İsg tezİ-kobİlerde rİsk analİzİ
TRANSCRIPT
8/3/2019 İSG TEZİ-KOBİLERDE RİSK ANALİZİ
http://slidepdf.com/reader/full/isg-tezi-kobilerde-risk-analizi 1/36
T.C.
HACETTEPE UNivERSiTESi
SAGLIK BiLiMLERi ENSTiTUSU
KUCUK VE ORTA OLCEKLi iSLETMELERDE
RiSK ANALizi UYGULAMASI(DOKUMHANELER ORNEGi)
Gonca SENER
i~Saghgl ProgrannYUKSEK LisANS TEZi
TEZ DANISMANI
Prof. Dr. Nazmi BiLiR
ANKARA
2005
8/3/2019 İSG TEZİ-KOBİLERDE RİSK ANALİZİ
http://slidepdf.com/reader/full/isg-tezi-kobilerde-risk-analizi 2/36
iii
Saghk Bilimleri Enstitiisii Miidiirlugii'ne:
Bu cahsma jurimiz tarafmdan i~Saghgl Programmda Yiiksek Lisans Tezi olarak
kabul edilmistir.
JUr i Baskam: Prof. Dr. Nazmi Bilir
Damsman Hacettepe Universitesi
(irnza)
Uye: Prof. Dr. Uner Colak
Hacettepe Universitesi
(irnza)
Uye: D09. Dr. Songiil Vaizoglu
Hacettepe Universitesi
(irnza)
Uye: D09. Dr. Banu Cakir
Hacettepe Universitesi
(irnza)
Uye: Ogrt. Gor. Dr. Ali Naci Yildiz
Hacettepe Universitesi
(irnza)
ONAY:
Bu tez, Hacettepe Universitesi Lisansiistii Egitim-Ogretim ve Smav Yonetmeligi'nin
ilgili maddeleri uyannca yukandaki jiiri iiyeleri tarafmdan uygun goriilmus ve
Enstitii Yonetim Kurulu karanyla kabul edilmistir.
(irnza)
Prof. Dr. Hakan S. Orer
Enstitii Miidiirii
8/3/2019 İSG TEZİ-KOBİLERDE RİSK ANALİZİ
http://slidepdf.com/reader/full/isg-tezi-kobilerde-risk-analizi 3/36
iv
TESEKKUR
Yazar, bu cahsmanm gerceklesmesine katkilanndan dolayi, asagida adr gecen kisi ve
kuruluslara ictenlikle tesekkiir eder.
Saym Prof. Dr. Nazmi Bilir, tez damsmamm olarak cahsmaya yol gosterici
katkilarda bulunmustur.
KOSGEB Dokiimhane Gelistirme lhtisas Merkezi'nde gorevli Metalurji Miihendisi
Saym Yusuf Ziya Kayir arastirmanm veri toplama asamasma katkida bulunmustur,
Tez cahsmalanm siiresince aile bireylerim anlayis ve sabirla destek olmuslardir.
8/3/2019 İSG TEZİ-KOBİLERDE RİSK ANALİZİ
http://slidepdf.com/reader/full/isg-tezi-kobilerde-risk-analizi 4/36
vii
i<; iNDEKiLER
ONAY SAYFASI
TESEKKOR
OZETABSTRACT
iC;iNDEKiLER
KISALTMALAR DiziNi
SEKiLLER DiziNi
TABLOLAR DiziNi
1. GiRiS
1.1. Amaclar
2. GENEL BiLGiLER
2.1. Risk ve Risk Degerlendirme
2.1.1. Risk Degerlendirme Yontemleri
2.1.2. Risk Degerlendirmesinin Adimlan2.1.3. Risk Degerlendirme Matrisi
2.2. Kiictik ve Orta Olcekli Isletmeler
2.3. Dokum Sektorii ve Dokiim lslemi
2.3 .1. Elde Edilmek istenen Parcanm Modelinin Yapilmasi
2.3.2. Modele Uygun Sekilde Maca ve Kahp Yapilmast
2.3.3. Metalin Ergitilmesi ve Kahp lcine Dokiilmesi
2.3.4. Dokiim Uzerinden Kahp ve Macalann Aynlmasi
2.3.5. Bitmis Dokiim Uzerinden Kahp ve Macalann Aynlmasi
2.3.6. Kaynak, Boya ve Kontrol Islemleri
3. GEREC;VE YONTEM
3.1. Arastirmamn Tipi
3.2. Arastirmanm Evreni
3.3. Omeklem
3.4. Arastirmamn Yontemi
3.5. Arastirmanm Zamam
3.6. Etik Konular ve izinler
3.7. Arastirmamn Kisithhklan
3.8. Arastirmada Kullamlan Tamm ve Kriterler
4.BULGULAR
4.1. Isyerlerine Iliskin Bulgular
4.2. lscilere Iliskin Bulgular
4.3. Cahsma Ortamma Iliskin Bulgular
4.3.1. Kaza Olasihklan
4.3.2. Fiziksel ve Ergonomik Etkenler
4.3.3. Kimyasal Etkenler
4.3.4. Toz
4.4. Oncelikli Riskler
5. TARTISMA
5.1. Cahsma Ortamma Iliskin Bulgulann Tartisilmasi
5.1.1. Kaza Olasihklan Bulgusunun Tartisilmasi
5.1.2. Kimyasal Etkenler Bulgusunun Tartisilmasi
Sayfa
11 1
IV
V
vi
VBix
X
Xl
1
2
3
3
3
711
16
19
21
21
23
31
31
33
35
35
35
35
35
46
46
46
47
50
50
53
54
54
63
69
73
74
84
84
84
86
8/3/2019 İSG TEZİ-KOBİLERDE RİSK ANALİZİ
http://slidepdf.com/reader/full/isg-tezi-kobilerde-risk-analizi 5/36
viii
5.1.3. Fiziksel ve Ergonomik Etkenler Bulgusunun Tartisilmasi
5.1.4. Toz Bulgusunun Tartisilmasi
5.2. Cahsanlara Iliskin Bulgulann Tartistlmasi5.3. Mevzuata Uyum Konusunun Tartisilmasi
6. SONU<; VE ONERiLER
KAYNAKLAR
EKLER
EK 1 Bilgi formu
EK 2 i~9i anket formu
EK 3 Dokiimciiler sanayi sitesi krokisi
EK 4 Ozgecmis
87
88
8891
95
98
8/3/2019 İSG TEZİ-KOBİLERDE RİSK ANALİZİ
http://slidepdf.com/reader/full/isg-tezi-kobilerde-risk-analizi 6/36
v
QZET
Sener, G. Kii~iik ve orta dleekl! Isletmelerde risk analizi uygulamasi
(diikiimhaneler iirnegi). Hacettepe Universitesi Saghk Bilimleri Enstitiisii i~Saghgl Prograrm Yiiksek Lisans Tezi, Ankara, 2005. Bu cahsmada, bir risk
degerlendirmesi yontemi kullanarak, kiictik olcekli dokiimhanelerdeki oncelikli i~
saghgl ve giivenligi sorunlanm belirlemek amaciyla Ankara Dokiimciiler Sanayi
Sitesi'nde yapilan arastirmanm sonuclan sunulmustur. Bir ile dokuz isci cahstiran 30
dokiimhanenin cahsma ortami ile ilgili arastirmaci tarafmdan standart bir Bilgi
Formu doldurulmustur. Aynca bu dokiimhanelerde cahsan 205 iscinin cahsma
hayati profilini cikarmak iizere Isci Anket Formu diizenlenmistir. Elde edilen
verilerden arastirma kapsamma alman dokiimhanelerde 25 temel risk oldugu
belirlenmis ve bu riskler her isyeri icin olusturulan Risk Degerlendirme Tablo'lanna
islenmistir. Sapma Analizi yontemiyle degerlendirilen riskler icin skor hesabi
yapilrms; bu riskler kaza olasihklan, fiziksel ve ergonomik etkenler, kimyasaletkenler ve toz olmak iizere 4 risk grubu altmda toplanmistir. Bu risk gruplannm
isyerlerinde kabul edilmez diizeyde bulunma oranlan karsilastmldigmda; cahsma
ortamma iliskin risklerin oncelik sirasmm kaza olasihklan (%80,0), kimyasal
etkenler (%73,3), toz (%66,7), fiziksel ve ergonomik etkenler (%36,7) seklinde
oldugu belirlenmistir. Bu sonuclara gore, 30 isletmenin hepsinde en az bir risk kabul
edilmez diizeydedir. Arastirma kapsamma ahnan dokilmhanelerde kabul edilmez
diizeyde oldugu belirlenen oncelikli riskler icin onerilen koruyucu onlemler ahnarak,
bu isyerlerinde risk kabul edilebilir diizeye indirilmelidir. lsyerlerinin yapisal
olumsuzluklanndan kaynaklanan risklerin kontrolii icin isyerleri kurulmaya
baslamadan once tum boliimleri is saghgl ve giivenligi kurallanna uygun olarak insa
edilmelidir. Aynca, isyerlerinde i~ saghgi ve guvenligi kosullannm iyilestirmesinihedefleyen oto-kontrol mekanizmasmm kurulmasi saglamak iizere isverenler ve
iscilere risk degerlendirmesinin en temel adimlan ogretilmelidir.
Anahtar Kelimeler: Risk, risk analizi, kiiC;iikolcekli isletme, dokumhane, i~saghgl ve
giivenligi.
8/3/2019 İSG TEZİ-KOBİLERDE RİSK ANALİZİ
http://slidepdf.com/reader/full/isg-tezi-kobilerde-risk-analizi 7/36
vi
ABSTRACT
Sener, G. Risk analysis practice in small and medium scale workplaces
(foundries example). Hacettepe University Institute of Health Sciences,Master
Thesis in Occupational Health, Ankara, 2005. In this study, the results of a
research which was conducted in Ankara Foundries Industry Site, aimed ascertain
the occupational health and safety problems in small scale foundries are presented.Information Form about the working conditions of 30 foundries employing 1-9
workers was filled by the researcher. Additionally, the Worker Questionnaire Form
was arranged to ascertain the occupational experience of 205 workers work in these
foundries. The study ascertained that there were 25 basic risks in the foundries.
Accordingly these risks were written on the Risk Assessment Tables, arranged for
each workplace. Risks were assessed by deviation analysis and the risk scores werecalculated for each risk. Then, these risks were classified into four groups as:
accident probabilities, physical and ergonomic factors, chemical factors, dust. Whenthe risk groups were enumerated according to the existance percentage of "being at
non-acceptable level" in the workplaces, the priority enumeration was as accident
probabilities (80,0%), chemical factors (73,3%), dust (66,7%), physical and
ergonomic factors (36,7%). According to these results at least one risk was at non-
acceptable level in 30 workplaces. Level of the risks which take precedence over all
others must be decreased to the acceptable level by using the advised protective
measures. For controlling the risks sourced from constitutional problems of the
workplace, all parts of the building must be designed, prior to construction,
acccording to the occupational health and safety rules. In addition, the basic steps of
the risk assessment should be taught to the workers and the employers to conduct a
self control system in the small scale workplaces which aims improving theoccupational health and safety conditions.
Key Words: Risk, risk analysis, small scale workplace, foundry, occupational health
and safety.
8/3/2019 İSG TEZİ-KOBİLERDE RİSK ANALİZİ
http://slidepdf.com/reader/full/isg-tezi-kobilerde-risk-analizi 8/36
Devlet istatistik Enstitiisii
Iktisadi lsbirligi ve Gelisme Teskilati(Organisation for Economic Cooperation and Development)
KOSGEB Kiiciik ve Orta Olcekli Sanayii Gelistirme ve Destekleme ldaresi
Baskanhgi
Cahsma ve Sosyal Giivenlik Bakanhgi
Makine Kimya Endiistrisi
Malzeme Giivenlik Bilgi Formu
(Material Safety Data Sheet)
Avrupa Endiistriyel lliskiler Gozlemevi
(The European Industrial Relations Observatory)
DiE
OECD
<;SGB
MKE
MSDS
EIRO
KISALTMALAR
ix
8/3/2019 İSG TEZİ-KOBİLERDE RİSK ANALİZİ
http://slidepdf.com/reader/full/isg-tezi-kobilerde-risk-analizi 9/36
x
SEKiLLER
Sayfa
Sekil 2.1. Doktime hazir hale getirilmis kahplar 22
Sekil 2.2. Kupol ocak 25
Sekil2.3. Indiiksiyon ocagi 27Sekil 2.4. Yiizey taslama islemi 33
SekiI2.5. Dokum iiriinlerine omekler 34
Sekil 4.1. Risklerin kabul edilebilirlik diizeylerinin isyerlerine ve isci sayilanna gore
dagihmlan 78
8/3/2019 İSG TEZİ-KOBİLERDE RİSK ANALİZİ
http://slidepdf.com/reader/full/isg-tezi-kobilerde-risk-analizi 10/36
Tablo 2.1. Bir olaym gerceklesme olasihgi
Tablo 2.2. Bir olaym gerceklesmesi durumunda aglrhgl
Tablo 2.3. Agrrhk ve olasihk matrisiTablo 2.4. Risk skorunun kabul edilebilirlik degerleri
Tablo 2.5. DiE'ye gore kiiciik ve orta olcekli isletme tanmu
Tablo 2.6. OECD'ye gore kiictik ve orta olcekli isletme tanmu
Tablo 2.7. Avrupa Toplulugu'na gore kticiik ve orta olcekli isletme tammi
Tablo 2.8. KOSGEB'e gore kiiciik ve orta olcekli isletme tammi
Tablo 2.9. i~9i sayilanna gore isyeri biiyiikliikleri, Tiirkiye, 2003
Tablo 2.10. Doktimhanelerde kullamlan ocak cesitleri ve ozellikleri
Tablo 2.11. Dokiimhanelerde bulunan zararh gaz ve buharlar ve etki sekilleri
Tablo 3.1. Risk degerlendirme tablosu
Tablo 3.2. Ergitme ve dokiim islemlerine iliskin risk degerlendirme tablosu
Tablo 3.3. Tespit edilen riskler ve kodlanTablo 3.4. lsyerlerinin risk kodlanna ait skorlan
Tablo 4.1. Arastirma kapsamma alman isyerlerinin profili
Tablo 4.2. Arasnrma kapsamma alman iscilerin daha once cahstiklan sektorler
Tablo 4.3. Arasnrma kapsamma alman iscilerin cahsma siireleri
Tablo 4.4. Kaza olasihklan risk skorlanmn isyerlerine ve isci sayilanna gore
dagihmlan
Tablo 4.5. Fiziksel ve ergonomik etkenler risk skorlanmn isyerlerine ve isci
sayilanna gore dagihmlan
Tablo 4.6. Kimyasal etkenler risk skorlanmn isyerlerine ve isci sayilanna gore
dagihmlan
Tablo 4.7. Toz risk skorlannm isyerlerine ve isci sayilanna gore dagihmlan
Tablo 4.8. Arastirma kapsamma alman isyerlerindeki kabul edilmez risklerin
isyerlerine ve isci sayilanna gore dagihmlan 75
Tablo 4.9. Kabul edilmez risk sayilannm isyerlerine gore dagihnn 76
Tablo 4.1 O . Cahsma ortamma iliskin etken smiflarmm kabul edilmezlik diizeylerinin
isyerlerine gore dagihmlan 80
Tablo 4.11. Arastirma kapsamma alman her isyerinde tespit edilen risklerin skor
gruplanna gore dagihmlan
Tablo 5.1. Kiiciik isletmelerde maruziyet kaynaklannm dagihrm
TABLOLAR
Xl
Sayfa
12
13
1515
16
16
17
17
18
28
30
38
42
4345
50
53
54
55
64
69
73
82
89
8/3/2019 İSG TEZİ-KOBİLERDE RİSK ANALİZİ
http://slidepdf.com/reader/full/isg-tezi-kobilerde-risk-analizi 11/36
1
1. GiRiS
Risk belirlenmis bir tehlikeli olaym olusma olasihgi ile bu olaym sonuclannm
kombinasyonudur. Risk degerlendirmesi mevcut risklerin tespiti, oncelikli risklerin
belirlenmesi ve uygun iyilestirme onerileri getirilmesi icin yapilan cahsmadir,
Cahsma ortamlannda yapilan risk degerlendirmesinin amaci isyeri ortammdaki
oncelikli riskleri tespit etmek, tespit edilen oncelikli riskler icin uygun iyilestirme
onerileri getirmek, cahsma ortami kalitesini yiikseltmek ve sonuc olarak i~ kazalanm
ve meslek hastahklanm onlemektir. Cahsma ortammdaki risklerin degerlendirilmesi
uluslararasi kabul gormiis bir yaklasimdir.
Uluslararasi Cahsma Orgiitti tarafmdan 1981 yilmda kabul edilen ve Tiirkiye
tarafmdan 2004 yilmda imzalanarak yiiriirliige giren i~Saghgl ve Giivenligi ve
Cahsma Ortamma Iliskin 155 Sayih Sozlesme'nin (Occupational Safety and Health
Convention) 16. maddesindeki "Isverenlerden kontrolleri altmdaki isyerlerindeki
makine, techizat ve cahsma teknikleri ile ilgili giivenlik ve saghk risklerini miimkiin
oldugu olcude kontrol etmeleri istenecektir. Aynca isverenlerden kontrolleri
altmdaki kimyasal, fiziksel ve biyolojik madde ve etkenlerin gerekli onlemler
ahndigmda milmkiin oldugu olciide saghk icin risk olusturmamasuu saglamalan
istenecektir." hiikmii ile is saghgl ve guvcnligine iliskin cahsmalann risk
degerlendirmesi esasma dayandmlmasi sart kosulmustur. Aynca Uluslararasi
Cahsma Orgutu tarafmdan 1985 yilmda kabul edilen ve Tiirkiye tarafmdan 2004
yilmda imzalanarak yiiriirlilge giren i~ Saghgl Hizmetlerine lIiskin 161 Sayih
Sozlesme'nin (Occupational Health Services Convention) 5. maddesindeki "Her
isverenin istihdam ettigi iscilerin saghk ve guvenligi icin sorumlulugu sakh kalmak
kaydiyla ve iscilerin i~ saghgi ve giivenligi konusunda kanhmmm gerekliligi goz
online almarak, is saghgl hizmetleri, isletmedeki is risklerine uygun ve yeterli olacak
sekilde asagidaki gorevleri kapsayacaktir. a. lsyerlerinde saghga zararh risklerin
tammlanmasi ve degerlendirilmesi" ifadesi ile isyerinde verilecek i~ saghgl
hizmetlerinde de risk degerlendirilmesinin esas almmasi gerektigi hiikme
baglanrmstir.
4857 sayih i~Kanunu'nun 78. maddesi uyannca cikanlan ve cahsma
ortammm saghk ve giivenlik sartlanm diizenleyen yonetmeliklerde de (Giiriiltii
Yonetmeligi, Titresim Yonetmeligi, Kanserojen ve Mutajen Maddelerle
8/3/2019 İSG TEZİ-KOBİLERDE RİSK ANALİZİ
http://slidepdf.com/reader/full/isg-tezi-kobilerde-risk-analizi 12/36
2
Cahsmalarda Saghk ve Giivenlik Onlemleri Hakkmda Yonetmelik, Kimyasal
Maddelerle Cahsmalarda Saghk ve Giivenlik Onlemleri Hakkmda Yonetmelik,
PatlaYICIOrtamlann Tehlikelerinden Cahsanlann Korunmasi Hakkmda Yonetmelik)
isverene cahsma ortammdaki risklerin onlenmesi, onlenmesi miimkiin olmayan
risklerin degerlendirilmesi ve risklerle kaynagmda miicadele edilmesi konusunda
zonmluluk getirilmistir. Risklerin degerlendirilmesinin belirli bir sistematik icinde
yapilmasi icin cesitli yontemler gelistirilmistir. Bu yontemler yardumyla takim
cahsmasi yapilarak cesitli konumdaki kisilerin deneyimlerinden yararlamlabilir ve
her boliimde yapilan incelemeler sonucunda elde edilen sonuclar aym tipte olur.
Kiiciik ve orta olcekli isletmelerde biiyiik olcekli isletmelere gore daha sik
kaza meydana gelmektedir. Ancak bu isletmelerin cogunda saghk ve giivenlik
konulannda yapilan risk degerlendirmesi cahsmalan zaman ve para kaybi gibi
goriilmektedir (1). Aynca kiiciik ve orta olcekli isletmelerin i~ saghgl ve giivenligiyle
ilgilenen ozel bir birimi yoktur. Bu nedenlerle bu tiir isletmeler icin isverenin
kendisinin de kolayca uygulayabilecegi basit risk degerlendirme yontemleri
gelistirilmesi uygun olur (2). Bu dusiinceden hareketle Ankara Dokiimciiler
Sitesi'nde faaliyet gosteren kiictik olcekli dokilmhanelerde risk degerlendirmesi
cahsmasi yapilrmstrr.
1.1. Amaclar
Yakm Donem Amaclar
1. Dokiim iskolunda faaliyet gosteren isyerlerinde risk degerlendirmesi yaparak
dokiim sanayiindeki cahsma ortamma iliskin saghk ve giivenlik riskleri hakkinda
bilgi ortaya cikarmak,
2. Doktimhanelerdeki ortak riskler arasmdan oncelikli olanlan belirlemek,
3. Belirlenen oncelikli riskler icin koruyucu onlemler onermek,
4. Doktlmhanelerin cahsilan boliimlerine gore risk altmdaki kisilerin sayisi
konusunda bilgi elde etmek.
Uzak Donem Amaclar
1. Gelecekte yapilacak risk degerlendirmesi cahsmalanna katkida bulunmak,
2. Ulkemizde i~ saghgl konulannm beklenen diizeye getirilmesi cahsmalanna
katkida bulunmak.
8/3/2019 İSG TEZİ-KOBİLERDE RİSK ANALİZİ
http://slidepdf.com/reader/full/isg-tezi-kobilerde-risk-analizi 13/36
3
2. GENEL BiLGiLER
2.1. Risk ve Risk Degerlendirme
Tehlike, insan yaralanmasi veya hastahgi, mahn hasar gormesi, isyen
cevresinin zarar gormesi veya bunlann kombinasyonuna neden olabilecek potansiyel
bir durum veya kaynaktir.
Risk, genel olarak istenmeyen durumun ortaya cikma olasihgi olarak
tammlanmakta, fakat cogu zaman olasihk ve sonucun fonksiyonu olarak ifade
edilmektedir. ins an saghgma, cevreye veya mala gelebilecek bir zarann meydana
gelme olasihgi olan risk, olagan cahsma esnasmda mevcut bir tehlikenin
yaratabilecegi zarar seklinde de tammlanabilir.
Risk degerlendirme, riskin biiyiikliigiinii hesaplama ve riskin tolere edilebilir
olup olmadigma karar verme yani riskleri makul bir seviyeye indirebilmek icin
gerekli onlemlerin belirlenmesi ve bu onlemlerin hangilerinin oncelikle almmasi
gerektigine karar verilmesi islemidir.
Risk degerlendirmesinin ahsilagclmis giivenlik cahsmalanna gore avantajlan
vardir. Derinlemesine ve sistemli bir degerlendirme risklerin anlasilmasmi
gelistirerek tehlikelerin azaltilmasma destek olur. Risk degerlendirmesinin genel
amact sistemin oldugu gibi kabul edilebilir olup olmadigmm, degisiklik gerekip
gerekmediginin tespiti icin temel olusturmaktir. Ilave bir amac da onemli ve daha
onemsiz riskler arasmda aynm yapmaknr (3).
2.1.1. Risk Degerlendlrme Yontemleri
Risk degerlendirmesinde belli bir yontem kullanmanm birtakim avantajlan
vardir. Oncelikle bir risk degerlendirme yontemi kullamldigmda ahsilagelmis
giivenlik cahsmalanna gore daha fazla tehlike ve iyilestirme onlemi ortaya cikartihr.
lsyeri ortammdaki tehlikelere sistematik yaklasabilmek, takim cahsmasi yapilarak
cesitli pozisyondaki kisilerin deneyimlerinden faydalanabilmek ve her boliimde
yapilan incelemeler sonucunda aym tipte sonuclar elde edebilmek icin risk
degerlendirmesi yaparken bir yontem kullanmak gerekmektedir. Ciktilan, asamalan
ve uygulanmasi farkh olan risk degerlendirmesi yontemlerinden hangisinin
secilecegi onem tasimaktadir. Risk degerlendirmesinin ciktilan, degerlendirmenin
8/3/2019 İSG TEZİ-KOBİLERDE RİSK ANALİZİ
http://slidepdf.com/reader/full/isg-tezi-kobilerde-risk-analizi 14/36
4
tipine gore cesitlilik gostermektedir. Bazi yontemlerin uygulanmasi sonucunda
isyerindeki tehlikelerin listesi ortaya cikanhrken bazi yontemlerle de belli kazalann
nasil rneydana gelebileceginin aynnnh aciklamasi, bunlann rneydana gelrne olasihgi
ve olasi sonuclan bulunabilir.
Risk degerlendirme yontemleri teknik odakh, insan odakh ve sis tern odakh
degerlendirme yontemleri olarak 3 simf altmda gruplanabilir. Teknik odakh
degerlendirme yontemleri Enerji Analizi, Tehlike ve Isletilebilirlik Cahsmalan, Rata
Agaci Analizi; msan odakh degerlendirme yontemi Insan Giivenilirlik
Degerlendirmesi; sistern odakh degerlendirme ycntemleri i~Guvenligi Analizi ve
Saprna Analizidir. Bu yontemlerin amaci ve uygulams bicimleri asagida
aciklanmistir (4).
Enerji Analizi
Enerji analizinin amacr bir isyerindeki biitiin zararh enerjiler hakkmda genel
bir gorus olusturmaktir. Cilnkii isyerinde bir yaralanrna veya zarann olusmasi icin 0
isyerinde cahsanlann hareketli rnakine parcasi, yiiksekten diisen bir parca veya
elektrik voltaji gibi yaralaytci bir enerji tiiriine rnaruz kalmasi gerekmektedir.
Enerji analizi 3 ternel adrm iizerine kurulur:
a) Zarara ugrayabilecek kisiler, ekiprnanlar veya tesisler tespit edilrnelidir.
b) Soz konusu enerji zarara neden olabilecek nitelikte olmahdir.
c) Mevcut koruyuculann (or: rnakine icin giivenlik koruyuculan) zarann olusmasma
engel olup olmadigi tespit edilrnelidir.
Tehlike ve Isletllebilirflk Cahsmalarr
Tehlike ve Isletilebilirlik Cahsmalan'mn terneli zararh sonuclan olabilecek
saprnalann sematik arastirmasmm yapilmasidir. Bu nedenle bu yontem sik sik biiyiik
kaza rneydana gelrne potansiyeli olan kirnya endiistrisinde kullamlan bir yontemdir.
Bu yontemde tehlikeler zarara, yaralanrnaya veya diger sekillerdeki kayiplara neden
olabilecek saprnalar olarak belirlenmistir. Yontemin karakteristik elernanlan asagida
aciklanrmstir.
a) Amac: Analiz edilecek tesisatm her parcasi icin belirlenir, yerlestirilen parcanm
nasil cahsmasmm beklendigini ifade eder.
8/3/2019 İSG TEZİ-KOBİLERDE RİSK ANALİZİ
http://slidepdf.com/reader/full/isg-tezi-kobilerde-risk-analizi 15/36
5
b) Sapma: Tehlikeli durumlara neden olabilecek planlanan islev sekillerinden
sapmalann arastmlmasidir.
c) Kilavuz Kelime: Kontrol listesindeki kilavuz kelimeleri, degisik sapma tiplerini
ortaya cikarmak icin kullamlan kelimelerdir.
d) Takim: Analiz, degisik ozellikteki birkac kisiden olusan bir takim tarafmdan
yonetilir.
Hata Agacl Analizi
Rata Agaci Analizi, tammlanrms istenmeyen olay veya durumun nedenlerinin
mantiksal kombinasyonunun grafiksel ifadesidir. Bu yontem, fonksiyonel hatanm
ciddi sonuclara neden olabilecegi ve aym zamanda onemli miktarda kaynagm tehlike
analizi icin aynlabildigi karmasik teknik sistemler icin uygundur. Ancak bu
yontemin uygulanmasi oldukca zordur ve genel olarak uzmanlar tarafmdan kullamhr,
Aynca bu yontem biitiin hatalann bulunmasmi garanti etmez. Genellikle degisik
analizciler degisik cesitlilikte agaclar iiretebilir fakat agacm degisik formlan olsa da
icerik hala aymdir.
insan Giivenilirlik Degerlendlrmesl
insan Giivenilirlik Degerlendirmesi yontemi giivenlik miihendislerini ve insan
faktoni uzmanlanm kapsar ve daha cok niikleer guc sektorunde uygulamr. Yontemin
amact bir aktivitenin basan veya basansizhkla sonuclanma ihtimalinin ortaya
cikanlmasidrr. Yontemde daha cok sayisallastirma iizerinde durulur ve sonuclar
olasihk hesaplannda kullamhr. Son asamada ise hatayi azaltmak icin oneriler
belirlenir ve bu oneriler yazih bclge haline getirilir.
i~ Giivenligi Analizi
i~ Giivenligi Analizi l~ gorevlerinin anzaya ugrayabilecegi asamalann
listelenmesi ve her asamadaki tehlikelerin tammlanmasi temeli iizerine dayamr,
Uretim sistemi uygulamamn baslangicmda makineler tarafmdan kontrol edilen
gorevler ve i~ talimatlan tarafmdan yonetilenler olmak iizere ikiye aynhr. Bu iki
iiretim sistemi hem iscilerin hem de isverenin bakis acilanyla gozlenir. Tehlikeler ve
korunma onlemleri bu gozlemlere dayandmlarak belirlenir. Yontemin
8/3/2019 İSG TEZİ-KOBİLERDE RİSK ANALİZİ
http://slidepdf.com/reader/full/isg-tezi-kobilerde-risk-analizi 16/36
6
avantajlanndan biri her seyi acikhkla ortaya koymasi ve goreceli olarak daha kolay
uygulanabilmesidir.
Sapma Analizi
Sapma Analizi iiretim sistemlerini ve faaliyetlerini incelemek amaciyla
kullamlmaktadir. Yontemin amaci kazalara ve diger problemlere neden olabilecek
sapmalan tammlamak, analiz etmek ve koruyucu onlemleri tespit etmektir. Yontem,
isyerleri ve operasyonlar gibi ktictik sistemlere uygulandigi gibi tiim fabrika gibi
daha biiyiik sistemlere de uygulanabilir. Uretim sistemi teknik, insani ve
organizasyonel unsurlardan olustugu icin bu konudaki sapmalan goz online almak
temel yaklasnn olmahdir. Sapma Analizi 4 adimda uygulamr.
a) Hazirhk ve kurgu: Yontemde ilk arum olarak sistemin hangi biiyiikliikteki
parcasmm analiz kapsamma almacagi belirlenir. Daha soma sistem fonksiyonlara ve
ilgili faaliyetlerine gore fonksiyonel olarak yapilandmhr. Yaptlandirmamn sonucu
akrm semasi seklinde gosterilerek sistemin bir modeli olusturulabilir. Bakim
cahsmalan ve atiklarla ilgili islemler gibi alt aktiviteler de bu modele dahil
edilmelidir. Yaptlandirma tamamlandigmda cesitli boliimlerin veya fonksiyonlann
bir listesi elde edilmis olur.
b) Sapmalann tammlanmasi: Analizin bu asamasmm amaci en temel sapmalan
ortaya cikarmaktir. Akla gelebilecek biitiin sapmalann kapsanmasi miimkiin degildir
ciinkti toplam sayi oldukca fazladir. Her bir boliim icin kazalar ve diger negatif
sonuclan meydana getirebilecek sapmalar tammlanmaya cahsilmahdir.
c) Sapmalann degerlendirilmesi: Bu asamada sapmalann ciddiyeti degerlendirilir.
Bazi durumlarda sapmalann ne sikhkla olustugu ve hangi ciddiyette olduguna iliskin
bilgilere ulasmak miimkiin olur ve bu bilgiler degerlendirmeye destek olurlar. Veriler
gonismeler yardnmyla veya is-tamir kayitlanmn incelenmesiyle elde edilebilir.
d) Giivenlik onlemlerinin onerilmesi: Sapmalar degerlendirilirken en onemlileri icin
ahnmasi gereken onlemler belirlenmelidir. Belli bir sapmamn meydana gelme
olasihguu ortadan kaldirmak ilk yaklasnn olarak ortaya cikar. Bunun anlami
faaliyette veya cihazda soz konusu olasihgi kaldiracak sekilde degisiklik yapmaktir.
Bu tiir onlemler oldukca etkilidir fakat uygulamasi zordur.
8/3/2019 İSG TEZİ-KOBİLERDE RİSK ANALİZİ
http://slidepdf.com/reader/full/isg-tezi-kobilerde-risk-analizi 17/36
7
2.1.2. Risk Degerlendlrmesinln Adnnlari
Tum risk degerlendirme yontemleri temel olarak 4 asamadan gecerek
tamamlamr (5).
Tehlikelerin Tammlanmasi
Risk degerlendirmesinde ilk olarak yapilmasi gereken islem, var olan
tehlikenin tammlanmasidir. Tehlikenin olup olmadigmm belirlenmesi cok onemlidir,
zira bir tehlikenin var olmasi durumunda sonraki asamalann yapilmasi giindeme
gelecek, tehlike soz konusu degilse ileri cahsmalara gerek olmayacaktir.
Risklerin degerlendirilmesi ve gerekli kontrol olciimlerinin yapilmasi icin
isyerinde olume, hastahga, yaralanmaya, hasara veya diger kayiplara sebebiyet
verebilecek tum istenmeyen olaylar "tehlike" olarak tammlamr. Oncelikle tum
tehlikelerin tarumlanmasmi saglamahdir ancak asm derecede aynnti bilgi verilerek
gercek tehlikelerin goriilmesi engellenmemelidir. Aynca anlamsiz tehlikelerin
iizerinde yogunlasilarak potansiyel tehlike gozden kacmlmamahdir. Bazi potansiyel
tehlikeler icin almmis koruyucu onlemler mevcut olabilir. Geride kalan riskler
degerlendirilirken bu onlemlerin etkinlikleri goz onunde bulundurulmahdir,
Tehlikeler belirlenirken kullamlan malzeme, ekipman, imalatlar, i~ organizasyonu
gibi konular gozden gecirilmelidir. Uyulmasi gereken ozel kanun ve yonetmelikler
mevcutsa bunlar tehlikenin belirlenmesine yardimci olabilir. Tehlike kaynaklan
sistematik olarak incelenmelidir. Ornegin tehlikeleri makine, is ekipmam, elektrik,
kimyasal madde, cahsma sahasi gibi gruplara ayirmak gerekebilir.
Belli zaman siirecinde cahsrms isyerlerinin ve sistemlerin analizinde bilgi
goreceli olarak daha kolay elde edilebilir. Planlama asamasmdaki iiretim tesisleri icin
bu bilgiler daha zor elde edilir. Tehlikenin tammlanmasi asamasmda analiz edilecek
sisteme iliskin bilgiler asagida siralanrms olan kaynaklar kullamlarak elde edilebilir.
* i~Saghgl ve Giivenligine iliskin hukuki ve diger sartlar
* Cahsanlar ve diger ilgili taraflardan alman bilgiler
* U y giinden fazla isgunii kaybi ile sonuclanan i~ kazalan ile ilgili kayitlar
* Iscilerin ugradig. i~kazalan ile ilgili raporlar
* Denetim sonuclan
* Iletisim belgeleri
8/3/2019 İSG TEZİ-KOBİLERDE RİSK ANALİZİ
http://slidepdf.com/reader/full/isg-tezi-kobilerde-risk-analizi 18/36
8
* Isyerine ozgii tipik tehlike riskleri, benzer kuruluslarda olmus olan kaza ve olaylar
* Elektrik kullanmu
* Yangm
* i~akis semalan
* Makine, ekipman v.b. bilgiler
* Malzeme envanterleri (ham maddeler, kimyasallar, atiklar, iiriinler ve alt iiriinler)
* Kimyasal ve tehlikeli maddelere ait Malzeme Giivenlik Bilgi Formlan (Material
Safety Data Sheet-MSDS)
* Tibbi miidahale ve ilk yardim raporlan, saghk taramasi sonuclan
Tehlikenin olup olmadigi konusunda epidemiyolojik yontemlerden de
yararlamhr. Kisa zamanda sonuc verecek kesitsel ve tammlayici cahsmalarla onemli
bilgiler elde edilebilir. Gerektiginde vaka-kontrol tiirii cahsmalarla bu konudaki
bilgiler desteklenebilir. Ancak epidemiyolojik cahsmalar sonucunda da bir tehlikenin
soz konusu olup olmadigi yommde karar verirken, bulunan iliskinin giicii, tutarhhgi,
temporal iliskinin varhgi gibi konulara dikkat edilmesi gerekir. Epidemiyolojik
cahsmalar bakimmdan hatirda tutulmasi gereken bir nokta da kiiciik risk artislannm
dikkatli epidemiyolojik cahsmalarla bile ortaya konmasmdaki giicliiktiir. Yiizde 20
ile 30 arasmdaki risk arnslannda cok sayida kisiyi kapsayan ve titizlikle planlanmis
epidemiyolojik cahsmalara gereksinim vardir.
Maruziyetin Degerlendirilmesl
Cahsma ortammda tehlikenin var oldugu yoniinde kusku oldugunda,
cahsanlar acismdan maruziyet degerlendirilmesi yapilmahdir. Bunun icin oncelikle
maruz kalan kisiler tespit edilir daha soma maruziyetin tiirii, diizeyi ve siiresi
hakkmda bilgi toplamr. Maruziyetin tiiriinden kastedilen risk faktoriiniin viicuda giris
seklidir. Omegin bazi kimyasal maddeler deriyle temas sonucu zarar verebilir
bazilan ise solunum veya sindirim yoluyla viicuda girerek hasar birakir. Maruziyetin
diizeyi ise soz konusu risk faktoriintin viicuda alman miktanmn konsantrasyon veya
sayi olarak belirlenmesiyle elde edilen bir bilgidir. Bu tespit kan, idrar gibi viicut
srvilannm, viicut dokulan veya hiicrelerinin incelenmesiyle yapilabilir. Maruziyetin
siiresinin belirlenmesinde kisilerin isyerinde giinliik cahsma siireleri goz onime
8/3/2019 İSG TEZİ-KOBİLERDE RİSK ANALİZİ
http://slidepdf.com/reader/full/isg-tezi-kobilerde-risk-analizi 19/36
9
ahmr. Cahsma siiresinin giinden giine farkhhk gosterdigi durumlarda maruziyet
suresi olarak kullamlmak iizere ortalama bir deger ahnabilir.
Maruziyet degerlendirmesinde onceden etkileri bilinen bazi maddelerle olan
benzerliklerden yararlamlarak da fikir edinilmekle birlikte gercek degerlendirme icin
olctimlerden yararlamhr. Olcumler icin cevreden yani isyeri ortammdan omekler
ahnabilecegi gibi kisilerden ahnan (kan, idrar v.s.) biyolojik omeklerde de oleum
yapilabilir.
Biyolojik degerlendirmede risk faktoruniin viicuda ahnan miktan viicut
srvilan veya dokulan iizerinde yapilan olcumlerle belirlenir. Bu sonuclar cahsma
ortammdan bagimsiz olarak elde edilmis degerlerdir. Bu yaklasim bireylerin tek tek
ne kadar etkilenmis olduklanmn anlasilmasi bakimmdan cok kiymetlidir. Ancak
biyolojik degerlendirme icin her bireyden ayn ayn omek almmasi gereklidir. Bu ise
hem zaman ahci hem de pahah bir yaklasimdir. Cevresel degerlendirmede ise
cahsma ortammm havasmdan, sudan, topraktan veya yiyeceklerden ornekler almarak
maruziyetin diizeyi tespit edilir. Ozellikle biiyiik topluluklann genis cografik
alanlarda cahsma yaptigi durumlarda ortam olcumleri kisisel olciimlere gore daha
pratik bir yontemdir. Ancak kisilerin tehlike kaynagma olan uzakhk ve yakmhklan,
ortamda havalandirma gibi koruyucu uygulamalann varhgi ve ornek almdigi esnada
cahsip cahsmadigr, bireylerin kisisel koruyucu kullanma durumlan ve kisiler arasi
biyolojik farkhhklar nedeniyle cevresel degerlendirme sonuclan bireylerin gercek
maruziyetleri hakkmda dogru bilgi vermekten uzaktir. Tiim olC;iimyontemlerinde
omek alma islemi genel cahsma sartlanm temsil eden bir zaman diliminde
yapilmahdir. Aynca olcumlerin periyodik olarak yenilenmesi ve oleum sonuclannm
her seferinde degerlendirilmesi gerekmektedir.
Doz-Cevap Illsklslnln Degerlendlrllmesl
Risk degerlendirmesinde iiC;iincii asama doz-cevap iliskisinin
degerlendirilmesidir. Doz-cevap iliskisinin degerlendirilmesi, herhangi bir olumsuz
durumun ortaya cikmasmda rolii olan bir etkenin en az diizeyinden baslayarak artan
miktarlanmn olumsuz durumun ortaya cikma olasihgun artmp artnrmadiguu
belirleyen bir incelemedir. Baska bir deyisle doz-cevap degerlendirmesi, risk
8/3/2019 İSG TEZİ-KOBİLERDE RİSK ANALİZİ
http://slidepdf.com/reader/full/isg-tezi-kobilerde-risk-analizi 20/36
10
faktortiniin maruz kalanlar tarafmdan alman dozu ile bu dozlann olumsuz etkileri
arasmdaki iliskiyi ortaya cikaran bir cahsmadir.
Bu degerlendirmenin ilk asamasi olan alman dozun belirlenmesinde bazi
problemler ortaya cikmaktadir. Ciinkii bazi kimyasal maddeler viicuda girdikten
sonra yikima ugrar ve konsantrasyonlan duser, bazilan tamarmyla viicuttan atihr,
bazilan ise viicudun cesitli bolumlerinde birikir. Bu nedenle alman doz yerine bazi
hesaplamalar ve diizeltme faktorleri kullamlarak elde edilen "etkin doz" tammi
kullamhr ki bu deger soz konusu risk faktoninun viicut organlanna giren net
miktanm verir.
Etkin dozun tespitinden sonra etkinin yani etkilenilen maddeye bagh olarak
ortaya cikan belirtilerin degerlendirmesi yapihr. Etkilenmenin degisik dozlannda
ortaya cikan belirtilerin de farkh diizeylerde olup olmadigi incelenir. Bu konuda da
farmakodinamik (veya toksikodinamik) kavramdan yararlamhr. Bir maddenin
farmakodinamik ozelligi 0 maddenin viicuttaki kimyasal reaksiyonlarla olan iliskisi
anlamma gelmektedir. Bu etkilenmeler sonucunda bazi klinik belirti ve bulgular
ortaya cikar. Doz-cevap iliskisinde ilk olarak etken maddeye bagh herhangi belirtinin
ortaya cikmadrgi diizey (NOEL: No Observed Effect Level) belirlenir. Kimi zaman
da maddeye bagh bir belirti goriilmekle birlikte bu belirtinin onemli olup olmadigi
veya istenmeyen bir etki olup olmadigi konusuna isaret etmek iizere istenmeyen bir
belirtiye yol acmayan doz (NOAEL: No Observed Adverse Effect Level) belirlenir.
Bu dozun daha fazlasi istenmeyen belirtinin meydana gelmesine neden olan en diisiik
doz (LOAEL: Lowest Observed Adverse Effect Level) olarak bilinir.
Doz-cevap iliskisinin incelenmesinde insanlardan elde edilen degerler
kullamlmak suretiyle yapilan cahsmalar az saytdadir. ate yandan insanlarm gercekte
maruziyetleri cok diisiik diizeylerdedir. Bu yiizden doz-cevap iliskisini insan verisi
ile degerlendirme olanagi pek yoktur. Bu durumda hayvan deneyleri yapilmak
suretiyle doz-cevap iliskisi degerlendirilmeye cahsihr. Ancak hayvan deneylerinde
kullamlan dozlar cogu kez insanlann gercek yasamda karsilasmadigi yiiksek
dozlardir, Yiiksek dozlarla elde edilen doz-cevap grafiklerinden ekstrapolasyon
yontemi ile diisiik dozlardaki etkilenme konusunda fikir edinilmeye cahsihr ki bu
yaklasimda da hataya acik olan noktalar vardir. Elde edilen doz-cevap grafiginin
lineer olmadigi durumlarda ekstrapolasyon yonteminde hata olasihgi daha yiiksektir.
8/3/2019 İSG TEZİ-KOBİLERDE RİSK ANALİZİ
http://slidepdf.com/reader/full/isg-tezi-kobilerde-risk-analizi 21/36
11
Riskin Karakterizasyonu
Risk degerlendirmesinin son asamasi olan risk karakterizasyonunun amaci
risk degerlendirmesinin tiim adimlannda elde edilen verilerin derlenerek olumsuz
etkilerin tiirii ve aglrhgl konusunda bilgi olusturulmasidir. Bunun icin onceki
asamalarda kullamlan degerlendirme yontemlerinin tiirleri, bu yontemlerde hataya
acik olan noktalar, degerlendirmenin ve hesaplamalann kac kisilik grupta yapildigi,
kullamlan istatistik testier ve onemlilik diizeyleri gibi noktalar dikkate almarak
yorum yapihr. Bu amacla sik olarak kullamlan bir yaklasnn bireyin yasam boyu
riskinin belirlenmesidir. Herhangi bir kisi icin yasam boyu risk cok dii~iik bir
olasihktir ve sikhkla milyonda bir diizeylerinde ifade edilir.
Risk karakterizasyonunda sik olarak kullamlan bir diger yaklasim da
toplumsal diizeydeki riskin tahminidir. Bu tahminde, bir isyerinde cahsanlar
arasmda, ornegin bir yil veya on yil siiresince kac kiside istenmeyen belirtilerin
ortaya cikmasmm beklendigi ifade edilir. Toplum riski, bireysel risk degerinin etkene
maruz olan kisi saytsi ile carpilmasi seklinde hesaplamr.
Risk karakterizasyonu amaci ile rolatif risk ve bu riske bagh olarak
kaybedilen yasam siiresi de kullamlmaktadir. Rolatif risk, etkene maruz olan
gruptaki riskin, maruz olmayan gruptaki riske oranlanmasi seklinde hesaplamr. Bu
etkene maruz olma sonucunda giin-ay veya yil olarak yasam siiresinden ne kadarhk
kayip oldugu seklindeki degerlendirme de risk karakterizasyonu amact ile
kullamlabilir.
2.1.3. Risk Degerlendlrme Matrisi
Risk degerlendirmesi sonunda ortaya cikanlan riskler icin onem ve oncelik
sirast yapmak, baska bir deyisle elde edilen verileri sayisal olarak ifade etmek icin
agirhk ve olasihk matrisleri kullamlabilir (6).
Matris diyagramlan iki veya daha fazla degisken arasmdaki iliskiyi analiz
etmekte kullamlan degerlendirme araclandir. Bu yontem basit olmasi dolayisiyla tek
basma risk degerlendirmesi yapmak zorunda olan arastirmacilar icin idealdir. Ancak
degisik cahsma yontemleri iceren veya birbirinden cok farkh akrm semasma sahip
islerin hepsi icin tek basma yeterli degildir ve arastirmacmm birikimine gore
yontemin basan oram degisir,
8/3/2019 İSG TEZİ-KOBİLERDE RİSK ANALİZİ
http://slidepdf.com/reader/full/isg-tezi-kobilerde-risk-analizi 22/36
12
Risk derecelendirmesini risk matrisi ile yapabilmek icin oncelikle tespit
edilen riskler icin olasihk ve agirhk degerleri belirlenmelidir.
Olasihk Derecesinin Belirlenmesi
Bir olaym meydana gelme olasihgi Tablo 2.1' deki derecelendirme
kullamlarak belirlenir. Meydana gelme olasihgi icin "beklenmez, belki, muhtemel,
90k muhtemel, kesin" degerlerinden biri saptamr. Tablo 2.1' de bir olaym
gerceklesme olasihgi derecelendirilerek gosterilmistir.
Tablo 2.1. Bir olaym gerceklesme olasihgi.
Olasihk Skor Degerlendirme
Beklenmez (2) Yilda bir
Belki (4) D9 ayda bir
Muhtemel (6) Ayda bir
Cok muhtemel (8) Haftada bir
Kesin (10) Her gim
Bir olaym meydana gelme olasihgma karar verirken isyerine ve iscilere ait bazi
ozelliklerin gozden gecirilmesi gerekir. Bu ozellikler maddeler halinde aciklanacaktir
(4).
a) Maruz kalan i~9i sayisi: Genellikle maruz kalan iscilerin saytsi arttikca bir olaym
meydana gelme olasihgr artacaktIr. Omegin, bir dokiim potasim tasiyan iscilerin
sayist hesaba katilmahdir.
b) Maruz kalan iscilerin ustahklan ve deneyimleri: Bir gorevi yerine getiren iscilerin
egitimli ve 0 konuda maharetli olmalan bir olaym olma olasihguu azaltacaknr,
Aynca bir iscinin sag ya da sol el kullanmasi gibi kendine ozgii ozellikleri de
kabiliyetini etkileyecektir.
c) Maruziyetin siiresi: Genellikle bir iscinin 90k daha uzun bir siire maruziyeti
beraberinde bir olaym meydana gelme olasihguu da artiracaktir.
d) Tehlikenin konumunun cahsanlara ve diger tehlikelere gore gorece durumu:
Orne gin giiriiltiilii bir makinenin yamnda cahsan bir iscinin isitme kaybma ugramasi
8/3/2019 İSG TEZİ-KOBİLERDE RİSK ANALİZİ
http://slidepdf.com/reader/full/isg-tezi-kobilerde-risk-analizi 23/36
13
olasihgi bu makineye cok daha uzak bir mesafede cahsan iscilere nazaran cok daha
fazla olacaktir.
e) Telas ve saskmhklar: Zamanm kisith olmasi iscinin bir gorevi dikkatli bir sekilde
yerine getirmesini engelleyecektir. Ornegin potadaki ergimis metali sogutmadan
kahplara dokmek zorunda olan isci bu telasla ergimis metalin kendi ayagma veya
eline sicramasma neden olabilir.
t) Maddelerin miktarlan veya birden fazla maruziyet ozelligi icermesi: lsyerinin bir
boliirminde meydana gelen olumsuz bir durum diger bolumleri de etkileyebilir.
Ornegin dokilmhanenin bir boliimiinde meydana gelen kiiciik bir yangm boya
yapilan boliimdeki boya ve tinerlere sicrarsa yangm biiyiiyebilir.
g) Cevre sartlan: lsyerindeki cahsma ortami bir olaym meydana gelme olasihgmi
arttirabilir. Orne gin indiiksiyon ocaklanna enerji saglayan elektrik panolannm
etrafmda su birikintisinin bulunmasi iscilerin elektrik akimma kapilma ihtimalini
arttiracakttr.
h) Malzeme durumu: Cahsmasim anzah veya asmmis bir malzemeyle yapan iscinin
bu cahsma sirasmda yaralanma olasihgr cok yiiksek olacaktir.
Aglrhk Derecesinin Belirlenmesi
Bir olaym agirhk derecesi ise Tablo 2.2.' deki derecelendirme kullamlarak
belirlenir. Bir olaym gerceklesmesi durumunda agirhk degeri icin cok hafif, hafif,
orta, ciddi, cok ciddi degerlerinden biri saptamr. Tablo 2.2.'de bir olaym
gerceklesmesi durumunda aglrhgl derecelendirilerek gosterilmistir.
Tablo 2.2. Bir olaym gerceklesmesi durumunda aglrhgl.
Agirhk Skor Degerlendirme
Cok hafif (2) i~saati kaybi yok, ilkyardim gerektirmeyen
Hafif (4) i~giinii kaybi yok, ilkyardim gerektiren
Orta (6) Hafif yaralanma, tedavi gerekir
Ciddi (8) Ohim, ciddi yaralanma, meslek hastahgi
Cok ciddi (10) Birden cok olum, siirekli i~ goremezlik
8/3/2019 İSG TEZİ-KOBİLERDE RİSK ANALİZİ
http://slidepdf.com/reader/full/isg-tezi-kobilerde-risk-analizi 24/36
14
Bir olaym gerceklesmesi durumunda agrrhk derecesine karar verirken
isyerine ve iscilere ait bazi ozelliklerin gozden gecirilmesi gerekir. Bu ozellikler
maddeler halinde aciklanacaktir.
a) Kayit ve istatistikler: lsyerinde meydana gelmis olaylarla ilgili istatistikler ve
isyerinde kullamlan makinelerin iireticilerinden alman bilgiler bir olaym agirhk
derecesine karar verirken faydah olacaktir.
b) Zincirleme reaksiyon potansiyeli: Bir tehlike ortadan kaldmlamadiysa bir dizi
daha tehlikeli durumun gelismesine ve olusmasma neden olacaktir.
c) Maddelerin konsantrasyonu veya miktan: Bir kimyasal madde seyreltik formunda
hafif diizeyde saghk sorununa neden olabilecekken aym kimyasahn konsantre formu
olume neden olabilir.
d) Hareket eden ve firlayan parcalann hizi
e) Yiikseklikler: Yiiksekten diisen parcalann iscileri yaralama ya da oldiirme olasihgi
daha yiiksek olacaktir.
f) Agirhklar: Bir iscinin 60 kg agirhgmdaki potayi kaldirmasi durumunda gecirecegi
muhtemel sakathgm siddeti 30 kg agirhgmdaki potayi kaldtrmasi sirasmda
gecirecegi sakathgm siddetinden fazla olacaktir.
g) Kuvvet ve enerji diizeyleri: Bir elektrik kaynagmm voltaji yiikseldikce
verebilecegi zarann siddeti de artacaktir.
Risk Skorunun Belirlenmesi
Risk skoru hesabi yapihrken;
risk diizeyi =agirhk x olasihk (2.1.)
formiilii kullamhr. Formiil 2.1.'i temel alarak olusturulmus matrise, Tablo 2.1. ve
Tablo 2.2.' den elde edilen veriler yerlestirilerek risk skoru elde edilir. Cikan sonucun
biiyiikliigiine gore en biiyiik degerden baslayarak riskler icin gerekli onlemler ahmr,
Tablo 2.3.'de agirhk ve olasihk matrisi verilmistir.
8/3/2019 İSG TEZİ-KOBİLERDE RİSK ANALİZİ
http://slidepdf.com/reader/full/isg-tezi-kobilerde-risk-analizi 25/36
15
Tablo 2.3. Agrrhk ve olasihk matrisi.
Agirhk
Cok hafif Hafif Orta Ciddi Cok ciddi
Olasihk (2) (4) (6) (8) (10)
Kesin (10) 20 40 60 80 100
Cok muhtemel (8) 16 32 48 64 80
Muhtemel (6) 12 24 36 48 60
Belki (4) 8 16 24 32 40
Beklenmez (2) 4 8 12 16 20
Kabul Edilebilirlik Diizeyinin Belirlenmesi
Agrrhk ve olasihk matrisine gore cikan risk skorn Tablo 2.4.' de gosterilen
verilere gore degerlendirilir ve gerekli onlemler ahmr.
Tablo 2.4. Risk skorunun kabul edilebilirlik degerleri.
Risk skoru Kabul edilebilirlik diizeyi
0-8 Onemsiz risk Belirlenen riskleri ortadan kaldtrmak icin kontrol prosesleri
planlamaya ve gerceklestirilecek faaliyetlerin kayitlanru
saklamaya gerek olmayabilir.
12-24 Risk uygun sekilde Belirlenen riskleri ortadan kaldtrmak ic;:in ilave kontrol
kontrolde proseslerine ihtiyac olmayabilir. Ancak mevcut kontroller
siirdiiriilmeli ve bu kontrollerin siirdiiriildiigii
denetlenmelidir.
32-48 Risk kontrolii zayif, Belirlenen risk azaltilmcaya kadar i~ baslatilmamah eger
yetersiz devam eden bir faaliyet varsa derhal durdurulmahdtr. Risk
isin devam etmesi ile ilgiliyse acil onlem ahnmah ve bu
onlemler sonucunda faaliyetin devamma karar verilmelidir.
60-100 Kabul edilmez risk Belirlenen risk kabul edilebilir bir seviyeye dtisiiriiliinceye
kadar i~ baslatilmamah eger devam eden bir faaliyet varsa
derhal durdurulmahdtr. Gerceklestirilen faaliyetlere
ragmen riski dusiirmek miimkiin olmuyorsa, faaliyet
engellenmelidir.
8/3/2019 İSG TEZİ-KOBİLERDE RİSK ANALİZİ
http://slidepdf.com/reader/full/isg-tezi-kobilerde-risk-analizi 26/36
16
2.2.Kii~iikveOrta Ol~eklii~letmeler
Cahsma ortarmnda isyerleri cesitli biiyiildiiktedir. lsyerlerinin biiyiikliigilne
karar vermek icin kullamlan hammadde miktan, harcanan enerji tiirii ve miktan,
iiretim miktan, makinelerin toplam giicii, atiklar gibi cesitli o19iitler kullamlmak
suretiyle smiflamalar yapilabilir. Ancak bu o19iitler hem zaman zaman dcgiskenlik
gosterebilir hem de biitiin isyerleri icin bu bilgileri dogru olarak saptama olanagi
bulunmayabilir (5). Kiiciik ve orta olcekli isletmelerin smrflandmlmasmda isyerinde
cahsan isci sayisi o19iitiiniin kullamlmasi uluslararasi kabul gormii~ bir yaklasrmdir.
Bu konuda Devlet istatistik Enstitiisii (DiE), Iktisadi Isbirligi ve Gelisme Teskilati
(OECD), Avrupa Toplulugu ve Kiiciik ve Orta Olcekli Sanayii Gelistirme ve
Destekleme Idaresi Baskanhgi (KOSGEB) tarafmdan olusturulan suuflandirmalar
Tablo 2.5., Tablo 2.6., Tablo 2.7. ve Tablo 2.8.'da gosterilmistir.
Tablo 2.5. DiE'ye gore kiiciik ve orta olcekli isletme tamrm.
lsletme tipi i~9i saytsi
Kiiciik olcekli isletme 1-9
Orta olcekli isletme 10-24
Biiyiik olcekli isletme 25+
Tablo 2.6. OECD'ye gore kiiciik ve orta olcekli isletme tammi.
lsletme tipi i~9i saytsi
Cok kticiik olcekli isletme 20'den az
Kiiciik olcekli isletme 20-99
Orta olcekli isletme 100-499
Biiyiik olcekli isletme 500+
8/3/2019 İSG TEZİ-KOBİLERDE RİSK ANALİZİ
http://slidepdf.com/reader/full/isg-tezi-kobilerde-risk-analizi 27/36
17
Tablo 2.7. Avrupa Toplulugu'na gore kiiciik ve orta olcekli isletme tammi.
lsletme tipi lsci sayisi
Mikro isletme 1-9
Kiiciik ve orta olcekli isletme 10-499
Biiyiik olcekli isletme 500+
Tablo 2.8. KOSGEB'e gore kficiik ve orta olcekli isletme tammi.
lsletme tipi lsci sayisi
Kiiciik olcekli isletme 1-50
Orta olcekli isletme 51-151
Degisik iilke ve kuruluslar arasmda farkh goriisler olmakla birlikte kiictik
isletme tammi icin 50 isci sayisi oldukca yaygm olarak benimsenen bir degerdir,
Buna gore cahsan sayisi elliden az oldugunda "kucuk" isletmeden, daha fazla
oldugunda da "biiyiik" isletmeden soz edilmektedir. Elliden az iscinin cahstigi
isyerlerinden 1-9 isci cahsan yerler "cok kiiC;iik isletme" olarak da adlandmlmaktadir,
Benzeri sekilde elliden fazla sayida iscinin cahsng; isyerlerinde de 50 ile 200 veya
250 arasmda iscisi olan isyerleri "orta biiyiikliikte isletme" daha cok isci cahsan
yerler de "biiyiik isletme" seklinde simflanmaktadir. Bu durumda Tiirkiye'de 2003
yilmda mevcut 777.177 isyerinden 762.272 tanesi (%98.1) kticuk isletme seklindedir
(Tablo 2.9.). Bunlann da en biiyiik boliirmi (%88.2) 1-9 iscinin cahsmakta oldugu
cok kiictik isletmelerdir. ikiyiizellinin iizerinde iscisi olan isyerleri ise biitiin
isyerlerinin binde 3 iinii olusturmaktadir. Bin ve iizerinde kisinin cahstigi cok biiyiik
isletme olarak adlandmlabilecek isyeri saytsi ise 156'dlr. Aym yilda cahsan 5 615
238 iscinin de 3 202 876'Sl (%57) kticiik isletmelerde cahsmaktadir.
8/3/2019 İSG TEZİ-KOBİLERDE RİSK ANALİZİ
http://slidepdf.com/reader/full/isg-tezi-kobilerde-risk-analizi 28/36
18
Tablo 2.9. lsci sayilanna gore isyeri biiyiiklillderi, Tiirkiye, 2003.
lsyeri tiirii lsci sayisi Sayi Yiizde
Co k k iic iik 1-9 685.449 88.2
Kiiciik 10-49 76.823 9.9
Orta 50-250 12.765 1.6
Biiyiik 251+ 2.140 0.3
Toplam 777.177 100.0
Kiiciik isletmelerin cahsanlan, isverenleri ve iiretim bicimleri acismdan bazi
ortak ozellikleri vardir.Cahsanlann genel egitim diizeyleri diisilktiir, cogunun da mesleki yonden
egitimi yoktur. Genellikle cocuklukta baslanmis olan bir iste zaman icinde ogrenilen
bilgi ve beceri ile cahsma soz konusudur. Isverenin de genel ve mesleki egitimi cogu
kez yeterli degildir. Isverenin isin olasi riskleri ve onlemler konusunda yeterince
bilgi sahibi olmamasi, isyerindeki saghk ve giivenlik onlemlerinin yetersizligi
sonucunu dogurmaktadir. Bunun yam sira isverenin maddi yonden giicsiiz olmasi da
onlemlerin almmasi bakmnndan bir diger dar bogaz durumundadir.
Cahsma siiresi genellikle uzundur ve diizenli degildir. i~yiikiiniin fazla
oldugu giinlerde gee saatlere kadar cahsma soz konusu olabilir.
Cahsanlann genel saghk diizeyleri dustiktur, ozellikle solunum yolu
enfeksiyonlanmn goriilme olasihgi yiiksektir. Aynca isverenin ve cahsanlann egitim
diizeyinin dusiik olmasi, isyerinde cahsma kosullannm olumsuzlugu, koruyucu
onlemlerin yetersizligi gibi nedenlerle cahsanlar arasmda kaza gecirme olasihgi
yiiksektir. lsyerinin niteligine ve ortamdaki risk faktorlerine gore degismekle birlikte
meslek hastahgi da fazla gonilur.
Kiiciik isletmeler eski teknolojinin kullamldigi isyerleridir. Eski teknoloji,
verimliligi diisilk koruyucu diizenekler bakimmdan cogu kez onemli eksikleri olan
yontemlerdir.
lsyerinde havalandirma, aydmlatma gibi fizik kosullar bakimmdan ileri
derecede yetersizlikler soz konusudur. Ozellikle kis mevsiminde ismma sorunlan
vardir. lsyerinde akar su, tuvalet, soyunma-giyinme dolaplan v.s. cogu kez yoktur.
Kisisel koruyucu malzeme ya yoktur ya da amaca uygun degildir ve kullamlmaz.
8/3/2019 İSG TEZİ-KOBİLERDE RİSK ANALİZİ
http://slidepdf.com/reader/full/isg-tezi-kobilerde-risk-analizi 29/36
19
Giinumiizde hem gelismis hem de gelismekte olan iilkelerde ekonomik ve
sosyal kalkmmanm temeli sanayilesmenin belkemigi kiiciik ve orta olcekli
isletmelerdir. Bu isletmeler degisen cagnmzm geregidir. Evrensellesen ptyasa
ekonomisinin temeli olan rekabetin yerlesmesi ve siirdiiriilmesi kiiciik ve orta olcekli
isletmelerin varhgma baghdir. Ekonomik hayatta ayakta kalmak ve basarmak giidiisii
ile yonlendirilen ve yonetilen bu isletmeler bir ekonominin canhhgmm
gostergesidirler ve ekonomiyi kemiklesmekten ve cokmekten korurlar. Ciinkii
iilkemiz ekonomisinin temel dinamigini olusturan orta smif ozellikleri nedeniyle
toplumsal diizenimizin temeli istikrann garantisi ve istihdamm motoru olan kiicilk ve
orta olcekli isletmeler toplumsal ve ekonomik sistemimizde cok onemli bir konuma
sahiptirler. Bu nedenle 2000'li yillann degiscn kosullan dogrultusunda diinya
ekonomisi ile entegrasyon siirecinde ekonomi politikamizda bu tiir isletmelere ozel
bir onem vermek gerekmektedir (7).
Dlke ekonomisine bu denli katkisi olan kiiciik ve orta olcekli isletmelerin
kendilerine ozgii bircok sorunu bulunmaktadir. Ancak bu sorunlann coztimiine ve bu
isyerlerinin guclendirilmesine yonelik tiim girisimler ekonomik agrrhkh olmakta ve
cahsanlann saghk ve giivenlik sorunlan hep ihmal edilmektedir (8). Cahsanlann
isyerlerindeki fiziksel ve kimyasal etmenlerin zararlanna, iiretim arac ve gereclerinin
tehlikelerine, kullamlan ham ve yardimct maddelerin cesitli zararh etkilerine maruz
kalmalan i~ saghgl ve guvenligi sorunlannm temelini olusturmaktadir. Bu nedenle
saghk ve giivenlik sonuclan dikkate almdigmda risklerin saptanmasi yani riskin
degerlendirmesi ve kontrolii i~ saghgl ve giivenligi hizmetleri bakimmdan onem
tasimaktadrr. Risk degerlendirmesinin temel amaci isyeri ortammdaki oncelikli
risklerin tespit etmek, tespit edilen oncelikli riskler icin uygun iyilestirme onerileri
getirmek, cahsma ortami kalitesinin yiikseltmek ve sonuc olarak i~ kazalannm ve
meslek hastahklannm onlemektir.
2.3. Ddkfim Sektdrii ve Ddkiim Islemi
Dokiim sektoru de basta makine imalati, otomotiv, maden ve savunma sanayii
olmak iizere cesitli konularda iiretim yapan ve kticilk sanayide onemli yer tutan bir i~
koludur. Yilda 66 milyon tonluk diinya dokiim sektorunde ilk iki sirayi bu iiretimin
%40'lm gerceklestiren ABD ve Cin almaktadir. Tiirkiye yilda 1 milyon tonluk
8/3/2019 İSG TEZİ-KOBİLERDE RİSK ANALİZİ
http://slidepdf.com/reader/full/isg-tezi-kobilerde-risk-analizi 30/36
20
dokiim iiretimiyle Avrupa'da 6., diinyada ise 14. srrada yer almaktadir. Tiirkiye,
yilhk 1.5 milyar dolarhk iiretim degerine sahip top lam 1 milyon ton dokum
iiretiminin %70'ini ihrac etmektedir. Bugiin Tiirk dokiim iiriinleri sektoninde ozel
sektore ait 83 biiyiik sanayi kurulusu, 187 adet kiiciik ve orta olcekli isletme, 912
adet kiiciik atolye boyutunda dokiimhane isletmesi faaliyet gostermektedir.
Ankara'da dokiim sektoriinun gelismesi 1950'li yillarda Kmkkale Makine
Kimya Fabrikalan'ndan aynlan ustalarm kurdugu doktimhanelerde baslarmstir,
Zamanla sanayinin gelismesi ve yapilasma yogunlugu nedeniyle dokilmhaneler icin
sehir merkezinden uzakta bir yerlesim alam kurulma ihtiyaci ortaya cikrmstir. 1988
yihnda Ayas Yolu 25. kilometre de 177.000 m2'lik arazi iizerine kurulan Dekiimciiler
Sanayi Sitesi 118 adet dokiimhane ile faaliyet gostermeye baslamis; daha sonraki
yillarda ek insaat cahsmalannm da tamamlanmasiyla bu sayt 200'e ulasrmstir.
Dokiimciiler Sanayi Sitesi'nin yilhk toplam dokiim kapasitesi yaklasik 50.000
tondur. Pik, sfero, celik ve demir dist cesitli dokiim iiriinleri iiretilerek 30.000.000
dolarhk katma deger yaratilmaktadir. Tiirkiye dokiim ihtiyaemm yaklasik % 5'i
Ankara Dokiimculer Sitesi'ndeki dokumhaneler tarafmdan karsilanmakta olup sitede
2.000 eivarmda isci istihdam edilmektedir (9).
Dokiim teknigi, metal veya metal alasimlannm eritildikten sonra lSI
gecirimliligi olan bir kahbm icine dokiilmesi ve katilastmlarak yapi parcalannm elde
edilmesi temeline dayamr. Metallerin SlVl haldeyken sahip olduklan cok yiiksek sekil
alma yetenegi bu teknik ile degerlendirilir.
Bir dokiim parcasmm elde edilmesinde genel olarak su sira izlenir (10, 11):
I Elde edilmek istenen parcanm modelinin yapilmasi
II Modele uygun sekilde maya ve kahp yapilmasi
III Metalin ergitilmesi ve kahp icine dokiilmesi
IV Dokiim iizerinden kahp ve macalann aynlmasi
V Bitmis dokiim iizerinden fazlahklann almmasi
VI Kaynak, boya ve kontrol islemleri
Her doktimhanenin riskleri kendine ozgii olabilir. Ornegin metal olarak
magnezyum kullanan bir dokumhanedeki parlama riski (demir, aluminyum vb.)
baska eins metal kullanan dokiimhanede olmayabilir.
8/3/2019 İSG TEZİ-KOBİLERDE RİSK ANALİZİ
http://slidepdf.com/reader/full/isg-tezi-kobilerde-risk-analizi 31/36
21
Genel olarak doktimhanelerdeki saghk ve giivenlik tehlikeleri, dokumde
kullamlan metalin cinsine, dokiim prosesine, dokiimun boyutuna ve mekanizasyonun
seviyesine bagh olarak degisir. Bu arastirma kapsamma demir ve celik doktimfi
yapilan dokiimhaneler ahnrmstir.
2.3.1. Elde Edilmek istenen Pareanm Modelinin Yapilmasi
Model yapmu, resimlendirilmis parcanm kolay islenen bir malzeme ile
geometrik benzerinin yaprlmasi asamasidir. Cogunlukla agac malzeme, metal, plastik
veya kopiik malzeme kullamhr.
Ahsap malzemenin sekillendirilmesinde kullamlan el aletleri ve elektrikli
kesiciler isyeri ortam ses diizeyimin yiikselmesine neden olmaktadir. Koruyucusuz
cahstmlan ve elektrikli ahsap kesiciler de onemli bir tehlike kaynagidir, Aynca
ahsap malzemenin testere ve zimparalarla sekillendirilmesi islemi sirasmda onemli
miktarda toz ctkis; olur.
2.3.2.Modele Uygun Sekilde Ma~a ve Kahp Yapilmasi
Maca, dokiim islemi sirasmda bos cikmasi istenen yerlerde ic sekillendirmeyi
saglayacak ozel kumdan yapilnus parcadir. Omegin motor parcasmm icindeki su
ceketinin bulundugu bosluk bu sekilde elde edilir. Maca-kum kansimlan, kum
taneleri, yas ve kuru dayamkhhk icin katilan baglayicilar ve ozel amaclarla ilave
edilmis diger katki maddelerinden olusur. Maca yapimmda cogunlukla kuartz kumu
kullamlmaktadir. Maca baglayicilan kum tanelerini bir arada tutmak bilesime belirli
bir dayamkhhk kazandirmak, asmmayi ve kolay yikilmayr onlemek amaci ile
katihrlar. Maca baglayicisi olarak bezir yagi, siilfit baglayicilar, katran tozu, recine,
odun talasi, un ve su kullamhr. Maca boyalan ise yiizey kalitesinin islahi ve
temizleme masraflannm dusunilmesi icin kullamlmaktadir. Boyalar maca yiizeyine
temas ettiginde kum taneleri arasmdaki bosluklan doldurup yiizeyi ince bir tabaka
halinde kaplarlar. Boylece erimis metalin maca ile kansumm onleyip diizgiin bir
soguma saglarlar, Maca kahplannm sertlestirilmesi icin lSI ile sertlestirme ve kendi
kendine sertlestirmenin yamsira gaz ile soguk sertlestirme (karbondioksit piiskiirtme)
sistemleri de kullamhr.
8/3/2019 İSG TEZİ-KOBİLERDE RİSK ANALİZİ
http://slidepdf.com/reader/full/isg-tezi-kobilerde-risk-analizi 32/36
22
Maca fmnlan onemli miktarda piroliz iiriinlerinin aciga cikmasma neden
olur. Piroliz iiriinleri maruz kalanlarda bas agnsma yol acar. Maca kansimlannm
hazirlanmasi sirasmda kansum olusturan maddelere temas edilmesi cilt tahrisine
neden olabilir. Soguk sertlestirme isleminde maca kumu iizerine karbondioksit
piiskiirtiildiigiinde ortaya sodyum karbonat ve silika jeli cikar. Sodyum silikat alkali
bir bilesiktir ve deriye veya goze temas ettiginde zarar verir. Soguk sertlestirme
isleminde kullamlan karbondioksitin saklandigi basmch tiiplerin vana
baglantihlarmm ve basmc gostergelerinin saglam olmamasi patlama tehlikesini
ortaya cikarabilir. Aynca karbondioksit gazi kapalt ve dar alanlardaki oksijen
konsantrasyonunu diistirebilir.
Kahp yapnm, icine dokiim yapilacak sekilleri elde etmek amaciyla ozel kahp
kumu kullamlarak model seklinin negatifi olan cukurlann haztrlanmasi islemidir
(Sekil 2.l.). Demir dokumhanelerinde en cok kullamlan kahp kumu olan "yesil
kum", silika kumu, komiir tozu, cakil ve organik baglayicrlardan olusur. Maca
yapimmda kullamlan lSI ile sekillendirme, sogumaya birakma, gazla sertlestirme
yontemleri kahp yapimmda da gecerlidir.
Sekil 2.1. Dokiime hazir hale getirilmis kaltplar.
Birlestirme esnasmda kolayltk saglamasi acismdan modeller ve kaltplar iki
parca halinde imal edilir. Modelin alt yansi derece adi verilen alt kaba yerlestirilir;
derece ile model arasmdaki bosluktan once ince daha sonra kaba kum dokilliir.
Kumun kahp haline gelecek sekilde sertlesmesi icin iizerine havah tokmak
yardumyla basmch hava piiskiirtiiliir. Modelin iist yansi da baska bir derece icine
8/3/2019 İSG TEZİ-KOBİLERDE RİSK ANALİZİ
http://slidepdf.com/reader/full/isg-tezi-kobilerde-risk-analizi 33/36
23
yerlestirilerek aym yontemle kahbm iist yansi elde edilir. Erimis metalin modelin
icine akrtilabilmesi icin kahbm iizerinde oluklar olmasi gerekir. Bunun icin tahta
parcalar kullamlarak kahpta kanallar seklinde bosluklar olusturulur. Son asama
olarak model kahp kumundan aynhr. Kahp icine macalar yerlestirilir. Kahbm her iki
yansi birlestirilir ve dokiim icin hazir hale getirilir.
Silis tozu, kumun kullamldigi her islemde ortaya cikan ortak bir sorundur.
Kahp kumu genellikle SlVl recine ile islatildigi veya kanstmldigi icin solunabilir toz
miktan daha diisiiktiir. Modelin kahptan kolayca aynhp cikanlabilmesini saglamak
icin bazen kahp icine talk serpilir. Solunabilir nitelikteki talk tozu, bir tiir
pnomokonyoz olan talkozis hastahgma neden olmaktadir.
Kahbm elle yapildigi dokilmhanelerde ortama yayilan madde miktan
otomasyonla cahsan dokiimhanedekilere gore daha fazladir. Dokiimiin yiizeyinin
piiriizsiiz olmasmi saglamak icin kahp iizerine izopropil alkol icinde 9oziinmii~ halde
bulunan kimyasal maddeler piiskiirtiiliir. Boylece kahp ic yiizeyi bir cesit grafitten
olusan bir tabaka ile kapanrms olur. Ancak bu kimyasallar lSI ile temas ettiklerinde
yangm riskini ortaya cikarmaktadtrlar. Aynca organik coziiculerle temas sonucu
dermatit olasihgr soz konusudur. Elle kahp yapmu biiyiik ve agrr parcalann (derece,
kahp kumu v.s.) kol kuvvetiyle tasmmasmi gerektirir ki bu islem iscilerde bel
agnlanna neden olur. Kahp yapimmda kullamlan havah tokmak el-kol titresim
sendromuna ve yiiksek diizeyde giiriiltiiye neden olur.
2.3.3. Metalin Ergitilmesi ve Kahp Ieine Ddknlmesl
Ergitme ve dokiim, yeterli bir akicthk kazanacak sekilde ergitilen metalin
ozel akrtma kanallan aracihgiyla kahp icine doldurulmasi islemidir. Demir
dokiimhanelerinde pik demir veya dokme demirden dokiim yapilabilir, Cesitli
kaynaklarda pik demiri degisik sekillerde tammlanmaktadir. Cahsilan hammaddenin
bilesimine ve kismen cahsma kosullanna bagh olarak pik demirin kimyasal yapisi
asagidaki limitler arasmda degismektedir.
Fe : %90-95
C : %3,5-4,5
Mn : %0,5-0,8
Si : %0,7-3,5
8/3/2019 İSG TEZİ-KOBİLERDE RİSK ANALİZİ
http://slidepdf.com/reader/full/isg-tezi-kobilerde-risk-analizi 34/36
24
S : %0,02-0,12
P : %0,10-0,90
Dokme demir bircok dokiim piki ve hurdalann harmanlamp beraber eritilmesi
sonucunda elde edilir. Dokme demir ortalama % 1,7'den fazla karbonu biinyesinde
bulunduran degisik oranlarda manganez, kiikiirt ve fosfor bir demir-karbon
alasmndir.
Demir dokiim sektorunde metalin eritilmesi icin agirhkh olarak kupol ocagi
kullamhr. Kupol ocagi dik konumda duran uzun bir fmndir, list kismmda yukanya
dogru acilan menteseli kapagi vardir. Yakit olarak komur ve kirec tasi kullamr,
Eritilecek malzeme, kupol ocagm list kismmdaki kapaktan iceri vine;yardnmyla veya
metal tasryicrlar yardmuyla dokilliir. Alt kisimda yanan komiiriin ortaya cikardigi lSI
acikhklardan malzemenin beslendigi boliime ulasir ve demiri ergitir. Ergiyen metal
kupol ocagm alt kismmdaki acik agizdan akar CSeki12.2.).
8/3/2019 İSG TEZİ-KOBİLERDE RİSK ANALİZİ
http://slidepdf.com/reader/full/isg-tezi-kobilerde-risk-analizi 35/36
Sekil 2.2. Kupol ocak.
8/3/2019 İSG TEZİ-KOBİLERDE RİSK ANALİZİ
http://slidepdf.com/reader/full/isg-tezi-kobilerde-risk-analizi 36/36
26
Ergitilen alasrm cesitlerinin az oldugu yani cogunlukla aym tip malzemenin
dokiildiigii ve doktimiin siirekli devam ettigi dokilmhanelerde indiiksiyon ocagi
kullamhr (Sekil 2.3.). indiiksiyon ocaklannm cahsma prensibi elektrik akmu
kullamlarak metal ergitilmesi esasma dayamr. indiiksiyon ocagmm potasi dismda
sanh bulunan bobinden gecirilen altematif akunm siirekli yon degistirmesi ile pota
icine yerlestirilmis olan metalde yine siirekli yon degistiren elektromanyetik
degisken alanlar meydana gelir. Bu degisken alanlann yarattiklan elektrik akimlan
ise malzeme direnci ile lSI enerjisine doniiserek malzemenin ergitilmesini saglar,
Ergitilen malzeme potanm mekanik olarak devrilmesi ile seyyar potalara aktanltr.