Pojam javnih prihoda

Pojam javnih prihoda

Javni prihodi su novana sredstva koja drava prikuplja radi pokrivanja drutvenih rashoda. Prema tome, drutveni prihodi predstavljaju sredstva koja imaju osnvnu namjenu, tj. pokrivanje ili finansiranje drutvenih (javnih) funkcija. To su sredstva koja slue za zadovoljavanje optih i zajednikih drutvenih potreba. Drutveni razlozi se, uglavnom, formiraju kroz sistem raspodjele i preraspodjele nacionalnog dohotka. Time je velikom dijelom njihovo formiranje opredjeljeno odnosima u proizvodnji, odnosno formiranom produkcionom odnosu. Drava danas raspolae raznovrsnim prihodima ija visina i struktura zavise od politikih, ekonomskih, socijalnih i drugih faktora unutar svake privrede.

Javni prihodi u klasinoj teoriji smatrali su se samo porezi, takse i prihodi od javne imovine (i mogli su sluiti za pokrie redovnih rashoda), dok se javni dug iz primarne emisije novca i slina dopunska sredstva nisu smatrala javnim prihodima.Drava im je mogla pribjegavati samo izuzetno i za posebne namjene. Nasuprot tome, moderna finansijska teorija prihvatila je stav da i ovi oblici prihoda spadaju u redovne i normalne prihode, samo se postavlja pitanje kada, kako i gdje pristupiti njihovom formiranju i upotrebi. Istina, i moderna teorija daje prednost upotrebi klasinih javnih prihoda (porezi, takse, carine, parafiskalna davanja i sl.), u odnosu na javni dug, emisiju novca centralne banke i sl. Ovome treba pribjegavati samo u sluajevima kada prvi oblici nisu dovoljni ili kada je nuna intervencija u privredi da bi se uticalo na nepovoljna privredna kretanja, odnosno kada treba hitno intervenisati veim sredstvima koje je teko prikupiti poreskim instumentima. I pored ove diferencijacije, i pored raznih drugih dodatih oblika javnih prihoda (javni dug, emisija i sl.) i dalje je ostao kao osnovni oblik javnih prihoda - porez.

Porezima se u razvijenim privredama danas formira preko 50% javnih sredstava. Funkcije i zadaci moderne drave sve su raznovrsniji i brojniji, zbog ega su potrebna i sve vea sredstva za njihovo zadovoljavanje, odnosno pokrie. To dovodi do stalnog rasta javnih prihoda, identino rastu javnih rashoda. Porezima, kao redovnim izvorima javnih sredstava u svim razvijenim privredama (bez doprinosa za socijalno osiguranje) najveim dijelom se pokriva neto preko 50% javnih rashoda. Ostalo su sredstva javnog duga i sredstva socijalnog osiguranja.

Uz nominalni rast javnih prihoda vrlo je znaajan i realni rast (stopa rasta prihoda umanjena za stopu rasta cijena - inflacije). Bri rast cijena (inflacija) od rasta javnih prihoda dovodi do njihovog realnog pada, ime se realna potronja drave smanjuje.

Uee javnih prihoda u nacionalnom dohotku kree se od 30% do preko 50% u novije vrijeme, to znai da se raznovrsnim instrumentima javnih prihoda, preraspodjeljuje ili neposredno koristi, veliki dio nacionalnog dohotka modernih drava. To istovremeno zahtijeva da se pored visine ovih sredstava prati i istrauje i njihova struktura.

Jedna od osnovnih karakteristika gotovo svih oblika javnih prihoda jeste obaveznost koju utvruje drava, odnosno ue drutveno - politike zajednice. Druga karakteristika im je isto ekonomska - ne podlijeu zakonima trita, odnosno uticaju ponude i tranje. Njih u osnovi utvruju organi drutveno - politike zajednice, zbog ega imaju javno - pravni kakakter.

Fiskalni prihodi slue za finansiranje drutvenih potreba (pokrie javnih rashoda) koje javna vlast ini u vrenju svojih funkcija.

Principi koritenja i efekti javnih sredstava znatno se razlikuju od principa reprodukcije sredstava privrednih subjekata. Tok cirkulacije i povraaja (kruno kretanje sredstava) ovdje, uglavnom, ne postoji, osim kada se radi o prihodima iz neposredno proizvodne funkcije drave (originarni javni prihodi). Sejmenovi, J., Javni prihodi utvrivanje i naplata, Fakultet za poslovne studije, Banja Luka, 2006.

Jeli, B., Javne financije, RRIF Plus, Zagreb, 2001.

Rosen, S.H., Javne finansije, Institut za javne financije, Zagreb, 1999.

Sejmenovi, J., Javni prihodi utvrivanje i naplata, Fakultet za poslovne studije, Banja Luka, 2006.

Stiglitz, J., Ekonomija javnog sektora, Ekonomski fakultet, Beograd, 2004.