မငးေသ

1

ဇြန ၂၀၁၅ / အတြ(၁) အမတ (၂)

ႏငငသားျဖစမႈ

မငးေသ

ဤစာတမးသည ႏငငသားျဖစမႈက ဖြငဆထားသည စာတမးျဖစသည။ ႏငငသား ဟသညမာ အဘယနညး။ႏငငသားတစေယာကတြင မညသည အခြငအေရးႏင တာဝနမားရသနညး စသည ေမးခြနးမားကေျဖျပထားသည။ ထ႔အျပင ႏငငသားဟသည ျဖစတညမႈ၊ ႏငငသားအျဖစခယႏငမႈႏငပကသကေသာအေၾကာငးမားက အေသးစတ ခြျခမးစတျဖာထားသည။ တစႏငငႏင တစႏငင ႏငငသားျဖစတညမႈမား မတညပက ႏငးယဥတငျပထားသညက ေတြ႕ရသည။

အယဒတာ

မငးေသ

1

ဇြန ၂၀၁၅ / အတြ(၁) အမတ (၂)

ႏငငသားျဖစမႈ

မငးေသ

ဤစာတမးသည ႏငငသားျဖစမႈက ဖြငဆထားသည စာတမးျဖစသည။ ႏငငသား ဟသညမာ အဘယနညး။ႏငငသားတစေယာကတြင မညသည အခြငအေရးႏင တာဝနမားရသနညး စသည ေမးခြနးမားကေျဖျပထားသည။ ထ႔အျပင ႏငငသားဟသည ျဖစတညမႈ၊ ႏငငသားအျဖစခယႏငမႈႏငပကသကေသာအေၾကာငးမားက အေသးစတ ခြျခမးစတျဖာထားသည။ တစႏငငႏင တစႏငင ႏငငသားျဖစတညမႈမား မတညပက ႏငးယဥတငျပထားသညက ေတြ႕ရသည။

အယဒတာ

မငးေသ

1

ဇြန ၂၀၁၅ / အတြ(၁) အမတ (၂)

ႏငငသားျဖစမႈ

မငးေသ

ဤစာတမးသည ႏငငသားျဖစမႈက ဖြငဆထားသည စာတမးျဖစသည။ ႏငငသား ဟသညမာ အဘယနညး။ႏငငသားတစေယာကတြင မညသည အခြငအေရးႏင တာဝနမားရသနညး စသည ေမးခြနးမားကေျဖျပထားသည။ ထ႔အျပင ႏငငသားဟသည ျဖစတညမႈ၊ ႏငငသားအျဖစခယႏငမႈႏငပကသကေသာအေၾကာငးမားက အေသးစတ ခြျခမးစတျဖာထားသည။ တစႏငငႏင တစႏငင ႏငငသားျဖစတညမႈမား မတညပက ႏငးယဥတငျပထားသညက ေတြ႕ရသည။

အယဒတာ

မငးေသ

2

ႏငငသားျဖစမႈ

၁။ ႏငငသားျဖစမႈ (CITIZENSHIP)

ႏငငသားျဖစမႈဆသညေဝါဟာရက အၾကမးဖငးအားျဖင အေျခအေန (၂) ရပေပၚမတည၍အဓပၸာယ ခြဆႏငသည။ ၎ အေျခအေန(၂) ရပမာ- City State ႏင Nation State ဆသည ေဒသပစ ကြျပားမႈပင ျဖစ သည။

ႏငငသားျဖစမႈက ႏငငေရးသေဘာတရား၏ ဖခငၾကး အရစၥတတယက ဤသ႔ အဓပၸာယဖြငဆခသည။

City State တြင --- ႏငငသားဟသည အစးရတာဝနက မေဝရယပငခြင ႏင ဂဏထးဝေသသ၊ အခြငအေရးမားက တကရက ခစားပငခြင ရေသာသျဖစသည။

Nation State တြင - - - ႏငငသားဟသည အစးရတာဝနက ဥပေဒအေၾကာငးအရ ကယစားျပ၍ႏငငေတာ အစးရ၏တာဝနက သြယဝကေသာနညးျဖင ပါဝငခြငရေသာသ ျဖစသည။

အေၾကာငးမာ City State တြင လအနညးစေသာ လဥးေရသာရေသာ တငးႏငငအမးအစားျဖစသျဖငႏငငသားအားလး သည တစေနရာတညးတြင အလြယတက အတတကြ စေဝးႏငသည။ ထသ႔စေဝး၍ အပခပေရးတာဝနမားက အမားသေဘာည ေရြးခယတာဝနခန႔အပႏငေသာ အေျခအေနကရရေစသည။ ထ႔ေၾကာင ၎ႏငငအမးအစားတြင ႏငငသား မားသည အစးရ၏ အပခပေရးအဖြ႕မားတြင တကရကပါဝငပကသကပငခြငရၾကသည။ ထ႔အတ ႏငငအတြငး မမ၏စြမးရညက အသအမတျပေသာ ဂဏထး၊ အခြငအေရးမားက ခစားပငခြငရၾကသည။ ထသ႔ေသာ ပါဝငခြင၊ ပငဆငခြငႏစရပက ရရထားသက ႏငငသားျဖစသည ဟ ဆႏငသည။

Nation State တြင ႏငငအတြငး ျပညသလထအေရအတြကသည မားျပားလာသည အေျခအေနတြငရေနေသာေၾကာင အမား၏ ဆႏၵသေဘာထားက ရရေစရန တစေနရာတညးတြင အားလးအတတကြစေဝးႏငျခငး မရေတာေခ။ ထသ႔ေသာ အေျခအေနမားေၾကာင ျပညသမားသညမမတ႔က ကယစားျပေသာ ကယစားျပခလတစဥး (သ႔မဟတ) ကယစားျပသညလတစစအားေရြးခယ၍ ႏငငအတြငး အစးရ၏ တာဝနဝတရားမားက သြယဝက၍ ပါဝငခြငရၾကသည။ ထကယစားျပခလတ႔အား ဥပေဒအရ စညးမဥးမား ေရးဆြ၍ ဥပေဒအတငး အရညအခငးျပညမသတ႔အားေရြးခယ ကယစားျပေစသည။ ထသ႔ ကယစားျပေရြးေကာကသည နညးစနစတရားဝငေပၚေပါကလာေသာအခါ မေပးပငခြငသည ႏငငသားတစဥး၏ တရားဝငအခြငအေရးျဖစလာသည။

City State ႏင Nation State ဆသည ႏငငမးကြ ႏစရပေပၚမတည၍ အဓကကြျပားသြားေသာအခကသည City State တြင အစရအစတအပငးမားမာ တကရကပါဝငပကသကပငခြငႏင Nation

မငးေသ

3

State တြင မေပးပငခြင ဆသည အခြငႏစရပသည အသြငေျပာငး၍ ကြျပားလာသည။ ထအခြငအေရး ရရသက ထႏငင၏ ႏငငသားဟ သတမတႏငျပး ထႏငငသားျဖစလငလညး ထအခြငအေရးရရရမည ျဖစသည။ ထအခြငအေရးမရရေသာႏငငသားက ႏငငသားအခြငအေရးဆးရႈးသဟသတမတႏငျပး ထအခြငအေရးရရမလညး ထႏငငသားဟ သတမတႏငမည ျဖစသည။

၁.၁။ ႏငငသားဟသညႏငငသားဟသည ႏငငေရးအသကအဝနး၏ အဖြ႕ဝငျဖစသည။ ထလမားသည ႏငငက ပေဖာ

တညေဆာကသည သမားျဖစသည။ ထလမား၏ တစဥးခငးအခြငအေရးမားက အေျခခဘအခြငအေရးမားအျဖစ အမားစဆႏၵအရ အတညျပ သတမတျပး အကာအကြယေပးျခငး ခရသကႏငငသားဟ ေခၚသည။

ႏငငသားျဖစမႈႏငငသားတစဥးသည ႏငငတစႏငင၏ အဖြ႕သားပငျဖစသည။ ႏငငသားတစဥးသည

ႏငငအတြငး ေနထငသဟ အဓပၸာယသကေရာကသည။ ၎အျပင ႏငငသားတစဥးသညထႏငငအတြငး အျမတမးေနထငခြငႏင ႏငငသားတစဥး ရသငရထကေသာ အခြငအေရးမားကရရထားသလညး ျဖစသည။

ေရးယခငကာလက ဂရႏင ေရာမတ႔တြင ေနထငသညႏငငသားမားသည ကန႔သတခရသညအေၾကာငး အခကမားရသည။ ၎တ႔မာ - ႏငင၏တာဝနဝတရားမားတြင တကတကၾကြၾကြပါဝငထမးေဆာငႏငစြမးရေသာသမား ကသာ ႏငငသားအျဖစ အသအမတျပျခငး ျဖစသည။ ဥပမာ -မနးမမား၊ ေကးကၽြနမား၊ ဆြ႕အနားမၾကား၊ ဒကၡတမား ကေလးသငယမားက ႏငငသားအျဖစအသအမတျပျခငး မရေခ။

ဂရတ႔၏ ႏငငသားျဖစမႈဆေသာ အဓပၸာယသည ႏငင၏အဖြ႕သားတစဥးအျဖစထကမားစြာပမသည။ ႏငငသားျဖစမႈ ဟသည တာဝနတစရပပငျဖစသညဟ ဆသည။ ၎တာဝနသည ႏငငအတြငးရသည လဥးေရ ၾကးမားလင ၾကးမားသေလာက ထလဥးေရအခးအစားႏင ညမေသာတာဝနတစရပရပက ထမးေဆာငႏငသည အတတ၊ အသရေသာသက ဆလသည။ ထသ႔ေသာစြမးရညရသသာ ဂရတ႔သည ႏငငသားအျဖစအသအမတျပသည။

ဂရတ႔၏ ႏငငသားျဖစမႈက အခပဆရေသာႏငငသားျဖစမႈဆသညမာ ႏငငေတာ၏တာဝနကထမးေဆာငႏငသညစြမးရညရသကသာ

ႏငငသားျဖစႏငသည ဟ ဆလျခငး ျဖစေပသည။

မငးေသ

4

Citizen ဆသည ႏငငသား ဟေသာ စကားလးတြင ေအာကပါအခကအလကမားပါဝငေနသည။- ႏငငသားသည ႏငငတစႏငငအတြငး အျမတမးေနထငသ ျဖစသည။- ႏငငသားသည ႏငငေတာ၏တာဝနဝတရားမားက လစလမရႈပ ႏငငေတာ၏ေကးဇးသစၥာ

ကေစာငသရမည။

တဖန ႏငငသား ဟသညက အဓပၸာယဖြငဆႏငေသးသည။ႏငငသားဟသည ႏငငတစခအတြငး အျမတမးအဖြ႕သားတစဥးျဖစျပး ဥပေဒအရ တာဝနႏင

အခြငအေရးမား ေပါငးစညး၍ ရရထားေသာသပင ျဖစသည။

၁.၂။ ႏငငသားအမးအစားမားႏငငသားအမးအစားကအၾကမးဖငးအားျဖင အမးအစား (၂)မးခြျခား၍ ရႏငသည။

(၁) ေမြးရာပါ ႏငငသား ႏင(၂) ႏငငသားအျဖစခယထားသညႏငငသား ဟ၍ (၂) မးရသည။

ေမြးရာပါႏငငသားက Natural Citizen ဟ ေခၚ၍ ႏငငသားအျဖစခယသညႏငငသားကNaturalized Citizen ဟ ေခၚသည။

ႏငငသားအျဖစခယထားသညႏငငသားႏငငသားအျဖစခယထားသည ႏငငသားသည အျခားေသာႏငငတစႏငငမ ႏငငသားအျဖစ

သ႔ ကးေျပာငးလာ ေသာသ ျဖစသည။

ေမြးရာပါႏငငသားေမြးရာပါႏငငသားသည ႏငငသားအျဖစခယထားေသာႏငငသားႏင မတညေသာ အခြင

အေရးမားရရသည။ ဥပမာ- အေမရကန ေမြးဖြားေသာႏငငသားသာလင အေမရကနသမၼတျဖစခြငရသညဆသည အခြငအေရးမး။

၁.၃။ Citize & SubjectCitizen သည ႏငငသားအခြငအေရး (Civil Right) ႏင ႏငငေရးအခြငအေရး (Political

Right) (၂) မးစလး ရရထားသျဖစသည။Subject သည ႏငငသားအခြငအေရး (Civil Right) (၁) မးတညးသာရရျပး ႏငငေရး

အခြငအေရး (Political Right) မရရေသာ ႏငငသားအမးအစားျဖစသည။

၁.၄။ Citizen & ElectorElector ဆသညမာ မေပးပငခြငရသျဖစသည။ သ႔ေသာ ႏငငသားတငး (Citizen) သည

မေပးပငခြငရသမားျဖစသညဟ မတယ၍ မရ။ မေပးပငခြငရသတငးလညး ႏငငသားမား မဟတၾကေခ။

မငးေသ

5

ႏငငသားတစဥး၏သား(သ႔မဟတ)ဇနးသည ႏငငသားတစဥးျဖစသည။ သ႔ေသာ ၎သညမေပးပငခြငရသ ျဖစခငမ ျဖစပါလမမည။ ဥပမာ - အေမရကနတြင မေပးသေပါငးမားစြာ ရသည။သ႔ေသာ ၎တ႔အားလးသည ႏငငသားမား မဟတၾကေခ။ ဆလရငးအဓပၸာယကား - ႏငငသားျဖစမႈ/မျဖစမႈက မေပးပငခြင ရမႈ/မရမႈျဖင ဆးျဖတရနမသင ဆသည အခကက သတျပရနပငျဖစသည။

၁.၅။ Citizen & AlienAlien ဆသညမာ ႏငငျခားသားျဖစသည။ ႏငငတစခအတြငး ယာယအားျဖင ေနထငေသာသသည ႏငငျခားသားျဖစသည။ ၎သည ယငးႏငငသားမဟတေခ။ Citizen သည ႏငငအတြငး အျမေနထငသျဖစသည။ ႏငငသား(Citizen) ႏင ႏငငျခားသား(Alien) ႏစဥးစလးသည မမတ႔၏အသကႏင ပစၥညးဥစၥာမားအား ၎တ႔၏ ဆငရာႏငငမားထမ ဥပေဒအရအကာအကြယေပးထားျခငး ခရသမားျဖစသည။ ၎တ႔သည မမတ႔ ဆငရာ ႏငငမားတြငျပဌာနးထားေသာဥပေဒကေလးစားလကနာၾကရသည။ျပဌာနးသတမတထားေသာ အခြနအခမားက ေပးေဆာငရမည။

ႏငငျခားသားမားသည မမႏငငမ ထြကခြာ၍ အျခားႏငငသ႔ ယာယအားျဖငေနထငသမားျဖစသညအတြက မမ ႏငင၏တကရကအကာအကြယေပးမႈက မေမာလငႏငေပ။ သ႔ေသာႏငငျပငပသ႔ေရာကရေနေသာ မမႏငငသားမား၏ အကးစးပြားထခကမႈမရေအာင ေစာငၾကည အကာအကြယေပးမႈသေဘာမးကား ရရေပသည။

ႏငငသားသည ႏငင၏ဥပေဒျပဌာနးခကေအာကတြင ေနထငၾကရသည။ ႏငငျခားသားသညမမယာယေနထငသည ႏငင၏ ဥပေဒျပဌာနးခကေအာကတြင မရေခ။ စစမႈမထမးမေနရဆသည ဥပေဒမးက ႏငငျခားသားသည လကနာရန မလေခ။ ထ႔အတ ႏငငအတြငးျပစမႈတစစတစရာကးလြနလငလညး ႏငငသားသည ျပစမႈအေလာက ထကသငေသာျပစဒဏက ကခေစရေသာလညး ႏငငျခားသားသည ထျပစမႈမးကးလြနပါက ထျပစဒဏကကးလြနေစေသာႏငငတြင ျပစဒဏခေစမ ခႏငသည။ ျပစဒဏမ ကငးကြာျခငးမးလညးရေနႏငသည။

သ႔ေသာ အထးသတျပရန အခကကား ႏငငျခားသားသည ႏငငသားတစဥးကသ႔ ႏငငေရးအခြငအေရးမး ရရမည မဟတေခ။ ဥပမာ - အဂၤလနတြင ႏငငျခားသားတစဥးသညပစၥညးဥစၥာ မားက ဝယယပငဆငခြငရသည။ တရားစြဆပငခြငရသည။ တရားစြဆျခငး ခရႏငသည။ သ႔ေသာ ျမနစပယရးမား၊ ပါလမနမားတြင မေပးပငခြင မရေခ။ တရားရးမားတြငလညး ဂရလၾကးမငးမားေနရာတြင အေရြးခပငခြငမရေခ။

မငးေသ

6

၁.၆။ Citizen & Nationalsႏငငသားသည ႏငငသားအခြငအေရး (Civil Right)ႏင ႏငငေရးအခြငေရး(Political Right)အျပညအဝရရ ေသာသျဖစသည။ Nationals သည ႏငငသားအခြငအေရး အျပညအဝရရေသာလညး ႏငငေရးအခြငအေရး အျပညအဝမရရေသာသျဖစသည။ ႏငငေရးအခြငအေရးလးဝ မရရဟ ဆလျခငး မဟတေၾကာငး သတခပရန လအပသည။ Citizen တစဥးထကႏငငေရးအခြငအေရး အျပညအဝမရရေသာသသည Nationals ျဖစသည။

National သည ႏငငသားပငျဖစသည။ သ႔ေသာ ႏငငေရးအခြငအေရးတြင အျပညအဝမရရျခငးေၾကာင Nationals ျဖစသညဟ ဆျခငးျဖစသည။ Nationals သည ႏငငသားကသ႔ပင ႏငငေတာ၏ သစၥာက ေစာငသရန တာဝနရေပသည။ Nationals တစဥးသညျပညပသ႔ေရာကရေနခကတြင မေပးပငခြင မရေတာေခ။ သ႔ေသာႏငငေတာ၏ထနးခပမႈေအာကတြငရေနေသးသည။

၂။ ႏငငသားျဖစမႈ အမးအစားမား (Types of Citizenship)

ႏငငသားျဖစမႈက အမးအစားခြျခားရာတြင နညးလမး (၃) မးျဖင ခြျခားသတမတၾကသည။ ၎တ႔မာ

(၁) ေမြးဖြားျခငးျဖငျဖစလာေသာ ႏငငသား အမးအစား(၂) ႏငငသားအျဖငခယျခငးျဖင ျဖစလာေသာႏငငသားအမးအစား ႏင(၃) လကေအာကခႏငငအျဖစသမးပကျခငးမ ျဖစလာေသာ ႏငငသားအမးအစား ဟ၍

နညးလမး(၃) မးျဖင ခြျခားသတမတၾကသည။

ထနညးလမးမားျဖင ျဖစလာေသာႏငငသားမားသည ေအာကပါႏငငသားမားအျဖစ အသးသးအသအမတျပ ၾကသည။

(၁) Natural Citizen ေမြးရာပါႏငငသား(၂) Naturalized Citizen ႏငငသားအျဖစခယသညႏငငသား ႏင(၃) Annexation Citizen လကေအာကခႏငငသား

- ေမြးရာပါႏငငသားဟသည ေသြးသားေတာစပမႈအရလညးေကာငး၊ ေမြးဖြားသညေဒသကမတည၍ လညးေကာငး ႏငငသားျဖစလာေသာ သေဘာျဖစသည။

- ႏငငသားအျဖစခယသညႏငငသားဟသည ႏငငသားျဖစခြငကခယျခငးအရ ႏငငသားျဖစလာေသာ သေဘာျဖစသည။

- လကေအာကခႏငငသားဟသညအသမးပကခနယေျမမျပညသမားက သမးပကထားေသာႏငင၏ ႏငငသား အျဖစ အလအေလာက ကေရာကသြားေသာ သေဘာျဖစသည။

မငးေသ

7

၂.၁။ ေမြးရာပါႏငငသား (Natural Citizen)ေမြးရာပါႏငငသားတြင ပစ (၂) မးျဖင ေမြးရာပါႏငငသားျဖစလာျခငးျဖစသည။ ေမြးရာပါ

ႏငငသားျဖစလာျခငး ပစ (၂) မးမာ -(၁) ေသြးသားေတာစပမႈအရ ႏငငသားျဖစလာျခငး(Jus Sanguinis – Rule of Blood Relation) ႏင(၂) ေမြးဖြားသည ႏငင/ေဒသက မတည၍ ႏငငသားျဖစလာျခငး(Jus Soli or Jus Loci – Rule of Place of Birth) ဟ၍ ပစ (၂) မးရသည။

(၁) ေသြးသားေတာစပမႈအရ ႏငငသားျဖစလာျခငး - Jus Sanguinisေသြးသားေတာစပမႈအရ ႏငငသားျဖစလာျခငးဟသည ႏငငသားတစဥး၏ သား၊သမးသည

ဖခငျဖစသ (သ႔မဟတ) မခငျဖစသ၏ ႏငငမ ႏငငသားအျဖစ အလအေလာက ေရာကရသြားျခငးကဆလသည။ ဥပမာ - အေမရကနႏငငသားတစဥး ေမြးဖြားခေသာ သားသမးသည အလအေလာကအေမရကနႏငငသားျဖစသြားသည။ ျပငသစႏင အတလႏငငမားသည ၎နညးလမးအတငးႏငငသားျဖစျခငးက သတမတထားသည။

(၂) ေမြးဖြားသညႏငငကမတည၍ ႏငငသားျဖစလာျခငး - Jus Soliေမြးဖြားသညႏငငက မတည၍ ႏငငသားျဖစလာျခငးဟသည မမေမြးဖြားရာဇာတျဖစေသာ

ႏငငကလက၍ ၎ႏငင၏ႏငငသားအျဖစ အလအေလာက ေရာကရသြားျခငးက ဆလသည။ ဥပမာ- အေမရကနႏငငတြင ေမြးဖြားေသာသသည အေမရကနႏငငသားျဖစခြငရသည။ မဘသညအေမရကနႏငငသားျဖစစရာ မလေခ။ အေမရကနႏငငတြင ေမြးဖြားသည မညသညႏငငသား၏သားသမးမဆ အေမရကနႏငငသားျဖစခြငရသည။ အာဂငတးနားႏငငသည ၎နညးလမးအတငးႏငငသားျဖစျခငးက သတမတထားသည။

အထကပါ နယာမ(၂)သြယေၾကာင ႏငငသားမဘ၏ သားသမးသည ႏငငျခားသားျဖစႏငသကသ႔ႏငငျခားသားမဘ၏ သားမမးသညလညး ႏငငသားျဖစေနႏငသည ဟေသာ အခကမားက သတခပရနလအပသည။

အဂၤလနႏင အေမရကနႏငငတ႔တြင အထကပါ နညးလမး(၂)မးလးက ျပဌာနးထားသည။၎တ႔သည မမႏငငသားျဖစသတ႔အတြက Jus Sanguinis နညးလမးက အသးျပ၍ ႏငငျခားသားမားအတြက Jus Soli နညးက အသးျပၾကသည။ ထ႔ေၾကာင အေမရကနႏငငတြင အေမရကနမဘႏစပါးမ ေမြးဖြားလာေသာသားသမးမားသည အေမရကနႏငငသားမားျဖစလာၾကသည။ ထ႔အတအေမရကနတြငေမြးဖြားေသာ ႏငငျခားသားမဘမား၏သားသမးမားသညလညး အေမရကနႏငငသားမား ျဖစလာၾကသည။ ဤနညးျဖင ကမာၻအႏ႔အျပားတြင အေမရကနႏငငသားမား ပမမားျပားလာေပသည။

မငးေသ

8

ထသ႔ေသာ နညးလမးမားက အေမရကနႏငငကသ႔ အျခားေသာႏငငမားကလညး ကငသးၾကသညျဖစ၍ Double Nationality ဆသည ႏစထပကြမးႏငငသားျဖစမႈသည ျမငတကလာခသည။

ဥပမာ အေနအားျဖင အေမရကနႏငငႏင ျပငသစႏငငက ဥပမာျပ၍ တငျပပါမည။

အေမရကနႏငငတြင ျပငသစမဘႏစပါး၏သားသမးျဖစလင ျပငသစႏငငသားအျဖစလညးေကာငး၊အေမရကနႏငငသားအျဖစလညးေကာငး တတကကသတမတရန လလာသည။ အကယ၍ႏစႏငငသားအျဖစရေနလင ျပနာတစခမက ရေနႏငသည။ ဥပမာ ျပငသစႏငငႏင အေမရကနႏငငတ႔ စစျဖစပြားခလင မမတ႔ဆငရာႏငငအတြက စစမႈထမးေဆာငရန ႏငငသားတစဥးတြငတာဝနရလာသည။ ထတာဝနက ႏစႏငငသားခယထားေသာ ႏငငသားသည မညသညႏငင၏စစမႈထမးအျဖစေဆာငရြကပါမညနညး။ ၎ျပနာသည ႏစႏငငစစျဖစပြားေသာအခနတြငျဖစလာႏငေသာ ႏငငသားေရးရာ ျပနာတစရပျဖစလာသည။

ထ႔ေၾကာငႏငငသားတ႔၏ အခြငအေရးႏငတာဝနတ႔က ျပဌာနးသတမတရာတြင ရငးလငးျပတသားတကစြာ ျပဌာနးသတမတရနလအပသည။ ထသ႔ေသာ အေျခအေနမးတြင ႏငငသားျဖစသသညမညသညႏငင၏ႏငငသားျဖစလသည ဆသညက ေရြးခယခြငျပရနလအပသည။ ႏငငသားျဖစမႈႏငပကသက၍ မညသညႏငငသားျဖစသညဆသညက ႏငငေတာက အသအမတျပသညဆလငႏငငအခငးခငး ျပနာမားသည ပမမားျပားကယျပန႔လာႏငေသာ အေျခအေနတြင ရသည။

၂.၂။ ႏငငသားအျဖစခယသညႏငငသား (Naturalized Citizen)ႏငငျခားသားမ ႏငငသားအျဖစခယထားေသာႏငငသားျဖစလာပသည ျပဌာနးခကအမးမး

ရေနသည။ ျပဌာနးခကအမးမးဆသညမာ ျပဌာနးခကပစ၊ ပသ႑ာနအမးမးက ဆလသည။၎ပစ၊ ပသ႑ာနအမးမးက ေအာကပါအတငးေတြ႕ႏငသည။

လကထပထမးျမားျခငးျဖငေသာလညးေကာငး ဥပေဒျပဌာနးခကအရ တရားဝငျဖစလာျခငးျဖငေသာလညးေကာငး ႏငငသားအျဖစခယျခငးျဖငေသာလညးေကာငး ႏငငအတြငး ဓနဥစၥာပငဆငမႈျဖငေသာလညးေကာငး ႏငငအတြငး ကာလရညၾကာေနထငျခငးျဖငေသာလညးေကာငး ျပညသ႔ဝနေဆာငမႈလပငနးမားတြင ပါဝငလပကငျခငးျဖငေသာလညးေကာငး အသမးပကခႏငငမ ႏငငသားျဖစလာျခငးျဖငေသာလညးေကာငး

ပစ အမးမးျဖင ႏငငျခားသားမ ႏငငသားျဖစလာေသာပသ႑ာနမား မားစြာရေနႏငသည။ အသမးပကခႏငငမ ႏငငသားျဖစလာျခငးက ဥပမာျပရလင အဂၤလပတ႔သမးပကထားေသာ ကလနႏငင

မငးေသ

9

တစချဖစခသည ျမနမာႏငငမ ျမနမာႏငငသားမားသည အဂၤလပလကေအာကကေရာကေသာကာလအတြငး ျဗတသႏငငသားမား အလအေလာက ျဖစသြားၾကသည ဆသညဥပမာပငျဖစသည။

ႏငငသားအျပညအဝျဖစခြင၊ မျဖစခြငသည ႏငငတစခႏင တစခ ကြျပားၾကသည။ ႏငငတစႏငငႏငတစႏငင ႏငငသားျဖစခြင ဥပေဒျပဌာနးခကမားသည မတညျခငးေၾကာငျဖစသည။ ထသ႔ကြျပားၾကရျခငး၏ အေၾကာငးအရငးသည ႏငငတစႏငငႏင တစႏငင ျဖစတညမႈ အေျခအေနမား မတညျခငးေၾကာငျဖစသည။

ႏငငသားျဖစခြငႏင ပကသက၍ ျပဌာနးခက အမးမးရသညအနက ျပဌာနးခက (၅) မးက ေတြ႕ႏငသည။ ၎ျပဌာနး ခက (၅) မးမာ -

ျပဌာနးခက (၁) ႏငငတစႏငငတြင ဥပေဒအရ တကေသာကာလအတငးအတာတစခအထေနထငျပးပါက ႏငငသား ျဖစခြင ရသည။( ဥပမာ - အေမရကနႏငင၊ ျဗတနႏငင၊ ဂပနႏငင၊ နယသာလနႏငငတ႔တြင အနညးဆး ၎ႏငငတြင (၅) ႏစေနထငျပးပါက ၎ႏငငသားအျဖစ ခယခြငရသည။ ဂပနႏငငတြငဂပနအမးသမးတစဥးအား လကထပထမးျမားျခငးျဖငလညး ႏငငသားျဖစခြငရသည။ ျပငသစႏငငတြင ျပငသစႏငငသားျဖစရန ျပငသစႏငငအတြငးအနညးဆး (၁၀) ႏစ ေနထငျပးသျဖစရမည။ အာဂငတးနား၊ ဆြစဇာလနႏငမကစက ႏငငတ႔တြင ႏငငသားျဖစရန အနညးဆး (၂) ႏစေနထငျပးရန လအပသည။)

ျပဌာနးခက (၂) ႏငငအားလးနးပါးသတမတထားေသာျပဌာနးခကတစရပသည ႏငငသား အျဖစခယေၾကာငး အတအလငးေၾကညာျခငး၊ ကမးသစၥာကနဆျခငး။

ျပဌာနးခက (၃) ႏငငသားျဖစလာေသာအခါ ႏငငေတာမေပးအပလာေသာတာဝနႏင အခြငအေရးမား၏ ေကးဇးသစၥာက ေစာငသရေသပပါမညဆသည ကမးသစၥာကနဆျခငး။

ျပဌာနးခက (၄) ႏငငသားျဖစရန မမ၏ ကယကငသကၡာ၊ ကယကငတရားေကာငးမြနေၾကာငးသကေသျပသျခငး။

ျပဌာနးခက (၅) ႏငငမား၏ လျခေရးလအပခကအရ မလႏငငမ ျပညသမား၏စြပစြခကမားမကငးလြတေၾကာငး ျပသႏငျခငး။

မကဆကႏငငႏင ပရးႏငငတ႔တြင ႏငငျခားသားျဖစသသည ႏငငအတြငးတညရေသာပစၥညး ဥစၥာက ဝယယျခငးျဖင ၎ႏငင၏ႏငငသားျဖစခြငရၾကသည။ ႏငငတစခက ႏငငတစခသ႔နယေျမတစခကသမးပကလကပါကလညး အဆပါအသမးပကခနယေျမအတြငးရေသာျပညသလထ

မငးေသ

10

သည သမးပကလကေသာႏငင၏ႏငငသားအျဖစသ႔ အလအေလာကေရာကရသြားျခငးမးလညးရသည။

၂.၃။ ႏငငသားအျဖစမ ဆးရႈးျခငးႏငငသားအျဖစမအေၾကာငးအမးမးေၾကာငဆးရႈးႏငသည။

ႏငငသားအျဖစဆးရႈးရေသာအေၾကာငးအရငးၾကး (၅) ခကရသည။

ပထမအခကမာ

- အျခားႏငငသားအျဖစ ဆႏၵအေလာက ႏငငသားခယလကလင မလႏငငသားအျဖစမဆးရႈးသည။

- မမႏငငမ စြန႔ပစလကလင၊ ႏငငအတြငးသ႔ ေနထငရနတားဆးလကလင ႏငငသားအျဖစမဆရႈးသည။

- အေမရကနႏငငႏငအဂၤလနတ႔တြင ႏငငေတာ၏ေကးဇးသစၥာကဖာကဖကလငႏငငသားအျဖစမဆးရႈးသည။

- ၁၈၇၀ ခႏစတြင ျဗတသပါလမနက ႏငငသားမားက အျခားႏငင၏ႏငငသားအျဖစလြတလပစြာ ႏငငသားခယခြငေပးအပခသည။

- သ႔ေသာ အေမရကန ကြနဂရကသည ၁၈၆၈ ခႏစတြင ေအာကပါအကဥပေဒက ျပဌာနးသတမတခသည။{ အစးရက ခမတသည ျပဌာနးခက၊ ေၾကညာခက၊ ဆးျဖတခကႏငအမန႔တ႔သည ႏငငသားအျဖစ လြတလပစြာ ႏတထြကပငခြငက ကန႔သတျခငးျဖစေစ၊ျငငးဆျခငးျဖစေစ၊ ယတေလာေအာငျပလပျခငးျဖစေစ ေပၚေပါကလာပါက ၎သညအစးရ၏ အေျခခစညးမဥးမားႏင ဆန႔ကငသည }

ဒတယအခကမာ

- အမးသမးတစဥးသည ႏငငျခားသားတစဥးအား လကထပလကလင ၎အမးသမးသညမလႏငငသား အျဖစမ ဆးရႈးသည။

တတယအခကမာ

- အျခားေသာႏငင၏ ႏငငျခားအစးရလကေအာကသ႔ အမႈထမးျခငး၊ လကေအာကခဝနထမးအျဖစလကခလကလင မလႏငငသားအျဖစမ ဆးရႈးသည။

စတတအခကမာ

- မမႏငင၏တပမေတာမ ထြကေျပးျပး အျခားေသာႏငင၏ သစၥာေတာခတပသား၊သစၥာေတာခႏငငသား အျဖစခယလကလင မလႏငငသားအျဖစမ ဆးရႈးသည။

မငးေသ

11

ပဥၥမအခကမာ

- လတစေယာကသည မမဇာတႏငငတြင ကာလရညၾကာစြာဆကလက ေနထငျခငးမရလငလညး မလႏငငသားအျဖစမ ဆးရႈးသည။

၃။ ႏငငသားျဖစမႈ ( အခြငအေရးႏင တာဝန) – Citizenship ; Rights and Dutiesေခတသစ ဒမကရကတစႏငငမားတြင ႏငငသားတစဥး၏ အခြငအေရးမားသည ပမကယျပန႔

လာသည။ ပမနကနလာသည။ ဒမကရကတစႏငငမားတြင ႏငငသားတစဥး၏အခြငအေရးႏငတာဝနမားက ႏငငေတာ၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင ရငးလငးစြာ ေဖာျပထားသည။ ထသ႔ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင မေဖာျပထားလင ႏငငသားအခြငအေရးဥပေဒသတမတ၍ ႏငငသားမား၏အခြငအေရးမားက ကာကြယေပးထားသည။ ႏငငသားမားအတြက အခြငအေရးမားစြာရသည။ႏငငသားအခြငအေရးဆသညမာ ႏငငသားစစစစမားသာပါဝငေပသည။ ႏငငျခားသားမားတြငႏငငသားအခြငအေရးမား ရပငခြငမရေခ။

၃.၁။ ႏငငသားအခြငအေရးမား

ႏငငသားတစဥးရရထားသည အေျခခႏငငသားအခြငအေရးမားမာ ေအာကပါအတငးျဖစသည။

(က) ႏငငအတြငးအျမတမးေနထငႏငခြင(ခ) ျပညပသ႔ေရာကေနခက ႏငငေတာ၏ကာကြယေပးမႈက ခစားပငခြင(ဂ) မေပးပငခြင(ဃ) ျပညသ႕အမႈထမးျဖစပငခြင(င) အေထြေထြႏငငေရးအခြငအေရးမားရရပငခြင

( အေထြေထြႏငငေရးအခြငအေရးမားတြင အသနားခစာတငပငခြင၊ အသငးအဖြ႕ဖြ႕စညးပငခြင၊ ပႏပခြင၊ လြတျငမးခမးသာမႈခစားပငခြင…. အစရသျဖင )

အစးရသည ႏငငေတာ၏ယႏ ရားတစခပငျဖစသည။ အစးရတြင ႏငငသားမား၏အကးစးပြားအတြက တာဝနရသည။ အစးရ၏တာဝနသည ေန႔တငးအခနတငး ႏငငသားမားအတြကသာ ျဖစသည။ ႏငငသားတစဥးသည ႏငငေတာတာဝန၊ ဝတရားမားက လကချခငးမျပလင အစးရသညလညး ၎၏တာဝနက ေကပြနမညမဟတေခ။ အစးရသည ႏငငသားမား၏ ထမးေဆာငမႈမားမပါဝငပ ျပညသအကးစးပြားက ေဆာငရြကႏငမည မဟတေပ။ ထ႔ေၾကာင ႏငငသားတစဥးခငးစ၊ႏငငသားတငးျဖစသတငးတြင မားျပားေသာတာဝနမားရသည။

မငးေသ

12

ဥပေဒက ေလးစားလကနာရသညတာဝန

ႏငငသားတစဥး၏ အဓကတာဝနမာ ဥပေဒက ေလးစားလကနာျခငးပငျဖစသည။ ႏငငသားတစဥးသည ဥပေဒကမလကနာလင(သ႔မဟတ) မမ၏ျပစမႈအတြက ျပစဒဏခတျခငး မခရလငအျခားေသာႏငငသားမားသည ဥပေဒက လကနာၾကမည မဟတေပ။ ႏငငသားတစဥးသညဥပေဒက မလကနာလင လမႈအကးစးပြား၊ လြတလပမႈ၊ ခမးသာၾကြယဝမႈမားက ေဆာငရြကႏငမညမဟတဘ လမႈဝနးကငၾကးတစခလးသည မငးမစရကဆနေသာ လ႕အသကအဝနးၾကးျဖစလာေပမည။ ႏငငေတာက ကယစားျပေသာအစးရတြင ႏငငေတာ၏ ျငမးခမးေရး၊ လျခေရးႏငႏငငေတာ၏ဥပေဒ၊ အမန႔က ထနးသမးရနအတြက အေရးေပၚဥပေဒမား ထတျပနျပး အပခပပငခြငရသည။

ေကးဇးသစၥာေစာငသရန ႏင အမႈထမးေဆာငရန တာဝန

ႏငငသားတစဥး၏ ေနာကထပတာဝနတစခမာ ႏငငေတာ၏ ေကးဇးသစၥာကေစာငသရနႏငႏငငေတာ၏အမႈက ထမးေဆာငရနပငျဖစသည။ ႏငငေတာ၏ေကးဇးသစၥာက ေစာငသျခငးဆသညမာ အထးသျဖင စစျဖစပြားေသာ အခနတြင ႏငငသားတစဥးသည ႏငငေတာ၌ အႏ ရာယကေရာကျခငးက ကာကြယရနတာဝနရသည။ ႏငငသားတစဥးသည ႏငငေတာ၏အတြကဆလငမမ၏အသကကပဓာနမထားဘ စြန႔လႊတအနစနာခရမည။ ( ေတာငကရးယားႏငင ႏင အေမရကနႏငငတ႔တြင စစမႈမထမးမေနရ စနစထားရသည။ ) ႏငငသားတစဥးသည ႏငငေတာမေပးအပလာေသာ စစမႈထမးျခငးက ျငငးပယပါက (သ႔မဟတ) စစမႈထမးေနစဥ တပမေတာမ ထြကေျပးလင၎ႏငငသားအား ျပစဒဏအျဖစေထာငသြငးအကဥးခႏငသည။ ႏငငသားတငးသည သငေတာသညနညးလမးအတငး ႏငငေတာက ကယတင၊ ေစာငေရာကရန တာဝနရသည။

မေပးရန တာဝန

ႏငငသားတစဥးသည အေထြေထြေရြးေကာကပြ၊ ၾကားျဖတေရြးေကာကပြ၊ ျပညသ႔ဆႏၵခယပြမားတြငဆႏၵမေပးရန တာဝနရသည။ ျပညသ႔၏ ဆႏၵ၊ သေဘာထားသည ျပညသအကးစးပြားကကယစားျပသညျဖစ၍ ျပညသ႔သေဘာထား က ျပသသည ေရြးေကာကပြမား၊ ဆႏၵခယပြမားတြငမမေပးလင ျပညသ႕အကးက လစလရႈျခငးပငျဖစသည။ ႏငငသားတစဥးသည ျပညသ႔အကးစးပြားအတြက ႏငငေရးျပနာမားက ေလလာသငသည။ ျပညသ႔အကးစးပြားက ကာကြယရနႏငငေရးျပနာမားေလလာသးသပကာ ျပညသ႕ဆႏၵက မဒယာမလညးေကာငး၊ ေရြးေကာကပြႏငဆႏၵခယပြမားမလညးေကာငး ျပညသ႕ဆႏၵ၊ ျပညသ႕သေဘာထားက ျပသျခငးသည မေပးျခငးပငျဖစသည။ သ႔မသာ တာဝနေကပြနေသာႏငငသားေကာငးတစဥးျဖစလာေပမည။ ထ႔ေၾကာငႏငငသားတစဥးတြင မေပးျခငးသည ႏငငသားတစဥးအတြက တာဝနတစရပပငျဖစသည။

မငးေသ

13

အခြနေဆာငရနတာဝန

ႏငငသားတစဥး၏ ေနာကထပတာဝနတစရပကား အခြနေပးေဆာငရနပငျဖစသည။ အစးရတြငအခြနက ပစအမးမးျဖင စေဆာငးသည။ ၎အခြနေကာကခသည ပစအမးမးမာ - ဝငေငြခြန၊ဝနေဆာငခ၊ ျဖတသနးခ၊ ေရခြန၊ မးခြန၊ ေျမခြန စသည အခြနမားျဖစသည။ ႏငငသားတစဥးသညႏငငေတာယႏရားၾကးလညပတႏငရနအတြက၊ ျပညသ႔ဝနေဆာငမႈလပငနးမား လညပတရနအတြက လမႈအသကအဝနးၾကးတစခလးအတြက အခြနေပးေဆာငရန တာဝနရသည။

အမႈထမးရန တာဝန

ႏငငသားတစဥးသည ျပညသ႕ဝနေဆာငမႈလပငနးမားက ထမးေဆာငရနတာဝနရသည။ ျပညသ႕ဝနေဆာငမႈလပငနး ဆသညမာ ျပညသ႕ေရးရာရးဌာနမားတြငတာဝနထမးေဆာငျခငးႏင ၎ရးဌာနမားအား ကညေထာကပ၊ ပပးေပးျခငးပငျဖစသည။ ရဌာနမား၊ ျပညသ႕တရားရးမားသည ႏငငေတာ၏ တညျငမမႈႏင ျငမးခမးမႈ၊ ဥပေဒႏင အမန႔က ထနးသမးေသာ ရးဌာနမားျဖစသည။ ထသ႔ေသာဌာနမားႏင အလားသ႑ာနတရးဌာနမားတြငလညး ႏငငေတာမအလရလင အမႈထမးေဆာငရနတာဝနရသည။

သဘာဝပတဝနးကငက ထနးသမးရန တာဝန

လသားတ႔သည ကမာၻျဂလက အမသဟျပ၍ အသကရငေနထငေနရသညျဖစေသာေၾကာင လသားအားလးသည သဘာဝပတဝနးကငက ထနးသမးရနတာဝနရသည။ ကမာၻၾကးသည ႏငငမားျဖငစေပါငးျဖစတညေနသညျဖစေသာေၾကာင ႏငငအတြငး၌ရေသာ ႏငငသားမားသညလညး ႏငငအတြငးရ သဘာဝပတဝနးကငက ထနးသမးေစာငေရာကရနတာဝနရသည။ တစဥးတစေယာကခငးစမ လမႈဝနးကငၾကးတစခလးအထ၊ လမႈဝနးကငၾကးတစခလးမ ႏငငတစဝနးလးအထ၊ ႏငငတစဝနးလးမ ကမာၻၾကးတစခလးအထသဘာဝပတဝနးကင၏ သကေရာကမႈသည အလြနၾကးမားသညျဖစ၍ ႏငငေတာအတြငးရ သဘာဝပတဝနးကငက ႏငငသားမား ကာကြယရနမာ အေရးၾကးသညတာဝနတစရပျဖစသည။

အခ႕ေသာႏငငမား၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမားတြင ႏငငသားမားအား သဘာဝပတဝနးကငက

ထနးသမးေစာငေရာကရန တာဝနရေၾကာငးက အေထာကအကျပေစသည အပဒမားထညသြငး

ေရးဆြထားၾကသည။ ႏငငသားမားသည ႏငငေတာအေပၚတြင အခြငအေရးမား ပငဆငခြငရ

သကသ႔ ထမးေဆာငရမညတာဝနမားလညး ရထားသည။ ေခတသစႏငငေရးသည ပမ ကယျပန႔

လာေလေလ ႏငငသားမား၏အခြငအေရးႏင တာဝနျပဌာနးခကမားသည ပမရႈပေထြး ကယျပန႔လာ

မည ျဖစပါသည။