kader,meleğin cenîne ruh üflemesi ve kaderini yazması hadîsinin(metin ve sened tenkîdi...

7/31/2019 kader,melein cenne ruh flemesi ve kaderini yazmas hadsinin(Metin ve sened tenkdi asndan).deerlendirilm

1/186

T.C.

stanbul niversitesi

Sosyal Bilimler Enstits

Temel slm Bilimleri Anabilim Dal

Yksek Lisans Tezi

METN VE SENED TENKD AISINDAN

MELEN CENNE RUH FLEMES VE

KADERN YAZMASI HADSNN

DEERLENDRLMES

Hseyin ETN

(2501050453)

Tez Danman

Do. Dr. Mustafa KARATA

stanbul 2008


2/186

ii

TEZ ONAYI

Temel slm Bilimleri Anabilim Dalnda 2501050453 numaral Hseyin

ETNin hazrlad Metin ve Sened Tenkidi Asndan Melein Cenine Ruh

flemesi ve Kaderini Yazmas Hadisinin Deerlendirilmesi konulu YKSEK

LSANS / DOKTORA TEZ ile ilgili TEZ SAVUNMA SINAVI, Lisansst

retim Ynetmeliinin 15. Maddesi uyarnca .. gn

saat..dayaplm, sorulan sorulara alnan cevaplar sonunda adayn tezinin

.ne OYBRL /OYOKLUUYLA karar verilmitir.

JR YES KANAAT (2) MZA


3/186

iii

Z

Bu alma, ana temalar itibariyle, insann ana rahmindeki yaratl,

kendisine ruh flenmesi ve kaderine ait baz unsurlarn yazlmas konularn ihtiva

eden hadisin sened ve metin tenkidi asndan deerlendirilmesini konu

edinmektedir. almada ncelikle yukarda ad geen konular zerinde yaplan

deerlendirmeler ve tespitler ele alnmtr. lgili hadisin, kelm ve fkh literatrne

ait kitaplarda delil olarak kullanld konulardan bir ksm, hadisin ana atsn

oluturan muhtevadan uzak olduu iin, sz konusu rivayetlerinin bu kitaplarn hangi

blmlerinde zikredildiini vermekle yetinilmitir. Hicri ilk asrla snrlandmz

hadis kitaplarndaki rivayetlerin yerleri tespit edilmi, bu rivayetlerin senedlerinde

yer alan rvilerin cerh-tdil durumlar incelenmitir. snadlara ait deiik unsurlar dagz nnde bulundurularak, shhatli olup-olmadklar tespit edilmeye allmtr.

Hadis kitaplarnda yer alan rivayetlerin lfz ve mna bakmndan birbirleriyle

mukayeselerinin de yapld bu almada, takdim-tehir ve ziyadelik-noksanlk

asndan metinler karlatrlm, tarihi sre ierisinde metnin durumu incelenmi

ve ortak bir metin ins yoluna gidilmitir.

ABSTRACT

This work deals with the reconsideration of text and the narration chain of the

hadith concerning with creation in the uterus, insufflation of the soul to the embryo

and the predestination. At first, the subjects which are mentioned above are

discussed and some fatcs are pointed out as a result of this discussion. Due to the fact

that this hadith is not a direct subject of Islamic jurispredunce (fiqh) and Islamic

theology (kalam), it is solely mentioned some topics in which the hadith is used as an

argument. On the other hand, after the dealing with the position of the hadith in the

hadith books which are compiled in the first tree century of Hegira, the narrators are

examined according to hadith criticizing techniques (jarh and tadil).

After comparing the diffrent way of narrations of the hadith in their literal

sense and meaning, the texts are compared in points of being incomplete or having

some extra parts; preceding some parts over the others or postponing them. The

stuation of the hadith is also examined via the history and it is aimed to constract acommon text from different way of narrations.


4/186

iv

NSZ

slm Dininin iki ana kayna hi phesiz Kuran ve Snnettir. Dolaysyla

dinin anlalmas zerine yaplan alma ve gayretler Kuran ve Snnet eksenli olma

ynnde gelime kaydetmitir. Hz. Peygamber (s.a.v)in snneti ise Kurann beyn

olma zelliine sahiptir. Bu nedenle snnet, tarih boyunca Kuran anlama

abalarnda en temel unsur olma zelliini korumutur. Hadis-i erifler de Hz.

Peygamber (s.a.v)in snnetinin metin halinde gnmze kadar ulam formudur.

Dolaysyla hadisleri anlamak ve yorumlamak, Hz. Peygamber (s.a.v)in hayatn ve

snnetini ve bu mnasebetle de Kuran anlamaktr.

Bu dnceden hareketle hadis aratrmalarnda, Hz. Peygamber (s.a.v)dengelen rivayetlerin anlalmas konusunda pek ok alma yaplmtr. Bu

aratrmalar ierisinde, slam dnce tarihi boyunca tartmal konular ihtiva eden

hadis metinlerinin mstakil olarak incelenmesi de byk nem arzetmektedir. Biz de

Metin ve sened tenkidi asndan melein cenine ruh flemesi ve kaderini yazmas

hadisinin deerlendirilmesi adn verdiimiz bu tezimizde, ilgili rivayetleri sened ve

metin asndan tetkik etmeye, hadis etrafnda ortaya atlan dnceleri vermeye ve

metnin ierdii problematikleri ortaya koymaya altk. Sz konusu hadis metninin

sened ve metin tenkidinin yapld bu almada blme yer verilmitir.

Birinci blmde, hadis metninin ierdii ana konular olan insann ana

rahmindeki yaratl mahiyeti ve bu yaratln tamamlanma zaman, ana

rahmindeki cenine ruhun flenme zaman ve kaderine ait baz hususlarn

yazlmas meseleleri anlalmaya allmtr. Ruh flenmesi meselesi, yaratl

konularnn ierisinde yer ald iin, temelde hadis yaratl ve kader olmak

zere iki ana blm olarak karmza kmaktadr. Ancak, hadisten karlan fkh

hkmler genel itibariyle ruhun flenmesiyle irtibatlandrld iin, almada bu

konuya mstakil olarak yer verilmitir.

kinci blmde, hadisin ayr sahbden gelen rivayetleri tespit edilmi ve

bu rivayetlerin isnad tenkdi zerinde durulmutur. Hadisin ravilerinin cerh-tadil

durumu ve rivayetlerin muttasl ya da munkat olma durumlar incelenerek,isnadlarn shhatli olup-olmadklar tespit edilmeye allmtr.


5/186

v

nc blmde ise, rivayetlerin yer ald hadis kaynaklar hakknda genel

bilgiler verilmi, kaynaklarda geen rivayetlerin lafz ve mana bakmndan

birbirleriyle mukayesesi yaplm, tarihi sre ierisinde metnin durumu ele alnm

ve hadis metninin btn tariklerinde yer alan konular bir araya getirilerek ortak bir

metin ins ortaya konulmaya allmtr.Gerek bu almann belirlenmesinde, gerekse hazrlanmasnda grlerinden

ve tavsiyelerinden istifade ettiim tez danmanm sayn Do. Dr. Mustafa Karata

hocama teekkr bir bor bilirim. Ayrca, tezin bandan sonuna kadar, youn

almalarm esnasnda son derece hogr ierisinde benden manev yardmn

esirgemeyen aileme ve almamda katks bulunan btn hocalarm ve

arkadalarma kranlarm sunarm.

Tekirda / 2008


6/186


7/186

vii

(1) Ruh-Hayat Mukayesesi ................................................................. 42

(2) Ruh-rad Hareket Mukayesesi ...................................................... 42

(3) Ruh-Nefs Mukayesesi ................................................................... 42

3. ocuk Drme (chd) Meselesi ........................................................... 43

a. Ruh flenmeden nce chd .............................................................. 44b. Ruh flendikten Sonra chd.............................................................. 45

c. Deerlendirme .................................................................................... 46

D. KADERN YAZILMASI .......................................................................... 47

1. Kitabet ve Takdrin Mahiyeti.................................................................. 47

2. Rivayetlerde Geen Kadere Ait Temel Hususlar ..................................... 50

a. Rzk................................................................................................... 50

(1) Rzk-Kader likisi ....................................................................... 51

(2) Helal-Haram Olma Ynnden Rzk.............................................. 52

b. Ecel .................................................................................................... 53

(1) Ecelin Yazlmas-Takdim ve Tehiri............................................... 53

(2) Shhartlar-Ecel likisi............................................................... 54

(3) Maktln Eceli.............................................................................. 55

c. Amel................................................................................................... 56

d. Sadet ve ekvet............................................................................... 59

e. Hsn Hatime-Si Hatime .................................................................. 59

II. HADS, KELM VE FIKIH LTERATRNDE HADSN YER ALI

BM ............................................................................................................. 65

A. HADS KTAPLARINDA YER ALI BM ......................................... 65

B. KELAM KTAPLARINDA YER ALI BM ....................................... 67C. FIKIH KTAPLARINDA YER ALI BM........................................... 70

KNC BLM

HADSN SNAD TENKD

I. HADSN RVLER .................................................................................. 73

A. BRNC TABAKA / SAHBE ................................................................ 74

1. Abdullah b. Mesd ................................................................................. 74

2. Enes b. Mlik ......................................................................................... 75

3. Huzeyfe b. Esd ...................................................................................... 77


8/186

viii

4. mir b. Vsile ........................................................................................ 77

B. KNC TABAKA / TBN.................................................................... 77

1. Zeyd b. Vehb.......................................................................................... 78

2. Eb Ubeyde b. Abdullah b. Mesd ......................................................... 79

3. Esved b. Hilal ......................................................................................... 794. Alkame b. Kays...................................................................................... 79

5. Ubeydullah b. Eb Bekir ......................................................................... 80

6. Seleme b. Kuheyl ................................................................................... 80

7. Sleyman Ame .................................................................................... 81

8. Ftr b. Halife ........................................................................................... 83

9. Ali b. Zeyd ............................................................................................. 83

10. Muhammed b. Mslim.......................................................................... 84

11. Abdullah b. Ata .................................................................................... 84

12. krime b. Hlid ..................................................................................... 85

13. Amr b. Dinar ........................................................................................ 85

14. Hammad b. Eb Sleyman .................................................................... 86

15. brahim en-Neha.................................................................................. 86

C. NC TABAKA / ETBUT-TBN ............................................... 87

1. Sfyan es-Sevr ...................................................................................... 87

2. be bnul-Haccc ................................................................................ 88

3. Hammd b. Zeyd .................................................................................... 89

4. Muhammed b.Ubeyd .............................................................................. 90

5. Zheyr b. Muviye ................................................................................. 90

6. Muhammed b. Hzim ............................................................................. 917. Hseyin b. Muhammed........................................................................... 91

8. Yahya b. Sad el-Kattn .......................................................................... 91

9. Veki b. Cerrah ........................................................................................ 92

10. Heym b. Ber ................................................................................... 93

11. Yunus b. Muhammed ........................................................................... 94

12. Hafs b. Giys ........................................................................................ 94

13. Hiam b. Abdlmelik............................................................................ 95

14. Adem b. Ebys .................................................................................. 95


9/186

ix

15. Sellam b. Sleym.................................................................................. 96

16. Muhammed b. Fadl............................................................................... 97

17. Sleyman b. Harb ................................................................................. 97

18. Abdullah b. Numeyr ............................................................................. 98

19. Abdullah b. Vehb ................................................................................. 9820. Amr b. el-Hris..................................................................................... 99

21. Yahya b. Eb Bekir ............................................................................... 99

22. Sfyan b. Uyeyne ................................................................................100

23. Muhammed b. Fudayl..........................................................................100

24. Utbe b. Yekzan....................................................................................101

25. Ali b. Hucr...........................................................................................101

26. Yezid b. Harun ....................................................................................101

27. erk b. Abdullah.................................................................................102

D. DRDNC TABAKA /ETBU ETBT-TBN.............................102

1. mer b. Hafs.........................................................................................103

2. Hasan b. Reb .......................................................................................103

3. Msedded b. Mserhed..........................................................................103

4. Eb Bekir b. Eb eybe.........................................................................104

5. Muhammed b. Abdullah ........................................................................104

6. Ahmed b. Amr b. Serh...........................................................................104

7. Fudayl b. Hseyin..................................................................................105

8. Muhammed b. Ahmed b. Eb Halef .......................................................105

9. Zheyr b. Harb ......................................................................................105

10. Ali b. Muhammed................................................................................10611. Ali b. Meymn ....................................................................................106

12. Hafs b. mer.......................................................................................106

13. Muhammed b. Kesir ............................................................................107

14. Hennd b. Seriyy .................................................................................107

15. Ahmed b. shak ...................................................................................108

16. mir b. Mdrik el-Hris .....................................................................108

17. Amr b. Ali b. Bahr b. Kneyz ..............................................................108

II. HADS KAYNAKLARINDAKSNADLARIN DURUMU....................109


10/186

x

A. MUTTASIL YA DA MUNKATI OLMA YNNDEN SNADLARIN

DURUMU ....................................................................................................109

1. Taylsnin snadlar.............................................................................109

2. Abdrrezzkn snad ...........................................................................110

3. Humeydnin snad ...............................................................................1114. bnl- Cadn snad ............................................................................112

5. Ahmed b. Hanbelin snadlar ................................................................112

6. Buhrinin snadlar...............................................................................115

7. Mslimin snadlar ...............................................................................118

8. bn Mcenin snad...............................................................................122

9. Eb Dvudun snad .............................................................................123

10. Tirmizinin snad................................................................................124

11. Bezzrn snadlar...............................................................................124

12. Nesnin snad...................................................................................126

B. MNTEHSI, SAYISI VE SIHHAT BAKIMINDAN SNADLARIN

DURUMU ....................................................................................................127

1. snadn Mntehsna Gre.....................................................................127

a. Abdullah b. Mesddan Gelen Rivyetler...........................................127

b. Enes b. Mlikden Gelen Rivyetler...................................................127

c. Huzeyfe b. Esidden Gelen Rivyetler................................................128

2. snad Saysna Gre...............................................................................128

3. snadn Shhatine Gre ..........................................................................128

NC BLM

HADSN KAYNAK ESERLERDE YER ALAN RVAYETLERNNMUKAYESES

I. RVAYETLERN YER ALDII KAYNAKLAR......................................130

II. RVAYETLERN LAFIZ VE MANA BAKIMINDAN MUKAYESES.134

A. TAYLSNN METNLER .................................................................134

B. ABDRREZZKIN METN ..................................................................135

C. HUMEYDNN METN..........................................................................136

D. BNL-CADIN METN.......................................................................136

E. AHMED B. HANBELN METNLER ...................................................137


11/186

xi

F. BUHRNN METNLER .....................................................................141

G. MSLMN METNLER ......................................................................144

H. BN MCENN METN.........................................................................148

I. EB DVDUN METN........................................................................148

J. TRMZNN METN ..............................................................................149K. BEZZRIN METNLER .......................................................................150

L. NESNN METN.................................................................................151

III. TARH SRE ERSNDE METNN DURUMU............................151

IV. METNN NSI......................................................................................155

SONU................................................................................................................158

BBLYOGRAFYA ............................................................................................160


12/186

xii

KISALTMALAR

a.g.e. : Ad geen eser

a. mlf. : Ayn Mellif

a.s. : Aleyhisselam

b. : bin (olu)

Bkz. : Baknz

bs. : Bask

C : Cilt

c.c. : Celle cellh

ev. : eviren

DA : Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi

h. : Hicri

Haz. : Hazrlayan

Hz. : Hazreti

FAV : Marmara niversitesi lahiyat Fakltesi Vakf

SAV : slm Aratrmalar Vakfmad. : Madde

nr. : Nereden

. : lm tarihi

r.a : Radyallahu Anh

r.anh : Radyallahu Anh

s. : Sayfa

(s.a.v) : Sallallhu Aleyhi ve Sellem

Trc. : Tercme eden

thk. : Tahkik eden

ts. : Tarihsiz

vd. : ve devam

y.y. : Yayn yeri yok


13/186

1

GR

I. ARATIRMANIN KONUSU VE YNTEM

Metin ve sened tenkidine tabi tuttuumuz ve aratrma konumuz olan

hadisinde Rasulullah (s.a.v) yle buyurmaktadr: Sizden biriniz (in yaratl)

annesinin karnnda krk gnde nutfe olarak derlenip-toplanr. Sonra ayn ekilde

alaka ve ayn ekilde muda olur. Sonra Allah ona drt kelime ile bir melek gnderir.

Ardndan amelini, ecelini, rzkn ve aki ya da sad oluunu yazar ve akabinde ona

ruh flenir. Bir kimse kendisi ile cehennem arasnda bir zira (arn) mesafe kalana

kadar cehennem ehlinin amelini iler, ancak hakknda yazlan ey onun nne geer,

ardndan cennet ehlinin amelini iler ve cennete girer. Bir kimse de kendisi ile cennet

arasnda bir zira (arn) kalana kadar cennet ehlinin amelini iler, ancak hakkndayazlan ey onun nne geer, ardndan cehennem ehlinin amelini iler ve

cehenneme girer.1

Grld gibi, sz konusu hadis ana temalar itibariyle yaratl ve kader

konularn iermektedir. Ancak dikkat edilirse, kapsam geni olan bu konular,

hadiste zel bir alanla snrlandrlmtr. Yaratl konusu, ana rahmindeki ceninin

yaratl; kader konusu da, ana rahmindeki yaratln ardndan, kiinin dnya ve

ahiret hayatna ynelik kaderine ait drt temel hususun (rzk, ecel, amel, sad-k)

takdir edilmesi ve dnyadan imanl ya da imandan mahrum bir ekilde lmesi

meseleleri balamnda ele alnmtr. Aratrma konumuzu, yukarda zikredilen

hadisin metin ve sened tenkidi asndan deerlendirilmesi oluturmaktadr. Bu

konunun ele alnmasnda takip edilen yntemi tezin blmlerinde zikredilen konulara

gre yle zetleyebiliriz:

Aratrmann birinci blm, hadisin ierdii konulara dair

deerlendirmelerin bulunduu ve hadisin anlalmas noktasnda ortaya konan

dncelerin ve tezlerin ele alnd ksm olarak karmza kmaktadr. Dolaysyla

burada, hadisin ilgili olduu konular incelenmi ve ardndan hadise kar

yaklamlara deinilmitir. Sz konusu hadis; tefsir, hadis, fkh ve kelam

ilimlerinden her birine ait temel meselelerde yerini almtr. Bu nedenle hadisin ait

1 Buhri, Bedl-halk, 6; Kader, 1, Tevhid, 28; Mslim, Kader, 1; Ebu Davud, Snnet, 17; Tirmizi,Kader, 4; bn Mace, Mukaddime, 10.


14/186

2

olduu konular, bu ilimlerin ortak paydas olma zelliini barndrdndan dolay,

konunun ileniinde, ilgili ilim dallarna ait temel eserler takip edilmeye allmtr.

Drt temel balkta ele aldmz hadisin ilgili konularndan insann yaratl

safhalar incelenirken, ceninin ana rahmindeki yaratl, Kuran ayetleriyle

irtibatlandrlarak topraktan yaratl ile birlikte ele alnmtr. Ancak daha okhadisin zerinde durduu yaratl aamalar (nutfe, alaka, muda) hakknda malumt

edinilmeye allmtr. Burada nutfe, alaka ve muda safhalarnda ceninin

durumunun yaratl asndan hangi aamalarda olduu tespit edilmeye allmtr.

Ana rahmindeki cenine ruhun flenme zaman zerine yaplan tartmalarda,

yaratln tamamlanma zaman odak noktay oluturmaktadr. Bu nedenle ana

rahmindeki yaratln tamamlanma zamanna dair aklamalara ayr bir balk altnda

yer verilmitir. Burada iki grn bulunduu tespit edilmitir. Bunlardan biri

yaratln krk gnde tamamland, dieri ise yz yirmi gnde tamamland

grdr. Bu mnasebetle her iki grubun da aklamalarna yer verilmi ve bu

grler gnmz tp ilminin verileri nda deerlendirilerek bir sonuca varlmaya

allmtr.

Hadisin ilgili olduu konulardan ruhun flenme zaman, hadisten karlacak

fkh hkmlerin dayana olmutur. Bu noktada zellikle zerinde durulan husus,

ana rahmindeki ocuun drlmesi meselesi olarak gze arpmaktadr. Ruhun

flenme zamanna bal olarak, ocuk drmenin caiz olup-olmad tartma

konusu olmutur. Bu nedenle, ilgili hadisler balamnda ruhun flenme zamanna

dair yaplan eski-yeni yorumlar zikredilmi ve ocuk drme hakknda amel

mezheplerin grlerine yer verilmitir.

Hadisin en mhim konularndan biri olan kadere ait temel hususlarnyazlmas meselesi, konu zerinde en ok yorum yapan Ehl-i Snnet,

Mutezile/Kaderiyye ve Cebriyye mezheplerinin grleri dorultunda ele alnmtr.

Aratrmamzn bir hadis tezi olmas ve hadisimizin kaderle ilgili hususlar, meseleyi

snrl kapsamda ele almamz gerektirmitir. Bu nedenle tarih sre ierisinde

meydana gelen kader problemleri etraflca ele alnmam, sadece hadiste zikredilen

temel unsurlar aklanmaya allmtr. Btn bunlarn ardndan, sz konusu

hadisin, slm ilimlere ait temel kitaplarda yer al biimi de ele alnmtr. Burada,

hadis, kelm ve fkh literatrnde hadisin hangi bab ve blmlerde verildii tespit


15/186

3

edilerek, genel bir kanaat edinilmeye allmtr. Bu kitaplarda, hadisin delil olarak

kullanld konular ilenirken, genellikle hadisi rivayet etmekle yetinildiinden

dolay, bu konularn ayrca bir incelemesi yaplmamtr. Sadece slam dncesinde

yansmalar gsterilmeye allmtr.

Aratrmann ikinci blmnde on iki ayr kaynakta yer alan toplam yirmidokuz rivayetin senetleri shhat asndan incelenmitir. ncelikle, hadisin rvilerinin

cerh-tadil durumlar tabakalar halinde ele alnmtr. Her bir ravi anlatlrken,

hayatna ait bilgilerin detaylca ele alnmas, aratrmann amacna uygun

olmayacandan dolay, sadece cerh-tadil durumuna ait sylenenler derlenmeye

allmtr. Ardndan, ravilerin kullanm olduu rivayet lafzlar ve vefat tarihleri

gz nnde bulundurularak, aralarnda ittisl olup-olmad tespit edilmeye gayret

edilmitir. Bu sayede, rivayetlerin sened asndan sahih olan ve olmayan ayrt

edilmitir.

Sened tenkidi yaplan btn rivayetler, nc blmde metin mukayeseleri

yaplmak zere ele alnmtr. Burada metinler arasndaki lafz ve mana farkllklar

gsterilmi, on iki ayr kaynakta yer alan rivayetlerin zamanla nasl bir geliim ve

deiime urayp uramad belirlenmi ve hadisin ihtiva ettii konular maddeler

halinde tespit edilerek, ortak bir metin oluturma yoluna gidilmitir.

II. ARATIRMANIN NEM VE AMACI

Aratrma konumuz olan hadis belirlenirken, ihtiva etmi olduu konularn

slam dnce tarihindeki nemi gz nnde bulundurulmutur. nk gemite

tartlan ve gnmzde de hl tartlmaya devam eden konular hadis metninde

zikredilmitir.

Daha nce de bahsedildii gibi, ilgili hadis yaratl ve kader konularna aitaklamalarda bulunmaktadr. Birbiriyle balantl olan bu iki konu, insann dnya ve

ahiretine ynelik en mhim hususlardan bir ksmn iermektedir. Yaratl

konusunda ruhun flenme zaman ve bundan karlan fkh hkmler; kader

hususunda da, insann kendisine verilen irde ile kaderin yazldna dair rivayetler

arasnda iliki kurma gayretleri sz konusu hadisin incelenmeye ihtiya duyduunu

gstermektedir.


16/186

4

Hadisten yola karak yaplan yorumlar, gerek yaratl gerekse kader

konusunda farkl dnce tarzlarnn olumasna zemin hazrlamtr. Yaratl

hususunda bir gr yaratln krk gnde tamamlanp ruhun flendii, bir baka

anlay ise yz yirmi gnde tamamlanp ruh flendii eklinde tezhr etmitir. Bu

iki dnceden hareket edenler, verilecek fkh hkmlerde de farkl sonularaulamtr. Ana rahmindeki ceninin drlmesinin caiz olup-olmad, olacaksa

hangi aamada veya zamanda caiz olduu hususunda pek ok fikir ortaya atlmtr.

Bunu, yaratln ilk gnlerinden itibaren caiz grmeyenler olduu gibi, bu sreyi

krk ve yz yirmi gne karanlar da olmutur. Grld gibi ilgili hadis, hayat

derecede neme sahip bir meselede delil kayna olarak kullanlm ve yorumlama

noktasndan kaynaklanan bir takm nedenlerden dolay ok farkl fkh sonulara

ulamaya sebebiyet vermitir.

Hadise nem kazandran bir baka mesele, kiinin ana rahmindeyken kaderine

ait baz hususlarn takdir edilmesidir. Daha domadan, rzk, ecel, amel, ak ya da

sid olma, cennetlik ya da cehennemlik yazlma meselesi ilk bakta, kullara verilen

irade hrriyetiyle badap-badamayaca ynnde zihin karmaasna sebep

olmutur. Dolaysyla bu konunun izah iin eitli yorumlar yaplm, Allahn

kullar hakknda yazdklaryla, onlara vermi olduu irade arasnda iliki kurulmaya

allmtr. Meselenin bu denli nemli olmas, konu etrafnda serdedilen

dnceleri zikrederek bir neticeye ulamay gerekli klmaktadr.

III. ARATIRMANIN SINIRLARI VE KAYNAKLARI

Aratrmamza konu olan hadis, gerek farkl tariklerden gelen rivayet

okluu, gerekse ierdii konularn slam dnce tarihi boyunca tartlan ve hala

tartlp zm bekleyen nitelelikte, younlukta ve glkte olmas, bu almannbir yksek lisans tezi olmas da hesaba katldnda, meseleyi snrl balamda ele

almay zorunlu klmaktadr.

Bu nedenle aratrmann gereksiz uzatmalara sebep olmamas dncesiyle,

hadis kitaplarndaki rivayetlerin tespitinde hicri ilk asrla snrlandrma

yaplmtr. Aksi takdirde bir yksek lisans tezinin boyutlarn hayli aacaktr. Zaten,

ilk asra ait eserlerde yer alan rivayetler, metnin muhtevasn grme ve yorumlamaasndan yeterli olmaktadr. Takip eden asrlara ait eserlerdeki rivayetler incelenmi


17/186

5

ve ilk asrdaki rivayetlerden daha farkl bir sonuca gtrmeyecei kanaatine

varlmtr.

Hadisin muhteva deerlendirmesi yaplrken de, ncelikle hadisin ilgili

olduu konular zerinde hadis erhlerinde yer alan aklamalar verilmi, yeterli

aklamann bulunmad durumlarda farkl kaynaklara mracaat edilmitir. Hadisinmuhtevas, farkl ilim dallarna ait mstakil konular da ihtiva ettiinden dolay,

burada, bir hadis tezinde hangi kapsamda ele alnmas gerekiyorsa o kadaryla

yetinilmitir. Bu balamda ortaya atlan grler, ilgili ilim dallarnn temel

kitaplarndan verilmeye allmtr.

Aratrmamzda istifde ettiimiz eserler bibliyografyada ayrntl bir ekilde

verilecektir. Ancak burada, tezin blmleri ele alnrken, kullandmz ncelikli

kaynaklar zikredilecektir.

Aratrma konumuzun kaynaklar temelde rivayetlerin yer ald hadis

eserleri olmutur. Bunlar: Taylsnin (. 204/820)Msnedi, Abdrrezzkn (.

211/827)Musannefi, Humeydnin (. 219/834), bnl- Cadn (. 230/845) ve Ahmed

b. Hanbelin (. 241/855)Msnedleri, Buhrnin (.256/870) ve Mslimin (. 261/874)

Sahihleri, bn Macenin (. 273/886), Eb Dvudun (. 275/888) ve Tirmizinin

(.279/892) Snenleri, Bezzarn (. 292/905)Msnedi ve Nesnin (. 303/916) es-

Snenl-Kbrasdr.

Hadisin muhtevas incelenirken ncelikli olarak baktmz kaynaklar hadis

erhleri olmutur. Bunlar Hattbnin (. 388/998)Mealim's-Sneni, Kad yazin (.

544/1149) kmlul-Mulimi, Kirmnnin (. 786/1384) Sahih'l-Buhari bi-erhi'l-

Kirmanisi, bn Receb el-Hanbelnin (. 795/1393) Cmiu'l-Ulum ve'l-Hikemi, bn

Hacer el-Askalnnin (. 852/1449)Fethul-Brsi, Aynnin (. 855/1451) Umdetl-Krsi, Sehvnin (. 902/1497)Feth'l-Muisi, Kastallnnin (. 923/1517)rds-

Srsi, Nevevnin (. 926/1520)erhu Sahih-i Mslimi, Azmbdnin (. 1329/1911)

Avn'l-Ma'budu ve Mbrekfrnin (. 1353/1934)Tuhfet'l-Ahvezisidir.

nsann yaratl konusu ele alnrken istifade ettiimiz balca tefsirler ise;

Tabernin (. 310/923)Cmi'l-Beyn, Zemahernin (. 538/1144)el-Kef, bnl

Arabnin (. 543/1148 )Ahkmul-Kuran, Fahreddin er-Razinin (. 606/1209) et-

Tefsirl-Kebiri, Kurtubnin (. 671/1273)Ahkmul-Kurn, Eb Hayyann (.

745/1344) Bahrul-Muhti, bn Kesirin (. 774/1373) Tefsirl-Kuranil-Azmi,


18/186


19/186

7

Nureddin es- Sbnnin (. 580/1184)Maturidiyye Akidi, ve Taftaznnin (.

792/1390)erh'l-Akaidi temel kaynaklarmz olmutur.

BRNC BLM

HADSN MUHTEVASI

I. HADSN LGL OLDUU KONULAR

Burada hadisin ilgili olduu ana mevzular aklanacak ve konular zerinde

yaplan klasik ve modern dneme ait eserlerde yer alan deerlendirmeler verilerek

genel bir kanaat edinilmeye allacaktr. Hadisin ilgili olduu ana konular, insann

ana rahmindeki yaratl aamalar, yaratln tamamlanma sresi ve bunun akabinde

cenine ruhun flenmesi, sonrasnda da kaderine ait temel hususlarn bir melek

tarafndan yazlmas meseleleri olarak karmza kmaktadr.

A. NSANIN YARATILI SAFHALARI

ncelediimiz hadis metninde zikredilen ana konulardan biri ceninin ana

rahmindeki yaratl aamalardr. Kuran- Kerimin birok ayeti kerimesinde de

insann yaratlndan bahsedilmektedir. Bu nedenle burada, ncelikle insann

topraktan yaratl ilgili ayetler nda ele alnacak, ardndan ana rahmindekiyaratln mahiyeti incelenecektir. Eski ve yeni baz aratrmaclarn ayetlerde geen

topraktan yaratl olayn da ana rahmindeki yaratlla ilikilendirmesinden tr,

ilk aama olarak kabul edilen insann szme amurdan yaratlmasna ayn balk

altnda yer verilecektir.

ncelediimiz hadiste yer alan ve tartmal olan konulardan ana rahmindeki

cenine ruhun flenme zamann tespit edebilmek iin yaratl esnasnda ceninin

geirmi olduu merhaleleri ve bu merhalelerinin hangi gnlerde, hangi ekillerde

gerekletiinin incelenmesi ile yaratln ne zaman tamamland ortaya konmaya

allacaktr. lgili rivayetlerde geen krk gn ve daha fazlasn ifade eden hadis

metinlerinin nasl anlalmas gerektii ve bu rakamlarn neler ifade ettii sz konusu

merhaleleri inceledikten sonra ortaya kacaktr.

Kur'n- Kerm'de insann yaratl anlatlrken onun eitli safhalardan getii


20/186

8

ve belli bir sre sonunda gelimesini tamamlayp dnyaya geldii belirtilmektedir.2

Allah Tel insann yaratl merhalelerini Mminn suresinde yle

aklamaktadr: And olsun ki, biz insan szme amurdan yarattk. Sonra onu

salam bir kararghta nutfe haline getirdik. Sonra nutfeyi alaka, peinden alakay da

muda yaptk. Muday kemiklere evirdik. Kemikleri de etle kapladk. Sonra onubaka bir yaratlla insan haline getirdik. Yapp yaratanlarn en gzeli olan Allah

pek ycedir.3

Bu ayetler yaratln yedi merhalede gerekletiini gstermektedir. Ancak

burada, hadiste ifade edilen nutfe, alaka ve muda aamalar ayrntl bir ekilde

incelenecektir. Baz aratrmaclarn topraktan yaratlmann ana rahmindeki

yaratlmayla birlikte dnlmesi gerektii4 ynndeki kanaatlerinden tr, ayette

belirtilen szme amurdan yaratlma hadisesine de burada deinmek uygun

olacaktr.

1. lk Yaratl / Szme amurdan Yaratlma

Bilindii gibi ilk insan topraktan yaratlmtr. nsann topraktan yaratl da

eitli safhalar arzetmektedir. Nitekim, Kuran- Kerim bunlar deiik ayetlerde

aklamaktadr. Topraktan balayan yaratl, amur haline gelir. nsann

yaratlndaki amur safhasn aklayan pek ok ayet vardr. Bunlardan bazlar

yledir: Rabbin meleklere demiti ki: Ben amurdan bir insan yaratacam5;

Odur ki her eyin yaratln gzel yapt ve insan yaratmaya amurdan balad6;

Biz kendilerini yapkan bir amurdan yarattk7; And olsun ki, biz insan szme

amurdan yarattk.8

2 el-Hac 22/5; el-M'minn 23/ 12-14.3 Mminn 23/12-14.4 Ebu Abdullah Fahreddin Muhammed b. mer Fahreddin er-Razi, et-Tefsirl-Kebir: Mefatih'l-

gayb, I-XXXII, Beyrut, Darul-Fikr, 1401/1981, C: XXIII, s. 8; Eb Hayyan, Muhammed b.Yusuf el-Endelsi, Tefsir'l-Bahri'l-Muhit, I-VIII, thk. Adil Ahmet Abdlmevcut AliMuhamammed Muavvez, Beyrut, Darul-Ktbl-lmiyye, 1413/1993, C: VI, s. 327; Alusi,Eb's-Sena ehabeddin Mahmd b. Abdullah, Ruhu'l-Men f Tefsiri'l-Kur'ni'l-Azim ve's-Sebi'l-Mesani, I-XXX, Beyrut, Dru hyai't-Trasi'l-Arabi, ts, C: XVII, s. 116; Ahmet Mustafael-Merai, Tefsirl-Mer, I-XXX, Kahire, Mustafa el-Babi el-Halebi, 1365/1946,C: XVIII, s.8; Elmall M. Hamdi Yazr,, Hak dini Kurn dili, stanbul, ts, C: V, s. 512.

5 Sad, 38/71.6 Secde, 32/7.7 Safft, 37/11.8 Mminn, 23/12.


21/186

9

Mminn sresinin 12-14. ayetlerinde insann yaratl safhalar ele

alnmaktadr. Surenin 12. ayetinde geen slle kelimesi sell mastarndan

alnmadr. Sell, bir eyi bir eyden incelik ve yumuaklkla syrp karmak

demektir. Bu ekilde fule veznindeki isimler, alndklar fiile gre bazen gye

olurlar - hls gibi ki, slle de buna benzer bazen de olmazlar. Kulme,knse gibi. Zemaher, bu veznin bir kllet (azlk) manasyla da ilgili olduunu

ifade etmektedir. u halde bir eyin sllesi o eyden syrlp karlan bir netice

demek olur. oluk ocua da slle denilmesi bu manaya gredir. Bundan dolay

slle tabirinden bir silsile manas dnrz. nk slle asln deil, ondan

szlp karlan hlsnn ismidir.9

Ayetteki ilk aama olan szme amurdan yaratlma hadisesi slam alimleri

tarafndan iki farkl manada yorumlanmtr:

1. Ayetteki el-nsan kelimesinin bandaki lam- tarifin ahd iin

kullanldn kabul edenler10 el-nsandan maksatn Adem (a.s) olduu grne

varmlardr.11

2. el-nsan kelimesindeki lam- tarifin cins iin kullanldn kabul

edenler12 slaleden maksatn ademolu olduu grn benimsemilerdir. Bu

gre gre slle suyun z (yani meni) demektir.13 nsan, meniden ve

yumurtackdan teekkl etmi bir varlktr. Bu iki canllk unsuru ise bedenin bir

9 Elmall, Hak dini Kurn dili, C: V, s. 511.10 Elmall, a.g.e, C: V, s. 511.11 Eb Cafer bn Cerir Muhammed b. Cerir et-Taber, Cmi'l-Beyn f Tevili'l-Kur'n, I-XXIV,

thk. Ahmet Muhammed akir, Beyrut, Messesetr-Risale, 1420/2000, C: XIX, s. 14; bn EbZemenin, Eb Abdullah Muhammed b. Abdullah b. sa, Tefsirl-Kuranil-Aziz, I-V,thk. EbAbdullah Hseyin b. Ukkae, Muhammed b. Mustafa el-Kenz, Kahire, el-Farukl-Hadise,1423/2002, C: III, s. 196; Eb'l-Ferec Cemaleddin Abdurrahman b. Ali bn'l-Cevzi, Zad'l-Mesr f lmi't-Tefsir, I-IX, Beyrut, el-Mektebet'l-slmiyye, 1403/1983, C: V, s. 406; EbAbdullah Muhammed b. Ahmed el-Ensr el-Kurtub, el-Cmi li Ahkmil-Kuran, I-XXIV, thk.Abdullah b. Abdulmuhsin et-Trk, Beyrut, Messesetr-Risale, 1427/2006, C: XV, s. 17; EbHayyan, Bahru'l-muht, C: VI, s. 368; Ebl-Fida madddin smail b. mer bn Kesir,Tefsirl-Kuranil-Azm, I-VIII, thk. Sami b. Muhammed es-Selame, Riyad, Dru Tayyibe,1420/1999, C: V, s. 465; Eb Zeyd Abdurrahman b. Muhammed b. Mahluf el-Cezairi Sealibi,Tefsirs-Sealibi, thk. Adil Ahmed Abdlmevcud, Ali Muhammed Muavvez, Beyrut, Druhyai't-Trsi'l-Arabi, 1418/1997, C: IV, s. 109, 144; Als, Ruhu'l-meani, C: XVII, s. 116.

12 Alusi, Ruhul-men, C: XVIII, s. 13; Elmall, a.g.e, C: V, s. 511.13 et-Taberi, a.g.e, C: XIX, s. 14; el-Kurtub, el-Cm, C: XV, s. 17; Eb Hayyan, Bahru'l-Muht ,

C: VI, s. 368; Ebus-Sud, Tefsru Ebis-Sud: rdu Aklis-Selm il Mezyel-Kitbil-Kerm, Dar-u hyit-Tursil-Arab, Beyrut, ts, C: VI, s. 126; Muhammed Tahir b. Muhammed b.Muhammed bn Ar et-Tuns, Tefsirt-Tahrr ve't-Tenvir, I-XXX, Tunus, ed-Dr't-Tunusiyye, 1984, C: XVIII, s. 22.


22/186

10

parasdr ve yiyeceklerin bir neticesi olarak vcutta oluur. Yiyecekler ise ya

bitkisel ya da hayvan kaynakldr. Hayvan kaynakl olanlar bitkisel kaynakl

olanlardan beslenir. Bitkiler ise amurdan (tn) neet etmitir. Bylece her insan bu

halkalar silsilesinin bir neticesi olarak ortaya kmaktadr. Bu halkalarn ilki ise

amurdandr. O da toprak ve sudur.14

Bu grte olan mfessirler gerekeyedayanmaktadrlar:

a) Zikredilen ayetin hemen devamnda nutfeden bahsediliyor olmas,

b) nsann nutfeden yaratldn ifade eden ayetlerin varl,

c) Araplarn, slale tabirini, kendi rflerinde, nutfenin karl olarak

kullanyor olmalar.15

Bu konuda bir baka gr yledir: Ayette geen ve z olarak aklanan

slle tabirinde ifade edilen amurun z ancak atom olabilir. Maddenin z

anlamndaki slle tabirinin tn tabiri ile i ie zikredilmesi amurun znn

atom olduu anlamn verir. nk toprak ve suyun karmndan oluan amurda,

hayat iin gerekli olan oksijen, hidrojen, azot, fosfor, karbon vs. atom gruplar

bulunur. Bu atomlardan bitkiler ve bitkilerden de gdalar hasl olur. Bu gdalar insan

yer, erkekte sperm kadnda yumurta hcresi teekkl eder ve insann yaratl, ad

geen bu iki hcrenin rahimde dllenip zigot olmasyla balar. Bu ayet-i kerimede

insanlardan erkek ve kadnn rahimdeki yaratlnn atomdan balad

bildirilmektedir. lk yaratl atomdan balyor. te topraktan veya amurdan

yaratln iyz bu ekildedir.16

2. Nutfe (Nutfetn-Emc)

Arap dilinde nutfe, azar azar akmak, szmak ve damlamak anlamlarna gelen

kknden tretilmi bir isimdir. ounlukla az suya nutfe ad verilmektedir.Kovann iindeki su boaltldktan sonra dibinde kalan yalk derecesindeki az suya

14 Fahreddin er-Razi, et-Tefsirl-Kebir, C: XXIII, s. 8;Eb Hayyan, Bahru'l-Muhit, C: VI, s. 327;Alusi, Ruhul-men, C: XVII, s. 116; el-Merai, Tefsir, C: XVIII, s. 8; Elmall, Hak DiniKuran Dili, C: V, s. 512; eref el-Kuzt, Met Tunfehur-Ruh fil-Cenn, Darul-Furkn,

Ammn, 1410/1990, s. 51.15 Duman, Zeki, Kuran-I Kerim ve Tbba Gre nsann Yaratl ve Tp Bebek Hadisesi, yy,ts, s. 8.

16 Sleyman Aksoy, Kurann Embriyolojik Srlar, stanbul, 2004, s. 202.


23/186

11

da nutfe denilir. Berrak su, damla ve meni, nutfeyi ifade etmek iin kullanlan

tabirlerdir.17

Ayet ve hadislerde nutfe kelimesiyle kastedilen ey menidir. Erkek ve kadn

iin de kullanlr. Az su manas ierdiinden dolay bu isim verilmitir.18 Yaratlla

ilgili ayetlerde19

geen nutfe kelimesiyle erkein menisine iaret edilmitir.20

amur merhalesi ile Adem (a.s)n yaratl merhalesi, sonra nutfe ile ceninin

yaratl arasndaki merhale hem zaman hem zihin bakmndan uzun bir geitir.

Bunun iindir ki, iki ayette aralar sonra manasna gelen edat ile ayrlarak

gelmitir:

Sizi topraktan, sonra insan suyundan yarattk.

Andolsun biz insan amurdan szlm bir hlasdan yarattkSonra onu

sarp ve metin bir karargahta bir nutfe yaptk.

Ayette geen szme amurdan yaratlma hadisesi her ne kadar tevil edilerek

birinci merhale olarak kabul edilse de, anne karnnda balayan somut anlamda asl ve

ilk aama telkh (erkein menisin kadnn yumurtasna karmas)21 yntemiyle

oluan nutfetun-emc22 yani kadn ile erkein menisinin karm halinde olan

nutfe evresidir.23 Buna zigot da denilmektedir. Emc kelimesini mfessirlerin

byk ounluu erkek ile kadnn suyunun karm eklinde aklamlardr. Bu

merhalede erkekten gelen sperm, kadnda var olan yumurtay dllemek suretiyle

17 bn'l-Esir, Eb's-Saadat Mecdddin Mbarek b. Muhammed, en-Nihaye f Garibi'l-Hadis ve'l-Eser, I-V, thk. Tahir Ahmed Zavi, Mahmd Muhammed Tanahi, Beyrut, el-Mektebetl-lmiyye,1399/1979, C: V, s. 165; Eb'l-Fazl Muhammed b. Mkerrem b. Ali el-Ensr bn Manzur,Lisan'l-Arab, I-XV, Beyrut, Dru Sadr, ts, C: IX, s. 335; Mnvi, Zeynddin MuhammedAbdrrauf b. Tacilarifin, et-Tevkif ala Mhimmati't-Taarif, thk. Muhammed Rdvan Dye,Beyrut, Dr'l-Fikri'l-Muasr, 1410/1990, s. 700.

18 Eb'l-Hasan Burhaneddin brhim b. mer Bika, Nazm'd-Drer f Tenasbi'l-yti ve's-Sver, IXXII, Kahire, Darl-Ktbl-slamiyye, ts, C: XIII, s. 9.

19 Hac, 22/5; Mminn, 23/12-14.20 Fahrettin er-Razi, Tefsrl-Kebr, C: XXIII, s. 9.21 Muhammed Sellam Medkur, el-Cenin ve'l-Ahkm'l-Mteallika bihi fi'l-Fkhi'l-slm,

Kahire, Dr'n-Nahdati'l-Arabiyye, 1389/1979, s. 49.22 Hakikat biz insan birbiriyle kark bir damla sudan (nutfetn-emc) yarattk. Onu imtihan

ediyoruz. Bu sebeple onu iitici, grc yaptk. (nsan, 76/ 2).23 brhim b. Muhammed Ksm b. Muhammed Rahim, Ahkml-chd fl-Fkhil-slm,

(Matbu master tezi), Medine, Mecelletl-Hikme, 1423/2002, s. 31;Heyet (Abdlmecid Zindnive Arkadalar), lm'l-Ecinne f Davil-Kur'n ve's-Snne, Mekke, Rabtat'l-Alemi'l-slm,ts, s. 38.


24/186

12

yaratla ilk adm atlmtr. Nutfetun-emc merhalesi kadn ile erkein cins

mnasebetinden en az alt, en ok da yirmi drt saat ierisinde tamamlanr. 24

ekil-1: Erkekten gelen nutfenin (meni) ekil 2:Blnme halinde olan dllenmi

diinin yumurtasn dllemesi. yumurta, bir baka deyile zigot (nutfetn-

emc).

Hadiste geen / sizden birinizin yaratl toplanr ibaresi ayr

paralar halinde duran yaratln daha sonradan toplandn ifade etmektedir. Bu

toplanma ise erkekten gelen sperm ile kadnn yumurtasnn birlemesi olarak

aklanmaktadr. nk insann dllenmesi 46 kromozomun olumasyla meydana

gelir. Bu kromozomlarn yars erkein nutfesinde (meni hayvanc), dier yars dakadnn nutfesi(yumurtack)ndedir. Bu ikisinin birbirine karmasyla nutfetn-

emc denilen ilk dllenme evresi balam olur.25 Dllenmi yumurtann rahim

cidarna yerlemek iin yaklak bir hafta zamana ihtiyac vardr. Rahme aslmas iki

gnde tamamlanr.26

Bu konuda aratrmalar bulunan Abdulmecid Zindn, Chicago (ikako)

niversitesi Kadn ve Doum Hastalklar Krssnde retim grevlisi olan Prof.

Dr. July Simosn ile aralarnda geen mnasebeti yle aklar: Prof. Simosn

ceninin ilk merhalede deiimini, nutfeyi, kemikleri ve ilm inceliini grnce,

Kurann insann yaratln nasl belirlediini anlad. lm gereklere uygun olarak

belirlediini kabul etti. Ceninin daha nutfe merhalesinde btn zelliklerinin

tafsilatnn bulunduunu, renginin, gzlerinin renginin ve hatta sa renginin dahi

24 el-Kuzt, Met Tunfehur-Ruh fil-Cenn, s. 52; Heyet, lml-ecinne, s. 118.25 el-Kuzt, Met Tunfehur-Ruh fil-Cenn, s. 52.26 el-Br, Muhammed Ali, Kurn- Kerim ve Modern Tbba Gre nsann Yaratl, (ter:

Abdlvehhab ztrk), Ankara, TDV Yaynlar, 1991, s. 104.


25/186

13

belli olduunu anlatt. Bu, insann daha nutfe merhalesinde btn zelliklerinin belli

olmas demekti.27

3. Alaka

Ana rahminde nutfe ile balayan yaratl alaka merhalesiyle devam etmektedir.

Mfessirlerin byk ounluu alakann phtlam kan manasna geldiinisylemilerdir.28 Hadis arihlerinin ekseriyeti de ayn manay vermitir.29 Ancak tp

doktorlar, alakaya verilen bu manaya kar kmlar ve alakann, kark nutfenin

rahim eperlerine asld ve orada takl kald safha olduunda gr birliine

varmlardr.30

Alakann hangi manaya geldii szlkler incelendiinde daha net ortaya

kacaktr:

Alaka, asl itibariyle ulk, taalluk gibi ilimek, yapp tutunmak, bal

olmak manalarna gelen bir kkten tretilmi isimdir.31 El-Misbhul-Munr adl

szlkte alaka fiili hakknda / diken elbiseye takld; / av aa yakaland ve / bir eye trnam geirdim ifadeleri32;

Lisanul-Arabda Avc avn anda yakalad anlamnda ;

ifadesi kullanlmaktadr.33Yakalamak, tutmak ve aslmak manalarn ihtiva eden bu27 Abdulmecid Zindn, Kuranda lm Mucizeler, (ter: Resul Tosun), stanbul, 1990, s. 59.28 et-Taberi, Cmi'l-Beyn, C: XIX, s. 14; bn Eb Zemenin, Tefsir, C: III, s. 196; Eb'l-Ksm

Crullah Mahmd b. mer b. Muhammed ez-Zemaher, el-Keaf an Hakaiki Gavamizit-Tenzil ve Uyunil-Ekavil f Vuchit-Tevil, I-VI, thk. Adil Ahmed Abdlmevcud, AliMuhammed Muavviz, Riyad, Mektebetl-Ubeykan, 1418/1998, C: IV, s. 177; Fahrettin er-Razi,Tefsirl-Kebir, C: XXIII, s. 9;Eb Muhammed, Abdlhak b. Galib bn Atyye el-Endelsi, el-Muharrer'l-Veciz f Tefsiri'l-Kitbi'l-Aziz, I-VI, thk. Abdsselam Abdssafi Muhammed,Beyrut, Drl-Ktbil-lmiyye, 1422/2001, C: IV, s. 138; el-Kurtubi, el-Cmi, C: XIV, s. 313;bn Kesir, Tefsir, C: V, s. 466; Eb Hayyan, Bahru'l-Muht, C: VI, s. 327; es-Sealibi, Tefsir, C:IV, s. 109; Bik, Nazmt-Drer, C: XIII, s. 9; Ebussuud, Tefsir, C: VI, s. 93; Alusi, Ruhul-men, C: XVIII, s. 13; el-Meri, Tefsir, C: XVIII, s. 8; bn Ar, Tefsir, C: XVIII, s. 197.

29 Eb Muhammed Bedreddin Mahmd b. Ahmed b. Musa el-Hanefi Ayni, Umdetl KrerhiSahhl-Buhri, Beyrut, Drul-Ktbl-lmiyye, 1421/2001, C: XV, s. 179; CelaleddinAbdurrahman es-Suyut, et-Tevh erhul-Cmiis-Sahh, I-IX, Riyad, Mektebetr-Rd,1419/1998, C: IX, s. 3904; Mnv, Feyz'l-Kadir erhi'l-Cmii's-Sair, I-VI,Beyrut, Dr'l-Ma'rife, 1972, C: II, 412; Sehrenfr, Halil b. Ahmed b. Mecid, Bezl'l-Mechud f Halli EbDavud, I-XX, Beyrut, Drul-Ktbl-lmiyye, 1973, C: XVIII, s. 239.

30 el-Br, nsann Yaratl, s. 83.31 Ragb el-sfahani, Mfredatu Elfazil-Kuran, thk. Safvan Adnan Davudi, Dmak, Drl-

Kalem; Beyrut, Dr-amiyye, 1423/2002, alk mad. s. 579.32 el-Fuym, Ahmet b. Muhammed b. Ali, el-Misbhul-Munr f Garbi-erhil-Kebr lir-Rfi,Beyrut, el-Mektebetl-lmiyye, ts, C: II, s. 425.

33 bn Manzur, Lisan, C: X, s. 261.


26/186

14

rnekler alakann manasnn tp doktorlarnn verdii manaya daha uygun

dtn gstermektedir. nk nutfe rahim duvarna tutunur ve aslr. Alakann

etraf kan havuzcuu ile evrilidir. Onun rahim duvarna asld zamanki hacminin

milimetrenin drtte biri kadar olduunu gz nne alrsak eski mfessirlerin ona

neden koyu kan manas verdiklerini daha kolay anlarz.34

Kanada Torontoniversitesi Anatomi ve Embriyoloji Blm emekli retim grevlisi Prof. Dr.

Keith L. Moor, ceninin kan phts dneminin Arapada verilen alaka ismine uygun

olduunu ve o dnemi en gzel ifade eden kelimenin alaka olabileceini

aklamtr.35 Moor, yapt aklamada unlar syler: lkh olunan spermler

paralanmaya balamadan nce alt gn geince gelimeye balar ve Kuran bunu

alaka (rahim cidarna tutunmu pht kan) olarak ifade etmektedir ki, yumurtack

blndkten sonra bu ekli alr. Ceninin bu merhaledeki ekli alakadan farkl

deildir36 diyerek bilimsel incelemenin neticesinin Kurann ifadesine uygun

olduu gstermitir.

ekil-3: Dllenmi yumurta (nutfetn emac) rahim kanalnda blnerek ilerlemekte ve rahim

duvarna yapmaktadr. ekilde Implantation terimi ile ifade edilen ksm rahme tutunmu

embriyoyu, yani alakay gstermektedir.

34 el-Br, nsann Yaratl, s. 84.35 Zindn, Kuranda lm Mucizeler, s. 18.36 Zindani, a.g.e, s. 24.


27/186

15

ekil- 4: Dllenmi yumurtann rahim kanalnda gerekli blnmeleri gerekletirdikten sonra

rahim duvarna yapma anndaki grntleri.

Tefsirinde alakay; rahme ilitirilip alama yaptrlarak tutturulan pht kan

diye tanmlayan Elmall, esasen ulk ve tealluk gibi ilimek ve yapp tutmak

manasndan alnm olarak iliken, yapkan ey demek olduunu ifade eder.

Tefsirciler, genellikle dem-i cmid (donmu kan) diye tefsir etmilerse de asl

maksat, rahimde alanmann meydana gelmesiyle oluan alktur.37

te nutfe merhalesinden sonra rahim eperine aslm bu alaka merhalesi

balar. Alakann etraf rahim cidarndaki ceninin gerekli gdalar almasn salayan

koyu su keseleriyle evrilir. Bylece cenin hzla bymeye balar. zerinde planlar

izilir ve tabakalara ayrlr. Her tabakadan Allah dokular topluluunu yaratr. bn

Receb; nutfe alaka haline gelince bir melek alakay ksmlara ayrr; bazsn deriye,bazsn ete ve bazsn da kemie tahsis eder ki, btn bunlar cenin olumadan nce

takdir ve tayin edilir demektedir.

bn Hacer el-Askalnye gre, muhtemeldir ki, ilk krk gnn bitiminde nutfe

alaka eklini alnca melek onu organlar saysnca ksmlara ayrr; yahut bir ksmn

deriye, bir ksmn ete ve bir ksmn da kemie tahsis eder. Btn bunlar daha cenin

37 Elmall, Hak Dini Kuran Dili, C: V, s. 514.

ekil 5: Dllenmi yumurtann rahim kanalndaki

yolculuunu bitirdikten sonra rahim duvarna

yapt andaki bir baka grnts. Bu aamada

embriyo, alaka ismini almaktadr.


28/186

16

yaratlmadan nce programlanr. kinci krk gnde bunun hazrl yaplr. nc

krk gnde de tamamlanr.38

Alakann sresi ve gelimesiyle alakal bir baka gr yledir: Yaratln

alaka evresi yaklak yedinci gnde balar ve iki hafta devam eder. nc haftann

sonunda nihayete erer.39

Tp ilmi bu merhaleyi, topraktaki kklerine benzemesiitibariyle bitkilere benzemesinden dolay inbt diye isimlendirmitir. Ancak

alakann nitelii daha hassastr. nk bitkinin kkleri en aada, cenin ise rahme

tutunmutur. Bu da onun en ince ve hassas vasf olan alakadr. Cenin bu merhalede

alaka ya benzer. Alaka da ekil itibariyle suda yaayan kurtlara benzer ki, onlardan

her birinin yaad gibi alaka da suda yaar.40

Modern tp ilminin verileri dorultusunda yaplan aratrmalara gre, ceninin

alaka merhalesi on beinci gnde balayp yirmi veya yirmi drdnc gnde sona

ermektedir.41

Embriyolojilmine Gre Alakann Geirdii Merhaleler:

Dllenmi yumurta (nutfetun emac) hemen blnmeye balar. Bir hcre iki,

iki hcre drt olur Yumurta krk saatte drde, seksen saatte otuz ikiye blnr. Be

gn gemeden dut meyvas kadar olur ve bu haline morulla denir. Biraz daha

byyp de ierisi bir sv ile dolunca ana kre ve blastula adn alr. Bu srada ana

krenin hcreleri iki tabakaya ayrlr:

1. D Tabaka,

2. Tabaka.

D Tabaka: Kemirici ve besleyici hcrelerden oluur. Ana kre rahme varr

varmaz orada tutunur, rahim eperine aslr, rahim hcrelerini kemirmeye balar.

ounlukla alaka rahmin arka tarafna ve zellikle st yarsna aslr; nk cenininbymesi iin rahmin en uygun yeri burasdr. Rahim bu blgedeki zar tabakasn

biraz daha kalnlatrarak ve biraz daha kan salarak hazrln yapar.

Tabaka: Yce Allah cenini ve cenini saracak zarlar bu tabakadan yaratr. lk

nce yuvarlak bir kursa benzeyen cenin tahtas oluur. Sonra bu kurs uzayarak armut

38 el-Br, nsann Yaratl, s. 104.39 Muhammed Sellam Medkur, el-Cenin, s. 59.40 el-Kuzt, Met Tunfehur-Ruh fil-Cenn, s.53-54.41 Heyet, lml-ecinne, s. 157.


29/186

17

eklini alr. Daha sonra cenin tahtas d ve i olmak zere iki bolua ayrlr. D

boluk dikey hcrelerden olumutur ve vitellus kesesine42 bitiiktir.43

Dllenmeden be alt gn sonra ana kre rahim duvarna yerlemesini

tamamlar.44 Krenin d tabakas da rahim duvarn kemirmeye balar ve rahimden

gerekli gdalar temin eder. Bu hcreler direkt olarak rahim kan kesecikleri ile temaseder ve onlardan kendine ve cenine gerekli gdalar alr.45

4. Muda

Alaka merhalesinden sonra yava yava et hsl olmaya balar ve alaka et

paras hline gelir ki, bu merhale muda merhalesidir.

Muda, azda inemek anlamna gelen md kknden tretilmi bir

isimdir. inem byklndeki et parasna araplar muda demektedir. zellikle

alakadan yaratlan et parasna muda terimi kullanlmaktadr.46 bn Manzur,

muday bildiimiz normal etten baka bir ettir diyerek tanmlamaktadr.47 Bu

aklama, Allahn bu aamadaki cenin iin lahm kelimesini deil de zellikle

muda kelimesini kullanmasnn ne kadar mnidar olduunu gstermektedir.

Cenin bu merhalede dilerin arasna giren bir inemlik lokmaya

benzemektedir. Bu benzeme hacim olarak deil, ekil itibariyledir.48

ekil - 6: Mudann balangc dnemlerindeki grnts. inenmi et grnmnandrmaktadr(solda). Biraz daha gelime kaydetmi, rahim duvarna yapm haldeki muda

grnts (sada).

42 Vitells Kesesi: Yksek yapl omurgal hayvanlarda embriyoya bal ve yumurtann plazmasndabulundan besin maddesinin bir kanal araclyla gelien embriyoya aktarld kesedir. Bkz.http://www.nedirnedemek.com/vitellus_kesesi_nedir . (evrimii), 08 Haziran 2008.

43 el-Br, nsann Yaratl, s. 85.44 Heyet, lm'l-ecinne, s. 58.45 el-Br, a.g.e, s. 86.46 Ebu Abdurrahman Halil b. Ahmed el-Ferhid, Kitb'l-Ayn, I-VIII, thk. Mehdi Mahzumi,

brhim Samerrai, Beyrut, Messeset'l-A'lemi li'l-Matbu, 1988, C: IV, s. 370.47 bn Manzur, Lisan, C: VIII, s. 450-451.48 brahim b. Muhammed, Ahkml-chd, s. 36; Heyet, lm'l-ecinne, s. 67.


30/186

18

Muda et parasdr gr doru deildir. nk Kuranda ve Snnette

muday aklayan bir nass bulunmamaktadr. Ayrca et merhalesi ayetteki altnc

merhale olarak karmza kmaktadr. Halbuki muda merhalesi drdnc

aamada gereklemektedir.49 Dolaysyla muda bir inemlik kadar et paras

deil, yaratln bir dnemidir. Belli bir eklidir. Bu da inenmi et grnmndeolduu iin bu ad almtr.50 Gnmz teknolojisinde elektronik kamerayla ekilen

fotoraflar da gstermektedir ki, gerekten bu aamada ceninin zerinde sanki di

izleri vardr. Ceninin 40 veya 42 gn sonra insan ekline dnt kabul edilmitir.

Bu merhaleden sonra canl, sradan bir cenine benzemez. nk ceninde insan

zellikleri bu merhalede ortaya kmaya balar.51

ekil 7: Muda aamasnn daha ileri safhalar. Cenin yava yava kendine has

grnm kazanmaktadr.

Hac suresinin beinci ayetinde muda kelimesinden sonra zikredilen muhallaka

ve gayr- muhallaka ifadeleri zerinde ise farkl yorum yaplmtr: Bunlardan

birincisine gre muhallaka, yaratl tam manasndadr. Muhallaka, noksanlk ve

kusurdan uzak, dmdz, przsz ey demektir. Nitekim birisi misvakn veya

ubuunu dzelttiinde, denilir ki bu, Araplarn dmdz kaya iin kullandklar

ifadelerinden alnmtr.52 Gayr- muhallaka ise yaratl tamamlanamayp ana

rahminde iken den ocuu ifade eder.53

kinci gre gre; muhallaka tabiri, btn organ ve uzuvlarnn gelimi

seviyeye ulamad halde iptidi bir ekilde btnyle yaratldn, gayr-

49 el-Kuzt, Met Tunfehur-Ruh fil-Cenn, s.55.50 el-Br, nsann Yaratl, s. 113.51 Zindani, Kuranda lm Mucizeler, s. 24.52 Fahrettin er-Razi, Tefsirl-Kebir, C: XXII, s. 9; brahim b. Muhammed, Ahkml-chd, s. 38.53 el-Kurtub, el-Cm, C:XIV, s. 317; Suyut, ed-Drrl-Mensr, I-VIII, Beyrut, Drul-Fikr,

1993, C: VI, s. 11.


31/186

19

muhallaka tabiri ise vcut organ ve azalarnn tamamyla teekkl etmediini, bir

takm eksikliklerin hala var olduunu, yaratln tamamlanmadn ifade

etmektedir.54

nc gre gre; Gayr- muhallaka terimi ile kastedilen ey, muda

halindeki ceninin geliimi esnasnda oluan plasenta55

(e) ve gbek kordonudur.Bunlar doumdan sonra dp ld iin yaratl tam olmayan muda ksmn

olutururlar. Muhallaka terimi ise ceninin bizzat kendisini ifade etmek iin

kullanlr.56

Prof. Moor, bir konferansnda izleyicilerine bir ekil gstererek57 yle

demitir. Grmekte olduunuz u resim mudaya aittir. Mudann harici eklini

bize gstermektedir. Grdnz gibi kavislidir. Sanki di ekilmi bir damak,

ikinlikler ve ilmikler grmekteyiz. Bu mudann uzunluu bir santimetredir.

Bundan bir para alp iini asak vcud organlarnn byk bir ksmnn olduunu

grrz. u ekilde ise baz yaratlm hcreler grnr. Baz hcreler de henz

yaratlmamtr. Bu ekliyle muday tarif etmek istediimizde ona ne ad verebiliriz?

Ona yaratlmtr diyebilir miyiz? Yaratlm hcreler iin bu dorudur.

Yaratlmam dersek bu tarif de henz yaratlmam hcreler iin geerli olur.

Muday dahil terkibiyle tavsif etmemiz gerekir. Yani Kurann tarif ettii gibi.

nk bu merhalede Kurann tarifi mudann en mkemmel tarifidir.58: Sonra da

bir ksm belli bir ksm belirsiz bir et parasndan yarattk.59

Cenin bundan nce balk veya maymun veyahut tavuk ceninine benzerken,

muda merhalesinde tam bir insan eklini alr. lk dnemlerde bu ceninleri

54 et-Taber, Camiul-Beyan, C: XVIII, s. 568; el-Kurtub, el-Cm, C: XIV, s. 318; Eb Hayyan,Bahru'l-Muht, C: VI, s. 327; Alusi, Ruhul-Men, C: XVII, s. 116.

55 Plasenta; Halk arasnda son ya da e olarak da adlandrlan geici bir organ olup hamilelikasndan hayati neme sahiptir. Bebein dolam ile annenin dolam arasndaki al veriisalayan sistem plasentadr. Plasenta, cenine, gbek kordonu denilen ve ceninin gerekli besinlerive oksijeni almasn salayan bir kordonla baldr. Plasenta, gbek kordonuyla birlikte doumdansonra dar atlr. Geni bilgi iin bkz. http://tr.wikipedia.org/wiki/Plasenta, (evrimii)19.07.2008.

56 brahim b. Muhammed, Ahkml-chd, s. 38.57 Bkz. ekil 6.58 Zindani, Kuranda lm Mucizeler, s. 34.59 Hacc, 22/5.


32/186

20

birbirinden ayrt etmek gerekten zordur. Fakat cenin muda merhalesine varnca,

zellikle bu merhalenin sonuna doru tam bir insan ekline gelmi olur.60

Muda safhas, nc haftada somit denen beden ktlelerinin grnmesi ile

balar. Bu ktleler nc haftada arka arkaya kmaya balar ve orta hattn her iki

yannda olmak zere drdnc haftann sonunda krk ksr ktleye varr. Tomurcukeklindeki eri kabartlar da bu dnemde grlr. Somitler orta hattn her iki

yanndan kar, sonunda omurilie dnecek olan sinir oluunu kuatrlar. Yce

Allah, kvrlp omurilii kapatan omurga kemiklerini bu somitlerden yaratr. Nitekim

adele veya Kuran- Kerimin tabiri ile et de bu somitlerden yaratlr.61

O bir inemlik eti de kemiklere kalb ettik de, o kemiklere de et giydirdik.

Bilahare onu baka yaratlla ina ettik. Suret yapanlarn en gzeli olan Allahn

an ne ycedir.62

Allah muday nc haftada, rahim cidrna yerleen alakadan yaratr.

Muda drdnc haftada tekaml eder, beinci ve altnc haftalarda da omurlara

dnr. Bu omurlar ilk nce kkrdak halindedirler. Sonradan kemikleirler. Altnc

ve yedinci haftalarda da somitlerden kaslar oluur. Daha sonra kaslar kemiklerin

zerini kaplar. Omuz, paz, bilek ve el, boyun blgesindeki somitlerden (4-8 aras)

oluur. Bunlar rahim hayatnn beinci haftasnda kmaya balar, altnc ve yedinci

haftalarnda tekaml eder. Baldr, bacaklar ve ayaklar ise altnc haftada grlmeye

balar, yedinci ve sekizinci haftalarda tekaml eder. Bunlar nce kkrdak eklinde

yumuak olarak karlar, sonradan zerlerine et geirilir.63

Bu merhalenin sonunda ceninin boyu bir santimetre kadardr. Bu ise normal

olarak kk bir para et miktardr. Bu durum muda iin verilen manalardan birine

(kk et paras) uygun dmektedir.64

Daha sonra bu bir parack et bymeyebalar, sonunda boyu yedi cmyi bulur. 65

Bu merhalede eitli organlarn gelimesi tamamlanr.66 Kalp abucak

byyerek basit yaratll kapal bir tp eklinden, drt odal normal ekline dner.

60 el-Br, nsann Yaratl, s. 112.61 el-Br, nsann Yaratl, s. 113.62 Mminn, 23/14.63 el-Br, a.g.e, s. 114.64 Heyet, lm'l-ecinne, s. 6865 el-Br, a.g.e, s. 10566 brahim b. Muhammed, Ahkml-ichd, s. 36.


33/186

21

Bunlar sa ve sol kulakklar; sa ve sol karncklardr. Muda merhalesi biterken

kalp de gelimesini tamamlam olur. Bu arada gzler, kulaklar, burun ve dudaklar

teekkl eder. Yz oluur. Di kabartlar belirir. Kol ve bacak kntlar belirmeye

balar. Sinir sistemi ise daha abuk geliir; beyin oluur; her iki lobu da gelimesini

tamamlar. Beyincik ve omurilik de bu gelimeye ayak uydururlar. Kemikler de aynekilde gelimelerine devam ederler.67

5. Mudann Kemiklere Dnmesi

Allah Teala, muda aamasn tamamlayan ceninin kemiklere dntn

bildirmektedir: Muday kemik haline evirdik68, Kemiklere bak, onlar nasl

birletirip yerli yerine koyuyoruz. Sonra da onlara et giydiriyoruz69. Bir inem

et paras olarak tanmlanan muda, ceninde iskeleti meydana getiren kemiklere

dnmektedir.

ekil 8: Mudann kemiklere dnt andaki grnts.

Muda merhalesi devam ederken kemiklerin oluumu balamtr. Sz konusu

ayette70 kullanlan fa atf harfi, muda ile kemikleme aamasnn arasnda ok

ksa bir zaman dilimi olduuna iaret etmektedir.71

Cenin muda merhalesini bitirdikten sonra, insana has kemiklerle donatlan bir

grnme kavumaktadr. nsan vcudundaki kemiklerin oluumu bir anda deil,belirli bir program ve zaman dahilinde gerekleir.72

Organlarn gelimesi ceninde pek erken bir devrede balar. nce plan izilir,

sonra azalar yava yava ina edilir. Notochord denilen iskelet mihveri de alaka

67 el-Br, a.g.e, s. 106.68 Mminun, 23/14.69 Bakara, 2/259.70 Mminun, 23/12-14.71 Heyet, lm'l-ecinne, s. 79.72 Heyet, lm'l-ecinne, s. 74.


34/186

22

dneminde taslak halinde grlmeye balar. Bu, omurgadan nce grldnden

omurga ncesi organ olarak da bilinir ve merhale geirir:

1. Kkrdak doku ortasnda ip eklinde grn.

2. Tesbih eklini al.

3. Krelme ve gzden kaybolma devresi.Birinci merhale doku merhalesi (kemik ncesi dokusu) olarak bilinir. Rahim

hayatnn beinci ve altnc haftalarnda grlr. Bunu kkrdak merhalesi takip eder.

Bu da kendini altnc hafta sonlarnda gsterir. Daha sonra rahim devresinin yedinci

haftasnda kkrdak omurlarda kemikleme merkezleri grlr. Sekizinci haftada ise

omur yaylarnda kemikleme noktalar meydana kar ve kaburgalar ilk defa o zaman

grlmeye balar. Sonra da kemiklerin etrafnda kaslar oluur. Ayet-i kerimenin

dedii gibi zerine et giydirilir.73

6. Kemiklere Et Giydirilmesi

Mudann kemiklerle sarlmasndan sonra, bu kemiklerin ete brnme

merhalesine gelinmitir. Ceninin tam olarak ademolu suretini almas bu merhalede

gereklemeye balar. Bu aamann tamamlanmasyla birlikte ceninde hareketlilik

meydana gelmektedir.74

Bu merhale kemik merhalesinden birka gn sonra balar. Altnc haftada

omurlar giyen organlarn balangc ortaya kar. Yedinci haftada uzuvlar giyen

organlarn balangc ortaya kar. Bylece organlarn oluum evresi drdnc

haftann bandan itibaren yedinci haftann sonuna kadar ya da sekizinci haftann

bana kadar srer. Bu evre dahili ve harici esas oluumlarn teekkl ettii evredir.

Bu merhalede beyin, kalp, uzuvlar, kulaklar, gzler, deri, organlar ve kemikler

oluur. Cenin beereklini almaya balar. Sekizinci haftadan sonra ceninin hacmi vearlnda bir hayli art gzlenirken organlardaki deiim az ve yava olur.75

Alusinin aklamasna gre, kemiklere giydirilen et mudann eti olabilecei

gibi, Allahn rahimdeki kandan yaratt baka bir etin de olmas muhtemeldir.76

73 el-Bar, nsann Yaratl, s. 117.74 Heyet, lm'l-ecinne, s. 85.75 el-Kuzt, Met Tunfehur-Ruh fil-Cenn, s. 56-57.76 Alusi, Ruhul-men, C: XVIII, s. 14.


35/186

23

4. Haftadan 16. Haftaya Kadar Ceninin Geliimi77:

Ana rahmindeki cenin muda merhalesine geldiinde her hafta gelime

kaydetmektedir. Burada drdnc haftadan on altnc haftaya kadar cenindeki

gelimeler resmedilecektir. Ceninin geliimini on altnc haftaya kadar

gstermemizin sebebi, hadis metninde geen yaratln tamamlanmas konusundaceninin yaratlnn tamamlanmasnn on altnc haftadan sonra mmkn olduu ve

bu sreden sonra ruh flendii ynndeki grlerin tb verilerine uygun-olup

olmadn tespit etmek iindir. Aadaki resimlerde ve aklamalarda da grlecei

zere zannedildiinin aksine cenin, muda merhalesine daha -drt haftalkken

ulamakta ve drdnc aya kadar (on altnc hafta) btn organlar alr duruma

gelmektedir.

77 Ceninin ana rahmindeki geliim safhalar iin bkz. el-Br, a.g.e, 70-143; Alparslan zyazc,

Hcreden nsana, stanbul, Yeni Asya Yaynlar, 1979, s. 11-47; Seyyid Ceml , el-'caz't-Tbb fi'l-Kur'n, Beyrut, Mektebet'l-Hill, 1987, s. 60 vd; http://www.gulesor.com/hafta-hafta-gebelik-1-aydan-9-ay-a-kadar-bebek-gelisimit23243.html?s=359ee7da9eb47349fc2b8e69177931b6& (evrimii) 10.05.2008;

ekil-9 : Drt haftalk cenin. Kemik merhalesindensonra bu kemikler etle sarlmaktadr. Rahim itabakasna yerleen canl artk blastosist olarakanlr ve yava yava bymeye balar. Bu haftadaboyu yaklak 0,2 mm.

ekil 10: Be Haftalk cenin. Bu hafta canlya artkembriyo denilir, yaklak 2 mm boyunda. Yeni yeni

olumu ve tam boyunu bulmam bir kalp atmayabalar. ocuu besleyecek olan plasenta ocuu ilikve gvenli bir ortamda koruyup, iinde hareketetmesini salayacak olan gebelik kesesi gelimeyedevam etmektedir.

ekil - 11: Alt haftalk cenin. Embriyo yaklak 4-6mm boyunda ve 1 gramdan az arlkta.

Bir ka organ yerlemitir: gzler, az ve kulaklar.Bir ka organ da yava yava yerlemeye balar:akcier, karacier, pankreas. Kan dolam sistemiartk normal alr.


36/186

24

ekil - 12: Yedi haftalk cenin. Embriyo yaklak 12milimetre boyunda ve yaklak 1,5 gram arlnda.Kollar ve bacaklar ksa yzgeler gibi kmayabalar ve bunlarn ucunda avu ii ve ayak taban

oluur ve parmaklar bunlarn ularndan kar.Sindirimsel tp yerleir.

ekil - 13: Sekiz haftalk cenin. Embriyo yaklak 13-15milimetre boyunda , el ve ayak parmaklarn artkayrd edebiliyoruz. Barsaklar, pankreas vebronlar da yava yava belirgin hale gelmeyebalad. Akcierler bu hafta iinde geliiminihzlandracak, ancak bu yaplarn tamamlanmas 34.haftann sonlarn bulacak. Gzler ve kapaklaroluur, kaslar ve sinirleri olumaya balar.

ekil - 14: Dokuz haftalk cenin. Embriyo 20milimetre boyunda. Bebein ellerini kollarn ayrdedebiliyoruz, parmak ular biraz daha ikinceortaya km, ba biraz daha dik, ense olumutur.

Bebein kol-bacak ve vcut hareketleri ultrasonaltnda grlebilir.

ekil - 15: On haftalk cenin. Artk fetus olarakadlandrlr, yaklak 3-4 santimetre (cm) ve 5-6gram. Mide tamamen yerlemitir.

Bebein bbrekleri idrar retmeye balar.Kol ve bacak kemikleri byyor ve sertleiyorlar

ekil - 16: On bir haftalk cenin. Bu haftada yaklak

4-6 cm boyunda ve 8-9 gram arlndadr. Ans vecinsiyet organlar belirlenmitir ama halagrnemezler. Bebek artk hareket edebilir fakatanne daha henz hissedemiyor.

ekil - 17: On iki haftalk cenin. Bebek yaklak 7 cmboyunda ve 8-14 gram arlnda.Hemen hementm organlar gelimitir. Kafas vcudunun te

biri kadar nk beyin ok abuk geliiyor. Sestelleri oluur, azn sk sk ap kapatr.


37/186

25

7. nsan Sretinde Yaratma (n)

nsann yaratlnn en son aamas Sonra onu baka bir yaratlla insan

haline getirdik78 ayetinde belirtilen indr. Mfessirlerin ouna gre ayette

belirtilen baka bir yaratl ve in hususu ruhun flenmesine delalet eder.79

78 Mminn 23/14.79 et-Taberi, Cmiul-Beyn, C: XIX, s. 17; el-Kurtub, el-Cm, C: XV, s. 19; bn Kesir, Tefsir, C:

V, s. 466; Eb Hayyan, Bahru'l-Muht, C: VI, s. 368; Dahhak b. Mzahim, Tefsird-Dahhak, I-II, thk. Muhammed kri Ahmed ez-Zaviye, Kahire, Drs-Selam, 1419/1999, C: II, s. 599; el-

Mahall, Celaleddin Muhammed b. Ahmed es-Suyt, Celaleddin Abdurrahman b. Eb Bekr,Tefsrul-Celleyn, Drul-hads, Kahire, ts, s. 446; et-Taber, Cmiul-Beyn, C: XIX, s. 17;Bik, Nazmt-Drer, C: XIII, s. 116; Ebu Muhammed el-Hseyin b. Mesud el-Beav,Melimt-Tenzl, thk. Muhammed Abdullah en-Nemr ve dierleri, yy, 1417/1997, C: V, s. 412;

ekil - 18: On haftalk cenin. Bebek 8 cmboyunda ve arl yaklak 20 gram. Gittikedaha ok insana benziyor. Bebek amniyon kesesiiindeki svy yutup geri tkrmeyi reniyor amadaha pek baarl deil, sk sk hkrk tutuyor.

ekil 19: On drt haftalk cenin. Bebek yaklak10cm ve 45 gram. Gz ve kulaklar geliiminisrdryor. Bebein kemik ilii artk kan hcreleriretmeye balyor.

ekil - 20: On be haftalk cenin. Bebek 12 cmboyunda ve 74 gram arlnda. Artk dorganlar belli, cinsiyetini kolayca renebiliriz.Parman emmeye balyor. Cildi bu haftada okince ve effaftr ve cilt yzeyinde belirgin damar

yaplar izlenir. Lanugo ad verilen ipeksi cilttyleri de bu haftadan itibaren gelimeye balar.

ekil - 21: On alt haftalk cenin. Bebek 17cmboyunda ve 110gram arlnda. Sk sk hareketeder, bacaklar kollarndan uzundur.Trnaklar tamamen olumutur. Kalbiannesinkinden iki kat fazla atyor. Vcudunda yadepolamaya balar ve kalsiyum depolamashzlanr. Sa, kas ve kirpikleri belirginleir. Bebekartk annesinin sesini, kalp atn duyabilir.


38/186

26

Ayetteki baka bir yaratl ifadesiyle erkeklik ve diiliin80 veya dnyaya

geldikten sonra oluan dilerin ve byyen salarn81 kastedildiini belirten

aklamalarn haricinde daha birok farkl yorum yaplmtr.82nsan cenininin dier

hayvanlarn cenininden ayrld bu merhaleye83 kadar btn canllarn ceninlerinde

meydana gelen deiiklikler ortak iken, Allah Teala, bu merhalede sadece insanamahsus olmak zere zel bir ekil vererek yepyeni bir yaratlla onu ina etmitir.

Elmall Hamdi Yazr bu ayeti edebi cmleleri ile yle aklar: organlaryla,

ruhuyla, kuvvetiyle, boyu posu ile onda yle gzel bir yaratl meydana geldi ki,

hibir mahluka benzemez, bambaka bir halk, en gzel surette dilber bir insan oldu.84

n merhalesinin hamileliin sonuna kadar devam eden bir sre olduunu

syleyen aratrmaclar da bulunmaktadr. Onlar bu grlerini, cenindeki organ ve

azalarn douma kadar gelime gsterdiini syleyerek delillendirmektedirler.85

Ayette kemiklere et giydirilmesini ifade eden ksm ile dier yaratl (ina,

neet) aras smme balacyla birbirine balanmtr. Bu balacn kullanlmas her

iki durum arasnda uzun bir zaman aral olduunu gstermektedir.86 Dolaysyla

ruhun flenmesine delalet ettii dnlen ayetteki ina (baka bir yaratl) belirli

bir zamandan sonra gereklemektedir. Bu da yaratln tamamlanmasyla ruhun

flenmesinin birbirini takip eden zaman dilimi ierisinde olmadna iaret

etmektedir.

B. YARATILIIN TAMAMLANMA ZAMANI

ncelediimiz hadisin bn Mesud rivayetinde yaratln anne karnnda

derlenip-toparlandndan sz edilmektedir. Bu durum ana rahminde yaratln

tamamlanmas anlamnda da yorumlanmtr. Ana rahminde yaratln cem

edilmesi, ana rahmine paralar halinde ve dalm ekilde inen erkein menisini,

bnl-Cevz, Zdl-mesr, C: V, s. 463; Alusi, Ruhul-men, C: XVIII, s. 15; Ebussuud,Tefsir, C: VI, s. 126.

80 bn Eb Zemenin, Tefsir, C: III, s. 196.81 Dahhak b. Mzahim, Tefsr, C: II, s. 599; el-Kurtub, el-Cm, C: XV, s. 19; Eb Hayyan,

Bahru'l-Muht, C: VI, s. 368; Alusi, Ruhul-Men, C: XVIII, s. 15.82 lgili aklamalar iin bkz. et-Taberi, Cmiul-Beyn, C: XIX, s. 18; bnl-Cevz, Zdl-Mesr,

C: V, s. 463.83 el-Kuzt, Met Tunfehur-Ruh fil-Cenn, s. 51.84 Elmall, Hak Dini Kuran Dili, C: V, s. 514.85 Heyet, lm'l-ecinne, s. 92.86 Heyet, lm'l-ecinne, s. 85.


39/186

27

Allahn, rahimdeki doum mahallinde toplamas eklinde aklanmtr.87 Abdullah

bn Mesudun hadisteki cem hadisesini yle tefsir ettii rivayet edilmitir: Nutfe

rahme dp de, Allah ondan bir beer yaratmay dilediinde, erkein menisi kadnn

her bir kl ve trnana girer. Sonra krk gn kalr. Sonra da alaka olur ki, ite bu

toplanmadr.88

Bunlarn yan sra bu konuda esas tartma, ana rahminde yaratlnne zaman tamamland ve akabinde ruhun flenme zamann tespit etme noktasnda

ekillenmitir. Ana rahmindeki ceninin yaratlnn tamamlanmasna dair yz yirmi

ve krk gn olmak zere iki farkl gr bulunmaktadr.

1. Yaratln Yz Yirmi Gnde Tamamland Gr

lk bakta, yaratln tamamlanma sresini yz yirmi gn olarak ifade eden

Abdullah b. Mesud hadisi89 ile melein geli zamann krk, krk iki, krk , krk

be ve krk ksr eklinde farkl rakamlarla bildiren Huzeyfe b. Esid ve Enes b.

Malikten gelen rivayetlerin90 yaratln sresini bildirmesi asndan zahiren

elikili olduu grlmektedir. Hadisi yorumlayanlarn ou, Abdullah b. Mesud

hadisindeki / misl zlik (bunun gibi) ifadesinin ayr birer krk gn ifade

ettii91 grnden hareket ederek meseleye balamaktadrlar. Bu noktadan hareketle

nutfe, alaka ve mudann ayr krk gn ierisinde tamamland grne

varmlardr. Buna gre yz yirmi gn grn benimseyen alimlerin gerekelerini

yle sralamak mmkndr:

1- Kadi Iyaz Abdullah b. Mesud rivayeti ile dier rivayetlerinin arasn cem

etmi ve yle demitir: Dier rivayetlerde mukayyed olarak krk ve zerini ifade

eden bir takm rakamlar zikredilmitir. Ancak Abdullah b. Mesud rivayetinde mutlak

manada sadece krk lafz kullanlmtr. Dolaysyla melein geliinin ikinci krk

gnn balarnda olmas muhtemeldir. Rivayetlerde krk, krk iki, krk , krkbeeklinde farkl rakamlarn zikredilmesini ise ceninden cenine olan bir farkllama

87 Ayn, Umdetl-Kr, C: XXIII, s. 225; Musa ahin Ln, Fethl-Mnim erhu Sahih-iMslim, I-X, Kahire, 2002, C: X, s. 160.

88 Eb Sleyman Hamd b. Muhammed b. brhim Hattabi, Mealim's-Snen: erhu Sneni EbDavud, I-IV, Nr. Muhammed Ragb et-Tabbah, Halep, Matbaatl-lmiyye, 1932, C: IV, s. 324;el-Kurtub, el-Cm, C: XIV, s. 314; Eb Muhammed Muhyissnne Hseyin b. Mesud Beav,erhu's-Snne, I-XVI, Beyrut, el-Mektebet'l-slmiyye, 1403/1983, C: I, s. 130; Sehrenfr,Bezl'l-Mechud, C: XVIII, s. 238; Musa ahin Ln, Fethl-Mnim, C: X, s. 161.

89 Buhari, Bedl-Halk, 6; Mslim, Kader, 1.90 Mslim, Kader, 2, 4, 5.91 Ayn, Umdetl Kr,C: XV, s. 179; Mnavi, Feyz'l-Kadir, C: II, s. 412; Sehrenfr, Bezl'l-

Mechud, C: XVIII, s. 239.


40/186

28

ile anlamak mmkndr.92 Bununla birlikte bn Hacer, rivayetlerde zikredilen bu

farkl rakamlarn ravi ihtilafndan kaynaklandn belirtmektedir.93

2- Bir baka gre gre, Abdullah b. Mesud rivayetinde nutfe, alaka ve muda

aamalarn edatyla birbirini takip etmesi, bu durumun tedricen olduunu

gstermektedir. Nutfenin paralar ierisindeki bu tedricilik alaka tamamlanncayakadar srer. Sonra yine aama aama alakaya et karr ve muda halini alr ki, bu hal

nc krk gnde meydana gelir. Bundan sonra cenin hareketlenir.94

3- Baz alimler hadisin farkl tariklerini cem etmenin ve yaratl zamann

tespit etmenin yolu olarak, anne karnndaki nutfenin durumu gzeten ve onunla

mlzemet ierisinde olan mvekkel melein grevine ait mahiyetinin incelenmesi

grndedir. Buna gre melek her birinin vaktinde Ya Rabbi bu nutfe, bu alaka, bu

muda diyerek, Allahn emriyle nutfenin bandan geenleri syler. Melee bu

grevde tasarruf izni verilmitir. Bu grte olanlar ayr tasarruftan sz

etmektedir:

Birinci Tasarruf:Bu tasarruf zamanlarndan biri Allahn nutfeyi yaratp sonra

alakaya intikal ettirdii andr. Bu durum, melein anne karnndaki nutfeden ocuk

olacana dair bilgisinin ilkini oluturmaktadr. nk her nutfeden ocuk

olmayabilir. Nutfeden alakaya olan dnm birinci krk gnn akabinde olur. O

vakit rzk, eceli, ameli, aki veya said olaca yazlr.

kinci Tasarruf:Melein baka bir vakitte baka bir tasarrufu daha vardr ki, o

da ceninin tasviri olan kulann, gznn, derisinin, etinin, kemiklerinin yaratlmas,

dii veya erkek olduunun belirlenmesidir. Btn bunlar ise nc krk gnde

meydana gelir ki, bu da mudann mddetidir. Bu tasvirler ruh flenmeden ncedir.

nk ruh, ceninin eklinin tamamlanmasndan sonra flenir. Nutfenin zerindenkrk iki gece getikten sonra tasvir ve kitabet iin melein gnderildiini belirten

hadis ise bu duruma aykr grnmektedir. Kad Iyaz, bu rivayeti zahirine

hamletmenin doru olmadn sylemektedir. nk bu rivayet sadece tasvirin

gerekletii zaman gstermekte olup, fiilen yaratmann ise daha sonra olacana

iaret etmektedir.

92 Eb'l-Fazl ehabeddin Ahmed b. Ali b. Muhammed bn Hacer el-Askalani, Fethul-br bi erhiSahhil-Buhr, Beyrut, 1996, C: XIII, s. 316; Musa ahin Ln, Fethl-Mnim, C: X, s. 161.

93 Musa ahin Ln, Fethl-Mnim, C: X, s. 161.94 bn Hacer, Fethul-Br, C: XIII, s. 316.


41/186

29

nc Tasarruf:Melein nc tasarrufu ise ruhun flenme vaktine dairdir.

nc krk gn tamamlandnda cenine ruh fleme vazifesini

gerekletirmektedir.95

4- bn Hacer bu hususta yle bir sonuca varmtr: bn Mesud hadisinin btn

tariklerinin cem edilmesiyle ortaya kan sonuca gre, ceninin oluumu merhaledeve 120 gnde tamamlanr. Bu merhalelerden her biri 40 gn srer. Sonrasnda da ruh

flenir. Konuyla alakal ayetlerde sre zikredilmeden bu merhale (nutfe, alaka ve

muda) ifade edilmitir. Ayetler yaratln muda merhalesinde gerekletiini

aklar, ilgili hadisler de bunu teyid eder. Ancak Mminn suresinin 14. ayetinde ise

bu merhaleye kemik ve et safhas ilave edilmitir. Dolaysyla bu ayetlerden

karlan sonu, mudann kemie dnmesinin ruh flendikten sonra gereklemi

olmasdr.96

5- bn Kayyma gre; Huzeyfe b. Esid hadisi, melein geliini birinci krk

gnden sonra; bn Mesud hadisi ise nc krk yani yz yirmi gnden sonra

gstermektedir. kisi de dorudur. Hz. Peygamber doru sylemitir ve bu hadisler

takdirden sonraki takdirin ifadesidir. Birincisi nutfenin ilk yaratl safhasna

geliinin; ikincisi ise yaratmann tamamlanp can veriliinin takdiridir. Buna gre biri

yaratln ban, dieri ise sonunu itibara alm demektir. bn Kayym, et-Tibyan fi

Aksamil-Kuran adl eserinde ceninde yaratln tamamlanmas esnasnda meydana

gelen hususlar ise yle zetler: Rahmin ii snger gibi gzeneklidir. Suya hasret

topran suyu istemesi gibi o da meniyi eker. Yaratl itibariyle ona mtaktr. Bu

yzden meniyi tutar, sarar, hava ile bozulmasn diye zerine kapanr. Allah rahme

mvekkel melee izin verir. Melek burada oluan cenini krk gn yourur. Krk gn

ierisinde yaratma iini bitirir. te Hz. Peygamberin ceninin yaratl krk gndetoparlanr sznn manas budur. Bu hadis mcmel (zetle) sylenmi szn

detaylardr ve krk gn de alaka dnemi srer cmlesi ile asla elikili deildir.

Zira alaka her ne kadar bir kan paras ise de ikinci krk gn iinde meni eklinden

kar, zerinde tedrici bir ekilde belli belirsiz izgiler belirmeye balar. nc krk

95 Ebul-Fadl yz b. Ms b. yz el-Yahsub Kad yaz, kmlul-Mulim bi Fevidi Mslim:

erhu Sahih-i Mslim, I-IX, thk. Yahya smil, yy, 1419/1998, C: VIII, s. 127; Eb ZekeriyyMuhyiddin Yahy b. eref b. Muri Nevevi, erhu Sahih-i Mslim, I-XVIII, Beyrut, 1418/1997,C: XVI, s. 407; Ayni, Umdetl-Kr, C: XV, s. 180.

96 bn Hacer, Fethul-Br, C: XIII, s. 319.


42/186

30

gn ierisinde ise yava yava sertleir, nihayet muda haline gelir. Artk plak

gzle bakld zaman her eyi belli olur. Nihayet nc krk gn tamamlanrken

hadis-i erifin de beyan buyurduu gibi, kendisine ruh frlr. Bu da vahyden baka

bir yolla bilinmez.97

6- Huzeyfe b. Esid hadisini zahirine hamletmenin doru olmayacana dair birbaka gr daha vardr. Bu gre gre ceninin tasviri, hadisin zahirinde belirtildii

gibi nutfenin bitimi ve alaka merhalesinin banda deil, nc merhaleden sonra

gerekleir. lk krk gnde ceninin yaratlna dair bilgiler yazlr. Yani melek lafzen

ve kitabeten tasvir yapar. Fiilen tasvir ve ruhun flenmesi ise nc krk gnden

sonra meydana gelir.98

7- Abdullah b. Mesud hadisi Huzeyfe b. Esid hadisinin tefsiri mahiyetindedir.

Huzeyfe b. Esid hadisindeki (krk) lafzndan maksat nc krk gndr.99

Ancak bn Kayym, bu aklamalarn hadisin lafzndan ok uzak olduunu ve kabul

edilemeyeceini syleyerek itiraz etmektedir.100

8- Yaratln yz yirmi gnde gerekletiini kabul edenlerden bir ksm

Abdullah b. Mesud hadisini yle yorumlamlardr: lk krk gnde ceninde nutfe

zellii, ikinci krk gnde alaka zellii, nc krk gnde ise muda zellii daha

ok belirgindir.101

9- Nutfe dneminde tasvirden sz edilemez. lk krk gn getikten sonra aama

aama yaratl safhas balar. Takdir ve kitabet bu vakitten itibaren mteaddit

zamanlarda gerekleir. Dolaysyla Huzeyfe b. Esid hadisini Abdullah b. Mesud

hadisine hamletmek gerekir. nk Huzeyfe hadisi mutlak, bn Mesud hadisi ise

mukayeddir.102

2. Yaratln Krk Gnde Tamamland GrAna rahmindeki yaratln krk gnde tamamland sonucuna varanlar bu

97 Eb Abdullah emseddin Muhammed bn Kayyim el-Cevziyye, et-Tibyn f Aksmil-Kurn,yy, Darul-Fikr, ts, s. 208; el-Br, nsann Yaratl, s. 90-92.

98 Kad yaz, kmlul-Mulim, C: VIII, s. 127 vd; bn Hacer, Fethul-Br, C: XIII, s. 320.99 bn Hacer, Fethul-Br, C: XIII, s. 320.100 bn Kayymn itirazlar iin bkz. bn Kayyim el-Cevziyye, Tarik'l-Hicreteyn ve Bab's-

Saadeteyn, thk. mer b. Mahmud, ed-Dimm, Dru bn Kayym, 1414/1994, s. 132 vd.101 bn Receb el-Hanbel, Eb'l-Ferec Zeynddin Abdurrahman b. Ahmed, Cmiu'l-Ulum ve'l-

Hikem f erhi Hamsine Hadisen min Cevamiil-Kelim, thk. Abdullah el-Mnv,Mektebetl- man, 1996, s. 58;bn Hacer, Fethul-Br, C: XIII, s. 320.

102 bn Kayym el-Cevziyye, Tark'l-Hicreteyn, s. 135.


43/186

31

grlerini Mslimin Abdullah b. Mesud rivayetine dayandrmaktadrlar. Buna gre

hadiste geen (bu sre ierisinde) lafz nutfe, alaka ve muda safhalarnn her

birinin ayn krk gn ierisinde gerekletiini ifade etmektedir. Bu gre gre ilk

krk gnde ceninde meydana gelen gelimeler yledir:

Ana rahmindeki dllenme altnc gnde balar. Nutfetn-emc olaraknitelenen bu merhale, on drdnc gnde alaka merhalesinin balamasyla sona erer.

Cenin yirmi birinci gnde tam bir alaka eklini alp, bu merhaleyi de tamamlar.

Yirmi drt veya yirmi beinci gnde muda merhalesi balar. Yirmi sekizinci gnde

cenin d grn itibariyle azda inenmi bir et parasna benzer. Tedrici olarak

hacim bakmndan muda eklini almaya balar. Altnc haftada muda merhalesi de

sona erer. Bylece ceninin hayat sreci ierisindeki ilk krk gn nutfe, alaka ve

muda safhalarnn bitmesiyle tamamlanm olur. Ancak bu merhalelerin bitiminde

cenin insan grnm hala kazanmamtr. nsan ceninini dier ceninlerden ayrt

etmek zordur. Yedinci haftada kemiklerin ortaya kmasyla birlikte insn bir sret

balar. K

kader,meleğin cenîne ruh üflemesi ve kaderini yazması hadîsinin(metin ve sened tenkîdi...

Documents