuí iad na catagóirí leathana thuas cé gur cheart tuilleadh machnaimh a thabhairt do cheisteanna cosúil le hinimirce, daonra tuaithe atá ag dul in aois agus ceisteanna faoi úsáid talún a eascraíonn as córas leasaithe nua iar CAP.

2.1.4 Anailís SWOT

Cuireann Caibidil 3 den dréachtphlean eolas cúlra suntasach, tráchtaireacht agus anailís ar fáil faoi na príomhcheisteanna ar fhorbairt tuaithe agus ar an ngeilleagar tuaithe agus an comhshaol níos leithne agus leagann sé an bonn don anailís SWOT atá leagtha amach i bparagraf 3.2

Déantar acmhoimre ar an SWOT mar seo a leanas sa phlean (le nótaí tráchta)

Láidreachtaí

• Is earnáil dhúchasach thábhachtach agus dhinimiciúil í earnáil an Agrabhia a chuireann go mór le folláine eacnamaíoch na tíre.

• Tá talmhaíocht na hÉireann féarbhunaithe den chuid is mó agus tá sé fairsing rud a chiallaíonn nach bhfuil an brú céanna ar an gcomhshaol agus cuireann sé le bithéagsúlacht.

• Threisigh bearta reatha ar nós REPS nádúr ilfheidhmeach na talmhaíochta agus na freagrachtaí comhshaoil a bhaineann leis.

• Chuir an clár foraoisithe go dearfach le clár athraithe aeráide agus bithéagsúlachta.

• Tá cur chuige Leader i leith fhorbairt pobail tuaithe bunaithe go hiomlán agus clúdaíonn sé an limistéar tuaithe go léir.

- 348 -

Tá na láidreachtaí thuas i gcomhréir leis an anailís agus le hanailísí nua eile ar Thalmhaíocht na hÉireann (Agrabhia 2015) agus ar an nGeilleagar Tuaithe agus an Comhshaol (Rural Ireland 2025 – Foresight Perspectives)43

D’fhéadfaí breithniú a dhéanamh ar na láidreachtaí eile

• oidhreacht shaibhir chultúrtha a bhaineann le saol na tuaithe (lena n-áirítear teanga, ceol srl),

• Infrastruchtúr feabhsaithe bóthair i mblianta beaga anuas • Tírdhreach atá tarraingteach ó thaobh an amhairc de a bhfuil meas air go

hidirnáisiúnta • Pobal tuaithe a bhfuil luachanna láidre pobail fós acu • Eagraíochtaí láidre pobail i gceantair thuaithe • Áiseanna nádúrtha i gceantair thuaithe lena n-áirítear ceantair chósta agus

lochanna.

Laigí

• Drochstruchtúir feirme de bharr daonra feirmeoireachta atá ag dul in aois, easpa soghluaiseachta talún agus nádúr ilroinnte roinnt gabháltas feirme na hÉireann.

• Laghdú i bhfostaíocht déantúsaíochta tuathbhunaithe agus ag brath an iomarca ar an earnáil tógála d’fhostaíocht tuaithe.

• D’fhéadfadh talmhaíocht a bheith diúltach chomh le bheith dearfach i leith chothabhail chomhshaoil.

• Leibhéal íseal infhaighteachta leathanbhanda do phobail tuaithe agus á úsáid acu.

Tugann laigí dearbhaithe a bhaineann le struchtúir feirme an bonn cirt don Scéim um Chúnamh Suiteála (IAS) agus ERS ach níl a éifeacht dhiúltach chomh soiléir (fiú i staidéir eile). D’fhéadfadh sé nach amhlaidh a bheadh sé i gceantair nach mbeadh diantalmhaíocht beartaithe. D’fhéadfaí laigí faoi Ais 3 a fhorbairt a thuilleadh níos mó ná infhaighteacht leathanbhanda ag leibhéal íseal – níl mórán ann faoi infrastruchtúr áitiúil sóisialta, iompar do dhaoine scothaosta srl. Chomh maith leis sin, bheadh sé úsáideach a mhíniú an comhthéacs ina meastar gur laige é rud éigin – forbairt talmhaíochta nó caighdeán na beatha tuaithe.

Deiseanna

• Rogha chustaiméirí do tháirgí sábháilte agus ar ardchaighdeán a dhéantar ar shlí chothabhála chomhshaoil.

• Cur i bhfeidhm dea-chleachtais feirmeoireachta a chothaíonn agus a chuireann leis an gcomhshaol

• An poitéinseal forlámhú carbóin a ardú go suntasach agus maolú a dhéanamh ar athrú aeráide trí fhás i bhforaoisiú nua

43 Rural Ireland 2025- Foresight Perspectives – comhfhoilsiú NUI Maynooth/University College Dublin and Teagasc 2005

- 349 -

• An poitéinseal próifíl aoise an daonra feirmeoireachta agus méid na bhfeirmeacha meánacha a fheabhsú trí réasúnú leanúnach feirmeacha.

• Tá poitéinseal ann i réimse an ICT mar uirlis chun cur i bhfeidhm éifeachtach polasaí a chinntiú. Féadfar leas a bhaint as seo trí bhearta a fhorbraíonn acmhainneacht bhonn na gcliant chun leas a bhaint as an teicneolaíocht ata ann

• Tar éis díchúpláil iomlán na n-íocaíochtaí díreacha ó tháirgeacht tá an poitéinseal ann d’úsáidí malartacha talún cosúil le foraoiseacht, barra inathnuaite fuinnimh agus agrathurasóireacht atá inbhuanaithe ó thaobh an chomhshaoil agus ó thaobh an gheilleagair.

• Tá mórdheiseanna ann d’áitritheoirí tuaithe ioncam breise a thuilleamh ó fhiontair thurasóireachta thuaithe agus ó acmhainní nádúrtha áitiúla.

Bagairtí

Cailleadh margaí de bharr easpa iomaíochais ag leibhéal na feirme a mbeidh caillteanas iarmhartach de jabanna oilte mar thoradh air

Cuireann infhaighteacht talún talmhaíochta chomh maith le praghsanna arda talún bac ar dheiseanna d’fheirmeoirí óga oilte dul isteach sa tionscal nó chun an scála a ardú. Cuireann iomaíochas do thalamh talmhaíochta ó earnálacha neamhfheirmeoireachta leis an bhfadhb.

Bagairt don chomhshaol ó chleachtais talmhaíochta áirithe

D’fhéadfadh freagairt dhiúltach phoiblí/pholasaí a bheith ann i leith feirmeoireachta má chuireann sé an comhshaol i mbaol

Arís, braitheann na meastóirí go mbeadh sé úsáideach idirdhealú a dhéanamh idir bagairtí do thalmhaíocht, don chomhshaol agus do chaighdeán na beatha tuaithe. D’fhéadfaí féachaint ar dheiseanna agus ar bhagairtí faoi gach Ais mar go ndéanfadh sé seo meastóireacht na bhfreagraí faoi gach ais níos oiriúnaí ina dhiaidh.

2.2 Spriocghrúpaí agus Riachtanais a Aithint

Is sprioc é daonra iomlán na tuaithe nach mór do cheann amháin nó níos mó de na bearta san RDP. Cé go bhfuil na bearta iomaíochais dírithe den chuid is mó ar fheirmeoirí arb oibritheoirí tráchtála iad, nó a d’fhéadfadh a bheadh ina n-oibritheoirí tráchtála, clúdaíonn na bearta comhshaoil in Ais 3 an pobal iomlán talmhaíochta, is cuma go bhfuil siad gníomhach nó nach bhfuil. Is d’fheirmeoirí sna LFAanna amháin iad na Suimeanna Cúiteacha ach tá níos mó ná 100,000 dóibh sin cé go bhfuil na scéimeanna foraoise agus REPS oscailte d’fheirmeoirí ansin agus don chuid eile den tír. Tá an pobal tuaithe neamhfheirmeoireachta (chomh maith le feirmeoirí) i dteideal bearta sa tríú hais, caighdeán na beatha tuaithe. Clúdaíonn eagraíochtaí LEADER an tuath san iomlán in Éirinn agus is do leas gach áitritheora tuaithe gníomhaíochtaí cosúil le caomhnú oidhreachta, athnuachan sráidhbhailte agus feabhsú bunseirbhísí.

- 350 -

2.3 Fadhbanna nach bhfuil aghaidh tugtha orthu le cur i bhfeidhm an Chláir

Tá sé soiléir nach féidir leis na cláir (bearta) bheartaithe faoin RDP atá forordaithe ag an Rialachán aghaidh a thabhairt ar na ceisteanna go léir a bhaineann le forbairt tuaithe. Mar sin féin, dhealródh sé gur cheart plé a dhéanamh ar roinnt fadhbanna nach dtugtar aghaidh orthu sa doiciméad a gcuirfidh in iúl conas a atáthar ag dul i ngleic leo m.sh. i gcláir eile. Áirítear ar na fadhbanna sin:

Éagothroimí Réigiúnacha

Infrastruchtúr Sóisialta (scoileanna, ospidéil, srl)

Seirbhísí agus infrastruchtúr iompair

Ceisteanna úsáide talún cosúil le forbairt ribíneach, tithíocht aonuaire, láithriú forbairtí tionsclaíochta agus tráchtála,

Ceisteann rochtana talún i gcomhthéacs forbartha turasóireachta

CUSPÓIRÍ AN PHLEAN

Cuspóirí polasaí foriomlána agus tionchair mheasta

Is dúshlánach an rud é cuspóirí soiléire a bhunú a thabharfar aghaidh orthu faoin RDP agus laistigh de scóp Rialachán Comhairle 1698/2005 i gcomhthéacs imeachtaí nua i ngeilleagar na hÉireann agus timpeallacht na talmhaíochta atá ag athrú go mear. Bíonn tionchar suntasach ag fás eacnamaíoch sa gheilleagar níos leithne ar earnálacha talmhaíochta agus tuaithe eacnamaíocha agus tugann sé deiseanna agus bagairtí dóibh. Cuirfear an RDP 2007-2013 i bhfeidhm i dtréimhse a mbeidh athrú breise suntasach do thalmhaíocht na hÉireann agus éifeacht iomlán CAP ag tarlú, cuireann fás breise ar an ngeilleagar níos leithne brú ar na ceantair thuaithe agus bíonn sé níos dúshlánaí cothromaíocht a fháil idir geilleagair uirbeacha agus thuaithe. Rinne Plean Forbartha Tuaithe CAP 2000-2006 reatha iarracht aghaidh a thabhairt ar go leor ceisteanna a bhaineann le tírdhreach an gheilleagair thuaithe atá ag athrú agus leanfar leis an bpróiseas sin san RDP nua ach le béim níos mó ar cheisteanna cosúil le hiomaíochas, comhshaol agus caighdeán na beatha tuaithe. Dá bharr sin, tá an comhthéacs eacnamaíoch agus sóisialta den RDP 2007-2013 a fhormhíniú níos casta ná an ceann a chuaigh roimhe i 2000.

Cé gur laghdaigh tábhacht na talmhaíochta in Éirinn i dtéarmaí coibhneasta le scór bliana anuas leanann leis an earnáil agrabhia a bheith ar cheann de na heilimintí dúchasacha is tábhachtaí i ngeilleagar na hÉireann. I 2005 b’fhiú níos mó ná 8% de GDP, fostaíocht agus onnmhairithe an earnáil, agus de bharr a threoshuíomh láidir easpórtáilte agus a ábhar íseal iompórtáilte is ranníocóir an-tábhachtach é do ghlantuilleamh coigríche. Leanfar leis an tábhacht sin ach i dtimpeallacht atá ag éirí níos iomaíche, mar sin, beidh fachtóirí ríthábhachtacha cosúil le hiomaíochas agus scála níos tábhachtaí ná riamh. Tá dúshláin ann do lucht déanta polasaithe réiteach a fháil idir an gá le hiomaíochas agus scála agus cuspóirí níos leithne cosúil le feirmeacha teaghlaigh a chothabháil, caighdeán na beatha a fheabhsú i gceantair thuaithe, an comhshaol a chothabháil, agus aidhmeanna neamheacnamaíoch eile.

- 351 -

Cuirtear leis an deacracht sin trí na dúshláin a bhaineann le geilleagar neamhthalmhaíochta atá ag fás go láidir agus an tionchar a bhíonn aige seo ar struchtúir agus tírdhreacha tuaithe traidisiúnta. Cé nach bhféadfaí a bheith ag súil go ndéanfadh tionchar foriomlán an RDP cúngú ó bhonn ar fhórsaí leathana eacnamaíocha, mar sin féin, is ionstraim thábhachtach é chun coincheap geilleagar tuaithe a shainiú agus a chur chun cinn a bheidh tábhachtach fós i gcomhthéacs cuspóirí foriomlána eacnamaíocha, sóisialta agus comhshaoil agus i gcaighdeán foriomlán náisiúnta na beatha.

• Deimhníonn polasaí dearbhaithe an Rialtais na tosaíochtaí (i) folláine eacnamaíoch agus shóisialta pobal tuaithe a chinntiú, (ii) na coinníollacha a chur ar fáil chun go mbeadh fíorshaol agus saol comhlíontach ag gach duine i gceantair thuaithe.

Féachann an RDP 2007-2013 le tacaíocht a thabhairt do na tosaíochtaí sin i dtéarmaí domhanda ach laistigh de chreat Rialachán 1298/2005

Cuspóirí polasaí agus tionchair mheasta – Ais 1

Go príomha, tá sé i gceist ag bearta Ais 1 go gcuirfí feabhas ar éifeachtúlacht talmhaíochta chun a chur ar a chumas aghaidh a thabhairt ar cheisteanna iomaíochais atá ann de bharr athrú dúchasach agus timpeallacht oscailte sheachtrach trádála mar atá leagtha amach san RDP Cuid 3.1. Is iad na torthaí ba cheart a bheadh ann ná lucht saothair talmhaíochta atá oilte níos fearr, le struchtúr aoise níos fearr, sláinte feabhsaithe ainmhithe, caighdeán táirgí, cosaint comhshaoil agus coinníollacha oibre níos fearr. Ba cheart táirgiúlacht eastát na foraoise a chur ar aghaidh chomh maith.

Cuspóirí polasaí agus tionchair mheasta – Ais 2

Is iad cuspóirí Ais 2 an comhshaol tuaithe a fheabhsú, bithéagsúlacht a chur ar aghaidh agus cuma agus áiseanna an tírdhreacha a mhéadú. Áirítear ar an bearta na cinn is costasaí san RDP cosúil leis an Scéim um Chaomhnú an Chomhshaoil faoin Tuath, (REPS), Suimeanna Ranníocacha (CAanna) agus an clár foraoiseachta. Tá sé i gceist ag REPS feirmeoirí a spreagadh ardchaighdeáin chomhshaoil agus cuma a chothabháil ina n-oibríochtaí feirmeoireachta. De réir taithí roimhe seo, d’éirigh go maith leis an mbeart agus tabharfaidh an RDP scéim isteach a mbeidh gnéithe nua feabhsaithe ag baint leis. Beidh cuspóirí an REPS comhlánaithe ag scéim Natura 2000 atá dírithe ar fheirmeoirí i gceantair gnáthóga nádúrtha a bhfuil luach ard acu. Tá an phríomheilimint den chlár foraoiseachta – tacaíocht don fhoraoisiú- san áireamh san Ais seo. Déanfaidh an clár a dhícheall leanúint le plandú ag leibhéal dóthanach chun spriocanna eacnamaíocha agus comhshaoil a bhaint amach. Tá foraoisiú comhlánaithe ag roinnt scéimeanna atá dírithe ar thionscadal foraoise a bhfuil luach comhshoail nó áise acu. Tá sé i gceist ag an scéim CA tacaíocht a thabhairt do ghníomhaíocht leanúnach talmhaíochta i Limistéir Mhídheisiúla (LFAanna) a chothaíonn an tuath dá bharr. Tá an scéim seo ann ó 1980aidí ach tá dúshláin nua os a chomhair le ré nua na n-íocaíochtaí díchúplála. Ar deireadh, ba cheart tagairt a dhéanamh do scéim um leas ainmhithe ag a bhfuil cuspóirí agus tionchair éifeachtúla agus neamhthráchtála

- 352 -

Cuspóirí polasaí agus tionchair mheasta – Ais 3

Baineann Ais 3 den Phlean le “caighdeán na beatha i gceantair thuaithe agus éagsúlú sa gheilleagar tuaithe”. Á aithint go gceapann 40% den daonra gur cónaitheoirí tuaithe iad agus nach bhfuil baint ag formhór acu sin le feirmeoireacht, féachann Ais 3 le haghaidh a thabhairt ar fhadhbanna a bhaineann le gach áitritheoir tuaithe. Áirítear ar na dúshláin sa chomhthéacs leathan soláthar deiseanna malartacha oiriúnacha fostaíochta do dhaoine a bhfuil cónaí orthu i gceantair thuaithe agus soláthar raon seirbhísí a bhfuil gá ag daoine leo má tá an caighdeán beatha céanna ag pobail thuaithe agus atá ag ceantair uirbeacha. Sa dréacht RDP, beidh gníomhaíochtaí atá dírithe ar an bpobal tuaithe níos leithne cosúil le forbairt fiontar tuaithe atá bunaithe ar acmhainní áitiúla nádúrtha, turasóireacht, breisiú sráidbhailte agus tionscnaimh chomhshaoil seachadta ar shlí a dtugann aghaidh ar na dúshláin sin agus a chomhlánann bearta ar-feirme. Tá na bearta i gcomhréir leis an bPáipéar Bán ar Fhorbairt Tuaithe 1999 agus lena dtiomantas a bhaineann le folláine eacnamaíoch agus shóisialta na bpobal tuaithe. Tógann na bearta ar bhearta comhchosúla a cuireadh i bhfeidhm faoin gclár LEADER i gcláir roimhe seo agus tá leithdháileadh iomlán €425 milliún acu a bhfuil €234 milliún as curtha ar fáil ag an EAFRD. Cé go bhfuil na bearta seo dírithe go príomha ar chaighdeán na beatha i gceantair thuaithe a fheabhsú, tugann siad tacaíocht agus comhlánann siad cuspóirí Ais 1 agus 2 chomh maith.

Comhlíonfaidh na bearta cuspóir Ais 3 caighdeán na beatha i gceantair thuaithe a fheabhsú agus éagsúlú an gheilleagair thuaithe trí:

• Gníomhaíocht eacnamaíoch agus rátaí fostaíochta a mhéadú sa gheilleagar tuaithe níos leithne trí éagsúlú ar-feirme isteach go gníomhaíochtaí neamhthalmhaíochta a spreagadh

• Tacaíocht le cruthú agus le forbairt micrithionscnamh sa gheilleagar tuaithe níos leithne

• Turasóireacht tuaithe atá tógtha ar fhorbairt inbhuanaithe acmhainní nádúrtha, cultúrtha agus oidhreacht náisiúnta na hÉireann a spreagadh

• Rochtain ar bhunseirbhísí ag áitritheoirí tuaithe a fheabhsú trí aghaidh a thabhairt ar áiseanna míchuí caithimh aimsire.

• Sráidbhailte agus a gceantair mháguaird a athghiniúint tríd a gcuid ionchas eacnamaíoch, agus caighdeán na beatha a fheabhsú

• An oidhreacht tógtha agus nádúrtha a chothabháil, a athchóiriú agus a uasghrádú

- 353 -

Comtháthú chuspóirí an Chláir leis an NDP

Ní raibh an dréacht NDP ar fáil ag tráth na meastóireachta ex-ante

4. Bearta Beartaithe

4.1 Achoimre ar Bhearta agus a ngaol leis na cuspóirí foriomlána.

Mar atá leagtha amach i Straitéis Náisiúnta um Fhorbairt Tuaithe na hÉireann 2007-2013, cuirfidh an clár le gach ceann de na trí chuspóir atá sonraithe in Airteagal 4 de Rialachán Comhairle (CE) Uimh 1698/2005

Cuirfidh sé tacaíocht ar fáil trí na bearta seo a leanas:

Bearta Costas €m

Costas mar % den Chlár iomlán Cuid AE €m

Cuid AE mar % den Iomlán

Fo-iomlán Ais 1 665 9.4 248 37.3

Fo-iomlán Ais 2 5965 84.5 1857 31.1

Fo-iomlán Aiseanna 3 & 4 425

6.0 234

55.1

Iomlán foriomlán 7055 100.0 2339 33.2

Ceaptar na bearta beartaithe chun aghaidh a thabhairt ar fhadhbanna aitheanta faoi gach Ais agus tá siad bunaithe den chuid is mó ar bhearta atá ann cheana ach le mionathrú déanta orthu chun tosaíochtaí reatha agus an comhshaol tuaithe atá ag athrú a chur i gcuntas. Féachann na bearta comhcheangailte le haghaidh a thabhairt ar an gcuspóir foriomlán folláine eacnamaíoch agus shóisialta na bpobal tuaithe a chinntiú, na coinníollacha a chur ar fáil do shaol fiúntach comhlíontach do gach duine a bhfuil cónaí orthu i gceantair thuaithe agus a ndícheall a dhéanamh Éire faoin tuath a bhaint amach ina mbeidh meas don chomhshaol tuaithe agus go ndéanfaí forbairt i gceantair thuaithe ar shlí inbhuanaithe.

Leagann an Rialachan síos íoschéatadáin 5% do gach Ais 1 agus Ais 3 agus 25% do Ais 2. Tugtar bonn cirt don leithdháileadh san RDP mar seo a leanas

• Cuireann an anailís bhonnlíne in iúl an méid a chabhraíonn talmhaíocht agus foraoiseacht don chomhshaol. Tá sé tábhachtach an méid agus is féidir a bhaint as an gcabhair sin chun feirmeoirí a chúiteamh as an maitheas poiblí a bhaintear as gnéithe dá bhfiontair. Tá súil go dtógfar ar an méid a baineadh amach le bearta reatha cuí ar éirigh go maith leo agus go seachadfar torthaí i réimsí athruithe aeráide (foraoiseacht), caighdeán uisce (agra-chomhshaol) agus bithéagsúlacht (agra-chomhshaol, foraoiseacht, liúntais chúiteacha i gceantair mhídheisiúla.)

- 354 -

• Cuireann samhail talmhaíochta na hEorpa béim ar a ról ilfheidhmeach agus caithfear bonn taca a chur faoin bhforbairt sin trí inbhuanaitheacht. Tugann Éire tacaíocht don dearcadh sin agus ceapann sí gur cheart do ghníomhartha a bhfuiltear ag súil leo faoi Ais 2 bonn taca a chur faoi na cinn a cheadaítear in áiteanna eile sa chreat Forbartha Tuaithe.

• Tá fiúntas na mbeart faoi Ais 2 cruthaithe agus tá siad comh-mhaoinithe ag an AE cheana féin. Ó thaobh bhainistiú airgid agus rialaithe tá sé ciallmhar maoiniú AE a dhíriú orthu sin. Chomh maith leis sin beidh tabhairt ar aghaidh suntasach tiomantas go hAis 2 ón mbabhta reatha.

• Tá maoiniú Ais 2 dírithe ar chur ar aghaidh comhshaoil, ach tá gné eacnamaíoch ann a bhaineann le ceantair eile. Tá sé tábhachtach mar chlár oibre le haghaidh gníomhaíochta i réimsí eile mar éagsúlú agus agrathurasóireacht srl.,

• Díreofar tacaíocht “chomhshaoil” d’fheirmeoirí faoin straitéis seo cé go mbainfidh tosaíochtaí eile tairbhe as polasaithe ar glacadh leo lasmuigh de shainchúram sonrach forbartha tuaithe an AE a chuirfear go mór le folláine eacnamaíoch agus shóisialta i gceantair thuaithe.

Glacann na meastóirí leis an loighic formhór an mhaoinithe a leithdháileadh do bhearta comhshaoil de bharr lárnacht feirmeoirí agus feirmeoireacht do chothabháil an chomhshaoil thuaithe agus rath bhearta comhshaoil cosúil le REPS faoi chláir forbartha tuaithe roimhe seo

4.2 Ceachtanna foghlamtha agus curtha i gcuntas i ndearadh an dréachtchláir

I 2000-2006, bhain Éire tairbhe as Ráthaíocht EAGGF agus Treoir EAGGF. Thug an ghné ráthaíochta comh-mhaoiniú don cheithre bheart ina theannta i bPlean Forbartha Tuaithe CAP na hÉireann – agrathalmhaíocht, liúntais chúiteacha (ceantair mhídheisiúla), luathscor agus foraoisiú. Bhí tionchar suntasach ag na bearta sin – go háirithe iadsin a bhí comh-mhaoinithe ag an EAGGF –ar thalmhaíocht agus an geilleagar tuaithe i gcoitinne. Meastar gurb iad seo a leanas na príomhrudaí a baineadh amach:

• Béim mhéadaithe ar ghné chomhshaoil den talmhaíocht ina raibh rannpháirteachas sa Scéim um Chosaint na Timpeallachta Tuaithe 50,000.

• Ranníocaíocht shuntasach do leanúint feirmeoireacht inbhuanaithe i gceantair thalmhaíochta faoi mhíbhuntáiste. I 2000-2006, tugadh tacaíocht do 108,000 feirmeoir faoi scéim na liúntas cúiteach.

• Fairsingíodh eastát foraoiseachta náisiúnta ó 634,000 heicteár i 1999 go 709,000 heicteár ag deireadh 2005. Baineadh amach sprioc gur crainn leathanduilleacha iad 30% de chrainn nua a cuireadh faoi 2006.

• Soláthar €160m ar infheistíocht chaipitil ag leibhéal na feirme.

• Faoin gclár Leader, cruthaíodh 3,100 post nua agus coinníodh 3,900 post a bhí ann cheana. Chuidigh cuideachtaí Leader le 8,000 fiontar agus tá níos mó ná 30,000 duine oilte acu.

- 355 -

Bhí Plean Forbartha Tuaithe CAP agus Cláir Réigiúnacha faoi réir mheastóireacht mheántéarma i 2003. Cé go bhfuil na meastóirí dearfach den chuid is mó maidir le dul chun cinn agus tionchar, tugadh roinnt réimsí imní faoi deara. Bhain na himní sin le glacadh REPS agus Luathscoir níos ísle ná mar a bhíothas ag súil leis agus tionchar fadtéarmach an bearta Foraoiseachta. Mar thoradh ar an meastóireacht seo, rinneadh athruithe do REPS agus méadaíodh leibhéil rannpháirteachais 50,000-go leibhéal feirmeoirí. Rinneadh athbhreithniú ar an straitéis don earnáil foraoiseachta i 2004 agus glacadh le roinnt moltaí sa dréacht RDP. Maidir le Luathscor, rinneadh móranailís ar an mbeart mar chuid d’athbhreithniú ar chaiteachas poiblí agus cuireadh ceachtanna a foghlamaíodh ón athbhreithniú sin i gcuntas agus beart beartaithe á dhearadh sa phlean reatha.

Maidir le hAis 3 is ó chláir LEADER roimhe seo a thagann na príomhcheachtanna. Rinneadh athbhreithniú agus nuashonrú i 2003 agus 2004. Fuair na hathbhreithnithe go raibh cur i bhfeidhm chur chuige téamach i leith fhorbairt críche agus roghnú modheolaíochta tionscail ina dhiaidh comhsheasmhach agus bhí dul chun maith fisiciúil ar na bearta go léir dá bharr. I leith LEADER, meastar anois gur samhail é cur chuige LEADER d’fhorbairt tuaithe phobalbhunaithe bhreise agus tá taiscumar mór inniúlachta agus faisnéise tógtha mar thoradh ar an gclár roimhe seo. Beidh an taithí sin riachtanach i seachadadh Ais 3. Tá ceachtanna a foghlamaíodh ó thionscnaimh eile cosúil leis an gclár Clár agus an Scéim Shóisialta Tuaithe mar fhaisnéis chomh maith ar an bpróiseas cláraithe do bhearta Ais 3.

4.3 Bearta Ais 1 – Iomaíochas

4.3.1 Réamhrá

Faoi Ais 1, maidir le haghaidh a thabhairt ar cheisteanna iomaíochais, is leanúint é an fócas ar an Scéim um Luathscor (ERS) a fhaigheann tacaíocht ó bheart Suiteála d’Fheirmeoirí Óga agus tá 72% de leithdháileadh faoi Ais 1 leithdháilte don dá bheart sin. I dtéarmaí maoinithe is é an chéad bheart is tábhachtaí eile ná an Beart Feabhsaithe Feirme (23%) atá dírithe ar infheistíocht a spreagadh i bpríomhearnálacha a chuirfidh éifeachtúlacht chun cinn. Tá iarmhéid an chaiteachais faoi Ais (5%) leithdháilte do bhearta éagsúla a bhfuil aidhm acu an earnáil foraoiseachta a fheabhsú.

Is iad na bearta beartaithe faoi Ais 1:

Ais 1 Costas beartaithe Gné AE €m

Luathscor 418

Cúnamh Suiteáilte 63

Feabhsú Feirme 150

Foraoiseacht agus Coillearnach 34

Oiliúint Talmhaíochta

Iomlán 665 248

- 356 -

4.3.2 An Scéim Luathscoir agus Bearta Cúnaimh Suiteáilte

4.3.2.1 Aithint na Faidhbe

An Cás i Láthair na hUaire

Aithníodh próifíl aoise na bhfeirmeoirí in Éirinn mar fhachtóir a mbíonn tionchar diúltach aige maidir le hiomaíochas i dtalmhaíocht na hÉireann. Aithníodh an fhadhb seo i staidéir anailíseacha éagsúla faoi fhadhbanna struchtúrtha Thalmhaíocht na hÉireann. D’aithin an coiste Agrabhia 2010 na laigí seo a leanas maidir le talmhaíocht na hÉireann ina dTuarascáil:

• Easpa inmharthanachta tráchtála mar gheall ar mhéid beag

• Leibhéal íseal táirgiúlachta de bharr drochstruchtúr aoise agus leibhéal íseal oideachais

• Easpa soghluaiseachta talún

Meastar go bhfuil dhá ghné ag baint leis an bhfadhb seo – líon díréireach feirmeoirí scothaosta ar ghabháltais atá beag go coibhneasta agus atá ilroinnte go minic agus easpa feirmeoirí óga a bhfuil scileanna nua-aimseartha acu ag dul isteach go dtí an fheirmeoireacht. Cé gur tháinig feabhas beag ar aois-struchtúr fheirmeoirí na hÉireann thar thréimhse 1993-2003 (tá 13% d’fheirmeoirí na hÉireann faoi 35 bliain i gcomparáid le meán an AE 11% agus tá 20% d’fheirmeoirí na hÉireann níos sine ná 65 bliain i gcomparáid le 28% don AE san iomlán) teastaíonn comhdhlúthú breise talún agus níos mó scileanna chun dul in iomaíochas i bpríomhearnálacha ar nós déiríochta, go háirithe sa timpeallacht reatha iarleasú CAP.

Tá an beart um Luathscor ann ó 1994 leis na nithe seo a leanas

Tréimhse Líon na nAistreoirí Líon na nAistrithe Heicteáir Aistrithe

1994-1999 10,300 11,000 283,000

2000-2006 2,890 3,280 91,570

Iomlán 13,190 14,280 374,570

Sa Tuarascáil Bhliantúil den RDP CAP a cuireadh faoi bhráid an AE, tuairiscíodh go ndearnadh 2,875 iarratas faoin Scéim um Luathscor (ERS2) 2000. As sin, ceadaíodh 2,665 acu — 499 i 2001, 807 i 2002, 665 i 2003, 368 i 2004 agus 326 i 2005. Ba é caiteachas ar an Scéim i 2005 €29.03 milliún. Ina theannta sin bhí isteach is amach ar 3,400 tairbhí ag fáil íocaíochtaí pinsin faoi Scéim 1994-1999 ar €32.79 milliún i 2005.

Tá leibhéal na n-iarratas faoin Scéim reatha (ERS2) níos lú ná mar a rabhthas ag súil leis. Laghdaigh iarratais go mór i 2003 go 540 (ó thart ar 830 i ngach ceann den dá bhliain roimhe sin) agus lean sé ag laghdú i 2004 agus 2005 nuair nach bhfuarthas ach 324 agus 310 iarratas faoi seach. Is léir gur chuir roinnt mhaith iarratasóirí a d’fhéadfadh a bheadh ann cinntí faoina dtodhchaí siar go dtí gur chuir siad a

- 357 -

dteidlíocht Íocaíochta Aonair i ngníomh. Do roinnt daoine, tá sé níos tarraingtí fanacht san fheirmeoireacht (go háirithe le sos ó tháirgiúlacht leis an Íocaíocht Aonair Feirmeoireachta) agus an Íocaíocht Aonair Feirmeoireachta a choimeád ná an talamh a aistriú chun pinsean luathscoir a fháil.

Fadhbanna a gcaithfear aghaidh a thabhairt orthu

Aithníodh gur fhadhb struchtúrtha d’fhorbairt talmhaíochta na hÉireann í fadhb drochstruchtúr aoise chomh maith le leibhéil ísle oideachas cuí agus fós tá sé bailí. Agus díchúpláil tacaíochtaí feirmeoireachta ó tháirgiúlacht ag teacht i bhfeidhm meastar go mbeidh níos mó brúnna iomaíochais táirgeadh níos éifeachtúla dóibh siúd a bhfuil baint acu le dianfheirmeoireacht. Ní dócha gur dóthanach iad méid na bhfeirmeacha i láthair na huaire chomh maith le struchtúr aoise agus leibhéil oideachais chun na héilimh a shásamh agus tá gá le hathchóiriú brostaithe. Tá sé riachtanach go mbeidh níos mó talún ar fáil chun go méadódh méid foriomlán na bhfeirmeacha agus go dtógann feirmeoirí níos óige a bhfuil oiliúint níos oiriúnaí orthu suas an fheirmeoireacht. Aithníodh an fhadhb seo roimhe seo agus rinneadh roinnt dul chun cinn sa tréimhse 1994-2004. Tháinigh moilliú i nglacadh suas Luathscoir le 2 bhliain anuas nuair a bhreithnigh feirmeoirí ar na buntáistí coibhneasta a bhí ann luathscor a roghnú nó fanacht san fheirmeoireacht agus an Íocaíocht Aonir Feirmeoireachta a choimeád.

D’fheirmeoirí óga nó feirmeoirí ar mhaith leo fairsingiú, is fadhb atá ag méadú í infhaighteacht talún trí dhíol nó léasa agus d’fhéadfadh sé a bheith níos measa ar a laghad sa ghearrthéarma tríd an Íocaíocht Aonair Feirmeoireachta agus próiseas ard tailte forbartha (lena n-áirítear suíomhanna do thithe). Is mórbhacainn í sin d’athrú ghabháltais talmhaíochta go haonaid atá níos mó agus níos inmharthana.

Aithint Spriocghrúpaí

Dírítear ar dhá ghrúpa faoi na bearta:

(a) Feirmeoirí atá ann cheana atá 56 agus ar mhaith leo éirí as

Ceaptar an beart d’fheirmeoirí ar mhian leo éirí as an bhfeirmeoireacht agus a dtalamh a aistriú. Coimeádtar teidlíocht mar aistreoirí d’fheirmeorií idir aoiseanna 56 go 66 ar dháta glactha na scéime agus (i) a bhí ag feirmeoireacht ar feadh ar a laghad deich mbliana díreach sular éirigh siad as (ii) limistéar nach lú ná 5 heicteár UAA a bheith á fheirmeoireacht acu, seachas i gcás diantionscnaimh (mar shampla muca nó éanlaith chlóis) agus (iii) geallann siad feirmeoireacht tráchtála go léir a stopadh

(b) Feirmeoirí Óga

Le bheith i dteideal mar aistrí faoin ERS níor mhór d’aistrí iarratas dara céim (IAS2) don Scéim um Chúnamh Suiteála a chur ar aghaidh agus coinníollacha na Scéime a chomhlíonadh lena n-áirítear (i) a bheith níos lú ná 35 bliain d’aois (ii) teacht i gcomharbacht ar an aistreoir(í)/úinéir(í) mar cheann ar ghabháltais talmhaíochta a gcaithfidh a bheith ar a laghad 20 heicteár UAA (Limistéar Inúsáidte Talmhaíochta) (limistéar neamh-mhídheisiúil) nó, ar a laghad 15 heicteár (limistéar mídheisiúil) UAA. Mura bhfuil an t-iarratasóir i dteideal IAS, ansin i measc rudaí eile caithfidh sé/sí a bheith faoi 45 agus riachtanais oideachasúla eile a chomhlíonadh.

- 358 -

Tá an IAS dírithe ar fheirmeoirí óga a bhfuil cumas iontu feirmeoireacht tráchtála a dhéanamh chun iad a shocrú suas san fheirmeoireacht. Tá an beart dírithe ar fheirmeoirí óga idir 18 agus 35 atá ag socrú suas san fheirmeoireacht don chéad uair an 1 Eanáir 2007 nó ina dhiaidh agus ní nach déanaí ná 31 Nollaig 2013 agus faoi réir uasteorainn ioncaim lasmuigh den fheirm a chomhlíonadh. Níor mhór don iarratasóir a bheith socraithe suas ar 20 heicteár ar a laghad (limistéar neamh-mhídheisiúil) nó 15 heicteár (limistéar mídheisiúil) d’íostréimhse deich mbliana agus a bheith mar iarratas d’uimhir thréada nó aitheantóir eile de chuid na Roinne. Ní bheidh feidhm ag forálacha maidir le híoslimistéir talún, áfach, i gcás diantionscnamh (mar shampla muca nó éanlaith chlóis.). Tá an spriocghrúpa don bheart i gcomhréir le cuspóir foriomlán Ais 1 agus comhlánann sé an ERS chomh maith.

Tá riachtanais an dá bheart comhlántach agus cuireann riachtanais an ERS an IAS chun cinn de réir sainmhínithe. Is iad na feirmeoirí óga an spriocghrúpa is tábhachtaí mar is tríothu seo go a thabharfar tairbhí an bhirt chun críche.

4.3.2.2 Cuspóirí na mBeart

Cuspóir Foriomlán

Is iad cuspóirí foriomlána an dá bheart athrú riachtanach struchtúrtha a chur chun cinn agus a bhrostú. Forálann an straitéis d’fhorbairt struchtúr iomaíoch talmhaíochta sna blianta atá le teacht polasaithe a rachaidh i ngleic le hathrú struchtúrtha chun táirgiúlacht agus iomaíochas a fheabhsú a thabhairt isteach. Is iad na bearta tosaíochta atá le cur i bhfeidhm, ag teacht leis na réimsí polasaí a comhaontaíodh faoi Rialachán Comhairle (CE) Uimh. 1698/2005 ar Thacaíocht d’Fhorbairt Tuaithe (Ais 1) an Scéim um Chúnamh Suiteála d’Fheirmeoirí Óga agus an Scéim Luathscoir ó Fheirmeoireacht. Tá nasc ag an dá scéim lena chéile le go ndíreofar ar aistriú talún go feirmeoirí óga a bhfuil tiomantas déanta acu forbairt a dhéanamh ar a ngabháltais. Freisin, scaoilfidh an Scéim Luathscoir talamh go feirmeoirí seanbhunaithe ar mhaith leo a ngabháltais a mhéadú.

Tá an cuspóir foriomlán ar aon dul le hAirteagail 13, 16 agus 17 de Rialachán Comhairle 1698/2005 a chuireann síos ar bhearta a chuirfidh le hiomaíochas agus a chuirfidh athrú struchúrtha chun cinn.

Cuspóir Sonrach

(a) Bearta Luathscoir

Is iad cuspóirí na Scéime Luathscoir an Scéim um Chúnamh Suiteála d’Fheirmeoirí Óga a chomhlánú trí aistriú gabháltas ó fheirmeoirí scothaosta go feirmeoirí óga atá ag socrú suas san fheirmeoireacht faoin Scéim sin a spreagadh agus talamh a athshannadh ó fheirmeoirí atá ag éirí as go feirmeoirí bunaithe ar mian leo a gcuid gabháltas a mhéadú. Leagann an cuspóir seo béim ar an nasc idir an ERS agus an IAS agus an tosaíocht gabháltais a mhéadú agus feirmeoirí níos óige agus níos oilte a spreagadh isteach go feirmeoireacht. Níl cuspóir ioncam a chur ar fáil d’fheirmeoirí scothaosta, a bhí mar cheann de chuspóirí ERS2, mar chuspóir dearbhaithe a thuilleadh agus mar sin, tá an beart dírithe ar thosaíochtaí Ais 1 amháin.

- 359 -

(b) IAS

Tá feabhsú leanúnach earnáil feirmeoireachta na hÉireann ar cheann de na tosaíochtaí pholasaí talmhaíochta na hÉireann. Cabhróidh an Scéim seo leo siúd a bhfuil suim acu san fheirmeoireacht mar shlí bheatha tríd na costais socraithe suas a bhaineann le socrú suas den sórt sin a fhrithchúiteamh agus trí mheicníocht a spreagann infheistíocht ar fheirmeacha den sórt sin a chur ar fáil. Is iad cuspóirí na Scéime (i) aistriú talún go feirmeoirí óga oilte a bhfuil cumas níos fearr iontu aghaidh a thabhairt ar na dúshláin a bhaineann le talmhaíocht na hÉireann a bhaint amach, (ii) na costais socraithe suas a bhaineann le daoine óga agus iad ag bunú iad féin san fheirmeoireacht a fhrithchúiteamh agus (iii) cabhair a chur ar fáil do na hinfheistíochtaí a teastaíonn ar ghabháltais den sórt sin.

Comhtháthú leis an RDP

Tá an dá bheart tógtha le chéile comhtháiteach san iomlán le cuspóirí foriomlána an RDP a leagann béim ar an ngá le héifeachtúlacht agus iomaíochas a chur ar aghaidh chun go leanfadh talmhaíocht agus tionscal an bhia a bheith iomaíoch i gcoinne iomaíochas méadaithe. Tá bonn cirt tugtha do na bearta ag anailís atá mar bhonn taca don RDP agus freagraíonn siad d’fhíorfhadhbanna an iomaíochais a aithníodh i raon staidéar agus tuarascálacha.

Táscairí Bonnlíne agus Tionchair

Is mar seo a leanas atá na táscairí beartaithe san NDP do ERS

Spriocanna Cainníochtaithe do chomhtháscairí an AE

Cineál an táscaire Táscaire Sprioc

Líon na bhfeirmeoirí a d’éirigh as go luath

700 p.a. (2007–2013);

4,900 san iomlán

Líon na n-oibrithe feirme a d’éirigh as go luath

1 p.a. (2007–2013);

7 san iomlán

Aschur Líon na heicteár a scaoileadh saor 32,000 ha. p.a.(2007-2013); 224,000 san iomlán

Toradh Ardú in oll-luach talmhaíochta a cuireadh le feirmeacha tacaíochta

Glanluach breise ráite curtha in iúl sa PPS

Tionchar Athrú san oll-bhreisluach in aghaidh an aonaid bhliantúil oibre

- 360 -

Is cuí iad na táscairí ascurtha cé go mbeadh sé úsáideach an cás bonnlíne a thaispeáint amhail 2006. Maidir le táscairí tionchair tá níos mó fadhbanna ag baint leis an gcás agus fiú le ERS ar éirigh leis d’fhéadfadh sé roinnt ama a thógáil an tionchar i dtéarmaí luach breise a theacht i gcrích. Ní mór athmheasúnú a dhéanamh ar na táscairí beartaithe de (i) glanluach breise ráite sa PPS agus (ii) áthrú san oll-bhreisluach in aghaidh an aonaid bhliantúil oibre i dtéarmaí conas is féidir é seo a ríomh agus an féidir sonraí cruinne a chur ar fáil a aonróidh na táirbhí breise ar iarmhairtí an ERS. D’fhéadfadh sé go gcuirfidh staidéir atá ag dul ar aghaidh faoi láthair (i gcomhar le hinstidiúidí taighde is dócha) níos mó faisnéise luachmhar ar fáil.

I leith an IAS, tá na táscairí seo a leanas beartaithe:

Spriocanna cainníochtaithe do chomhtháscairí an AE:

Cineál an táscaire Táscaire Sprioc

Aschur Líon na bhfeirmeoirí óga a fhaigheann cabhair 4,200

Toradh Méadú san oll-luach talmhaíochta a cuireadh le feirmeacha tacaíochta

€8.5m in aghaidh na bliana

Glanluach breise curtha in iúl sa PPS €1.5 milliún in aghaidh na bliana

Tionchar Athrú san oll-bhreisluach in aghaidh an aonaid bhliantúil oibre

€1,020 in aghaidh mwu bliantúil

Bheadh faisnéis faoi heicteáir a ndearnadh feirmeoireacht orthu agus gníomhaíochtaí feirmeoireachta úsáideach chomh maith. Arís i gcomhar leis an ERS, d’fhéadfadh roinnt suirbhéanna atá ag dul ar aghaidh i láthair na huaire níos mó fasnéis luachmhar a chur ar fáil chun tionchar a mheas.

4.3.2.3 Bearta Beartaithe

Gníomhartha Beartaithe

Tríd is tríd tá na bearta ar aon dul le bearta comhchosúla atá i RDP (2000-2006) agus féadfar achoimre a dhéanamh orthu mar seo a leanas:

I gcás an ERS is é atá sa bheart pinsean a íoc ar chothrom-ráta €6,888 in aghaidh na bliana móide €338 in aghaidh an heicteáir. Ríomhfar íocaíocht ar uasmhéid 24 heicteár a mbeidh uasphinsean in aghaidh na bliana de €15,000 in aghaidh na bliana. (Cé gur socraíodh an t-uasphinsean sa Scéim reatha ag €13,515, méadaíodh é seo go €15,000 i Samhain 2006. Dá réir sin, is léiriú sa Scéim nua nach bhfuil athrú sa ráta.) Le bheith i dteideal, tá sé riachtanach go mbeidh na rannpháirtithe idir 56 (méadaithe ó 55 sa bheart reatha) agus 66 bliain d’aois ar an dáta glactha don scéim agus go raibh siad ag feirmeoireacht ar feadh ar a laghad deich mbliana sular éirigh siad as. Ceanglaíonn an beart ar aistrithe cáilithe a bheith faoi 35 má tá siad ag baint leasa as an IAS nó faoi 45 d’aistrithe eile a d’fhéadfadh a bheadh ann.

Don IAS cuimseoidh an scéim íocaíocht aonair €15,000 (íoctha tar éis oideachas, riachtanais maoine agus ioncaim a chríochnú d’iarratasóirí cáilithe. Beidh gá le plean

- 361 -

gnó ó gach iarratasóir. Ceanglófar ar rannpháirtithe leanúint leis an bhfeirmeoireacht ar feadh cúig bliana ón dáta socraithe suas agus feirmeoireacht a dhéanamh ar an talamh aistrithe nó a choibhéiseach le linn na tréimhse sin. Ceaptar an beart chun costais socraithe suas daoine nua atá ag teacht isteach a chomhlíonadh cé nach bhfuil aon riachtanas fianaise ar na fíorcostais a chur ar fáil.

Ceachtanna atá foghlamtha ó Bheart roimhe seo

Tá Scéimeanna Luathscoir á gcur i bhfeidhm in Éirinn ó 1965 ach níor éirigh go maith leo go dtí cur i bhfeidhm ERS a bhí comh-mhaoinithe ag an Stát agus an AE i 1994. Mar is léir ó Thábla 1, d’aistrigh 10,300 aistreoir 283,000 heicteár go 11,000 aistrí. Don scéim ina dhiaidh (ERS2), leagadh spriocanna 8,300 aistreoir agus 8,200 aistrí sa CAP RDP 2000-2006. Meastar anois go mbeidh 2,890 aistreoir faoi dheireadh 2006, easnamh ar an mbun sprioc. Cé go mb’fhéidir go gceaptar gur díomách é seo agus go mbeadh amhrais ann faoi thuillteanais an ERS, ní mór a chur in iúl nach rabhthas ag súil leis na hathruithe a tharla i dtalmhaíocht na hÉireann le ceithre bliana anuas nuair a bunaíodh na spriocanna in RDP 2000-2006. Tá drochthionchar mór ag éiginteacht faoi theidlíochtaí faoin Íocaíocht Aonair Feirmeoireachta agus éifeacht ar theidlíocht duine tar éis dó/di éirí as an bhfeirmeoireacht ar ghlacadh an bhirt.

I leith tionscnamh chun feirmeoirí óga a spreagadh dul isteach san fheirmeoireacht, cuireadh beart Cúnaimh Suiteála san áireamh sa dá Chlár Réigiúnacha Oibríochta don tréimhse 2000-2006. Léirigh meastóireachtaí Meántéarma na mbeart nach bhfuil mórán fianaise sa réigiún BMW go bhfuil nasc idir an ERS agus beart an IA, ach i réigiún SE, tugadh le fios nach raibh infhaighteacht an IAS comhlántach leis an ERS. Ní cúis iontais é an difríocht réigiúnach seo mar go mbíonn an ERS níos tarraingtí i gceantair a oireann dianfheirmeoireacht. I dtéarmaí oideachas a chur chun cinn tá ról láidir ag an scéim a chinntiú go mbeidh feirmeoirí óga dea-oilte á gcur isteach agus is gné an-dearfach den scéim seo ná céatadán ard tairbhithe go coibhneasta a bhfuil teastas acu san fheirmoireacht. Tá céatadán suntasach d’fheirmeoirí suiteáilte faoi 25 bliain d’aois. Cé gur beag iad na huimhreacha foriomlána, is léiriú tábhachtach é seo ar ról an bhirt i gcabhrú le suiteáil feirmeoirí óga a bhfuil oideachas maith acu.

4.3.2.4 Tionchair a bhfuiltear ag súil leo

Meastar go mbrostóidh comhthionchar an dá bheart athchóiriú struchtúrtha sa talmhaíocht, feabhsóidh sé iomaíochas earnálacha na talmhaíochta agus bia agus cuirfidh sé nuáil agus fiontraíocht chun cinn. Go sonrach, tógfaidh 4200 feirmeoir óg oilte suas feirmeoireacht i ngabháltais inmharthana. Ag an am céanna, beidh 224,000 heicteár talún ar fáil ar féidir feirmeoireacht a dhéanamh orthu i ngabháltais atá níos mó ag feirmeoirí atá níos óga agus atá oilte níos fearr. Meastar go mbeidh tionchar dearfach ag an athchóiriú struchtúrtha ar ioncaim feirme, ar tháirgiúlacht agus ar nuáil.

Cuireann torthaí ó chláir roimhe seo amhras cibé an féidir an tionchar a rabhthas ag súil leis a bhaint amach go háirithe maidir le méid na ngabháltas feirme a mhéadú. Féadfar a bheith ag súil go réasúnach go dtiocfadh an tionchar a bhuiltear ag súil leis maidir le hoiliúint a chur ar fheirmeoirí i gcrích tríd an dá bheart. Chun an fhírinne a rá, leis an hathchóirithe CAP agus le teacht isteach an SFP, féadfar a bheith ag súil go mbeidh go leor feirmeoirí i bhfad níos anailísí i leith a n-oibríochtaí feirmeoireachta

- 362 -

agus déanfaidh siad cinntí ar chineál na feirmeoireachta ar cheart dóibh leanúint leis nó go deimhin ar cheart dóibh leanúint leis in aon chor. Ba cheart gur tréimhse í tréimhse 2007-2013 ina mbeidh athrú suntasach i struchtúr na talmhaíochta in Éirinn agus feirmeoirí ag ullmhú don tréimhse tar éis 2013. Sa chomhthéacs seo, féadfar a bheith ag súil go mbeidh an ERS níos oiriúnaí agus go mbeidh luach i bhfad níos mó ag an IAS de réir mar a bheidh gá le feirmeoirí níos óige agus níos nuálaí.

4.3.2.5 Breisluach Rannpháirteachas Pobail sa Bheart

Ábharthacht le Cuspóirí Pobail

Tá cuspóirí an dá bheart i gcomhréir le cuspóirí an AE i réimse forbartha tuaithe agus go háirithe na cuspóirí faoi Ais 1 de Rialachán Comhairle 1698/2005. Tugtar aghaidh ar chuspóirí foriomlána thionscal bia níos éifeachtúla agus níos iomaíche trid an mbeart.

4.3.2.6 Éifeachtúlacht Chostais an Bhirt

Tá an dréachchlár bunaithe ar an bhfoshuíomh go ndéanfaidh isteach is amach ar 500 feirmeoir in aghaidh na bliana thar thréimhse 7 mbliana iarratas dul isteach san ERS agus beidh siad i dteideal do phinsean bliantúil. I leith an IAS, meastar go mbainfidh 4,200 iarratasóir leas as an scéim thar an tréimhse 7 mbliana ina gcáileofar gach duine acu don uasdeontas. Ag teacht le leibhéal glactha measta, rinneadh leithdháileadh €63 milliún. Mar go n-íoctar an deontas IAS leis na hiarratasóirí cáilithe go léir, níl aon dul as ach go mbeidh leibhéal áirithe meálasta ann.

Is ceist bhailíoch í ceist arbh fhéidir na torthaí agus tionchar na gcomhbheart a bhaint amach níos éifeachtaí ó thaobh costais de agus eascraíonn ceist faoi mheálasta as. Pléadh é i staidéir éagsúla faoin mbeart lena n-áirítear dhá athbhreithniú faoi chaiteachas. Níl aon amhras ach go mbainfidh roinnt feirmeoirí leas as an ERS agus go n-éireoidís as ar chuma ar bith agus ar an tslí chéanna rachaidh feirmeoirí óga isteach san fheirmeoireacht cibé acu an mbeadh nó nach mbeadh an IAS ann. I gcás an IAS, níl an chuma ar an scéal chomh maith gur fachtóir suntasach é deontas a bheith ar fáil faoin IAS d’aon duine óg atá ag smaoineamh faoi dul iseach san fheirmeoireacht. Dealraítear gur suntasaí i bhfad ceisteanna cosúil le tarraingteacht choibhneasta slite beatha eile, dearcadh ar thodhchaí na feirmeoreachta agus ceisteanna faoi nós maireachtála. Tá an cheist ann chomh maith nach mbeidh tionchar rómhór ar iomaíochas i gceantar faoi mhíbhuntáiste má éiríonn feirmeoir as an bhfeirmeoireacht go luath. Is é seo an tátal a bhí ag athbhreithniú caiteachais an bhirt a rinneadh i 2004 “tugann tiúchan ERS i gceantair feirmeoireachta sa Deisceart agus san Oirthear, a bhfuil níos mó tráchtála i gceist, le fios go bhfuil eilimint mhór mheálasta sa Scéim, ag tógáil san áireamh gur dócha go n-éireodh leis an oibríocht feirmeoireachta nuair atá sé inmharthana cheana féin. D’fhéadfadh an dreasacht a cuireadh ar fáil sa phinsean Luathscoir, sna himthosca seo, a bheith mar bhónas in ionad spreagadh chun éirí as”. Tugann athbhreithniú ar an IAS le fios, áfach, go bhfuil rud éigin cosúil leis sin maidir leis an IAS, is é a phríomhthionchar go dtéann feirmeoirí isteach san fheirmeoireacht agus na leibhéil chuí oideachais agus scileanna acu. Meastar go bhfuil sé seo ag éirí níos tábhachtaí i dtéarmaí iomaíochais.

Meastar gur dóthanach é leibhéal an phinsin lena chinntiú go bhfuil an beart fós tarraingteach.

- 363 -

4.3.2.7 Monatóireacht agus Meastóireacht

I dtéarmaí monatóireachta agus bainistíochta an dá bheart leanfar le nósanna imeachta atá ann cheana. Don IAS beidh gá le hiarratas tosaigh, lena n-áirítear plean gnó, a chur ar aghaidh laistigh de sé mhí ón dáta socraithe suas. Bainfidh píonós 10% in aghaidh na míosa, nó cuid de, le hiarratais a fuarthas níos mó ná sé mhí tar éis socrú suas. Caillfear an teidlíocht do chúnamh i gcás nach bhfaighfear an t-iarratas laistigh de sé mhí dhéag ón dáta socraithe suas. Déanfaidh comhairleoir talmhaíochta an iarratasóra/oifigeach de chuid na Roinne sa chúigiú bliain tar éis dháta socraithe suas. Aisíocfar an deontas mura ndéanann an t-iarratasóir feirmeoireacht ar an talamh aistrithe nó a choibhéis ag tráth an athbhreithnithe.

Maidir le meastóireacht na mbeart, tá roinnt táscairí san áireamh sa dréacht RDP a éascódh meastóireacht ar thionchar an dá bheart agus an réim ina gcomhlíontar a chuspóirí foriomlána. Leagadh spriocanna amach maidir leis an líon atá ag baint leasa as na bearta agus leibhéal foriomlán idirbhearta talún a d’fhéadfadh eascairt.

4.3.2.8 Tátail

Tá fiúntas nach beag ag an dá bheart agus féadfaidh siad cabhrú le hearnáil talmhaíochta agus bia níos iomaíche a fhorbairt. Cé go bhféadfaí a thuiscint go raibh glacadh íseal coibhneasta den ERS le linn an chláir reatha ciallaíonn sé sin go bhfuil sé deacair measúnú a dhéanamh ar thionchar an ERS le linn dó teacht isteach. Freisin, tá amhras fós faoi thrarraingteacht an ERS sna blianta amach romhainn i ré nua an SFP. Tugann difríochtaí réigiúnacha i nglacadh an ERS le fios gur dócha go bhfuil an beart níos tarraingtí i gceantair ina mbíonn dianfheirmeoireacht le feirmeacha móra inmharthana. Mar is léir ó athbhreithniú caiteachais den ERS, tugann sé seo le fios go bhfuil an chuma air anois go bhfuil ábharthacht ERS dírithe níos mó ar cheantair feirmeoireachta tráchtála sa Deisceart agus san Oirthear agus go bhfuil cuspóirí an bhirt á gcomhlíonadh i gceantair áirithe. Is dealraitheach chomh maith go dtarlódh comharbas nádúrtha agus traschur talún sna ceantair sin agus nach bhfuil aon dul as ach go mbeidh roinnt meálasta sa bheart. Is bailíoch go maith í an argóint go dtiocfaidh go loighciúil athrú ar ghabháltais talmhaíochta go haonaid níos mó as struchtúir reatha i dtéarmaí aois feirmeoirí agus méid feirmeacha. Agus é seo á thógáil san áireamh, déanann daoine eile an argóint go mbrostóidh an ERS aistriú feirmeacha go glúin níos óige níos luaithe ná mar a tharlódh gan é agus d’fhéadfadh nach mbeadh an méid meálasta a bheith chomh dona sin agus a rabhthas ag súil leis.

I gceantair faoi mhíbhuntáiste nó ceantair nach féidir ach talmhaíocht fhairsing a dhéanamh, is lag é réasúnaíocht don ERS agus go deimhin d’fhéadfaí roinnt de na cuspóirí a bhaineann leis an gcomhshaol a bhaint amach níos éifeachtaí trí na feirmeoirí níos sine a bheith fós páirteach sa talmhaíocht.

Maidir leis an IAS, meastar gur bheart réamhghníomhach é seo chun feirmeoirí óga a mhealladh isteach chuig an talmhaíocht agus chun a chinntiú go bhfuil siad oilte mar is ceart agus go dtugann siad aghaidh ar fheirmeoireacht ar shlí ábalta. Is dreasacht úsáideach é ag tráth nuair atá deiseanna poist lasmuigh d’fheirmeoireacht tarraingteach agus go bhfuil níos mó drogaill ar dhaoine óga feirmeoireacht a thógáil suas mar shlí bheatha. Tá an bhéim ar oiliúint mar chuid den bheart ar cheann dá

- 364 -

phointí láidre. Arís, is dócha go mbeidh na bearta níos tarraingtí d’fheirmeoirí i gceantair a bhfuil níos mó tráchtála iontu ina bhféadfadh feirmeoireacht a bheith mar aonad inmharthana a thabharfaidh ioncam dóibh atá comparáideach leis na suimeanna a d’fhéadfaí a thuilleamh in earnálacha eile. D’fheirmeoirí óga a d’fhéadfadh a bheith ann i gceantair faoi mhíbhuntáiste mór, ní shárófar fadhb na hinmharthanachta leis an gcabhair faoin IAS.

4.3.3 Bearta Feabhsaithe Feirme

4.3.3.1 Aithint na Faidhbe

Anailís ar an gcás i láthair na huaire

Mar a tugadh faoi deara i gcodanna roimhe seo, leanann an talmhaíocht a bheith mar cheann de na tionscail is dúchasaí in Éirinn ina bhfuil isteach is amach ar 50,000 feirm lánaimseartha agus 85,000 fiontar eile páirtaimseartha. Tá treoshuíomh láidir onnmhairithe aige agus spleáchas beag impórtáilte agus cuireann sé go mór leis an GDP dá bharr. Tacaítear le hearnáil mhór phróiseála agus is fiú €7.5 billiún onnmhairithe agrabhia. Cé gur mhéadaigh fostaíocht neamhthalmhaíochta i gceantair thuaithe, fanann talmhaíocht a bheith mar cheann de na cineálacha fostaíochta is tábhachtaí sna ceantair sin, mar aon le próiseáil fhoghabhálach agus réamhghabhálach agus na tionscail soláthair a bhraitheann air.

Fadhbanna a gcaithfear aghaidh a thabhairt orthu

D’athraigh athchóirithe CAP an comhthéacs ina bhfeidhmítear talmhaíocht trí dhreasachtaí díreacha táirgiúlachta agus tacaíochtaí margaidh a laghdú agus an earnáil a oscailt d’iomaíochas idirnáisiúnta. Cé go bhfuil íosioncam ráthaithe don tráth atá ann i bhfoirm an SFP, leis na deiseanna uasmhéadú ní mór d’fheirmeoirí a bheith iomaíoch i dtáirgiúlacht táirgí sláinteacha atá ar ardchaighdeán agus atá tarraingteach do chustaiméirí atá deacair a shásamh agus ag an am céanna meas a bheith acu ar choinníollacha docht a bhaineann leis an gcomhshaol agus le leas ainmhithe. Leis an méid nach ndéantar cothabháil ar iomaíochas, laghdófaí aschur talmhaíochta agus leis sin ioncaim agus fostaíocht i bpróiseáil talmhaíochta agus in agraphróiseáil araon.

Spriocghrúpa a Aithint

Is iad feirmeoirí tráchtála an spriocghrúpa do na bearta seo, ar feirmeoirí lánaimseartha iad den chuid is mó atá gafa go gníomhach le bainistiú agus le forbairt a gcuid feirmeacha mar fhiontair inmharthana ó thaobh airgeadais de. Is dócha go mbeidh a ngabháltais níos mó ná meánmhéid, a mbeidh a lán caipitiliú déanta orthu agus beidh siad gníomhach i gcineálach difriúla diantalmhaíochta. Díríonn na bearta ar shainearnálacha ar nós gairneoireachta agus earnáil orgánach chomh maith le barraí fuinnimh lena n-áirítear plandáil miscanthus agus costais lena mbaineann..

4.3.3.2 Cuspóirí na mBeart

Cuspóir Foriomlán

Is é cuspóir foriomlán na mbeart seo feabhas a chur ar éifeachtúlacht an spriocghrúpa, éagsúlú in earnálacha a bhfuil póiteinseal tráchtála iontu a spreagadh agus ag an am

- 365 -

céanna cabhair a chur ar fáil lena chinntiú go gcloítear le caighdeáin chomhshaoil, sábháilteachta bia agus leasa ainmhithe.

Cuspóirí Sonracha

Is iad cuspóirí sonracha na scéimeanna feabhas a chur ar fhoirgnimh agus trealamh infheistíochta a bhaineann leis an gcomhshaol, le sábháilteacht bhia agus leasa ainmhithe. Beidh ceithre shnáithe nó fobhearta ag an mbeart leis na cuspóirí seo a leanas:

Feabhsú Ginearálta Feirme lena chinntiú go mbeidh an earnáil ghinearálta talmhaíochta níos iomaíche, le claonadh i dtreo an mhargaidh agus béim níos mó ar cháilíocht. Cuireann sé éagsúlú gníomhaíochtaí chun cinn chomh maith. Caighdeáin sábháilteachta caighdeáin leasa ainmhithe níos airde chomh maith le caighdeáin chomhshaoil níos airde.

Is é an cuspóir atá ag Gabháltais Ghairneoireachta a nuachóiriú éagsúlú gníomhaíochtaí ar-feirme a chur chun cinn, caighdeán na dtáirgí a fheabhsú agus cleachtais atá oiriúnach don chomhshaol a éascú agus coinníollacha oibre a fheabhsú.

Tá sé mar aidhm ag Cabhair infheistíochta d’fhorbairt earnáil an phráta luas a chur faoi fheabsuithe san infrastruchtúr margaíochta agus chun éifeachtúlacht agus táirgiúlacht a fheabhsú in earnáil an phráta

Tá sé i gceist ag cabhair infheistíochta d’fhorbairt na hearnála orgánaí cúnamh a thabhairt leis an earnáil orgánach a fhorbairt. Tá sé mar aidhm ag an scéim soláthar rialta táirgí orgánacha ar ardchaighdeán chun an mhargaidh a chinntiú.

Comhtháthú leis an Dréacht RDP

Cabhróidh na bearta le hinmharthanacht earnáil tráchtála na talmhaíochta a thacóidh le fostaíocht i gceantair thuaithe go díreach agus go neamhdhíreach dá bharr agus tacóidh sé leis an earnáil phróiseála agrabhia. Tabharfaidh na bearta tacaíocht do chuspóirí ioncaim agus fostaíochta an RDP dá bharr agus ag an am céanna cabhróidh siad le dianoibríochtaí chun cloí le caighdeáin chomhshaoil agus sláinte. Tá an beart i gcomhréir chomh maith le cuspóirí Ais 3 ina bhfuil éagsúlú níos mó agus forbairt fiontar malartacha i gceist agus tacaíonn sé le cuspóirí comhshaoil Ais 2.

Táscairí Bonnlíne agus Tionchair

Beartaíonn an DréachtRDP roinnt táscairí ar aschuir, torthaí agus tionchar. Amhail earnálacha eile, tá sé deacair uaireanta táscairí ar aschuir, torthaí agus tionchair a shamhlú. I gcás leasa ainmhithe, mar shampla, dealraíonn sé nach bhfuil aon tionchair. Beidh gá le formhór tháscairí tionchair na mBeart seo a bhailiú go tréimshiúil ó chórais chuntasaíochta na dtairbhithe. Beidh sé deacair táscairí tionchar an chomhshaoil a nascadh le tionscadail Feabhsaithe Feirme mar go mbeidh siad bainteach le gabháltais aonair scaipthe ar fud na tíre. Molann na comhairleoirí cur chuige comhordaithe d’aithint agus do chur i bhfeidhm na mbeart. (Féach Caibidil 6 thíos)

- 366 -

4.3.3.3 Gníomhartha Beartaithe sa Bheart agus sna Fobhearta

Is cabhair dheontais iad na gníomhartha beartaithe i dtreo chostas gléasra agus trealaimh a fheabhsaíonn cosaint chomhshaoil, leasa ainmhithe, caighdeán táirgí agus coinníollacha oibre. Tá deontais suas 40% den infheistíocht agus bíonn ar iarratasóirí a thaispeáint gur dócha go mbeidh an oibríocht inmharthana agus go gcloínn nó go gcloífidh sé le caighdeáin arda chomhshaoil.

Scéim Feabhsaithe Feirme

Bearta Gníomhartha Beartaithe Scála na nGníomhartha

(Gabháltais)

Feabhsú Ginearálta Feirme Infheistíocht in áiseanna a dearadh chun sláinte agus leas ainmhithe a fheabhsú, an comhshaol a chosaint agus éagsúlú a spreagadh

10,000

Gabháltais Ghairneoireachta a Nuachóiriú Infheistíocht in áiseanna a fheabhsíonn caighdeán na dtáirgí, coinníollacha oibre agus a chosnaíonn an comhshaol

1,400

Infheistíocht in Earnáil an Phráta Infheistíocht in áiseanna a fheabhsaíonn caighdeán táirgí, coinníollacha oibre agus a chosnaíonn an comhshaol

350

Infheistíocht i bhFeirmeoireacht Orgánach Infheistíocht in áiseanna chun táirgí orgánacha a phróiseáil

4.3.3.4 Tionchair a bhfuiltear ag súil leo ó Bhearta

Tá na fobhearta go dírithe ar shainriachtanais agus shaindeiseanna do thalmhaíocht na hÉireann. AR thaobh amháin, tá gá le caighdeáin arda a fháil maidir leis an gcomhshaol agus sábháilteacht bhia. Ag an am céanna, tá gá ann táirgiúlacht a mhéadú agus talmhaíocht a éagsúlú i réimsí nua táiriúlachta ar nós gairneoireachta agus feirmeoireacht orgánach, atá fós beag go coibhneasta in Éirinn. Tá gá le feabhas a chur ar chaighdéan cáilíochta agus tá sé i gceist go gclúdódh na scéimeanna beartaithe gléasra agus trealamh a fheabhsaíonn láimhseáil agus stóráil táirgí. Ní thugtar cabhair dheontais d’infheistíochtaí fairsingithe i ndáiríre ach meastar go mbeidhm roinnt infheistíocht fhairsingithe ann i dteannta leis na tionscadail cúnaimh. Is dócha go gcuirfidh córas nua SFP iallach ar go leor feirmeoirí measúnú a dhéanamh ar a dtodhchaí sa talmhaíocht agus iarracht a dhéanamh fiontair fhadtéarmacha inmharthana a aithint a bhféadfadh a gcuid feirmeacha a chothabháil. Cabhróidh na bearta beartaithe leis an athrú struchtúrtha seo agus tabharfaidh sé cúnamh feirmeacha a fhorbairt a bheidh inmharthana in aon chás iar SFP.

- 367 -

4.3.3.5 Breisluach Rannpháirteachas an Phobail sa Bheart

Riarachán agus Coimhdeacht

Tá na scéimeanna riartha ar bhonn náisiúnta ag an DAF. Déanfaidh pearsanra ó oifigí áitiúla na Roinne cigireacht.

An Bhaint atá le Cuspóirí Pobail

Tá na cuspóirí i gcomhréir le cuspóirí eacnamaíocha an AE i réimse na forbartha tuaithe. Ba cheart go gcabhródh na bearta tacú leis an ngeilleagar tuaithe agus caighdeáin chomhshaoil agus caighdeáin eile á n-uasghrádú.

Comhlántacht agus Idirghabhálacha eile

Tá na bearta seo, atá dírithe ar chabhair a thabhairt ar infheistíocht i ngléasra agus trealamh comhlánaithe ag gnéithe eile den RDP lena n-áirítear an oiliúint agus chomh maith leis sin an ERS agus scéimeanna suiteála na bhFeirmeoirí Óga, atá dírithe chomh maith ar tháirgiúlacht agus iomaíochas a mhéadú. Is seirbhísí comhlántacha tábhachtacha iad na seirbhísí comhairleacha agus taighde a chuireann an Roinn ar fáil trí Teagasc, nach bhfuil san RDP.

4.3.3.6 Éifeachtúlacht Costais na mBeart

Costais Airgeadais agus Acmhainní Daonna

Is é buiséad an Bhirt ná €150 milliún.

Éifeachtúlacht Costais

D’fhéadfadh na bearta infheistíocht shuntasach a spreagadh ón earnáil phríobháideach. Ba cheart don chóras cigireachta a chinntiú go gcríochnófaí tionscadail go hardchaighdeán agus go mbainfidh siad a gcuspóirí láithreacha amach. Ba cheart go mbeadh na scéimeanna éifeachtach ó thaobh costais de i dtéarmaí ainmniúla.

Braitheann roinnt fachtóirí cibé an mbeidh na scéimeanna go léir éifeachtach ó thaobh costais de i dtéarmaí eacnamaíocha lena n-áirítear inmharthanacht na bhfiontar atá i mbaol níos mó anois ná roimhe seo. Is dearbhú de shaghas éigin i gcoinne seo é comh-mhaoiniú ag úinéir príobháideach feirme. Is fadhb eile í meálasta, áfach: an seans go mbainfeadh an feirmeoir leas as na scéimeanna pé scéal é. Tá scéimeanna na gairneoireachta agus na bprátaí i mbaol ag an riosca seo ach go háirithe. Tá na scéimeanna nuachóirithe ar bun le roinnt ama anois agus is fiontair éagsúlaithe ar mhórscála iad roinnt de na hoibritheoirí. Measann na comhairleoirí gur cheart na scéimeanna a riaradh ar shlí a gcinnteodh go mbaineann fiontair, a bhfuil cabhair ag teastáil dáiríre uathu, leas as na deontais – trí chur i bhfeidhm tástálacha acmhainne b’fhéidir.

Ar an taobh eile, braitheann na comhairleoirí go bhféadfadh tacaíocht d’fheirmeacha ginearálta agus d’fheirmeoireacht orgánach a bheith níos fairsinge ag féachaint do na brúnna is dócha a bheidh ann don earnáil tráchtála feirmeoireachta sa todhchaí agus an t-athstruchtúrú is dócha a bheidh ann do ré iarSFP.

- 368 -

4.3.3.7 Monatóireacht agus Meastóireacht

Ní mór do Chigirí na Roinne cead a thabhairt d’iarratais le haghaidh cabhrach agus déantar scagadh ar gach tionscadal i ndiaidh dóibh críochnú sula n-íoctar deontais. Mar atá tugtha faoi deara thuas, d’fhéadfadh céimeanna breise a thógáil chun na táscairí beartaithe do thionchair chomhshaoil agus tráchtála a thomhas.

4.3.3.8 Tátail

Tríd is tríd tá an scéim agus a gníomhartha dírithe ar chuspóirí tábhachtacha an RDP a fháil mar atá mínithe ag údaráis náisiúnta agus an AE. Tá siad dírithe ar réimsí sonracha riachtanais agus ba cheart dóibh feabhas a chur ar fheidhmíocht fiontar i leith an chomhshaoil, sábháilteachta bia, leasa ainmhithe agus coinníollacha oibre. Ba cheart dóibh infheistíocht a chomhlánú ó na hoibritheoirí i bhfairsingiú agus éifeachtúlacht táirgiúlachta. Ba cheart do na scéimeanna suim a spreagadh in earnálacha nach bhfuil comh forbartha sin go háirithe barraí orgánacha agus fuinnimh.

Is measartha a dhóthain é leithdháileadh €150 milliún faoin mbeart agus d’fhéadfadh nach mbeadh sé dóthanach le héileamh a shásamh. Is dócha go spreagfaidh athstruchtúrú ag leibhéal na feirme i ndiaidh athchóirithe CAP, raon leathan gníomhaíochtaí clúdaithe ag na bearta agus roinnt de na gnéithe nualacha (barraí orgánacha, fuinnimh, srl) infheistíocht ar fheabhsú feirme ag leibhéal níos mó ná mar atá beartaihte ag an leithdháileadh airgeadais don bheart sin.

Tá gníomhartha na scéime comhtháiteach agus comhlánaithe ag bearta eile in Ais 1 agus ag gníomhartha na Roinne eile gan deontas. Ba cheart go mbeadh na gníomhartha éifeachtach le feabhsú na n-áiseanna, a bhfuiltear ag súil leis, a bhaint amach, ach a bheith cúramach an baol meálasta a laghdú.

4.3.4 Foraoisiú Bhearta Ais 1

4.3.4.1 Aithint na Faidhbe

Anailís ar an gCás i láthair na huaire

Tá Bearta Foraoiseachta san RDP roinnte i mbearta Ais 1 agus Ais 2 a léiríonn den chuid is mó dúbailteacht a gcuspóirí eacnamaíocha agus neamheacnamaíocha. Is é an scéim is tábhachtaí sa dréacht RDP ná an Chéad Fhoraoisiú ar thalamh thalmhaíochta agus téitear in ngleic leis seo agus cúig bheart ina bhfuil gníomhartha láidre comhshaoil in Ais 2. De bharr go dtógann na Bearta seo an chuid is mó den chomhbhuiséad don fhoraoiseacht, tá an chuid is mó den phlé faoi chuspóirí agus faoi ábhar cúlra a bhaineann leis an earnáil ar an iomlán in Ais 2. Tugtar plé srianta anseo ar mhaithe le háisiúlacht.

Is í an phríomhchaipéis pholasaí i réimse na foraoiseachta ná “Ag Fás don Todhchaí: Plean Straitéiseach d’Fhorbairt na hEarnála Foraoiseachta”. Shainmhínigh an Straitéis an cuspóir mar seo “foraoiseacht a fhorbairt chun scála agus ar shlí a uasmhéadaíonn an méid a chuireann sé le folláine eacnamaíoch náisiúnta agus shóisialta ar bhonn cothabhála agus atá comhoiriúnach le cosaint an chomhshaoil”. Is i dtreo cuspóirí eacnamaíocha a bhí an príomhchlaonadh polasaí agus is í an

- 369 -

phríomhionstraim fós deontais i dtreo chostas fáscoillte a bhunú agus táillí árachais bliantúla ina dhiaidh sin do 20 bliain.

Fadhbanna a gcaithfear aghaidh a thabhairt orthu

Tá sé soiléir níos mó agus níos mó go bhfuil gá ag forbairt earnáil na foraoiseachta le tuilleadh dreasachtaí chun an talamh a fhoraoisiú. Is tionscal sách nua í an fhoraoiseacht in Éirinn, á thabhairt san áireamh nach bhfuil ach cuid bheag de thalamh na hÉireann a bhfuil foraoisiú déanta air go traidisiúnta. Dá thoradh sin, níl eolas ar ghnéithe an tionscail ó thaobh cuir, cothabhála, leagan agus próiseála chomh fairsing sin. Tá sreabhadh suntasach airgid in easnamh chomh maith ó fhoraoisí aibí a leagan go cothabháil tacaíochta agus forbairt foroaise. Mar thoradh air sin, tá imní ann nach bhfuil cothabháil na bhforaoisí ar chomhchaighdeán céanna.

Aithint Spriocghrúpa

Is feirmeoirí atá ag teacht isteach go dtí an tionscal don chéad uair agus nach bhfuil an t-eolas ná an taithí acu na tairbhithe a bhfuiltear ag súil leo ó na bearta beartaithe. Táthar ag súil chomh maith le cabhair a thabhairt d’fheirmeoirí atá ag déanamh oibríochtaí tanúcháin atá riachtanach d’fhorbairt seastán táirgiúlach adhmaid, ach nach bhfuil luach saothair ag baint leis i gcéimeanna luatha cuir. Ó thaobh aschuir de, tá dhá scéim san áireamh sa bheart chun úsáid nuálach tháirgí na bhforaoisí a chur chun cinn i meas úinéirí foraoisí.

4.3.4.2 Cuspóirí na mBeart

Cuspóir Foriomlán

Is é cuspóir foriomlán na mbeart cur le poitéinseal eacnamaíoch earnáil na foraoise trí oideachas agus oiliúint fheabhsaithe, cothabháil agus úsáid tháirgiúlach tháirgí adhmaid.

Cuspóirí Sonracha

Is iad cuspóirí sonracha na scéimeanna na nithe seo a leanas a chur ar fáil:

• Oiliúint, eolas agus comhairle d’úinéirí nua foraoiseachta chun a chur ar a gcumas a gcuid gabháltas a bhainistiú go táirgiúil;

• Tacaíocht do chothabháil agus d’fhorbairt eastát chun forbairt tháirgiúil agus diansaothrú eacnamaíoch a éascú

• Úsáidí nuálacha adhmaid a chur chun cinn.

Comhtháthú an Dréacht RDP

Tabharfaidh na bearta Foraoiseachta in Ais 1 tacaíocht don ghné eacnamaíoch foraoisí a fhorbairt agus cur le cuspóir sa dréacht RDP fostaíocht mhalartach agus ioncam a chur chun cinn i gceantair thuaithe.

- 370 -

Táscairí Bonnlíne agus Tionchair

Beartaíonn an Dréacht RDP roinnt táscairí aschur agus torthaí ach ní mheasann sé go bhfuil sé indéanta an tionchar i dtéarmaí luachanna eacnamaíocha a chainníochtú ar níos achur in aghaidh an oibreora nó ioncam breise. Molann na comhairleoirí gur cheart táscairí don fhoraoiseacht a fhorbairt laistigh de chomhthéacs an mholta ghinearálta ag deireadh na tuairisce seo (Caibidil 6) maidir le táscairí do mhonatóireacht a dhéanamh ar an RDP agus a bhearta aonair.

4.3.4.3 Gníomhartha beartaithe sa Bheart agus sna Fobhearta

Gníomhartha beartaithe

Tá achoimre déanta ar na gníomhartha beartaithe sa tábla ceangailte. Tabharfaidh an tSeirbhís Foraoiseachta cabhair go díreach do na hiarratasóirí agus mar aon leis sin, nuair is cuí, do ghníomhaireachtaí agus do chumainn ar nós Teagasc agus eagraíochtaí feirmeoireachta.

Ais 1 Bearta Foraoiseachta

Cód Bearta Gníomh Scála na mBeart

111 Gairmoiliúint agus Gníomhartha Eolais Imeachtaí oiliúna agus eolais a eagrú agus a chur i bhfeidhm d’úinéirí foraoiseachta

5,000 úinéir

121 Úsáid Seirbhísí Comhairleacha Comhairle agus sainchomhairle d’úinéirí atá ann agus úinéirí ceaptha

9,000 feirmeoir

122 Scéim Tanúcháin, Múnlaithe, Bearrtha agus Saothraithe

Cabhair d’oibríochtaí tanúcháin ar fhoraoisí aibí

2,000 foraois

123 Breisluach do Tháirgí Foraoiseachta Cabhair do mhicreafhiontar chun úsáidí nuálacha le táirgí adhmaid a fhorbairt

24 tionscal

124 Comhoibriú d’Fhorbairt Táirgí Nua , srl Cabhair do thionscail atá dírithe ar chomhoibriú ceartingearach a fheabhsú sa tsraith foraoiseachta

24 tionscal

125 Infrastruchtúr na Foraoise Cabhair do bhóithre agus infrastruchtúr foraoise lena mbaineann

Cabhair d’infrastruchtúr le haghaidh úsáid caithimh aimsire

198 tionscal

- 371 -

Ceachtanna foghlamtha ón mBeart níos luaithe

Leanann na bearta beartaithe le go leor de ghníomhaíochtaí tacaíochta foraoiseachta clúdaithe i bhfobhearta Feabhsaithe Coillearnaí agus Bóithre Foraoiseachta sa Chláir Oibríochtúla Réigiúnach 2000-06, chomh maith le gníomhaíochtaí oiliúna, eolais agus comhairliúcháin maoinithe go díreach ag an tSeirbhís Foraoiseachta. Rinneadh roinnt leathnú ar an scóp sa dréacht RDP 2007-13 chun tionscadail nuála agus áineasa a éascú. Freagraíonn na bearta d’imní in, inter alia, Bacon agus Deloitte (2004) go gcaithfear feabhas a chur ar chothabháil eastát na bhforaoisí.

Riachtanais agus Cuspóirí na mBeart/Oibríochtaí

Mar atá tugtha faoi deara, níl earnáil na foraoise chomh haibí sin fós i dtéarmaí eolais agus taithí na ndaoine a bhfuil baint acu ann agus chomh maith leis sin tá ganntanas sreabhadh airgid le tacaíocht a thabhairt do ghníomhaíochtaí (mar shampla tanúcháin) atá maoinithe go héasca ó dhíolacháin adhmaid i dtíortha a bhfuil acmhainní níos aibí acu. Déanfaidh bearta oiliúna, tanúcháin agus foraoiseachta bóthair beartaithe sa Dréacht RDP difríocht shuntasach do tháirgiúlacht foraoisí nach mbeadh maoinithe ag úinéirí príobháideacha ceal ioncaim eile foraoiseachta.

Comtháthú idir Bearta agus Oibríochtaí

Tá an sé bheart comhlántach lena chéile agus le Bearta Ais 2. Tá dlúthbhaint ag na bearta oiliúna agus comhairle lena chéile faoi mar atá na bearta tanúcháin agus bóithre lena chéile mar go dteastaíonn bóithre le haghaidh oibríochtaí tanúcháin (inter alia).

4.3.4.4 Tionchair Mheasta ó na Bearta

Is iad na tionchair ba cheart a bheadh ann leibhéal níos fearr saineolais i mbainistiú na bhforaoisí ag úinéirí agus mar sin cumas níos fearr deiseanna a aithint, creachóireacht agus galar a bhainistiú, an gá le tanúchán a aithint agus oibríochtaí cothabhála eile. Cabhróidh sé seo le bogás a chur i gceart i measc úinéirí foraoise a cheapann gur féidir le foraoisí iad féin a réiteach, a luaithe is a bhunaítear iad. Cuireann tanúchán agus múnlú cuí go mór le táiriúlacht na bhforaoisí agus le luach an adhmaid deiridh. Níl tanúcháin luatha sochrach den chuid is mó, mar sin beidh cabhair riachtanach má táthar chun iad a dhéanamh. Cabhróidh infrastruchtúr le bóithre foraoiseacha a chur ar fáil a éascóidh dul isteach innealra le tanúchán agus le leagan a dhéanamh

4.3.4.5 Breisluach Rannpháirteachas an Phobail sa Bheart

Mar atá i gcás bhearta Ais 2, ciallaíonn neamhláithreacht choibhneasta ioncaim ó oibríochtaí foraoiseachta atá ann cheana go ndéanann na bearta sin ualach mór airgeadais a fhorchuir ar airgeadas náisiúnta atá fuascailte ag ranníocaíocht an AE.

Riarachán agus Coimhdeacht

Tá na scéimeanna riartha ar bhonn náisiúnta ag Seirbhís Foraoiseachta na Roinne Talmhaíochta. Roimhe seo, bhí réamhtheachtaithe na mbeart cineachta go Comhthionóil Réigiúnacha, ach i gcleachtas ainmniúil mar go bhfuil an chuma ann nach bhfuil mórán le baint amach as riaradh scéimeanna náisiúnta ar bhonn díláraithe. Déanfaidh roinnt gníomhaireachtaí éagsúla lena n-áirítear Teagasc, an IFA agus

- 372 -

eagraíochtaí ionadaíocha eile an cur i bhfeidhm atá scaipthe ar fud na tíre mar atá an tSeirbhís Foraoiseachta chomh maith.

Ábharthacht le Cuspóirí Pobail

Tá na cuspóirí seo i gcomhréir lena chéile, go háirithe le cuspóirí eacnamaíocha an AE i réimse na forbartha tuaithe. Ba cheart go gcabhródh na bearta le tionscal inmharthana foraoise a thacú ag a bhfuil poitéinseal iarmhartach do thanúchán, iompar agus próiseáil.

Comhlántacht le hIdirghabhálacha eile

Cé go raibh sé beartaithe mar chabhair do ghnéithe iomaíocha foraoise, áirítear ar an Bhearta Foraoise Ais 1 gníomhartha atá an-chomhlántach le Bearta Ais 2. Áirítear orthu sin, oiliúint agus comhairle a thugann aghaidh ar riachtanas tábhachtach i dtír nach bhfuil traidisiún láidir foraoiseachta ann i measc úinéirí talún. Tugann dhá scéim eile tacaíocht d’oibríochtaí tanúcháin nach bhfuil eacnamaíoch ar shlí eile, agus chuirfeadh faillí orthu caighdeán na foraoise náisiúnta i mbaol chomh maith le hinfheistíocht in infrastruchtúr, go háirithe bóithre le haghaidh bainte agus rochtain do chuspóirí áineasa. Is cúis imní thábhachtach, áfach, nach mbeidh scála an fhoraoisithe dóthanach leis an tionscal próiseála a dhéanamh iomaíoch ó thaobh tráchtála de. Sa chás sin, ní bheadh mórán cúise le bearta a bheadh dírithe ar éifeachtúlacht. Teastaíonn ón dréacht RDP a léiriú go bhfuil rátaí beartaithe bunaithe atá á dtaifeadh i láthair na huaire in ann tionscal iomaíoch a thacú go fadtéarmach. Cuirfidh Cláir Oibríochta eile cabhair ar fáil do thaighde agus forbairt san fhoraoiseacht trí mhaoiniú do COFORD. Beidh forbairt na hearnála próiseála i dteideal cúnaimh le forbairt oiliúna agus táirge.

4.3.4.6 Éifeachtúlacht Costais na mBeart

Costais Airgeadais agus Acmhainní Daonna

- 373 -

Cód Beart Caiteachas iomlán

2007-13

111 Gairmoiliúint agus Gníomhartha Eolais 1.7

121 Úsáis Seirbhísí Comhairle 2.7

122 Scéim Tanúcháin, Múnlaithe, Bearrtha agus Saothraithe

18.0

123 Breisluach do Tháirgí Foraoiseachta 1.2

124 Comhoibriú d’Fhorbairt Táirgí Nua, srl 1.2

125 Infrastruchtúr Foraoise 9.1

33.9

Éifeachtúlacht Costais

Agus na fadhbanna a bhí ann in aithint tionchar a chur san áireamh is soiléir go bhfuil sé deacair éifeachtúlacht costais na mbeart a mheas. Is é breithiúnas na gcomhairleoirí gur dócha gur ard a bheidh an brabús ó oiliúint, comhairle, tanúchán agus infrastruchtúr mar, cé go bhfuil siad beag, tá na bearta riachtanach chun poitéinseal mór na foraoise náisiúnta a réalú. D’fhéadfadh na bearta nuála a bheith úsáideach ach tá scála na mbeart beartaithe chomh beag sin go mbeadh amhras ann faoina dtionchar.

Scóip chun Cuspóirí a Fháil ag Costas níos ísle

Is é an t-aon seans teoiriciúil costais a laghdú ná ranníocaíocht na hearnála príobháidí a mhéadú. Ach tá sé deacair é seo a bheartú i gcomhthéacs ina bhfuil sé deacair cheana féin a chinntiú go ndéanann úinéirí foraoisí cothabháil ar a n-eastáit mar is ceart. Ar aon nós, is buiséid íosta iad na cinn a bhaineann leis na scéimeanna sin ag féachaint don obair a gcaithfear a dhéanamh.

4.3.4.7 Monatóireacht agus Meastóireacht

Caithfidh Cigirí Foraoiseachta iarratais chabhrach a cheadú agus déantar scagadh ar thionscadail i ndiaidh dóibh a bheith críochnaithe sula n-íoctar deontais.

4.3.4.8 Tátail

Tá na bearta beartaithe dírithe ar ghníomhartha spreagtha atá tábhachtach chun poitéinseal na bhforaoisí a réalú. Tá siad seo go hiomlán ar aon dul le cuspóirí foriomlána an dréacht RDP agus tá siad comhlántach don bheart foraoiseachta in Ais 2. Ba cheart don dréacht argóint bhreise a dhéanamh don dá bheart nuála a bhfuil an chuma orthu go siad róbheag le bheith éifeachtach.

Léirítear impleachtaí airgeadais ar an tábla ceangailte.

Ais 1 Bearta Foraoiseachta

- 374 -

4.4 Bearta Ais 2

4.4.1 Réamhrá

Faoin Ais seo, tá na Bearta ceaptha chun cur le hacmhainní nádúrtha agus tírdhreacha agus iad a chosaint i gceantair thuaithe. Agus seo á dhéanamh, cuirfidh siad le réimsí tosaíocta an AE:

• Bithéagsúlacht agus cosaint agus forbairt feirmeoireacht ardfhiúntach agus córais foraoiseachta agus tírdhreacha traidisiúnta talmhaíochta;

• Uisce; agus

• Athrú Aeráide

• Ba cheart roinnt de seo a bheith i 3.2 thuas

Cuirfidh na bearta le cur i bhfeidhm ghréasán talmhaíochta agus foraoiseachta Natura 2000, le tiomantas Gotebörg laghdú bithéagsúlachta a aisiompú faoi 2010, le cuspóirí a leagadh síos i dTreoir 2000/60/EC a bhunaigh creat do ghníomh Pobail i réimse polasaí uisce agus do spriocanna Phrótacal Kyoto do mhaolú athraithe aeráide.

Tá na bearta a roghnaíodh ceaptha chun cuspóirí Ais 2 a chomhlíonadh trí:

• Úsáid leanúnach thalamh thalmhaíochta a chinntiú, ag cur le cothabháil shocaí inmharthana thuaithe dá bharr

• Seirbhísí comhshaoil agus cleachtais feirmeoireachta atá neamhdhíobhálach d’ainmhithe a chur chun cinn

• An tírdhreach feirmeoireachta a chothú

• Forbairt foraoisí agus coillearnach nua agus cinn atá ann cheana a spreagadh

Léiríónn an tábla seo a leanas na Bearta Beartaithe faoi Ais 2 agus leithdháiltí:

- 375 -

Beart Costas Iomlán

€m

Eilimint AE

€m

Limistéir Mhídheisiúla – Liúntais Chúiteacha 1799 671

Agrachomhshaol/Natura 2000 2982 1200

Leas Ainmhithe/Pórú 250 -

Céad Fhoraoisiú ar Thalamh Thalmhaíochta 898

Céad Bhunú córais Agrafhoraoiseachta

Céad Fhoraoisiú ar thalamh neamhthalmhaíochta 36 -

Íocaíochtaí comhshaoil foraoiseachta

Athbhuanú agus cosaint coillearnach

Infheistíochtaí neamhtháirgiúlacha – foraoiseacht

Fo-Iomlán Ais 2 5965 1871

4.4.2 Limistéir Mhídheisiúla – Suimeanna Cúiteacha

4.4.2.1 Aithint na Faidhbe

Anailís ar an gCás atá ann i láthair na huaire

D’aithin Bunchonradh na Róimhe gur bhain deacrachtaí áirithe le talmhaíocht i limistéir mhídheisiúla sa Chomhphobal de bharr drochithir nó coinníollacha aeráide agus ar mhaithe le comhionannas go dtabharfaí cabhair speisialta do na limistéir sin. Tugadh isteach an scéim um Limistéir Mhídheisiúla ina dhiaidh sin faoi Threoir 75/268 agus bhí sé faoi réir roinnt leasuithe suas go dtí an ceann is déanaí Rialachán 1698/2005 agus é sin san áireamh. Mar atá mínithe i láthair na huaire de réir threoirlínte an AE rialaithe ag reachtaíocht, tá Limistéir Mhídheisiúla (LFAanna) in Éirinn comhdhéanta de 75% d’achar talún na tíre san iardheisceart, san iarthar agus sa iarthuaisceart den chuid is mó agus is iontu atá 100,600 feirmeoir as iomlán náisiúnta 136,000.

Fadhbanna a gCaithfear aghaidh a thabhairt orthu

Go traidisiúnta, tá na LFAanna i réigiúin nach raibh chomh forbartha go heacnamaíoch riamh, agus a bhí thíos go mór le hioncaim ísle, dífhostaíocht ard agus leibhéil arda eisimirce. Tá an daonra tuaithe sna ceantair seo ard go coibhneasta agus go stairiúil bhí teorainn leis an méid deiseanna a bhí ar fáil lasmuigh den fheirm. Cé

- 376 -

gur fheabhsaigh na coinníollachal le blianta beaga anuas, go coibhneasta agus go habsalóideach, tá bearna fós ann idir na réigiúin sin agus an chuid eile den tír i dtéarmaí ioncaim, fostaíochta agus déimeagrafacha.

Tá an talamh sna ceantair seo comhdhéanta d’oileán, talamh chósta agus sléibhe agus talamh íseal nach bhfuil táirgiúlach agus a bhfuil baol tuille iontu. Is oibríochtaí fairsinge beostoic den chuid is mó í an talmhaíocht sna ceantair sin: eallach mairteola agus caoirigh. Ciallaíonn an drochchoinníollacha nach bhfuil ach líon beag fiontar inmharthana malartach feirme. Maidir le hioncaim, léiríonn an Suirbhé Náisiúnta Feirme (NFS, 2005) go bhfuil an Ioncam Teaghlaigh Feirme (lena n-áirítear Suimeanna Cúiteacha), in aghaidh an aonaid oibre 28% faoin meán sa chuid eile den tír (Bunaithe ar shonraí ó réigiúin Chuspóir a hAon agus réigiúin nach bhfuil Cuspóir a hAon iad). Is gá aghaidh a thabhairt ar fhadhbanna na gceantar tuaithe sin le raon ginearálta polasaithe eacnamaíocha agus sóisialta a bhfuil polasaithe forbartha tuaithe cuimsitheacha mar chuid dóibh. Ag an am céanna ní fhéadfaí droim láimhe a thabhairt le tábhacht na talmhaíochta: leanann sé a bheith mar ghníomhaíocht thábhachtach eacnamaíoch thuaithe sna LFAanna.

Aithint Spriocghrúpa

Chuir an Bhuntreoir 268/75 síos ar chritéir ghinearálta do LFAanna cáilithe. Aistríodh iad seo ina dhiaidh go miontreoirlínte. Áirítear orthu sin, bearta faoi dhéine oibríochtúil, ioncam agus critéir dhéimeagrafacha. Mar a bhí feidhm leo in Éirinn, d’fhorordaigh na treoirlínte achar 3.98 milliún ha i dtosach. Mhéadaigh coigeartuithe ina dhiaidh na LFAanna go 5.155 milliún ha nó, mar atá luaite thuas, 75% d’achar na talún. Mar an gcéanna, tháinig ardú ar líon na ndaoine a fuair na CAanna ó 68,000 i 1981 go 100,600 i 2005.

I láthair na huaire in Éirinn is Toghroinn Ceantair iad na LFAanna ina bhfuil:

• Níos lú ná 7.8% den talamh treafa • Dlús stocála níos lú ná 1 LU in aghaidh heicteár foráiste • Ioncam teaghlaigh feirme in aghaidh an oibreora fireanna feirme níos lú ná

80% den mheán náisiúnta • Dlús daonra níos lú ná 27 duine in aghaidh an chiliméadair chearnaigh • Baint ag ar a laghad 30% den daonra oibre sa talmhaíocht.

Tugann na critéir seo an-tábhacht do laigí socheacnamaíocha a bhaineann le coinníolllacha agramíocha chun LFAanna a chinneadh.

Ligeann do reachtaíocht idirdhealú a dhéanamh idir na LFAanna ag brath ar dhéine a mbaic. Tá formhór de LFAanna de chuid na hÉireann i gcatagóir Is Déine faoi Bhac.

4.4.2.2 Cuspóirí an Bhirt

Cuspóir Foriomlán

Tá cuspóirí na scéime leagtha amach i dTreoir 1975 mar seo

• Déan tionchar baic nádúrtha a fhritháireamh ar chostais táirgeachta chun

- 377 -

• Dul i ngleic le bánú mórscála na gceantar tuaithe a bhfuil tréigean feirmeacha mar thoradh

• Cosaint agus cothabháil na tuaithe.

Is breithniú tábhachtach go ndearna an Coimisiún athbhreithniú ar chritéir ainmnithe LFA de bharr moladh ó Chúirt Iniúchóirí na hEorpa agus bheartaigh siad athfhoirmliú nach raibh breithnithe socheacnamaíocha san áireamh ann. Níor aontaíodh an beartú ach aontaíodh go n-ardófaí an cheist arís i 2008 agus go mbeadh sé i gceist na critéir a athrú i 2010.

Idir an dá linn, tagraíonn Rialachán 1698/2005 (ceadal 33) “ba cheart go gcuirfeadh íocaíochtaí nádúrtha baic i gceantair sléibhe agus íocaíochtaí i gceantair eile a bhfuil baic iontu leo trí úsaid leanúnach talún talmhaíochta, an tuath a chothabháil, chomh maith le córais feirmeoireachta a chothabháil agus a chur chun cinn.” Cuireann sé seo in iúl go bhfuil breithnithe comhshaoil chun tosaigh agus is iarmhairt í cothabháil an daonra seachas cuspóir.

Cuspóirí Sonracha

Is é an cuspóir sonrach ioncam feirmeoirí a ardú sna sprioc-cheantair chun a chinntiú go bhfuil a gcuid feirmeacha inmharthana a dhóthain chun cuspóir foriomlán a bhaint amach. Ar dtús, is íocaíocht chinn a bhí sa scéim a bhí ag barrlíonadh íocaíochtaí eile lena feirmoeirí sna LFAanna i dteideal. I 2001, áfach, bhí na CAanna comhdhlúite in íocaíocht in aghaidh an heicteáir agus bhí siad díchúpláilte ó tháirgeadh iarbhír. Tá na rátaí íocaíochta ceadaithe agus coinníollacha eile leagtha síos i reachtaíocht chur i bhfeidhm.

Tá íocaíochtaí iomlána faoi na scéimeanna meánaithe ag €200 milliún le linn RDP 2000-2006. Tá sé seo i gcomparáid le hiomlán €1,250 milliún in aghaidh na bliana nach mór don SFP sa tír san iomlán. I dtéarmaí tionchair sna LFAanna, is é isteach is amach ar €2,500 in aghaidh na feirme an íocaíocht mheánach agus léiríonn torthaí NFS gur fiú 10% agus 30% na CAanna don Ioncam Teaghlaigh Feirme a raibh 15% de mheán ann.

Comhtháthú leis an Dréacht RDP

Tá sé mar aidhm ag an Dréacht RDP cuspóir an Rialtais a chomhlíonadh, mar atá leagtha amach sa Pháipéar Bán, ar cuspóir é atá ag iarraidh folláine eacnamaíoch agus shóisialta na bpobal tuaithe a chinntiú. Áirítear orthu sin, bearta atá dírithe ar rannchuidiú na hearnála le cuspóirí comhshaoil agus sóisialta níos leithne a chinntiú. Le gníomhaíocht talmhaíochta a chothabháil sna LFAanna, déanfaidh an scéim CA a chinntiú go ndéanfar bail na tuaithe a chothabháil fiú do na feirmeoirí sin nar mian leo a bheith rannpháirteach sna scéimeanna ar nós REPS nó clár foraoisithe a bhfuil brabús níos airde á thairiscint acu. Ag an am céanna, cabhróidh an t-ioncam breise le caighdeáin mhaireachtála a chothabháil agus cuirfidh sé le cobhsú an daonra sna ceantair thuaithe.

Táscairí Bonnlíne agus Tionchair

Beartaíonn an dréacht RDP roinnt táscairí don scéim CA. Tá táscairí na dtorthaí agus tionchair dírithe go heisiach ar an gcomhshaol, áfach, agus níl an chuma ar an scéal

- 378 -

go bhfuil sonraí ar fáil dóibh. Níl beart torthaí agus tionchair maidir le daonra tuaithe agus an tuath a chothabháil beartaithe. Is leir go bhfuil gá le hobair chun na bearta cuí a aithint. D’fhéadfadh go mbeadh gá le córais suirbhé agus samplála a shocrú suas chun bearta a chur ar fáil, ar bearta iad atá ábhartha agus ar fáil go héasca.

4.4.2.3 Beart Beartaithe

Gníomhartha Beartaithe

Mar a bhí roimhe seo, is é atá i gceist leis an ngníomh CA in aghaidh an heicteáir a íoc ar gach feirm sna LFAanna atá níos mó ná 3 heicteár, suas go 45 heicteár. Seachas srathú íocaíochtaí maidir le cineálacha difriúla míbhuntáiste níl aon fobhearta ann. Léirítear ráta reatha íocaíochtaí agus fairsinge na gceantar cuí sa tábla thíos. Ón mbliain seo chugainn, beidh feidhm ag méadú 8%. Is coinníollach í íocaíocht ar fheirmeoirí a chloínn le prionsabail Dea-Chleachtas Feirmeoireachta (GFP) agus a choinníonn ar a laghad 0.15 aonad beostoic in aghaidh an heicteáir (LU/Ha)

Ceantair Mhídheisiúla

Éire (2005)

Catagóir Milliún ha Suimeanna Cúiteacha Iníoctha

Ceantair nach bhfuil baic chomh déine céanna orthu agus Ceantair Chósta

1.053 82.27 faoi réir uasmhéid 45 heicteár

Bac níos déine orthu 4.075 95.99 faoi réir uasmhéid 45 heicteár

Féarach Sléibhe 0.027 109.70 an chéad 10 heicteár

95.99 heicteár ina dhiaidh suas go huasmhéid 45

Ceachtanna Foghlamtha ó Bheart roimhe seo

Rinne Kearney et al measúnú ar an mBeart i 1995 agus cuireadh san áireamh é sa Mheastóireacht Ex Ante den CAP RDP (1999). Ba é an tríú measúnú Meastóireacht Mheántéarma i 2003. Ó shin, tá Athbhreithniú Caiteachais den CAanna (2005) an an DAF. Rinne na meastóireachtaí sin roinnt beartuithe íocaíocht a laghdú ar aon dul le feirmeacha nó le hioncam feirmeacha, aois nó ar shlí eile an íocaíocht a dhíriú ar ghrúpaí ar ioncam íseal. Níor glacadh leis na beartuithe sin.

4.4.2.4 Tionchair Mheasta ón mBeart

Mar atá tugtha faoi deara, chuir na CAanna idir 10% agus 30% leis an FFI sna LFAanna agus baineann na grúpaí ar ioncam níos ísle amach go díréireach. Dá bharr sin, bíonn éifeachtaí réasúnta súntasach ag an íocaíocht.

Faoi láthair tá 100,600 tairbhí ann san iomlán. Ceapadh le himeacht ama go laghdógh ann líon sin de bharr comhdhlúthú feirme. Leis an bhfírinne a rá, méadaíodh uimhreacha ó 98,500 i 2001. Meastar go bhféadfadh go mbeadh 3,000 feirmeoir eile ann a d’fhéadfadh a bheadh i dteideal, rud a thabharfadh le fios go bhféadfadh méadú

- 379 -

breise a bheith ann sula sásófar éileamh. Is cosúil go bhfuil sé níos dealraithí go mbeidh méadú ar an méid glactha de bharr méadú beartaithe i rátaí don bhliain seo chugainn, nach mbeidh comhoiriúnaithe le hathrú sa SFP.

Leis an díchúpláil, is é an éifeacht a d’fhéadfadh a bheadh le CAanna agus SFPanna, gníomhaíocht feirme a laghdú leis an íosmhéid i gcomhréir le Dea-Chleactas Feirmeoireachta (GFP) seachas i gcás go mbeadh díolacháin ag praghsanna margaidh níos mó ná costais imeallacha sa chás sin bheadh gnáthfheirmeoireacht loighciúil. I láthair na huaire, áfach, dealraíonn sé go bhfuil go leor feirmeoirí nach bhfuil a gcuid costas díreach clúdaithe ag díolacháin mhargaidh, agus iad siúd atá ag éirí ar éigin leo é a dhéanamh, ag baint úsáide as an SFP agus na CAanna lena gcuid forchostas a fhritháireamh agus lena chinntiú go mbeidh ioncaim iomlána níos mó ná costais iomlána. Ní fhéadfaí é a seo a dhéanamh go fadtéarmach. Má chinneann feirmeoirí feirmeoireacht a laghdú go híosleibhéal (is é sin 0.15 LU/Ha) ansin d’fhéadfadh ceist a bheith ann faoi úsáid na scéime. Sa chás sin, ní dócha go mbeadh na CAanna dóthanach ina n-aonair costas na híosghníomhaíochta a fhritháireamh, agus an tuath a chothabháil agus na feirmeoirí sin a fhaigheann an SFP chomh maith, na híocaíochtaí SFP, de bharr go bhfuil siad trí nó ceithre huaire níos mó ná na CAanna, bheidís leordhóthanach costas bunchothabháil feirme a chlúdach. Sa chás sin, dhealródh sé nach mbeadh úsáid leis na CAanna.

Maidir leis an gcomhshaol: is coinníoll d’fháil leanúnach na CAanna comhfhoirmeacht le prionsabail Dhea-Chleactas Feirmeoireachta. Tá sé éasca an coinníoll seo a fheiceáil ar fheirmeacha fairsinge. Ó 2007 ar aghaidh, caithfidh na faighteoirí cloí le téarmaí Thraschomhlíonadh a bhfuil GFP mar cheann de 18 critéir. Forchuirfidh sé seo caighdeán níos airde ar bhainistiú comhshaoil.

4.4.2.5 Breisluach Rannpháirteachas Pobail sa Bheart

Riarachán

Tá scéim an CA riartha go lárnach Aonaid na gCeantar faoi Mhíbhuntáiste agus SFP na Roinne Talmhaíochta. Níl aon scóp le haghaidh idirdhealú réigiúnach ná d’aon ghníomhaíocht riaracháin eile a thabharfadh údar le déabhlóid na scéime d’údaráis fo-náisiúnta.

Ábharthacht le Cuspóirí Pobail

Tagann an scéim trasna ar éifeachtaí Chuspóirí an Phobail. I bprionsabal, le díchúpláil ba cheart dó, mar atá luaite thuas, roinnt feirmeoirí a spreagadh gníomhaíocht a ghearradh siar agus cabhair a thabhairt don chomhshaol mar sin. Ach tugann an plé thuas le fios maidir leis sin nach mbeidh sé éifeachtach nó go mbeidh sé iomarcach. Is dealraithí go mbeidh sé éifeachtach – sa mheántéarma ar a laghadh - feirmeoirí ar féidir leo brabús imeallach ó dhíolacháin mhargaidh a spreagadh fanach sa talmhaíocht. Sa chás sin, ní chuirfidh an beart le spriocanna Kyoto ar theorainn a chur le hastaíochtaí carbóin a bhaint amach cé go gcabhróidh comhlíonadh an GFP le cuspóirí eile comhshaoil an AE a bhaint amach, go háirithe ó 2007 ar aghaidh. Agus cabhróidh an beart gníomhaíocht táirgiúla a spreagadh sna LFAanna.

- 380 -

Comhlántacht le hIdirghabhálacha eile

Tá an CA ceaptha a bheith mar bhreisiú agus níl sé beartaithe gníomhaíocht feirmeoireachta a chintiú sna LFAanna é féin. Is leis an SFP atá an chomhlántacht is soiléire mar sin, mar go dtitfeadh gníomhaíocht feirmeoireachta as a chéile sna LFAanna gan iad.

Rinneadh athbhreithniú ar ghaol na CAanna le scéimeanna eile i meastóireachtaí eile. Cheap meastóireacht eile go raibh sé ag teacht salach ar an Scéim um Luathscor agus mhol sé go dtabharfaí siar na CAanna ó fheirmeoirí scothaosta. Leis an díchupláil, ní féidir féachaint go bhfuil cuspóir pró-iomaíoch ag an CA mar sin ní féidir féachaint gur míbhuntáiste aon éifeacht bhactha atá aige le táirgiúlacht talmhaíochta. Fiú dá mba táirgeacht an cuspóir, mar is dócha gurb amhlaidh gurb é an toradh, ní fhéadfaí locht a chur air mar go bhfuil an claonadh sin ag aon rud a thugann tacaíocht do ghníomhaíochtaí atá ann cheana - m.sh. oiliúint agus comhairle.

Is dhá scéim thábhachtacha eile san RDP iad REPS agus foraoisiú. Ní chuireann rannpháirteachas sa REPs isteach ar theidlíochtaí do CAanna. Dá bharr sin, ba cheart féachtaint orthu mar bhreisiú ar bhrabús agus spreagadh le bheith rannpháirteach sa scéim. Níl na CAanna iníoctha ar thalamh foraoisithe agus tá an dá scéim ag teacht salach ar a chéile. Níl chuireann foraoisiú isteach ar an SFP, áfach ar choinníoll nach dtéann sé thar 50% den ghabháltas. Mar sin, á thabhairt san áireamh go dtabharfaí airgead don fheirmeoir a thalamh a fhoraoisiú, ní dócha go gcuirfeadh cailleadh na CAanna ar an ngné fhoraoisithe isteach ar an gcinneadh mar go bhfuil táillí foraoiseachta ceithre nó cúig uaire níos mó ná CAanna in aghaidh an heicteáir.

4.4.2.6 Éagsúlacht Chostais an Bhirt

Airgeadas

Léirítear impleachtaí airgeadais sa tábla ceangailte. Is feidhm shimplí ar rátaí íocaíochta agus líon na heicteár a chomhlíonann na critéir faoin scéim é caiteachas. Faoi réir méadú beag a d’fhéadfadh a bheadh ann i líon n-iarratasóirí cáilithe, cinntear leibhéal foriomlán caiteachais – ar a laghad go dtí an t-athbhreithniú i 2010. Tá teilgin airgeadais ar an mbonn go leanfaidh an scéim go dtí 2013.

Clár Iomlána

€m

AE

€m

2000-2006 1432 737

2007-2013 1799 NA

Costais Airgeadais agus Acmhainní Daonna

- 381 -

Is ábhar simplí go comparáideach é riarachán na scéime agus tá sé cumaiscithe le riarachán an SFP. Tá oibleagáid iniúchtaí ar-suíomh a dhéanamh ar 5% de na hiarratasóirí. Go foriomlán, meastar go mbeidh 300 duine páirteach i riaradh na ACanna agus na SFPanna. Is méid beag é sin nuair a smaointear ar na suimeanna atá i gceist leis an dá scéim – thart ar €1.5 billiún in aghaidh na bliana.

Eascraíonn deacracht as dhá ní, áfach, an riachtanas go ndéanfaí íosleibhéal 0.15 LU/HA. Ní bhaineann an coinníoll sin leis an SFP agus bíonn deacrachtaí ann le roinnt tairbhithe de bharr neamhréireachta. De bharr riachtanas sáraitheach na dtairbhithe cloí le GFP, le bheith leanta ag Traschomhlíonadh iomlán an bhliain seo chugainn, b’fhéidir go bhfaighfí réidh leis sin. Is é an ní eile an riachtanas gur cheart tairbhithe a bheith ina gcónaí laistigh de 70 míle den fheirm. Ceapadh é sin chun a chinntiú go mbeadh tairbhithe ina n-áitritheoirí tuaithe. Ach bheadh an ga sin rófhada leis sin a dhéanamh. Pé scéal é tá sé deacair an riachtanas a riaradh agus ba cheart é a scriosadh.

Scóip do Chuspóirí a fháil ag Costas Níos Ísle

Rinne meastóireachtaí roimhe seo, roinnt moltaí a mbeadh mar thoradh orthu go laghdófaí costas na scéime, cé nach gá go mbeadh sé seo mar chuspóir. Bhain na beartuithe sin leis an ERS (féach thuas) nó bhí siad bunaithe ar bhreithnithe comhionannais. Ó tharla go bhfuil gaol aon le haon idir costas na scéime agus an tionchar ar ioncaim, níl sé indéanta geilleagair shuntasacha a bheartú gan chomhéifeachtaí codarsnacha leasa. I gcás tairbhithe a fhaigheann SFP agus gníomhach go híosta áfach, caithfidh an cheist a bheith ann cibé an dtugann an éifeacht ioncaim údar le híocaíocht na CAanna. Mar atá luaite, tá na SFPanna dóthanach costas íoschothabhála a chúiteamh agus ní bheadh aon úsáid leis na CAanna i gcásanna mar sin.

4.4.2.7 Monatóireacht agus Meastóireacht

I láthair na huaire tá an córas monatóireachta agus meastóireachta bunaithe go heisiach ar chomhlíonadh riail riarachán airgeadais a chinntiú. Ní fhaightear eolas socheacnamaíoch ná comhshaoil ar bhonn córasach chun críocha na scéime CA. Is é an NFS an t-aon fhoinse ar shonraí socheacnamaíocha atá ar fáil go rialta a chuireann miondealú ar fáil faoi fheirmeacha LFA.

D’fhéadfaí níos mó eolais a bhain ó chóras riaracháin CA chun eolas a chur ar fáil ar chleachtais talmhaíochta. Freisin, d’fhéadfaí an córas iniúchta, nach ndéanann ach seiceáil le haghaidh comhlíonta, a fhairsingiú le híoschoigeartú, chun cur le tuiscint feirmeoireachta agus coinníollacha déimeagrafacha sna LFAanna.

I leith riarachán airgeadais, tugtar cabhair do chomhlíonadh reachtaíochta trí úsáid a bhaint as bunachar sonraí riaracháin cosúil le Córas Monatóireachta agus Gluaiseachta Bólachta agus Córas Céannaithe Dáileachta Talún. Ina theannta sin, mar atá tugtha faoi deara, déantar iniúchadh fisiciúil ar 5% de na feirmeacha go léir. Léiríonn torthaí na n-iniúchtaí seo go bhfuil go bhfuil méid ard comhlíonta ann.

4.4.2.8 Tátail

- 382 -

Is cabhair an-luachmhar iad na CAanna d’ioncaim feirme sna LFAanna agus ar shlí cabhraíonn siad le cusóirí tábhachtacha Pobail agus náisiúnta a fháil d’fhorbairt tuaithe lena n-áirítear cobhsú daonra agus talamh feirme a chothabháil a bhfuil bail mhaith chomhshaoil air. Tá gá le monatóireacht chúramach a dhéanamh ar fhreagairt feirmeoirí i leith díchúplála, áfach agus ar fheirmeacha ina laghdaíonn gníomhaíocht go híosleibhéil, d’fhéadfadh an scéim foráil a dhéanamh a bheith gan úsáid sna cásanna sin. Mar atá sé, tá an scéim comhlantach leis an SFP agus tá sé i gcomhréir le formhór na dtionscnamh polasaí eile ar nós REPS. Níl sé i gcomhréir leis an ERS ná leis an gClár Foraoiseachta, cé gur dócha gur beag a bheidh an tionchar codarsnach sa dá chás. Tá sé éasca an scéim a riaradh agus déantar monatóireacht trí úsáid a bhaint as bunachair sonraí ríomhairithe agus iniúchtaí ar-suíomh. Léiríonn an dá chóras leibhéil íosta sáraithe. D’fhéadfadh monatóireacht feabhsaithe straitéiseach na scéime maidir le gníomhaíochtaí ar-feirme agus lasmuigh den fheirm na dtairbhithe a fháil trí úsáid a bhaint as an gcóras riaracháin agus iniúchta.

4.4.3 Agrachomhshaol (REPS) agus Natura 2000

4.4.3.1 Aithint na Faidhbe

Anailís ar an gCás Reatha

Glactar go bhfuil sé riachtanach an comhshaol a chosaint agus meastar go bhfuil feirmeoirí lárnach in aon idirghabháil a cheaptar chun an comhshaol a chosaint agus a fheabhsú. Tá an Scéim um Chaomhnú an Chomhshaoil faoin Tuath (REPS) ann ó 1994 agus ba é freagairt na hÉireann é do Rialachán Comhairle 2078/92 maidir le cúnamh pobail i dtreo modhanna táirgeachta talmhaíochta a bhí comhoiriúnach le riachtanais cosanta comhshaoil agus cothabhála na tuaithe. Aithnítear go forleathan ról na bhfeirmeoirí i gcothabháil na tuaithe timpeallachta agus tá ról tábhachtach le himirt ag íocaíochtaí agrachomhshaoil le tacú le forbairt inmharthana i gceantair thuaithe agus i bhfreagairt d’éileamh méadaithe na sochaí do sheirbhísí comhshaoil. Ceapadh an beart REPS chun feirmeoirí a spreagadh modhanna táirgeachta talmhaíochta a thabhairt isteach nó iad a chur i bhfeidhm, ar modhanna iad atá comhoiriúnach le cosaint an chomhshaoil, an tírdhreacha agus a gnéithe. Tá 3 thosaíocht ag gné chomhshaoil maidir le forbairt tuaithe – cur i bhfeidhm Natura agus aisiompú treocht bithéagsúlachta, cosaint uisce, cuidigh le maolú athraithe aeráide agus ceapadh beart REPS chun aghaidh a tabhairt ar 3 cinn acu. Ceapadh an beart chun breisiú a bhaint amach thar bhunleibhéal dea-chleachtais feirmeoireachta agus cuir go han-mhór le spriocanna comhshaoil a bhaint amach dá bharr.

Meastar go bhfuil tacaíocht riachtanach d’fheirmeoirí cuidiú leo aghaidh a thabhairt ar cheisteanna sonracha comhshaoil go háirithe sna réimsí a bhaineann le cur i bhfeidhm Threoir Comhairle 79/409/EEC an 2 Aibreán 1979 ar éin fhiáine a chaomhnú agus Treoir Comhairle 92/43/EEC an 21 Bealtaine 1992 ar ghnáthóga nádúrtha agus flora agus fauna fiáine a chosaint d’fhonn cur le bainistiú éifeachtach suíomhanna Natura 200044.

Fadhbanna a gcaithfear aghaidh a thabhairt orthu

44 OJ L 206, 22.7.1992, lth 7. Treoir mar atá leasaithe an uair dheireanach ag Rialachán (EC) Uimh 1882/2003 de Pharlaimint na hEorpa agus den Chomhairle (OJ L 284, 31.10.2003, lth 1)

- 383 -

Tá bagairtí do ghnéithe éagsúla den chomhshaol tuaithe de bharr cleachtais talmhaíochta chomh maith le brúnna ó fhorbairt eacnamaíoch. Baineann na bagairtí sin le haer agus caighdeán uisce, bithéagsúlacht chomh maith leis an tírdhreach feiceálach. Aithnítear chomh maith ceisteanna comhshaoil níos leithne eile ar a n-áirítear athrú aeráide agus aithnítear an gá le fuinneamh inathnuaite freisin. Tugann na hidirghabhálacha faoin mbeart seo aghaidh ar fhadhb aitheanta ar shlí iomlánaíoch a chlúdaíonn raon ceisteanna comhshaoil atá leagtha amach go mion san RDP. Tá sraith de 11 gealltanas éigeantacha agus roinnt beart breise inar féidir le tairbhithe íocaíocht bhreise a tharraingt anuas chomh maiht le fobheart tiomnaithe neamhspleách d’Fheirmeoireacht Orgánach. Ní mór dhá bheart bithéagsúlachta réamhghníomhacha a chur san áireamh sa phlean feirme.

Spriocghrúpa a Aithint

Is beart náisiúnta é an beart agus tá sé dírithe ar gach feirmeoir a chomhlíonann na coinníollacha teidlíochta. I dtosach 2005 bhí isteach is amach ar 43,000 rannpháirteach gníomhach san REPS a léiríonn ¼ de na feirmeacha go léir agus nach mór 1/3 den talamh ar fad sa tír a bhfuil feirmeoireacht déanta air de réir sonraíochtaí REPS. Mhéadaigh na huimhreacha go 51,000 faoi láthair a léiríonn tarraingteacht mhéadaithe an bhirt. Tá glacadh is mó leis an mbeart i gceantair a mbíonn feirmeoireacht fhairsing forleathan. Leis an bhfírinne a rá, tá 55% de na rannpháirtithe sna 6 Chontae Iarthair móide Ciarraí agus Dún na nGall.

Leathnóidh athruithe don bheart beartaithe ón gceann atá ann anois an spriocghrúpa agus don chéad uair beidh dianfheirmeoirí i dteideal a bheith rannpháirteach. Tá sé seo mar thoradh ar (a) maolú a bhfuiltear ag súil leis maidir le forálacha ón gClár Gnímh Níotráite agus (b) fobheart neamhspleách d’fheirmeoireacht orgánach a mbeidh dianfheirmeoirí i dteideal dó. Dá bharr sin agus athruithe eile a rinneadh don bheart a bhfuil sprioc níos tarraingtí 64,000 rannpháirtí aige a meastar go bhfuil sé réalaíoch agus ar aon dul le torthaí shuirbhé TEAGASC i 2005 ar intinní feirmeoirí páirt a ghlacadh in aon bheart REPS nuao.

4.4.3.2 Cuspóirí an Bhirt

Is Beart é REPS (An Scéim um Chaomhnú an Chomhshaoil faoin Tuath), a ceapadh chun Feirmeoirí a chúiteamh as gníomhaíochtaí feirmeoireachta a dhéanamh ar shlí atá oiriúnach don chomhshaol agus feabhas comhshaoil a dhéanamh ar fheirmeacha atá ann cheana. Tugtar míniú ar chuspóirí sonracha an bhirt sa phlean agus cuirtear síos orthu mar seo a leanas:

Bealaí a chur chun cinn chun úsáid a bhaint as talamh thalmhaíochta atá comhoiriúnach le cosaint agus feabhsú an chomhshaoil, le bithéagsúlacht, leis an tírdhreach agus a ghnéithe, le hathrú aeráide, le hacmhainní daonna, le caighdeán uisce, leis an ithir agus le héagsúlú géiníteach

Córais feirmeoireachta atá oiriúnach don chomhshaol a chur chun cinn

Caomhnú timpeallachtaí feirmeoireachta luach ard nádúrtha atá i mbaol a chur chun cinn

Cothabhail gnéithe stairiúla ar thalamh thalmhaíochta a chur chun cinn

- 384 -

Úsáid phleanáil chomhshaoil i gcleachtas feirmeoireachta a chur chun cinn

Cosaint in aghaidh tréigean talún

Gréasán sóisialta i bpobail thuaithe a chothabháil

Athrú go caighdeáin táirgeachta orgánacha a chur chun cinn

Cuir le bainistiú dearfach comhshaoil ar shuíomhanna Natura 2000 a bhfuil feirmeoireacht déanta orthu agus dobharcheantair abhann i gcur i bhfeidhm an Treora maidir le hÉin, an Treora maidir le Gnáthóga agus an Chreat-treora maidir le h Uisce.

Tá na cuspóirí i gcomhréir le cuspóirí foriomlána an RDP agus le Rialachán Comhairle 1698/2005 Airteagail 36, 38 agus 39.

Tá cuspóirí an bhirt leagtha amach go mion agus leathnaíonn siad ar chuspóirí foriomlána Ais 2 acmhainní nádúrtha agus tírdhreacha i gceantair thuaithe a chosaint agus a chur leo.

4.4.3.3 Beart Beartaithe

Gníomhartha Beartaithe

Tógann scéim bheartaithe REPS ar rath na ngníomhartha thréimhse cláraithe 2000–2006 agus béim níos mó ar chuspóirí comhshaoil agus bithéagsúlachta réamhghníomhacha. Cuireadh leasuithe suntasacha don bheart i bhfeidhm i 2004 a raibh torthaí dearfacha leis i dtéarmaí na n-uimhreacha a bhain leas as an mbeart. Tógann dearadh an bhirt bheartaithe níos mó air seo ach le gnéithe breise a ceapadh leis an mbeart a dhéanamh níos tarraingtí agus freisin chun aghaidh a thabhairt ar cheisteanna a aithníodh i gcláir roimhe seo. Tá rátaí íocaíochta faoi na bearta beartaithe méadaithe 17% - méadú a bhfuil údar tugtha dó leis na costálacha atá ceangailte leis an bplean.

Faoin gclár ginearálta caithfidh rannpháirtithe aon bheart déag lárnacha a chur i bhfeidhm i leith achar iomlán a ngabháltais ar feadh tréimhse cúig bliana i dteannta le dhá ghabháltas bhreise a gcaithfear a roghnú ó roghchlár 26 beart roghnaithe. Léirítear an bhéim mhéadaithe ar bhithéagsúlacht sa tslí go gcaithfear dhá rogha bhithéagsúlachta a chur san áireamh sa phlean feirme, ar rogha chatagóir 1 ceann amháin acu. Le bithéagsúlacht mhéadaithe a bhaint amach ag leibhéal na feirme, tá sé inmhianaithe go gcuirfí leis an aon Bhunbheart déag. Agus le rogha a chur ar fáil d’fheirmeoirí ó shraith gealltanas roghnach, tugtar an deis do gach feirmeoir na hoibreacha is cuí do ghnéithe comhshaoil nó tírdhreacha na feirme lena mbaineann.

Tá tosaíocht sa phlean do mhéadú líon na bhfeirmeoirí atá ag athrú go modhanna táirgeachta orgánacha. Beidh feirmeoirí a chomhlíonann Rialachán Comhairle 2092/91 mar atá sé leasaithe ar Fheirmeoireacht Orgánacha i dteideal do thacaíocht airgeadais trí fhobheart orgánacha neamhspleách.

Cuirtear síos go mion ar an mbeart sa phlean agus leibhéal ard sonraí ann ar conas a fheidhmeoidh an beart. Tá ardán atá forbartha go maith chun REPS a sheachadadh agus tógtar é seo i gcuntas i ndearnadh an bhirt. Is maith an rud go bhfuil féidearthacht ann go mbeidh níos mó dianfheirmeoirí in ann a bheith rannpháirteach

- 385 -

mar go bhfuil an poitéinseal ann torthaí suntasacha sheachadadh ar shlí atá éifeachtach ó thaobh costais de. Léiríonn meastacháin reatha gur dócha go mbeidh 3,000-4,000 feirmeoir nach raibh i dteideal roimhe seo rannpháirteach sa REPS anois. Freisin, tá súil go meallfaidh an beart neamhspleách d’fheirmeoirt orgánach dianfheirmeoirí curaíochta roinnt talún a roinnt do chuspóirí orgánacha. Tá an beart dírithe chomh maith ar oibríochtaí beaga gairneoireachta ar scála beag dóibh siúd nach bhfuil rannpháirteachas iomlán i REPS eacnamaíoch. Tá earnáil orgánach na hÉireann easnamhach in arbhar agus glasraí agus braitheann sé go mór ar allmhairithe.

Natura 2000

Is gnáthóga cosanta do flora agus do fauna iad suíomhanna NATURA 2000 a bhfuil tábhacht Eorpach ag baint leo. Cuimsíonn siad Limistéir Comhantas Speisialta, ainmnithe faoin Treoir maidir le Gnáthóga agus Limistéir Faoi Chosaint Speisialta, ainmnithe faoin Treoir maidir le hÉin. Tá an Treoir maidir le Gnáthóga tras-suite i reachtaíocht náisiúnta ag Rialacháin na gComhphobal Eorpach (Gnáthóga Nádúrtha), 1997 S.I. No. 94 de 1997. Clúdaíonn na rialacháin seo an Treoir maidir le hÉin chomh maith, cuimsíonn suíomhanna NATURA 2000 níos mó ná deich faoin gcéad den tír agus tá impleachtaí bainistíochta d’fheirmeoirí a bhfuil suíomhanna acu ar a gcuid talún.

Chun aghaidh a thabhairt ar na himpleachtaí sin, tá beart ar leith beartaithe (Íocaíochtaí Natura 2000 agus íocaíochtaí nasctha le Treoir 2000/60/EC). Tá gá leis an tacaíocht sin d’fheirmeoirí cabhrú le haghaidh a thabhairt ar mhíbhuntáistí sonracha sna réimsí a bhaineann le cur i bhfeidhm Treoir Chomhairle 79/409/EEC an 2 Aibreán 1979 ar chaomhnú éan fiáin agus Treoir Chomhairle 92/43/EEC an 21 Bealtaine 1992 ar choamhnú gnáthóg nádúrtha agus fásra agus ainmhithe fiáine45 d’fhonn cuir le bainistiú éifeachtach shuíomhanna Natura 2000. Tá an íocaíocht sin ann chomh maith le híocaíochtaí faoi REPS.

Déanfaidh na modhanna beartaithe na bearta REPS agus Natura 2000 a chur i bhfeidhm ag leibhéal na feirme i bplean feirme aonair comhtháite a chinntiú comhlántacht iomlán idir an dá bheart.

4.4.3.4. Tionchar Measta

Níl an tionchar measta REPS/NATURA 2000 leagtha amach go sonrach i modh inste sa dréacht RDP. Tá anailís shonrach déanta ar na ceisteanna comhshaoil go léir a bhfuil aghaidh tugtha orthu i bParagraf 3.1 agus comh maith sa doiciméad Straitéiseach. Meastar go mbeidh tionchar dearfach ag an mbeart ar raon ceisteanna comhshaoil – caighdeán uisce, bithéagsúlacht, tírdhreach feiceálach, oidhreacht, srl. Cé gur bheart é a thugann cúiteamh d’fheirmeoirí i ndáiríre, féachtar air níos mó go bhfuil sé tábhachtach i dtéarmaí ioncam feirme agus cuireann sé isteach go mór ar an gcuspóir daoine a chothabháil i gceantair feirmeoireachta agus thuaithe.

Áirítear roinnt spriocanna sonracha sa dréachtphlean mar seo a leanas. Pléitear oiriúnacht na dtáscairí beartaithe i gCuid 2 agus san SEA chomh maith.

45 OJ L 206, 22.7.1992, lth 7. Treoir mar atá leasaithe an uair dheireanach ag Rialachán (EC) Uimh 1882/2003 de Pharlaimint na hEorpa agus den Chomhairle (OJ L 284, 31.10.2003, lth 1)

- 386 -

Cineál an táscaire Táscaire Sprioc

Líon na ngabháltas feirme agus na ngabháltas bhainisteoirí talún eile a fhaigheann tacaíocht 64,000

Achar iomlán faoi thacaíocht agrachomhshaoil 2.25m ha.

Líon iomlán conarthaí 64,000

Achar fisiciúil faoi thacaíocht agrachomhshaoil 2.25m heicteár

Aschur Líon na ngníomhartha a bhaineann le hacmhainní géiniteacha

Toradh Achair faoi bhainistíocht talún a bhfuil ag éirí leis 2.25m heicteár

Aisiompú i laghdú bithéagsúlachta Laghdú stoptha

Cothabháil ar luach ardnádúrtha talún feirme agus foraoiseachta 750,000ha

Feabhas a chur ar chaighdeán uisce Méadú

Tionchar Cabhrú le hathrú aeráide a chomhrac Dearfach

4.4.3.5. Breisluach Rannpháirteachas Pobail sa Bheart

Níos mó agus níos mó déantar measúnú ar ábhair chomhshaoil i gcomhthéacs idirnáisiúnta seachas fócas cúng náisiúnta. Ceapadh beart REPS chun ceisteanna comhshaoil idirnáisiúnta agus náisiúnta a chomhlíonadh laistigh de chreat 1698/2005 ach curtha in oiriúint le go bhfeidhmeodh sé go héifeachtach i gcomhthéacs struchtúr feirmeoireachta in Éirinn. Beidh an beart comh-mhaoinithe go leibhéal 40% de mhaoiniú an AE. Tógadh treoracha comhshaoil eile an AE i gcuntas i ndearadh an bhirt.

4.4.3.6. Éifeachtúlacht Costais an Bhirt

Tá sonraí costála a thugann údar le leibhéil cúitimh REPS ceangailte le mionsonrú déanta san Aguisín den dréacht RDP. Cuireann réamhanailís na gcostálacha in iúl go bhfuil na híocaíochtaí beartaithe faoin mbeart réasúnta.

Cé nach bhfuil aon dul as ach go mbeidh meálasta sa bheart, is dealraithí gur beag an méid a bheidh ann. Cuirtear roinnt argóintí chun cinn gur cheart cuid de na gníomhartha a theastaíonn a bheith éigeantach agus nár cheart d’fheirmeoirí cúiteamh a fháil as an rud ceart a dhéanamh. Cé go bhfuil siad seo bailíoch i gcomhthéacs cúng, cailleann siad amach ar an bpointe i ndáiríre go bhfuil feasacht chomhshaoil tugtha ag REPS mar bheart don phobal feirmeoireachta agus gur fheidhmigh sé mar chatalaíoch le haghaidh raon gníomhartha comhshaoil inmhianaithe nach dtarlódh gan an beart REPS.

- 387 -

Cuireadh measúnú sonraithe faoi thionchar airgeadais REPS i láthair ag Comhdháil Náisiúnta REPS Samhain 200546. Léiríonn sé seo gur ranníocóir suntasach REPS d’ioncam feirme d’fheirmeoirí rannpháirtithe. Bunaithe ar shonraí 200447 léirítear go raibh Ioncam Teaghlaigh Feirme (FFI) meánach 15.990 ag feirmeoirí i REPS a bhfuil 5,638 tugtha ag íocaíochtaí REPS. Tá sé seo i gcomparáid le FFI de 12,986 do dhianfheirmeoirí nach bhfuil san REPS. Go deimhin, tá difríochtaí suntasacha i leibhéil FFI thar chórais dhifriúla feirmeoireachta agus tá an FFI ar an meán ar chórais Déiríochta agus Curaíochta i bhfad níos mó ná iad sin ar chórais bunaithe ar stoc tirim. Tá isteach is amach ar 74% d’fheirmeacha a ghlacann páirt san REPS sa chóras stoc tirim. Lasmuigh de dhéiríocht agus curaíocht (nuair atá FFI níos mó) bhí FFI ar fheirmeacha REPS níos mó ná ar fheirmeach nach feirmeacha REPS iad. Léiríonn sé sin gur ioncam breisíoch tábhachtach é íocaíocht REPS do go leor feirmeoirí agus cuireann sé le ní hamháin cuspóirí comhshaoil REPS ach le cuspóirí níos leithne an daonra tuaithe a chothabháil.

Tá ardán dea-fhorbartha seachadta ag REPS anois, tuigtear go forleathan go bhfuil lear mór eolais tógtha anois ann ag gach leibhéal – feirmeoirí, pleanálaithe agus comhlachtaí chur i bhfeidhm. Tá tionchar dearfach ar sheachadadh an bhirt lena n-áirítear éifeachtúlacht costais.

4.4.3.7. Monatóireacht agus Meastóireacht

Meastar Monatóireacht agus Meastóireacht ag 2 leibhéal. Ar dtús tá monatóireacht leanúnach an chlár i dtéarmaí comhlíonta, srl. agus ina leith sin tá nósanna imeachta agus cleachtais bunaithe go maith agus cuí.

I dtéarmaí monatóireachta agus meastóireachta cláir i gcomhthéacs torhtaí agus tionchair a mheas tá an cás níos casta. Cé gur láithreach é roinnt tionchar REPS (tírdhreach feiceálach) féadfar a bheith ag súil leis an tionchar thar thréimhse níos faide. Is ceist a gcaithfear aghaidh a thabhairt air é córas meastóireachta oiriúnach agus cuí a bhunú ainneoin go bhfuil dul chun cinn suntasach déanta cheana féin raon táscairí a aithint a éascóidh meastóireacht. Téitear i ngleic go mion leis an gceist sin san SEA.

4.4.3.8. Tátail agus Moltaí

Tógann an beart beartaithe REPS ar rath agus ar thaithí bhearta REPS roimhe seo ach ní leanúint shimplí é ón gclár roimhe seo. Cuirfear i bhfeidhm é le cúlra cholún 1 CAP a bhfuil athrú mór tagtha air agus réimeas nua feirmeoireachta. Tá ceachtanna atá foghlamtha ó na bearta roimhe seo tógtha i gcuntas i ndearadh an bhirt reatha agus meastar go bhfuil an beart reatha tarraingteach i dtéarmaí a sholúbachta agus luaíocht airgid. Faoi láthair tá isteach is amach ar 51000 rannpháirtí agus meastar go n-ardóidh sé seo go 64000 faoi 2013. Is léiriú ar mhéadú de 17% nach mór iad na rátaí íocaíochta beartaithe ar rátaí reatha agus léiríonn siad an costas don fheirmeoir cloí le riachtanais REPS.

Is beart comhshaoil seanbhunaithe anois é an beart REPS (agus NATURA 2000) a bhfuil ardán bunaithe seachadta anois acu. Léiríonn athruithe sa dréachtchlár go bhfuil an clár ag athrú agus freagúil. Tá na bearta breise beartaithe samhlaíoch agus 46 Tionchar Airgeadais ar Scéim um Chosaint na Timpeallachta Tuaithe Liam Connolly, Teagasc Samhain 2005 47 Foinse: Suirbhé Náisiúnta Feirme, Teagasc - 2004

- 388 -

clúdaíonn siad raon tosaíochtaí comshaoil. Críochnaíonn an SEA ina theannta go gcuirfidh na bearta seo, mar atá beartaithe, ‘Go Suntasach’ le caomhnú na ngáthóg nádúrtha agus le caomhnú speiceas bláthach agus fána a mhaireann sna gnáthóga sin. Ar shlí, seasann na Bearta don ghné is tábhachtaí den Dréacht RDP maidir le cosaint na bithéagsúlachta. Le hacmhainní agus cur i bhfeidhm leordhóthanach, ba cheart go mbeadh na Bearta ar a laghad in ann stop a chur leis an rátá laghdaithe sa bhithéagsúlacht sna ceantair seo agus foráil a dhéanamh don fhéidearthacht roinnt speicis a chaill Éire a fháil ar ais agus stádas cinn eile a neartú. Beidh tionchair dhearfacha ag an mBeart seo ar bhithéagsúlacht lasmuigh de theorainneacha náisiúnta mar go dtugann sé cosaint do roinnt speiceas imirceach agus feidhmíonn sé na gnáthóga a úsáideann spéiceas den sórt sin a chaomhnú don chuid sin dá saolré a chaitear in Éirinn.

Is tionchair “ag a bhfuil roinnt Tábhachta” iad na tionchair a chuireann na Bearta le caomhnú na hithreach agus uisce gur féidir le cleachtais eolacha talmhaíochta laghad-déine atá faoi threallús ag an gcomhshaol a bhaint amach. (Forálfar go ndéanfaí cur i bhfeidhm chleachtais eolacha talmhaíochta a chinntú trí ghnéithe comhairle oiliúna agus teicniúla atá mar chuid bhunúsach de na Bearta). Tríd na tacaíochtaí airgeadais, forálann na Bearta go bhfuil an tionchar dearfach aige tréigean talún a laghdú, tírdhreacha atá ann cheana a chosaint agus daonra áitiúil daonna a chothabháil laistigh de na ceantair ábhartha. Déanann cosc ar thréigean talún cosc a chur ar choilíniú ar thalamh ó speiceas planda neamhdhúchasach cosúil le ródaideandrón i gceantair foraoiseachta agus mórthimpeall orthu.

Meastar anois gur bheart é an REPS atá ag éirí níos tarraingtí d’fheirmeoirí a bheith rannpháirteach ann agus na tairbhí braite níos fearr ná na costais agus na bundochair á sárú de réir a chéile. Go déanach i 2004, rinne Teagasc suirbhé simplí ar an dearcadh i leith REPS i measc feirmeoirí. Ag freagairt don cheist “an nglacfaidh tú páirt i REPS3” chuir 56% in iúl go ndéanfaidís – méadú 16% níos mó ná na leibhéil a bhí ann. Dá dtarlódh sé sin, ba léiriú ar nach mór 63000 rannpháirtí a bheadh ann i REPS3 atá ar aon dul go forleathan leis an líon 64000 a bhí réamh-mheasta san RDP.

- 389 -

4.4.4 BEARTA FORAOISEACHTA AIS (221-227)

4.4.4.1 Aithint na Faidhbe

Anailís ar an gCás i láthair na huaire

Is é an príomhdhoiciméad polasaí i réimse na foraoiseachta ná “Ag Fás don Todhchaí: Plean Straitéiseach d’Fhorbairt na hEarnála Foraoiseachta”. Shainmhínigh an Straitéis an cuspóir mar “An fhoraoiseacht a fhorbairt chun scála agus ar shlí a chuireann chomh mór agus is féidir le folláine náisiúnta eacnamaíoch agus shóisialta ar bhonn inbhuanaithe agus atá comhoiriúnach le cosaint an chomhshaoil”. Glacadh an polasaí nuair a bhí laghdú ag teacht ar dheiseanna eacnamaíocha in úsáidí eile talún de bharr athchóirithe don CAP agus measadh go raibh an fhoraoiseacht mar chomhrogha indéanta i gcomhthéacs choincheap leathan d’fhorbairt tuaithe. Leagadh an polasaí chomh maith in aghaidh cúlra leibhéal íseal foraoisithe in Éirinn. Ba ar phóiteinseal eacnamaíoch an fhoraoisithe i dtéarmaí táirgeachta adhmaid a bhí an bhunbhéim cé go raibh aitheantas ann do na táirbhí comhshaoil agus áineasa. Bheartaigh an Plean Straitéiseach sprioc 20,000 ha d’fhoraoisiú gach bliain go dtí 2030 a mheas siad a bhí riachtanach chun tionscal próiseála inmharthana a chothabháil go fadtéarmach. Bhí na spriocanna sin leabaithe sa Chlár Oibríochta do 1994-99 agus arís sa CAP RDP reatha 2000-06.

Fadhbanna a gCaithfear aghaidh a thabhairt orthu

Níor baineadh amach an sprioc fadtéarmach de bharr iomaíochais den chuid is mó ó úsáidí malartacha lena n-áirítear na scéimeanna REPS atá tacaithe ag an CAP RDP, táimhe sa phobal feirmeoireachta a bhfuil cinneadh do-iompaithe ag baint leo, luacha arda talún agus constaicí comhshaoil. Is breithniú ábharthach nár tháinig feabhas ar tháillí foraoiseachta le blianta beaga anuas cé gur fheabhsaigh brabús ginearálta do thalmhaíocht. Chuir athruithe don CAP ó tosaíodh an CAP RDP glanlaghdú i dtarraingteacht fiontair mhalartacha agus féadfar iad seo a laghdú a thuilleadh trí choigeartuithe do théarmaí agus coinníollacha scéimeanna ar nós REPS. Ar an taobh eile, d’eascair constaicí comhshaoil ó fheasacht níos mó faoi bhagairtí comhshaoil ach léiríonn siad chomh maith luachálacha ar thairbhí comhshaoil ar féidir foraoisí a chur ar fáil, nuair atá siad pleanáilte agus bainistithe mar is cuí. Is é an ceann is tábhachtaí dóibh sin luach na bhforaoisí mar dhabhcha carbóin, luach ar féidir a chainníochtú anois ó bhí fás i dtrádáil creidmheasanna carbóin. Is í an fhadhb a gcaithfidh polasaí foraoiseachta aghaidh a thabhairt air forbairt foraoiseachta a chur chun cinn a chuireann le luachanna comhshaoil, a ghineann luachanna neamh-mhargaidh eile agus atá dlite i dtéarmaí tráchtála.

Spriocghrúpa a Aithint

Suas go dtí lár na 1980aidí, rinne an earnáil phoiblí an foraoisiú go léir nach mór. Le teacht isteach dreasachtaí i lár na 1980aidí bhí an earnáil phríobháideach níos gníomhaí agus ag an am céanna bhí iallach ar Coillte, an fiontar foraoiseachta stáit gearradh siar nuair nach raibh sé i dteideal táillí foraoiseachta a fháil. Is é an earnáil phríobháideach, ar feirmeoirí iad den chuis is mó, an ghné cheannasach – thart ar 90%. Bhí tionchar mór ag dreasachtaí d’fhiontair mhalartacha ar ce hiad feoirmeoirí agus ar cén talamh a ndearnadh foraoisiú air. Ag an tús, baineadh leas as an talamh imeallach mar go raibh an deischostas íseal. Ba rannpháirtithe tábhachtacha iad

- 390 -

feirmeoirí scothaosta nó feirmeoirí a raibh fostaíocht acu lasmuigh den fheirm agus feoirmeoirí sna LFAanna agus mar sin nach raibh in ann diantalmhaíocht a dhéanamh – cé go bhfuil an chuma ar an scéal gur fhachtóir coisc é an táimhe sna catagóirí sin fiú. Le teacht isteach díchúplála, agus an laghdú i mbrabús margaidh, i bprionsabal éiríonn foraoiseacht níos tarraingtí do raon forleathan feirmeoirí. Is constaic thábhachtach é scéim REPS áfach, a thugann brabús tarraingteach do dhianthalmhaíocht gan athrú mór san úsáid. Beidh oscailt scéim REPS do ghné fhoraoisithe.

4.4.4.2 Cuspóirí an Bhirt

Cuspóir Foriomlán

Is é cuspóir foriomlán na mBeart Foraoiseachta céatadán na talún faoi fhoraois a mhéadú agus feabhas a chur lena bhainistiú, d’fhonn cur chomh mór agus is féidir le seachadadh raon earraí poiblí, adhmad eacnamaíoch, sóisialta agus comhshaoil agus tráchtála a thugann tacaíocht do ghníomhaíochtaí eacnamaíocha agus sóisialta i gceantair thuaithe dá bharr. Agus feabhas ag teacht ar choinníollacha eacnamaíocha i gceantair thuaithe, tháinig feabhas ar shuntasacht na dtairbhí comhshaoil agus áineasa go coibhneasta do luachanna eacnamaíocha. Áirítear ar na tairbhí comhsaoil forlámhú carbóin agus bithéagsúlacht a chur chun cinn. Áirítear ar na tairbhí eacnamaíocha fostaíocht agus ioncam atá ginte ag oibríochtaí foraoiseachta, próiseáil fhoghabhálach agus fairsingiú acmhainní dúchasacha fuinnimh. Tá an acmhainneacht ag foraoisiú chomh maith tairbhí tábhachtacha áineasa agus caithimh aimsire a sheachadadh.

Cuspóirí Sonracha

Is iad cuspóirí sonracha na scéime:

• Achar iomlán na talún foraoisithe a fhairsingiú lena n-áirítear talamh neamhthalmhaíochta agus talamh ghnáththalmhaíochta agus feirmeacha REPS

• Caighdeán na bhforaoisí atá ann cheana a chothabháil trí dheisiúcháin, athbhuanú agus bearta coistheacha

• Scéimeann foraoiseachta a chur chun cinn ag a bhfuil luachanna arda comhshaoil agus áineasa.

Comhlántacht le Dréacht RDP

Tá sé mar aidhm ag an Dréacht RDP cuspóir an Rialtais a chomhlíonadh, mar atá leagtha amach sa Pháipéar Bán, follaine eacnamhaíoch agus shóisialta na gceantar tuaithe a chinntiú. Áirítear air sin, bearta atá dírithe ar a chinntiú go gcuirfidh an earnáil le cuspóirí forleathana comhshaoil agus socheacnamaíocha. Déanfaidh na bearta beartaithe i bhForaoiseacht Ais 2 achar iomlán na talún foraoisithe a fhairsingiú ach ar shlí a chuirfidh le feabhsúcháin sa chomhshaol ó roinnt réimsí, forlámhú carbóin, caighdeán uisce, bithéagsúlacht. Ag an am céanna, fairsingeoidh na gnéithe is mó de bhearta Ais 2 achar iomlán faoin fhoraois rud a mhéadóidh ioncaim fhoraoiseachta sa lá atá inniú ann agus sa todhchaí i gceantair thuaithe dá bharr.

- 391 -

Táscairí Bonnlíne agus Tionchair

Beartaíodh táscairí feidhmíochta sa dréacht RDP ach níl siad dóthanach chun táscairí a thomhas, go háirithe maidir le tairbhí áineasa agus comhshaoil. Bheartaigh na comhairleoirí go ndéanfaí iarracht chomordaithe ar fud raon beart RDP chun táscairí cuí a bhunú.

4.4.4.3 Gníomharhtha Beartaithe sa Bheart agus sna Fobhearta

Gníomhartha Beartaithe

Is é an príomhghníomh beartaithe ná deontais don chostas caipitil foraoisí a bhunú nó a athbhuanú a raibh táillí bliantúla iníoctha chomh maith ar an gCéad Fhoraoisiú de Thalamh Thalmhaíochta agus Neamhthalmhaíochta (221,223) agus scéimeanna FEPS (225). Déanfar na scéimeanna go léir a phleanáil agus a chur i bhfeidhm chun luachanna comhshaoil, bithéagsúlachta agus áineasa a fháil.

Ais 2 Bearta Foraoiseachta

Cód Beart Gníomh Heicteáir atá builte

221 An Chéad Fhoraoisiú ar Thalamh Thalmhaíochta

Costas ar fhoraoisí ar thalamh neamhthalmhaíochta a bhunú agus táillí (le haghaidh 20 bliain) ar fháschoillte nua

70,000

223 An Chéad Fhoraoisiú ar Thalamh Neamhthalmhaíochta

Costas ar fhoraoisí ar thalamh neamhthalmhaíochta a bhunú agus táillí (le haghaidh 5 bliain) ar fháschoillte nua

790

222 An Chéad Bhunú de Chórais Agrafhoraoiseachta ar Thalamh Thalmhaíochta

Fáschoillte ar scála beag dírithe ar spriocthairbhí comhshaoil

500

225 Scéim Íocaíochta Foraoiseachta Comhshaoil (FEPS)

Foraoiseacht ardluach nádúrtha d’fheirmeoirí REPS

16,800

226 Scéim Coillearnach a Athbhuanú agus a Chosaint

Deontas i dtreo chostas deisithe ar thalamh a mbíonn tionchar ag tine, gaoth agus creachóireacht agus costas bhearta cosanta

1,460

227 Infheistíochtaí Neamhtháirgiúla Scéimeanna áineasa i bhforaoisí atá dírithe ar rochtain a fheabhsú.

16.400

- 392 -

Ceachtanna Foghlamtha ó Bheart níos luaithe

Le tamall anuas, tá polasaí foraoiseachta faoi réir roinnt meastóireachtaí lena n-áirítear Meastóireacht ex Ante i 1999, Meastóireacht Meántéarmach i 2003 agus mórathbhreithniú ar an mbunpholasaí coimisiúnaithe ag an Roinn agus foilsithe i 2004. Tríd is tríd, thacaigh na meastóireachtaí le polasaí eastát foraoiseachta a fhairsingiú ach bhí siad cáinteach faoi easnaimh áirithe a raibh torthaí comhshaoil fobharrmhaitheas nó damáiste fiú mar thoradh agus cinn eile a d’fhéadfadh brabús laghdaithe eacnamaíoch a bheith mar thoradh air. Thug Tuarascáil 2004 (ó Bacon Associates agus Deloitte) faoi deara go raibh easnaimh ann sa pholasaí a “eascraíonn as drochbhainistíocht an bhairr, teip gnéithe an infrastruchtúir tacaíochta a fhorbairt, easpa eolas cuí chun treoir a thabhairt d’fhorbairt agus an iomarca béime ar luach adhmaid i gcomparáid le tairbhí neamhadhmaid na foraoiseachta”.

De bharr na gcáintí, tá mórathruithe tar éis teacht i bpolasaí foraoiseachta thar na blianta lena n-áirítear méadú sna coinníollacha maidir le bronnadh deontas i leith speiceas agus láthair agus an aidhm acu uisce a chosaint, bithéagsúlacht a chur chun cinn agus cuma na bhforaoisí a fheabhsú. Chabhraigh na feabhsúcháin sin lena chinntú go mbíonn aschur níos fearr ó fhoraoisí i dtéarmaí neamhadhmaid, cé go bhfuil an chuma air go bhfuil a thuilleadh le déanamh, agus d’fhéadfadh go mbeadh laghdú in aschuir eacnamaíocha a d’fhéadfadh a bheadh ann dá bharr.

Riachtanais agus Cuspóirí na bhFobheart/Oibríochtaí

Is é cuspóir na mbeart clúdach foraoiseachta a fhairsingiú d’fhonn tairbhí tábhachtacha eacnamaíocha a chinntiú agus ag an am céanna tairbhí comhshaoil agus neamheacnamaíocha a fháil. Is é 221 an beart is mó, an Chéad Fhoraoisiú ar Thalamh Thalmhaíochta a mhéadóidh líon na heicteár 70,000 nó 10,000 heicteár in aghaidh na bliana a aimseoidh tairbhí tábhachtacha adhmaid agus forlámaithe carbóin dá bharr. Is téarmaí agus coinníollacha na ndeontas agus na dtáillí iad go mbainfear caighdeán ard comhshaoil amach chomh maith. D’fhéadfaí a rá, mar sin, go bhfuil cuspóirí déthráchtála agus tráchtála ag an mbeart seo. Tá an FEPS agus scéimeanna eile atá níos lú (222 agus 227) deartha go sonrach chun cuspóirí comhshaoil agus áineasa a fháil trí idirghabhálacha ar scála beag i bhfoirm fáschoillte atá deartha go cúramach. Is beag é líon na heicteár atá i gceist agus ní dócha go seachadfaidh siad tairbhí suntasacha adhmaid.

Comhtháiteacht idir Bearta

Tacaíonn an sé bheart le cuspóirí comhshaoil agus eacnamaíoch an Chláir foraoiseachta náisiúnta ag a bhfuil béim mhéadaithe ar thairbhí comhshaoil agus áineasa i gcomparáid le Cláir roimhe seo. Tá siad go léir comhtháiteach ina gcuspóirí. Seachas Beart 226, athbhuanú agus cosc, tá na bearta neamhspleách ó thaobh feidhmíochta de. Cuireann an beart Athbhuanaithe agus Cothabhála raon tacaíochtaí ar fáil chun damáiste creachóireach agus damáiste a tharlaíonn de thaisme d’fhoraoisí a chosc agus tá sé comhlántach go mór do na cinn eile.

4.4.4.4 Tionchair Mheasta ón mBeart

Cuirfidh cur iomlán beartaithe i mBeart 221 (An Chéad Fhoraoisiú ar Thalamh Thalmhaíochta) isteach is amach ar 70,000 heicteár don eastát náisiúnta foraoiseachta.

- 393 -

Beidh an ráta cuir i bhfad níos lú ná an 20,000 heicteár a bhí beartaithe i bhFás don Todhchaí agus tá sé intuigthe go mbeidh tionchar níos lú ar fhostaíocht tuaithe ná mar a bhí beartaithe. Creideann an Roinn, áfach, ar a laghad go bhfuil an sprioc cuir 10,000 heicteár dóthanach inbhuanaitheacht infrastruchtúr an tionscail a chothabháil, cosúil le plandlanna, chun leibhéil dhearfacha forlámhaithe carbóin a chothabháil agus margaí inbhuanaithe fuinnimh adhmaid.

Cé go bhfuil na bearta eile ar scála beag, féadfar a bheith ag súil go ndéanfaidh aithint chúrmach deiseanna agus riachtanais agus pleanáil go mbeidh tairbhí móra comhshaoil agus áineasa go coibhneasta ann dá bharr ag féachaint do líon beag na heicteár i gceist.

4.4.4.5 Breisluach Rannpháirteachas Pobail sa Bheart

Cuireann infheistíocht san fhoraoiseacht i gcomhthéacs na hÉireann, nach bhfuil ach ioncam an-bheag ó oibríochtaí atá ann cheana, deacrachtaí troma airgeadais ar airgeadas poiblí. Fuasclaíonn ranníocaíocht AE costais throma airgeadais den infheistíocht fhadtéarmach i bhforaoiseacht a fhorbairt agus go leor gníomhaíochta á choimeád acu dá bharr.

Riarachán agus Coimhdeacht

Tá an scéim riartha ar bhonn náisiúnta ag Seirbhís Foraoiseachta an DAF. Níl an chuma air go dteastaíonn déabhlóid réigiúnach ar fheidhmeanna riaracháin. Is gné thábhachtach é Cigireacht na Foraoiseachta atá lonnaithe ar fud na tíre agus atá freagrach as iarratais a sheiceáil ó thaobh an chomhshaoil de agus a chinntiú go ndéanfaí coinníollacha a chomhlíonadh. Áirítear ar ghnéithe eile den riarachán speisialtóirí Foraoiseachta in oifigí réigiúnacha na seirbhíse comhairlí talmhaíochta – Teagasc. Cuireann sainchomhairleoirí foraoiseachta na hearnála príobháidí gnéithe tábhachtacha riaracháin ar fáil a ullmhaíonn pleananna foraoisithe agus a chuireann comhairle ar úinéirí faoi bhainistíocht foraoisí.

Ábharthacht le Cuspóirí Pobail

Tá na cuspóirí sin i gcomhréir le cuspóirí eacnamaíocha, sóisialta agus comhshaoil an AE i réimse na forbartha tuaithe. Gineann foraoisiú fostaíonn i bplandlanna, cuideachtaí bunaíochta, buainteoireacht agus próiseáil, a dhéantar go léir nach mór i gceantair thuaithe. Mar a chéile leis sin, tacaíonn na táillí agus fáltais ó bhuainteoireacht le hioncaim feirme nuair nach dtairgeann gníomhaíochtaí malartacha feirme ach aschur laghdaithe. Freisin, cabhraíonn foraoisiú le spriocanna Kyoto a fháil maidir le glanastaíochtaí carbóin. Nuair atá sé pleanáilte i gceart, cuirfidh foraoisiú, lena n-áirítear bearta foraoiseachta comhshaoil forlíontacha le bithéagsúlacht, tírdhreach agus luachanna áineasa.

Comhlántacht le hIdirghabhálacha eile

Áirítear ar Bhearta Foraoiseachta Ais 1 gníomhartha atá an-chomhlántach le Bearta Ais 2. Áirítear orthu sin, oiliúint agus comhairle a thugann aghaidh ar riachtanas tábhachtach i dtír nach bhfuil traidisiún láidir foraoiseachta ann i meas úinéirí talún. Tacaíonn dhá scéim eile le hoibríochtaí tanúcháin nach bhfuil eacnamaíoch ar shlí eile, agus chuirfeadh faillí orthu caighdeán na foraoise náisiúnta agus infheistíocht in

- 394 -

infrastruchtúr i mbaol, go háirithe bóithre le haghaidh buainteoireachta agus rochtain do chuspóirí áineasa. I gCláir Oibríochta eile, tá tacaíocht ann do thaighde agus forbairt trí COFORD, gníomhaireacht taighde foraoiseachta stáit. Tá cabhair ar fáil chomh maith don tionscal próiseála faoin gClár Oibríochta um Acmhainní Daonna agus an Clár Oibríochta Fiontair. Beidh éifeacht thábhachtach ag feabhsúcháin ar éifeachtúlacht an tionscail próiseála ar aschuir thráchtála a chinntiú d’úinéirí foraoisí.

4.4.4.6 Éifeachtúlacht Costais an Bhirt

Réalachas Teilgin Airgeadais

Tá na scéimeanna ag brath ar mhaoiniú ón Roinn agus féafar féachaint ar na spriocanna airgeadais a bheith iontaofa mar uasteorainn. Ní raibh éileamh láidir ann d’fhoraoisiú go dtí seo, áfach, mar atá tugtha faoi deara thuas. Ba cheart go gcabhródh méadú 15% sna táillí a comhaontaíodh brabús coibhneasta don fhoraoiseacht a fheabhsú. Freisin, d’fhéadfadh frithsheasmhacht na bhfeirmeoirí an bonn a bhaint den SFP de réir a chéile. Tá sé fós indéanta, áfach, go dtitfeadh rátaí cuir agus mar sin ionsú an bhuiséid síos faoin méid atá cláraithe san RDP.

Costais Airgeadais agus Acmhainní Daonna

Léirítear impleachtaí airgeadais ar an tábla ceangailte.

Ais 2 Bearta Foraoiseachta

Cód Beart Caiteachas iomlán €m

2007-13

221 An Chéad Fhoraoisiú ar Thalamh Thalmhaíochta

898.1

223 An Chéad Fhoraoisiú ar Thalamh Neamhthalmhaíochta

4.9

222 An Chéad Bhunú de Chórais Agrafhoraoiseachta ar Thalamh Thalmhaíochta

1.5

225 Scéim Íocaíochta Comhshaoil Foraoiseachta (FEPS)

11.8

226 Scéim Athbhuanaithe agus Cosanta Coillearnach

7.3

227 Infheistíochtaí Neamhtháirgiúla 11.0

Is ceist chasta í riaradh an chláir foraoiseachta ó obair thionscnaimh ón tSeirbhís Foraoiseachta go leagan agus próiseáil adhmaid. Is iomaí cúis atá leis seo lena n-áirítear easpa traidisiún foraoiseachta, a bhfuil gá, mar sin, do dhiantionscnamh, oideachas agus oiliúint, na himpleachtaí comhshaoil a bhfuil gá acu le pleanáil agus

- 395 -

bainistíocht chúramach agus ganntanas earnáil phríobháideach féinmhaoinithe a d’fhéadfadh faoiseamh a thabhairt don stát ó go leor de na feidhmeanna a gcaithfidh sé aghaidh a tabhairt orthu – cosúil le hinfheistíochti mbóithre foraoisí, athbhuanú, agus tanúchán.

Éifeachtúlacht Chostais

Bhí tuairisc Bacon agus Deloitte in ann luachanna eacnamaíoch a shannadh d’aschuir neamhadhmaid an chláir foraoiseachta, lena n-áirítear luach forlámhú carbóin, áiseanna agus bithéagsúlacht. Chríochnaigh an tuairisc go nginfeadh an clár glantairbhe i dtéarmaí lascainithe €571 milliún. Bhí sé seo bunaithe ar 20,000 heicteár a chur in aghaidh na bliana. Níl na himpleachtaí a bhaineann le ráta mall cuir soiléir mar go bhfuil costais agus tairbhí laghdaithe. Dhealródh sé go mbeadh na tairbhí tráchtála ba mhó a bheadh i mbaol má tharlaíonn sé go bhfuil tábhacht le héifeachtaí scála chun brabús ó adhmad a réalú.

Scóip chun Cuspóirí a Fháil ag Costas Níos Ísle

Tugann na sainchomhairleoirí faoi deara chomh maith go gcuireann an Beart Athbhuanaithe (226) maoiniú ar fáil d’fhoraoisí a ndeachaidh tubaistí nádúrtha cosúil le gaoth agus tine i bhfeidhm orthu. Tá iallach ar úinéirí talún bail mhaith a choimeád ar a gcuid foraoisí agus leis sin, ba cheart árachas in aghaidh tubaistí a chur san áireamh. D’fhéadfaí coigiltis a leithdháileadh chun gníomhaíochtaí eile a fhairsingiú faoin mBeart Athbhuanaithe nó do bhearta eile.

4.4.4.7 Monatóireacht agus Meastóireacht

Ní mór na scéimeanna foraoiseachta go léir a chur ar aghaidh chuig an gCigireacht Foraoiseachta sula bhféadfar cead a thabhairt do chabhair dheontais agus tús a chur le hobair. Tá fáschoillte móra agus iad siúd i gceantair leochailleacha faoi réir chead pleanála ag an údarás áitiúil. Tá formhór na dtionscadal déanta ag conraitheoirí atá deimhnithe do na caighdeáin chomhshaoil is airde. Déanann an Chigireacht Foraoiseachta iniúchadh ar na conraitheoirí sin agus ar shampla dá bhfáschoillte. Déanann an Chigireacht iniúchadh ar na tionscadail eile go léir. Déantar athbhreithniú ar thionscadail tar éis dóibh a bheith críochnaithe agus féadfar íocaíocht deiridh an deontais bunaíochta má tá gá le hobair athchóirithe. Bíonn cigireachtaí ann go tréimshiúil ina dhiaidh sin. Teastaíonn cead chun tanúchán agus leagan a dhéanamh agus féadfar coinníollacha a chur i gceangal chun a chinntiú nach mbeidh aon damáiste comhshaoil ann.

4.4.4.8 Tátail

Tá an clár foraoiseachta náisiúnta i gcomhréir le cuspóirí an AE maidir le foraoiseacht agus tacaíonn sé le polasaí náisiúnta forbartha tuaithe maidir le hioncam agus fostaíocht mhalartach a chur ar fáil i gceantair thuaithe. Cuireann foraoiseacht forlámhú carbóin tábhachtach agus poitéinseal malartach fuinnimh ar fáil agus nuair a dhéantar bainistíocht chúramach orthu, féadfaidh siad luachanna tábhachtacha áineasa agus bithéagsúlachta a ghiniúint. Cuirfidh na bearta foraoiseachta méid na foraoise náisiúnta chun cinn, atá íseal i de réir chaighdeáin na hEorpa, agus tabharfaidh siad aghaidh ar roinnt easnamh a bhaineann le foraoisí na hÉireann agus cuirfidh siad le roinnt deiseann trí idirghabhálacha spriocdhírithe. Is scéim chostasach agus chasta í

- 396 -

agus níl a mhalairt do go leor fóirdheontais agus maoirsiú cúramach mar atá beartaithe ag an dréacht RDP. Is í an mhórdheacracht leis an gclár i lathair na huaire ná an ráta íseal glactha. D’fhéadfaí cabhair a tabhairt do seo i láthair na huaire trí mhéadú beartaithe i dtionscnaimh. Ina mhalairt de chás, i gcás easnaimh i nglacadh, d’fhéadfaí maoiniú barrachais sa bhuiséad do bhunaíocht agus do tháillí a aistriú go bearta a ceapadh chun cur le luach tráchtála na bhforaoisí, cosúil le hathbhuanú (226) agus na bearta in Ais 1.

4.4.5 Leas Ainmhithe, Scéim Taifeadta agus Póraithe do Thréada Diúil Airteagal 40 de Rialachán (CE) Uimh 1698/2005 agus Airteagal agus Rialachán (CE) Uimh …/2006, agus Iarscribhínn II, pointe 9. (Cód an bhirt: 215) Faoi Ais 2 tá beart chun tacaíocht a thabhairt do thréada diúil beartaithe ag a bhfuil leithdháileadh €250 milliún. Tá an beart beartaithe go príomha chun feirmeoirí a spreagadh glacadh le caighdeáin arda leasa ainmhithe trí thacaíocht a chur ar fáil d’fheirmeoirí a dtéann a riar ainmhithe níos faide ná caighdeáin chuí éigeantacha agus cleactais oibre ar fheirmeacha i láthair na huaire. Maidir leis sin, tá an comhábhar leasa ainmhithe den bheart beartaithe i gcomhréir le hAirteagal 40 den Rialachán. Tá an réasúnaíocht don idirghabháil leagtha amach go maith sa phlean. Leagann sé béim ar thábhacht ról an tréada diúil i ngeilleagar tuaithe na hÉireann go háirithe i gceantair mhídheisiúla. Tá gá aitheanta feabhas a chur ar chaighdeáin leasa ainmhithe mar chuid de phróiseas chun caighdeán an tréada mairt a fheabhsú. Dá bharr sin, cé go bhfuil an beart san áireamh faoi Ais 2, tá sé go láidir i gcomhréir chomh maith le cuspóirí Ais 1 agus Ais 3. Cabhróidh feabhsú i gcaighdeáin leasa ainmhithe le cáilíocht agus táirgiúlacht. Mar thoradh air sin, tá an tacaíocht dhíreach leasa ainmhithe á nasctha le cabhair lena mbaineann chun taifead sonraí maidir le pórú a spreagadh, ag a bhfuil comhábhar leasa ainmhithe, le húsaid sonraí den sórt sin le haghaidh cuspóirí póraithe. Tá Cuspóirí an bhirt ann chun feirmeoirí a spreagadh:

• glacadh le caighdeáin arda leasa ainmhithe trí thacaíocht a chur ar fáil d’fheirmeoirí a dtéann a riar ainmhithe níos faide ná caighdeáin chuí éigeantacha agus cleactais oibre ar fheirmeacha i láthair na huaire

• cáilíocht a bpóraithe bólachta a fheabhsú trí thionscnaimh a chur ar fáil dóibh a bheith rannpháirteach i Scéim Taifeadta Imeachtaí Ainmhithe agus fiúntas géiniteach a stoic póraithe bólachta baineann a uasghrádú ag baint úsáide as na sonraí atá bailithe

Tá seacht ngníomh bheartaithe faoin mbeart maidir le leas ainmhithe, le taifead agus pórú ainmhithe ábhartha agus oiliúint lena mbaineann. Tá siad seo bainteach den chuid is mó le “heaspa milleadh córasach, aonrú nó teaghrán buan” luaite in Airteagal 27 de rialachán chur i bhfeidhm an Choimisiúin. Tá na gníomhartha éagsúla faoin mbeart seo nasctha agus beidh rannpháirteachas i ngach ceann acu (is é sin leas ainmhithe, taifead imeachtaí, oiliúint) éigeantach agus is rogha bhreise a bheidh sa ghné phóraithe (bodóga ar fiúntas ard géiniteach a chur in ionad stoc póraithe baineann).

- 397 -

Tá an beart i gcomhréir le cuspóirí foriomlána an RDP agus cuireann sé cuspóir an 3 Ais chun cinn. Féachann sé chun feirmeoirí a chúiteamh le haghaidh costais bhreise (lena n-áirítear oiliúint) i nglacadh cláir a mbeidh tairbhí leo i dtéarmaí caighdeáin leasa ainmhithe níos fearr agus don tionscal mairt foriomlán go fadtéarmach. Tá an nasc idir an beart agus anailís SWOT san RDP caolchúiseach agus d’fhéadfaí riachtanas sonrach a aithint níos soiléire san RDP. Tá an réasúnaíocht don bheart leagtha amach go maith sa chuid a théann i ngleic leis an gcur síos agus gníomhartha beartaithe ach d’fhéadfaí an nasc don anailís níos luaithe a fheabhsú. Ní chuirtear síos ar chórais monatóireachta agus meastóireachta don bheart ach tuigtear go raibh roinnt sonraí faoin mbeart beartaithe faoi bhreithniú ag tráth na meastóireachta ex-ante.

- 398 -

4.5 Ais 3 agus 4 Caighdeán na Beatha Faoin Tuath agus Cur i bhFeidhm LEADER 4.5.1 Réamhrá Tá Ais 3 den Phlean dírithe ar chaighdeán na beatha a fheabhsú i gceantair thuaithe agus éagsúlú gníomhaíocht eacnamaíoch a spreagadh. Tá sé bheart shonraithe agus dhá bheart fála oiliúna agus scile beartaithe agus tá na bearta seo nasctha go dlúth le trí bheart bhreise, in Ais 4, atá sonraithe ar leathanaigh 129 go 135 agus a bhfuil caiteachas iomlán thar seacht mbliana €425m nó 10% den chlár iomlán i gceist leo. Tá na tosaíochtaí atá roghnaithe sa phlean comhaontaithe le doiciméad straitéiseach na Forbartha Tuaithe agus le forálacha Rialachán (CE) Uimh 1698/2005. Arís, is dóigh liom gur ag cur síos ar na bearta aonair atá an chuid seo. Tá tagairt ar a dtionchar i 3.3 thuas, nó ba cheart dó a bheith ann. Déanann bearta faoi Ais 3 iarracht aghaidh a thabhairt ar cheisteanna a meastar go forleathan atá tábhachtach le caighdeán na beatha a fheabhsú i gceantair thuaithe agus a chuireann braistint níos mó de rannpháirteachas pobail chun cinn. Ó 1994 d’fheidhmigh an Clár LEADER – Tionscnamh Pobail an AE d’fhorbairt tuaithe – in Éirinn agus forbraíodh é mar shamhail ar éirigh go maith leis do chur i bhfeidhm tionscnamh ina dtéitear i ngleic le fadhbann i gceantair thuaithe trí fhreagairtí atá oiriúnach agus atá ceaptha ag leibhéal áitiúil. Is é cuspóir LEADER forbairt ceantair thuaithe a chothú trí chur i bhfeidhm straitéisí forbartha nuála atá bunaithe go háitiúil ó bhun aníos atá ceaptha ag grúpaí/comhlachtaí áitiúla déanta suas de raon oibreoirí áitiúla (reachtúil agus neamhreachtúil). Feidhmíonn grúpaí den sórt sin de ghnáth i mbailte beaga agus i gceantair thuaithe ina bhfuil daonra de suas go 100,000, a meastar a dhéanann ionadíocht ar ‘réigiún’ nádúrtha tuaithe i dtéarmaí socheacnamaíocha agus geografacha. Faoi Ais 3 is é an aidhm roinnt beart a sheacadadh a bheadh seachadta roimhe seo faoi LEADER ag baint úsáide as cur chuige LEADER ach a chinntiú go bhfuil bearta mar chuid de pholasaí forbartha tuaithe príomhshrutha seachas gníomhartha de nádúr píolótach.

- 399 -

Tábla 1: Caiteachas Beartaithe in Aiseanna 3 agus 4 2007-2013 Aiseanna 3 & 4 Costas mar % den Chlár

Iomlán €m Gné AE €m Éagsúlú lasmuigh den Fheirm

16.66

Cruthú agus forbairt Fiontair

48.26

Forbairt Turasóireachta 45.40 Rochtain chun bunseirbhísí a fheabhsú

49.61

Athnuachan Sráidbhailte 54.20 Oidhreacht nádúrtha agus tógála a chaomhnú

51.70

Oiliúint 21.55 Pobail áitiúla a bheochan 34.63 Straitéis Forbartha Áitiúil 4.10 Comhoibriú i measc grúpaí áitiúla

10.70

Riarachán Grúpa Áitiúil 80.73 Cabhair Theicniúil mar shampla Gréasán

7.90

Aiseanna Fo-iomlána 3 & 4

425 234

4.5.2 Bearta Ais 3 4.5.2.1. Aithint na Faidhbe Tugann Aiseanna 3 agus 4 aghaidh ar cheisteanna agus fadhbanna de chineál níos leithne a bhaineann le forbairt tuaithe agus níos mó ná talmhaíocht agus an pobal feirmeoireachta. Féachann sé freagairt a thabhairt do dhúshláin a bhaineann le “caighdeán na beatha i gceantair thuaithe agus éagsúlú sa gheilleagar tuaithe”. Glactar gur fíorthábhachtach é an gá tionscal talmhaíochta agus bia éifeachtach agus éifeachtúil a bheith ann i dtéarmaí pholasaí forbartha tuaithe. Ach tá dúshláin roimh lucht déanta polasaithe an gá le hiomaíochas agus scála a réiteach le cuspóirí níos leithne cosúil le feirmeacha teaghlaigh a chothabháil, caighdeán na beatha i gceantair thuaithe a fheabhsú, an comhshaol a chothabháil agus easnaimh neamheacnamaíocha eile. Tá an deacracht seo méadaithe ag dúshláin a thugann geilleagar neamhthalmhaíochta atá ag fás go láidir agus an tionchar atá aige seo ar struchtúir agus tírdhreacha tuaithe traidisiúnta. Cé nach bhféadfaí a bheith ag súil go ndéanfaidh tionchar foriomlán an RDP ciorrú bunúsach ar fhórsaí eacnamaíocha níos leithne, mar sin féin, is ionstraim thábhachtach í chun coincheap ar an ngeilleagar tuaithe a shainmhíniú agus a chur chun cinn a bheidh fós tábhachtach i gcomhthéacs cuspóirí foriomlána eacnamaíocha, sóisialta agus comhshaoil náisiúnta agus i gcaighdeán foriomlán náisiúnta na beatha. Tá sé bheart shonracha agus dhá bheart oiliúna agus fála beartaithe i leathanaigh 112 go 128 den dréachtRDP. Tá dlúthnasc ag na bearta seo le trí bheart bhreise, in Ais 4, a bhfuil cur síos déanta orthu ar leathanaigh 129 go 135 agus tá caiteachas iomlán €425m thar seacht mbliana thar an dá ais nó 10% den chlár iomlán. Tá na tosaíochtaí atá roghnaithe sa phlean comhaontaithe le doiciméad straitéiseach na Forbartha Tuaithe agus le forálacha Rialachán (CE) Uimh 1698/2005 – airteagail

- 400 -

Tábla 1: Caiteachas Beartaithe in Aiseanna 3 agus 4 2007-2013 Aiseanna 3 & 4 €m Éagsúlú Ar-feirme 16.66 Fiontar a chruthú agus a fhorbairt 48.26 Forbairt Turasóireachta 45.40 Rochtain a fheabhsú go bunseirbhísí 49.61 Sráidbhailte a athnuachan 54.20 An oidhreacht nádúrtha agus tógála a chaomhnú

51.70

Oiliúint 21.55 Pobail áitiúla a bheochan 34.63 Straitéis Forbartha Aitiúil 4.10 Comhoibriú i measc grúpaí áitiúla 10.70 Riarachán Grúpa Áitiúil 80.73 Cabhair Theicniúil m.sh. Gréasán 7.90 Aiseanna Fo-iomlána 3 & 4 425 Tá cur síos ar chomhthéacs an phlean i gcaibidil 1 den RDP (l lth. 3 go 23) agus tá a chuid laigí agus láidreachtaí breithnithe. Déantar mionphlé ar an gcuid is mó de na príomh-shaincheisteanna maidir le réimse níos leithne forbartha tuaithe agus caighdeán saoil faoin tuath, laistigh de na srianta gur féidir leis an dréacht RDP tabhairt fúthu. Tá saincheisteanna níos leithne a bhaineann le forbairt tuaithe ar a n-áirítear infrasruchtúr, cumarsáid, uilechuimsitheacht shóisialta, srl. den chuid is mó lasmuigh de théarmaí tagartha an RDP agus is féidir a bheith ag súil go ndíreofar orthu sin san NDP. Leanann na fadhbanna atá aitheanta agus na bearta atá molta faoi Ais 3 agus 4 go dlúth leis an fhealsúnacht ar fhorbairt tuaithe mar atá leagtha amach i ailt 46-51 den rialachán. Tá an riachtanas chun cur le hathruithe i gceantair thuaithe trí iarracht a dhéanamh gníomhaíochtaí feirmeoireachta a éagsúlú i dtreo ghníomhaíochtaí neamh-thalmhaíochta agus trí infheistíochtaí a dhéanamh d’fhonn ceantair thuaithe a dhéanamh níos tarraingtí chun na treochtaí i dtreo meath eacnamaíoch agus sóisialta agus bánú na tuaithe a aisiompú, lárnach sna bearta atá molta. Ag an am céanna tá na bearta atá molta sách solúbtha le haithint go bhfuil éagsúlacht mhór idir na fadhbanna a bhaineann le caighdeán saoil i gceantair thuaithe ar fud na tíre, go mbíonn siad ag athrú agus gur minic gur féidir le tionchar a bheith ann atá taobh amuigh de na bearta, mar shampla infheistíocht ón earnáil phríobháideach. Ní dhéileáileann na bearta ach le cuid de na laigí atá aitheanta san anailís, rud a admhaítear i gCaibidil 4 (Tosaíochtaí roghnaithe le haird tugtha do Threoirlínte Sraitéiseacha an AE, don Phlean Straitéise Náisiúnta agus do mheastóireacht ex-ante) nuair a deir sé "Roghnaíodh na bearta freisin chun cur le luach agus tionchar na gclár comhlántacha DCRGA atá ann cheana, ar nós Cláir Forbartha Pobail, Tionscnamh Sealbhóirí Feirmeacha Beaga, Scéim Shóisialta Thuaithe, an clár infrastruchtúir CLÁR agus tionscnaimh na Roinne a thacaíonn leis an nGaeltacht agus leis na hOileáin". Cé go dtuigtear na srianta maidir le cad is féidir tabhairt faoi sa phlean seo bheadh sé úsáideach ag tráth éigin dá mbeadh doiciméad forbartha tuaithe níos cuimsithí ann a scrúdódh na saincheisteanna agus na diminicí ar fad a bhfuil tionchar

- 401 -

acu ar an tuath in Éirinn. D'éascódh sé sin athbhreithniú leanúnach ar thionchair bhearta Ais 3 agus 4. Pleananna Forbartha Tuaithe Roimhe seo agus Scéimeanna eile Bhí tosaíocht íseal tugtha do shaincheisteanna ginearálta forbartha tuaithe i gcláir roimhe seo (taobh amuigh dóibh siúd a bhain le feirmeoireacht agus le foraoiseacht) nach ndeachaigh thar chaiteachtas de €171m (Forbairt Ginearálta Tuaithe le LEADER+) ó chlár iomlán de €4,691m don tréimhse 1999 go 2006. Rinneadh athbhreithniú lár-téarma ar an ngné sin de LEADER+ agus tá torthaí an athbhreithnithe sin léirithe sa chlár nua. Tugadh isteach le roinnt blianta anuas dhá chlár eile nach raibh mar chuid de phleananna Forbartha Tuaithe cheana (CLÁR agus Scéim Shóisialta Thuaithe). Tá cuspóirí na scéimeanna seo sainmhínithe agus tá athbhreithniú cáilíochtúil déanta orthu. Déanann cuspoirí CLÁR comhlánú maith ar chuspóirí eacnamaíochta agus ar chuspóirí chaighdeán saoil forbartha tuaithe agus tá caitheachas suntasach déanta. Tá an caiteachas bliantúil sin de €151m thar cheithre bliana (cé nach ó fhoinsí poiblí ar fad é) níos mó ná mar a caitheadh faoi na cláir Fhorbartha Tuaithe Ghinearála agus LEADER +. Bearta Molta Bearta Sonracha: Cuspóirí, Tionchar a bhfuiltear ag súil leis, Spriocghrúpa agus Táscairí Déantar breithniú ar gach ceann de na bearta atá molta anois, agus déantar measúnú ar chuspóirí, tionchar a bhfuiltear ag súil leis, spriocghrúpaí agus táscairí maidir le fothorthaí, ionchuir, torthaí agus tionchair. Tá achoimre de na bearta in Ais 3 agus liosta de "Spriocanna do Ais 3" ar leathanach 111. Áireofar táscairí ar na spriocanna seo, an bealach a thomhaisfear iad, bunlíne agus sprioc. Tá an cur chuige seo molta go hard. Ceapaimid, áfach, go dteastaíonn roinnt feabhsúchán ó na spriocanna seo (agus ó spriocanna eile in áiteanna eile sa chlár) má tá siad le húsáid amach anseo chun meastóireacht a dhéanamh ar chomh maith is a n-éireoidh – nó nach n-éireoidh – leis na bearta molta. Sa chéad dul síos ba chóir go léireodh na sonraí bunlíne sa tábla seo go soiléir an bhliain lena mbaineann na sonraí (is féidir í a fháil tar éis roinnt cuardaigh a dhéanamh sna haguisíní). Ar an gcaoi chéanna ba chóir go mbainfeadh na spriocshonraí le bliain ar leith - abair 2015. Ba chóir go nglacadh sonraí eacnamaíoch feabhsúchán táirgiúlachta de 1-2% in aghaidh na bliana sula n-áireofar an tionchar a bheidh ag bearta sonracha. Ar an dara dul síos ba chóir táscairí a roghnú a thabharfaidh deis más féidir é meastóireacht a dhéanamh ar thionchar sonrach na mbeart. Tá táscaire a thaispeánann dul chun cinn i bhforbairt tuaithe áisiúil, ach más féidir an dul chun cinn seo a lua le láidreacht sa gheilleagar níos leithne, d'fhorbairtí déimeagrafacha ginearálta, nó d'fhoinse éigin eile, beidh a luach mar tháscaire sa phlean seo laghdaithe go mór, mar nach mbeifear in ann tionchar ghníomh sonrach nó bheart sonrach a dheighilt. Baineann na táscairí agus na spriocanna ar leathanach 111 go ginearálta le tomhas dhul chun cinn i bhforbairt tuaithe ach is beag ceann a d’fhéadfaí a lua go sonrach le rathúlacht beart ar leith. Is samplaí de tháscairí iad forbairt siúlbhealaí turasóireachta,

- 402 -

síntiúis don idirlíon, foghlaim ar feadh an tsaoil agus glanimirce, nach bhfuil ach baint caolchúiseach acu leis an gclár beart in Ais 3: agus ba chóir go mbainfeadh an céatadán luach breise atá ag teacht chun cinn in earnáil na seirbhísí, cé go bhfuil sé ábhartha go maith, le sonraí réigiúnach agus ní le sonraí náisiúnta. Éagsúlú i ngníomhaíochtaí neamhthalmhaíochta: Tá réasúnaíocht an mholta seo mínithe go maith. Tá an sainghrúpa sainmhínithe go maith. Mothaimid go bhféadfaí an chuspóir a shoiléiriú mar go mbreathnaíonn sé go srianann sé forbairt fiontair go dtí iad sin a úsáideann sócmhainní seasta na feirme. D'fhéadfaí fiontair a úsáideann scileanna an fheirmeora, a chéile/a céile nó a leanaí ach nach n-úsáideann sócmhainní seasta na feirme a chur as an áireamh. Tá na táscairí atá molta oiriúnach do thomhais aschur, tionchar agus torthaí.

Tacaíocht le haghaidh gnó a bhunú agus a fhorbairt: Tá réasúnaíocht an mholta seo mínithe go maith. Tá an spriocghrúpa sainmhínithe go maith. Ta na táscairí atá molta chun ascur, tionchar agus torthaí a thomhas oiriúnach tríd is tríd. Mar sin féin ba chóir soláthar a dhéanamh sa mheastachán ar thorthaí go dteipfidh ar roinnt fiontar laistigh de roinnt blianta agus go bhféadfadh ‘líon comhlán na bpost a chruthófar’ a bheith mar tháscaire míthreorach. Ba chóir tús áite a thabhairt don líon post glan a chruthófar. Ar an gcaoi chéanna, ba chóir a bheith cúramach maidir le sonraí fás eacnamaíoch réigiúnach a úsáid mar mheastóir ar thionchar an bhirt mar go bhféadfadh sé teacht air ó fhachtóirí eile.

Ní léir (ach tugtar le tuiscint) go mbeidh tacaíocht faoin teideal seo teoranta do mhion-fhiontraíocht.

Gníomhaíochtaí turasóireachta a spreagadh: Tá réasúnaíocht an mholta seo mínithe go maith. Tá an spriocghrúpa sainmhínithe go maith. Tá na cuspóirí agus an t-ábhar soiléir. Tá áthas orainn a thabhairt ar aird nach bhfuil an moladh teoranta d'agra-thurasóireacht. Measaimid, mar sin féin, go dteastaíonn roinnt athbhreithnithe a dhéanamh ar na táscairí. Mar a bhaineann sé le haschur tá an rangú déanta thar thrí réimse atá difriúil ó ghnéithe atá áirithe san ábhar. Breathnaíonn sé gurb é an ceann deireanach an rogha. Maidir le tionchar, is é ár dtuairim go bhfuil na sonraí fáis eacnamaíocha ró-fhairsing, fiú ag leibhéal réigiúnach, le tionchar an chláir a ghabháil agus gur chóir iad a fhágáil amach. Is iad sonraí cruthaithe post an táscaire is oiriúnaí ach níl a fhios an bhfuil sé riachtanach iad a rangú mar shonraí ar an bhfeirm agus mar shonraí lasmuigh den fheirm.

Seirbhísí bunúsacha don gheilleagar agus don phobal tuaithe: Baineann an moladh seo le soláthar saoráidí cultúrtha, taitneamhachtaí agus áineasa i gceantair thuaithe, áit a bhféadfadh easnamh a leithéidí cur le titim sa daonra nó neamhábaltacht imircigh a mhealladh isteach. Is caighdeáin saoil atá i gceist nach bhfuil ach baint indíreach aige le heacnamaíocht. Mar a luadh níos túisce ní dhearnadh mórán den údar atá leis seo agus de bhearta cosúil leis sa chaibidil tosaigh (bearta a ghlacaimid leis atá riachtanach). Faoi réir an mhéid sin tá an réasúnaíocht don mholadh seo mínithe go maith anseo. Tá an spriocghrúpa sainmhínithe go maith. Tá na cuspóirí agus an t-ábhar soiléir. Arís ceapaimid go dteastaíonn athbhreithniú ó na táscairí atá molta faoi na ceannteidil "toradh" agus "tionchar". Is é an táscaire torthaí atá molta "Líon na bPobal a bhaineann leas as na gníomhartha" agus a bhfuil an chosúlacht air go bhfuil sé ag dúbailt an líon gníomhartha. Tá leibhéal éigin glactha nó úsáide na saoráidí atá a soláthar oiriúnach anseo, mar a áirítear faoi thionchar. Ar an gcaoi chéanna tá athbhreithniú ag teastáil ón táscaire tionchair. Níl fás eacnamaíoch ina

- 403 -

tháscaire oiriúnach sa chás seo ná níl an líon a bhaineann leas as tacaíocht oiliúna ach oiread (rud a bhreathnaíonn as áit anseo). Aithnímid go bhfuil sé thar a bheith deacair táscaire oiriúnach a cheapadh don tsaincheist "caighdeán saoil". D'fhéadfadh sé gur saincheist í sin ina bhféadfadh Grúpaí Áitiúla leas a bhaint as tuairimí a roinnt le grúpaí cosúil leo féin i mBallstáit eile nó leas a bhaint as tionscadail taighde níos leithne ag tús an chláir.

Forbairt agus Athnuachan Sráidbhailte: Infrastruchtúr oiriúnach ar scála beag a sholáthar le tarraingteacht eacnamaíoch agus shóisialta sráidbhailte, bailte beaga agus an tuath thart timpeall orthu a fheabhsú an chuspóir anseo. Is saincheist caighdeáin saoil den chuid is mó atá ann ach tá roinnt buntáistí eacnamaíocha aici mar shampla sa turasóireacht agus i margaí feirmeoirí. Mar atá ráite cheana tá cás ann gan dabht go dteastaíonn tuilleadh saothraithe agus plé sa chaibidil tosaigh le sainmhíniú níos soiléire ar cad iad na fadhbanna agus cén bealach a rachfar i ngleic leo chun an caighdeán saoil i gceantair thuaithe a fheabhsú. Faoi réir an mhéid sin tá réasúnaíocht an bhirt sin mínithe go maith anseo agus tá an spriocghrúpa sainmhínthe go maith. Tá na cuspóirí agus an t-ábhar soiléir. Mar sin féin, tá fadhbanna éigin leis na táscairí arís. Tá mearbhall orainn go bhfuil rangú na ngníomhaíochtaí faoi tháscairí aschuir agus torthaí difriúíl dóibh siúd atá áirithe san "ábhar". Tá fadhbanna againn mar a bhí cheana fás eacnamaíoch a úsáid mar tháscaire tionchair.

An Oidhreacht Tuaithe a Chaomhnú agus a Uasghrádú: Is é an chuspóir anseo “cur chuige comhtháite a sholáthar chun oidhreacht tuaithe a chosaint…atá comhlánaithe ag réimse tionscadal atá leagtha amach chun cuidiú eacnamaíoch inbhuanaithe a thabhairt d'oidhreacht”. Tá sé soiléir gur caomhnú an phríomh-chuspóir ach go bhfuil fo-chuspóir eile eacnamaíoch ann. Tá caomhnú na hoidhreachta bainteach le mórtas áitiúíl agus is cuspóir "caighdeán saoil" é. Tá réasúnaíocht an mholta seo mínithe go maith agus tá an spriocghrúpa sainmhínithe go maith. Tá na cuspóirí agus an t-ábhar soiléir. Mar sin féin tá roinnt fadhbanna ann arís le táscairí. Tá mearbhall orainn go bhfuil rangú na ngníomhaíochtaí faoi tháscairí aschuir agus torthaí difriúíl dóibh siúd atá áirithe san "ábhar". Tá fadhbanna againn mar a bhí cheana fás eacnamaíoch a úsáid mar tháscaire tionchair ach aithnímid na deacrachtaí a bhaineann le táscairí oiriúnacha saincheisteanna "caighdeán saoil" a chur le chéile.

Oiliúnt d'aisteoirí eacnamaíocha: Is é cuspóir an bhirt seo raon oiriúnach scileanna agus oideachais a thabhairt d’áititheoirí agus pobail tuaithe chun na buntáistí sóisialta agus eacnamaíocha is mó is féidir a bhaint as na tionscnaimh atá ar fáil faoin ais seo. Tá sin ar an mbunús go mbeidh oiliúint i scileanna oiriúnaithe agus i scileanna nua do na háititheoirí tuaithe ar fad agus do na pobail tuaithe ar fad riachtanach le go n-éireofar le cur i bhfeidhm na mbeart seo. Moltar go ndéanfar raon leathan cúrsaí oiliúna i nuatheicneolaíocht agus in ICT a sholáthar, chomh maith le saoráidí oiliúna nua agus deiseanna cianfhoghlama.

Cé gur réimse tábhachtach infheistíochta é sin gan dabht, níl an nasc leis an anailís i gCaibidil a haon chomh soiléir is a d'fhéadfadh sé a bheith. Tagraíonn an Chaibidil sin do cháilíochtaí oideachais áititheoirí tuaithe agus uirbeacha, rud a léiríonn go bhfuil éagothromaíocht ag áititheoirí tuaithe i ngnóthachtáil oideachais, a d'fhéadfaidh a lua leis na difríochtaí i struchtúr aoise an daonra. Bá chóir go gcuirfí tuilleadh leis an argóint ar son oiliúint i scileanna.

- 404 -

Tá sé soiléir ón liosta scileanna atá molta a sholáthar go bhfuil fiontraíocht in easnamh. Is mór an t-ionadh é sin agus an riachtanas a deirtear atá ann do gnólachtaí agus d'fhorbairtí nua. Gan fiontraíocht, ní bheadh aon mhargadh ann do nuatheicneolaíochtaí eile. Tá na táscairí aschuir oiriúnach. Ba chóir go mbeadh an táscaire ar thorthaí difriúil uathu siúd. Tá sé molta go ndéanfadh an táscaire torthaí cainníochtú ar an méid úsáide a bhain na daoine a d'fhreastal ar chúrsaí as na scileanna nua i bhfiontair nua nó i bhfiontair a bhí ann cheana. Ar an gcaoi chéanna dhéanfadh an táscaire tionchair cainníochtú ar an méid fáis a tháinig ar fhostaíocht nó ar láimdheachas na bhfiontar nua sin nó na bhfiontar sin a bhí ann cheana sna blianta ina dhiaidh sin. Beochan na bpobal áitiúla: Is é cuspóir an bhirt seo struchtúir mhodheolaíochta Leader ón bhonn aníos a úsáid chun spéis, tuiscint agus spregadh a chruthú i bpobail tuaithe ionas go mbeidh ar a gcumas rannpháirtíocht agus inchur iomlán a bheith acu i n-ullmhú straitéisí forbartha áitiúla. De bharr go ndéanfaidh Grúpaí Gníomhartha Áitiúla seachadadh ar bhearta Ais 3 ar fad trí mhodheolaíocht Leader beidh riachtanais bheochana agus tógáil ar acmhainneachtaí na limistéar tuaithe lárnach le go n-éireoidh le glacadh an chláir sna ceantair thuaithe ar fad. Tá cuspóirí agus ábhar an mholadh soiléir. Straitéisí forbartha áitiúla a chur i bhfeidhm: Baineann an beart seo faoi Ais 4 le roghnú Grúpaí Leader a riarfaidh na cláir éagsúla faoin Ais 3. Tá na critéir do roghnú agus tá an t-amchlár leagtha amach agus tá an líon uasta grúpaí leagtha síos. Tá caiteachas de €4.1m measta agus níl sé soiléir céard atá clúdaithe. Beidh sé riachtanach do gach Grúpa ionchais Leader pleananna gnó a ullmhú agus beidh gá le hidirbheartaíocht ina dhiaidh sin le Ranna Rialtais agus le comhairlí áitiúla sula gceapfar iad mar Ghrúpa Leader. Glactar leis go mbaineann an figiúr sa bhuiséad leis na gníomhaíochtaí sin. Tá táscairí molta anseo do gníomhaíocht iomlán na nGrúpaí Leader sin faoi Ais 3 agus 4. Tá na táscairí sin oiriúnach. Comhoibriú i measc na ngrúpaí áitiúla: Faoi ais 4 beidh ar Ghrúpaí Leader comhoibriú lena chéile, ar a n-áirítear comhthionscadail a chur i bhfeidhm. Breathnaíonn tionscadail i dturasóireacht agus sa chomhshaoil an-oiriúnach do ghrúpaí atá cóngarach dá chéile. Beidh ar ghrúpaí cúltaisce de 3% ar a laghad dá leithdháileadh buiséid a choinnéail ar mhaithe le comhoibriú. Déanfar maoiniú ar ghníomhaíochtaí ar a n-áirítear gníomhaíochtaí ullmhúcháin, comhordaithe agus beochana faoin teideal seo. Beidh dhá aidhm leis an gcomhoibriú idir-limistéar i mbaint amach an mhais chriticiúil atá riachtanach le go mbeadh comhthionscadail inmharthana agus spreagadh gníomhaíochtaí comhlántacha sna LAGanna atá in aice láimhe. Ag tagairt do spriocanna tugaimid ar aird go meastar go ndéanfaidh na tionscadail comhoibrithe atá beartaithe don scéim seo suas le 3% de na tionscadail ar fad (150/5,000) ach go mbeidh an fhostaíocht a bhfuiltear ag súil léi measta ag 5% den iomlán (100/2,000). I gcás go mbeadh sciar ard tionscadail comhshaoil i measc na dtionscadal "comhoibrithe" is ar éigin go gcruthódh na tionscadail chomhoibrithe sciar níos airde post ná an meán. Riarachán Grúpa Áitiúil : Is é cuspóir an bheartais seo dóthain acmhainní agus saineolais a chur ar fáil do LAGanna chun riarachán éifeachtach a dhéanamh ar gach beart faoi Aiseanna 3 agus 4 ar fud an áit tuaithe. Cuirfear i bhfeidhm teorainn de

- 405 -

20% maidir le riarachán. Tá soláthar á dhéanamh d’oiliúint do chomhaltaí Boird agus d’fhoireann LAG. Tá an réasúnaíocht atá leis an moladh sin mínithe go maith anseo. Tá an spriocghrúpa sainithe go maith. Tá na haidhmeanna agus an t-ábhar soiléir. Ní dhealraíonn sé go bhfuil na tascairí atá tugtha cuí áfach mar nach mbaineann siad ach le gníomhaíochtaí oiliúna. Is é an t-aschur ón gcaiteachas anseo ná ar ndóigh ná gréasán le grúpaí gnímh áitiúla a bheifear a reachtáil go gairmiúil, agus a chuideoidh go maith le forbairt áitiúil. Ag glacadh leis gur dóigh go leanfar leis na grúpaí LAGanna atá ann faoi láthair b’fhéidir gur chuí staidéar binsemharcála a dhéanamh ar ghrúpaí Leader 2006 agus staidéir den chineál céanna a dhéanamh ag am luachála meántéarma agus ag deireadh an chláir. Thabharfadh sé sin bunús maith do luacháil. Feicfimid fadhb amháin a d’fhéadfadh a bheith ann do na Grúpaí Gnímh Áitiúla. Baineann sé sin leis an gcaidreamh a bheadh acu leis na Boird Forbartha Contae. Deir an téacs go mbeidh ar Ghrúpa Gnímh Áitiúla socruithe tras-ionadaíocha a dhéanamh leis na Boird Forbartha Contae agus go mbeadh a gcuid pleananna gnó faofa acu. Chruthódh an t-éileamh deiridh sin in imthosca áirithe deacrachtaí. D’fhéadfadh sa chás go mbeadh brú ar an gcaidreamh idir Grúpa Leader agus Bord Forbartha Contae go bhféadfaí ceadú pleananna gnó a choinneáil siar go míréasúnach nó go gcuirfí coinníollacha sriantacha leo. B’fhéidir go gcaithfí modhnú a dhéanamh ar an gcoinníoll sin. Tacaíocht Theicniúil: Tá an togra críochnaitheach ann le ‘tacaíocht theicniúil’ a sholáthar. Siúd is gur an-smaoineamh é sin níl na haidhmeanna ar chor ar bith soiléir agus níl an réasúnaíocht mínithe. Ar an gcaoi chéanna níl aon táscairí ann ó thaobh torthaí nó tionchair. Siúd is go bhféadfadh staidéir chomhchomhairle a bheith faoi rún beidh gá go cinnte le táscairí éigin go ndearnadh an obair agus más cuí gá le táscairí de na gníomhartha a rinneadh mar thoradh air sin (fiú más é an gníomh a dhéantar ná éirí as an togra). Socruithe Feidhmithe Dealraíonn sé go bhfuil na socruithe feidhmithe cuí (ach amháin an cheist maidir le Boird Forbartha Contae dár tagraíodh thuas). Tátail, Príomhcheisteanna agus Moltaí Ceann de na príomhdheacrachtaí le luacháil a dhéanamh ar Bhearta Aiseanna 3 agus 4 agus an dréacht-Straitéis Forbartha Tuaithe níos luaithe ná go dtugann an péire faoi cheist Fhorbairt Tuaithe le ceanglais Threoir Chomhairle na hEorpa 1698/2005 go mór ina n-intinn. Siúd is go bhfuil ceanglais Threoir 1698/2005 níos oiriúnaí d’Aiseanna 1 & 2 dealraíonn sé go bhfuil gá le Plean Forbartha Tuaithe níos iomláine agus níos cuimsithí nuair a thosaítear ag tabhairt aghaidh ar cheisteanna a bhaineann le caighdeán beatha faoin tuath. Tá tuilleadh béime ar an deacracht sin maidir le luacháil mar gheall nach raibh idirghabhálacha eile le haghaidh a thabhairt ar fhorbairt tuaithe atá san áireamh sa PFN ar fáil do na luachálaithe. Caithfidh an luacháil mar sin féachaint ar leath an phictiúir atá ar fáil. Ní chlúdaíonn na ceisteanna agus na bearta atá clúdaithe faoi Aiseanna 3 & 4 ach cuid den tacaíocht phoiblí tríd is tríd d’fhorbairt in áiteanna faoi tuath agus go deimhin

- 406 -

cuid de na riachtanais. I gcomhthéacs Plean Náisiúnta nua bheadh sé inmhianta cáipéis a fheiceáil a ghlacfadh san áireamh gach moladh a dhéanfadh difear d’fhorbairt tuaithe agus iad le chéile agus luacháil déanta orthu le chéile. Tá tionchair mhór ar an tuath ach go háirithe ag moltaí sonracha mar chlár CLÁR chun cur in aghaidh mhíbhuntáiste, agus moltaí chun gréasán leathanbhanda a leathnú agus moltaí d’iompar tuaithe. Tá ciallachais mhóra ag cinn eile mar infheistíocht R & D, forbairt tionscail, gréasáin iarnróid agus bóithre agus an straitéis náisiúnta spáis ar áiteanna tuaithe. Braitheann na luachálaithe go bhfuil gá le Straitéis agus Plean le fís níos leithne ó thaobh fhorbairt tuaithe a chur ar fáil chun iomlán idirghabhálacha molta an Rialtais a imlíniú. D’uireasa a leithéid ba chóir don phlean atá ann faoi láthair a léiriú cad iad na tionscnaimh eile atá sa PFN a thugann aghaidh ar na tosaíochtaí agus na fadhbanna atá aitheanta in áiteanna tuaithe. Laistigh áfach de theorainneacha RDP reatha meastar gur freagairtí cuí agus réasúnacha iad bearta Aiseanna 3 & 4 ar fhadhbanna aitheanta. Léiríonn an cur chuige iomlánach agus bearta molta go dtuigtear ceanglais Rialachán 1698/2005 ón gComhairle go bhfuil sin tugtha san áireamh ar bhealach samhlaíoch ach ar bhealach réalaíoch freisin. Go sonrach tá aghaidh tugtha ar an ngá atá le sainiú soiléir a dhéanamh ar chomhleanúnachas agus ar chomhlántacht na n-aiseanna le feabhas a chur ar chaighdeán beatha in áiteanna tuaithe agus éagsúlú an gheilleagair tuaithe le hionstraimí airgeadais eile Comhphobail go háirithe iad sin lena mbaineann polasaí comhleanúnachais. Tá cuspóir ‘LEADER a phríomhshruthú’ agus na bonnphrionsabail atá i gcur chuige LEADER ó thaobh na gclár a n-aistriú go dlúth sa dréacht-chlár. Baineann na príomhghearáin atá againn le spriocanna a dteastaíonn cuid acu a athrú. Adhmaímid arís an deacracht a bhaineann le spriocanna tionchair a leagann ar cheisteanna a bhaineann le caighdeán beatha. Siúd is go bhféadfaí tionchar a thomhas ex ante agus ex post thrí shuirbhé ar áitritheoirí is ní é sin a chaithfear a mheasúnú i dtéarmaí costais/sochair. 5. LUACH BREISE RANNPHÁIRTÍOCHT POBAIL Meastar gurb é costas iomlán RDP ná €7.1 billiún a ndéantar €4.3 billiún de a chómhaoiniú ag an AE ag ráta 50% go 55% , rud is ionann agus ranníoc de €2.3 billiún. Mar a dúradh tugadh 80% den iomlán do thacú le gníomhaíochtaí a sholáthraíonn earraí poiblí mar chosaint comhshaoil ghinearálta, bithéagsúlacht a chur chun cinn, cuma ar thírdhreach agus taithneamhachtaí poiblí. Iontu féin ní féidir muirear a chur ar na hearraí sin agus caithfear mar sin íoc astu ó chistí poiblí. Is cúnamh mór maoiniú a fháil do ghníomhaíochtaí lena mbaineann leasanna teibí trí theacht ar chómhaoiniú mór ó EAFRD. 6. CÓRAIS MHONATÓIREACHTA AGUS LUACHÁLA Tarraingíodh aníos an RDP ar bhonn comhchomhairle leathan le páirtithe leasmhara. Beidh RDP faoi réir Luacháil Ex Ante (an tuarascáil seo) agus Luacháil LárThéarma. D’fhéadfadh bearta aonair den Chláir a bheith faoi réir luachála nó athbhreithnithe caiteachais faoi nósanna imeachta Thionscnamh Bainistíochta Straitéiseach an Rialtais nó ar shlí eile. Tá athbhreithniú mór AE scéim CA dlite in 2010 agus faoi láthair tá tuarascáil á réiteach ag na comhchomhairleoirí. Is ar Roinn Forbairt Tuaithe CAP a bheidh an fhreagracht maidir le feidhmiú RDP agus beidh freagracht ar an Roinn Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta as bearta

- 407 -

Ais 3. Beidh an RDP faoi réir athbhreithnithe tréimhsiúla ag Coiste Monatóireachta ar a mbeidh ionadaithe ó leasanna talmhaíochta agus tuaithe chomh maith le dhá Roinn lena mbaineann.

Ceann de na príomheilimintí ó thaobh monatóireacht ar RDP ná aithint a dhéanamh ar shraith chuí táscairí feidhmíochta. Ní mór do na táscairí sin a bheith cuí, cruinn agus ar fáil go héasca. Sa chás go mbíonn earraí poiblí i gceist mar thaithneamhachtaí, comhshaol agus bithéagsúlacht d’fhéadfadh táscairí tionchair go háirithe a bheith deacair a shainiú. Molann na comhchomhairleoirí go mbeadh cur chuige comhordaithe ann ó thaobh fhorbairt táscairí ag an dá Roinn le sraith leanúnach comhsheasmhach táscairí a chinntiú agus a mbeadh baint acu leis na bearta aonair agus don chlár ina iomláine. Beifear ag brath go príomha le táscairí a fháil ar an gcóras riaracháin agus bainistíochta – ar a laghad an oiread a bhainfidh le hionchuir agus torthaí. Ach d’fhéadfadh go n-éileodh táscairí – go háirithe cinn a bhaineann leis an gcomhshaol – forbairt a dhéanamh ar chórais shonracha tomhais. Nuair a fheictear go mbainfidh infheistíocht de €7 billiún le RDP níor dhochar ar chor ar bith infheistíocht i gcórais tomhais speisialta agus i suirbhéanna. 7. Measúnú Comhshaoil Straitéiseach Mar a éilíonn na Téarmaí Tagartha tá Measúnú Comhshaoil Straitéiseach a dhéanann measúnú ar an tionchar is dóigh a bheadh ar an gcomhshaol ag na bearta atá molta sa RDP ullmhaithe ag na luachálaithe. Tá achoimre thíos. Tá an leagan iomlán clóite ar leithligh. . 7.1 Sainiú agus Scóip Mheasúnú Comhshaoil Straitéiseach Is é an SEA an luacháil fhoirmiúil, chórasach de na tionchair thábhachtacha comhshaoil plean nó cláir sula ndéantar cinneadh glacadh leis nó é a fheidhmiú. Mar chuid den phróiseas sin ullmhaítear Tuarascáil Comhshaoil agus cuirtear isteach í mar chuid de luacháil ex-ante fhoriomlán. Aithníonn an SEA na gnéithe sin den Chlár molta is dóigh a mbeidh tionchar mór comhshaoil acu agus bunaíonn an rialú riachtanach agus na bearta monatóireachta riachtanacha a mbeidh feidhm leo le héifeachtaí dochracha den sórt sin a laghdú. 7.2 Tuairisc imlíneach ar na Bearta atá molta Mar atá leagtha amach i Straitéis Náisiúnta Forbairt Tuaithe na hÉireann 2007-2013 cuideoidh an Clár le gach ceann de na trí chuspóir atá leagtha amach in Airteagal 4 de Rialachán 1697/2005 ón gComhairle (CE). 7.3 Eolas Comhshaoil Bonnlíne Tá talmhaíocht na hÉireann den chuid is mó fairsingeach agus bunaithe ar fhéar. Is thart ar 10% a úsáidtear do churaíocht den talamh talmhaíochta is féidir a úsáid; tá an chuid is mó den chuid eile á úsáid d’fheirmeoireacht beithíoch agus caorach. Tá 75% den talamh inúsáidte faoi láthair sa chatagóir faoi mhíbhuntáiste agus cáilíonn 77% de na feirmeoirí d’íocaíochtaí Limistéir Mhídheisiúla. Tá caighdeán uisce na hÉireann chomh maith leis an gcuid is mó tíortha san AE cé go bhfuil fianaise go bhfuil beagán truaillithe nó truailliú measartha in aibhneacha agus i lochanna áirithe. I gcás an aeir tuairiscíonn an Ghníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil nach bhfuil fadhbanna tromchúiseacha caighdeán aeir lasmuigh a

- 408 -

thuilleadh in Éirinn. Tugann siad ar aird áfach gur astaíochtaí ó thrácht bóithre an phríomhbhagairt do cháilíocht an aeir in Éirinn. Tá réamháisnéis ann go dtitfidh astaíochtaí ón earnáil talmhaíochta go mór trí thréimhse thiomanta Kyoto 2008-2012 go dtí 12% faoi leibhéil 1990. Tá na teilgin sin ag glacadh leis go bhfuil lánchúpláil tacaíocht talmhaíochta ó tháirgeadh faoi lántseoil anois. Samhlaíonn Plean Bithéagsúlachta Náisiúnta na hÉireann ról mór do thalmhaíocht agus d’foraoiseacht. Áirítear air sin An Scéim um Chaomhnú an Chomhshaoil faoin Tuath (REPS) a chuireann béim níos mó anois ar bhithéagsúlacht agus mar shampla ag a bhfuil bearta sonracha do chaomhnú agus do chothabháil fálta. Tá 75% dár talamh talmhaíochta aicmithe mar ‘Limistéir Mhídheisiúla’ agus tá cian den mhéid chéanna de limistéir Nádúir Ardluacha suite iontu. Féadann foraoiseacht go háirithe foraoiseacht a bhíonn pleanáilte go maith cuidiú go dearfach le bithéagsúlacht. Féadann an fhoraoiseacht freisin cuidiú go mór le Fuinneamh Inathnuachana mar shampla bunaithe ar an leibhéal foraoiseachta atá bunaithe ó lár na 1980aidí, ardóidh méid na dtanachán foraoiseachta chuig an slabhra soláthair fuinnimh náisiúnta faoi dheich idir 2006 go 2020. 7.4 Éifeachtaí a mheastar a bheidh ó Bhearta Ais 1 In áit feirmeoireachta traidisiúnta nach raibh chomh dian agus nár bhain an oiread ionchuir léi d’fhéadfaí cleachtais feirmeoireachta a bheadh níos éifeachtaí agus níos tairgiúla a chur ina háit agus d’fhéadfadh an chontúirt go ndéanfaí dochar don chomhshaol ardú ar bhealaí. Ba cheart go mbeadh buntáistí maithe áfach ag teacht as cuspóir Ais 1 ó thaobh pobal feirmeoireachta a bheadh oilte níos fearr a bheith ann agus go mbeadh tuiscint níos fearr acu ar an gcomhshaol agus go mbeadh na scileanna riachtanacha feirmeoireachta acu agus an cumas acu laghdú a dhéanamh ar éifeachtaí comhshaoil dochracha móra (diúltacha) a thiocfadh as níos mó tairgiúlacht feirme. Is é lárthéama Bhearta Feabhsúcháin Feirme ná éagsúlú gníomhaíochtaí feirme a chur chun cinn ar bhealach a chuireann chun cinn caighdeáin níos airde do chosaint comhshaoil, sláinte, sábháilteacht, agus leas ainmhithe. Bíonn tionchar ag cothabháil úsáid talún freisin ó thaobh tírdhreacha a bhíonn bunaithe a chosaint agus a chothabháil. D’fhéadfadh éifeachtaí comhshaoil dearfacha lena mbainfeadh tábhacht éagsúil a bheith ag baint leo sin ar fad. I gcás foraoiseachta limistéir fhairsinge foraoiseachta de phlándúcháin aon speicis an norm a bhíodh ann go dtí seo agus d’fhéadfadh ciallachais dhochracha a bheidh aige sin uaireanta ó thaobh na bithéagsúlachta. Sa chás seo tá an Clár ag iarraidh athrú go dtí plandúcháin a bheidh níos scaipthe agus bainistithe níos fearr. Cruthóidh sé sin an deis le haghaidh níos mó éagsúlachta ó thaobh gnáthóg do flora agus fauna ag imeallacha foraoiseacha agus sochair ina dhiaidh sin le bithéagúlacht a spreagadh. Beidh an-tábhacht le cloí le Cód Deachleachtais Foraoise ó thaobh cosaint a thabhairt do cháilíocht uisce mar d’fhéadfadh go fírinneach drochthionchair mar atá tuairiscithe níos mine faoi na Bearta Bainteacha Foraoiseachta thíos tarlú. Tá sé i gceist ag an gClár freisin spreagadh a thabhairt ó thaobh monarú táirgí foraoise breisluacha síos an sruth. Sa chás go dtiocfaidh saoráidí táirgthe as sin beidh siad sin

- 409 -

faoi réir toiliú forbartha ón údarás áitiúil ina mbeidh an fiontar bunaithe. Sa chás go dtagann tionscail mhóra chun cinn síos an sruth (m.sh. muilte páipéir nó clár) is é is dóigh go mbeadh tionchar mór comhshaoil acu beidh siad sin faoi réir Mheasúnú Tionchair Comhshaoil (EIA) ar bhonn thionscadal ar thionscadal faoi Threoir EIA an AE. 7.5. Éifeachtaí Comhshaoil a mbeifí ag súil leo faoi Bhearta Ais 2 (a) Feabhas a chur ar an gComhshaol agus ar an Tuath (Bearta go príomha a bhaineann le Caomhnú Dúlra) Tá sé i gceist ag an gClár leanúint le sraith tacaíochtaí fairsinge do ghnáthóga agus do chaomhnú speiceas. Áirítear ar na bearta neartú a dhéanamh ar an Scéim um Chaomhnú an Chomhshaoil faoin Tuath (REPS), íocaíochtai Natura 2000 agus íocaíochtaí a bhfuil baint acu le Treoir Creatoibre Uisce agus na líúntais chúiteacha do Cheantair Mhídheisiúla a chuídíonn agus a thacaíonn le cleachtais feirmeoireachta atá inbhuanaithe agus iogaireacht ó thaobh na timpeallachta. Faoin gclár nua moltar anois an scéim a leathnú chun incháilíocht ghníomhaíochtaí dianfheirmeoireachta a ghlacadh san áireamh agus ar an mbealach sin níos mó bithéagsúlachta agus cosaint comhshaoil go ginearálta a éascú ná mar a rinneadh go dtí seo. Cuideoidh na Bearta mar atá i gceist ‘go mór’ le caomhnú gnáthóg nádúrtha agus le caomhnú speicis fauna agus flora a dtacaíonn na gnáthóga sin leo. Is Bearta Cosanta Comhshaoil iad REPS agus Natura 2000 mar sin do chosaint suíomh ainmnithe (tá liosta iomlán acu in Iarscríbhinn 3 den Dréacht RDP) agus is iad na heilimintí aonair is tábhachtaí iad den Dréacht RDP maidir le cosaint bithéagsúlachta. Le dóthain acmhainní agus feidhmithe ba chóir go mbeadh na Bearta ar a laghad in ann stop a chur le meath na bithéagsúlachta sna limistéir sin agus ag an am céanna deis a thabhairt cuid de na speicis atá caillte ag Éirinn a thabhairt ar ais agus stádas cinn eile a neartú. Beidh tionchair mhaithe freisin ag na Bearta ag bithéagsúlacht thar theorainneacha náisiúnta sa mhéid go dtugann siad cosaint do raon speiceas imirceach agus feidhmíonn siad chun gnáthóga a úsáideann speicis den sórt sin don chuid sin dá saolré a chaitheann siad in Éirinn. (b) Ag cur Feabhais ar an gComhshaol agus ar an Tuath –Nithe a bhaineann le Foraoiseacht

Tá roinnt ‘Bearta a bhaineann le Forsaoiseacht’ molta faoi Ais 2.

Tabharfaidh na Bearta an deis agus foraoiseacht á cur ar aghaidh lena n-áirítear coillearnaí leathanduilleacha do níos mó éagsúlachta ó thaobh úsáid talún agus tiocfaidh an bhreis bithéagsúlachta thar am. Sa mhéid go bhfuil sé i gceist freisin go ndéanfaí na coillte agus na foraoisí a chur chun cinn mar shócmhainní áineasa tá an deis ag baint leo leasanna sách móra a chur ar fáil chun stíleanna beatha níos gníomhaí a chothú agus ar an mbealach sin leas a theacht as do shláinte daoine. Tiocfaidh sochair aeráide freisin mar go ligeann fás crann le carbóin agus soláthraíonn ábhair ionadaíocha do raon leathan táirgí ar a n-áirítear táirgí tógála mar fhrámaí adhmaid do thithe, ar bhealach ar fad a bheidh carbón-neodrach.

- 410 -

Áireofear breosla adhmaid ar aschur foraoise. Mar a chéile le háiteanna eile san Eoraip tá Éire ag déanamh dul chun cinn mór ó thaobh úsáid adhmaid carbón-neodrach mar ionadaíoch do hidreacharbóin a dhéantar a allmhairiú mar fhoinse breosla. Is iad na príomhthionchair dhochracha ó thaobh na foraoiseachta ná uiscechúrsaí. Tá gá go gcloifí go dlúth le cleachtais phlandúcháin chuí mar fanacht siar go cuí ó uiscechúrsaí le sioltadh, corraí créafóige, aigéadú uiscí agus rith cothaitheach a sheachaint. Tugtar ar aird áfach go dtugann an Cód Deachleachtais Foraoiseachta aghaidh ar cheist an cháilíocht uisce a chosaint agus ceisteanna seandálaíochta freisin (corraí domhainchréafóige) a d’fhéadfadh teacht chun cinn. 7.6. Éifeachtaí Comhshaoil a mbeifí ag súil leo faoi Bhearta 3 & 4

Is í an phríomhthosaíocht do Bhearta Aiseanna 3& 4 ná gníomhaíocht eacnamaíoch agus shóisialta in áiteanna tuaithe a spreagadh. Roghnaíodh an raon gníomhaíochtaí chun an tosaíocht sin a sheachadadh chun an tionchar is mó eacnamaíoch agus sóisialta a sheachadadh agus ag an am céanna ag léiriú go hinmheánach agus go seachtrach comhlántach ag leibhéal Aise.

Is é priomhchuspóir na mBeart éagsúil ná cuidiú go maith le cothabháil a dhéanamh ar dhaonraí tuaithe inmharthana agus ag an am céanna caighdeáin bheatha a choinneáil i gcomhshaol tuaithe a bhfuil meas air. Ar an mbealach sin cuideoidh Aiseanna 3&4 go dearfach le daonra agus le sláinte. Ar an gcaoi chéanna trí thacú le coinneáil agus forbairt gnéithe pobal tuaithe inmharthana féadfar gnéithe mar an comhshaol tógtha atá ann agus an tírdhreach tuaithe a choinneáil agus feabhas a chur orthu. Ar an gcaoi chéanna is féidir laghdú a dhéanamh ar thionchair chomhshaoil dhocracha ar nós tréigean mór ó thaobh na talún agus cailliúint sócmhainní ábharacha a laghdú nó é a sheachaint ar fad.

Is é an príomhthionchar diúltach a d’fhéadfadh a bheith ann atá aitheanta ná fás go cinnte tráchta de bharr pobail tuaithe bríomhar. Os a choinne sin aithnítear trí phostanna agus infrastruchtúr sóisialta a phréamhú go háitiúil gur féidir an gá a bhíonn le comaitéireacht a dhéanamh achair fhada a laghdú. Beidh tionchair chomhshaoil a bhainfidh le forbairt saoráidí éagsúla turasóireachta, foirgnimh áineasa, áitribh bheaga ghnó srl faoi réir toiliú pleanála roimh a dtógáil agus mar a riarann an tÚdarás Áitiúil cuí i ngach ceantar. Tabharfaidh sé sin an deis (mar is gnách) ‘Coinníollacha’ cead pleanála cuí a fheidhmiú chun laghdú a dhéanamh ar aon drochthionchair. 7.7 Malairtí ar an gClár Tuigtear ó iniúchadh ar an Dréacht RDP go ndéanfaidh na Bearta atá molta le chéile go leor chun dul chun cinn a dhéanamh i bhforbairt tuaithe ar bhealach inmharthana go heacnamaíoch agus go comhshaolach. Is é an príomhrogha seachas an Dréacht RDP ná gan an Clár a chur i bhfeidhm (ar a dtugtar ‘Gan Tada a Dhéanamh’) nó eilimintí móra de a fhágáil ar lár. Údar imní a bheadh ann d’uireasa an Chláir ná an chontúirt a bheadh ann go ndéanfaí tréigeadh go fairsing ar thalamh feirme agus na háiteanna máguaird mar thoradh ar athrú níos láidre chuig gníomhaíocht ioncaim lasmuigh den fheirm mar fhreagra ar mheath in aschur agus in ioncam fheirmeoireacht níos traidisiúnta. Is léir gurb é an toradh a bheadh ar ‘Gan Tada a

- 411 -

Dhéanamh’ go mbeadh drochthionchair mhóra ann ó thaobh an chomhshaoil thar raon leathan paraméadar comhshaoil (bíthéagsúlacht, daonra, aeráid srl.) 7.8 Monatóireacht ar Tionchair Chomhsaoil an Chláir atá Molta Ní mór faoi SEA soláthar a dhéanamh do mhonatóireacht tionchair comhsaoil an phlean nó an chláir thar a shaolré. Tá sé sin mar chroílár aige lena chinntiú go n-aithneofar go tapa tionchair chomhshaoil dhochracha, go ndéanfar iad a chainníochtú agus aghaidh a thabhairt orthu ar bhealach tráthúil agus éifeachtach. Chuige sin tá an Tuarascáil Comhshaoil seo ag déanamh roinnt Moltaí maidir le Monatóireacht. Is é an príomh-Mholadh: Go mbunódh an Roinn Talmhaíochta agus Bia clár monatóireachta comhshaoil lánpháirtithe cuimsitheach agus go ndéanfaidís maoirsiú air. Ba chóir go mbeadh an clár sin bunaithe ar Chóras Eolas Geografach (GIS) sofaisticiúil.

- 412 -

Aguisín 10

MEASÚNÚ COMHSHAOIL STRAITÉISEACH DEN DRÉACHTCHLÁR FORBARTHA TUAITHE

Circa Group Europe

- 413 -

Giorrúcháin An Rialachán Tagraíonn do Rialachán 1698/2005 mura luaitear a mhalairt BMW Réigiún an Teorann, Lár-Tíre agus an Iarthair BWI Cairde Éanlaith Éireann CAanna Limistéir Ainmnithe (Limistéir Mhídheisiúla) Méideanna

Cúitimh CAP RDP Clár Forbartha Tuaithe CAP 2000-06 CBS Suirbhé Éan Tuaithe CHP Teas agus Cumhacht Cónasctha DAF An Roinn Talmhaíochta agus Bia DCGRA An Roinn Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta DELG An Roinn Comhshaoil agus Rialtais Áitiúil EAFRD An Ciste Eorpach Talmhaíochta um Fhorbairt Tuaithe EAGGF An Ciste Eorpach um Threoraíocht agus Ráthaíocht

Talmhaíochta EIA Measúnú Tionchair Chomhshaoil EPA An Ghníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil ERS An Scéim Luathscoir FFI Ioncam Fheirm Teaghlaigh GFP Cód Deachleachtais d’Fheirmeoirí LAS Scéim Cabhair Shuiteála d’Fheirmeoirí Óga LAG Grúpaí Ceantair Áitiúla LEADER Tionscnamh Comhphobail an Aontais Eorpaigh d’fhorbairt

tuaithe LFAanna Limistéir Mhídheisiúla, Limistéir Ainmnithe LU Aonaid Beostoic NDP An Clár Forbartha Náisiúnta NFS An Suirbhé Náisiúnta ar Fheirmeacha NHA Limistéar Oidhreachta Nádúrtha NSS An Straitéis Spáis Náisiúnta Straitéis RD An Plean Straitéise Náisiúnta d’Fhorbairt Tuaithe 2007-13 RBD Ceantar Abhantraí RDP Plean Forbartha Tuaithe REPS An Scéim um Chaomhnú an Chomhshaoil faoin Tuath SAC Limistéir Chaomhantais Speisialta SEA Measúnú Comhshaoil Straitéiseach SE Réigiún an Deiscirt agus an Oirthir SFP Íocaíocht Feirme Aonair SPA Limistéar Cosanta Speisialta UAA Limistéar Talmhaíochta Inúsáidte WFD An Creat-Treoir Uisce

- 414 -

CLÁR ÁBHAR 1. RÉAMHRÁ

2. ACHOIMRE FHEIDHMITHEACH

3. ACHOIMRE AR AN DRÉACHTPHLEAN FORBARTHA TUAITHE

4. CUSPÓIRÍ MAIDIR LE CAOMHNÚ AN CHOMHSHAOIL

5. FAISNÉIS BHONNLÍNE MAIDIR LEIS AN gCOMHSHAOL

6. CUR SÍOS AR AISEANNA AGUS AR BHEARTA ATÁ MOLTA I gCÁS GACH AISE

7. TIONCHAIR CHOMHSHAOIL A AITHINT

8. AIS 1: IOMAÍOCHAS NA N-EARNÁLACHA TALMHAÍOCHTA AGUS FORAOISEACHTA A FHEABHSÚ

9. AIS 2 AN COMHSHAOL AGUS AN TUATH A FHEABHSÚ CÉAD-FORAOISIÚ THALAMH TALAMHAÍOCHTA AGUS NEAMHTHALAMHAÍOCHTA

10. BEARTA AIS 3 & AIS 4

11.COMHIONANNAIS A CHUR CHUN CINN

12. ROGHANNA EILE

13. MONATÓIREACHT A DHÉANAMH AR THIONCHAIR CHOMHSHAOIL AN CHLÁIR ATÁ MOLTA

14. TOSCA EILE

15. MOLTAÍ

- 415 -

1. RÉAMHRÁ Tá Dréachtchlár Forbartha Tuaithe (RDP) ullmhaithe ag an Roinn Talmhaíochta agus Bia (DAF) don limistéar iomlán de chuid Phoblacht na hÉireann. Tá an Clár sin faoi réir ag Athbhreithniú Ex-ante. Toisc gur “Clár” é sin arna ullmhú ag Comhlacht Rialtais agus go bhfuil an poitéinseal aige tionchair comhshaoil shuntasacha a bhaint amach, éilítear go mbeidh sé faoi réir ag Measúnú Comhshaoil Straitéiseach (SEA) de réir Treoir AE 2001/42/EC (dá dtagraítear Treoir SEA de ghnáth). Is iad seo a leanas na Rialacháin iomchuí atá infheidhme in Éirinn: Rialacháin na gComhphobal Eorpach (measúnú comhshaoil ar phleananna agus cláir ar leith), I.R. 435 de 2004 agus na Rialacháin um Pleanáil agus Forbairt (measúnú comhshaoil straitéiseach), I.R. Uimh. 436 de 2004. Is meastóireacht córasach foirmiúil é Measúnú Comhshaoil Straitéiseach ar na tionchair shuntasacha ar an gcomhshaol a bheadh ag plean nó ag clár sula ndéantar an cinneadh an plean nó an clár a ghlacadh. Is príomhghné é an Tuarascáil Comhshaoil den SEA. Is doiciméad uileghabhálach é seo a ghlacann forléargas straitéiseach den phlean nó den chlár agus mar sin tá sé suite ag barr an ordlathais de bhearta agus de riachtanais mheasúnaithe a bheidh le feidhmiú ag an leibhéal feidhmithe. Áirítear ar na bearta agus na riachtanais mheasúnaithe iarmhartacha sin measúnú ag na céimeanna toilithe pleanála, coinníollacha, leibhéil íocaíochta agus comhaontuithe foirmiúla (idir “deontóir” agus “faighteoir”) maidir leis na meicníochtaí tacaíochta éagsúla agus áirítear orthu measúnú ar aiseolas ó mhonatóireacht ar fheidhmiú clár chun tuilleadh oiriúnú a dhéanamh ar na coinníollacha agus na híocaíochtaí sin atá riachtanach. Sin é an fáth a lorg an Roinn tairiscintí chun SEA a ullmhú de réir riachtanais na Treorach SEA agus na Rialachán. Choimisiúnaigh an Roinn AFCon Management Consultants chun Athbhreithniú Ex-ante a dhéanamh ar Dhréacht RDP, agus mar thasc comhuaineach, an Tuarascáil Comhshaoil de chuid an SEA a ullmhú. D’ullmhaigh Circa Group Europe i gcomhar le AFCon an Tuarascáil Comhshaoil a bhí de dhíth. Tá an Tuarascáil Comhshaoil leagtha amach ar shlí ionas gur féidir í a léamh mar dhoiciméad amháin neamhspleách den Athbhreithniú-Ex-ante den Dréacht RDP. Má bhíonn gá le tuiscint níos doimhne ar neamh-shaincheisteanna comhshaoil a bhaineann leis an Dréacht RDP, ansin ba chóir féachaint ar an Dréacht-dhoiciméad. Áiríodh in ullmhú na Tuarascála Comhshaoil na Treoirlínte ar Mheasúnú Comhshaoil Straitéiseach arna eisiúint ag an Roinn Comhshaoil, Oidhreachta agus Rialtais Áitiúil do na hÚdaráis Phleanála i mí na Samhna. 2004. Is féidir na príomhghnéithe atá laistigh den Tuarascáil Comhshaoil a achoimriú mar seo a leanas:

• Breac-chuntas den Chlár a dhíríonn ar na gnéithe sin a bhféadfadh

• tionchar a bheith acu ar an gcomhshaol • Tuairisc ar an gcomhshaol a bhféadfaí tionchar a bheith air • Na tionchair shuntasacha ar an gcomhshaol is dócha a bheidh ann

a aithint • Roghanna eile á mbreithniú le súil agus aon drochthionchair a

chosc

- 416 -

• Bearta maolaithe chun suntas na dtionchair a d’fhéadfadh a bheith ann a laghdú

• Moltaí a fhaire chun tionchair an Chláir ar an gcomhshaol a thomhas

Ba chóir a thabhairt ar aird faoi I.R. 435, 2004, go bhfuil Alt 168 den Acht um Pleanáil agus Forbairt 2000 leasaithe chun a luadh gur chóir SEA a chomhlíonadh do gach plean nó clár nach bhfuil baint dhíreach acu le bainistiú láithreán Eorpach nó atá riachtanach do bhainistiú láithreán Eorpach, ach ar dóigh as féin nó i gcomhar le pleananna eile, go bhféadfaidh tionchar suntasach a bheith aige ar láithreán den sórt sin. Mar gheall go bhfuil Natura 2000 agus go leor den Scéim um Chaomhnú an Chomhshaoil faoin Tuath (REPS) nasctha go dlúth le bainistiú láithreán (láithreáin) Eorpach agus riachtanach chun na críche sin, is é an rún daingean atá ann nach mbeidh SEA i ndáil le clár mar Natura 2000 nó REPS, in iomlán nó i bpáirt, mar ábhar riachtanach. Is léir áfach nach riachtanas riachtanach é measúnú comhshaoil ar scéim/clár a bheidh curtha le chéile go sonrach chun an comhshaol a chosaint. Mar sin féin, chun measúnú ar an Dréacht RDP a thabhairt chun críche, cinneadh aghaidh a thabhairt ar na bearta cosanta comhshaoil sin sa Tuarascáil Comhshaoil. Rachaidh an RDP, nuair a ghlacfar leis chun tairbhe do Phleananna eile agus idirghníomhóidh sé le raon Pleananna eile lena n-áirítear na pleananna amach seo mar an Plean Gnímh Bithfhuinnimh Náisiúnta, an Straitéis Spáis Náisiúnta, an Plean Forbartha Náisiúnta, na Pleananna Forbartha Contae agus na Pleananna Limistéir Áitiúil. Níor thángthas trasna ar aon deacrachtaí ar fiú aird a tharraingt orthu agus an Tuarascáil Comhshaoil á forbairt. Faoin Treoir SEA, níl de dhíth ach sonraí reatha atá ar fáil go forleathan don mheasúnú agus níor cruthaíodh aon sonraí nua mar sin agus ní raibh a leithéid riachtanach.

Tuarascáil SEA a Scóipeáil Ullmhaíodh an Tuarascáil go déanach i 2006 agus bunaíodh í ar fhaisnéis atá sa Dréacht RDP, ar chruinnithe le foireann na Roinne agus ar fhaisnéis a bailíodh ó raon foinsí teicniúla eile. Cuireadh an fhoireann iomchuí ó na Ranna agus na Gníomhaireachtaí Rialtais éagsúla ar an eolas, lena n-áirítear an Roinn Comhshaoil, an Roinn Oidhreachta agus Rialtais Áitiúil (DEHLG) agus an Roinn Cumarsáide, Mara agus Acmhainní Nádúrtha (DCMNR) agus an Ghníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (EPA) maidir leis an Dréacht RDP agus lorgaíodh a gcuid tuairimí. I gcás an DEHLG, ardaíodh roinnt saincheisteanna agus tugtar aghaidh orthusan sa Tuarascáil seo. Breithníodh go raibh roinnt de na cinn ba mhionsonraithe áfach níos oiriúnaí don chéim fheidhmithe seachas don chéim forléargais straitéiseach mar a bhfuil feidhm leo in SEA. Ina theannta sin, chuathas i gcomhairle le heagraíochtaí/grúpaí mar Chumann Feirmeoirí na hÉireann, Comhar, Institiúid Thiobraid Árann, Comhairlí Contae agus comhlachtaí deonacha áitiúla éagsúla. Chuir os cionn 70 eagraíocht/comhlacht a gcuid tuairimí in iúl in iomlán. Threoraigh na Cuspóirí Cosanta Comhshaoil aitheanta sa dréacht RDP scóip na Tuarascála freisin.

- 417 -

2. ACHOIMRE FHEIDHMITHEACH 2.1 Measúnú Comhshaoil Straitéiseach D’ullmhaigh an Roinn Talmhaíochta Dréachtchlár Forbartha Tuaithe (RDP) don limistéar iomlán de chuid Phoblacht na hÉireann. Faoi Threoir AE 2001/42/EC (dá dtagraítear de ghnáth mar Threoir SEA), tá an Clár seo faoi réir ag Measúnú Comhshaoil Straitéiseach (SEA). Is meastóireacht córasach foirmiúil é SEA ar na tionchair shuntasacha ar an gcomhshaol a bheadh ag plean nó ag clár sula ndéantar an cinneadh an plean nó an clár a ghlacadh agus a fheidhmiú. Seo é an tuarascáil ar an SEA. Aithnítear na gnéithe sin den Chlár atá molta a cheaptar gur dócha go mbeidh tionchar comhshaoil shuntasach acu agus bunaítear na bearta rialaithe agus monatóireachta riachtanacha a bheidh i gceist chun na drochthionchair sin a mhaolú. 2.2. Tuairisc ghearr ar na Bearta atá molta

• Mar atá leagtha amach i Straitéis Náisiúnta Forbartha Tuaithe na hÉireann 2007-2013, cuideoidh an Clár le gach aon ceann de na trí chuspóir atá mionsonraithe in Airteagal 4 de Rialachán (EC) Uimh. 1698/2005 ón gComhairle, eadhon,

• Iomaíochas talmhaíocht agus foraoiseacht a fheabhsú trí thacú le hathstruchtúrú, forbairt agus nuáil (Ais 1);

• An comhshaol agus an tuath a fheabhsú trí thacú le bainistiú talún (Ais 2); agus

Ardchaighdeán saoil i gceantair faoin tuath a fheabhsú agus éagsúlú ghníomhaíocht eacnamaíoch a spreagadh (Aiseanna 3 agus 4). Chun go bhféadfar na cuspóirí sin a bhaint amach, leis an gClár moltar roinnt Beart faoi gach aon Ais. Mar achoimre, seo a leanas roinnt de na príomhghnéithe: Ais 1

• Oiliúint maidir le talmhaíocht agus foraoiseacht • Próifíl aoise na bhfeoirmeoirí a fhorchéimniú chuig feirmeoirí óga trí

Bhearta mar scéimeanna luathscoir. • Feirmeacha a fheabhsú • Luach a Chur le Táirgí Foraoiseachta • Infrastruchtúr Foraoiseachta

Ais 2 • Limistéir Mhídheisiúla – Liúntais Chúitimh • Comhshaoil Talmhaíochta/Natura 2000 dírithe ar bhithéagsúlacht a

chaomhnú • Leas/Pórú Ainmhithe • Bearta foraoiseachta éagsúla lena n-áirítear foraoisiú ar thalamh

talmhaíochta agus neamh-thalmhaíochta, cosaint coillearnaí srl. Aiseanna 3 & 4

• Éagsúlú feirme • Fiontair bheaga a bhaineann le feirmeacha a chur chun cinn • Turasóireacht a fhorbairt bunaithe ar cohmhshaol talmhaíochta agus pobail

faoin tuath • Athnuachan bailte agus caomhnú áitiúil

- 418 -

• Tionscnaimh phobail áitiúil a chur chun cinn • Oiliúint

2.3. Faisnéis Comhshaoil Bunlíne Tá talmhaíocht na hÉireann leathan agus féarbhunaithe den chuid is mó. Tá curaíocht ar 10% den limistéar talmhaíochta inúsáidte; tá an chuid is mó den chuid atá fanta á úsáid d’fheirmeoireacht eallach agus caorach. Tá 75% den limistéar inúsáidte catagóirithe faoi láthair mar thalamh faoi mhíbhuntáise, agus cáilíonn 77% de na feirmeoirí d’íocaíochtaí Limistéir Mhídheisiúla nó Méideanna Cúitimh. Tá cáilíocht uisce na hÉireann go maith nuair a chuirtear sin i gcomparáid le go leor de na tíortha eile san AE, cé go bhfuil fianaise ann go bhfuil roinnt truaillithe nó beagán truaillithe in aibhneacha agus i lochanna áirithe. I gcás aer, tuairiscíonn an Ghníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil nach bhfuil aon fhadhbanna cáilíochta aeir lasmuigh tromchúiseacha in Éirinn a thuilleadh. Tugann siad ar aird freisin áfach, gurb iad astuithe ó thrácht ar bhóithre an príomhbhagairt don cháilíocht aeir in Éirinn. Meastar go dtitfidh astuithe ón earnáil talmhaíochta go mór i rith na tréimhse tiomantais Kyoto 2008-2012 go dtí 12% níos lú ná leibhéil 1990. Glacann na réamh-mheastacháin sin leis go bhfuil díchúpláil iomlán de thacaíocht talmhaíochta ó tháirgeadh i bhfeidhm anois. Le Plean Bithéagsúlachta Náisiúnta na hÉireann samhlaítear ról ollmhór do thalmhaíocht agus foraoiseacht. Áirítear leis sin an Scéim um Chaomhnú an Chomhshaoil faoin Tuath (REPS) a chuireann béim i bhfad níos mó ar bhithéagsúlacht anois agus, mar shampla, ina bhfuil bearta sonracha do chaomhnú agus do chothabháil fálta sceach. Tá 75% dár dtalamh talmhaíochta rangaithe mar “Limistéir Mhídheisiúla” agus tá cion den sórt céanna de limistéir Ardluacha Nádúrtha lonnaithe iontu. Is féidir le foraoiseacht, agus go háirithe foraoiseacht dea-phleanáilte cur go dearfach le bithéagsúlacht. Is féidir le foraoiseacht cur go mór le Fuinneamh In-athnuaite freisin, mar shampla bunaithe ar an leibhéal foraoiseachta a bunaíodh ó lár na 1980idí, tiocfaidh ardú faoi dheich ar an méid tánúchán foraoiseachta chuig an soláthar fuinnimh náisiúnta idir 2006 agus 2020. 2.4. Tionchair ar an gComhshaol a Shamhlaítear mar thoradh ar Bhearta Ais 1 Tá bearta Ais 1 beartaithe chun cur le hiomaíochas d’fheirmeacha atá ag fáil sochair agus d’fhéadfadh sin cur leis na drochtionchair ar an gcomhshaol ar na feirmeacha sin. Tá feirmeoireacht lagdhianais “traidisiúnta” a raibh níos lú ionchur iontu á athsholáthar anois ag cleachtais talmhaíochta níos éifeachtúlaí agus níos torthúla agus d’fhéadfadh sé go gcuirfí leis an poitéinseal go mbeidh drochthionchair ar an gcomhshaol. Ba chóir, áfach, go mbeidh sochair dhearfacha ag cuspóir Ais 1, pobal feirmeoireachta níos óige a bheidh oilte níos fearr, toisc gur dócha go mbeidh níos mó tuiscint acu ar an gcomhshaol agus go mbeidh na scileanna bainistíochta feirme agus an cumas riachtanach acu chun aon tionchair ollmhóra ar an gcomhshaol (diúltacha), a d’fhéadfadh a bheith mar thoradh ar tháirgíocht feirme níos mó, a laghdú nó deireadh a chur leo. Is é an príomhthéama atá leis na Bearta Feabhsaithe Feirme éagsúlacht ghníomhaíochtaí feirme a chur chun cinn, gníomhaíochtaí a fhaigheann tacaíocht ar

- 419 -

shlí a chuireann caighdeáin níos airde chun cinn maidir le cosaint comhshaoil, sláinte, sábháilteacht agus leas ainmhithe. Tá tionchar ag cothabháil ar éagsúlacht úsáide talún freisin chun tírdhreacha bunaithe a chothabháil agus a chosaint. Tá tionchair dhearfacha ar an gcomhshaol acu sin ar fad agus tá roinnt acu níos suntasaí ná a chéile. Leis an gClár, moltar gur chóir déantúsaíocht táirgí foraoiseachta breisluacha iarmhartacha a spreagadh. I bprionsabal, is féidir le próiseáil adhmaid iarmhartach tionchair a bheith aige ar an gcomhshaol agus tá scála na mbeart sin réasúnta neamhshuntasach. Rialóidh an gnáthphróiseas pleanála drochthionchair a d’fheádfadh a bheith ann, más ann. Beidh Cigire na bhForaoisí ag faire bearta foraoiseachta eile. Nuair a bheidh saoráidí táirgíochta mar thoradh orthu, beidh siad faoi réir ag toiliú forbartha ón údarás áitiúil ina mbeidh sé i gceist an fiontar a lonnú ina limistéar riaracháin. Sa chás go mbeidh tionscadail iarmhartacha ar scála mór (mar shampla muilte páipéar nó boird) ann agus ar dócha go mbeidh tionchair shuntasacha acu ar an gcomhshaol, beidh siad faoi réir ag Measúnú Tionchair Comhshaoil (EIA) ar bhonn tionscadal le tionscadal faoin Treoir EIA ón AE. 2.5. Éifeachtaí Comhshaoil a mheasfar a éireoidh as Bhearta Ais 2 (a) An Comhshaol agus an Tuath a fheabhsú (Bearta a bhaineann le Caomhnú Dúlra den chuid is mó) Tá sé i gceist ag an gClár leanúint le réimse de thacaíochtaí fairsinge maidir le caomhnú gnáthóg agus speiceas. Ar na bearta, áirítear treisiú ar an Scéim um Chaomhnú an Chomhshaoil faoin Tuath (REPS), ar íocaíochtaí Natura 2000 agus ar íocaíochtaí a bhaineann leis an gCreat-Treoir Uisce, a thacaíonn le cleachtais fheirmeoireachta a bheadh íogair don chomhshaol agus a bheadh inbhuanaithe agus a dhéanann iad araon a chur chun cinn. Faoin gclár nua tá sé beartaithe, anois, cur leis an scéim agus incháilitheacht le haghaidh gníomhaíochtaí dianfheirmeoireachta a áireamh, rud a thugann cosaint níos mó agus níos leithne i gcás bithéagsúlachta agus i gcás an chomhshaoil go ginearálta, ná mar a tugadh roimhe sin. Cuirfidh na Bearta “go mór” le caomhnú na ngnáthóg nádúrtha agus le caomhnú na speiceas fásra agus ainmhithe a bhíonn á gcothú ag na gnáthóga sin, mar atáthar ag súil go ndéanfaidh siad. Is Bearta Cosanta Comhshaoil iontu féin iad Bearta REPS agus Bearta Natura 2000 i gcás cosaint a dhéanamh ar láithreáin ainmnithe (a bhfuil liosta iomlán le fáil in Aguisín 3 den Dréachtphlean Forbartha Tuaithe) agus léiríonn siad na gnéithe is tábhachtaí ar fad den Dréachtphlean Forbartha Tuaithe maidir le cosaint na bithéagsúlachta. Le hacmhainní dóthanacha agus le feidhmiú cóir, ba cheart go mbeadh na Bearta ábalta moill a chur, ar a laghad, ar mheath na bithéagsúlachta sna limistéir sin agus soláthar a dhéanamh don seans go bhféadfaí teacht suas le roinnt speicis atá dulta in éag in Éirinn agus stádas speicis eile a neartú. Beidh dea-thionchair, leis, ag na Bearta ar bhithéagsúlacht thar teorainneacha náisiúnta toisc go dtabharfaidh siad cosaint do réimse de speicis imirceacha agus go bhfeidhmeoidh siad chun na gnáthóga, a mbaineann a leithéid sin de speiceas úsáid astu i gcás an choda sin dá saolréanna ina mbíonn siad in Éirinn, a chaomhnú. (b) An Comhshaol agus an Tuath a fheabhsú – Bearta a bhaineann le Coillteoireacht

- 420 -

Tá roinnt “Bearta a bhaineann le Coillteoireacht” molta faoi Ais 2. Áirítear orthu sin:

• An Chéad Choillteoireacht ar Thalamh Talmhaíochta • An Chéad Choillteoireacht ar Thalamh nach Talamh Talmhaíochta • An Chéad Bhunú de Chórais Agrafhoraoiseachta ar Thalamh

Talmhaíochta • Íocaíochtaí maidir le Comhshaol Foraoiseachta • Athchóiriú agus Cosaint na gCoillearnach

Agus an Choillteoireacht, lena n-áirítear coillearnacha leathanduilleacha, á cur chun cinn, tabharfaidh na Bearta deis d’éagsúlacht níos mó ó thaobh úsáid talún agus mar sin is mó an bhithéagsúlacht a bheidh ann i bhfad na haimsire. Sa mhéid is atáthar ag súil na foraoisí agus na coillearnacha a chur chun cinn, leis, mar shócmhainní áineasa, d’fhéadfaí mórthairbhe éigin a bhaint astu maidir le stíl mhaireachtála aclaí a chur chun cinn agus tairbhe ann do shláinte an duine dá bharr. Rachaidh an tairbhe i dtaobh na haeráide i méid toisc go ndéantar leithlisiú ar charbón agus crainn ag fás agus toisc go gcuirfear malairt ábhar ar fáil a fhéadfar a úsáid in ionad réimse leathan ábhar lena n-áirítear táirgí tógála mar thithe tógtha ar fhráma adhmaid, agus é sin ar fad, go bunúsach, ar shlí atá neodrach ó thaobh carbóin. Áireofar breosla adhmaid ar aschur foraoiseachta. In Éirinn, mar atá in áiteanna eile ar fud na hEorpa, táthar ag dul go tapa i dtreo adhmad a bheadh neodrach ó thaobh carbóin a úsáid mar fhoinse breosla in ionad hidreacarbóin allmhairithe. Baineann na droch-éifeachtaí is mó a d’fhéadfadh a bheith ann i gcás foraoiseachta le sruthchúrsaí. Tá sé riachtanach go gcloífí go docht le cleachtais chur chuí, crainn a chur fada go leor siar ó shruthchúrsaí cuir i gcás, d’fhonn sioltachán, suaitheadh ithreach, aigéadú ar uiscí agus cothaithigh ag rith chun srutha a sheachaint. Tá sé tugtha ar aird áfach, go dtugann an Cód Sárchleachtais Foraoiseachta aghaidh ar an gceist maidir le cosaint cháilíocht uisce go háirithe, mar aon le ceisteanna seandálaíochta (suaitheadh ithreach domhain) a d’fhéadfadh a theacht chun cinn. 2.6. Éifeachtaí Comhshaoil a mheasfar a éireoidh as Bhearta Ais 3 & 4 Tá tús áite, i mBearta Ais 3 & 4, ar ghníomhaíocht eacnamaíochta agus shóisialta a spreagadh i ngach limistéar tuaithe. Roghnaíodh an réimse de ghníomhaíochtaí a thabharfaidh an tosaíocht sin chun críche d’fhonn an tionchar eacnamaíochta agus sóisialta is fearr is féidir a chur i gcrích agus, ag an am céanna, go léireofaí comhlántacht inmheánach agus seachtrach ag leibhéal na hAise. Áirítear ar na Bearta atá molta gníomhartha a:

• Thacóidh le héagsúlú i ngníomhaíochtaí nach gníomhaíochtaí talmhaíochta iad

• Thacóidh le cruthú agus le forbairt ghnó • Spreagfaidh Gníomhaíochtaí Turasóireachta • Sholáthróidh Seirbhísí Bunúsacha i gcás an Gheilleagair agus i gcás an

Phobail Thuaithe

- 421 -

• Dhéanfaidh Athnuachan agus Forbairt ar Shráidbhailte agus a dhéanfaidh Caomhnú agus Uasghrádú ar an Oidhreacht Thuaithe

• Sholáthróidh Bearta Oiliúna agus Faisnéise lena n-áirítear gnóthú scileanna

Is é bunchuspóir na mBeart éagsúil cabhrú, ar shlí fhóinteach, le pobal tuaithe inmharthana a chothú agus caighdeán saoil a chothú, leis, i dtimpeallacht thuaithe fhiúntach. Sa mhéid sin, cuirfidh Bearta Ais 3 & 4, ar shlí dhearfach, le daonra agus le sláinte. Sa tslí chéanna, trí thacú le pobal tuaithe inmharthana a choimeád agus a fhorbairt, is féidir gnéithe mar an timpeallacht tógtha agus an tírdhreach tuaithe atá ann cheana a chothabháil agus is féidir cur leo. Ar an gcuma chéanna, is féidir droch-thionchair timpeallachta mar tréigean forleathan talún agus cailliúint shócmhainní ábhartha a ghabhann lena leithéid sin de thréigean a laghdú nó a sheachaint. Aithníodh gurb é an tionchar diúltach is mó a bheadh ann ná go dtiocfadh méadú, go cinnte, ar líon an tráchta mar thoradh ar an mborradh a bheadh ar an bpobal tuaithe. Chun dul i ngleic leis sin áfach, aithníodh go bhféadfaí an gá a bhíonn le haistir fhada a laghdú go mór dá mbunófaí fostaíocht agus infrastruchtúr sóisialta go háitiúil. Beidh na tionchair comhshaoil a ghabhann le forbairt a dhéanamh ar na saoráidí turasóireachta éagsúla, ar na foirgnimh áineasa éagsúla, ar na foirgnimh éagsúla do mhionghnólachtaí agus araile go léir faoi réir ag toiliú pleanála sula dtógfar iad, mar a mbeidh an tÚdarás Áitiúil iomchuí i ngach limistéar á riaradh. Tugann sin an deis “Coinníollacha” iomchuí maidir le toiliú pleanála a chur i bhfeidhm (mar is gnách) d’fhonn aon dhroch-thionchar a bheadh ann a laghdú. 2.7. Roghanna eile in áit an Chláir Agus an Dréachtphlean Forbartha Tuaithe á scrúdú, tugadh le fios go mbeadh an-tionchar ag na Bearta, agus iad i dtoll a chéile, ar fhorbairt tuaithe a chur chun cinn ar shlí inbhuanaithe i gcás eacnamaíochta agus i gcás comhshaoil araon. Is é an príomhrogha eile a bheadh ar an Dréachtphlean Forbartha Tuaithe ná gan an Clár a chur i bhfeidhm (“Gan faic a dhéanamh” mar a thugtar air) nó go leor gnéithe den chlár a fhágáil ar lár. Mura gcuirfí an Clár i bhfeidhm, ba chúis imní ar leith é go dtréigfí, go forleathan, an talamh feirmeoireachta agus an ceantar máguaird toisc go mbeifí ag druidim níos mó i dtreo gníomhaíochtaí ioncaim lasmuigh den bhfeirm de dheasca aschur agus ioncam feirme traidisiúnta a bheith ag dul i léig. Is léir gur dóichí go mbeadh mór-dhrochthionchair comhshaoil i gceist i gcás réimse leathan de ghnéithe comhshaoil (bithéagsúlacht, daonra, aeráid agus araile) mura gcuirfí an Clár i bhfeidhm. 2.8. Monatóireacht ar Thionchair Chomhshaoil an Chláir atá Molta Tá ceanglas ann faoin Measúnú Comhshaoil Straitéiseach go ndéantar soláthar do mhonatóireacht ar na tionchair chomhshaoil a bheadh ag plean nó ag clár fad a mhairfeadh sé. Bítear ag brath air sin chun a chinntiú go n-aithnítear droch-thionchair chomhshaoil láithreach, go ndéantar iad a mheas agus go dtugtar aghaidh orthu in am cuí agus ar shlí éifeachtach. Chuige sin, tugann an Tuarascáil Comhshaoil áirithe seo roinnt Moltaí maidir le Monatóireacht. Is é an príomhmoladh atá ann ná gur chóir don Roinn Talmhaíochta agus Bia clár monatóireachta comhshaoil cuimsitheach a bhunú agus maoirseacht a dhéanamh air. Ba chóir go mbeadh an clár bunaithe, le ceart, ar Chóras Eolas Geografach (GIS) sofaisticiúil.

- 422 -

3. ACHOIMRE AR AN DRÉACHTPHLEAN FORBARTHA TUAITHE Is plean é an Plean Forbartha Tuaithe a fhéachann le fadhbanna sainiúla a ghabhann leis an ngeilleagar tuaithe agus le forbairt tuaithe a aithint agus a fhéachann le haghaidh a thabhairt ar na fadhbanna sin le bearta a bheadh oiriúnach, éifeachtach agus a bheadh ag teacht le ceanglais Threoir 1698/2005 CE ón gComhairle. Ní plean forbartha tuaithe cuimsitheach é agus ní thugann sé aghaidh ar gach uile cheist forbartha tuaithe ná ar easnaimh bhonneagair, go mór mhór. Tá caiteachas de €7.055 billiún molta ag an dréachtphlean Forbartha Tuaithe thar tréimhse 7 mbliana, agus déanfaidh an Ciste Eorpach Talmhaíochta um Fhorbairt Tuaithe €2.339 billiún de sin a chistiú agus déanfaidh an Státchiste Náisiúnta €4.716 billiún a chistiú. Ag teacht le ceanglais i Rialachán 1698/2005 ón gComhairle, tá an plean bunaithe ar 3 bhunchuspóir lena n-áirítear feabhas a chur ar chumas iomaíochta, feabhas a chur ar an gcomhshaol agus feabhas a chur ar chaighdeán an tsaoil i limistéir thuaithe. Léirítear an méid sin sa phlean agus bearta leithdháilte ar 3 Ais, ag freagairt do na cuspóir thuasluaite. Seo a leanas na hAiseanna agus na leithdháiltí airgeadais: Ais 1 Cumas Iomaíochta: Tá caiteachas iomlán de €665 milliún beartaithe, agus déanfaidh an AE €248 milliún de sin a chistiú. Áirítear ar na Bearta:

• Oiliúint i gcás Talmhaíochta agus Foraoiseachta • Próifíl aoise na bhfeirmeoirí a fhorchéimniú i dtreo fheirmeoirí óga, trí

Bhearta mar scéimeanna luathscoir. • Feabhas a chur ar Fheirmeacha • Luach a chur le Táirgí Foraoiseachta • Infrastruchtúr Foraoise

Faoin Ais sin, tugtar aghaidh ar cheisteanna a bhaineann le cumas iomaíochta an tionscail talmhaíochta agus bia, ar fhadhbanna struchtúir go háirithe. Leanann na bearta atá molta ar aghaidh ó bhearta a áirítear sa Phlean Forbartha Tuaithe, den chuid is mó, ach roinnt athruithe a bheith orthu maidir le cur chuige agus le dearadh. Tá formhór an mhaoinithe leithdháilte ar an Scéim um Luathscor (€418m) agus ar scéim fhorlíontach Chúnamh Suiteála d’Fheirmeoirí Óga (€63m). Le chéile, seasann an dá bheart do 72% den chaiteachas iomlán atá beartaithe faoin ais. Ar na bearta eile atá beartaithe faoin ais sin áirítear feabhas a chur ar fheirmeacha – a ceapadh chun infheistíocht a spreagadh in áiseanna nua aimseartha in earnálacha tábhachtacha agus chun tacú le hearnáil na foraoiseachta. Ais 2 ag cur feabhas ar an gcomhshaol: tá caiteachas de €5965 milliún beartaithe, agus déanfaidh an AE €1857 de sin a chistiú. Áirítear ar na Bearta san Ais sin: Limistéir Mhídheisiúla – Liúntais Chúiteacha Timpeallacht Talmhaíochta /Natura 2000 dírithe ar bhithéagsúlacht a chaomhnú Leas/Pórú Ainmhithe Bearta éagsúla foraoiseachta lena n-áirítear coillteoireacht ar thalamh talmhaíochta agus ar thalamh nach talamh talmhaíochta, cosaint na gcoillearnach agus araile. Díríonn bearta faoin Ais sin ar shlite ina bhféadfaí feabhas a chur ar an gcomhshaol agus feirmeoirí agus feirmeacha lárnach iontu. Is bearta iad na bearta atá molta a áirítear sa Phlean Forbartha Tuaithe reatha, ach mionathruithe déanta orthu agus feabhas curtha orthu, bunaithe ar an anailís fhaidhbe úrnua. Is é an príomhbheart atá

- 423 -

molta ná go leanfaí le beart REPS/Natura 2000, a bhfuil €2982 milliún leithdháilte air, agus a sheasann do 50% de chaiteachas faoin ais. Is é Beart na Suimeanna Cúiteacha an bheart is tábhachtaí ina dhiaidh sin, ó thaobh caiteachais de, le caiteachas de €1799 milliún beartaithe nó 30% de chaiteachas faoin ais. Thairis sin, cuimsíonn na bearta eile tionscnaimh fhoraoiseachta agus iad dírithe ar an gcomhshaol den chuid is mó agus €934 milliún leithdháilte orthu agus €250 milliún eile leithdháilte ar leas ainmhithe. Ais 3 & 4 ag cur feabhas ar chaighdeán an tsaoil i limistéir thuaithe: Ar na bearta áirítear réimse de bhearta atá dírithe ar gheilleagar tuaithe níos inbhuanaithe a chothú agus ar fheabhas a chur ar chaighdeán an tsaoil. Orthu sin áirítear:

• Éagsúlú Feirme • Cur chun cinn fiontair bheaga a bhaineann leis an bhfeirm • Forbairt ar Thurasóireacht bunaithe ar an gcomhshaol talmhaíochta agus ar

phobail thuaithe • Athnuachan ar shráidbhailte agus caomhnú áitiúil • Cur chun cinn tionscnaimh phobail áitiúla • Oiliúint

Cuireann na bearta le bearta den saghas céanna a cuireadh i bhfeidhm faoi chlár LEADER i gcláir roimhe sin agus tá €425 milliún leithdháilte orthu in iomláine, agus €234 milliún de sin arna chistiú ag an AE. Cé go bhfuil na Bearta sin dírithe, den chuid is mó, ar fheabhas a chur ar chaighdeán an tsaoil, tacaíonn siad, leis, le cuspóirí Ais 1 agus 2 agus comhlánaíonn siad iad.

Beart Costas €m Ais 1 Oiliúint i gcás Talmhaíochta (Teagasc) Ag Fanacht

air Cúnamh Suiteála 63 Luathscor 418 Infheistíocht ar an bhFeirm 150 Úsáid Seirbhísí Comhairleacha (Foraoiseacht) Oiliúint i gcás Foraoiseachta Feabhsú na gCoillearnach Ag Cur Luach le Táirgí Foraoiseachta Comhoibriú i gcás táirgí/próisis nua- foraoiseacht Infrastruchtúr Foraoise

34

Fo-Iomlán Ais 1 665* Ais 2 Limistéir Mhídheisiúla – Liúntais Chúiteacha 1799 Timpeallacht Talmhaíochta/Natura 2000 2982 Leas/Pórú Ainmhithe 250 An Chéad Choillteoireacht ar Thalamh Talmhaíochta 898 An Chéad Bhunú de chórais Agrafhoraoiseachta An Chéad Choillteoireacht ar Thalamh nach Talamh Talmhaíochta Íocaíochtaí maidir le comhshaol foraoiseachta

36

- 424 -

Athchóiriú agus Cosaint na gCoillearnach Infheistíochtaí neamhtháirgiúla – foraoiseacht

Fo-Iomlán Ais 2 5965 Aiseanna 3 agus 4 Éagsúlú 16.66 Fiontar 48.26 Turasóireacht 45.40 Seirbhísí Bunúsacha 49.61 Athnuachan ar Shráidbhailte 54.20 Caomhnú 51.70 Oiliúint 21.55 Beochan 34.63 Straitéis Áitiúil 4.10 Comharchum. 10.70 Riaradh Ghrúpaí Ceantair Áitiúla 80.73 Cúnamh Teicniúil m.sh. Gréasán 7.90 Fo-Iomlán Aiseanna 3 agus 4 425 Mór-Iomlán 7055*

• * Ní áirítear oiliúint, mar a bhfuiltear ag fanacht ar an bhfigiúr.

- 425 -

4. CUSPÓIRÍ MAIDIR LE CAOMHNÚ AN CHOMHSHAOIL Ceapadh réimse de bhearta agus de chuspóirí maidir le polasaí chomhshaoil ag leibhéal idirnáisiúnta agus ag leibhéal náisiúnta agus fónann siad chun an measúnú a dhíriú ar na gnéithe sin den chomhshaol a bhfuil gá ar leith le haird a tharraingt orthu.

I gcás an Dréachtphlean Forbartha Tuaithe, áirítear ar na sóchmhainní comhshaoil a bhféadfaí difear a dhéanamh dóibh:

• Úsáid talún • Caighdeán Uisce • Bithéagsúlacht • Tírdhreach • Oidhreacht Chultúrtha

Ag teacht leis an méid atá thuasluaite, meastar go mbaineann na cuspóirí atá leagtha amach sna cáipéisí a leanas le cúinsí an Chláir.

Plean Náisiúnta Bithéagsúlachta (2002): Cuimsíonn an Plean sin, a ullmhaíodh mar fhreagra ar Choinbhinsiún na Náisiún Aontaithe maidir leis an Éagsúlacht Bhitheolaíoch, na 3 leibhéal ag a bhféadfar bithéagsúlacht a mheas, is é sin le rá maidir le héiceachóras, le speiceas agus le héagsúlacht ghéiniteach. Is é an cuspóir foriomlán atá ann ná a chinntiú go gcaomhnófar an éagsúlacht bhitheolaíoch in Éirinn, agus go gcuirfear léi agus go mbainfear úsáid inbhuanaithe aisti nuair is féidir é, agus go gcuideofar le caomhnú agus le húsáid inbhuanaithe na bithéagsúlachta ar fud an domhain. Ag eascairt as an bplean tá soláthar ann chun Ionad Náisiúnta Taifead Bitheolaíoch a bhunú, a dhéanfadh bainistiú ar shonraí a bheadh bailithe mar gheall ar staid éagsúlacht bhitheolaíoch na hÉireann agus d’fhonn faisnéis bhonnlíne agus faisnéis a bheadh cothrom le dáta a chur ar fáil maidir le dáileadh agus le minicíocht bhiothra, idir phlandaí agus ainmhithe, in Éirinn.

Treoir AE um Ghnáthóg (92/43/CEE): Rinne Rialacháin na gComhphobal Eorpach (Gnáthóga Nádúrtha) 1997 é a thrasuí i nDlí na hÉireann. Liostaíonn an Treoir gnáthóga agus speicis áirithe nár mhór a chosaint. Áirítear portaigh ardaithe, bratphortaigh ghníomhacha, turlaigh, dumhcha, machairí, fraochmhánna, lochanna, aibhneacha, coillearnacha, inbhir agus góilíní ar ghnáthóga na hÉireann.

Creat-Treoir Uisce ón AE (2000/60/CE): Go príomhúil, ba iad Rialacháin na gComhphobal Eorpach (Beartas Uisce) 2003 a rinne é a thrasuí i nDlí na hÉireann. Tá sé mar aidhm ag an reachtaíocht sin cosc a chur le haon athrú i stádas aon cheann de na huiscí agus “stádas maith”, ar a laghad, a bhaint amach sna huiscí go léir faoi 2015. Éilítear sna Rialacháin, i leith gach Ceantar Abhantraí, go mbunóidh na húdaráis áitiúla iomchuí (faoi 2009) cuspóirí comhshaoil agus clár de bhearta a chomhlíonfaidh na cuspóirí sin agus éilítear, leis, go mbunóidh siad Plean um Bainistiú Abhantraí. An Coinbhinsiún um Thírdhreach na hEorpa (2000): Déanann an Coinbhinsiún, a ndearna Éire é a dhaingniú i 2002, údaráis phoiblí a spreagadh chun glacadh le

- 426 -

polasaithe ag leibhéal áitiúil, náisiúnta agus idirnáisiúnta d’fhonn tírdhreacha ar fud na hEorpa a chosaint agus a bhainistiú. An Coinbhinsiún Eorpach um Chosaint na hOidhreachta Seandálaíochta (1992): Éilítear leis an gcoinbhinsiún, a ndearna Éire é a dhaingniú i 1997, go ndéantar breithniú cuí ar cheisteanna seandálaíochta i ngach céim den phróiseas pleanála agus forbartha. Forbairt Inbhuanaithe: Straitéis d’Éirinn (1997). Is é an aidhm foriomlán atá leis an straitéis sin ná a chinntiú go dtiocfaidh an borradh is mó is féidir ar ghéilleagar agus ar shochaí na hÉireann laistigh de chomhshaol atá cosanta go maith, gan cáilíocht an chomhshaoil sin a chur i mbaol, agus freagracht á léiriú don ghlúin atá anois ann agus don ghlúin atá le teacht agus don phobal idirnáisiúnta i gcoitinne. Comhshaol na hÉireann 2004 – Staid an Chomhshaoil: Tugann an tríú Tuarascáil sin ar Staid an Chomhshaoil, arna fhoilsiú ag an nGníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil, an fhaisnéis is déanaí le chéile maidir le cáilíocht chomhshaol na hÉireann. Déantar na tosca a mbíonn tionchar acu ar an gcomhshaol a mheas agus pléitear polasaithe cosanta, idir pholasaithe náisiúnta agus polasaithe idirnáisiúnta. 5. FAISNÉIS BHONNLÍNE MAIDIR LEIS AN gCOMHSHAOL Tá cuspóirí an Dhréachtphlean Forbartha Tuaithe bainteach go mór le cáighdeán an tsaoil tuaithe a chosaint, a chothú agus a fheabhsú agus amhlaidh a dhéanamh i gcás na n-acmhainní nádúrtha (thar gach meán comhshaoil) a mbíonn an ceantar tuaithe mar thaca leo. Sa mhéid sin, tá an Dréachtphlean Forbartha Tuaithe dírithe go mór ar an gcomhshaol. Mar thoradh air sin, agus na Bearta is práinní nár mhór tabhairt fúthu á n-aithint ag an nDréachtphlean Forbartha Tuaithe, cuirtear sonraí fairsing ar fáil maidir le coinníollacha comhshaoil bonnlíne reatha. Tríd is tríd mar sin, tógadh na tréithe bonnlíne comhshaoil is tábhachtaí a cuireadh i láthair sa Tuarascáil seo go díreach as an nDréachtphlean Forbartha Tuaithe. I gcomhar leis sin, cuirtear i láthair na príomhbhearta maolaithe maidir le brúnna comhshaoil a ghabhann le talmhaíocht agus le foraoiseacht. Laistigh den roinn mheasúnaithe i gcás gach Beart Aise sa Tuarascáil Comhshaoil sin, tá Bearta Maolaithe breise luaite chomh maith. Bainistiú Comhshaoil agus Talún Talmhaíocht fhairsing, fhéar-bhunaithe is mó atá i gceist le talmhaíocht na hÉireann. Curaíocht a bhíonn ar siúl i 10% de Limistéar Talmhaíochta Inúsáidte (UAA); feirmeoireacht bheithíoch agus chaorach a bhíonn ar siúl ar fhormhór na talún eile. Faoi láthair, áirítear 75% de UAA mar thalamh atá faoi mhíbhuntáiste, agus tá 77% d’fheirmeoirí i dteideal íocaíochtaí Limistéir Mhídheisiúla. In Éirinn, roghnaíodh díchúpláil iomlán dír-íocaíochtaí ó tháirgeadh le héifeacht ó 1 Eanáir 2005. Cé nach bhfuil treochtaí le tabhairt faoi ndeara fós, táthar ag tuar go dtiocfaidh laghdú ginearálta ar leibhéil stoic. Is é is dóichí, mar sin, go ginearálta, ná go gcuirfidh earnáil atá fairsing go leor cheana féin brú níos lú arís ar an gcomhshaol agus ar bhithéagsúlacht. Ach is dóichí go mbeidh dianfheirmeoireacht á cleachtadh afách, ag mionlach feirmeoirí, in earnáil na déiríochta agus na curaíochta is mó, mar thoradh ar dheiseanna sa mhargadh. Tá an seasamh maidir leis na gnéithe comhshaoil éagsúla leagtha amach thíos. Caighdeán Uisce

- 427 -

Tá caighdeán uisce na hÉireann go maith suas le formhór na dtíortha eile san AE cé go bhfuil fianaise ann go bhfuil roinnt truaillithe nó beagán truaillithe in aibhneacha agus is lochanna áirithe. Cuireann an Ghníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (EPA) an achoimre is déanaí maidir le coinníollacha in aibhneacha agus in uiscí an Stáit i láthair sa tuarascáil náisiúnta ar chaighdeán uisce don tréimhse 2003-2005. Léirigh tuarascáil dheireanach an EPA, don tréimhse 2001-2003, go raibh cúrsaí dulta i bhfeabhas ó thréimhse thuarascáil 1995-1997 agus go raibh an t-ísliú i gcaighdeán an uisce a bhí le feiceáil ó rinneadh an stráice sin de chainéal a thréithriú ar dtús i ndeireadh na 1980dí cúlaithe. Tugann an tuarascáil is déanaí le fios go bhfuil caighdeán uisce na hÉireann fós ard. Bhain an tuarascáil náisiúnta ar fheidhmiú na Rialachán Fosfair, arna fhoilsiú ag an EPA i 2005, de thátal go bhfuil 401 loch (80.8%), as an 496 loch a bhfuil faisnéis stádas trófach cothrom le dáta ar fáil ina leith, ag comhlíonadh na spriocanna atá leagtha síos i láthair na huaire. Bhreithnigh an EPA gur gníomhaíochtaí talmhaíochta ba chúis leis an saibhriú cothaitheach a raibh tionchar aige ar fhormhór na lochanna neamhchomhlíontacha, ach gur foinsí eile mar sceitheadh múnlaigh ba chúis leis sna cásanna eile. In Éirinn, ní mórcheisteanna iad bainistiú tuilte ná creimeadh ithreach agus ní mholfar aon bhearta sa Dréachtphlean Forbartha Tuaithe chun aghaidh a thabhairt orthu. Caighdeán Uisce – Bearta Maolaithe Tá a sprioc á baint amach ag Éirinn i láthair na huaire maidir lena ceanglais faoin gCreat-Treoir Uisce (WFD) a chomhlíonadh. Tháinig feabhas ar chaighdeán uisce go háitiúil mar thoradh ar chláir bhearta údarás áitiúil a chur i bhfeidhm faoi na Rialacháin Fosfair, cé nach feabhas uilíoch a bhí ann. Beidh ról nach beag ag údaráis áitiúla maidir leis an gCreat-Treoir Uisce a chur i bhfeidhm in Éirinn, agus maidir le bearta a fhorbairt agus a chur i bhfeidhm. Cabhróidh na tionscadail um Bainistiú Abhantraí, a bunaíodh chun feidhmiú na Treorach a éascú, le faisnéis a chur ar fáil d’údaráis áitiúla, faisnéis a bheidh riachtanach chun caighdeán an uisce a chosaint agus a fheabhsú laistigh dona limistéir feidhme. Rinneadh an Creat-Treoir Uisce (2000/60/CE) a thrasuí sa dlí náisiúnta i 2003. Is iad na húdaráis inniúla atá i gceannas an fheidhmithe, is é sin le rá an Ghníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (EPA) agus údaráis áitiúla. Bhunaigh údaráis áitiúla tionscadail Cheantar Abhantraí (RBD) d’fhonn ceanglais an WFD a chur i bhfeidhm i gCeantair Abhantraí Náisiúnta. I Mí na Nollag 2006, cuirfear cláir mhonatóireachta i ngníomh (faoi cheannas an EPA). I Meitheamh 2007, foilseoidh údaráis áitiúla forléargas coimrithe maidir le mórcheisteanna bhainistiú uisce i ngach RBD chun críocha comhchomhairliúchán. I Meitheamh 2008, foilseoidh údaráis áitiúla dréachtphlean um Bainistiú Abhantraí ar mhaithe le comhchomhairliúchán. I Meitheamh 2009, glacfaidh údaráis áitiúla leis an bPlean um Bainistiú Abhantraí deiridh (lena n-áirítear cuspóirí do gach comhlachas uisce chomh maith le cláir de bhearta d’fhonn na cuspóirí sin a chomhlíonadh) agus foilseofar é, tar éis comhchomhairliúchán agus leasuithe mar is cuí. I Mí na Nollag 2012, cuirfidh na húdaráis phoiblí iomchuí na cláir de bhearta i ngníomh; agus i Meitheamh 2015 agus gach sé bliana ina dhiaidh sin déanfaidh na húdaráis áitiúla an Plean um Bainistiú Abhantraí agus na cláir de bhearta a athbhreithniú agus más gá tabharfaidh siad cothrom le dáta iad.

- 428 -

I 2003, bheartaigh an Rialtas go nglacfaí le cur chuige críoch uile maidir leis an Treoir um Níotráití a chur i bhfeidhm agus ceapadh na rialacháin sin a raibh gá leo, agus aithníodh an chríoch náisiúnta ar fad mar an limistéar a mbunófaí agus a bhfeidhmeofaí clár gníomhaíochta ina chomhair, de réir an Rialacháin. Rinneadh an Treoir féin a thrasuí sa dlí náisiúnta i bhFeabhra 2006. Cuireann scéim athbhreithnithe um bainistiú dramhaíl feirme, a tugadh isteach i Márta 2006 tar éis an ceadú chúnamh stáit AE a bhí éilithe a fháil, cúnamh deontais ar fáil d’fheirmeoirí ar mhaithe le hinfheistíocht i, inter alia, breis-stóráil drámhaíola más gá dóibh é chun na Rialacháin, a thugann éifeacht den Treoir, a chomhlíonadh. Cuireann scéim eile cúnamh deontais ar fáil, ar bhonn trialach, maidir le teicneolaíocht nua chun aoileach a phróiseáil agus a leathadh ar shlí a oirfeadh níos fearr don chomhshaol. Ní ghlacfar le hiarratais don dá scéim tar éis deireadh na bliana 2006. Ceapadh an cur chuige críoch uile d’fhonn a chinntiú gur cur chuige cuimsitheach a bheadh ann chun truailliú ó gach foinse talmhaíochta, ó fhosfar agus ó nítrigin, a laghdú agus a chosc. Maidir leis an gclós feirme agus maidir le cosc a chur ar an truailliú a thagann as, beidh ceanglas, faoin Rialachán, de réir dlí ar gach feirmeoir: —

• Líon an uisce shalaigh a tháirgtear ar an ngabháltas a laghdú an oiread agus is féidir agus gach céim réasúnach a thógáil chun a chinntiú go ndéantar uisce báistí a thagann ó dhíonta, ó áiteanna pábháilte nach bhfuil salaithe agus uisce a ritheann anuas ó thalamh níos airde a chur i dtreo sruth éalaithe uisce glan agus go gcuirtear cosc air ó sceitheadh isteach in áiteanna pábháilte salacha, agus araile.

• A chinntiú go ndéantar saoráidí stórála d’aoileach beostoic, do leasacháin orgánacha eile, d’uisce salach agus d’eisiltigh ó bhuailte, ó chairn aoiligh agus ó chairn shadhlais na gclós ferime a chothabháil ionas nach mbeadh aon locht ar an struchtúr agus go mbeidís ar chaighdeán a chinnteodh go gcuirfí cosc ar rith chun srutha nó ar phúscadh isteach i screamhuisce nó in uisce dromchla.

• A chinntiú go gcomhlíonann saoráidí stórála nua na critéir thuasluaite. • An ceanglas maidir le híoschumas stórála aoiligh a chomhlíonadh i gcás

aoileach beostoic a chruthaíonn beithígh a bhíonn 16, 18, 20 nó 22 seachtaine, ag brath ar an láthair. Tá ceanglas ginearálta de 26 seachtaine ag gabháil le haonaid mhuc agus éanlaithe clóis.

• Chomh maith le stóráil agus le cosc ar thruailliú, cuireann na Rialacháin diancheanglais ar gach gabháltas beag maidir le leasacháin órgánacha agus cheimiceacha a bheith á leathadh ar an talamh: —

• Teorainneacha le leasacháin a leathadh ag brath ar an gcineál ithreach agus ar a mbíonn ag teastáil ó bharra;

Uainiú agus modh oibre i gcás leathadh ar an talamh, lena n-áirítear tréimhsí iata maidir le leathadh leasacháin orgánacha agus cheimiceacha; Sainchriosanna maolánacha i gcás toibreacha, sruthchúrsaí agus lochanna áit a mbíonn cosc ar leathadh leasachán. Cé go léiríonn an Tuarascáil is déanaí de chuid an EPA go bhfuil caighdeán uisce na hÉireann fós ard, go ginearálta, bainfidh Éire leas as an deis a chuireann an RDP nua

- 429 -

ar fáil trí bhearta deonacha a thabhairt isteach, bearta atá ceaptha chun caighdeán an uisce a fheabhsú i roinnt réimsí: go sonrach, aibhneacha bradán agus gnáthóga diúilicíní péarla áirithe chomh maith le habhantracha lochanna áirithe san Iarthar. Caighdeán an Aeir Luaitear i dtríú Tuarascáil an EPA ar Staid an Chomhshaoil “Comhshaol na hÉireann 2004”: “Nach bhfuil fadhbanna móra in Éirinn maidir le caighdeán an aeir lasmuigh. Tá deireadh curtha leis na fadhbanna maidir le toitcheo geimhridh a ghabh le dó guail agus a bhíodh ann go forleathan i roinnt cathracha i gcaitheamh na 1980dí agus i dtús na 1990dí”. Tugtar ar aird leis, “ toisc gur éirigh chomh maith sin le rialú ar thruailliú, maidir le foinsí do-aistrithe, is iad na hastuithe ó thrácht ar bhoithre an rud is mó a dhéanfadh dochar do chaighdeán an aeir in Éirinn”. Caighdeán an Aeir – Bearta Maolaithe Is ón Talmhaíocht a thagann an líon is mó d’astuithe amóinia laistigh d’eacnamaíocht na nÉireann, agus is aoileach ainmhithe agus leasacháin nítrigin-bhunaithe is mó is cúis leis. Tá laghdú ag teacht ar astuithe amóinia ó fhuíll órgánacha toisc go bhfuil líon na n-ainmhithe ag dul i laghad. Is dóichí go cothóidh an díchúpláil faoin gComhbheartas Talmhaíochta an titim sa líon beostoic in Éirinn agus is dóichí go mbainfear amach an uasteorainn de 116,000 tonna a leag Treoir um Uasteorainneacha Náisiúnta Astúchán 2001/81/CE an AE síos i gcás astuithe amóinia, gan aon ghá le mórathruithe eile i gcleachtas feirmeoireachta. B’ionann is 110,725 tonna iad astuithe amóinia ó thalmhaíocht i 2004. Is é an úsáid neamhéifeachtach a bhítear a bhaint as leasachán an cúis is mó atá leis an gcailliúint sin in amóinia. Leagtar amach sna Rialacháin, a thugann éifeacht don Treoir um Níotráití, teorainneacha i gcás leasachán a thabharfaidh dreasacht eacnamaíochta d’fheirmeoirí maidir le cothaithigh a úsáid chomh héifeachtach agus is féidir, idir bheith níos cúramaí agus tréimhsí leata á roghnú agus úsáid a bhaint as teicneolaíocht leata a laghdódh an nochtadh don aer. Athrú Aeráide Déanann Straitéis Náisiúnta um Athrú Aeráide na hÉireann, a foilsíodh i 2000, soláthar do laghdú in astuithe meatáin ón tréad náisiúnta, cothrom le laghdú de 10% faoi bhun leibhéil réamh-mheasta 2010 sa líon beostoic. Déanann an Straitéis soláthar do chothromaíocht chuí a chothú idir laghduithe díreacha i líon an stoic agus treisiú ar bhearta eile, lena n-áirítear clár taighde tosaíochtaithe chun slite ina bhféadfaí astuithe a laghdú a aithint. Déantar soláthar, leis, do laghdú a dhéanamh ar astuithe N2O a thagann as leathadh leasachán nítrigineach le 10% faoi bhun na leibhéil a mbeifear ag súil leo i 2010, agus é comhlánaithe ag bearta eile i leith astuithe N2O a thagann as ithireacha a laghdú. Athrú Aeráide – Treochtaí agus Bearta Maolaithe Táthar ag tuar go dtitfidh astuithe a thagann as earnáil na talmhaíochta go mór i gcaitheamh tréimhse áirithíochta Kyoto 2008-2012, go 17.644 Mt in aghaidh na bliana ar an meán – 12% faoi bhun leibhéil 1990. Leis na réamh-mheastacháin sin, glactar leis go dtiocfaidh laghdú suntasach ar líon na n-ainmhithe ar fheirmeacha na hÉireann mar thoradh ar dhíchúpláil iomlán ar thacaíocht talmhaíochta ó tháirgeadh, a thosaigh ar 1 Eanáir 2005, agus go dtiocfaidh laghdú ar astuithe dá bharr.

- 430 -

Thuairiscigh an Ghníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil gur thit líon na n-astuithe ó thalmhaíocht ó 20.07 Mt i 2003 go 19.88 Mt i 2004, a bhuíochas sin, den chuid is mó, do laghdú in astuithe ocsaíd nítiúil a thagann as úsáid leasachán. Fós, is í an talmhaíocht is mó is cúis leis an leibhéal astuithe foriomlán agus is ionann astuithe meatáin agus ocsaíd nítriúil agus beagnach 29% de líon iomlán náisiúnta de na hastuithe CO2. Is laghdú mór é sin áfach, ar fhigiúr 1990, nuair ab ionann talmhaíocht agus 36% den iomlán. Beidh ról nach beag ag an bhforaoiseacht i gcás dul i ngleic le hathrú- aeráide, agus sprioc leagtha amach i Straitéis Náisiúnta um Athrú Aeráide na hÉireann chun 1.01 milliún tonna de dhé-ocsaíd charbóin a leithlisiú in aghaidh na bliana faoi 2010. Tugann na meastacháin is déanaí le fios go mbainfear amach leibhéal leithlisithe de 2.1 milliún tonna de CO2 in aghaidh na bliana i gcaitheamh an chéad tréimhse áirithíochta de Kyoto 2008-2012 i bhforaoisí atá cáilithe le haghaidh Kyoto, is é sin le rá na foraoisí sin a bunaíodh as an nua ó 1990 i leith. Is foinse fuinnimh bhuansheasmhach agus in-athnuaite í an Fhoraoiseacht, a chuirfidh ar ár gcumas gan bheith ag brath ar ola allmhairithe an oiread is a bhímíd agus é mar bhuntáiste eile go bhfuil sí neodrach ó thaobh carbóin. Stádas Bithéagsúlachta agus Bearta Cosanta/Maolaithe Is fachtóirí tábhachtacha go léir iad caighdeán agus struchtúr an aeir, an uisce agus na hithreach a chosaint, lena n-áirítear úsáid talún chuí agus éagsúil, maidir le bithéagsúlacht a chothú. Sa mhéid sin, d’fhéadfadh talmhaíocht agus foraoiseacht agus an cineál/fairsinge lonnaíochta daoine agus an t-infrastruchtúr a thacaíonn leis sin a bheith mar chúiseanna easaontais maidir leis an gcuspóir bithéagsúlacht a chothabháil. I láthair na huaire, tá dhá chlár idirnasctha le haghaidh gníomhaíocht rialtais ceaptha chun ár n-oidhreacht nádúrtha a chosaint, is é sin, Natura 2000. Tá breis eolais orthu sin in Aguisín 3 den Dréachtphlean Forbartha Tuaithe. Cuimsíonn an limistéir atá ainmnithe faoin Treoir um Ghnáthóga agus Éin Fhiáine 650,000 éigin heicteár den chríoch uile, agus 15% de thalamh talmhaíochta. Foilsíodh Plean Náisiúnta Bitheolaíochta na hÉireann i 2002 agus foilsíodh tuarascáil eatramhach i 2006. Leis an bplean, samhlaítear go mbeidh ról nach beag ag talmhaíocht agus ag foraoiseacht agus tá taifead sa Tuarascáil Eatramhach ar na gníomhaíochtaí atá curtha i gcrích cheana féin. Áirítear orthu sin:

• Feidhmiú céimneach REPS 3 –an Scéim um Chaomhnú an Chomhshaoil faoin Tuath- i 2004, ina bhfuil béim níos mó á chur, anois, ar bhithéagsúlacht agus bearta sainiúla ann, mar shampla, le haghaidh fálta sceach a chaomhnú agus a chothabháil, agus roghanna ann athnuachan a dhéanamh ar fhálta sceach atá ann cheana agus cinn nua a bhunú;

• Clár comhordaithe arna fheidhmiú ag an Roinn Talmhaíochta agus Bia i leith acmhainní géiniteacha a chaomhnú agus a úsáid le haghaidh talmhaíochta, bia agus foraoiseachta, faoi stiúr Choiste Comhairleach Náisiúnta um Acmhainní Géiniteacha Plandaí agus Ainmhithe;

• Eiceolaithe foraoise arna fhostú ag Coillte agus ag Seirbhís Foraoise na Roinne Talmhaíochta agus Bia araon;

- 431 -

4000 agus os a chionn de Chreat-Phleananna na gCoimíneachtaí arna dtabhairt chun críche – Ceaptha chun deireadh a chur le ró-innilt mar thoradh ar leibhéil stocála caorach iomarcacha; Léirítear sna tírdhreacha traidisiúnta in Éirinn gur talmhaíocht féar-bhunaithe agus fairsing den chuid is mó í talmhaíocht na hÉireann. Cé go bhféadfadh líon beag de na dianfheirmeoirí déiríochta agus curaíochta éirí níos déine arís, tá roinnt fachtóirí ann a chaomhnóidh tírdhreacha traidisúnta:

• Díchúpláil, a spreagfaidh feirmeoirí chun a gcuid táirgíochta a choimeád ag na léibhéil ag a bhfuil siad cheana nó a gcuid táirgíochta a laghdú fiú;

• Leanúint leis an ardleibhéal rannpháirtíochta sa Scéim um Chaomhnú an Chomhshaoil faoin Tuath;

• Leanúint leis an mborradh atá ar fheirmeoireacht pháirtaimseartha.

Mar thoradh ar dhíchúpláil agus ar an gclaonadh atá ann dul le feirmeoireacht pháirtaimseartha is é is dóichí ná gur tréigean talún an riosca is mó a bheadh ann i gcás tírdhreacha traidisiúnta a chaomhnú. Cuirfidh an ceanglas faoin scéim Íocaíocht Feirme Aonair maidir le dea-bhail a choimeád ar thalamh, ó thaobh talmhaíochta agus ó thaobh comhshaoil, an riosca sin ar ceal, ach déanfar sin a chomhlánú sa Scéim um Chaomhnú an Chomhshaoil faoin Tuath, scéim a chuireann ceanglas orthu sin a bhíonn rannpháirteach inti cloí le hard chaighdeán agus tírdhreacha á gcaomhnú. Is féidir le Foraoiseacht, go háirithe foraoiseacht atá pleanáilte go maith, cur le bithéagsúlacht ar shlí dhearfach. Déanann na treoirlínte atá ann cheana cur síos ar bhearta praiticiúla maidir le cuspóirí bithéagsúlachta a bhaint amach. Áirítear orthu sin an gá atá ann le gnáthóga agus le hainmhithe ar díol spéise iad agus atá ann cheana a aithint; an tábhacht atá le roghnú speiceas; agus go dtugtar limistéar oscailte agus gnáthóg choinnithe isteach sa bhforaois. Tá athrú ag teacht ar phatrún Foraoiseachta na hÉireann, le foraoisí níos lú anois agus éagsúlacht níos mó iontu ó thaobh speiceas, iad daingnithe i dtírdhreach measctha de thalamh curaíochta, de thalamh féarach, de bhogach agus de thalamh sléibhe. Ag teacht as sin, tá meascán de chineálacha difriúla gnáthóg. Agus aird á thabhairt ar thaighde a rinneadh le déanaí ar bhithéagsúlacht, forbróidh an clár forbartha tuaithe an claonadh sin agus tabharfar aghaidh ar shlite chun tacú le foraoiseacht agus cuspóirí comhshaoil leasaithe mar fhairsingiú ar chonairí fiadhúlra, mar chur bruachánach agus mar scéim bunaithe ar íocaíochtaí i gcás comhshaol-foraoise a chur ar fáil. Is ionann Limistéir Mhídheisiúla agus 75% de thalamh talmhaíochta agus tá an méid céanna, geall leis, de limistéir Ard Fiúntas Dúlra le fáil iontu. Tá sé ríthábhachtach mar sin, ó thaobh bithéagsúlachta de, go gcothaítear feirmeoireacht sna limistéir sin. Déanann Cairde Éanlaith Éireann treochtaí bithéagsúlachta a mheas i gcás na n-éan. Ní léirítear athruithe móra i líonta éan sa Suirbhé Éan Tuaithe 2005. Rinne BWI treochtaí a mheas i gcás 57 speiceas, maidir leis an tréimhse 1998–2004. Tríd is tríd, tháinig ardú suntasach ar 18 speiceas agus laghdú suntasach ar 10 gcinn. Cuimrítear torthaí an tsuirbhé mar seo a leanas:

- 432 -

“Léiríonn an CBS gur fhan an chuid is mó de na líonta éan coitianta seasmhach le seacht séasúr anuas. Ní mór na speicis ar tháinig laghdú suntasach orthu agus is léir go bhfuil comhchuibheas áirithe idir speicis a bhíonn ag cur fúthu i ngnáthóga den chineál céanna. Níl na torthaí sin bunaithe ach ar sheacht séasúr áfach, agus ní mór an t-achar aimsire é sin. Ach é sin ráite, is bonnlíne mhaith í ar aon chuma do chomparáidí amach anseo. Is mór an chabhair iad na torthaí sin maidir le bearta a chur i bhfeidhm chun líonta éan goir in Éirinn a chosaint.” Tugann beart chomhshaol talmhaíochta na hÉireann, REPS, cosaint do líonta éan agus d’ainmhithe fiáine le roinnt dá ghnéithe, go háirithe leis na ceanglais maidir le fálta sceach agus le gnáthóga a choinneáil agus a bhainistiú agus le bearta forlíontacha a ceapadh go sonrach chun líonta éan a chaomhnú, bearta mar an traonach a chosaint agus bearta mar bia d’éin fhiáine a fhás trí thionscadal LINNET, a bhfuil cur síos air níos déanaí sa Tuarascáil seo. Baineann líonta éan tairbhe, leis, go ginearálta, as bhearta eile REPS, bearta atá dírithe ar chur le bithéagsúlacht agus dírithe ar í a chosaint trí ghnáthóga agus trí sholáthairtí bia a chaomhnú: m.sh. bearta a bhaineann le fálta sceach, le gnáthóga, le ciumhaiseanna gort, agus roghanna bithéagsúlachta mar conairí dúlra, talamh féaraigh a bheadh saibhir ó thaobh speiceas, cur crann, agus bainistiú comhshaoil i gcás cur i leataobh. Coimeádfar agus méadófar an bhéim ar bhithéagsúlacht i mbearta chomhshaol talmhaíochta agus i mbearta Natura le linn an Tréimhse Cláraithe nua. Fuinnemh In-athnuaite Cé go bhfuil scrúdú á dhéanamh fós ar an méid a d’fhéadfadh talmhaíocht a chur le fuinneamh in-athnuaite, is léir cheana féin go gcuirfidh foraoiseacht go mór leis. In Éirinn, bítear ag brath fós ar fhuinneamh allmhairithe, agus déantar suas le 87% de a allmhairiú. D’fhonn an claonadh sin a chur ar chúl, tá tionscnamh seolta ag an Aire Cumarsáide, Mara agus Acmhainní Nádúrtha chun go mbainfí úsáid níos mó as teicneolaíochtaí fuinnimh in-athnuaite agus leictreachas á tháirgeadh. Dá réir sin, ardóidh líon an leichtreachais a tháirgtear as fhoinsí in-athnuaite ó 5.2% i 2004 go 13.2% faoi 2010. Beidh ról nach beag ag connadh maidir leis an sprioc sin a bhaint amach agus gléasra CHP (Teas agus Cumhacht Cónasctha) á mbunú. Is dócha gur maidir le soláthar teasa a thabharfar an cúnamh is mó i gcás an chonnaidh. Fógróidh Fuinneamh Inbhuanaithe Éireann scéim, go gairid, a thacóidh le coirí slis adhmaid ar chóir thráchtála idir 100 agus 1,000 kW a bhaineann úsáid as adhmad ar thoise beag. De réir an leibhéal coillteoireachta a bunaíodh i lár na 1980dí agus ó shin i leith, ardóidh an méid a chuireann tanúcháin fhoraoiseachta leis an slabhra soláthair fuinnimh náisiúnta ó 0.2 PJ (Peta Joule) i 2006 go 2.0 PJ i 2020. Cuireann sin in iúl leis, an chúnamh a d’fhéadfadh foraoiseacht a thabhairt amach anseo maidir le riachtanais fhuinnimh a chomhlíonadh. 6. CUR SÍOS AR AISEANNA AGUS AR BHEARTA ATÁ MOLTA I gCÁS GACH AISE Mar atá leagtha amach i bPlean Straitéise Náisiúnta d’Fhorbairt Tuaithe 2007-2013 na hÉireann, cuirfidh an clár le gach ceann de na trí chuspóir atá sonraithe in Airteagal 4 den Rialachán (CE) Uimh 1698/2005 ón gComhairle, is é sin le rá ,

- 433 -

Feabhas a chur ar chumas iomaíochta na talmhaíochta agus na foraoiseachta trí thacú le athstruchtúrú, le forbairt, agus le nuálaíocht (Ais 1); Feabhas a chur ar an gcomhshaol agus ar an tuath trí thacú le bainistiú talún (Ais 2); agus Feabhas a chur ar chaighdeán an tsaoil i limistéir thuaithe agus éagsúlú i gcás ghníomhaíocht eacnamaíochta a spreagadh (Aiseanna 3 agus 4). Cuirfear tacaíocht ar fáil trí na Bearta éagsúla atá luaite thíos. Luaitear, leis, an maoiniú a ghabhann leo d’fhonn méid na mbeart atá molta a chur in iúl.

Beart Costas €m Ais 1 Oiliúint i gcás Talmhaíochta (Teagasc) Ag Fanacht air Cúnamh Suiteála 63 Luathscor 418 Infheistíocht ar an bhFeirm 150 Úsáid Seirbhísí Comhairleacha (Foraoiseacht) Oiliúint i gcás Foraoiseachta Feabhsú na gCoillearnach Ag Cur Luach le Táirgí Foraoiseachta Comhoibriú i gcás táirgí/próisis nua – foraoiseacht Infrastruchtúr Foraoise

34

Fo-Iomlán Ais 1 665* Ais 2 Limistéir Mhídheisiúla – Liúntais Chúiteacha 1799 Timpeallacht Talmhaíochta/Natura 2000 2982 Leas/Pórú Ainmhithe 250 An Chéad Choillteoireacht de Thalamh Talmhaíochta 898 An Chéad Bhunú de chórais Agrafhoraoiseachta An Chéad Choillteoireacht de thalamh nach talamh talmhaíochta Íocaíochtaí maidir le comhshaol foraoiseachta Athchóiriú agus cosaint na gcoillearnach Infheistíochtaí neamhtháirgiúla – foraoiseacht

36

Fo-Iomlán Ais 2 5965 Aiseanna 3 agus 4 Éagsúlú 16.66 Fiontar 48.26 Turasóireacht 45.40 Seirbhísí Bunúsacha 49.61 Athnuachan ar shráidbhailte 54.20 Caomhnú 51.70 Oiliúint 21.55

Beochan 34.63

Straitéis Áitiúil 4.10

Comharch. 10.70

Riaradh Ghrúpaí Ceantair Áitiúla 80.73 Cúnamh Teicniúil m.sh. Gréasán 7.90 Fo-Iomlán Aiseanna 3 agus 4 425 Mór-Iomlán 7055*

• *Ní áirítear oiliúint, mar a bhfuiltear ag fanacht ar an bhfigiúr.

- 434 -

7. TIONCHAIR CHOMHSHAOIL A AITHINT Luaitear i dTreoir an SEA nár mhór breathnú ar cheisteanna mar iad seo a leanas agus measúnú á dhéanamh ar an tionchar ar an gcomhshaol: Bithéagsúlacht, Daonra, Sláinte an Duine, Ainmhithe, Fásra, Ithir, Uisce, Aer, Fachtóirí Aeráide, Sócmhainní Ábhartha, Oidhreacht Chultúrtha lena n-áirítear Oidhreacht Ailtireachta agus Seandálaíochta Ar na tionchair nár mhór breathnú orthu áirítear Tionchair Thánaisteacha, Charnacha, Shineirgisteacha, Ghearrthéarmacha, Mheántéarmach, Fadtéarmacha, Bhuana agus Shealadacha, Dhearfacha agus Dhiúltacha. Cé go bhféadfadh roinnt mhaith tionchair chomhshaoil a bheith ag aon phlean/chlár, is amhlaidh gur fíor an méid sin go mór mhór i gcás an RDP toisc go gcuimsíonn sé críoch uile na hÉireann agus toisc go ngabhann réimse leathan de ghnéithe forbartha leis, lena n-áirítear infrastruchtúr sóisialta, fisiceach agus úsáid talún. Is é an cheist is mó atá ann ó thaobh an SEA de ná go n-aithneofaí na tionchair sin gur dócha go mbeidh suntas leo. D’fhonn na tionchair chomhshaoil shuntasacha a d’fhéadfadh a bheith ann dá gcuirfí an RDP atá molta i bhfeidhm a aithint, rinneadh measúnú tosaigh ar shuntas comhshaoil i ndáil le gach ceann de na Bearta atá molta faoi na trí Ais. Ina dhiaidh sin, rinneadh na Bearta sin a raibh go leor cosúlachta eatarthu a chomhbhailiú faoi theidil oibre agus rinneadh iad a mheas arís go mion maidir leis an suntas comhshaoil a d’fhéadfadh a bheith leo agus maidir le maolú, le monatóireacht agus araile. Ullmhaíodh Maitrís Mheasúnaithe i ndáil le gach ceann de na bearta comhbhailithe chun cabhrú le measúnú a dhéanamh ar an réimse leathan de Bhearta agus chun teacht ar na himpleachtaí a ghabhann leo agus chun tuiscint a fháil orthu. D’fhéadfadh suntas comhshaoil éagsúil a bheith ag gabháil le gach ceann de na Bearta sin agus iad go léir ag gníomhú ar éagsúlacht de ghlacadóirí/cheisteanna (bithéagsúlacht, daonra srl.). D’áireamh an Mhaitrís Mheasúnaithe an t-eolas reatha maidir leis an gClár, maidir lena chuid spriocanna agus lena chuid polasaithe, agus maidir leis an íogaireacht chomhshaoil i gcás na timpeallachta ghlactha. Glactar leis go gcuirfear na Bearta Maolaithe atá molta i bhfeidhm go héifeachtach agus suíomh na dtionchar comhshaoil dearfacha agus diúltacha á n-eagrú sa Mhaitrís i leith “Suntas Comhshaoil”.

- 435 -

8. AIS 1: IOMAÍOCHAS NA N-EARNÁLACHA TALMHAÍOCHTA AGUS FORAOISEACHTA A FHEABHSÚ Achoimre ar Bhearta Ais 1 Faoin Ais sin, ceapadh Bearta chun an cuspóir a chomhlíonadh maidir le feabhas a chur ar chumas iomaíochta earnáil na talmhaíochta trí:

• ghníomhaíochtaí oideachais agus oiliúna nuálaíocha a chur ar fáil d’fheirmeoirí agus do theaghlaigh a bhíonn i mbun feirmeoireachta

• thalamh a chur i seilbh feirmeoirí óga, oilte, ar fearr de chumas a bheadh iontu dul i ngleic leis na dushláin nua a bhaineann le talmhaíocht in Éirnn

• dhaoine a spreagadh chun go n-aistreofaí gabháltais ó fheirmeoirí scothaosta go feirmeoirí óga a bheadh ag tosú amach leis an bhfeirmeoireacht

• thacú le feabhsúcháin chaipitil i gcás struchtúir fheirmeacha chun a chinntiú go mbeidh talmhaíocht príomhúil iomaíoch agus dírithe ar an margadh

• thacú le coillteoireacht mar úsáid talún inmharthana a chomhlíonann na prionsabail i leith bainistiú foraoise inbhuanaithe

8.1. Oiliúint i gcás Talmhaíochta agus Foraoiseachta

Bunús Mar thoradh ar na brúnna breise iomaíochta a ghabhann le feirmeoireacht, tá sé riachtanach go dtugtar tacaíocht leanúnach d’oiliúint i gcás talmhaíochta. Agus díchúpláil á ndéanamh ar íocaíochtaí tacaíochta, spreagann an timpeallacht atá anois ann gnólachtaí a bheadh éifeachtach agus dírithe ar an margadh. Anois, tá dúshláin mhóra os comhair roinnt mhaith teaghlaigh a bhíonn i mbun feirmeoireachta, teaghlaigh a mheastaí a bhíodh inmharthana ó thaobh eacnamaíochta de roimhe sin, mar thoradh ar athruithe i bpolasaithe agus athruithe sa timpeallacht eacnamaíochta. Tá comhghaol láidir idir leibhéil oideachais agus oiliúna agus cumas iomaíochta ghnólacht feirme. Toisc go bhfuil ráta na n-athruithe reatha agus an tionchar a d’fhéadfadh a bheith acu ag dul i méid, beidh réimse níos leithne de scileanna bainistíochta ag teastáil ó fheirmeoirí chun cabhrú leo iad féin a chur in oiriúint, níos tapúla, do na hathruithe sin agus chun go n-éireodh leo agus iad ag dul san iomaíocht. Tacóidh an Beart sin le cur chuige nuálaíoch i gcás dearadh agus seachadadh na hoiliúna, cur chuige a bheadh riachtanach chun go mbeadh níos mó rannpháirteach ann.

Cuspóirí na scileanna sin a bheadh riachtanach chun dul i mbun feirmeoireachta go gairmiúil a mhúineadh d’feirmeoirí óga a mbeadh sé ar intinn acu tabhairt faoi go lánaimseartha nó go páirtaimseartha feabhas a chur ar chumas iomaíochta na talmhaíochta trí réimse de ghníomhaíochtaí oiliúna nuálaíocha a chur ar fáil a bheadh dírithe ar an obair. Spriocghrúpa

- 436 -

Daoine óga a bheidh ag dul le feirmeoireacht, feirmeoirí aosta, conraitheoirí talmhaíochta, oibrithe imirceacha. 8.1.1. Measúnú ar Thionchair Shuntasacha gur dócha a bheadh ann

AIS 1 MEASÚNÚ AR THIONCHAIR CHOMHSHAOIL A D’FHÉADFADH A

BHEITH ANN Oiliúint i gcás Talmhaíochta agus Foraoiseachta

Níl/Beagán Suntasach

Cuíosach Suntasach

Suntasach Neamhchinnte

Bithéagsúlacht

+

Daonra + Sláinte an Duine

+

Ainmhithe + Fásra + Ithir + Uisce + Aer + Fachtóirí Aeráide

+

Sócmhainní Ábhartha

+

Oidhreacht Chultúrtha (Seandálaíocht, ailtireacht)

+

Tírdhreach + Úsáid Ábhair

(-)

Tabhair ar aird: Leirítear tionchair dhearfacha chomhshaoil le +. Tionchair dhiúltacha le (-). Sócmhainní Ábhartha Go símplí, is féidir Sócmhainní Ábhartha a shainiú mar na sócmhainní sin sa chomhshaol a mbíonn luach eacnamaíochta leo agus a fhéadfar a cheannach/dhíol nó a bhféadfar táille a ghearradh ar úsáid a bhaint astu nó a mbeadh gá le hinfheistíocht airgeadais nó le hiarracht chun iad a chruthú. Áirítear orthu sin bóithre, foirgnimh, uisce glan, foraoisí, talamh talmhaíochta agus araile. Tuairimí faoin Maitrís – Oiliúint i gcás Talmhaíochta agus Foraoiseachta Is é an sprioc atá ann ná leibhéal na hoiliúna a ardú i gcás na ndaoine sin a bhíonn i mbun talmhaíochta, lena n-áirítear foraoiseacht. Tá a fhios ag an saol go gcuireann oideachas, i gcoitinne, go mór le “Feasacht Chomhshaoil”, go háirithe i ndáil leis an

- 437 -

gcomhshaol nádúrtha a chosaint. D’fhéadfaí cur go mór leis an mbunachar eolais a bheadh riachtanach chun droch-thionchair chomhshaoil a laghdú (m.sh. feabhas ar bhainistiú cothaitheach agus ithreach lena n-áirítear tairbhí iarmhartacha i gcás caighdeán uisce dromchla agus screamhuisce srl.) dá dtiocfadh ardú ar fheasacht chomhshaoil agus ar thuiscint agus ar inniúlachtaí bhainistiú feirme agus foraoiseachta. Ar an gcuma chéanna, léiríonn stáidéar ar shláinte an duine agus ar oideachas go mbíonn gaol an-láidir, go ginearálta, idir leibhéil sláinte a bhaineann le stíl mhaireachtála (caitheamh tobac, nósanna itheacháin, aclaíocht srl.) agus leibhéil oideachais, agus gur fearr a éiríonn le daoine a bhfuil oideachas orthu sna treoracha a bhaineann le stíl mhaireachtála shláintiúil ná mar a éiríonn leo sin a bhíonn ar bheagán oideachais. B’fhéidir go laghdódh tionchair dhiúltacha áirithe na dea-thionchair sin beagán. Áirítear orthu sin an bhreis rachmais/ioncam inchaite a ghabhann de ghnáth le breis oideachais a bheith ar dhuine agus an cuspóir a luadh maidir le cumas iomaíochta níos fearr i gcás gnólachtaí feirme a bheith á bhaint amach. Má bhíonn níos mó ioncaim inchaite ag feirmeoirí, ag conraitheoirí talmhaíochta agus ag oibrithe imirceacha, is cosúil go dtiocfaidh ardú ar líon na n-earraí a úsáidfear (lena n-áirítear tógáil/uasghrádú tithe, ceannach gluaisteán srl) agus go dtiocfaidh ardú, leis, ar an méid ábhar agus ar an bhfuinneamh a úsáidfear agus ar an méid drámhaíola a chruthófar. Is cosúil, leis, go dtiocfaidh ardú éigin ar leibhéal an tráchta mar thoradh ar ardú ar fhostaíocht lasmuigh den bhfeirm, fostaíocht a bheidh éascaithe ag breis oideachais. Tríd is tríd, is féidir a rá go mbeidh dea-thionchar ag Oiliúint agus ag Oideachas ar an gcomhshaol in iomláine fiú agus na tionchair dhiúltacha dheireanacha sin á gcur san áireamh. 8.1.2. Bearta Maolaithe i gcás Droch-Thionchair Shuntasacha Is é atá mar chuspóir ag an mBeart ná leibhéal oideachais a ardú ina gcás siúd a bhíonn i mbun talmhaíochta agus/nó foraoiseachta. I gcás go n-ardaítear an leibhéal feasachta trí oideachas, lena n-áirítear feasacht chomhsaoil, is féidir a rá gur Beart Maolaithe é an Beart féin maidir leis an gcomhshaol a chosaint ó na mion droch-thionchair sin a aithníodh. 8.1.3. Monatóireacht ar Thionchair Chomhshaoil an Bhirt/na mBeart atá Molta Tá na táscairí maidir le monatóireacht a dhéanamh ar na Tionchair Chomhshaoil a eascróidh as feidhmiú an Bhirt/na mBeart leagtha amach thíos. Táscairí

• A mhéid a dhéantar gnéithe Fheasacht Chomhshaoil a thabhairt isteach sa chúrsa/sna cúrsaí oiliúna agus oideachais.

• Leibhéal glactha an spriocghrúpa (lena n-áirítear líonta, próifíl aoise, inscne, méid na feirme agus meascán de ghníomhaíochtaí feirme/foraoise)

• Leibhéal críochnuithe cúrsaí • An fad a mhair an cúrsa/na cúrsaí

- 438 -

D’fhéadfaí aschuir thomhaiste na dtáscairí sin a chomhtháthú go tairbheach le torthaí monatóireachta tháscairí éagsúla caighdeán comhshaoil (bithéagsúlacht, caighdeán uisce srl.) 8.2. Aois-struchtúr sa Talmhaíocht (Scéim Shuiteála d'Fheirmeoirí Óga agus Luathscor ó Fheirmeoireacht) Réasúnaíocht Tá athnuachan leanúnach earnáil na feirmeoireachta in Éirinn mar cheann de na tosaíochtaí i bPolasaí talmhaíochta na hÉireann. Cuideoidh an Scéim seo leo siúd gur spéis leo slí bheatha a bhaint amach san fheirmeoireacht trí chostais atá bainteach lena leithéid a shocrú suas a fhrithaireamh agus soláthróidh an scéim meicníocht le hinfheistíocht a spreagadh ar a leithéid d'fheirmeacha freisin. Tá an Beart seo nasctha go dlúth leis an Scéim um Luath-Scor d'Fheirmeoirí. Cuspóirí Is iad spriocanna na Scéime (i) Aistriú talún a bhaint amach d'fheirmeoirí óga oilte atá níos ábalta tabhairt faoina dúshláin nua atá i ndán don talmhaíocht in Éirinn, (ii) costais a bhíonn ar dhaoine óga nuair a bhíonn siad ag iarraidh iad féin a shocrú suas sa bhfeirmeoireacht a fhrithaireamh (iii) cúnamh a theastaíonn ar a leithéid de ghabháltais a sholáthar. Dá réir sin, is é cuspóir na mbeart seo táirgiúlacht feirme a mhéadú. Sprioc Feirmeoirí idir shean agus óg araon.

Ais 1

ATHBHREITHNIÚ AR NA TIONCHAIR CHOMHSHAOIL DHÓCHÚLA

Aois-Struchtúr sa Talmhaíocht agus Bearta Táirgiúlachta Gan

Suntas/Beagán Suntasach

Cuíosach Suntasach

Suntasach Neamhchinnte

Bithéagsúlacht

+

Daonra + Sláinte an Duine

+

Ainmhithe + Fásra + Ithir + Uisce + Aer + Fachtóirí Aeráide

+

Sócmhainní Ábhartha

+

- 439 -

Oidhreacht Chultúrtha (Seandálaíocht, ailtireacht)

+

Tírdhreach + Tabhair ar Aird: Leirítear tionchair dhearfacha chomhshaoil le +. Tionchair dhiúltacha le (-). Tuairimí maidir leis an maitrís - Aois-struchtúr sa Talmhaíocht agus Bearta Táirgiúlachta Ag glacadh leis go mbainfear amach an phríomh-chuspóir méid a chur ar an líon feirmeoirí óga oilte in ionad feirmoirí níos sine le níos lú scileanna, tá roinnt tionchar comhshaoil a eascraíonn as sin, agus cleachtais talmhaíochta níos éifeachtúla agus níos táirgiúla ag teacht in áit na feirmeoireachta traidisiúnta "lagdhianas" lena mbaineann níos lú ionchuir a d'fheadfadh gur mó an baol a bheadh ann maidir le drochthionchar ar an gcomhshaol. Bá chóir áfach go mbeadh na buntáistí dearfacha céanna ann le pobal feirmeoireachta atá níos óige agus níos oilte agus atáthar a shúil a bhainfidh le Beart maidir le hOiliúint agus le hOideachas i dTalmhaíocht is é sin le rá go bhfuil seans ann go mbeadh níos mó eolais ag feirmeoirí óga oilte ar an gcomhshaol agus go mbeadh na scileanna riachtanacha maidir le bainistiú feirme acu agus an ábáltacht aon tionchair shuntasacha (dhiúltacha) a d'fhéadfadh eascairt as méadú i dtáirgiúlacht feirme a laghdú nó fáil réidh leo. Is fiú a thabhairt ar aird freisin i dtéarmaí tionchair ar an gcomhshaol go gciallaíonn caillteanais chothaitheach, ithirchreimeadh agus truailliú uisce, na caillteanais chéanna sa chóras talmhaíochta. Mar go n-oibríonn a leithéid seo de chaillteanais i gcoinne fíor tháirgiúlacht feirme agus chun cuspóir deiridh an RDP a bhaint amach, ba chóir go n-áireofaí, agus áirítear, na gnéithe seo sna bearta oiliúna agus oideachais. Meastar mar sin ar an iomlán go bhféadfadh tionchar dearfach a bheith ag an mBeart seo ar an gcomhshaol. 8.2.2. Maolú ar Thionchair Shuntasacha Chomhshaoil Níl tionchair shuntasacha ar an gcomhshaol réamh-mheasta mar sin meastar nach bhfuil maolú riachtanach don Bheart seo. 8.2.3. Monatóireacht ar Thionchair Chomhshaoil an Bhirt/na mBeart atá Molta Cé nach bhfuil aon tionchair shuntasacha ar an gcomhshaol réamh-mheasta ón mBeart seo d'fhéadfaidh roinnt monatóireachta a dhéanamh a bheadh úsáideach. Tá na táscairí don mhonatóireacht leagtha amach thíos. Tá gach luach le cur i gcomparáid leis na luachanna "bunlíne" reatha leo go bhféadfar an méid agus an ráta athraithe a mheas. Táscairí:

• Leibhéal aistriúchán feirme • Glacadh le tacaíochtaí airgeadais (méid na tacaíochta airgeadais de réir an

rannpháirtí) • Líon na rannpháirtithe mar chion den spriocghrúpa (ar a n-áirítear líon,

próifíl aoise, inscne, meascán gníomhaíochta feirme/foraoiseachta) • Táirgiúlacht Feirme (aschur feirme agus ioncam de réir an rannpháirtí )

- 440 -

D'féadfaí aschur tomhaiste na dtáscairí seo a chomhtháthú go húsáideach le torthaí monatóireacha na dtáscairí éagsúla fiúntacha comhshaoil (bithéagsúlacht, caighdeán uisce srl.) 8.3. Scéimeanna Feabhsúcháin Feirme Réasúnaíocht Tá deiseanna agus bagairtí suntasacha i ndán do thionscal an agrabhia. Ní mór focas a bheith ar threoshuíomh an mhargaidh agus ar iomaíochas ag gach leibhéal. Ní mór é seo a dhéanamh ar bhealach a chinnteoidh an leibhéal is airde sábháilteachta bia agus leasa comhshaoil agus ainmhithe. Déileálann an beart seo leis an riachtanas d' infheistíocht bhreise chaipitil ag leibhéal feirme. Cuspóirí an Bhirt Beidh ceithre shraith nó fo-bheart ag an mbeart. Feabhsúnchán Ginearálta Feirme Is iad Cuspóirí an fho-bhirt seo (i) a chinntiú go mbeidh earnáil na talmhaochta in Éirinn níos iomaíche agus dírithe ar an margadh; (ii) caighdéain níos airde táirgiúlachta a chur chun cinn ar fheirmeacha in Éirinn; (iii) éagsúlacht gníomhaíochtaí a chur chun cinn ar fheirmeacha in Éirinn, rud a sholathróidh foinsí eile maidir le hioncam talmhaíochta; (iv) caighdeáin níos airde leasa ainmhithe a chur chun cinn agus cosaint a thabhairt do shláinte agus sábháilteacht ar fheirmeacha in Éirinn; agus (v) a chinntiú go mbeidh caighdeáin níos airde chomhshaoil ar fheirmeacha Éireannacha. Gabháltais gortóireachta a nuachóiriú Tá sé i gceist leis an bhfo-bheart seo cuidiú le hearnáil na Gortóireachta (ar a n-áirítear beachaireacht) a fhorbairt trí infheistíocht chaipitil i bplandaí speisialaithe gortóireacht tráchtála a dheonú. Is é cuspóir na scéime seo éagsúlacht a chur cinn i ngíomhaíocht ar an bhfeirm; caighdeán na dtáirgí a fheabhsú; cleachtais neamhdhíobhálacha don chomhshaol a éascú. Cúnamh infheistíochta d'earnáil na bprátaí Tá sé i gceist leis an bhfo-bheart seo cuidiú le hearnáil na bprátaí a fhorbairt. Is é cuspóir na scéime dlús a chur le feabhsúcháin san infrastruchtúr margaíochta agus feabhas a chur ar éifeachtúlacht agus táirgiúlacht earnáil na bprátaí. Bainfear amach é seo trí chúnamh deontais a thabhairt do tháirgeoirí prátaí i dtreo costas caipitil trealamh agus áiseanna maidir le prátaí a tháirgeadh, a stóráil agus a chur ar an margadh. Cúnamh infheistíochta chun an earnáil orgánach a fhorbairt Tá sé i gceist leis an bhfo-bheart seo cuidiú le forbairt na hearnála Orgánach. Is é an cuspóir a chinntiú go mbeidh soláthar rialta de tháirgí orgánacha ar ardchaighdeán chuig an margadh. Tá gneithe den scéim sin do tháirgí orgánacha a chur chun cinn le sonrú faoi Ais 2 agus déileáiltear leis na tionchair chomhshaoil sa Roinn sin (Roinn 9.5). Is iad seo a leanas príomh-eilimintí ábharthachta an chomhshaoil maidir leis an athbhreithniú seo ar na Scéimeanna Feabhsúcháin Feirme:

- 441 -

• Éagsúlú gníomhaíochtaí ar fheirmeacha (gortóireacht, cur phrátaí,

feirmeoireacht orgánach, beachaireacht srl.) • Caighdeáin níos airde sláinte agus sábháilteachta • Leasa ainmhithe feabhsaithe • Feabhsúcha leasa ainmhithe

- 442 -

8.3.1. Measúnú ar Thionchair Shuntasacha Dhóchúla

Ais 1 ATHBHREITHNIÚ AR NA TIONCHAIR CHOMHSHAOIL A

d'FHÉADFADH A BHEITH ANN Bearta Feabhsúcháin Feirme

Níl/Beagán Suntasach

Cuíosach Suntasach

Suntasach Neamhchinnte

Bithéagsúlacht

+

Daonra + Sláinte an Duine

+

Ainmhithe + Fásra + Ithir + Uisce + Aer + Fachtóirí Aeráide

+

Sóchmhainní Ábhartha

+

Oidhreacht Chultúrtha (Seandálaíocht, ailtireacht)

+

Tírdhreach + Tabhair ar Aird: Leirítear tionchair dhearfacha chomhshaoil le +. Tionchair dhiúltacha le (-). Tuairimí ar an mhaitrís – Bearta Feabhsúcháin Feirme Aithnítear mar phrionsabal ginearálta go dtéann éagsúlacht úsáide i dtalamh talmhaíochta i dtreo éagsúlacht i bhfásra agus in ainmhithe freisin. Is codarsnacht láidir é sin don mheath in éagsúlacht a bhaineann go dlúth le limistéir ina bhfuil réimsí móra tailte comhtheagmhálacha tugtha do mhonoshaothrú mar a léiriodh go mór i bpáirteanna eile den domhan. Is é téama lárnach na mBeart Feabhsúcháin Feirme éagsúlú gníomhaíochtaí feirme a chur chun cinn a dtacaítear leo ar bhealach a chuireann ardchaighdeáin chun cinn maidir le cosaint comhshaoil, sláinte, sábháilteacht agus leas ainmhithe. Tá tionchar freisin ar choinneáil na héagsúlachta in úsáid talún i gcothú agus i gcosaint tírdhreacha fadbhunaithe. D'fhéadfadh tionchair dhearfacha chomhsaoil de thábhacht éagsúla a bheith acu seo ar fad. Cé go bhféadfadh roinnt mionthionchar comhshaoil a bheith bainteach le héilimh ar ardú aonad aschur a thiocfaidh gan amhras le nuachóiriú feirme, meastar go mbeidh siad seo fritháirithe ag tionchair dheafracha atá aitheanta. Tá sé tugtha ar aird freisin go bhfuil an chuid is mó de bhéim na scéimeanna dírithe ar chaighdéan a fheabhsú, ar luach níos airde, agus ar thárigí seachas aschur feirme a mheadú.

- 443 -

Beidh buntáistí "Roinnt Tábhachta" freisin ag baint le "Sócmhainní Ábhartha" a mhéid is go gcuidíonn an Beart le húsáid thairgiúil na talún a chothabháil agus le stop a chur leis an gclaonadh i dteo tréigean na talún. 8.3.2. Maolú ar Thionchair Shuntasacha Chomhshaoil De bharr nach bhfuil tionchair dhiúltacha shuntasacha tuartha ní mheastar go bhfuil bearta maolaithe riachtanach 8.3.3. Monatóireacht ar Thionchair Chomhshaoil an Bhirt/na mBeart Molta De bharr nach bhfuil aon impleachtaí chodarsna d'aon tionchair shuntasacha tuartha, ní mheastar go bhfuil bearta monatóireachta riachtanach. Tá táscairí úsáideacha maidir leis an ráta forbartha i mbaint amach na gcuspóirí tugtha thíos. Táscairí

• Leibhéal tógála na dtacaíochtaí • Patrúin úsáide talún • Aschur tháirgí orgánacha (deimhnithe) • Scrúduithe Cigireachta Tréidliachta (sláinte ainmhithe)

8.4. Bearta a Bhaineann le Foraoiseacht Tá roinnt Beart molta faoi Ais 1 maidir le gníomhaíocht a bhaineann le foraoiseacht a chur chun cinn. Tabhair ar Aird: Tá roinnt Beart gaolmhar d'fhoraoiseacht molta faoi Ais 2 “An Comhshaol agus an Tuath a fheabhsú"- Bearta a Bhaineann le Coillteoireacht ” a bhfuil athabhreithniú déanta orthu faoin roinn sin níos deireanaí sa Tuarascáil seo. Úsáid Seirbhísí Comhairleacha Foraoiseachta Feabhsú Coillearnaí - scéim maidir le tanú, múnlú, bearradh agus aire Ag cur luach breise le Táirgí Foraoiseachta Comhoibriú le táirgí, próisis nua agus mar sin de a fhorbairt Scéim Infrastruchtúr Foraoise (a) Úsáid a bhaint as Seirbhísí Comhairleacha Foraoiseachta Réasúnaíocht: Is feirmeoirí a dhéanann os cionn 90% den phlandáil nua ar fad in Éirinn, agus is beag cúlra atá ag cuid mhaith acu san fhoraoiseacht. Tá gá le gníomhaíochtaí ghairmoiliúna a sholáthar le hoideachas a chur ar úinéirí nua foraoise agus iad a chur ar an eolas le go bhfaighidh siad an t-aschur is fearr ar a gcuid infheistíochta agus le feabhas a chur ar iomaíochas in earnáil na foraoiseachta. Cuspóirí: Cur chun cinn eolais ar bhainistíocht inbhuanaithe foraoiseachta. Tacaíocht a thabhairt do ghníomhaíochtaí ghairmoiliúna agus eolais. Cuideoidh gníomhaíochtaí gairmoiliúna agus eolais le húinéirí foraoise bainistíocht foraoise a chur in oiriúint, a fheabhsú agus a éascú agus feabhas a chur ar fheidhmiú agus iomaíochas iomlán a bhforaoisí.

- 444 -

(b) Feabhsú Coillearnaí, (Tanú, Múnlú, Bearradh agus Aire) Réasúnaíocht: Tá méadú tagtha ar an eastáit phríobháideach foraoise in Éirinn le 15 bliain anuas agus tá leibhéal aibíochta sroichte anois aici go bhfuil oibríochtaí tanaithe agus múnlaithe riachtanach le feabhas a chur ar a luach eacnamaíoch. Méadaíonn tanúchán an táirgeacht iomlán adhmaid inúsáidte thar shaol an bharra agus soláthraíonn sé foinse idirmheánach adhmaid sula leagtar iad don uair dheiridh. Cuspóirí:

• Oibríochataí bearrtha, aire agus tanúchán a mhaoiniú ó bhliain 4 go 15 den timthriall plandála le feabhas a chur ar chaighdeán an bharra agus dá bhrí sin ardú a chur ar a luach eacnamaíoch. Beidh na hoibríochtaí á stiúrú faoi phrionsabail "Bhainistiú Inbhuanaithe Foraoise" agus de réir "Chód Sárchleachtais Foraoise - Éirinn "

• Tacú le hinfheistíocht i dtrealamh do thanúchán agus/nó buainteoireacht de réir mar is cuí.

(c) Ag cur Luach Breise le Táirgí Foraoise Réasúnaíocht:

• Uasmhéadóidh luach breise a chur le táirgí foraoise ag leibhéal an mhicreafhiontair an méid a chuireann foraoiseacht leis an eacnamaíocht áitiúil/réigiúnach.

• Léirigh staidéir a rinneadh le gairid (mar shampla Foresight) an tábhacht atá le nuálaíocht i bhforbairt leanúnach na tuaithe. Tá úsáidí nua do tháirgí foraoise ag teacht chun cinn (duilliúr, olaí planda,

• fuinnimh adhmaid) agus ba cheart iad seo a spreagadh.

Cuspóirí an Bhirt: • Oll Luach Breise ó earnáil na faoraoiseachta a ardú • Nuálaíocht a spreagadh • Tacú le tionscadail fuinnimh adhmaid ar a n-áirítear infheistíocht i

dtrealamh caipitil • Próisis nua agus táirgí nua a fhorbairt taobh istigh d'earnáil na

foraoiseachta. • Bainistiú síolta agus úlloird síolta a fheabhsú.

(d) Comhoibriú le táirgí, próisisí nua agus mar sin de a fhorbairt Réasúnaíocht maidir le hidirghabháil: Tá scóip i dtionscal foraoiseachta na hÉireann d'éifeachtúlacht níos fearr i réimse ar nós an tslabhara soláthair. Tá an tionscal sách roinnte agus chuirfí feabhas ar éifeachtúlacht le comhoibriú níos fearr idir na príomhtháirgoirí agus tionscail iarmhartacha. Cuspóirí:

• Comhthathú ceartingearach níos fearr a chur chun cinn • Éifeachtúlacht a fheabhsú sa slabhra soláthair • Barrfeabhais a chur ar úsáid ICT san earnáil

- 445 -

(e) Scéim Infrastruchtúr Foraoise Réasúnaíocht maidir le hidirghabháil: Iomaíochas i bhforaoisí na hÉirean a fheabhsú. De réir mar atá eastáit na foraoiseachta phríobháidí ag dul in aibíocht, tá tuilleadh infheistíochta ag teastáil le rochtain ar fhoraoisí a fheabhsú ar mhaithe le cuspóirí forbartha/bainistíochta agus curadóireachta. Tá tacaíochtaí in infrastruchtúr ag teastáil chomh maith ar mhaithe le cuspóirí caitheamh aimsire agus áise san áit a bhfuil scóip d'fhorbairt fiontair atá foraois-bhunaithe. I gcás bainistithe bóithre, is iondúil go mbíonn na bóithre seo tógtha roimh an bplandáil, ach ar mhaithe le cuspóirí bhainistiú foraoise, d'fhéadfaí cuid acu a thógál sula ndúntfaí an ceannbhrat. É seo tugtha ar aird, agus de bharr an méid atá tagtha ar an gclúdach foraoise in Éirinn le 15 bliain anuas, tá an gá le tuilleadh infheistíochta in infrastruchtúr na foraoise, ar a n-áirítear bóithre imithe i méid freisin. Tá ceist sláinte i gceist chomh maith fad is a bhaineann sé le tógáil agus feabhsúchán infrastruchtúr foraoise mar go bhfuil bóithre ag teastáil do rochtain trealamh múchta dóiteáin mar atá sna Pleananna Dóiteáin atá sna Pleananna do Bhainistiú Foraoise. Cuspóirí: Maoiniú a sholáthar do thógáil bóithre forbartha/bainistíochta agus bainte agus infrastruchtúir eile (leathan-oscailtí, caschláir, draenacha, tóchair agus droichid) le luach eacnamaíoch na bhforaoisí a fheabhsú, iomaíochas a fheabhsú agus rochtain a sholáthar d'fheithiclí éigeandála. Tá bóithre bainistíochta mar eilimint riachtanach d'oibríochtaí bhainistiú foraoise, agus rochtain á sholáthar acu do threalamh agus do shaothar ar mhaithe le feidhmiú oibríochtaí múnlaithe, tanúchán agus aire. De réir mar a thagann forbairt ar an bplandáil déantar cothabháil ar na bóithre bainistíochta agus dá réir sin críochnaíonn siad suas mar chuid d'infrastruchtúr na mbóithre curadóireachta. Chun tanúchán agus leagan iomlán rathúil bharra foraoise a éascú, tá rochtain do thrucaill adhmaid riachtanach. Braitheann an dlús bóthair do shuíomh ar líon na bhfachtóirí mar thoirt an admhaid atá le baint agus an modh bainte a bheidh in úsáid. Ní mór an t-adhmad a bheith réidh le baint go hiomlán laistigh de 5 bhliana ó thógtar an bhóthar le maoiniú a fháil do bhóthar bainte.

• Chun tacú le forbairt fiontar nua atá foraois-bhunaithe agus atá bunaithe timpeall air chaitheamh aimsire agus áiseanna. Tá sé riachtanach d'fhorbairtí iomlán foraoisí chun na críocha sin, tacaíocht a thabhairt d'infrastruchtúr riachtanach mar sholáthar cumhachta, solas, comharthaí agus seirbhísí sláintíochta.

Is é an toradh iomlán a bheidh ar na Bearta éagsúla seo in earnáil na foraoise ná méid a chur ar an leibhéal faraoise le feabhas comhrathach i gcaighdeán foraoise, i gcaighdéan aschuir agus i luach na foraoise. Is dóigh go n-athróidh sé coimheá reatha de phlandáil fhairsing i n-ithreacha bochta/réigiúin iargúlta i dtreo plandálacha a bheidh bainistithe níos fearr, i ngrúpaí níos scaipithe agus a bheidh suite i dtailte a bhfuil an caighdeán níos fearr iontu. Feabhsóidh an soláthar bóithre rochtana curadóireacht agus bainte freisin. Ar go leor bealaí déanfaidh na Bearta rogha inmharthana den fhoraoiseacht i gcomparáid le modhanna eile úsáide talún (féarach, táirgiú biatais srl.) a bhfuil an cineál ioncaim a ghineann siad ag teacht faoi bhrú leanúnach mar gheall ar go leor cúiseanna mar thoradh ar dhícúpláil, meath ar

- 446 -

thionscal an bhiatais siúcra agus bearta eile mar iad mar thoradh ar chomhaontaithe idirnáisiúnta/domhanda ar léirscaoileadh trádála. Measúnú ar Thionchair Shuntasacha Dhóchúla Tá dlúthchosúlachtaí idir na Bearta éagsúla foraoise i dtéarmaí a dtionchar comhshaoil iomlán. Dá bhrí sin, tá an Mhaitrís mar a léirítear thíos bunaithe air an athbhreithniú tosaigh ar na tionchair shuntasacha chomhshaoil is dócha a bheidh ann do gach aon cheann de na Bearta sin ag baint úsáide as maitrísí athbhreithnithe cosúil leo. Rinneadh comhiomlánú ar na torthaí ansin leis an tábhacht iomlán chomhshaoil a thabhairt do gach aon pharaiméadar comhshaoil.

- 447 -

Ais 1 ATHBHREITHNIÚ AR NA TIONCHAIR CHOMHSHAOIL DHÓCHÚLA

Bearta a Bhaineann le Foraoiseacht Níl/Beagán

Suntasach Cuíosach Suntasach

Suntasach Neamhchinnte

Bithéagsúlacht

+

Daonra +

Sláinte an Duine

+

Ainmhithe + Fásra + Ithir + Uisce (-) Aer + Fachtóirí Aeráide

+

Sóchmhainní Ábhartha

+

Oidhreacht Chultúrtha (Seandálaíocht, ailtireacht)

(-)

Tírdhreach + Tabhair ar Aird: Leirítear tionchair dhearfacha chomhshaoil le +. Tionchair dhiúltacha le (-). Tuairimí maidir leis an Mhaitrís – Bearta a bhaineann le Foraoiseacht Tá tionchair na n-athruithe seo ar an gcomhshaoil dearfach go príomha agus áirítear iad seo a leanas leo: Ba é an gnás a bhí ann san am a caitheadh limistéir fharsinge d'aon speiceas amháin a chur agus bíonn impleachtaí dochracha acu ar an mbithéagsúlacht go minic. Spreagadh na bithéagsúlachta a bheidh mar thoradh ar an athrú i dtreo plandála níos scaipthe, bainistithe níos fearr agus is deis é do ghnáthóg fhásra agus ainmhithe níos éagsúla a chruthú ag imeall foraoisí. Beidh baint amach an toraidh seo ag brath ar sholáthar mheascán speicis crainn, den méid plandálacha, réithithe oscailte srl. Bá chóir go dtabharfadh na tacaíochtaí oiliúna agus oideachais atá molta faoi go leor de na Bearta cúnamh maith leis seo a bhaint amach. Tá cothabháil na bpobal i gceantair thuaithe, ag an leibhéal plandála, mar aon le húsáid níos faide ar aghaidh sa phróiseáil, mar tháirgeadh raontáirgí adhmaid (a d'fhéadfaí a dhéanamh go háitiúil) lena n-áirítear táirgí fuinnimh adhmaid (táirgeadh millíní adhmaid) agus leanfadh táirgeadh na milliní as tanúchán foraoise, mar thionchair dhearfacha eile. Gné eile a bhaineann le pobail a choinnéail sna ceantair thuaithe is ea cur chun cinn na turasóireachta inbhuanaithe bunaithe ar chaitheamh aimsire foraoise. Cuideoidh na Bearta dearfacha pobail seo le "teitheadh ón talamh" a

- 448 -

fhrithaireamh atá anois ina ghné dhomhanda agus atá ag dul i méid agus cuideoidh sé cosc a chur ar thréigean na talún. Maidir le "Fachtóirí Aeráide" agus spriocanna Phrótacal Kyoto chun athrú aeráide a mhaolú, tá cur chun cinn coillteoireachta "Roinnt Tábhachtach" mar, ar an gcéad dul síos go mbíonn dé-ocsáid charbóin a tógáil ag an bhforaois a bhíonn ag fás agus ar an dara dul síos go bhfuil cruthú táirgí adhmaid mar thithe frámaí adhmaid agus millíní admhaid in ionad nithe eile neodrach maidir le carbón. Tabharfaidh na Bearta an deis d'éagsúlacht níos mó úsáide talún agus an bhreis bithéagsúlacht a thagann as sin. Beidh an buntáiste seo don bhithéagsúlacht ag brath ar chloí go héifeachtach le Cód ar Shárchleachtais Foraoise (féach Bearta maolaithe thíos). Mar a chéile tá “Oidhreacht Chultúrtha” agus “Tírdhreach” ag brath air chloí le sár-chleachtais. Tá tábhacht ollmhór ag baint le cloí leis an gCód Sárchleachtais Foraoise (féach Bearta maoluithe thíos) i gcás caighdeáin uisce a chosaint mar go bhféadfadh tionchair dhochracha a bheith ann. Is fachtóirí tábhachtacha iad seo a leanas más rud é nach bhfuiltear chun díobháil a dhéanamh do chaighdeán an uisce; spás leordhóthanach ó shruthchúrsaí, cloí go dlúth leis na nithe seo a sheachaint: cur as d'ithir gan ghá, leasú a chur ar an talamh agus aigéa d a bheith ag sileadh as (plandáil bhuaircíneach). Cé go bhfuil baint ag an mBeart freisin le cur chun cinn tháirgeadh táirgí feirme iarmhartacha, meastar gur beag baol a bheidh ann do thionchair dhiúltacha chomhsaoil. Beidh na forbairtí gaolmhara seo ar fad faoi réir athbhreithnithe agus rialaithe (Féach Maolú ar Thionchair Shuntasacha Chomhshaoil thíos). 8.4.2 Maolú ar Thionchair Shuntasacha Chomhshaoil Déantar an phlandáil ar fad in Éirinn de réir an Chóid Sárchleachtais Foraoise - Éirinn agus de réir shraith treoirlínte cleachtais chomhshaoil agus foraoise (a bhaineann le caighdéan uisce, tírdhreach, seandálaíocht, bithéagsúlacht, leasacháin ón spéir agus cosaint foraoise), chomh maith le hobair Sheirbhís Chigireacht na bhForaoisí. Is pacáiste lánpháirthe é an Cód Sárchleachtais Foraoise - Éirinn agus na treoirlínte cleachtais foraoise, do chleachtóirí foraoise a imlíníonn imeachtaí oibríochtúla a chuidíonn leis an gcomhshaoil a chosaint. Tá ról tábhachtach freisin ag baint le heolas a chur ar an tSeirbhís Chomhairleach Foraoiseachta i dtionchair dhiúltacha a mhaolú. Nuair a eascraíonn áiseanna táirgíochta do tháirgeadh táirgí iarmhartacha foraoise beidh siad faoi réir chead forbartha ón údarás áitiúil a mbíonn an fiontar bunaithe ina limistéar riaracháin. Tá conradh ceangailteach sna ceadanna forbartha seo ina bhféadfar coinníollacha atá dírithe ar chosaint an chomhshaoil atá sainiúil don tionscadal a áireamh orthu. Nuair a thagann tionscadail iarmharthacha ar scála mór chun cinn a bhféadfadh tionchair shuntasacha chomhshaoil a bheith acu, bíonn siad faoi Threoir AE 85/337/CEE “ar mheasúnú tionchar thionscadail áirithe pobail agus phríobháideacha ar an gcomhshaoil” (ar a dtugtar an Treoir EIA), agus i bhfeidhmiú Riachachán agus leasuithe Mheasúnú ar Thionchar Comhshaoil foirmiúil agus mionshonraithe ar bhonn tionscadal ar thionscadal.

- 449 -

Monatóireacht ar Thionchair Chomhshaoil an Bhirt/na mBeart atá Molta Is í an tSeirbhís Chigireachta Foraoise is éifeachtaí a dhéanfadh monatóireacht ar thionchair an bhirt seo. Táscairí

• Ráta glactha tacaíochtaí • Patrúin úsáide talún • Caighdéan uisce • Fás i líon/in aschur shábh-mhuillte • Líon ceadanna forbartha d'áiseanna táirgthe a bhaineann le táirgí foraoise

- 450 -

9. AIS 2 AN COMHSHAOL AGUS AN TUATH A FHEABHSÚ Achoimre ar Bhearta Ais 2 Faoin Ais seo, tá Bearta deartha le hacmhainní nádúrtha agus an tírdhreach a chosaint agus a fheabhsú i gceantair thuaithe. Agus é sin á dhéanamh, cuirfidh siad le réimsí tosaíochta an AE maidir le: Bithéagsúlacht agus caomhnú agus forbairt chórais feirmoireachta agus foraoiseachta ardluacha dúlra agus tírdhreacha talmhaíochta traidisiúnta;

• Uisce • Athrú Aeráide

Cuideoidh na Bearta le feidhmiú ghréasán feirmeoireachta agus foraoiseachta Natura 2000, le tiomantas Gotebörg meath na bithéagsúlachta a chúlú faoi 2010, leis na cuspóirí a leagtar síos i dTreoir 2000/60/CE a chruthaíonn creat do ghníomhaíocht Chomhphobail i réimse polasaí uisce (An Chreat-Treoir Uisce) agus le spriocanna Phrótacal Kyoto do mhaolú athrú aeráide. Tá na Bearta atá roghnaithe deartha chun freastal ar chuspóir Ais 2 trí: Úsáid leanúnach talamh talmhaíochta a chinntiú agus dá bhrí sin ag cuidiú le sochaí tuaithe inmharthanach a chothabháil Seirbhísí comhshaoil agus cleachtais feirme atá níos oiriúnaí d'ainmhithe a chur chun cinn. An tírdhreach feirme a chaomhnú Forbairt foraoisí agus coillearnaí nua agus agus cinn atá ann cheanna a spreagadh Treoracha AE - Dúlra, Bithéasgsúlacht agus Caighdéan Uisce a Chosaint Treoir AE maidir le hÉin(79/409/CEE) agus Treoir AE maidir le Gnáthóga (92/43/CEE) Is iad na bearta lárnacha cosanta dúlra agus bithéagsúlachta in Éirinn tailte sonraithe taobh istigh do Ghréasán Natura 2000 a ainmniú mar limistéir chosanta. Is gréasán é Gréasán Natura 2000 de shuímh éiceolaíochta ar fud an Chomhphobail. Tá sé comhdhéanta de limistéir atá aitheanta mar Limistéir Chosanta Speisialta (SPA) agus Limistéir Chaomhantais Speisialta (SAC). Tá SPAnna ainmnithe mar cheantair chosanta agus chaomhnaithe d'éin faoi Threoir an AE maidir le hÉin (79/409/CEE) agus is do chaomhnú ceantair fiadhúlra SACs atá measta a beith tábhachtach i comhthéacs náisiúnta agus Eorpach araon. Roghnaítear na SACs de réir Threoir an AE maidir le Gnáthóga (92/43/CEE) a líostaíonn nach mór gnáthóga agus speicis áirithe a chosaint. Is 11,644km2 é limistéar iomlán na talún agus fionnuisce laistigh den ghréasán Natura in Éirinn: áirítear anseo 2,300km2 de limistéir mhara atá ainmnithe. Baineann an chuid is mó d'ainmniúcháin Natura 2000 in Éirinn le Limistéir Oidhreachta Nádúrtha (NHAnna). Is ainmniúchán náisiúnta é seo agus tá go leor díobh sin ainmnithe faoi Natura 2000. Tá

- 451 -

roinnt suímh NHA nach bhfuil ainmnithe faoi Natura 2000 ach tá siad tábhachtach i gcomhthéacs náisiúnta. (An Roinn Comhshaoil, Oidhreachta agus Rialtais Áitiúil). Creat-Treoir Uisce an AE (WFD) Is í an Treoir AE 2000/60/CE (an Chreat-Treoir Uisce nó an WFD), an phríomh-Threoir do chosaint uisce dromchla agus screamhuisce san Eoraip. Déanann an Treoir uileghabhálach seo iarracht uiscí a chosaint ar bhonn chur chuige “bainistíochta abhanntraí lánpháirtithe”. Dlúthchaidreamh an Ghréasáin Natura 2000 leis an RDP Ní chiallaíonn ainmniú ceantair mar shuíomh i nGréasán Natura 2000 go bhfuil srian á chur ar ghníomhaíochtaí laistigh den suíomh agus an limistéar mórthimpeall air má bhíonn siad seo inbhuanaithe ó thaobh an chomhshaoil agus mura mbíonn aon tionchar acu ar ionracas an cheantair nó ar na gnáthóga nó ar chuspóirí caomhnaithe speicis. Níl sé mar aidhm leis an Dréacht RDP an cleachtas úsáide talún atá ann cheana laistigh de na ceantair ainmnithe a "fhorbairt" (sa ghnáthchiall a bhaineann le cur le táirgeadh, úsáid talún a athrú ) ná a threisiú. Is cuspóir lárnach go maith den Dréacht RDP a chinntiú go bhfuil na ceantair seo á spreagadh go forghníomhach, i gcomhthéacs forbartha tuaithe, cleachtais bhainistíochta talún a chur i bhfeidhm, cleachtais atá ar aon dul lena stádas caomhnaithe dúlra agus a fheabhsóidh an stádas sin in imeacht ama. Bainfear an cuspóir seo amach trí líon Beart faoi Ais 2. Is iad seo a leanas na Bearta a bhaineann go príomha le Caomhnú Dúlra: Scéim Liúntais Chúitimh do Limistéir Mhídheisiúla Scéim Íocaíochtaí Natura 2000 (atá nasctha leis an gCreat-Treoir Uisce) An Scéim um Chaomhnú an Chomhshaoil faoin Tuath (REPS) Talamh Coimíneachta Lasmuigh de Ghréasán Natura 2000 Limistéir Oidhreachta Nádúrtha (NHAnna ) Lasmuigh de Ghréasan Natura 2000 9.1. Scéim Liúntais Chúitimh do Limistéir Mhídheisiúla Réasúnaíocht Déanann liúntais chúitimh iarracht cúiteamh a íoc leis an daoine sin atá ag feirmeoireacht i gceantair thalmhaíochta atá faoin mhíbhuntáiste ionas gur féidir tréigean na talún a sheachaint. Spreagann an scéim liúntais chúitimh úsáid inbhuanaithe talamh talmhaíochta i limistéir mhídheisiúla agus tugann aird ar riachtanais chosanta comhshaoil. Cinntíonn an scéim úsáid leanúnach talamh talmhaíochta agus ar an mbealach sin, cuidíonn sí le cothabháil na tuaithe. Cuspóir Tá baic shuntasacha i ndán d'Fheirmeoirí i Limistéir Mhídheisiúla a thagann as fachtóirí ar nós iargúltacht, topagrafaíocht dheacair agus drochchoinníollacha ithreach. Is iondúil go mbíonn táirgiúlacht feirme níos ísle agus costais maidir le haonaid táirgíochta níos airde acu ná mar a bhíonn ag feirmeoirí i gceantair eile. Gan tacaíocht airgid, d'fhéadfadh

- 452 -

na torthaí ísle sin don fheirmeoireacht a bheith mar bhagairt shuntasach d’inmharthanacht na bpobal feirmeoireachta sin amach anseo. Cuideoidh tacaíocht faoin scéim dá bhrí sin leis na nithe seo a leanas: Úsáid talamh talmhaíochta leanúnach a chinnitú, rud a chuideoidh le sochaí tuaithe inmharthana a chothabháil An tuath a chothabháil Córais feirmeoireachta inbhuanaithe a thugann aird ar leith ar riachtainais chosanta comhshaoil a chothabháil agus a chur chun cinn. 9.2. Íocaíochtaí Natura 2000 agus Íocaíochtaí atá Nasctha leis an WFD Réasúnaíocht madir le hIdirghabháil: Chun cuidiú le suímh Natura 2000 a bhainistiú go héifeachtach, tá tacaíocht d'fheirmeoirí riachtanach le dul i ngleic le míbhuntáistí sainiúla sna ceantair a bhaineann le feidhmiú Threoir 79/409/CEE on gComhairle an 2 Aibreán 1979 ar chaomhnú éin fhiáin agus Treoir 92/43/CEE on gComhairle an 21 Bealtaine 1992 maidir le gnáthóga nádúrtha agus ainmhithe agus fásra fiáine. Réasúnaíocht an Bhirt: Cuidiú le bainistíocht dhearfach chomhshaoil na suíomh saothraithe Natura 2000 agus dhobharcheantair aibhneacha agus Treoir na nÉan, Treoir na nGnáthóg agus an Chreat-Threoir Uisce á bhfeidhmiú. Réimse agus gníomhartha: Ní bheidh íocaíocht ar fáil faoin mBeart seo ach amháin d'fheirmeoirí atá rannpháirteach sa Bheart Agra-Chomhshaoil, an Scéim um Chaomhnú an Chomhshaoil faoin Tuath (REPS) agus tá siad sa bhreis ar an scéim dheireanach (féach REPS thíos chun cur síos níos iomláine a fháil). Ní bheidh feirmeoirí a roghnaíonn gan a bheith rannpháirteach i REPS i dteideal íocaíochtaí faoin mbeart seo ach is féidir leo iarratas an dhéanamh ar Scéim Náisiúnta Státmhaoinithe a fheidhmíonn Seirbhís na bPáirceanna Náisiúnta agus Fiadhúlra de chuid na Roinne Comhshaoil, Oidhreachta agus Rialtais Áitiúil. Beidh ar fheirmeoirí atá rannpháirteach sa bheart agra-comhshaoil ‘REPS’ le talamh talmhaíochta inúsáidte géilleadh don bheart seo. Cuirfear na gníomhartha ar fad a theastaíonn ag leibhéal feirme san áireamh i bplean feirme do thalamh ar fad an ghabháltais ar a n-áireofar Natura 2000 agus bearta Agra-Chomhshaoil araon. Ní mór ionchur comhshaolaithe a bheith i gceist sa ghné ullmhúcháin Natura 2000 den phlean feirme agus déanfar soláthar do na nithe seo a leanas: réimeas stocála caorach agus stoic eile, lena n-áirítear teorainn ar uimhreacha coinníollacha do chaomhnú an tírdhreacha agus fachtóirí comhshaoil eile srianta ar úsáid ionchuir agus scrobarnach agus plandaí gan ghá a rialú

- 453 -

bearta chun limistéir thalún ró-innilte a athuachan coinníollacha sainiúla a bhaineann le saothrú féadfar coinníollacha eile a chur leis an gcomhaontú le riachtanais áirithe chomhshaoil a chlúdach nuair is gá coinníollacha cuí chun na hÉin atá liostaithe i dTreoracha na nÉan agus na nGnáthóg a chosaint Ní mór do rannpháirtithe an Bhirt seo cloí le coinníollacha feirmeoireachta do na ceantair shainiúla sin. Tá coinníollacha feirmeoireachta do na cineálacha sainiúla gnáthóg seo a leanas comhaontaithe agus caithfear cloí leo: coinníollacha do chaomhnú na Boirne bratphortaigh, fraochmhánna agus ardfhéarach limistéir dhumhacha agus mhachairí gainimh Gnáthóg na Traonaigh agus Féaraigh Fhliucha Chaladh na Sionna 9.3. An Scéim um Chaomhnú an Chomhshaoil faoin Tuath Réasúnacht na Idirghabhála Tá ról tábhachtach ag íocaíochtaí agra-chomhshaoil i dtacú le forbairt inbhuanaithe sna ceantair thuaithe agus mar fhreagra ar éileamh na sochaí ar sheirbhísí comhshaoil, éileamh atá ag dul i méid. Ba chóir go spreagfadh an beart seo feirmeoirí chun modhanna táirgthe talmhaíochta, modhanna atá ar aon dul leis an gcomhshaol, an tírdheach agus a chuid gnéithe a chosaint, a fheidhmiú nó leanúint leo. Áirítear gnéithe forghníomhacha sna Bhearta seo ionas gur féidir le feirmeoirí ní amháin an chomhshaoil atá cheana a chomhnú ach í a athbhunú nó a fheabhsú. Tá sé tugtha ar aird freisin gur seoladh próiseas comhchomhairle ag deireadh 2005 do scéim leasaithe REPS mar chuid den Phlean Forbartha Tuaithe 2007-2013. Chanbhasáil an próiseas comhchomhairle sin dearcadh raoin leathan geallsealbhóirí, lena n-áirítear, ní amháin eagraíochtaí feirme ach grúpaí comhshaoil, boird iascaigh, údaráis áitiúla agus go leor eile chomh maith. Tá an próiseas sin ag leanúint ar aghaidh i 2006. Cuspóirí an Bhirt Bealaí úsáide maidir le talamh talmhaíochta a thagann leis an gcomhshaol, bithéagsúlacht, an tírdhreach agus gnéithe a bhaineann leis, athrú aeráide, acmhainní nádúrtha, caighdeán uisce, an t-ithir agus éagsúlacht ghéiniteach, córais feirmeoireachta atá fabhrach don chomhshaoil a chosaint agus a fheabhsú, a chur chun cinn timpeallachtaí feirme ardluacha dúlra atá faoi bhagairt a chaomhnú gnéithe stairiúla ar thalamh talmhaíochta a chothabháil pleanáil comhshaoil a úsáid i gcleachtas feirmeoireachta

• Cosaint i gcoinne tréigean na talún • An gréasán sóisialta a choinneáil i bpobail tuaithe • Athrú chuig caighdeáin maidir le táirgeadh orgánach a chur chun cinn

- 454 -

Tuairisc Achomair ar Bhearta REPS Beart 1 - Plean bainistithe cothaitheach feirme a leanúint atá ullmhaithe do limistéar iomlán na feirme. Beart – Plean bainistíochta cuí féaraigh agus ithreach a ghlacadh do limistéar iomlán na feirme. Beart 3 – Sruthchúrsaí, Réimsí Uisce agus Toibreacha a chothabháil agus a chosaint. Beart 4 - Gnáthóga Fiadhúlra a choinneáil Beart 5 – Teorainneacha Feirme agus Páirceanna a chothabháil. Beart 6 – Srian a chur ar úsáid lotnaidicídí agus leasachán i bhfálta sceach, i locha, i locháin, in aibhneacha, i srutháin agus timpeall orthu. Beart 7 – Gnéithe spéise stairiúla agus/nó seandálaíocht a chosaint. Beart 8 – An chaoi a mbreathnaíonn an Fheirm agus an Clós Feirme a choinneáil agus a fheabhsú Beart 9 – Barraí curaíochta a tháirgeadh a thagann le prionsabail chomhshaoil Beart 10 – Tabhairt faoi oiliúint i gCleachtais Feirme atá Oiriúnach don Chomhshaol Beart 11 – Plean agra-chomhshaoil a ullmhú, monatóireacht a dhéanamh air agus é a thabhairt cothrom le dáta i gcomhar le pleanálaí agus taifid feirme agus comhshaoil a choimeád de réir mar a bhíonn forordaithe ag an Aire Tá roinnt Beart Forlíontach breise agus roinnt Gealltanas Bithéagsúlachta ag teastáil freisin. 9.3.1. Bearta Forlíontacha Beart Forlíontach –Acmhainní Géiniteacha Ainmhithe a Chaomhnú Is é an cuspóir cuidiú le feirmeoirí atá rannpháirteach i REPS ainmhithe feirme a thógáil de phóir áitiúla atá dúchasach don cheantar agus atá i mbaol a bheith caillte, ó thaobh cúrsaí feirmeoireachta de. Beart Forlíontach – Criosanna Bruachánacha Is é an cuspóir atá leis an mbeart seo foscadh a thabhairt do chaineáil aibhneacha agus abhantraí atá nochtaithe an iomarca, bruacha aibhneacha a chobhsú agus cothaithigh a bhíonn á n-iompar i screabhadh de dhroim talún a idircheapadh. Beart Forlíontach – Gnáthóga LINNET (Talamh Infheistithe sa Dúlra, Éicea- Churadóireacht Nádúrtha) Is é an cuspóir atá leis seo, faoiseamh a thabhairt ón gclaonadh atá ann a bhaineann le homaiginiú agus simpliú an tírdhreacha trí tháirgeadh cheapacha gránach ar scála beag a spreagadh, go háirithe i gceantair atá comhdhéanta d’fhéarach den chuid is mó. Beart Forlíontach - Barraí Curadóireachta d’Ionchur Íseal Is é an cuspóir atá leis seo, faoiseamh a thabhairt ón gclaonadh atá ann a bhaineann le homaiginiú agus simpliú an tírdhreacha trí tháirgeadh cheapacha gránach ar scála beag a spreagadh, go háirithe i gceantair atá comhdhéanta d’fhéarach den chuid is mó.

- 455 -

Beart Forlíontach – Éicea-Churadóireacht Is féidir le táirgeadh leanúnach curaíochta ábhar orgánach (carbón) san ithir a laghdú a lagaíonn struchtúr na hithreach agus a d’fhéadfadh cur leis an mbaol a bheadh ann do chreimeadh na hithreach, do rith chun sruthe agus do chaillteanas bhiothra ithreach a bhaineann leis sin. Beart Forlíontach –Nitrigin Orgánach a Allmhairiú Is é an cuspóir struchtúr na hithreach a fheabhsú agus a chosaint agus cur le biothra na hithreach ar fheirmeacha curaíochta trí shaothrú a laghdú agus ábhar orgánach a mhéadú. Cuideoidh sé sin le seachadadh na gcuspóirí a bhaineann le caighdéan uisce trí úsáid leasachán orgánaigh a chur chun cinn mar bhealach chun cloí le riachtanais maidir le cothaithigh barraí. Beart Forlíontach– Fiontair Feirme Thraidisiúnta Tá an claonadh ag imeacht ón -t- a bhaineann le caillteanas bithéagsúlacht timpeall háitribh na feirme. Is é an cuspóir sprioc-gníomhartha a spreagadh timpeall chlós na feirme d’fhiontair bheaga feirme thraidisiúnta agus chun bia dúchasach a tháirgeadh. Úlloird Thraidisiúnta na hÉireann Is é an cuspóir úlloird a athchruthú ina mbeidh crainn torthaí traidisiúnta éagsúla. Meadóidh sé seo bithéagsúlacht an tírdhreacha áitiúil agus soláthróidh sé gnáthóg d'fhiadhúlra ar an bhfeirm. Beart Forlíontach – Féarach Inbhuanaithe Traidisiúnta. Is é an cuspóir cuidiú leis an bPlean Bithéagsúlachta Náisiúnta trí ghnáthóga sainiúla a chothabháil chun fásra agus ainmhithe a chaomhnú agus trí phóir féaraigh atá níos oiriúnaí do thalamh imeallach a fhorordú agus trí fheirmeoireacht a chothabháil ar thailte is mó a thréigfí. Beart Forlíontach – Báinseacha Seamaire Is é an cuspóir cuidiú le caighdeán uisce a sheachadadh trí ghlacadh le hionchorprú seamaire i bhféarach oiriúnach a chur chun cinn le spleáchas ar leasacháin nítrigineach a mhaolú. Beart Forlíontach –Gnáthóg Éin Fhiáine a Chaomhnú Is é an cuspóir struchtúr agus inúsáideacht gnáthóg na suíomh póraithe don traonach a fheabhsú. Beidh baint dhíreach ag Cairde Éanlaith Éireann leis an mbeart forlíontach seo a sheachadadh. Beart Forlíontach – Ceantair Locha Is é atá mar chuspóir leis an mbeart forlíontach seo cuidiú le gníomhartha tras-earnálacha atá dírithe ar chaighdeán uisce a fheabhsú. Beart Forlíontach – Foirgnimh Oidreachta

- 456 -

Is gnéithe tábhachtacha ar an tírdhreach iad foirgnimh thraidisiúnta feirme. Cé go bhfuil sé riachtanach foirgnimh atá ann cheana a chothabháil faoi bheart 8 den scéim ghinearálta níl aon soláthar déanta d'fhoirgnimh a bhfuil tábhacht ailtireachta, stairiúil nó oidhreachta ag baint leo agus a dteastaíonn idirghabháil athchóirithe uathu. Is é atá mar chuspóir leis an mbeart forlíontach seo samplaí príomhúla d’ fhoirgnimh dhúchasacha thraidisiúnta feirme áitiúla a aithint agus a roghnú ar mhaithe lena gcaomhnú agus lena gcoinneáil trí ábhair agus ceardaíocht thraidisiúnta a úsáid. Beidh baint dhíreach ag an gComhairle Oidhreachta leis an mbeart forlíontach seo a sheachadadh. 9.3.2. Coimíní atá lasmuigh de Ghréasán Natura 2000. Tá coinníollacha feirmeoireachta maidir le coimín leagtha amach i gCreat-Phleananna Coimíní. Leagann na pleananna seo amach riocht chomhshaoil na gcoimíní agus an ghníomaíocht chuí talmhaíochta atá riachtanach chun inbhuanaitheacht chomhsaoil a chinntiú ar a n-áirítear an riachtanas an brú fhéaraigh a laghdú, a bhainfear amach trí dhístocáil caorach. Tá thart ar 60% de Choimíní ainmnithe faoi Natura 2000 agus beidh sé sin san áireamh sa Bheart comhlántach Natura 2000 atá beartaithe. Beidh limistéir choimíní nach bhfuil laistigh den ghréasán Natura 2000 faoi réir ag coinníollacha féirmeoireachta comhchosúla.

9.3.3. Limistéir Oidhreachta Nádúrtha (NHAnna) atá lasmuigh de Ghréasán Natura 2000 Is é an Limistéar Oidhreachta Nádúrtha an t-ainmniúchán bunúsach d’fhiadhúlra in Éirinn. Is ainmniúchán náisiúnta é seo agus tá go leor díobh sin ainmnithe faoi Natura 2000. Tá roinnt suímh NHA nach bhfuil ainmnithe faoi Natura 2000 ach tá siad tábhachtach i gcomhthéacs náisiúnta. Oiliúint Is riachtanas tábhachtach de chuid na scéime go soáthrófaí oiliúint i gcórais feirmeoireachta a thagann le dea-chleachtas comhshaoil. Faoin scéim seo, beidh ar fheirmeoirí freastal ar chúrsaí oiliúna ceadaithe. Tá na cúrsaí seo leagtha amach chun na nithe seo a leanas a chur ar fáil d’iarratasóirí nua nó d’iarratasóirí ionchais ar an scéim REPS: Réamheolas maidir leis an scéim agus tuiscint ar cuspóirí agus ar bhearta na scéime Míniú ar riachtanais den sórt sin i gcoitinne agus ar na bearta aonair ina gclúdaítear réimsí mar bhainistiú cothaitheacht, cleachtais feirmeoireachta, taifid a choinneáil, srl. Eolas ginearála ar an scéim mar sheiceálacha ar chomhlíonadh agus forálacha pionóis Oideachas maidir le hiarmhairtí thruailliú talmhaíochta agus chun é sin a sheachaint Tuiscint ar thábhacht agus ar chaomhnú Limistéar Oidhreachta Náisiúnta, suíomh Natura 2000, gnéithe seandálaíochta, gnáthóg fiadhúlra srl, Léiriú phraiticiúil lena mbaineann cuairt a thabhairt ar fheirm thaispeána ceadaithe REPS.

- 457 -

AIS 2 ATHBHREITHNIÚ AR NA TIONCHAIR CHOMHSHAOIL A D'FHÉADFADH A

BHEITH ANN

An Comhshaol agus an Tuath a Fheabhsú (Bearta a Bhaineann go Príomha le Caomhnú an Dúlra)

Níl/Beagán

Suntasach Cuíosach Suntasach

Suntasach Neamhchinnte

Bithéagsúlacht

+

Daonra + Sláinte an Duine

+

Ainmhithe + Fásra + Ithir + Uisce + Aer + Fachtóirí Aeráide

+

Sócmhainní Ábhartha

+

Oidhreacht Chultúrtha (Seandálaíocht, ailtireacht)

+

Tírdhreach + Tabhair ar Aird: Leirítear tionchair dhearfacha chomhshaoil le +. Tionchair dhiúltacha le (-). Tuairimí maidir leis an Maitrís – An Comhshaol agus an Tuath a Fheabhsú (Bearta a Bhaineann go Príomha le Caomhnú an Dúlra) Cuirfidh na Bearta seo go "Suntasach" le caomhnú gnáthóg nádúrtha agus le chaomhnú speiceas fásra agus ainmhithe a chothaíonn na gnáthóga sin, mar atá beartaithe acu a dhéanamh. Mar sin, léiríonn na Bearta sin an ghné is tábhachtaí ar fad den Dréacht RDP mar a bhaineann le cosaint na bithéagsúlachta. Le dóthain acmhainní agus le feidhmiú ba chóir go mbeadh na Bearta seo ar a laghad in ann ráta maolaithe na bithéagsúlachta a stopadh sna ceantair sin agus ag an am céanna féidearthachtaí a sholáthar chun roinnt speiceas atá imithe as Éirinn a thabhairt ar ais and stádas cuid éile a threisiú. Beidh tionchair dhearfacha ag an mBeart seo freisin ar bhithéagsúlacht taobh amuigh de na teorainneacha náisiúnta mar go dtugann sé cosaint do réimse speiceas imirceach agus caomhnaíonn sé gnáthóga na speiceas sin le linn an chuid sin dá saolré in Éirinn. Cuidiú le caomhnú ithreach agus uisce gur féidir le cleachtais talmhaíochta eolacha neamh-dhiana atá faoi threallús ag an gcomhshaol, iad na tionchair "Cuíosach

- 458 -

Suntasacha" a bheidh ag na Bearta. (Déántar soláthar do chinntiú go bhfeidhmítear cleachtais talmhaíochta eolacha trí na gnéithe oiliúna agus comhairle teicniúla ar chuid lárnach de na Bearta iad). Trí na tacaíochtaí airgeadais a sholathraíonn na Bearta seo tá tionchar dearfach aige feisin ar thréigean na talún a laghdú, tírdhreacha atá ann cheana a chosaint agus an daonra áitiúil a cothú taobh istigh agus i ndúiche na gceantair atá i gceist. Trí stop a chur le tréigean na talún cuirtear in aghaidh coilíniú talún ag speicis plandaí neamhdhúcasacha mar ródaideandrón i gceantair fhoraoisithe agus timpeall orthu. Tá soláthar déanta faoin Scéim um Chaomhnú an Chomhshaoil faoin Tuath do chosaint gnéithe atá spéisiúil ó thaobh na stáire nó na seandálaíochta de agus ba chóir go gcuideodh sé sin le tionchar dearfach a bheith aige faoin "Oidhreacht Chultúrtha". Tá na príomh Bhearta Maolaithe maidir leis an toradh fabharach sin a bhaint amach sonraithe thíos. Chun cur síos níos cuimsithí a fháil ba chóir dul i gcomhairle leis an Dréacht RDP. 9.3.4 Bearta Maolaithe i leith Drochthionchar Suntasach Is "Bearta Maolaithe" i ndáirire atá dírithe ar dhrochthionchair ar an gcomhshaol a laghdú a d'fhéadfadh a bheith mar thoradh ar chur chun cinn forbartha tuaithe thar limistéar leathan geografach in Éirinn, gnéithe "forbartha" an RDP i gcomhthéacs limistéar sronrach do chaomhnú gnáthóg agus speiceas atá tugtha ar aird thuas. Tá Bearta Maolaithe Ais 2 maidir le cosaint gnáthóg agus speiceas atá ainmnithe i gcomhair caomhnaithe leagtha amach go mion sa Dréacht RDP, mar achoimre is iad sin:

• Scéim Liúntais Chúitimh Limistéir Mhídheisiúla • Scéim Íocaíochtaí Natura 2000 (atá nasctha leis an gCreat-Treoir Uisce) • An Scéim um Chaomhnú an Chomhshaoil faoin Tuath (REPS) • Talamh Coimíneachta atá Lasmuigh de Ghréasán Natura 2000 • Limistéir Oidhreachta Nádúrtha (NHAnna) atá Lasmuigh de Ghréasán Natura

2000 9.3.5 Monatóireacht ar Thionchair Chomhshaoil an Bhirt/na mBeart atá Molta Baineann na Bearta seo le caomhnú an dúlra i gcomhthéacs úsáide talún. Déantar moltaí faoi mhonatóireacht a dhéanamh ar an ngné seo den Dréacht RDP níos deireanaí sa Tuairisc Comhshaoil seo (Féach Roinn 13 , “Ag monatóireacht Drochthionchair Chomhshaoil an Chláir Mholta ”). Táscairí

• An líon rannpháirtithe REPS (aois, inscne, cinéal agus méid an ghabháltais) • Patrúin úsáide talún • Caighdeán na timpeallachta glactha (aer, uisce, ithir srl) • Bithéagsúlacht • Stádas na suíomh atá ainmnithe i gcomhair caomhnaithe (réimse, treochtaí

"caighdeáin suímh" srl)

- 459 -

9.4. Feirmeoireacht Orgánach Is féidir le feirmeoirí an gabháltas ar fad nó cuid den ghabháltas a athrú go feirmeoireacht orgánach agus is féidir leo páirt a ghlacadh sa bheart seo ar bhunús neamhspléach ó chlár ginearálta REPS .(Féach Roinn 8.3 Na Scéimeanna Feabhsúcháin Feirme- Cúnamh infheistíocha d'fhorbairt na roinne orgánaí) Cuspóir Díriú ar an easnamh teacht ar tháirge orgánach d'ardchaighdéan ar a n-áirítear barraí gráin orgánach an aidhm atá le cur chun cinn na roinne orgánaí. Táthar ag súil go soláthróidh sé sin spreagadh suntasach don earnáil bhia orgánach (i gcomparáid leis an leibhéal reatha de thart ar 1%). Díreofar cúnamh airgeadais ar thionscadail ar an fheirm agus lasmuigh den fheirm araon). Réasúnaíocht Is bia d’ardchaighdeán atá táirgthe chuig chaighdeáin dhéine, dlí-bhunaithe, atá aitheanta go hidirnáisiúnta an bia orgánach. Tugann feirmeoireacht orgánach dearcadh difriúl ar chórais fheirmeoireachta, a chuireann béim láidir ar chleachtais atá neamhdhíobhálach don chomhshaol, le cúram faoi leith do leasa ainmhithe. 9.4.1. Measúnú ar Thionchair Shuntasacha Dhóchúla Tá bainistiú maith ar struchtúr na hithreach, cur amach leasachán nádúrtha agus bearta bitheolaíochta nádúrtha a úsáid le fáil réidh le fiailí, lotnaid feithidí agus galair, riachtanach d'fheirmeoireacht orgánach. Tá buntáistí dearfacha comshaoil sna riachtanais seo i dtéarmaí cosanta caighdeán ithreach agus uisce. Mionghné dhiúltach a d'fhéadfadh a bheith ann áfach, mar atá glactha leis go ginearálta, ná go bhfuil réimse i bhfad níos mó talún ag teastáil leis an leibhéal céanna aschur feirme a tháirgeadh ná mar atá i gcás na dianfheirmeoireachta a bhaineann le húsáid leasacháin bhréige agus lotnaidicídí agus luibhicídí. Tríd is tríd, is treise i bhfad buntáistí na feirmeoireachta órgánaí don chomhshaol, áfach, ná aon mhionghnéithe diúltacha. 9.4.2. Maolú ar Thionchair Shuntasacha ar an gComhshaol Níl aon bhearta maolaithe riachtanach mar nach bhfuiltear ag súil le haon drochthionchair chomhsaoil shuntasacha. Tá sé tugtha ar aird áfach go soláthraíonn na riachtanais chláraithe a bhfuil cur síos orthu faoi Mhonatóireacht thíos, leibhéal breise cosanta in aghaidh dhrochthionchair gan choinne. 9.4.3. Monatóireacht ar Thionchair Chomhshaoil an Bhirt/na mBeart atá Molta Ní mór do rannpháirtithe an bhirt seo ceadúnas a bheith acu arna eisiúint ag ceann de na Comhlachtaí Deimhnithe Orgánaigh, atá molta, a bheith cláraithe mar tháirgeoir orgánach le hAonad Orgánach na Roinne Talmhaíochta agus Bia, cloí le forálacha Rialachán 2092/91 ón gComhairle mar atá leasaithe ar limistéar táirgíochta orgánaigh an ghabháltais agus a bheith faoi réir chigireacht bhliantúil

- 460 -

Táscairí

• An ráta athraithe ar líon na bhfeirmeoirí orgánacha atá cláraithe i gcomparáid le líon "bunlíne" reatha na feirmeoireachta orgánaí.

• Líon na dtáirgeoirí orgánacha atá cláraithe 9.5 An Comhshaol agus an Tuath a Fheabhsú - Bearta a bhaineann le Coillteoireacht Tá roinnt "Beart a Bhaineann le Coillteoireacht molta faoi Ais 2. Is iad sin: An Chéad Choilltiú ar Thalamh Talmhaíochta An Chéad Choilltiú ar Thalamh nach Talamh Talmhaíochta í An Chéad Bhunú Córais Agrafhoraoiseachta ar Thalamh Talamhaíochta Íocaíochtaí Comhshaoil Foraoise Athchóiriú agus Cosaint Coillearnaí Tá measúnú ar shuntasacht chomhsaoil na mBeart éagsúil thíos. Tabhair ar Aird: Tá roinnt "Scéimeanna a bhaineann le Foraoiseacht" beartaithe faoi Ais 1 freisin agus tá measúnú déanta orthu sa roinn sin den Tuarascáil seo. 9.5.1 Céad-Fhoraoisiú Thalamh Talmhaíochta agus Neamhthalmhaíochta Réasúnaíocht: Ta cumhdach foraoise na hÉireann ar an gceann is lú san Eoraip, geall leis, is a rá nach bhfuil ach 10% den talamh ar fad faoi fhoraoisí i gcomórtas le 38% ar meán san Eoraip tríd síos. Ó na 90idí luaithe i leith tá Éire tar éis dul i mbun chláir fhoraoiseachta d’fhonn réimse sochar a thabhairt i gcrích a rachadh chun leasa an phobail i gcoitinne, lena n-áirítear torthaí níos fearr ó thaobh na heacnamaíochta, an chomhshaoil agus na sochaí. Bhí Éire gníomhach riamh anall agus ról ilfheidhmeach na bhforaoisí á chur chun cinn aici. I dtaca leis an méid sin de, d’fhoilsigh an tSeirbhís Fhoraoiseachta straitéis fhadtéarmach Growing for the Future i 1996 a leag amach clár le haghaidh 20,000 heicteár sa bhliain a chur, d’fhonn scála criticiúil a bhaint amach a chuirfeadh earnáil fhoraoiseachta ar fáil a bheadh inbhuanaithe agus dea-fhorbartha i bhfad na haimsire. Ceann de phríomhthairbhí na gcoillte agus na bhforaoisí - gan an t-adhmad a bhac – áineas a bheith ar fáil sna foraoisí féin. Baintear tairbhe agus taitneamh forleathan cheana féin as na foraoisí in Éirinn, áirítear gur bhain 11 milliún cuairteoir leas astu i 2004. D’fhéadfadh fás níos mó a theacht ar an earnáil seo trí nua-fhoraoisí áineasa a thógfaí le sain-chuspóir ar leith agus a mbeadh suíomh straitéiseach acu, a bhunú. Féadfaidh áineas foraoiseachta cur go mór le hioncam, le forbairt, le fostaíocht agus le cúrsaí sláinte faoin tuath. Áirítear gur fiú €38 milliún in aghaidh na bliana na gnéithe fóillíochta agus áineasa a bhaineann le foraoisí na hÉireann. An fhorbairt a dhéanfar ar áiseanna na gcoillearnach a bheidh suite sna sráidbhailte, sna bailte féin agus sna cathracha agus sa dúiche

- 461 -

máguaird, agus an obair fheabhsúchain a dhéanfar orthu mar mhaithe le taitneamh na coitiantachta, cruthóidh siad tairbhí don phobal ó thaobh an chomhshaoil agus na sochaí. Bíonn mórchostais i gceist ar an gcéad ásc nuair a bhítear ag infheistiú san fhoraoiseacht, ráite an stáir mhór fhada a bhíonn ann sula mbíonn aon teacht isteach ar fáil. Lena chois sin, soláthraíonn foraoisí réimse earraí poiblí ach ní thógtar iad sin san áireamh i bhfeidhmiú an mhargaidh. Cheal deontais, is ar éigean a bheadh aon chrainn á gcur sa stát seo.

Cuspóirí na mbeart • Na limistéir faoi fhoraoisí in Éirinn a mhéadú d’fhonn cuidiú leis an athrú

aeráide a mhaolú • Foinse inbhuanaithe adhmaid a sholáthar chun críocha fuinnimh • Bonn inbhuanaithe a chur faoi fhorbairt eacnamaíochta na tuaithe • Cur le líon na bhforaoisí áineasa agus taitneamhachta a thógfar le sain-

chuspóir ar leith • Caighdeán an uisce a fheabhsú trí phlandú bruachánach a dhéanamh • Bithéagsúlacht ghinearálta a chur chun cinn trí ghnáthóga coillearnaí a

sholáthar toisc nach bhfuil go leor den chineál sin i réimse na ngnáthóg cheana féin

Réimse agus gníomhartha: Deontas bunaithe 100% a sholáthar agus préimheanna bliantúla, suas go dtí 20 bliain, do na tograí a cheadóidh an Roinn Talmhaíochta agus Bia agus a chomhlíonfaidh an reachtaíocht náisiúnta agus Eorpach mar aon leis na treoracha comhshaoil agus oibríochtúla. Beidh an scéim ar fáil d’fheirmeoirí ach d’fhéadfadh daoine nach feirmeoirí iad a bheith incháilithe freisin agus tacóidh sí leis na hoibriúcháin seo a leanas:

• Cóiriú na talún • Glanadh luifearnach • Costas meathán • Cur na gcrann • Leasachán • Céad-ghlantachán/sprae • Mapáil • Fálta a thógáil • Claiseanna dóiteáin a thochailt • Foraoisí a phleanáil agus a bhainistiú ar bhonn inbhuanaithe chun críocha

áineasa

Cuirfidh na scéimeanna a mholtar leis an mbeart atá ann cheana féin, trí stoc plandúcháin oiriúnaithe agus feabhsaithe a úsáid, agus trí thacú le barra fuinnimh adhmaid a fhás.

- 462 -

9.5.2 Céadbhunú Córais Agrafhoraoiseachta ar Thalamh Talmhaíochta Réasúnaíocht: Tá poitéinseal nach beag ag mórán d’fheirmeacha na hÉireann chun crainn a chur ar bhealach a chuideoidh go gníomhach le timpeallacht níos fearr a chruthú agus a thiocfaidh go feillbhinn le na cleachtais feirmeoireachta atá i réim cheana féin. Beidh poitéinseal ann, de bharr an bhirt seo, plandúchán den chineál sin a chur chun cinn agus a spreagadh.

Cuspóirí: Tacú le táirgí adhmaid d’ardchaighdeán a chur ar fáil agus tairbhí comhshaoil i gcomhthéacs fheirmeoireacht mheasctha a chruthú. 9.5.3 Scéim Íocaíochtaí um Chomhshaol Foraoiseachta Réasúnaíocht: Tá poitéinseal ann chun díriú ar fheirmeoirí REPS d’fhonn go gcuirfí leis an méid talún faoi chumhdach foraoise a mbeadh tathag suntasach ardfhiúntais inti. Tá poitéinseal eile ann fós chun maoiniú a sholáthar do na húinéirí foraoise go léir ar mian leo cur lena gcoillearnach nó í a chur in oiriúint sa tslí go bhféadfaidís a gcuid ranníocaíochtaí i leith an chomhshaoil agus na bithéagsúlachta a uasmhéadú.

Cuspóirí an bhirt Úinéirí talún a spreagadh chun foraoiseacht a mbeadh tathag ardfhiúntais inti a bhunú agus a chothabháil ar a gcuid talún chomh maith le tacaíocht a thabhairt d’úinéirí foraoise ar mian leo a ngabháltais a fheabhsú nó iad a oiriúnú d’fhonn tairbhí comhshaoil níos fearr a réalú. Gnáthóg le haghaidh fiadhúlra a bhunú/a sholáthar, ar a n-áirítear an chrú-ialtóg bheag, an t-iora rua srl. agus chun foraoiseacht chaomhnaitheach - amhail plandúchán bruachánach- a bhisiú. Réimse agus gníomhartha Préimheanna bliantúla a íoc ar ráta níos airde ná mar a íoctar faoin Scéim Foraoiseachta, mar chúiteamh ar fhoraoiseacht a mbeidh dearadh sonrach aici agus tathag ardfhiúntais inti nó cur leis na foraoisí-fáschoillte atá ann cheana féin ar bhealach a scoitheann na riachtanais comhshaoil atá ann faoi láthair. [Infheistíochtaí breise neamh-tháirgiúla d’úinéirí foraoise chun tairbhí comhshaoil na bhforaoisí a fheabhsú (a sholáthrófar faoi Alt 49), lena n-áirítear na foraoisí a chóiriú mar áis phoiblí]. 9.5.4 Scéim le haghaidh Coillearnacha a Chaomhnú agus a Athchóiriú Réasúnaíocht: Milltear nó scriostar cuid mhaith míle heicteár de na foraoisí in Éirinn gach bliain mar thoradh ar chúinsí nádúrtha amhail tinte, sioc, aicídí, gaothstoitheadh nó creachóireacht. I gcás go ndearnadh an fháschoill a bhainistiú agus a chothabháil i gceart roimh an

- 463 -

teagmhas sin d’áirithe féadfar deontais a thabhairt le haghaidh poitéinseal na foraoise a athchruthú. Déanfaidh sé sin poitéinseal ginearálta na foraoise a athchruthú ar ais. Tá bagairtí nua ag teacht chun cinn mar gheall ar an méadú atá ag teacht ar líon na bhfianna agus na n-ioraí rua. Chun déileáil leis sin tá ar intinn ag an tSeirbhís Foraoiseachta gníomhartha coisctheacha a thabhairt isteach chun an damáiste a d’fhéadfaí a dhéanamh a theorannú, go háirithe i dtaca le creachóireacht. Cuspóirí: An damáiste a rinneadh do na fáschoillte de bharr na gcúinsí thuasluaite a dheisiú trí na heilimintí sin a ndearnadh damáiste dóibh a athchur ach gan aon chúiteamh a thabhairt maidir le caillteanas adhmaid nó incriminte. I dtaca leis na hoibriúcháin athbhunaithe seo, cuirfear na caighdeáin chéanna foraoiseachta, na treoracha maidir leis an gcomhshaol agus na cleachtais is fearr i bhfeidhm dála mar a rinneadh faoin scéim foraoiseachta. Fós féin d’fhéadfadh nach mbeidh aon chall le draenáil, le fálta ná le saothrú i bhfianaise an damáiste a rinneadh. Bunóidh an Scéim seo freisin gníomhartha coisctheacha d’fhonn a chinntiú nach mbeidh thiar ar an bhfáschoill ó thaobh inmharthanacht tráchtála de. Áireofar i measc na mbeart sin gníomhartha chun creachóireacht a chosc mar aon le fálta a thógáil chun fianna a chosc. Dála na mBeart a bhaineann le Foraoiseacht, Ais 1, tá cosúlacht dhlúth idir na Bearta éagsúla seo a bhaineann le Foraoiseacht i dtaca leis an tionchar ginearálta a bhíonn acu ar an gcomhshaol. Dá bhrí sin tá an Mhaitrís a chuirtear i láthair anseo thíos bunaithe ar réamh-mheasúnacht a rinneadh ar na tionchair shuntasacha dhóchúla maidir le gach ceann de na Bearta sin agus maitrísí measúnaithe den chineál céanna á n-úsáid. Rinneadh na torthaí a chomhiomlánú ansin chun an tionchar ginearálta réamh-mheasta a ríomh.

- 464 -

AIS 2 MEASÚNÚ AR NA TIONCHAIR A D’FHÉADFADH A BHEITH AR AN

gCOMHSHAOL An Comhshaol agus an Tuath a Fheabhsú

Bearta a bhaineann le Coillteoireacht Níl/Beagán

Suntasach Cuíosach Suntasach

Suntasach Neamhchinnte

Bithéagsúlacht

+

Daonra +

Sláinte an Duine + Ainmhithe

+

Fásra

+

Ithir

+

Uisce

(-)

Aer

+

Gnéithe Aeráide

+

Sócmhainní Ábhartha + Oidhreacht Chultúir (Seandálaíocht, ailtireacht)

+/-

Tírdhreach + Fuinneamh + Tabhair ar Aird: Leirítear tionchair dhearfacha chomhshaoil le +. Tionchair dhiúltacha le (-).

- 465 -

Tuairimí faoin Mhaitrís – Bearta a bhaineann le Coillteoireacht Cloíonn straitéis foraoiseachta na hÉireann le Straitéis Foraoiseachta an Aontais Eorpaigh – COM (1998) 649, mar atá; ‘Bunaíodh Straitéis Foraoiseachta an AE ar an aitheantas go bhfuil ilchineálacht ag roinnt le foraoisí an AE, go bhfuil ról ilfheidhmeach acu agus go bhfuil inbhuanacht ó thaobh na sochaí, na héiceolaíochta agus na heacnamaíochta riachtanach. Mar aon leis na Bearta faoi Ais 1 (Bearta a bhaineann le Foraoiseacht faoi mar a measúnaíodh iad cheana féin sa Tuarascáil seo) tá tionchair chomhshaoil na n-athruithe a chuireann na Bearta seo rompu a bhaint amach ag teacht le tionchar inmhianta na Straitéise Fhoraoiseachta agus tríd ís tríd d’fhéadfaí a áiteamh go mbeidh tionchar dearfach suntasach acu i leith an chomhshaoil. Soláthróidh na Bearta an deis chun úsáid talún níos éagsúlaí a chur ar fáil a bhféadfadh bithéagsúlacht níos leithne a eascairt astu i bhfad na haimsire tríd an fhoraoiseacht agus coillearnach leathanduilleach a chur chun cinn. Is iad na Príomhbhearta maidir le cur leis an mbithéagsúlacht ná Scéim Íocaíochtaí Chomhshaoil na bhForaoisí agus Scéim um Athchóiriú agus Chosaint na gCoillearnach. Braithfidh a mbeidh de thairbhe ann don chomhshaol a mhéid a chloífear leis an gCód Sárchleachtais Fhoraoiseachta (Féach Bearta maidir le maolú anseo thíos). Tá poitéinseal nach beag ag foraoisí agus coillearnacha chomh maith - sa mhéid is go bhfuil sócmhainní áineasa sannta dóibh - tairbhí suntasacha a sholáthar ó thaobh stíl mhaireachtála ghníomhach a spreagadh, rud a d’fhéadfadh sláinte níos fearr a chothú i measc an phobail. Faoi mar a bheidh carbón á sceitheadh ag na crainn agus iad ag fás, is áirithe go mbeidh tairbhí ann ó thaobh na haeráide de agus, fós, go mbeidh malairt ábhair á sholáthar don iliomad táirge ar nós frámaí adhmaid i gcomhair tithe agus é sin go léir ar bhealach a bheidh carbón neodrach ó bhonn. Áireofar breosla adhmaid ar aschur na foraoise. Maille le háiteanna eile san Eoraip tá dul chun cinn mór á dhéanamh ag Éirinn i dtaca le hadhmad atá carbón neodrach a úsáid seachas hidreacarbóin a allmhairiú mar fhoinse bhreosla. Cinnteoidh na bearta a bhaineann le deontais fuinnimh agus a cuireadh i bhfeidhm in Éirinn le gairid, mar aon leis an bhfeabhas mór a rinneadh le déanaí i dteicneolaíocht dhóirí adhmaid san earnáil tionsclaíochta agus tithíochta, go mbeidh éileamh ar bhreoslaí adhmad-bhunaithe amach sa todhchaí. Na droch-thionchair is mó a d’fhéadfadh a bheith acu sin, baineann siad le cúrsaí uisce. Tá sé fíorthábhachtach go gcloífí go daingean le dea-chleachtais plandúcháin, mar shampla, crainn a chur achar siar ó chúrsaí uisce d’fhonn sioltachán, suaitheadh ithreach, aigéadú na n-uiscí agus dísciú an scamhaird a sheachaint. Tugtar ar aird áfach go dtugann an Cód Sárchleachtais Fhoraoiseachta aghaidh ar shaincheist chaighdeán an uisce a chosaint ach go háirithe chomh maith le saincheisteanna seandálaíochta a d’fhéadfadh a bheith sa treis. Ta éiginnteacht mhór ann maidir leis na droch-thionchair a d’fhéadfadh a theacht chun cinn sa réimse ‘Oidhreacht Chultúir’, go háirithe i dtaca le ‘Seandálaíocht’. Nuair a bhíonn tailte talmhaíochta á bhforaoisiú is féidir suaitheadh ithreach a tharlú doimhin go maith faoin talamh de bharr préamhacha a bheith ag fás agus iad a bheith á gcartadh

- 466 -

amach nuair a bhíonn an fómhar bainte. (Cé is moite, b’fhéidir, de dhíoga draenála ní hiondúil an ithir a bheith á suaitheadh go doimhin faoin talamh de bharr chleachtais thraidisiúnta thalmhaíochta amhail féarach agus curaíochta.) D’fhéadfadh an baol a bheith ann go suaithfí nó go scriosfaí iarsmaí seandálaíochta atá fós gan taifead ar thailte nach bhfuil aon chumhdach foraoise acu faoi láthair nó nach raibh aon chumdach dúchasach foraoise anallód acu. Siúd is go mba choillearnach dhúchasach leathan formhór mór thír na hÉireann anallód, bhí machairí leathana féaraigh leis ann ar féidir go bhfuil iarsmaí seandálaíochta fós i bhfolach iontu. Beidh baint ar leith ag an tsaincheist seo leis an mBeart Aise ‘Céadbhunú Córais Agrafhoraoiseachta ar Thalamh Talmhaíochta’. 9.6.1. Maolú ar Thionchair Shuntasacha Chomhshaoil De thoradh ar na Bearta atá molta, tá dhá bhunbheartas rialúcháin ann a bhaineann leis an bhforaoiseacht agus a bheidh inniúil ar aon droch-thionchair shuntasacha chomhshaoil a bheadh á nginiúint,a mhaolú go mór. Is iad: ‘an Cód Sárchleachtais Fhoraoiseachta’ agus an Treoir maidir le Tionchair Chomhshaoil a Mheasúnú 85/337/CEE. Cód Sárchleachtais Fhoraoiseachta Cloíonn gach plandú a dhéantar in Éirinn leis an gCód Sárchleachtais Fhoraoiseachta – Éire, agus díolaim treoirlínte i dtaca le cleachtais fhoraoiseachta agus chomhshaoil (a bhaineann le caighdeán an uisce, tírdhreach, seandálaíocht, bithéagsúlacht, baint, leasachán a scaipeadh ón aer agus foraoisí a chosaint), chomh maith le hobair Fhoireann Chigireachta na bhForaoisí. Is pacáiste imeasctha do chleachtóirí foraoiseachta é an Cód Sárchleachtais Fhoraoiseachta –Éire, agus na treoirlínte maidir le cleachtais fhoraoiseachta agus chomhshaoil, treorlínte a imléiríonn nósanna imeachta oibriúcháin a chuideoidh leis an gcomhshaol a chosaint. Tá sé tábhachtach leis go dtiocfaí i dtír ar an eolas atá ag na Seirbhísí Comhairliúcháin Foraoiseachta d’fhonn droch-thionchair a mhaolú. Measúnú ar Thionchair Chomhshaoil (EIA) Éilíonn Treoirlíne 85/337/EEC de chuid an AE -‘maidir le tionchar thograí phoiblí agus phríobháideacha ar leith ar an gcomhshaol a mheasúnú’ (dá ngairtear Treoirlíne EIA freisin), na leasuithe a rinneadh air agus cur i bhfeidhm na Rialúchán in Éirinn go mbeadh forbairtí áirithe - lena n-áirítear cuid díobh a bhaineann le foraoiseacht agus talmhaíocht, (ag Leibhéal an Togra) - faoi réir ag measúnú uileghabhálach chomhshaoil sula dtabharfar aon chead dóibh dul ar aghaidh. Sonraítear na forbairtí áirithe lena mbaineann mar a leanas: Talmhaíocht, Foraoiseolaíocht agus Uisceshaothrú

(a) Tograí maidir le gabháltais faoin tuath a athstruchtúrú ach níos mó ná 100 heicteár a bheith i gceist.

(b) Talamh neamhshaothraithe nó limistéir leathnádúrtha a úsáid chun críocha dianthalmhaíochta ach os cionn 100 heicteár a bheith i gceist.

(c) Tograí bhainistiú uisce le haghaidh talmhaíochta, lena n-áirítear tograí uisciúcháin agus draenáil talún, i gcás go mbeadh níos mó ná 1,000

- 467 -

heicteár uiscecheantair i gceist nó i gcás go mbeadh éifeacht acu ar níos mó ná 50 heicteár de bhogach.

(i) Céadfhoraoisiú i limistéar ina mbeadh níos mó ná 70 heicteár curtha ach an limistéar sin a thógáil as féin nó é a áireamh le limistéar gar dó a bhí curtha ag an iarratasóir nó a bhí curtha ar a shon i rith na trí bliana roimhe sin agus, le haghaidh riachtanais an fho-ailt seo, measfar an limistéar sin a bheith ar dó má bhíonn an pointe is cóngaraí dó i ngiorracht 500 méadar d’aon chuid den limistéar lena bhaineann, cé is moite d’aon limistéar a bheadh curtha roimh 1 Deireadh Fómhair, 1996.

(ii) Foraois ard leathanduilleach a athchur le buaircínigh ach a mbeadh limistéar níos mó ná 10 heicteár i gceist.

(iii) Foraois a bhaint d’fhonn tabhairt faoi chineál eile úsáid talún ach go mbeadh níos mó ná 10 heicteár de choillearnach nádúrtha nó 70 heicteár d’fhoraois bhuaircíneach i gceist. Féadfar EIA a éileamh chomh maith maidir le forbairtí a bhíonn faoi bhun na dtairseach sin a shonraítear, má cheapann an t-údarás ceadúnaithe gurb é is dóichí go mbeidh tionchair shuntasacha ag an bhforbairt ar an gcomhshaol. 9.5.7. Monatóireacht ar Thionchair Chomhshaoil an Bhirt/na mBeart atá Molta Baineann na Bearta seo go príomha le húsáid talún, caighdeán comhshaoil (caighdeán uisce agus bithéagsúlacht) agus is táscairí ábharthachta iad. (Féach Cuid 13, ‘Monatóireacht ar Thionchair Chomhshaoil an Chláir atá Moltar’) Táscairí

• A mhéid a ghlactar le tacaíocht thar thréimhse • Cóimheas acraí leathanduilleacha le ceanna buaircíneacha • Athruithe i bpatrúin úsáid talún • Cumhdach agus caighdeán Coillearnaí/Foraoise • Patrúin Úsáide le haghaidh Áineasa • Caighdeán an Uisce • Bithéagsulacht

- 468 -

9.6. Leas Ainmhithe, Scéim le haghaidh Tréada Diúil a Thaifead agus a Thógáil Réasúnaíocht maidir le hidirghabháil Ba chóir an tábhacht a bhaineann le tréada diúil in eacnamaíocht na tuaithe in Éirinn agus in earnáil an eallaigh, a thabhairt ar aird. Tá ról an-thábhachtach acu i dtaca le leas an phobail faoin tuath ó thaobh na sochaí agus na heacnamaíochta de agus go háirithe in áiteanna atá faoi mhíbhuntáiste nádúrtha. Tá gá le caighdeáin maidir le leas ainmhithe sa tréad diúil a fheabhsú suas go dtí an t-am go mbaintear de dhiúl iad agus lena linn, agus caighdeáin an eallaigh mhairteola náisiúnta a fheabhsú trí chéile. Toisc brú géar a bheith ar chorrlaigh táirgeachta, meastar go mb’fhéidir nach dtiocfaidh aon fheabhas inmhianaithe ar chaighdeáin leasa agus tógála mura gcuirtear roinnt dreasachtaí ar fáil. Tiocfaidh feabhas ar tháirgiúlacht agus ar chaighdeáin trí chéile ach a dtiocfaidh feabhas ar chaighdeáin leasa ainmhithe. Mar thoradh air sin, táthar ag déanamh cónasctha idir tacú díreach le leas ainmhithe agus cúnamh a bhaineann leis d’fhonn daoine a spreagadh chun sonraí tógála eallaigh a thaifead – cúram atá fite fuaite freisin le leas ainmhithe –agus d’fhonn na sonraí sin a úsáid chun eallach a thógáil. Cuspóirí: Feirmeoirí a spreagadh chun:

• glacadh le hardchaighdeáin i dtaca le leasa ainmhithe trí thacaíocht a thabhairt d’fheirmeoirí a scoitheann na caighdeáin chuí éigeantacha agus na cleachtais oibre atá i réim ar fheirmeacha faoi láthair maidir le hainmhithe a riaradh

• caighdeáin thógáil eallaigh a fheabhsú trí dhreasachtaí a sholáthar dóibh chun go nglacfaidís páirt sa Chóras le haghaidh Imeachtaí d’Ainmhithe a Thaifead agus chun fiúntas géiniteach stoic shíolraíochta an eallaigh bhaininn a uasghrádú trí thorthaí na sonraí a bhailítear a úsáid

9.6.1. Measúnú ar Thionchair Shuntasacha Dhóchúla Meastar go leanfaidh líon na mbeostoc in Éirinn de bheith ag laghdú toisc an díchúpláil a rinneadh faoin gComhbheartas Talmhaíochta. Éascóidh an bhéim a leagtar ar tháirgeacht níos luachmhaire talmhaíochta de chaighdeán níos airde a sholáthar (agus a bhfuil baint dhlúth ag feabhsúcháin maidir le leasa ainmhithe faoin mBeart seo léi), an méid dul chun cinn a dhéanfar maidir le líon na mbeostoc a laghdú agus an tslí a ghlacfar leis sin. Ó thaobh chaighdeán an uisce agus an aeir de agus dá bharr sin déanfar laghdú tairbheach dá réir ar astuithe meatáin agus amóinia. An tát a bhaintear as sin, mar sin, go mbeidh tairbhí dearfacha (beaga) ann de bharr an Bhirt seo. Ní cheaptar go mbeidh droch-thionchair chomhshaoil ar bith ann. 9.6.2. Maolú ar Thionchair Shuntasacha Chomhshaoil Ní cheaptar go mbeidh aon drochthionchair shuntasacha chomhshaoil ann agus dá bhrí sin ní mheastar go mbeidh gá le maolú a dhéanamh maidir leis an mBeart seo. 9.6.3. Monatóireacht ar Thionchair Chomhshaoil an Bhirt/na mBeart atá Molta Bíodh nach gceaptar go mbeidh tionchair shuntasacha chomhshaoil ar bith ann de bharr an Bhirt seo, d’fhéadfaí monatóireacht úsáideach a dhéanamh. Leagtar amach na táscairí le haghaidh monatóireachta anseo thíos.

- 469 -

Táscairí • Líon na dtréad diúil agus caighdeán na n-aschur • Líon na rannpháirtithe • Cigireachtaí rialta ó na cigirí tréidliachta

- 470 -

10. BEARTA AIS 3 & AIS 4 Achoimre ar Bhearta Ais 2 & Ais 3 An tosaíocht ghinearálta maidir le Bearta Ais 3 & Ais 4 ná gníomhaíocht eacnamaíochta agus phobail a spreagadh i ngach limistéar faoin tuath. Roghnaíodh an réimse gníomhartha maidir leis an tosaíocht sin a sheacadadh d’fhonn tionchar optamach ó thaobh na heacnamaíochta agus na sochaí a thabhairt i gcrích agus comhlántacht inmheánach agus sheachtrach a léiriú ag leibhéal na haise san am céanna. Éagsúlú i dtreo gníomhaíochtaí neamhthalmhaíochta Ceann de na gnéithe is suntasaí faoin bhfeirmeoireacht anois ná an méadú ar líon na bhfeirmeacha nach n-acmhainn dóibh teaghlaigh a chothú a thuilleadh in éagmais aon ioncam breise forlíontach ar an bhfeirm a bheith acu. Ar a shon sin níl ach 3% d’fheirmeoirí na tíre –faoi nó thairis - ag gabháil do chineál éigin gníomhaíochta nach bhfuil aon bhaint aici le feirmeoireacht nó le foraoiseacht. An aidhm is mó atá ag na fordheontais faoin mBeart seo ná an céatadán sin a fheabhsú go mór trí mhalairt deiseanna fostaíochta i seirbhísí agus i ngníomhaíochtaí neamhthalmhaíochta a chruthú ar an bhfeirm. Áirítear orthu sin: turasóireacht a bheidh gníomhaíocht-bhunaithe, iostas féinfhreastail, ealaíona agus ceardaíocht, bia, feirmeacha oscailte, siopaí feirme le haghaidh táirgí/táirgeacht logánta/baile. An sprioc-ghrúpa ná gach gabháltas talmhaíochta Tacaíocht le haghaidh gnólachtaí a chruthú agus a fhorbairt Díreofar ar thacú le forbairt eacnamaíochta a dhéanamh ar acmhainní na tuaithe. Áirítear ar na Fordheontais: spás fiontraíochta tuaithe, cuidiú le tosú/leathnú fiontar, cur le caighdeán agus luach táirgí/táirgeacht áitiúil, gréasáin ghnó/margaíocht chomhchoiteann/brandáil áitiúil. An sprioc-ghrúpa ná gach áitritheoir faoin tuath Gníomhaíochtaí Turasóireachta a Spreagadh D’fhéadfadh inmharthanacht na turasóireachta tuaithe a bheith i mbaol amach anseo de bharr an easpa cothromaíochta ó thaobh líon na dturasóirí ins na réigiúin ar leith. Caithfear fócas an bhirt seo a leathnú amach níos mó d’fhonn gnéithe eile d’áineas na tuaithe a chuimsiú lena n-áirítear riachtanais infrastruchtúir agus sineirge i gcomhar le Straitéis Áineasa na Tuaithe. Is bunghné de chuid an bhirt seo tuiscint ar an gcomhshaol a chothú agus é a chosaint. Áirítear ar na fordheontais infrastruchtúir i dtaca le turasóireacht ghníomhaíocht-bhunaithe a fhorbairt, mar atá, rianta siúlóide, láithreacha le haghaidh aerspóirt, spóirt ar uisce srl. Tacaíocht le haghaidh sainréimse turasóireachta a fhorbairt, mar atá, ginealas, éiceaturasóireacht srl. An sprioc-ghrúpa ná gach áitritheoir faoin tuath

- 471 -

Seirbhísí Bunúsacha don Gheilleagar agus do Mhuintir na Tuaithe

Bíonn baint mhór ag saincheisteanna amhail cáilíocht na beatha - lena n-áirítear fáil a bheith ag daoine ar sheirbhísí mar aon le cúinsí maireachtála – leis an gcinneadh a dhéantar maidir le filleadh ar ais ar an tuath nó aistriú amach go dtí áiteanna faoin tuath chun maireachtaint agus obair iontu. Is féidir aghaidh a thabhairt faoin mbeart seo ar thionscnaimh áirithe i leith cháilíocht na beatha a bheadh dírithe go sonrach ar phobal na tuaithe. An aidhm atá ag an mBeart seo áiseanna cuí fóillíochta agus cultúir a sholáthar don phobal aitiúil agus nach gnách iad a bheith ar fáil. Áirítear ina measc sin fordheontais le haghaidh áiseanna fóillíochta agus taitneamhachta a sholáthar, gníomhaíochtaí cultúir, gréasáin eolais agus pobail srl.

An sprioc-ghrúpa ná gach grúpa pobail tuaithe Sráidbhailte a Fhorbairt agus a Athnuachan

Leathnófar an fócas sin amach d’fhonn na sráidbhailte, na bailte beaga agus an dúiche mháguaird a fheabhsú go háirithe i gcomhthéacs na turasóieachta agus d’fhonn an oidhreacht áitiúil a chaomhnú. Is le haghaidh infrastruchtúr áitiúil a dhéantar ar scála beag agus áiseanna comhshaoil amhail limistéir don phobal , siúlóidí cois abhann, soilsiú sráideanna srl. go príomha iad na tacaíochtaí.

An sprioc-ghrúpa ná gach áitritheoir faoin tuath, ins na sráidbhailte agus sna bailte beaga

An Oidhreacht Tuaithe a Chaomhnú agus a Uasghrádú

An aidhm atá leis an mBeart ná tacú le cur chuige imeasctha i leith an oidhreacht áitiúil a chosaint trí chnuasach níomhartha caomhnaithe a bhaineann le chéile a sholáthar agus a gcuirfeadh réimse tionscnamh leo a mbeadh mar chuspóir acu forbairt a dhéanamh ar rannaíocaíocht eacnamaíochta na hoidhreachta nádúrtha ar bhonn inbhuanaithe. Tacófar leis na gníomhartha sin a chaomhnóidh agus a fhorbróidh an ailtireacht áitiúil, straidisiúin chultúir, gníomhartha pobail a bhfuil mar chuspóir acu limistéir áitiúla a bhfuil suntas nádúrtha ag baint leo a chaomhnú agus a athbhunú, gnéithe agus limistéir ata suntasach ó thaobh an chomhshaoil de, laghdú brúscair, agus gníomhartha malartacha nó fuinnimh in-athnuaite.

An spric-ghrúpa ná pobal na tuaithe

Beart oiliúna agus eolais le haghaidh gníomhaithe eacnamaíochta ag feidhmiú sna réimsí a chuimsítear in ais 3

Beidh oiliúint i scileanna nua agus oiriúnaithe riachtanach do na háitritheoirí agus na pobail go léir faoin tuath d’fhonn Ais 3 a chur i bhfeidhm i gceart.

Is é an aidhm atá leis an mBeart sin, mar sin, ná áitritheoirí agus pobail na tuaithe a chumasú i réimse cuí scileanna agus oiliúna d’fhonn go mbainfear an méid is mó tairbhe

- 472 -

as na tionscnaimh atá ar fáil faoin Ais seo ó thaobh na sochaí agus na heacnamaíochta de. Cuirfear oiliúint agus tacaíocht ar fáil le haghaidh eilimintí ar leith, mar atá: deiseanna solúbtha foghlama do mhná i dteicneolaíocht nua, daoine óga agus grúpaí mionlaigh go speisialta, áiseanna oiliúna a fhorbairt faoin tuath (suite/soghluaiste), cumas na n-áitritheoirí faoin tuath a fhorbairt d’fhonn ICT - lena n-áirítear an t-Idirlíon agus an leathanbhanda - a úsáid chun ríomhsheirbhísí mar aon le feidhmchláir leictreonacha phobail/thráchtála srl. a rochtain.An sprioc-ghrúpa ná gach áitritheoir faoin tuath.

Beart beochana agus scilfhoghlama maidir le straitéis áitiúil forbartha a ullmhú agus a chur i bhfeidhm

An aidhm atá leis an mbeart seo ná struchtúir mhodheolaíochta an Leader a úsáid ón mbun aníos d’fhonn feasacht, tuiscint agus spreagadh a chruthú i measc phobal na tuaithe, d’fhonn a lánpháirtíocht agus a n-ionchur in ullmhú straitéisí forbartha áitiúla a éascú. Áireofar ar na gníomhartha sin: Gníomhartha beochana ag leibhéal an ghrúpa agus an duine aonair chun rannpháirtíocht an phobail a spreagadh i réimse leathan gníomhaíochtaí pobail agus eacnamaíochta, bearta chun acmhainn an phobail a fhorbairt a bheidh dírithe ar ghrúpaí mionlaigh agus pobail d’fhonn spiorad an chaipitil shóisialta agus an fhéinchúnaimh a chothú, tionscnaimh a bheidh dírithe ar phobail atá faoi mhíbhuntáiste geografach nó iad sin nach bhfuil dóthain mais chriticiúil acu chun cur le comhtháthú ná lena gcumas forbartha, agus tionscnaimh chun grúpaí sainleasa nó imeallacha a bheochan chun teacht i dtír ar phoitéinseal uathúil

An spriocghrúpa na grúpaí pobail agus gach saghas páirtnéireachta áitiúil

Straitéisí Forbartha Áitiúla a chur i bhfeidhm Tá grúpaí gníomhaíochta áitiúla tagtha chun cinn anois de thairbhe babhtaí leantacha an chláir Leader agus cur chuige ón mbun aníos, sa tslí go ndéanann Leader straitéis forbartha aitiúil a sheachadadh i ngach ceantar. Chun lánpháirtiú breise i ríomhchlárú a bhaint amach i measc phobal níos leithne faoin tuath agus chun nach ndéanfaí na gníomhartha céanna faoi dhó, ba chóir go gcuirfí modheolaíocht an Leader i bhfeidhm ar ríomhchlárú forbartha tuaithe lárshrutha d’fhonn gach beart faoi ais 3 agus 4 a sheachadadh. An aidhm atá leis an mBeart seo bearta luach-bhreise lánaontaithe a sheachadadh i ngach limistéar faoin tuath trí Ais 3 agus 4. Tograí comharaíochta a bhaineann le haidhmeanna a roghnaíodh faoi phointe (a) (Alt 63 (b) Cláruimhir (EC) 1698/2005) a chur i bhfeidhm Tacófar le comhoibriú idir-limistéir agus tras-náisiúnta faoin mbeart seo. Na tograí sin amháin a thabharfaidh aghaidh ar cheann amháin nó níos mó de na bearta sin in ais 3 a bheidh i dteideal tacaíochta. Cuirfear béim ar leith ar chomhoibriú ag an leibhéal réigiúnach, go háirithe maidir le turasóireacht agus tionscnaimh chomhshaoil a chlúdaíonn go nádúrtha uimhir áirithe limistéar de chuid an Ghrúpa Limistéir Áitiúil

- 473 -

An grúpa gníomhaíochta áitiúil a rith , scileanna a fhoghlaim agus an chríoch a bheochan An aidhm atá leis an mBeart seo ná dóthain acmhainní agus saineolais a chur ar fáil do na Grúpaí Limistéir Áitiúil chun go mbeidís in ann gach beart faoi Ais 3 agus 4 a riaradh go héifeachtach i ngach cuid den chríoch thuaithe. Meastar freisin gur féidir gníomhartha i dtaca le ‘Creimeadh Cósta’ a ghabháil le hais agus é a bheith i gceist na gníomhartha sin a bhunú ar fhreagairt an limistéir áitiúil agus iad a chur in oiriúint chun aghaidh a thabhairt ar shaincheist an chreimthe chósta, ceann ar cheann faoi seach. Is beag an poitéinseal atá ag Bearta Ais 3 agus 4 – agus gan iad ach a bheith ag feidhmiú astu féin - aon tionchair shuntasacha dhóchúla chomhshaoil a thabhairt i gcrích. Má thógtar na Bearta mar chnuasghrúpa, áfach, ní móide ná go mbeidh tionchair chomhshaoil ann agus dá bhrí sin rinneadh measúnú ar thábhacht na dtionchar sin. Tá an Mhaitrís bunaithe ar réamh-mheasúnú ar na tionchair shuntasacha dhóchúla chomhshaoil le haghaidh gach Beart de chuid Ais 3&4 agus maitrísí cosúla á n-úsáid. Rinneadh na torthaí a chomhiomlanú ansin chun an tábhacht ginearálta maidir leis an gcomhshaol a ríomh do gach paraiméadar comhshaoil faoi mar a leirítear anseo thíos iad.

- 474 -

BEARTA AIS 3 ,4

MEASÚNÚ AR NA TIONCHAIR CHOMHSHAOIL A D’FHÉADFADH A

BHEITH ANN

Níl/Beagán

Suntasach Cuíosach Suntasach

Suntasach Neamhchinnte

Bithéagsúlacht +

Daonra

+

Sláinte an Duine

+

Ainmhithe + Fásra + Ithir + Uisce + Aer + Tosca Aeráide + Sócmhainní Ábhartha

+

Oidhreacht Chultúir (Seandálaíocht, ailtireacht)

+

Tírdhreach + Saincheisteanna tráchta lena mbaineann

(-)

Tabhair ar Aird: Leirítear tionchair dhearfacha chomhshaoil le +. Tionchair dhiúltacha le (-).

Tuairimí faoin Mhaitrís An bhunaidhm atá ag na Bearta égsúla ná cur go praiticiúil le pobal inmharthana faoin tuath a chothú agus caighdeán beatha a chothú i dtimpeallacht luachmhar tuaithe. Mar sin cuirfidh Bearta Ais 3 &4 go dearfach le pobal agus sláinte mhaith a chothú. Ina theannta sin féadfar cur le gnéithe mar an timpeallacht thógtha atá anois ann agus an tírdhreach tuaithe agus iad a chothú trí thacú le pobal inmharthana tuaithe a fhorbairt agus a choinneáil. Féadfar, chomh maith, tionchair dhiúltacha chomhshaoil amhail róbhánú na tuaithe agus an caillteanas i sócmhainní ábhartha a leanannn róbhánú dá leithéid, a sheachaint nó a laghdú.

- 475 -

Tá baint dhíreach idir cuid mhaith de na Bearta maidir le timpeallacht ‘nádúrtha’ na tuaithe a fheabhsú, í a chaomhnú agus í a fhorbairt go cúramach (más cuí) chun caighdeán beatha a sholáthar don phobal áitiúil agus chun turasóirí a mhealladh go dtí an ceantar. Is iondúil gur féidir seirbhísí a chur ar fáil go saoráideach do phobal na háite i dtaca le diúscairt dramhaíola, soláthar uisce agus cóireáil múnlaigh agus don rabharta cuairteoirí a bheidh ann dá bharr sin. Ní gá go mbeadh an rud céanna fíor maidir le cúrsaí tráchta de. Sa mheasúnú seo meastar gurb í an fhadhb thráchta an tionchar diúltach comhshaoil is suntasaí- ar bhealach neamhdhíreach- a eascraíonn as moltaí Ais 3&4 agus cuireann roinnt de na haighneachtaí a fuarthas le linn an Tuairisc seo a bheith á cuimsiú an méid sin in iúl. Is léir go bhfuil mórthranglam tráchta ag déanamh ciotaí mór de mhórán bailte le blianta beaga anuas. D’fhéadfadh an fás is an borradh atá ag teacht ar phobail agus ar chúrsaí turasóireachta faoin tuath cur leis an bhfadhb sin go mór. Chun é sin a mhaolú aithnítear go bhféadfaí coimitéireacht fhada a laghdú go mór ach postanna agus infrastruchtúr sóisialta a lonnú go háitiúil. 10.2. Maolú ar Thionchair Shuntasacha Chomhshaoil Ní féidir saincheist na tráchta a réiteach gan dua. D’fhéadfadh fós nach mbeadh mar thoradh ar shaincheist na seachbhóithre, bíodh go dtugann siad faoiseamh áirithe d’áitritheoirí na mbailte tuaithe, ach an fhadhb a leathnú amach i measc phobal tuaithe níos leithne agus is minic dá deasca sin a chaitear feirmeacha a scoilt. Más áil turasóirí a mhealladh go dtí ceantar tuaithe ar leith ar aon chuma, is é is dóichí ná go dtiocfaidh siad i gcarranna agus is áirithe nach mbeidh fonn orthu gabháil thar a gceann scríbe. Chomh maith leis sin ní féidir an tsaincheist sin a réiteach trí chóras taistil poiblí a sholáthar i gceantair thuaithe atá dealaithe amach óna chéile agus ar dóichí nach leanfaidh na seirbhísí sin ar aghaidh ach amháin sa chás go mbíonn fordheontais mhóra acu. Faoi mar a tugadh ar aird sa Tuarascáil ar Staid an Chomhshaoil ón nGníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil “Comhshaol na hÉireann” 2004 – “Is bagairt iad na heaspaí a bhaineann le córais iompair phoiblí agus leis an ngréasán náisiúnta bóithre ar fhorbairt áitiúil agus ar iomaíochas ó thaobh costais.” Tugtar aghaidh go pointe áirithe sa chlárú tuaithe atá ann, tríd an Scéim Pobail Tuaithe (RSS), ar an mbreis tráchta agus an easpa soghluaiseachta atá ann de dheasca iargúltachta. Faoin scéim seo atá maoinithe ar bhonn náisiúnta féadfaidh feirmeoirí de chuid an (RSS) páirt a ghlacadh i dTionscnamh Iompair Tuaithe mar thiománaithe bus i gceantair thuaithe. De bharr an easpa tiománaithe láncháilithe bus a bhfuil am le spáráil acu le haghaidh busanna a thiomáint, is seirbhís laghdaithe a bhíonn ar fáil go minic, dá bhrí sin is féidir le tiománaithe a sholáthraítear faoin RSS cur leis an tseirbhís sin a chuideoidh léi ar shlí bheag. Éilíonn maolú shaincheisteanna tráchta go mbeidh bóithre á dtógáil agus go ndéanfar pleanáil ar bhainistiú tráchta ag leibhéal náisiúnta agus is ar an (NRA) an tÚdarás Náisiúnta Bóithre a leagtar an fhreagracht ghinearálta chuige sin. Tá ról seo na pleanála iompair ceangailte leis an (NSS) Straitéis Náisiúnta Spásúlachta (DELG, 2002) atá mar threoirphlean ag an bhforbairt náisiúnta spásúlachta faoin tuath.

- 476 -

Leanfar de bheith ag cur an NSS i bhfeidhm trí Threoracha Pleanála Réigiúnacha, óir is iad is bun le pleanáil chomhleanúnach ocht nÚdarás Áitiúil in Éirinn i dtaca le húsáid talún agus iompair.

Tá ceangal reachtaíochta ar údaráis áitiúla aird a thabhairt ar na treoirlínte agus a bpleananna forbartha á bhfrámú acu. Beidh na tionchair chomhshaoil a bhaineann le háiseanna turasóireachta éagsúla, foirgnimh áineasa, áitribh ghnólachtaí bheaga srl. faoi réir ag toiliú pleanála sula dtosnófar ar aon tógáil agus de réir mar a riarann an tÚdarás cuí áitiúil i ngach ceantar. Tugann sé seo deis (faoi mar is gnáth) chun breithniúcháin chuí i dtaca le trácht a chur i bhfeidhm faoin toiliú ‘Coinníollacha’ d’fhonn aon drochthionchair a mhaolú.

10.3. Monatóireacht ar Thionchair Chomhshaoil an Bhirt/na mBeart atá Molta Ta réimse leathan Beart le gabháil de láimh faoi Ais 3 &4. Féadfar dul chun cinn agus tionchar a lán acu sin a rianú gan dua agus monatóireacht a dhéanamh orthu trí uimhir áirithe phríomhtháscairí a úsáid. Beart Táscairí Éagsúlú i dtreo gníomhaíochtaí neamhthalmhaíochta

• Glacadh le héagsúlú i bhfordheontais neamhthalmhaíochta

Tacú le cruthú gnó agus forbairt • Méid na dtoiliúchán forbartha a bronnadh • Leibhéal glactha fordheontas

Gníomhaíochtaí turasóireachta a spreagadh • Líon na dturasóirí (Sonraí Fáilte Ireland) • Méid na dtoiliúchán d’áiseanna

turasóireachta Seirbhísí bunúsacha do phobal agus d’eacnamaíocht na tuaithe

• Leibhéal glactha fordheontas • Líon na dtoiliuchán forbartha d’áiseanna

pobail Sráidbhailte a athnua agus a fhorbairt • Líon na dtoiliúchán a bronnadh

• Leibhéal glactha fordheontas Caomhnú agus uasghrádu oidhreacht na tuaithe • Líon na dtoiliúchán a bronnadh

• Leibhéal glactha tacaíochtaí Oiliúint agus beart eolais/Foghlaim scileanna

• Líon na dtionscnamh oiliúna agus leibhéal glactha/rannpháirtíocht

Leader/Grúpaí gníomhaíochta áitiúla • Leibhéal glactha tacaíochtaí Leader Gach Beart le chéile • Leibhéal tráchta i sráidbhailte / i mbailte

faoin tuath 11.Comhionannas a chur chun cinn Bíodh nach ‘Tionchar Comhshaoil’ é agus dá bhrí sin níl sé faoi réir ag Measúnú Comhshaoil, tugtar ar aird fós go bhforáiltear sa Dréacht RDP go gcuirfear Comhionannas Inscne agus uilechuimsitheacht shóisialta chun cinn agus nach ndéanfar aon idirdhealú.

- 477 -

12. ROGHANNA EILE Éilíonn an SEA go mbreithneofar ar na ‘Roghanna’ a bheidh ann i dtaca le Plean, Clár nó eilimintí díobh sa tslí go laghdófar ar na Tionchair Chomhshaoil agus iad á gcur i bhfeidhm nó, neachtar acu, go ndéanfar iad a sheachaint ar fad. Ba chóir go n-aithneofaí ar an gcéad ásc go bhfuil na buneilimintí den Dréacht RDP ‘comhshaol-bhunaithe’ den chuid is mó, sa mhéid go bhfuil siad ag iarraidh cur leis an gcomhshaol –sa chiall is leithne den fhocal - é a fheabhsú agus é a chosaint. Tá mórán de na Bearta atá sa Dréachtphlean, mar atá Scéim Cosanta an Chomhshaoil faoin Tuath, faoin gcló céanna geall leis le roinnt mhaith blianta anuas. Mar thoradh air sin tá de bhuntáiste ag na Bearta a mholtar sa Dréacht seo go raibh aiseolas ar fáil ina dtaobh ó na hiarratais luaithe seo sa tslí go bhfuil an deis anois ann feabhsúcháin chuí a chur isteach má mheastar go bhfuil a leithéid de dhíth air. I gcás go n-eascraíonn drochthionchair chomshaoil nach raibh réamh-mheasta nuair a bhí na Bearta á gceapadh, ba chóir go solathródh an mhonatóireacht a mheastar a dhéanamh le linn é a bheith á chur i bhfeidhm, deis chun freagairt chiallmhar a chruthú. Meastar, tar éis Dréacht an RDP a bhreithniú, go gcabhróidh na Bearta go mór le forbairt tuaithe a chur chun cinn ar bhealach inbhuanaithe ó thaobh na heacnamaíochta agus an chomhshaoil ach an dá cheann acu a thógáil le chéile. Gan an Dréachtphlean a chur i bhfeidhm in aon chor an phríomrogha eile a bheadh ann (tugtar cás an ‘Ná déan tada’ air sin) nó eilimintí substaintiúla de a ligint ar lár ar fad. An chúis imní is mó a bheadh ann in éagmais an Phlean ná an poitéinseal a bheadh ann go rachadh róbhánú ar na feirmeacha agus ar na ceantair máguaird de thoradh ar dhaoine a bheith ag gabháil do ghníomhaíochtaí níos mó ná riamh a thabharfaidh teacht isteach dóibh lasmuigh den fheirmeoireacht toisc tairgeacht agus ioncam na feirmeoireachta traidisiúnta a bheith ag dul i laghad. Is ríléir gurb é is dóichí a bheadh mar thoradh ar chás an ‘Na déan tada’ ná drochtionchair shuntasacha chomhshaoil tríd an réimse iomlán paraiméadar (bithéagsúlacht, daonra, aeráid srl.) 13. MONATÓIREACHT A DHÉANAMH AR THIONCHAIR CHOMHSHAOIL AN CHLÁIR ATÁ MOLTA Toisc chomh mór agus chomh casta is atá an RDP a mholtar tá sé ríthábhachtach go ndéanfar monatóireacht éifeachtach, chuimsitheach ar thionchair chomhshaoil an Chláir de réir mar a théann sé ar aghaidh. Ba chóir mar sin socruithe cuí maidir le monatóireacht a chur ar bun sula dtosaítear ar an RDP a bhfuil glactha chean féin leis, a chur i bhfeidhm. Bíodh go bhfuil tuairimí faoi Mhonatóireacht agus Tháscairí sa Tuarascáil seo i gcuid an mheasúnaithe de gach Ais a mholtar, tá tuilleadh plé déanta anseo thíos ar an mbuneilimint ‘Monatóireacht ar Thionchair Chomhshaoil’ i dtaca le glacadóirí áirithe comhshaoil.

13.1. Monatóireacht ar an Timpeallacht Nádúrtha

- 478 -

Bithéagsúlacht • D’fhéadfadh réimse coistí monatóireachta a dhéanamh ar shonraí

bithéagsúlachta agus iad a fhoinsiú go héifeachtach, lena n-áirítear: • Ionad Taifeadta Náisiúnta Bitheolaíochta (le bunú faoin bPlean Náisiúnta

Bithéagsúlachta– 2002) • Sonraí atá curtha i dtoll a chéile ag na Boird Iascaigh Réigiúnacha ar leith faoi

líon na n-iasc mar aon leis na sonraí sin a bhailíonn an Roinn Cumarsáide, Mara agus Acmhainní Nadúrtha.

• Sonraí maidir le líon na n-iasc a mbeireann grúpaí slatiascaigh áitiúla orthu. Treochtaí bithéagsúlachta i mbeatha éanlaithe agus sonraí suirbhéireachtaí de chuid Birdwatch Ireland á n-úsáid1

Tabhair ar Aird1 Breathnaítear ar na sonraí i dtaca le líon na n-éanlaithe mar bhuntáscaire ar an mbithéagsúlacht ghinearálta sa mhéid is go bhfuil líon na n-éanlaithe, a ndáileadh agus a n-éagsúlacht ag brath go dlúth ar éagsúlacht phlandaí agus inveirteabreach a bheith á gcothabháil mar is cóir. Tá dlúthbhaint acu sin faoi seach ar thalamh a úsáid ar shlí inbhuanaithe.

Caighdeán an Uisce D’fhéadfaí iad seo a leanas a áireamh ar na foinsí sonraí: Suirbhéireachtaí náisiúnta an EPA ar chaighdeán an uisce Monatóireacht ar chomhchodanna de phleananna éigeantacha i dtaca le habhantracha a bhainisitú

Caighdeán an Aeir D’fhéadfaí iad seo a leanas a áireamh ar na foinsí sonraí: Sonraí an EPA i dtaca le monatóireacht a dhéanamh ar chaighdeán an aeir Údaráis áitiúla ar leith Athrú Aeráide D’fhéadfaí a áireamh ar na foinsí sonraí: Dualgais bhainistíocht Ghíomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil na hÉireann de chuid an EPA i leith CO2 (faoina n-áirítear trádáil charbóin). Sonraí Fhuinneamh Inbhuanaithe Éireann i dtaca le glacthacht thionscnamh fhuinnimh inathnuaite.

Ithir

- 479 -

D’fhéadfaí a áireamh ar na foinsí sonraí ( ar chóir iad a nascadh le monatóireacht a dhéanamh ar chaighdeán an uisce):

• Sonraí ó Theagasc maidir le hithir • Úsáid leasachán (díolaíocht bhliantúil leasachán de réir chineáil, is é sin, N, P,

srl.) • Bithicídí (Díolaíocht bhliantúil de réir fheithidicídí, cineál luibhicíde, an usáid

a bhaintear astu/an tslí a úsáidtear iad)

13.2. Monatóireacht a dhéanamh ar Úsáid Talún agus Comhtháthú Sonraí i leith Chaighdeán na Timpeallachta

Tá an iliomad Beart ann faoin Dréacht RDP a bhfuil tionchar acu ar úsáid talún, lena n-áirítear: REPanna, Bearta éagsúla foraoiseachta (foraois leathanduilleach, coillearnach a athchur, plandú buaircíneach srl.) coimín, feirmeoireacht orgánach agus tógáil ainmhithe go háirithe. Is i dtaca le hÚsáid Talún is mó a bhíonn deacrachtaí maidir le monatóireacht. Bíodh go soláthraíonn na táscairí amhail glacthacht fordheontas tomhas áirithe maidir le tionchair, chun a bheith lánéifeachtach maidir leis na tionchair sin a thomhas, tá gá len iad a chomhtháthú le sonraí rialta geograife faoi úsáid talún. Má tá siad chun a bheith inúsáide agus lánéifeachtach agus tionchair chomhshaoil an RDP á mbainistiú, ní mór sonraí faireacháin i leith Úsaid Talún a chomhtháthú leis na sonraí a bhailítear faoi bhitheagsúlacht, uisce, aer agus ithir. An tslí is fearr chun é sin a bhaint amach agus táirgeachtaí inúsaide, intuigthe, cuimsitheacha a chinntiú ná Córas Eolas Geografach (GIS) a úsáid. Féadfaidh an GIS mapáil shonrach a dhéanamh agus mapaí OS/íomháineachas satailíte á n-úsáid mar aon le sonraí ón iliomad foinse agus den iliomad gné a chomhtháthú. Solaoid amháin ná tailte foraoise a mbeadh fordheontais acu agus ar féidir iad a chomhtháthú le sonraí i leith chaighdeán an uisce agus a mhéid a cloíodh leis an bplandú a dhéanamh achar siar ó na cúrsaí uisce, a bhuíochas don íomháineachas sonrach cumsitheach eitleán/satailítí a sholáthraíonn an córas. An túisce a fhothaítear é féadann an GIS ionramháil shuntasach sonraí agus cumais taispeána a sholáthar ar mhodh ar féidir é a thabhairt cothrom le dáta go rialta. Tabhair ar Aird: Mhaoinigh an EPA togra cuimsitheach le gairid maidir le ‘Bainistiú Sonraí agus Córas Eolais Gheograife’ a fhorbairt chun tacú leis an gCreat-Treoir Uisce (WFD) a chur i bhfeidhm in Éirinn chomh maith leis an taighde agus an monatóireacht leanúnach lena mbaineann. Níor mhiste iniúchadh praiticiúil a dhéanamh anois ar an dul chun cinn atá déanta aige faoin tráth seo.

13.3 Monatóireacht- Freagracht agus Bainistiú

- 480 -

Tasc tábhachtach é córas náisiúnta monatóireachta GIS-bhunaithe a fhothú, a chomtháthú agus a bhainistiú go háirithe le haghaidh an RDP (córas a d’fhéadfaí a fhothú ar cibé obair náisiúnta eile a bheadh idir lámha ag an GIS) Ní féidir tionchair chomhshaoil an RDP a mheas i gceart, ná iad a choigeartú de réir mar is gá trí athruithe cuí a dhéanamh, ach amháin nuair a bheidh córas cuimsitheach ar bun. Níl aon chosúlacht ann go mbunófar córas monatóireachta comhtháite ach amháin sa chás go nglacfaidh an Roinn Talmhaíochta agus Bia (tionscnóir an RDP) freagracht iomlán as an ngníomh sin. Tá an iliomad cuideachta seirbhísí san earnáil phríobháideach ar speisialtóirí iad i láimhseáil sonraí GIS-bhunaithe agus ar a shon go bhféadfadh costas ard a bheith ag baint leis ní mór le rá é i gcomhthéacs a gcaitheann an RDP –os cionn €7 billiún – agus i gcomhthéacs a mbeidh de thairbhí suntasacha comhshaoil á réalú. Is ag an tráth seo den Mhonatóireacht is fearr is féidir meas a dhéanamh ar an aiseolas ó na Bearta éagsúla agus a mhéid a cuireadh na meicníochtaí feidhmiúcháin i ngníomh go paiteanta, má déanadh, chomh maith len iad a choigeartú más in é atá de dhíth. Áirítear orthu sin a mhéid a cuireadh sonraí i dtaca le REPS i bhfeidhm agus /nó saincheisteanna eile a bhaineann le hOidhreacht Chultúir srl. a mhúscail DEHLG agus páirtithe leasmhara nach iad. Is áirithe go mbeidh tionchair dhiúltacha chomhshaoil gan choinne ann mar gheall ar bhunús leathan geograife na mBeart a mholtar faoi na ceithre hAis agus a n-ilchineálacht. Mar thoradh air sin agus d’fhonn go mbeadh monatóireacht úsáideach ann, ba chóir go mbeadh na Bearta agus na comhaontuithe idir an Roinn/an Ghníomhaireacht ‘an deontóir’ agus an ‘faighteoir’ solúbtha go leor len iad a oiriúnú sa tslí go bhféadfaidís freagairt go sciobtha d’aon aiseolas leanúnach ón gclár faireacháin comhshaoil. 14. TOSCA EILE Tá tosca eile ann a thagann chun cinn de thoradh ar an measúnú comhshaoil a dhéantar ar an Dréacht RDP. Tá mionléiriú déanta orthu sin anseo thíos agus iad fite isteach i gcuid na Moltaí nuair is cuí. 14.1. Fuinneamh ón Talmhaíocht, ón Fhoraoiseacht agus ón nGaoth Ta tábhacht straitéiseach ag baint le foinsiú a dhéanamh ar fhuinneamh ón talmhaíocht agus ón fhoraoiseacht in Éirinn chomh maith leis an tionchar mór is féidir a bheith aige sin ar an gcomhshaol a fheabhsú i dtaca le ‘Comhaontas Kyoto’ de. Tá an Páipéar Glas a foilsíodh le gairid i leith Úsáid Fuinnimh agus dar teideal ‘I dTreo Thodhchaí Fuinnimh Inbhuanaithe in Éirinn’ Deireadh Fómhair 2006 (An Roinn Cumarsáide, Mara agus Acmhainní Nadúrtha) tiomanta do spriocanna ardaidhmeannacha a sheachadadh maidir le fuinneamh inathnuaite. An sprioc 15% de 1,650 MW agus a bhainfear amach faoi 2010 de réir an Rialtais, atá mar bhun le sprioc 30% a bhaint amach faoi 2020.

- 481 -

Meastar go bhfuil poitéinseal ar leith ag an mbithfhuinneamh agus tabharfaidh an Tascfhórsa Aireachta a bunaíodh le gairid Plean Gníomhaíochta Náisiúnta Bithfhuinnimh chun críche ina ndéanfar targaid optamacha a mheasúnú maidir le téamh bithmhaise, aibhléise agus iompar bithbhreosla a chur abhaile ar an margadh suas go dtí 2020. Forbrófar an plean sin i gcomhthéacs Phlean Gníomhaíochta Bithmhaise an Choimisiúin Eorpaigh Mar thoradh ar an bplean sin is é is dóichí go mbeidh i bhfad níos mó daoine ag cur barra curaíochta i gcomhair bithbhreosla. Cuirtear barra bithbhreosla d’aon ghnó chun malairt gníomhaíochta`ar thailte curadóireachta agus féaraigh a sholáthar murab ionann agus an fhoraoiseacht mar a gcuirtear bithbhreoslaí ar fáil go neamhdhíreach (de bharr tanúcháin agus próiseáil iarmhartach adhmaid ) Is samplaí den bhithbhreosla iad an féar eilifinte (Miscanthus) agus an tsaileog. Nó go mbeidh forbairt níos mó déanta ar na pleananna seo maidir leis an mbithfhuinneamh ní féidir leis an Dréachtphlean aird chuí a thabhairt ar na hathruithe in úsáid na talún a éireoidh astu ná ar na hiarmhairtí comhshaoil (ar dóichí go mbeidh siad dearfa) a thiocfaidh chun cinn dá mbarr gan amhras. Féadfar talamh slán a dhéanamh de go mbeidh an Plean um Bithfhuinneamh faoi réir i bhfad na haimsire ag Measúnú Straitéiseach Comhshaoil ón uair gur ‘Plean nó Clár’ é a leag an rialtas amach a mbeidh léirthionchair shuntasacha chomhshaoil aige. Tá tábhacht chomh maith leis an éifeacht a bheidh ag méid na comhchoda a mholtar den fhuinneamh inathnuaite a bheidh gaothghinnte, bíodh nach mbeidh sé sin chomh suntasach céanna. Is cosúil go gcuirfear leis an méid talamh talmhaíochta a bheidh dlite d’fheirmeacha gaoithe ón uair nach bhfuil ach méid áirithe suíomh amach ón gcósta a oiriúnóidh. 14.2 Bealach isteach chuig Tailte Baineann sciar mór (thart ar €6 billiún faoi Ais 2 den bhuiséad iomlán ar fiú beagán níos mó ná €7 billiún é) de na fordheontais le hilchineálacht an chomhshaoil a fheabhsú,bitheagsúlacht a chosaint, talmhaíocht/foraoiseacht a chur chun cinn ar bhonn níos inbhuanaithe agus ‘Cáilíocht na Beatha’ a fheabhsú amach anseo. An aidhm atá le cuid mhaith den chaiteachas seo cur leis an tírdhreach faoin tír agus an dúlra máguaird agus an sprioc ráite, mar aon le cinn eile, go gcuideofar le cuairteoirí agus le muintir na háite araon chun taitneamh a bhaint as. Níl aon tagairt ar leithligh sa Dréacht RDP don tsaincheist a bhaineann le fáil isteach a bheith ag an bpobal go dtí na sócmhainní comhshaoil sin is a rá go bhfuil siad féin tar éis cuidiú len iad a chur ar bun trí cháin a íoc.

- 482 -

15. MOLTAÍ Ba chóir don Roinn Talmhaíochta agus Bia clár comhtháite cuimsitheach faireacháin comhshaoil a bhunú agus a mhaoirsiú. Thar aon rud eile ba chóir don chlár a bheith bunaithe ar Chóras Eolas Geografach (GIS) sofaisticiúil. Ba chóir go mbeadh na ceithre Bheart agus na comhaontais thacaíochta idir an Roinn/Áisíneacht ‘an deontóir’ agus an ‘faighteoir’ solúbtha go leor le go bhféadfaí iad a chur in oiriúint sa chás go gcaithfí freagairt sciobtha a sholáthar i dtaca le haon aiseolas diúltach ón gclár faireacháin comhshaoil. De bharr na línte ama difriúla a leagtar amach san RDP agus sa Phlean Náisiúnta Gníomhaíochta um Bithfhuinneamh ba cheart aghaidh a thabhairt ar shaincheist an bhithbhreosla ag staid an Bhreithnithe Eatramhaigh den RDP a mholtar. Ba chóir ról na bhfeirmeacha gaoithe a mheas mar le húsáid talún, foinse fostaíochta agus ioncaim áitiúil agus é a chur san áireamh sa Dréacht RDP. Ba chóir aghaidh a thabhairt ar an tsaincheist maidir le fáil isteach a bheith ag an bpobal ar thailte a fuair fordheontais faoi na Bearta lena mbaineann.