Karkteristike razvoja turizma i turistike politike SFRJBranislava Hristov

Ekonomski i organizacioni uslovi za razvoja turizma

1989. godine U SFRJ ostvaren je ukupni turistiki promet od 20,5 mln turista i 100,3 mln noenja, a od toga se 42,4% odnosi na strane turiste.

SFRJ se te godine uvrstila u 25 vodeih turistikih zemalja

ekonomski i organizacioni uslovi se odnose na turistiku ponudu-pogotovo smetajne kapacitete i saobraajne uslove

Kapaciteti za smetaj i ishranu

Smetajni kapaciteti u SFRJ u 1989.godini:Osnovni- 25,9%Hoteli- 72%Turistika naselja- 20,5%PansioniMoteliPrenoitaOstaliKomplementarni- 74,1%Domaa radinost- 44%Kampovi- 36%Odmaralita- 16,5%Banjska i klimatska leilita,planinski domovi, gostionice..

Nepovoljan odnos osnovnih i komplementarnih smetajnih kapaciteta-strani turisti se orijentiu ka osnovnim smetajnim kapacitetima

Struktura smetaja po republikama:Hrvatska- 65,9%Crna Gora- 9,4%Srbija- 8,6% (Republika, AP Vojvodina i AP KiM)Slovenija, Makedonija i BiH

Prosena godinja stopa rasta osnovnih smetajnih kapaciteta u periodu od 1965-1989. godine iznosila je 6,4%.

Najvei stepen iskorienosti kapaciteta zabeleen je kod sedita SR i AP, zatim kod banjskih mesta, primorskih i planinskih mesta.

Najvei stepen iskorienosti kapaciteta zabeleen je kod banjskih i klimatskih leilita (58,8%), zatim kod hotela i to A kategorije (51,2%) i motela.

Stepen iskorienosti hotelskog smetaja u 1989.godini iznosio je 45,1% i on je varirao od 1965.godine.

Saobraajni uslovi

Najvaniji vid transporta za razvoj inostranog turizma u SFRJ je bio- prevoz automobilom za sopstvene potrebe i drumski javni saobraaj.

1989.godine-javni drumski saobraaj i saobraaj za sopstvene potrebe koristilo je 88,7% turista, zatim sledi elezniki, vazduni, pomorski i reni saobraaj.

Razlozi za razvoj drumskog saobraaja:Rast broja automobila (5,7%) i rast broja autobusa (2,7%)Razvoj putne mree (porast duine kategorizovane putne mree..)

Rast uloge vazdunog saobraaja u prevozu inostranih turista (rast uloge arter prevoza i paualnih putovanja) Obim prevoza putnika rastao je bre od rasta kapaciteta-dolazak stranih vazdunih kompanija

elezniki saobraaj- smanjenje uloge Zaostala eleznika mrea, stepen elektrifikacije mree na nezavidnom nivou, neodgovarajua cenovna politika..

Pomorski saobraaj- relativno mala uloga u prevozu stranih turista i beznaajna uloga za prevoz domaih turista zbog neadekvatnog stanja kapaciteta za plovidbu i neadekvatne politike razvoja pomorskog saobraaja

Ostali elementi turistike ponude

ugostiteljstvo i saobraaj su apsorbovali najvei deo turistike potronje

Ostale delatnosti turistike privrede su zaostajale za tempom razvoja ove dve delatnosti-pogotovo trgovina

Turistike agencije su profitirale od razvoja turizma 1989.godine 44% turistikog prometa realizovano je putem turistikih agencija

Komunalne delatnosti-problem razvoja komunalne infrastrukture Nedovoljna zatita kulturno-istorijskih spomenika i prirode

Pozitivna strana voenja tur. politike u SFRJ:Izrada prostornih planova u turizmuCenovna politikaPromociona poitika u inostranstvu

Organizacija turizma u SFRJ na makro nivou

Organizacija turizma na makro nivou posmatra se sa stanovita funkcija pojedinih uesnika u formiranju i sprovoenju turistike politike

U organizaciji turizma zastupljena su tri nivoa:Dravni organiAsocijacija turistike privredeAsocijacija turistkih drutvenih organizacija

Organizacija dravnih organa nadlenih za turizam

Od 1955. godine poinje sa radom Turistiki savez Jugoslavije na nivou FederacijeUloge TSJ- organizacija propagande i informativne delatnosti u zemlji i inostranstvu.Saradnja sa Privrednom komorom Jugoslavije-organizacija turistike i informativne delatnosti u inostranstvu.Maja 1986. osniva se Savezni komitet za turizam- meudravna saradnja i saradnja sa meunarodnim organizacijama iz oblasti turizma1989. godine- ukinut Savezni komitet i svi poslovi prelaze u ruke posebnog sektora u okviru Saveznog sekretarijata za ekonomske odnose sa inostranstvom.

Privredne komore i udruenja turistike privrede

Na nivou republika i AP postojala su posebna udruenja turistike privrede u okviru Privredne komore.

Na nivou zemlje u celini postojala je Privredna komora Jugoslavije u okviru koje je radilo Udruenje turistike privrede Jugoslavije

Zadaci Opteg Udruenja turistike privrede Jugoslavije bili su raznovrsni sa ciljem da se unaprede rezultati poslovanja i uslovi privreivanja preduzea iz oblasti turistike privrede.

Drutvene turistike organizacije

Vaniji zadaci turistikih drutava:Briga oko ulepavanja mesta i uvanje njegovih glavnih atraktivnostiInformativna i propagandna delatnostBrinu se o boljem prihvatu gostijuObezbeuju ulslove za razne turistike aktivnostiRade na mobilizaciji javnog mnjenja radi reavanja zajednikih pitanjaDaju predloge za unapreenje turizma...

Finansiranje drutvenih turistikih organizacija se postie iz lanarina, dotacija optina, doprinosa privrede i boravinih taksi.

Karakteristike turistike tranje i potronje u SFRJ

1985.godine realizovan je truistiki promet od 22 mln posetioca i 109,2 mln noenja, prosena duina boravka turista bila je 5 dana.

prosena godinja stopa rasta posetioca bila je 5,3%, a broja noenja 6,3%

1989. godine ostavareni su neto nepovoljniji rezutati

U periodu od 1965-1989. godine promenila se struktura turistikog prometa- opao je domai tur.promet kao i broj njihovih noenja, a porastao je inostrani tur.promet i broj njihovih noenja

I dalje je domai tur.promet imao vee uee (57,8%) u ukupnom tur.prometu

U SFRJ u 1989. godini zabeleen je izuzetno visok stepen sezonske koncentracije- 71,6% u toku pet meseci sezone, a ak 50,2% u toku jula i avgusta.

Struktura tur.prometa po republikama:Hrvatska (61,7%), Srbija (11,9%), C.Gora (9,9%), Slovenija, BiH i Makedonija

Struktura tur.prometa prema vrsti tur. mesta:Primorska mesta (69,7%), ostala tur.mesta, banje, planine i sedita republika i AP

Struktura broja noenja turista po vrstama smetajnih kapaciteta:Osnovni smetajni kapaciteti (48,5%)Hoteli, moteli, pansioni (41,2%)Komplementarni smetajni kapaciteti (51,5%)Domaa radinost (16,5%)Kamp tereni (16,6%)

Inostrani turistiki promet i potronja

U godinama nakon II Svetskog rata zabeleena je nepovoljna razvojna tendencija inostranog turizma u SFRJ zbog:Nedovoljno razvijene materijalne baze za razvoj turizmaTek od 1952. godine se uvode stimulativne mere za razvoj turizma

u periodu od 1957-1961. godine se znaajnije poveala materijalna baza ugostiteljstva u periodu od 1961-1965. godine- zabeleena znaajnija ekspanzija inostranog turizma pod uticajem deviznih reformi u periodu od 1965-1990. godine- najvei razvoj turizma jer od te godine poinje privredna reforma i turizma se kategorie kao delatnost od posebnog znaaja za celokupni privredni razvoj

1985. godine na granicama SFRJ registrovano je oko 23,7 mln stranih posetioca, a od toga se 35,9% odnosi na strane turiste

U periodu od 1965-1985.godine- prosena gosina stopa rasta broja stranih turista iznosila je 6%, dok je kod noenja bila 7,8%

U periodu 1986-1988.godine zabeleena je pozitivna razvojna tendencija, to nije bilo sluaj u 1989.godini kada je broj turista smanjen za 4,9%, a noenja za 6,1%

Sezonska koncentracija inostranog turizma bila je izuzetno nepovoljna, ali se ona popravila tokom posmatranih 20 godina-1989.godine je iznosila 79,8% tj.53,8% za dva meseca

Struktura inostranog tur.prometa po republikama:Hrvatska (80%), Slovenija (7,8%), C.Gora (6,2%), Srbija, BiH i Makedonija

Struktura inostranog tur.prometa po vrstama tur.mesta:Primorska mesta (86,5%), ostala mesta, SR iAP, planinska mesta i banje

Struktura broja noenja stranih turista po vrstama smetajnih kapaciteta (1989.g):Osnovni smetajni kapaciteti (56,8%)Hoteli,moteli, pansioni i prenoita (45,7%)Komplementarni smetajni kapaciteti (43,2%)Kamp tereni (21,2%)Domaa radinost (18,3%)

Najvaniji izvori tranje za SFRJ u 1989.g.:SR NemakaItalijaV.BritanijaAustrijaHolandijaSSRFrancuskavajcarska

Povoljna struktura zemalja kao izvora tranje-zemlje sa visokim nivoom privredne razvijenosti

Devizni priliv ostavren od stranih turista ima multiplikovane efekte na privredu

1985.godine-ostvaren devizni priliv bio je oko 1 mlrd $

Prosena godinja stopa rasta deviznog priliva u posmatranih 20 godina iznosila je 13,6%

1989.godine ostavren je devizni priliv od 2.23 mlrd $

Ukoliko se tom deviznom prilivu dodaju i prilivi po osnovu saobraaja vezani za turizam, uneti dinari iz inostranstva i privatni kliring onda je ukupna potronja stranih turista 1989.godine iznosila 3,5 mlrd $.

Domaa turistika tranja

u prvim posleratnim godinama zabeleena je povoljna razvojna tendencija turizma- turizam je bio bitan za poveanje radnih sposobnosti stanovnitva

1949-1952.godina-nepovoljna razvojna tendencija usled loeg stanja ekonomija i vanekonomskih faktora1952.godine- novi privredni sistem koji je podrazumevao ukidanje beneficiranog tretmana radnikih odmaralita i slobodnije formiranje cena 1953-1961.godine- uvode se razne mera radi stimulisanja razvoja turizma-popusti za domae turiste, dotacije ugostiteljskim objektima, stimulisanje izgradnje smetajnih kapaciteta..pozitivna razvojna tendencija domaeg turizma.

1961-1965.godine- relativno nia stopa rasta domaeg turizma zbog: rasta cena ugostiteljskih usluga, rast cena u radnikim odmaralitima i privatnom smetaju- sve to je posledica devalvacije dinara 1961.g

1966.godine- ponovno smanjenje domaeg turistikog prometa zbog: devalvacije dinara, ukidanje popusta na vonju javnim saobraajem, stagniranja u izgradnji smetajnih kapaciteta.

1968-1978.godine- ekspanzija domaeg turistikog prometa 1979-1987.godine-stalni rast domaeg turizma 1986-1990.godine- nepovoljna tendencija usled ekonomske i politike krize

Prosena duine boravka domaih turista iznosila je 1986.godine 4,3 dana

Sezonska koncentracija tranje je bila visoka-1986.godine je iznosila 66,5%

Tokom vremena se ova sezonska koncentracija smanjivala

Struktura domaeg tur.prometa po republikama:Hrvatska (41,1%), Srbija (22,6%), C.Gora, Slovenija, BiH i Makedonija

Struktura domaeg tur.prometa po vrstama tur.mesta:Primorska mesta (51%), ostala mesta, banje, planinska mesta i SR iAP

Struktura broja noenja domaih turista po vrstama smetajnih kapaciteta (1989.g):Osnovni smetajni kapaciteti (40,5%)Hoteli,moteli, pansioni i prenoita (37%)Komplementarni smetajni kapaciteti (59,5%)Radnika odmaralita (16,3%)Domaa radinost (14,8%)

prisutna tendencija pomeranja domaih turista ka osnovnim smetajnim kapacitetima i to posebno hotelima

Struktura domaeg turizma prema izvorima tranje:Srbija (39,1%)Slovenija (18,4%)Hrvatska (18,1%)BiHMakedonijaC.Gora

Ekonomski znaaj turizma za privredu SFRJ Direktni uticaj turizma na privredu:Uticaj na drutveni proizvod- 1985.godine prihodi od turizma imali su 2,9% (6,3%) uee u drutvenom proizvodu u SFRJ-znaajan uticaj turizma na drutveni proizvod i nacinalni dohodakTurizma je bio faktor ravnomernijeg razmetaja proizvodnih snaga Turizam je doprineo bre razvoju nerazvijenih podruja SFRJ (Budva i Ulcinj)Uticao je na razvoj delatnosti turistike privrede (ugostiteljstvo, saobraaj, trgovina..)Uticao je na porast zaposlenosti-stopa rasta zaposlenosti od turizma 5%Uticao je pozitivno na platni bilans zemlje

Indirektni uticaj turizma na privredu:Uticaj na razvoj graevinarstva- izgradnja smetajnih kapacitetaUticaj na razvoj poljoprivrede- poveane potrebe za hranom i piemUticaj na razvoj industrije

Poveana mogunost za plasman proizvoda i usluga ovih delatnosti

dadatna potronja stranih turista izaziva multiplikovane efekte na privredu

Investicije u turizmu SFRJ

deo privrednih investicija

Investicije u intenzivan i ekstenzivan razvoj svih delatnosti turistike privrede, kao i ulaganja u trajna obrtna sredstva

Struktura i dinamika investicija u turizam:1947-1954.godine- investiranje iz budeta Federacije

1954-1957.godine- investiranje iz fondova, sopstvenih izvora, lokalnih izvora..

1957-1958.godine- finansiranje iz Opteg investicionog fonda

1961-1965.gdine- povoljna razvojna tendencija investiranja u razvoj turizma- malo uee tur.investicija u ukupnim- nisu ostavreni zacrtani planovi izgradnje kapaciteta zbog rasta cena graevinskih usluga.

1966-1972.godine- izuzetno visoka investiciona ulaganja u turizam veliko uee tur.investicija u ukupnim- turizam svrstan u red prioritetnih grana privrede- izgraena najvea koliina kapaciteta

1972-1985.godine- takoe velika ulaganja u turizam

1986. godine- smanjenje investicija u ugostiteljstvo i turizam

Najvei znaaj imala su investiciona sredstva banaka-proseno uee 81,4%

Najvea ulaganja vrena su u Hrvatskoj i Srbiji

Najvie je ulagano u izgradnju graevinskih objekata

Mere za stimulisanje proirene reprodukcije u turizmu od 1966-1976.godine

1952-1955.godine- odobravanje regresa ugostiteljskim objektima za davanje popusta domaim turistima na pansionske usluge od 40-60%

1955. godine- daju se dotacije namenskog karaktera za izgradnju objekata za smetaj i ishranu za domae turiste

1956. godine- odobravanje premija sezonskim ugostiteljskim objektima i radnjama

1957-1961.godine- odobravanje zajmova iz Opteg investicionog fonda

odobrena su sredstva za razvoj komunalnih delatnosti

jo jedan instrument za podsticanje razvoja turizma- odobravanje kursne razlike za devizni priliv

Drutveni plan razvoja privrede Jugoslavije od 1966-1970. godine- uveden celovit sistem stimulativnih mera u okviru ekonomske politike

Instrumenti ekonomske politike za razvoj turizma:

Beneficirane kamate za ulaganje u turizam

Retencione kvote za ugostiteljstvo i turistika preduzea

Zaduivanje poslovnih banaka u inostranstvu za plasman sredstava u razvoj turizma

Poreske olakice za ostvarene devizne prihode sa konvertibilnog podruja

Beneficirane kamate- za stimulisanje ulaganja kreditora u razvoj turizma Vrste beneficiranih kamata:Dodatne (3%)Dodatne uveane (2%) i anticipativna dodatna kamata (2,5%)Regresne (2%)

Retencione kvote- 20% deviznog priliva su koristili za sopstvene potrebe

Zaduivanje poslovnih banaka u inostranstvu- zaduivanje u iznosu do 45 mln $ u inostranstvu i ta sredstva su morala da se koriste za odobravanje kredita za razvoj turizma

Poreske olakice na prihode sa konvertibilnog podruja (2,5 i10%)

Strategija razvoja turizma Jugoslavije

u dugoronim drutvenim planovima je predviano da turizam treba bre razvijati od ostalih delatnosti zbog njegovih viestrukih efekata

17. decembra 1987. godine doneta je Strategija razvoja turizma u Jugoslaviji od strane Skuptine SFRJ

sve mere u strategiji bile su dugoronog karaktera, a sporovodile su se putem srednjoronih planova

U Strategiji je definisano da turizam u svom razvoju treba da se oslanja na celokupni privredni i drutveni razvoj zemlje ta da bude njegov integralni deo

naputanje prakse sektorskog razvoja turizma

razvoj domaeg i inostranog turizma posmatrani su takoe integralno

razvoj inostranog turizma je bio deo celovitog izvoznog programa

Strategijski ciljevi razvoja turizma:Pravilno korienje resursa i poveanje uloge turizmaPoveanje deviznog priliva od turizmaRazvoj domaeg turizma-poveanje produktivnosti rada kroz turizamDoprinos poveanju zaposlenostiRavnomerniji razmetaj proizvodnih snaga

sintetiki cilj- poveanje izvoza kroz turizam

target za 2000. godinu bio je 6,8 mlrd $ potronje stranih turista

neophodno je bilo formirati zajedniki izvozni program za turizam koji je podrazumevao postavljanje uslova u smislu:Aktirviranja svih raspoloivih rezervi za porast kvaliteta postojee ponudeStvaranje uslova za ukljuenje svih privrednih i drutvenih delatnosti u razvoju turizmaKonkretizaciju svih dugoronih interesa zemlje za razvoj turizma

Strategija je podrazumevala- obuku zaposlenih, obrazovanje kadrova, savremenu organizaciju baziranu na merketing koncepciji, porast stepena tehnolokih inovacija u turizmu i porast ekoloke svesti.

Dobila je zapaena priznanja u zemlji i inostranstvu

HVALA NA PANjI!