1

İş Sistemleri Tasarımı

Yrd. Doç. Dr. Bülent Gümüşhttp://bgumus.etu.edu.tr

Ofis: 138 - Ofis tel: 4261

2

İş tasarımı işin metot ve içeriğinin belirlenmesidir. Cevaplanan sorular ne yapılacak? kim yapacak? nasıl yapılacak? nerede yapılacak?

İnsan merkezli bir yaklaşım; gelişmiş teknolojiye rağmen insanlar hala işletmelerin hayati parçalarıdır.

Amaç; Verimli, güvenli, ve kaliteli bir çalışma ortamı oluşturmak.

İş Tasarımı (Job design)

3

İş Tasarımının Başarısı

Başarılı bir iş tasarımı; Deneyimli ve gerekli altyapıya sahip personel

tarafından yapılmalı Organizasyonun amaçları ile uyumlu Yazılı dokümantasyon tutulmalı Yönetim ve çalışanlar tarafından bu çalışmaların

gerekliliği anlaşılmalı ve onaylanmalı İş tasarımına iki temel yaklaşım

Etkinlik okulu; sistematik ve mantıksal yaklaşım Davranışsal yaklaşım; istek ve ihtiyaçların ön plana

çıkarılması

4

İş tasarımıyla ilgili konular

Ergonomi İşte Uzmanlaşma İş tasarımında davranışsal yaklaşımlar Takımlar Metot Etüdü Hareket Etüdü Çalışma şartları

5

Ergonomi

Aletlerin, makine kontrollerinin, süreçlerin, ve genel olarak çalışma ortamının tasarımında insan faktörünün (yetenek ve vücut ölçüleri itibariyle) göz önüne alınması.

Amaç, iş kaynaklı hastalıkları, kazaları, yaralanmaları, ve gereksiz yorulmaları en aza indirerek verimliliği arttırmak.

6

İşte Uzmanlaşmanın Avantajları

Yönetim için:

1. Eğitim kolaylaşır

2. Yüksek verimlilik

3. Düşük ücret giderleri

İş gücü için:

1. Az eğitim ve yetenek gereksinimi

2. Minimumsorumluluk

3. Az zihinsel çaba ihtiyacı

7

Dezavantajlar

Yönetim için:1. Kaliteye ulaşmayı

sağlamak için motivasyon güçlüğü

2. İşçilerin tatminsizliği, devamsızlıkla sonuçlanabilir, yüksek iş bırakma, zarar verici taktikler, kaliteye daha az özen gösterme

İş gücü için:1. Monoton iş2. Yükselmek için sınırlı

fırsatlar3. İş üzerinde sınırlı

kontrol4. Kendini geliştirmek için

az fırsat

8

İşi daha enteresan yapmak için iş tasarımında davranışsal yaklaşımlar

İş Genişletme Bir işçiye toplam görevin daha fazla bir kısmını vermek (yatay

yükleme) Aynı yetenek ve sorumluluk seviyesi, daha fazla görev.

İş Rotasyonu İşçiler periyodik olarak iş değiştirirler

İş Zenginleştirme Görevlerin koordinasyonu ve planlanması için sorumluluk

arttırma (dikey yükleme) Bu yaklaşımların önemi, iş hayatının kalitesini arttırarak işçi

tatminini sağlamaktır.

9

Motivasyon ve Güven

Motivasyon Verimliliği ve kaliteyi etkiler Bir işçi ücret dışında;

Sosyalleşme Kendini geliştirme Bir şeyler başarmış olma hissi

gibi nedenler için de çalışır. İş tasarımında bunların farkında olmak iş ortamına katkıda bulunur

Güven Verimlilik ve çalışan-yönetim ilişkilerini etkiler Çalışana daha fazla sorumluluk verme, çalışanın yönetimce

istenileni yapması şansını arttırır.

10

Takımlar

Genelde rutin tipte olmayan işler için örneğin müşteri şikayetlerinin araştırılması için takımlar oluşturulur.

Kısa dönemli takımlar Kalitenin iyileştirilmesi, ürün ve hizmet tasarımı, genel problem

çözümü gibi konular için Kendi kendini yönlendirebilen ve uzun dönemli takımlar

Grupların kendi iş süreçlerinde belirli değişiklikler yapabilmesi için yüreklendirilmesi

Daha az yönetici ihtiyacı, süreçlerin geliştirilmesi için takımın daha fazla motive olması

Takımlar daha iyi kalite, daha fazla işçi tatmini, daha az devamsızlık, daha az yeni işçi eğitim maliyetleri demektir.

11

Metot Etüdü

Metot etüdü Bir işin nasıl yapıldığını analiz eder Genelden özele giden bir iş analizi İş mekanının tasarımı ve işçi ve malzemenin

hareketlerini inceler

12

Metot Etüdü

Donanım ve aletlerdeki değişiklikler

Ürün tasarımlarındaki değişiklik veya yeni ürünler

Prosedür veya malzemelerdeki değişiklikler

Diğer faktörler (kazalar, kalite problemleri, gibi)

Metot analizine farlı nedenler ile ihtiyaç

duyulabilir:

13

Metot Etüdü Prosedürü

1. İşin seçimi ve ilgili bilgilerin toplanması

2. Çalışanlarla işin konuşulup onlardan bilgi alınması

3. Kayıtlara geçirme: uygulanmakta olan metoda ilişkin prosedürün ve tüm verilerin kaydedilmesi

4. İşin analiz edilmesi

5. Yeni metotlar geliştir

6. Yeni metotları uygula

7. Gelişmelerin başarıldığından emin olmak için sistemi takip et

14

İşin Seçimi

İncelenecek işin seçimi: Yüksek işgücü içeren Sık tekrarlanan Güvenli olmayan, yorucu, can sıkıcı işler (Unpleasant),

gürültülü Problemli olduğu (kalite, darboğaz) saptanmış işler

15

İşin analiz edilmesi

İşle ilgili ne, neden, nerde, ne zaman, kim sorularının sorulması ve işi yapmanın daha iyi yollarının bulunması. Bunda yardımcı şemalar; Süreç Akış Şeması

Bir ürün veya iş parçası üzerinde gerçekleştirilen tüm faaliyetleri (standart hareketler; işlem, kontrol, taşıma, depolama vb.) gerçekleşme sırasına göre gösteren bir şemadır

16

Süreç Akış Şeması

17

Süreç Akış ŞemasıAz para talep işi

Metodun Detayları

ANALİST D. Kolb

Sayfa1 of 2

Op

eras

yon

T

aşım

a

Ko

ntr

ol

Gec

ikm

eD

epo

lam

a

Bölüm şefi tarafından yapılan istekToplama sepetine koyMuhasebe bölümüne götürülürHesap ve imza kontrolüMali işler müdürü miktarı onaylarVeznedar para miktarını sayarMuhasebe memuru miktarı kaydederAz para zarflanarak mühürlenirPara ilgili bölüme götürülürPara talep eden tarafından kontrol edilirAlındığına dair imza alınırPara kasaya yerleştirilir

18

İşin analiz edilmesi

İş Akış Şeması Sorulan sorular

Neden bekleme yada stoklama var? İşçi hareketleri nasıl azaltılabilir yada elimine edilir? Malzeme taşımları nasıl azaltılabilir? İş ortamının yeniden tasarımı etkinliği arttırabilir mi? Benzer aktiviteler gruplanabilir mi? Gelişmiş bir ekipman faydalı olabilir mi? İşçinin metodu geliştirmek için bir fikri var mı?

İşçi-Makine Şeması Şema, işçinin çalışma süresi ve makinenin işlem süresi

arasındaki boş ve dolu (etkin) zamanları gösterir. İşçi ve makine zamanının daha etkin kullanımının sağlanması amacıyla kullanılır.

19

İşçi-Makine Şeması

20

Hareket Etüdü

Hareket Etüdü, bir işi gerçekleştirmek için yapılan insan hareketleri üzerinde yapılan sistematik çalışma.

Amaç; Gereksiz hareketlerin elimine edilmesi, maksimum etkinlik için en iyi hareket sırasının bulunması (Frank Gilberth, 20. yüzyıl başlangıcı)

21

Hareket Etüdü Teknikleri

Hareket etüdü ilkeleri – hareket etkin işlerin tasarlanmasında rehberlik eder

“Therblig”’lerin Analizi - başlangıç ve bitiş noktaları itibariyle daha alt elemanlara ayrılamayan hareketler

Mikrohareket etüdü – genel yöntemlerle analiz edilmesi güç olan hareketlerin yavaş çekimde veya fotoğraflarla etüt edildiği yöntemdir

Şemalar (SIMO örneğin)

22

Üçe ayrılır (tablo 7.2);- Vücut hareketleriyle ilgili ilkeler - Örnek; iki elle yapılan hareketler simetrik yapılmalı- İş yeri tasarımıyla ilgili ilkeler

- Örnek; Her bir alet ve malzeme için belirlenmiş yerler - Alet ve ekipman tasarımıyla ilgili ilkeler

- Örnek; parçalar bağlantı elemanlarınca yerlerinde tutulmalı (ellerin kullanımı yerine)

Amaçlananlar;10. Gereksiz hareketleri elimine et11. Aktiviteleri birleştir12. Yorulmaları azalt13. İş ortamının düzenini geliştir14. Alet ve donanımların tasarımını iyileştir

Hareket etüdü ilkeleri

23

Therbligs

Therbligs (Gilberth’in tersi): başlangıç ve bitiş noktaları itibariyle daha alt elemanlara ayrılamayan hareketler. Bu hareketler etkili (effective) ve etkisiz (ineffective) olarak ikiye ayrılır. Etkili:

Kavrama (Grasp) Yükü taşıma (Move) Yükü bırakma (Release) Vb.

Etkisiz: Arama (Search) Seçme (Select) Tutma (kavrandıktan sonra, Hold) Yoklama (Inspect) Vb.

Amaç, işi temel elemanlarına ayırıp, etkisiz elemanların elimine edilmesi ya da bu hareketlerin süresinin azaltılması, elemanların birleştirilmesi, veya tekrar sıralanmasıyla işin geliştirilmeye çalışılmasıdır.

24

Hareket etüdü; Simo şeması2 El Süreç Şeması

25

Çalışma Koşulları

Sıcaklık & Nem Havalandırma

Aydınlatma

Renk

26

Çalışma Koşulları

Gürültü & Titreşim

Kazaların SebepleriGüvenlik

İş Araları

27

İşçi etkinliği grafiği (iş araları)

28

Zaman etüdü: Bir işin tamamlanması için gerekli zamanın bulunması (Standart zaman)

Kronometre ile zaman etüdü

Önceki zamanlar

Önceden saptanmış veriler

İş Örneklemesi

Bu zamanlar kapasite planlaması, iş gücü planlaması, iş gücü maliyetinin çıkarılması, çizelgeleme ve teşvik sistemlerinin tasarımında kullanılır

Örnek 1 ve Örnek 2 (sayfa 330-332)

İş ölçümü (Zaman etüdü)

29

Standart zaman

StandartStandart zaman:zaman:

Kalifiye bir işçinin, belirli bir işi verilen metot, alet ve ekipman, hammadde ve iş ortamında, tanımlanmış bir performans düzeyinde yapabilmesi için gerekli zamandır

Gözlenen zaman + performans düzeltmesi = Normal zaman + eklemeler (kişisel İhtiyaçlar için v.b.) = Standart zaman

30

Kronometre ile Zaman Etüdü

Kronometre ile Zaman Etüdü: Standart zamanın belirlenmesi için bir işçi üzerinde birden fazla çevrim boyunca gözlem yapılır.

Zaman etüdünde temel adımlar:1. Etüt yapılacak işi belirle

2. Kaç çevrim boyunca gözlem yapılacağını belirle

3. İşi elemanlarına ayır ve iş elemanlarının zamanını ölç

4. Standart zamanı hesapla

31

Standart Eleman Zamanları

Standart eleman zamanları: Zaman standartları bir firmanın kendi geçmiş verilerinden türetilir.

Standart eleman zamanlarını oluşturma adımları:

1. İşi standart elemanlarını belirlemek için analiz et

2. Geçmiş verileri standart elemanlar için kontrol et

3. Gerekli ise zamanları düzelt

4. Normal zamanı bulmak için eleman zamanlarını topla ve eklemeleri yaparak standart zamanı bul.

32

Önceden Belirlenmiş Zaman Standartları

Önceden belirlenmiş zaman standartları: Yayınlanmış kapsamlı bir araştırma ile belirlenmiş standart eleman zamanlarının kullanması.

Avantajları:1. Kontrollü şartlar altında bir çok işçi üzerinde gerçekleştirilir.2. Analist performans oranını belirlemek zorunda değildir. 3. Operasyon kesintiye uğramaz.4. Standartlar oluşturulabilir.

33

İş Örneklemesi

Bir işçi veya makinenin çeşitli faaliyetlerde harcadığı zamanı ve/veya boş kalma sürelerinin oranlarını tahmin etmeye yardımcı olan bir tekniktir. Örn; Bir makinenin atıl kaldığı zamanların oranı, bir sekreterin çeşitli işlerde harcadığı zamanların oranı.

İş örneklemesi işçi veya makinenin rassal aralıklarla gözlemler yapılmasına dayanır.

İş örneklemesi Aktivitenin zamanının ölçülmesini Aktivite üzerinde sürekli gözlem yapmayı

gerektirmez.

34

Ücretlendirme

Zamana Dayalı Sistem Bir işçinin bir ücret döneminde çalıştığı zamana bağlı

ücretlendirme Hesaplaması kolay Çıktının ölçümü güç işlerde uygun İşçiler genelde tercih ettiği sistem

Çıktıya Dayalı (Teşvik) Sistem Bir işçinin bir ücret döneminde ürettiği çıktıya bağlı ücretlendirme Çıktı arttıkça birim maliyetler düşer İşçiler gayretleriyle daha çok kazanma imkanı elde ederler Hesabı daha karışık, ve daha çok kayıt v.b. türü ekstraların

olduğu bir sistem

35

Teşvik Planının Yapısı

Dikkatlice hazırlanmış

Uygulanması kolay

Tutarlı

Anlaşılması kolay

Adil