kentsel_dÖnÜŞÜm_planlama dergisi

8/6/2019 KENTSEL_DNM_planlama dergisi

1/224


2/224

sunu...sunu...Toplumsal yaam yirmi yl akn bir sredir abluka altna alan zelletir-meci ve piyasac neoliberal politikalar, kentsel mekan yeni birikim alan-lar olarak grrken kentleri bu dorultuda kkl deiimlere zorlamakta.Yakn dnemde lkemizde neoliberal politikalar dorultusunda yaplanyasal dzenlemelerin nemli bir blm kentlerin ve kentsel mekannyeniden dzenlenmesine ya da dnmne odaklanm durumda.Kentsel dnm kavramnn yerel politikaclardan ulusal dzeydekipolitikaclara, inaat irketlerinden uluslararas finansrlere kadar geniliktebir evre tarafndan srekli dile getirilmesi bu durumun en arpc gstergesiniteliinde. Hatta szkonusu evrelerin bu ilgisi TBMMnin gndeminegetirilen Kentsel Dnm Yasa Tasars ile somutlam durumda.

Dinamik ve atkl bir sosyo-mekansal yap olarak kentler srekli birdeiim ve dnm srecindedir. Bunun yansra, lkemiz gibi haylisorunlu bir kentleme deneyimini barndran corafyalarda salkl ve

yaanabilir kentlerin/kentsel mekanlarn oluumu ciddi dnm srelerinigerektiren bir ihtiya niteliindedir. Bu noktada kent planlama disiplini vepratii, mekansal dnm dinamiklerini iinde barndran bir yapya sahipolmasna ramen, hakim kentsel dnm mant planlamann kapsaycve btncl yaklamndan uzak bir noktadadr.

Bu saymzda, kentsel dnm srelerini toplumsal, yasal ve mekansalboyutlar ile tartmaya ayoruz. Kentsel dnmn gndemindeki dei-imi, uygulanan ve uygulanmas dnlen rnekleri, bu uygulamalar ileoluan kentsel mekan ve artan sosyal dlanma ve ayrmay irdelemeyealtk.

Yakn zamanda Odamz tarafndan gerekletirilen Kentsel Dnm Sem-pozyumunda da anlan erevede gerekletirilen sunularn bir ksmnadergimizin bu saysnda yer verilmitir. Bunun yan sra son gnlerde gn-demde olan Dnm Yasa Tasars ile ilgili Odamz grlerini kamuoyuile paylaan Kentsel Dnm Deil Rant Amal Tasfiye Yasas balklbasn aklamamz da bu saymzda yer almaktadr.

Bu erevede kentsel dnm dosyamz tarihsel ve kuramsal boyutlar ileele alan yazlar ile ayoruz. Hatice Kurtulu, Kentsel Dnme ModernKent Mitinin k erevesinden Bakmak balkl yazsnda; moderntoplumun kuruluunda nemli unsurlardan biri olan modern kentin temel

dayanaklar olan salkl yaam evresi ile barnma hakk kavramlarnnve kamu yarar etrafnda kurulan planlama paradigmasnn kresel ser-maye ve emlak pazarna teslim olduunu ne srmektedir. Bu erevedeson dnemde artan kentsel dnm projelerinin neoliberal politikalar ileyeniden yaplandrlan ilikiler balamnda ve ykselen snflar lehinetemellendirildiini, kentsel alann bu projeler yolu ile btnyle metala-trlarak kamusal mekann andrldn ortaya koymaktadr.

Neil Smithin yeni kresellik ve yeni ehircilik kavramlarn tartt maka-lesinde ise, soylulatrma kresel kentsel bir strateji olarak ele alnmtr.Smith, Yeni Kresellik, Yeni ehircilik: Kresel Kentsel Strateji OlarakSoylulatrma balkl makalesinde, son dnemlerde soylulatrmann batkentlerinin tesinde yeni kreselleme dalgas ile tm kentlerde yaygn-lat tezini ne srmektedir.

TMMOBehir Planclar Odas

Yayn Tr: Yerel Sreli Yayn ayda bir yaynlanr

Oda birimlerine ve yelere cretsiz gnderilir.Say: 36

Ekim 2006

TMMOB ehir Planclar Odas Adna Sahibive Sorumlu Yaz leri Mdr

Bura Gke

Dergi Sekreteribrahim Gndodu

Yayn KuruluNevzat CanOlgu alkanzlem elik

Sevilay etinkayaTolga ilingir

brahim GndoduMahir Kalaylolu

H. aatay KeskinokUla . KlkayaTunga KroluBinali TercanPnar zbayPnar zden

lknur Urkun Bowe

A. Cenap Yololu

Yayn dare MerkeziHatay Sokak No. 24/17

Kocatepe/ANKARATel: 0312 417 87 70

Faks: 0312 417 90 55e-posta: [email protected]

www.spo.org.tr

Baskya HazrlkPlar Ltd. ti.-erife Eren

Tel: 0312 432 01 83-93 Faks: 432 55 22

Kapak TasarmAhmet nver

Kapak Fotorafzgr Hamdi Bal

Kentsel elikiler Fotoraf Yarmas Birincilik dl

BaskMattek Matbaaclk

Basm Yayn Tantm Tic. San. Ltd. ti.G.M.K. Bulvar Akyol h. No:83 /32 (Zemin)

Maltepe-AnkaraTel: (0312) 229 15 02-03-04 Fax: (0312) 231 98 88

Basm Tarihi-Saati: 11.01.2007-09:004.000 Adet Baslmtr


3/224

Saynn Z. Mge Akkar tarafndan hazrlanan Kentsel Dn-m zerine Batdaki Kavramlar, Tanmlar, Sreler VeTrkiye yazs, kentsel dnm kavramsal bir erevedentartrken, 1990l yllarda bat kentlerinde gerekletirilenbaarl kentsel dnm projelerinin temel zellikleriniaktarmaktadr.

Kentsel Dnm, Tarihsel ve Gncel Bir Krlma Noktas mbalkl yazsnda, zdemir Gndoan, kentsel dnmn,kentlerin ilk kurulduu gnden itibaren iinde bulunduudnm/deiim srecinden farkl bir kavramsallatrmayaiaret ettiini ne srmektedir. Bu sre iinde sermaye biri-kimi srelerinin de yeniden tanmlandna dikkat ekenGndoan, kentsel mekanda yaanan bu yeniden tanmlanmasrelerini kentsel dnm balamnda ele alnmaktadr.

Saymzn beinci yazs ise Trkiyede yaanan kentseldnm projelerini, Dnm Yasa Tasars ile tartmak-

tadr. C. Nil Uzun, yazsnda, kentsel dnm sreleri iingerekli yasal dzenlemenin eksikliine ve yasa tasarsnnboluklarna dikkat ekmektedir.

Binnur ktem, Neoliberal Kresellemenin Kentlerdenas adl yazsnda, AKPnin kresel kent sylemi vestanbuldaki kentsel dnm projelerini incelemektedir.Bu projelerin neoliberal kreselleme projesinin bir parasolarak gndeme geldiini ve yapsn kresel kent sylemiile merulatrdn ne srmektedir.

Ekonomik Gelimenin Kltrel Stratejileri balkl yaz-

snda Besime en, stanbulun tarihi merkezinde ve kentmerkezinde yaanan dnm srecini ve bu srecin soylu-latrmaya nasl yneldiini srecin arka plann oluturanneoliberal politikalar balamnda irdelemektedir.

Saymzda sekizinci yaz olan Soylulatrma Kuramlarnnstanbulda Uygulanabilirlii: Cihangir rnei almasnda,lke Evrim Uysal, soylulatrma kavramn kresellemesreleri ile kentsel mekan ve yeni toplumsal snflarnsermaye ile ilikisi erevesinden ele almaktadr.

Tayfun Kahraman yazsnda stanbulda son dnemlerde

hzl bir ekilde yaanan kentsel dnm projelerini ince-lemektedir. Yaz, stanbulun MP tarafndan hazrlanmolan 1/100000 lekli evre Dzeni Plan kapsamndakentsel dnm projelerini ve stanbulun ilk stratejikplann irdelemektedir.

kr Aslan ise Yklmay Bekleyen Gecekondular balkyazsnda stanbulun Eyp lesi Gzeltepe Mahallesindeyaanan bir dnm srecinden hareketle kentsel dn-mn gecekondu olgusu ile deien ilikisini tartyor.

S. Zafer ahinin Kentsel Dnmn Kentsel PlanlamadanBamszlatrlmas/Ayrlmas Srecinde Ankara balklyazsnda Ankara kentindeki kentsel dnm projelerini

deien planlama paradigmas erevesinden ele alarakincelenmektedir. ahin, kentsel dnm projelerini plan-lamaya alternatif bir ara olarak ortaya konulduunu nesrmektedir.

Nihan zdemir Snmez yazsnda Ankarada yaanan kent-sel dnm srelerini iki farkl ereveden ele almakta,

ncelikle; piyasa mekanizmalar ile yaanan dnm veikinci olarak da kamu-zel sektr ortaklklar ile yaanandnmleri incelemektedir.

Kentsel Sit Alanlarnda Turizm Amal Dnm VeSorunlar: Ankara Kalesi rnei balkl yazda tartmalolan tarihsel korumann yasal erevesini iaret ederek tarihikentsel mekanlarn turizm amal dnmleri incelenmekte.Asuman Trkn ve Zuhal Ulusoy tarafndan kaleme alnanyaz bu erevede, Ulus Tarihi Kent Merkezi ve Kalenindnm srecinde rant amal bir koruma anlay getiren

kentsel turizm ile fiziki ve sosyal yap ile tketici profilinindeitiini ne srmektedirler.

Gazi niversitesi ehir ve Blge Planlama BlmnnAnkara Tarihi Kent Merkezi Yenileme Alan 1/5000 lekliKoruma Amal Nazm mar Plan ile 1/1000 lekli AnkaraTarihi Kent Merkezi Kentsel Yenileme Alan KorumaAmal Uygulama mar Plan hakkndaki grleri ve OrtaDou Teknik niversitesinin Ankara Tarihi Kent AlanYenileme Projesi hakknda hazrlam olduu grler busaymzda yer almaktadr.

M. Alim opurolu yazsnda Adanadaki kentsel dn-m projelerinin uygulamalarn ele almaktadr. Adanadabelirlenen kentsel dnm proje uygulamasn irdeleyenopurolu, karlatrmal bir analiz erevesinde gncelkentsel dnm pratiinin sosyal, ekonomik, mekansalsonularn tartmaya ayor.

Bir baka kentsel yenileme rnei zerine deerlendirmeYaln Demirta ve smet Esgin tarafndan ele alnmaktadr.Bir Kentsel Yenileme Deneyimi: Barselona balkl yazdayazarlar ODT ehir ve Blge Planlama Blmnn

dzenlemi olduu teknik gezi kapsamnda yaplan gzlemve almalarn bize aktarmaktalar.

Dergimizi bundan sonraki saylarda da yer vermeyi dn-dmz kitap eletirisi blm ile tamamlyoruz. SokaAnlamak Ya Da Toplumsal Benin Yeniden Kefi: KentselSokaklar Ve Kentsel Riteller balkl yazsnda Olgu al-kan, Urban Streets and Urban Rituals (Kentsel Sokaklar veKentsel Ritueller) adl kitab deerlendiriyor.

Bir sonraki saymz olan zmir zel Sayasnn hazrlk-lar Tolga ilingir ve Ula Klkayann editrlnde

tamamland.YAYIN KURULU


4/224

KENTSEL DNM DEL RANT AMALI TASFYE YASASI

Kentler ve kentsel mekan son yllarda bir ok yasal dzenlemenin konusu olmasna karn yasa yapclarn sorun yuma

haline gelmi kentsel sorunlar karsnda rant odakl ve parac dzenlemelerde srar, ne ylan sorunlar karsnda yeni

zmler retebiliyor ne de bu sorunlarn zmnde toplumun geni kesimlerince kabul gren btnlkl bir yasal zemin

sunuyor. Her bir yasal dzenleme daha byk kentsel sorunlara/elikilere yol ayor ve hukuksal tutarllktan yoksun yeni

yasal dzenlemeler birbiri ardna gndeme getiriliyor. Son yllarda eitli evrelerce dile getirilen ve bir sredir TBMMningndemine getirilmek istenen Kentsel Dnm Yasa Tasars, gerek bu eilimin vard son noktay gstermesi gerekse yol

aaca yeni sosyal/mekansal ve hukuksal sorunlar asndan titizlikle irdelenmeyi ve toplumun geni kesimlerince deerlen-

dirilmeyi hak ediyor. Bu balamda TMMOB ehir Planclar Odas olarak anlan yasay, sosyal adalet ve kamu yararn stte

tutan bir anlayla deerlendirmeyi ve kamuoyu ile paylamay meslek etiinin ayrlmaz bir paras olarak gryoruz.

Salkl ve yaanlabilir kentsel mekan retimi asndan olduka sorunlu bir kentleme tarihine sahip lkemiz iin dnm

ya da yenileme yoluyla kentsel mekann/yaam alanlarnn yeniden dzenlenmesi nemli bir ihtiyaca denk dmektedir. Ancak

bu ihtiyacn zmne yant olarak gelitirilecek gereki bir yasal dzenlemenin, salkl ve yaanlabilir kentsel mekan

sorununu tm ynleriyle (sosyal, ekonomik, kltrel ve fiziksel) ele almas ve belirli bir mekansal btn (kent, blge ve hatta

ulusal lek) ierisinde dzenlemeler getirmesi gerekmektedir. Ne var ki, eitli evrelerin youn abalar ile bugnlerdeTBMMnin gndemine getirilen Dnm Alanlar Hakknda Yasa Tasars bu tr bir dzenlemenin olduka uzanda bir

kayg ve ierik tamaktadr. Bu durum Yasaya gereke olarak sunulanlara da yansmaktadr: Yasann gerekesi olarak, yakn

dnemde karlan 5366 sayl Ypranan Tarihi ve Kltrel Tanmazlarn Yenilenerek Korunmas ve Yaatlarak Kullanl-

mas Hakknda Kanununun ve 5366 sayl Belediyeler Kanununun eskiyen tarihi mekanlarn ya da afet ve kentsel riske ak

kent paralarnn yenilenmesine olanak salayan 73. madde hkmlerinin, mekansal snrlar ve uygulamay kolaylatracak

eksiklikleri sunulmakta; ve bu snrlar ortadan kaldracak genel bir dzenlemenin gerekli olduu sylenmektedir. Bylelikle

Yasa kentsel yenilemeye/dnme ynelik mevcut hukuksal ereveyi gelitirmeyi deil tm hukuksal balardan kurtulmay

temel ama olarak belirlemektedir. Yasann, dnm alanlarnda planlama ve yaplama (madde, 6), dnm alanlarnda

uygulama (madde, 7), gelirler, harcamalar ve muafiyetler (madde, 8) ve eitli hkmler (madde, 9) balkl maddelerindeaka grlen bu ama Yasay bir muafiyetler ve olaanst durumlar yasas haline dntrmektedir.

Hukuk devleti ilkesi ile uyumsuz bu genel erevesinin yan sra Yasa, yenilenmeye ihtiya duyan kentsel mekanlar sosyal,

kltrel ve ekonomik kklerinden soyutlayarak deerlendirmekte ve kentsel yenilenmeyi fiziksel yenilenmeye indirgeyerek

piyasann acmasz ileyiine terk etmektedir. Bylesine geni ve olaanst yetkilerle donatlm bir Yasa, ne dnm alanlar

olarak tanmlanacak blgelerde yaayan halkn sosyal, kltrel ve ekonomik koullarna deinmekte ne de halkn katlm/

talepleri ile ileyecek bir dnm sreci ngrmektedir. Aksine Yasa, snrlar belediye meclisinin karar ile belirlenecek

btn ya da ayr ayr paralarn toplam en az 5 hektar olan dnm alanlarnda tm st lek plan kararlarna son vermekte,

dnm amal imar planlar ile blgeye kent btnnden ayrks biimde yeni yaplama kararlar getirme hakk tanmakta

ve sz konusu plan (!) kararlarna kar hak sahiplerinden gelecek olas itirazlar/anlamazlklar deprem, afet gibi olaanstkoullar iin Bakanlar Kurulunu yetkisine verilen acil kamulatrma kapsamnda deerlendirerek Bakanlar Kurulu karar

alnmakszn kamulatrma (madde, 7(6)) yapma yetkisini Belediyelere vermektedir. Bu erevede Yasa, bir blgede yaayan

insanlarn yaam mekanlarna ynelik yenileme ya da dnm gibi demokratik katlm kanallarnn ak olmas gereken bir

mekansal dzenleme srecini; brakn yerel halkn ve ilgili evrelerin katlmn salamay, blge halknn itirazlarn dik-

kate almay, olaanst afet koullarnda ancak Bakanlar Kurulunun alabilecei kamulatrma yetkilerini, kstsz biimde

belediyelere, brakmak suretiyle tersine evirmektedir. Bu kapsamda, Yasa hak sahiplerinin itirazlarn sadece kamulatrma

bedeline olabileceini belirlemektedir. Bununla birlikte Yasa, sorunlu kentleme tarihimizin rn olan gecekondularda kirac

ya da ev sahibi olarak yaayan yoksul halkn barnma hakknn salanmasna ynelik hibir balayc hkm iermemekte,

nerede ve nasl salanaca belirli olmayan sosyal konutlardan verilebilecei (madde, 6(2)) temennisi ile bu temel sosyal

sorunu yadsmaktadr.


5/224


6/224

PLANLAMA2006/2

6

Altndadan Ankaraya Bak-Cevahir zgler, 2006


7/224

PLANLAMA2006/2

7

Kentsel dnm kavram zellikle planszve kontrolsz biimlenmi kentler ve metro-politen alanlar sz konusu olduunda balan-

gta olumlu anlamlarla ykl olarak karmzakmaktadr. Bu plansz ve kontrolsz mekansalgelimenin zellikle kentli yoksul snflar asndanolumsuz yaama ve barnma koullarn yarattbilinmekte ve kentsel dnm projelerinin bu alan-larda belirli iyilemeler salayaca umulabilirdi.Sosyal ve ekonomik maliyeti yoksul snflar tara-

fndan fazlasyla denerek, ancak salksz evre vebarnma koullar iinde kentsel araziye dnmbu alanlarn yine bu snflar iin daha yaanabilirbir kentsel evreye dntrlmesi beklenebilirdi.Sadece mekansal olarak deil sosyal ve kltrellekler olarak ina edilmi olan bu mahalleleredardan bir mdahale de ancak byle bir sylemile merulatrabilirdi. Bu ayn zamanda modernkent in dayand snflarn mekanda greceliolarak yerletirilmesi yoluyla emein maliyetinindrlmesi ve snflar arasnda sosyal temassalayacak mekansal dzenlemelerle snfsal

atma riskinin aaya ekilmesi senaryosu ilede elimezdi. Dier yandan sula btnletiivarsaylan kentsel knt alanlarnda, kentseldnm srecinde bozulacak mlkiyet, kiraclk,komuluk ve dayanma ilikilerinin, varsaylansuun organizasyonunu bozaca ve dolaysylakentsel iddeti azaltaca da kentsel dnmkavramna olumlu anlamlar yklenmesinin birdier nedeni olarak grlebilirdi.

Ancak, kentsel dnm projeleri btn dnyadaolduu gibi Trkiye de de bu gibi merulatrcsylemler eliinde ama tamamen baka bir senar-yoyu gerekletirmek zere sahneye kmaktayd.Bu senaryo, kapitalizmin kresel raundunda kent-sel topraklarn tamamen metalamas ve pazardakiaktrlerin g-rekabet ilikilerine teslim edilme-siydi. Modern toplumun kurucu unsurlarndanolan modern kentin dayand salkl yaamevresi ve barnma hakknn gereklemesi

iin tm dzenlemeler ve dzenleyici kurumlar(kamu yararn esas alan planlama, planc vezel mlkiyete mdahale edebilen siyasi otoritegibi) kresel emlak pazarnn oyuncular tara-fndan hzla oyun dnda braklmaya baland.Devlet ve sermayenin yeniden ekillenen ilikisierevesinde kentsel mekann fiziki, sosyal vekltrel bariyerlerle zelletirilmesi pek okyoldan ve pek ok farkl arala gerekletirilmeyebaland. Bu yeni arazi ve emlak pazarnda tekelrant oluturacak deerde lokasyonlar ise daimatarihsel kent merkezlerine yakn, ulam alarnn

gelimesi ile son derece avantajl hale gelmi veyeterince gvenceli olmayan mlkiyet haklarnasahip eski knt alanlar ile gecekondu mahal-leleriydi. Trkiyede 1950li yllardan itibarenyoun g alan kentlerin ulam zor ve iklimkoullar greceli olarak olumsuz ve salkszevre koullarna sahip blgelerine (stanbulboaz srtlar, eski sayfiye yerleimlerininsrtlar, kent ii knt alanlar gibi) yerleen

Hatice KURTULU

Kentsel Dnme Modern KentMitinin k erevesindenBakmak(*)

Do. Dr.Mula niversitesi,Sosyoloji Blm

*

Bu yaz, TMMOB ehir Planclar Odas tarafndan 18 Kasm 2006 tarihinde dzenlenen Kentsel Dnm Sempozyumundasunulmu bildirinin geniletilmi halidir.


8/224


9/224

PLANLAMA2006/2

9

1980lere, gecekondu mahalleleri (bazlar ileleine byyerek ve apartmanlaarak) kentinsadece en dk gelirli gmen-emeki snflariin igal yoluyla yerleilmi yerleim alanlar

olmaktan karak, dk gelirli kentli orta snf-lar iin de standart yerleim alanlarna dn-meye balad. Bu standart yerleimler, klasikmodern kentin banliylerinden biimsel (estetik)ve oluum sreleri (planl, alt yapl) asndanolarak olduka farkl olarak ortaya ksa da ierikve fonksiyon asndan son derecede benzerdiler.Kapitalizmin fordist raundunda cretli snflarn,kentsel mekanda kendileri iin retilen ya da ken-dilerine braklan yer/alan sayesinde, tketiminyannda mekan yoluyla sistemle btnlemelerisalanmaktayd. Bu ayn zamanda kentsel toprak-lardaki mlkiyet ve kullanm haklarndan emekisnflarn ve orta snfn greceli pay alabilmesinimmkn klyordu.

Kapitalizmin Kresel RaundundaKentsel Alann Snflar ArasndaYeniden Paylam ve KentselDnm Projeleri1980li yllardan itibaren dnyada ve Trkiyedemekansal dnm iki temel zerinde yksel-mektedir:

1. Neoliberal politikalar ile birlikte devletile sermaye arasnda yeniden biimlenenilikiler ve kentsel alanlarda snflarn haksahipliinin ykselen snflar lehine yenidendzenlenme abas.

2. Kentsel alann btnyle metalatrlmas yoluyla sermaye birikimi mantnn iinealnmas ile kolektif eylemi de iinde barn-dran kentin kamusal mekansal varlnnandrlmas.

Bu iki temel zerinde ina edilmeye balanansrete merkezi ve yerel ynetimlerin gerek-letirdii yasal reformlar retim sermayesininyannda yeni bir sermaye snf yaratmaktave glendirmektedir.Bu dnemde neoliberalpolitikalarn uygulaycs olan yerel ve merkezisiyasi otorite, yabanc sermaye yatrmlarntevik sylemiyle kentsel mekandaki kullanmve mlkiyet haklarn esasnda bu yeni yerlisermaye lehine yeniden dzenlemektedir. Bu

dzenlemeler kentsel topraklardaki kullanm vemlkiyet haklarnda alt snflardan st snflara

doru ve kamusal mlkiyetten zel mlkiyetedoru radikal bir transferin gereklemesinimmkn klmaktadr. Kentsel alanda corafiadan tekel rantlarna sahip blgelerde kalan

gecekondu mahalleri ile eski kent merkezlerindekiknt alanlar bu transferin ana kaynaklarndanbazlardr. Gecekondu alanlarnda bir trl tamolarak dzenlenememi mlkiyet haklar ve imarsorunlar bu transferler iin meruiyet zemininiolutururken; eski kentsel knt alanlarndaise zaten ok paral mlkiyet haklar ve arlklkiraclk stats ile barnan en yoksul toplumsalsnflarn salksz yaama koullar ve iddetpotansiyeli, bu alanlarda dnm projelerinimerulatrarak bu transferi mmkn klmakta-

dr. Yoksul ve emeki snflarn kentsel alandatutunabilmelerinin son dayana da yeni sermayebirikimi srecinde ykselen snflar lehine ortadankaldrlmaktadr

Bu srete kentsel alan toplumsal snflar a-sndan dramatik bir biimde ayrmakta ve buayrmada azalan kentsel kamusal harcamalar yenioluacak kentsel yoksulluk alanlarnn kamusalhizmet alabilmeleri olanan daha da azaltarak,eski yoksulluk alanlarndan farkl, gerek kntalanlar, slumlar yaratacaktr.

Bu erevede kentsel dnm, modern dn-cenin temel mottolarndan biri olan toplumsaladalet ilkesi iinde ele alabilmek imkansz halegelmektedir. Modern dncenin mekansalmodernleme ve dolaysyla modern kent ilebalam baml ilikisi dnldnde, top-lumsal adalet ilkesinin bu denli anmas, builikinin balamndan koparlarak serbest paza-rn iine savrulmasna neden olmaktadr. Oysakent, semt, mahalle gibi lekler sadece fizikselve demografik olarak llebilen saysal byk-lkler deil, belli bir tarihsel dnemde, belirlitoplumsal snflarn tarafndan belirli maliyetlerdenerek sosyal olarak kurulmu leklerdir.Kentsel dnm projeleri, srtnmesiz mate-matiksel bir uzamda deil, sosyal, ekonomik vekltrel olarak rlm, maliyetleri toplumsalsnflar tarafndan denmi sosyo-mekansallekler zerinde gereklemektedir. Belirlibir tarihsel dnem de, belirli toplumsal veyerel maliyetler denerek ortaya km birsosyo-mekansal lein, bu maliyeti demitoplumsal snflar dlanarak, sermaye snf

Bu er-evedekentsel

dn-m,

moderndnce-nin temel

motto-larndanbiri olan

toplum-sal adalet

ilkesi

iinde elealabilmekimkanszhale gel-

mektedir.


10/224

PLANLAMA2006/2

10

lehine dntrlmesi ancak modern kapitaliz-min kendi adalet ilkesinin dahi andrlmasylammkn olabilecektir.

Kentsel Dnmn AhlakszEkonomisiMumford 1938de, banliynn (suburbia) zelhayatn kurulmas iin ortak bir abann sonucuolarak ortaya ktn yazmaktadr. Bu yaklammodern dnceden gelmekte ve kamusal alann-mekann dnda kalan bir zel hayat tasavvu-rundan beslenmektedir. Kapitalizmin fordist raun-dunda bu aba, emek, sermaye ve sosyal devletinortakl ile cretli snflara yeni bir tketim formuolarak zel hayat dolaysyla da banliy evini

satmalarndan baka bir ey deildi. Kapitalizminkresel raundunda ise ayn soruyu tekrar sormakgerekiyor: Devlet ve sermaye ve kresel emekpazarnda avantajl olan snflarn ortak abas ileortaya koyulan kentsel dnm projelerinde buortakln bir ahlak var m?

Kentsel dnm srecinde ortak abann,kamusal kaynaklarn ve snflar arasnda bl-len geni mlkiyet ve kullanm haklarnnbelli bir sosyal snfa transferi iin olduu akolarak grlmektedir. Bu aba, ayn zamandakapitalizmin bir nceki raundunda greceliolarak daha masum olan, geni cretli snflariin zel yaam destekleyecek modern yaamevresi kurma nn tesinde dar bir sosyal snfaak bir biimde kentsel ekonomik kaynaklarve varlklar transfer edebilmek iindir. Giderekgeleneksel orta snflar da iine alarak byyenkent yoksullarnn barnd geni ve avantajlkentsel arazi zerindeki ekonomik deerin kentinyeni varsl snflarna transferi bu yolla mmknolabilecektir.

Bu nedenle bu aba, Aye Burann bir bakabalamda kulland terim (2000, 97-128) dnalnarak kentsel dnmn ahlaksz ekonomisiolarak deerlendirilebilir. Bura Ahlaksz KonutEkonomisi balkl makalesinde E.P. Thomp-sonun 18.Yzylda ngiliz halk kitlelerininahlaki ekonomisi balkl denemesinde, bu yz-ylda patlak veren yiyecek isyanlarnn sadeceyoksullukla ilgili olarak deil ayn zamanda,in-san ihtiyalarnn karlanmasn piyasann kiiselolmayan glerine brakan yeni siyasi iktisadnahlak d tavryla halkn geleneksel tketim

ahlak arasnda varolan atma erevesindeele alan yaklamn,Trkiyede gecekondununolgusunun geliimini aklamak iin, ana kavramtersine evirerek kullanmaktadr. Kentsel dn-

m bu kavram balamnda dndmzde,temel bir insan ihtiyac olan barnma ihtiyacn(stelik maliyeti kentin yoksul snflar tarafndandenerek kentsel araziye dnm bir kentselalanda) piyasann kiisel olmayan glerine bra-kan neoliberal ekonominin ahlak d tavryla,kentli yoksul snflarn geleneksel barnma ihti-yacn karlama yollar ve ahlaknn atmastemel bir toplumsal atma alan olarak ortayakabilecektir.

Modernitede bir ideal form olanmodern kent mitinin kAristoteles Politika adl eserinde, ehrin farklinsanlarn bir arada yaad yer olduunu sy-lemektedir. Modernitenin kklerini ald Yunandncesinde farkl insanlarn bir arada yaamahali, gereklik olarak deilse de mit olarakmodernliin dayand bir dier temel mottodur.Modern mit, birbiriyle btnleik bir kamukurar. Modern kent, bu miti mekann dzenlen-mesi yoluyla gerekletirecek kurucu unsurlardan

biridir. Bu nedenle kamusal mekan btn sosyalsnflarn iinde hareket edebildii ve birbiriyletemas edebildikleri bir alann dzenlenmesidir. Buayn zamanda sivil bir alan da temsil eder.

Oysa kentsel dnm projelerinde kamusalmekandaki geni mlkiyet ve kullanm haklardaha snrl belli bir snfa transfer edilerek, kent-sel topran zelletirilmesi ile kamusal mekandaraltlmaktadr. Bu durumda sosyal snflarmekanda ak olarak ayrmakta ve kamusal

mekanda bir arada bulunabilme, temas edebilmehali ortadan kalkmaktadr.

Kentsel Ayrma ile modern kentin gereklik vemitsel boyutlardaki k arasndaki ilikiningzden karlmamas gerekir. Modern kentibir ideal forma dntren temel etmen onunbtnleik bir sosyo-mekansak lek olarak mit-letirilmi olmasdr. Modern kentte btnleme,kentin maddi ve kltrel birikiminin greceliolarak paylalmas, snflar aras eitsizliklerinplanlama aracl ile mekanda katlanlabilir snr-larda dzenlenmesi ve kamusal mekann snflarn

Kentseldnmproje-lerindekamusalmekan-daki geni

mlkiyetve kulla-nm hak-lar dahasnrl bellibir snfa

transferedilerek,

kentseltopranzelleti-rilmesi ilekamusalmekandaraltl-maktadr.


11/224

PLANLAMA2006/2

11

temasna olanak verecek biimde ina edilmesi ilesalanmaktayd. Modern kentte mekan, serbestpiyasa ekonomisinin kurallarnn belli lde te-sinde ve planlamann aktif mdahalesi ile kamusal

yarar gzeterek kurulmakta; bu sayede kent birsnfsal atmalar alanndan, snflarn greceliolarak mekanda yerletirildikleri ve birbirleriyletemas edebildikleri alan haline gelmekteydi.

Modern kapitalizmde snf atmasnn da busayede belli bir lde geriletildii dnlrse,modern kentin knn snfsal atma iinyeni bir atma zemini hazrlamas kanlmazdr.Bu zemin ise neoliberalizmin siyasi sylemi vepolitik uygulamalaryla destekledii etnik, dinselve kltrel ayrmalar sayesinde kayganlatrl-

makta ve atma snf boyutundan, sermaye snfiin daha az tehlikeli ancak emeki snflar iinesas tehlike olan snfsal dayanmay yok edeceksnf d atma alanlarna kaydrlmaktadr.Kentsel mekann zelletirilmesi sadece snf-sal temasn olduu zemini deil, ayn zamandasnfsal dayanma ve kolektif eylemin zemininide yok etmektedir.

Modern kent planlamasnn bilimolarak erozyonu ve yeni bir kentsel

topya ihtiyacKapitalizmin kresel raundunda serbest piyasaekonomisi kentsel mekan da metalatrarakiine alacak biimde genilerken, planlama-nn modern kent yaratma ideali yerini kentselmekan ve kentsel topraklar piyasada kolaycadeitirilebilir deere dntrebilecek birimar planclna brakmaktadr. Sadece kentselaraziler deil, kentin tarihsel, kltrel ve corafimekansal sermayesi de bu planlar aracl ilekentli nfusun byk bir ksmn darda bra-

kacak biimde yeni varsl snflarn kullanmnauygun hale getirilmektedir. rnein stanbuldakentin eperinde geni arazilere sahip 19. yzyliftliklerinin arazileri ya da kentin tarihsel co-

rafi sermayesinin en belirgin paralarndan olankorular, boaz srtlar, gl ve orman alanlar mevziplanlar ile belirli bir toplumsal snfn kullanmnaalp kamuya kapatlmaktadr. Bu kapallk, kent-

sel ayrmann tesinde, kentin tarihsel, corafive kltrel varlklarnn ve zenginliklerinin debelli bir snfa transferi anlamna gelmektedir.Bu srete bilim olarak kent planlamas yeriniyeni kentsel stratejiler retimine, meslek olarakehir plancl ise smarlama i yapan zanaat-karla brakmaktadr. Kentsel dnmn yuka-rda sz edilen ahlaksz ekonomisinin ihtiyaduyduu merulatrc bilimsel yaklamlarn,sylemin ve stratejilerin retiminde bilim nemlibir rol oynamaktadr. Eletirel ve sorgulayc yak-lamlardan daha yaygn ve egemen olan kentseldnm merulatrc yaklamlardr. Birbaka deyile, modern kent planlamasnn ahlakiyann oluturan kamu yarar ilkesini serbestpiyasa ekonomisinin nne koyan nitelii giderekkaybolmaktadr.

stelik burada sadece kent planlamas bilimalannda deil, sosyal bilimlerin hemen hemenbtn alanlarnda, kentsel dnmle ilgiliyaklamlarda, modern sosyal bilimin sorgula-yc, eletirel niteliinden ne kadar uzaa dl-

d aka izlenmektedir. Temel sorun sadecekent planlamas alannda deil dier sosyalbilimler alanlarnda da yeni kentsel topyalarnretilememesidir. Oysa barnma ve mlkiyethaklar mcadelesi bile ancak arkasnda salambir kentsel topya olduunda, rant kavgasnntesinde gerek ve ahlakl bir mcadele alanolabilecektir.

KaynaklarMumford, L. (1940), The Culture of Cities, Secker

and Warburg, London

Bura, A. (2000), Trkiyenin Ahlaksz KonutEkonomisi,Devlet ve Piyasa Kartlnn tesinde,letiim Yaynlar, stanbul.


12/224

PLANLAMA2006/2

12

Olgu alkan, stanbul-Tahtakale, 2006


13/224


14/224

PLANLAMA2006/2

14

dnde, sadece kentin eitim sisteminde deiltoplumsal yeniden retim sisteminin genelindederin bir krize iaret etmektedir.

nc olay dizisi sosyal kontrolde esasl bir

ykselie iaret etmektedir. 1997de, Haitili birgmen olan Abner Louimaya kar korkunpolis vaheti olay aa kt. Bundan bir buukyl sonra silahsz bir Gineli gmen olan AmadouDiallo, evinin giriinde 41 polis kurunu ile ld-rld. Louimann saldrganlarndan ikisi sonundahapse atld, ancak -1990larn sonunda masumNew Yorklularn vurulmasndan sorumlu polismemurlarnn ou gibi- Diallonun katilleri tmcezai ykmllkten arndrld. Bir sonraki yl,Diallonun lm nedeniyle ara vermek zorunda

kalnan bir hareketle, NYPT vcuda en yksekzarar vermek amal tasarlanan nl domdomkurunlar ile donatld. Bu srada, 1994 ile 1997yllar arasnda New York kent ynetimininartan polis vaheti davalarna 96.8 milyon dolardedii ortaya karld. Dnya Ticaret Merkezifaciasna kadar, New Yorklular artan bir biimdepolis gcnn kontrolden ktn hissediyor-lard. Polis sendikasnn kt ne sahip bakanbile 1990larn sonunda grlen kentin baskcasayi stratejilerinin bir polis devleti ve tiranlk

projesi rnei olma endiesini ifade etti (Cooper1998: B5; Cooper 1999). Bu olaylar Giulianininsfr-tolerans taktikleri dayatmasnn dolayszsonularyd, ancak ayn lde, 20.yyn bykblmne hkmeden liberalizmden rvankent olarak adlandrlacak bir yapya dorukentsel politikada daha byk bir deiimin par-asyd (Smith 1996; Swyngedouw 1997).

Drdnc -ve muhtemelen en merak uyandrc-olay, kent ynetimin deien rol ile ilikilidir.BM diplomatlarnn yerel park kurallarna kar

vurdum duymazlna kzan ve onlar Manhat-tandaki trafik sorunun byk blmn yarat-makla sulayan Giuliani, yasa d park etmidiplomatik plakal aralar ekmeye balamaklatehdit etti. Artk kk ve byk baskc politi-kalar yznden alay konusu olan (New YorkTimesn kulland takma adyla) BenitoGiuliani, BMnin bu ihlallerine gz yuman Bir-

leik Devletler Eyalet Tekilatna da bir o kadarkzgnd. Belki de bu Giulianinin New York ken-tinin kendi uluslararas politikasn oluturmasnnzaman gelmitir dedii nokta idi.1 Daha temel

mesele ise u idi: sermaye ile devlet arasndakiilikiye dair bir yeniden yaplanmann, toplumsalyeniden retimde bymekte olan bir krizin veykselmekte olan politik bask dalgalarnn orta-snda, deien kresel ilikiler ve ulus-devletlerindramatik biimde deien akbeti balamnda kent-sel pratikler, kltrler ve ilevlerde de bir yenidenleklendirme de yaanmaktadr.

Bu drt olay 1980lerden beri doumuna doruyava yava ilerleyen neoliberal ehirciliinipularn vermektedir. Neoliberalizm ile olduka

zgn bir eyi ifade ediyorum. John LockedanAdam Smithe kadar 18.yy liberalizmi iki nemlivarsaym etrafnda dnmtr: bireysel karnserbest ve demokratik kullanmnn en yksektoplumsal yarar salad ve piyasann en iyisinibildii varsaym. Bir baka ifade ile, zel mlki-yet bu kiisel karn temelidir ve serbest piyasambadelesi bunun en ideal aracdr. WooddrowWilsondan Franklin Roosevelt ve John F. Ken-nedye 20. yzyl Amerikan liberalizminin piyasave zel mlkiyetin arklarna karlk toplumsal

tazmini savunduunu sylemek pek o kadar yanldeildir; Amerikan liberalizmi hibir ekilde libe-ralizmin bu temel gereklerini ortadan kaldrmad;aksine o, sosyalizmin meydan okumasna karuygun bir yant biiminde, dalgalanmalarndzenlemeye abalad lde liberalizminzgl bir paras olmutur. Dolaysyla 20.yy21.yya tayan neoliberalizm, sadece ulusaldevlet gcnn deil ayn zamanda farkl co-rafi leklerde rgtlenmi ve yrtlm devletgcnn de daha nce grlmemi hareketlilii

tarafndan canlandrlm olsa da, liberalizminorijinal varsaymlarna nemli bir geri dnifade eder.

Bu dorultuda sermaye ile devlet, toplumsalyeniden retim ile toplumsal kontrol arasndakibalantlar byk lde deitirilmitir. Veana hatlarn henz grmeye baladmz budnm, en gl ekilde toplumsal ilikile-

1 Kresel lekli bu kent tabanl d politika nosyonu, Barselona eski belediye bakan Pasqual Maragal tarafndan New Yorkta

dzenlenen uluslararas konferansta sunulan sosyal demokrat nerilerden bilinsizce alnmt. Giuliani katlmay reddetmi ancakfikirlerini yine de kullanmtr.


15/224

PLANLAMA2006/2

15

rin deien corafyas ile -daha somut olarak,topluluk, kentsel, blgesel, ulusal vekresel ile ilikilendirilmi eski bileimlerinyerini alan yeni lek bileimlerini yaratan, top-

lumsal sreler ve ilikilere ynelik bir yenidenleklendirme ile- ifade edilmektedir. Bu yazdaben sadece neoliberal ehircilik ve kresel olanile kentsel olan arasndaki iliki zerine youn-layorum. Hi bir biimde genel erevede dierleklerin daha az ilgili olduklar gibi bir kar-sama yapmamakla beraber; kresel ve kentseldeiim arasnda kurulmakta olan ve zel bir baolarak grnen ey zerine eilmek istiyorum.zellikle, balangta olduka ayr grnecek ikiiddiada bulunmak istiyorum. lk olarak; kresel-

lemenin ideolojik sylemi araclyla yaygnolarak ifade bulan yeniden biimlendirilmi birkresellik balamnda, lek inaas kriterlerinibu sefer Asya, Latin Amerika ve Afrikada retimsrelerine ve sra d kentsel bymeye ynelikyeniden gndeme getiren, kentsel lein kklbiimde yeniden tanmlanmas ve aslnda yenibir ehircilik ile kar karya olduumuzu iddiaetmek istiyorum. kinci olarak, daha ok Avrupave Kuzey Amerikaya odaklanarak, grece yenisoylulatrma srecinin bu yeni ehirciliin mer-

kezi bir zellii olarak yaygnlatrldn iddiaetmek istiyorum. Dolaysyla, kapitalist kentle-menin daha geni tarihi ierisinde neoliberalizminnasl yeni biimler gelitirdiini aklayan iieiki iddia sunuyorum. Sonuta burada inceleneniki deiimin aslnda balantl olduklarn gs-termeyi umuyorum.

Yeni ehircilikSaskia Sassen, ustalkla gelitirdii bireimliaklamalarnda (1992, 1998, 2000) yerel meka-

nn yeni kresellik iindeki nemi zerine temelbir iddia sunar. Sassen, yerin (place) kreselle-tirmeyi oluturan insan ve sermaye dolamnnmerkezinde olduunu ve kreselleen bir dnyadakentsel mekanlara odaklanmann beraberindeulusal ekonomilerin hzla azalan neminin farkedilmesini getirdiini ileri srer. te yandan,ayn zamanda kresellemenin belirli yerlerdetemellenmi belirli toplumsal ve ekonomikyaplar yoluyla gerekletiinde srar eder. Bu,retimden finansa doru ekonomik deiimle

tanmlanan tandk bir kreselleme resmi zerine

oturur. Kresel kentler 1970lerde, kresel malisistem nemli lde genilediinde ve doru-dan yabanc yatrma, dorudan retici ilevlereyatrlan sermayenin deil sermaye piyasalarna

doru ve bunlar arasnda hareket eden sermaye-nin hkmetmeye balad zaman ortaya kt.Bu da ardndan, finans ekonomisinin komutave kontrol merkezlerinde younlaan yan reticiservislerde nemli bir genileme retti, ve yenikentsel biimler zenginlik ve fakirlik arasndakiar atallama, snf ilikilerinde arpc yenidenrgtlenmeler ve yeni gmen igc akmlarnabamllk ile ekillendi. Bu tabi ki, paradigma-tic kresel kenttir. 1970den bu yana, ekonomikg dengesi Detroit ve Manchaster gibi retim

mekanlarndan, finans ve yksek derecede zel-lemi servis merkezlerine kaymtr (Sassen,1992:325).

Sasseninki, kreselletirilmi topyalarn tasa-sz iyimserliklerine kabul edilebilir bir alternatif,kentsel ekonomilerin deien ierikleri hakkndaakllca bir aklamadr. Ancak bu aklama, hemkresel kentleri balayan ok daha karmak birilikiler dizisini ve kresel kent etiketi altndagruplanabilecek ok daha geni bir kentler dizisiniiaret eden ampirik zeminde (Taylor, 1999), hem

de teorik zeminde eletiriye aktr. Sonuta, Sas-senin iddias mekanlarn fiilen nasl ina edildiikonusunda biraz mulaktr. Yeterince aklaycdeildir. Sanki kresel toplumsal ekonomi; iindebaz daha kk kaplarn, yani kentlerin, yzdkaplarn -ulus devletler- bir araya gelmesiyleolumaktadr. Kreselleme bu kaplarn iindegerekletirilen toplumsal ve ekonomik iliki veetkinlik trlerinde dramatik bir deiime, kaplararasnda etkinliklerin tekrar paylamna ve kre-sel denizdeki alkantdan kentlerin hrpalanma

dzeyini artracak ekilde ulusal kaplarda artanbir geirgenlie neden olmaktadr.

Ancak bu ngrde, aslnda batmas muhtemelbaz ulusal kaplar haricinde, aralarndaki ili-kiler deiirken bile kaplarn kendileri oldukabozulmadan kalmaktadr. Brennerin (1998:11)ifade ettii gibi, Sassenin aklamas artcbiimde devlet-merkezci kalmaktadr. Burada,yeni bir kresellik balamnda kaplarn kendile-rinin temelden yeniden ekillendirildii yeni birehirciliin ortaya kn deneyimlediimizi

iddia etmek istiyorum. Kentsel olan kresel

Kentsellein

kklbiimde

yenidentanmlan-

mas veaslnda

yeni birehircilikile karkarya

olduu-muzu iddia

etmekistiyorum.


16/224

PLANLAMA2006/2

16

olan kadar dramatik bir biimde yeniden tanm-lanmaktadr, eski kavramsal kaplar -kentselolann ne olduuna dair 1970lerdeki varsaym-larmz- artk su tutmamaktadr. Kentsel ilev ve

etkinliklerin yeni bileimi ulusal ve kresel olankarsnda sadece kentin yapsn deil, -kelimeanlamyla- kentsel lei neyin oluturduununtanmnn ta kendisini deitirmektedir.

Kentler tarihsel olarak, oluum ve dnmle-rinin tarihi ve corafyasna bal olarak, askerive dinselden siyasi, ticari, sembolik ve kltreleuzanan bir dizi ilevden birkan birden yerinegetirmilerdir. Benzer ekilde, kentsel olannlei belirli toplumsal corafyalar ve tarihleriyanstmtr. Endstriyel kapitalizmin geliimi

ve genilemesi ile, kentsel olann lei artanbiimde igcnn gnlk gnn corafisnrlar tarafndan belirlenirken, gelien kentlersermayenin gl merkezileme drtsn dahada ok yanstmaktadr. Dier bir deyile; kentbaka hangi ilevleri yerine getirirse getirsin,baka hangi etkinlikleri barndrrsa barndrsn,retim ve yeniden retim arasndaki toplumsali blm ayn zamanda bir mekansal blmhaline geldii srece igcnn toplumsal yenidenretiminin toplumsal ve mekansal rgtlenmesi-

ii snf nfusunun temini ve bakm- kentsellein belirlenmesinde kilit rol oynamaktadr.Her eyden te, modern kentin leinin belirle-yicisi olduka sradandr: iilerin ev ile i arasn-daki yolculuklarnn corafi snrlarnn elikilisaptamas (Smith 1990: 136-137).

Devletin konuttan sosyal yardma ve ulam altya-psna kadar sosyal yeniden retimin byk bl-mn stlendii gelimi kapitalizmin Keynezcikenti; kentsel lekle toplumsal yeniden retimarasndaki bu kesin ilikinin doruk noktasn gs-termitir. Bu, kentsel devrimden (Lefebvre 1971)kentsel krize (Harvey 1973) ve Castellsin (1977)kentsel olann toplu tketim zerinden tanmnda1960lardan beri Avrupa ve Amerikan kent kuram-clarnn almalarnda tutarl biimde yer almve feminist kent kuramnn srekli ilgilendii(Hansen ve Pratt 1995; Katz 2001; Rose 1981)bir temadr. Ayn derecede sermaye birikimininde merkezi olan Keynezci kent, bir ok yndenher bir ulusal sermaye iin birleik bir istihdamve sosyal yardm alanyd. Gerekten de 1960 ve1970lerin dile getirilen kentsel krizi geni bir

biimde; rkln, snf smrsnn, ataerkil-liin ilevsizlii ve birikim kriteriyle elde edil-mi kentsel biim ile toplumsal yeniden retiminetkinlii ynnden merulatrlmak zorunda olan

kentsel biim arasndaki elikilerle ilikilendiri-lerek, toplumsal yeniden retimin bir krizi olarakyorumlanmtr.

imdi bir adm geriye gelelim ve kresellemesorusunu ele alalm, nk eer kresel kentler-den bahsediyorsak muhtemelen bunlarn tanmbu srele balantldr. 21.yyn banda kre-selleen tam olarak nedir? Bugnn hangi ynyenidir? Kukusuz kreselleen meta sermayesideildir; hem Adam Smith hem de Karl Marx birdnya piyasasnn mevcudiyetini tanmlardr.

Ayn ekilde, kreselleen finans sermayesi deolamaz. Kresel finansal deiimin dzeyleri,1890lar ile I. Dnya Sava arasndaki dnemindzeylerine ancak bugn tekrar ulamaktadr.1944den sonra kurulan Bretton Woods kurum-lar, zellikle IMF, durgunluk ve savala kesilenkresel finansal akmlar yeniden canlandrmak vedzenlemek amac ile kurulmulardr. Bu tarihselbakn nda, 1980lerden bu yana borsannve dviz piyasalarnn kresel yaylm ve malikontroln byk lde serbestletirilmesi kre-

sellemenin nedeni olmaktan ok onun bir sonucuniteliinde olabilir. Bilgisayar ve benzersiz ganda kltrel imajlarn kresellemesi oldukagl olsa da, zaten varolan kltrleraras ili-kinin boyutlar gz nnde bulundurulduundakltrel kresellemenin yenilii iddiasn sr-drmek zordur. 1980lerden uzun zaman ncebtn ulusal kltrler az ya da ok melezdi.Sonuta elimizde sadece retim sermayesikalmaktadr ve kreselleme ne kadar yeni bireyi mjdeleyebilirse, yeni kresellik ekonomik

retimin artan ekilde kresel -ya da en azndanuluslararas- olan leidir eklinde iyi bir ak-lama yaplabileceini dnyorum. 1970lerdetketim mallarnn ou yerinde tketilmesi ya dabaka bir ulusal pazara ihra edilmesi iin halenbir ulusal ekonomi iinde retiliyordu. 1990laragelindiinde ise bu model terkedilmiti. Belirlirnlerin kesin retim alanlarn tehis etmekgittike daha zor hale geldi ve ekonomik co-rafyann eski sylemi artk anlamn yitirmiti.Otomobil, elektronik eya, giyim, bilgisayar,biyomedikal ve birok baka sektrde, yksekya da dk teknolojiyle artk retim ulusal

retiminmetropoli-

ten leedoru

yenidenleklen-dirilmesikreseldeiiminbir ifade-sidir; aynzamanda,

yeni

ehirciliinkalbinde

yatmakta-dr.


17/224

PLANLAMA2006/2

17

snrlar aarak rgtlenmekte, ulusal ithalatve ihracat sorular yerini retim srecine iselkresel ticaret sorularna brakmt. Ulusal ser-maye fikri bugn pek bir anlam tamamaktadr

nk ulusal snrlar zerinden kresel ticaretartk firma iidir: irketlerin kendi retim alariinde gereklemektedir.

Ekonomik ynden bakldnda, ulusal dzeydergtlenen devletlerin glerinin anmaktaolduu konusunda ok az phe bulunmaktadr.Bu, kesinlikle bir sfr toplam lek anlaynaatfta bulunmamaktadr (Brenner 1998; MacLeod2001), veya ulus devlet ortadan kalkyor gibi basitbir iddia deildir. lk olarak ulusal lekli gcnpolitik ve kltrel gc aslnda hi de anma-

makta ve belki de baz yerlerde glenmektedir.kincisi, Malezya ya da Zimbabweden oldukafarkl bir kadere sahip olan ABD ve in dn-lrse; ulusal lekte ekonomik gcn anmasolduka dengesizdir ve mutlaka evrensel deil-dir. rnein, Meszaros (2001) ABD devletinintutkusunun kresel bir devlete dnmek gibigrnmediini ve terrizmle sava vaheti-nin -gerekte kresel hegemonya iin bir sava(Smith yaynlanacak)- bu analizi doruladnsavunmaktadr. Yine de ulusal lekteki artm

ekonomik geirgenlik kaynaklar yadsnamaz:iletiim ve mali serbestleme sermayenin corafihareketliliini geniletmi; benzersiz igcgleri yerel ekonomileri yerel igcne otoma-tik bamllktan uzaklatrm; ulusal ve yereldevlet (kent ynetimleri dahil) ineyi sermayeyeuvaldz ise igcne batrarak ve toplumsalyeniden retime verdikleri destei geri ekerekcevap vermiler; ve son olarak, snf ve rk temellimcadeleler byk lde azalm; ve nfusun,ekonominin yeniden yaplandrlmas ve ii

boaltlan sosyal hizmetler sayesinde artan nfu-sun bu blmn yz st brakmak iin yerelve ulusal hkmetlere frsat kmtr. zellikleABD de, ii snf ve aznlk nfuslarnn kitleselizolasyonu, rvan kentin ulusal halidir. Grecedk dzeylerde mcadele 1992 Los Angelesayaklanmalarna kar devletin, 1960lardakiayaklanmalarn ardndan slah -fakat ataerkil-yantla dramatik bir ztlk tayan, uygulamadayantszlklklarnda can alc idi.

Sonuta karlkl olarak birbirlerini destekleyen

iki deiiklik kentlerin ilevlerini ve aktif rolle-

rini yeniden yaplandrd. lk olarak, daha nce(alt ulusal) blgesel lekte yer seen retimsistemleri gittike artan ekilde belirleyici ulusalbalamlarndan koparldlar; ve bu sadece 1970

ve 1980lerdeki endstrisizleme dalgas iledeil, ayn zamanda mevcut lek hiyerarisininyeniden biimlendirilmesinin bir paras olaraktoptan blgesel yeniden yaplandrma ve ykmile de sonuland. Sonu olarak retim sistemlerikltld. retimin mekan artan ekilde dahabyk blgeler yerine genileyen metropolitenmerkezlerde odaklanmakta: tersi beklenirken,metropoliten lek yine blgesel lee hk-metmektedir. rnein Amerikann Kuzeydouya da Ortabat blgeleri, ngiliz Midlands ve

Alman Ruhrun -modern endstriyel kapitaliz-min klasik corafi meyveleri- yerinde Sao Paulove Bangkok, Mexico City ve anghay, Mumbaive Seul bulunmaktadr. Geleneksel endstriyelblgeler 19.yy ve 20.yyn byk blmndeulusal sermayenin omurgas iken, bu yeni ve devkentsel ekonomiler artan ekilde kresel retiminplatformlardrlar. retimin metropoliten leedoru yeniden leklendirilmesi kresel deii-min bir ifadesidir; ayn zamanda, yeni ehirciliinkalbinde yatmaktadr.

Ulus devletler, gelimi kapitalist ekonomilerde20.yyn ortalarna hkmeden liberal kentselpolitikalardan artan bir biimde uzaklarken,bunun doal sonular da yaanmaktadr. ABDdeBakan Fordun (Mehur Daily News manetiForddan kente: Dp l ile lmszletiri-len) derin bir mali kriz iine giren New Yorkayardm etmeyi reddetmesi, ardndan Bakan Car-tern 1978de baarszlkla sonulanan kentselplan giriimi, kentlerden kopan ve bamszlaanbir ulusal ekonominin sinyallerini verdi. Liberal

kentsel politikann przsz ve dzenli olmayantoptan terki, Clintonun 1996da alayc bir ekildesosyal refah sistemini kesmesine doru gidiyordu.Sonular genellikle daha yumuatlm ve sayszbiim almsa da, deiimin rotas en zengin eko-nomilerin ounda benzerdir (Fakat talya -her nekadar ulusal devlet gcnn bir blm AvrupaBirliine devredilmise debir istisna olabilir).

Burada mesele, ulus devletin zorunlu olarakzayflatld ya da siyasi ve ekonomik gcnmekansallnn bir lde daha az gl olduu

deildir. Bu iddia -kresel gcn bugn belirli


18/224

PLANLAMA2006/2

18

bir yerden daha ok bir ekonomik balantlaranda yerletii iddias- Hardt ve Negrininmparatorluundaki (2000) etkileyici inceleme-lerde somutlamtr, ancak bu incelemeler finans

sermayesi ile kahinlik yapma ve iktidarn eko-nomik faaliyetlerin ve siyasi kontroln mekandazorunlu sabitlenmesi ile gelen elikilerine karbir krlkle kusurludur. Daha nce ulusal lektergtlenmi belirli ilev ve etkinlikler kesinliklehiyeraride aada ve yukarda bulunan dierleklere datlmtr. Ancak ayn zamanda,ulus devletler piyasann dsal tamamlayclarolmak yerine daha saf, yerel temelli ekonomikaktrleri olarak kendilerini yeniden tanmla-maktadrlar. leklerin belirlenmesi toplumsalgcn ana unsurlarn yapl fiziksel evre iindecisimletirdii lde (kim yetkilidir ve kimkstlanmtr, kim kazanr ve kim kaybeder),toplumsal ve ekonomik yeniden yaplandrma,ayn zamanda mekansal lein yeniden yap-landrlmasdr (Brenner 1998; Smith ve Dennis1987; Swyngedouw 1996,1997).

Bu cilde eitli katklarn nerdii gibi neoliberalehircilik; ilevlerde, faaliyetlerde ve ilikilerdekidaha kapsaml yeniden leklendirmenin ayrlmazbir parasdr. Bu, toplumsal yeniden retim hak-

knda soru iaretleri pahasna, retim ile finanssermayesi arasndaki ba zerine bir vurguyuberaberinde getirmektedir. Sorun toplumsalyeniden retimin rgtlenmesinin artk kentsellein tanmn belirlemiyor olmas deil, bunugerekletirme gcnn nemli lde tketilmiolmasdr. Avrupada ve zellikle ABDdekibanliy yaylm zerine kamusal tartma, Avru-padaki kentsel yenilemeyi destekleyen younkampanyalar ve ortaya kan evresel adalethareketleri; sadece toplumsal yeniden retimkrizinin tamamen mekansallatn deil; tersiolan kentsel mekan retiminin bu krizi kapsarduruma geldiini de ne srmektedir. Kentsellein retimi ile deerin etkin genilemesiarasnda bir balant bulunmaktadr ve yanlleklendirilmi bir ehircilik sermaye birikimineciddi ekilde engel olabilir. Gnlk ev-i yolcu-luu krizi bu krizin merkezinde yer almaktadr.Daha nce kentlerin corafi genilemesinin insan-lar evden ie ve tekrar evlerine gtrme gleriniat yerlerde, sonucun sadece kentsel kaos deilayn zamanda ekonomik uyumun kalbine gidensoyut igcnn evrenselletirilmesinde para-

lanma ve dengesizlik olduunu dnmtm.Corafi biim ile ekonomik sre arasndaki bueliki phesiz srerken; Asyann, Afrikannve Latin Amerikann birok yerindeki kentlerden

elde edilen veriler farkl bir tablo sunmaktadr.rnein, Sao Pauloya gnlk ev-i yolculuubir oklar iin 3:30 da balayabilmekte ve ikiynde de 4 saati aabilmektedir. ZimbabwedeHarare kentinde, kent eperindeki siyah semtler-den ev-i yolculuklar yine her iki ynde 4 saatsrmekte, ve bu durum iilerin ev dnda 16 saatgeirdii, geri kalan zamann ounda uyuduklarbir i gnne yol amaktadr. Ayn iiler iinev-i yolculuunun ekonomik yk de, ksmenDnya Bankasnn istei ile gerekleen ulam

zelletirmesi sonucunda, dramatik biimde art-mtr: 1980lerde haftalk gelirin %8 kadarnamal olan ev-i yolculuklar, 1990larn ortasnagelindiinde %22 ila %45ini gerektirmektedir(Ramsamy 2001: 375-377).

Bunun nedeni nedir? Birok iyi niyetli plancuygun altyap eksikliini sulamaktadr vebu yadsnamaz bir konudur. Ancak, eer birnceki soyutlama dzeyine geri dnersek, bumetropollerin merkezlerinde sermayenin mer-kezilemesine elik eden dramatik arazi deeri

art ile bu sermaye merkezilemesinin stneina edildii iilerin acnacak maalarna balolarak yaamaya zorlandklar marjinal ve kent-dndaki semtler arasnda temel bir corafi elikibulunmaktadr. Yine de, olaanst biimde,dzensiz ve meakkatli ev-i yolculuklar henzbir ekonomik ke yol amamtr; ekonomikretimin istekleri -ve zellikle iilerin iyerineulaabilmeleri ihtiyac- toplumsal yeniden retimgerekliklerinden kaynaklanan skntlardannceliklidir. Neredeyse ekilmez ev-i yolculu-

unun etkileri henz ekonomik retimi tehlikeyeatmamtr. Bunun yerine, bir aresiz esneklikyaratm ve Katzn (yaymlanacak) paralaycgelimeler olarak adlandrd daha kapsamltoplumsal kn iine yedirilmilerdir.

Bu nedenle kentsel lein ve ilevin bileikyeniden yaplandrlmasnn vard son nokta,geleneksel retim temelli blgelerin paralan-masnn ve toplumsal yeniden retimin kentsellekte artan yer deitirmesinin sancl, muha-lefet yaratmadan gelip geemeyecek, ama ayn

zamanda ksmi olduu gelimi kapitalizmin


19/224

PLANLAMA2006/2

19

eski kentlerinde bulunmaz. Aksine, Keynesirefah devletinin tam olarak kurulamad, kentile toplumsal yeniden retim arasndaki tanmla-yc ban hibir zaman ok iyi olmad ve eski

biimlerin, yaplarn ve kentsel evrenin daha azayak ba olduu Asyann, Latin Amerikann veAfrikann baz blmlerinin byk ve hzl by-yen metropollerinde bulunur. Bu metropolitenekonomiler yeni bir kreselliin retim merkezlerihaline gelmektedirler. Kuzey Amerika, Avrupa,Okyanusya ve Japonyadaki sava sonras banli-ylemeden farkl olarak; erken 21.yyn dramatikkentsel geliimi aka toplumsal yeniden retimyerine toplumsal retim tarafndan ynlendirile-cektir. Bu bakmdan, en azndan, Lefebvrenin

kenti ve kentsel mcadeleleri toplumsal yenidenretime dayanarak yeniden tanmlayan bir kentseldevrim ilan -ya da Castellsin kentsel olan toplutketime dayanarak tanmlamas- tarihin sayfa-larnda unutulacaktr. Eer, Harveyin (1985:202,209) bir zamanlar gzlemledii gibi, Key-nesiliin gelimesi ile arz ynl kentlemedentalep ynl kentlemeye doru kapitalizm vitesdeitirdi ise, 21.yy ehircilii potansiyel olarakbu deiimi tersine evirmektedir.

lein yeniden yaplandrlmas ve kentsel

lein temkinli bir ekilde yeniden glendi-rilmesi -Giulianinin be ilelik bir d politikatutkusu- sadece neoliberal ehirciliin bir kolunuifade etmektedir. Bu, toplumsal kimliklerinoluumunda kentler devletlerin yerini almakta-dr iddiasn ne sren siyasi corafyac PeterTaylorun (1995: 58) daha kltrel biimde tarif-lenmi hassas deerlendirmesi ile btnleir. SaoPaulo ve anghay, Lagos ve Bombay gibi kentler,sadece byklk ve ekonomik faaliyet younluuynnden deil -zaten bunu baarmlardr-

esasen kresel ekonominin kulukalar, yenikentsel biim, sre ve kimliin ncleri olarakdaha geleneksel kentsel merkezlere meydan oku-yabileceklerdir. Hi kimse 21.yyn kent devletlerdnyasna bir geri dne sahne olacan ciddiolarak iddia etmemektedir -ancak kentsel politikayrcalklarn blgeler ve ulus devletlerden gerialnmas grlecektir.

Sonuta, kentsel olann toplumsal yeniden retimyerine toplumsal retimle yeniden tanmlanmashibir ekilde toplumsal yeniden retimin kentsel

yaamdaki nemini azaltmamaktadr. Tam ter-

sine: devletin sorumluluklarnn tamamen gzdenkarlmas sonucunda toplumsal yeniden retimzerine mcadeleler daha da nem kazanmtr.Ancak devletin bu alandan ekilmesi toplumsal

kontrol ynnden artan devlet etkinlii ile rt-mektedir. New Yorkun rvan kente dnmyaltk bir olay deildir, ve kresel ve yerel co-rafyalarn yeniden leklendirilmesi balamndadaha otoriter devlet biimlerinin ve pratiklerininortaya kn anlamak zor deildir. Swyngedo-uwa (1997:138) gre, piyasa mantnn ii boal-tlm refah devletinin yerine konmas, nfusunnemli bir blmn kasten dlamakta, ve sosyaldireni korkusu younlaan bir devlet otoriterli-ini tetiklemektedir. Ayn zamanda yeni kentseligc artan bir biimde, gittike klmekteolan devletin ekonomik mantna tam entegreedilememi marjinal ve yar zamanl iilerden vekltrel ve politik alar -sosyal yeniden retimaralarnn bir paras olan- alternatif sosyal pratiknormlar ve alternatif direni imkanlar sunan g-menlerden olumaktadr.

zet olarak, yapmaya altm ey New York,Londra ve Tokyo gibi kentlerin, kresel kentselyerler ve yksek finans hiyerarisinde gszolduklarn iddia etmek deildir. Bu merkez-

lerde finans ve dier komuta fonksiyonlarnnyounlat inkar edilemez. Bunun yerine,bu gc bir balama oturtmaya ve finans ser-mayesinin mutlaka stn olduu varsaymnsorgulama yoluyla kentlerin kresel olaraknitelendirilmesinin kriterini sorgulamaya al-yorum. Eer anlan kresellemenin ilk admdaretimin kresellemesine yol at iddiasnda birgereklik pay varsa, kresel kenti oluturann neolduu konusundaki deerlendirmemiz herhaldebu iddiay yanstmaldr.

Kentsel Yenileme: Kresel KentselStrateji Olarak Soylulatrmaimdi izin verin lekleri deitireyim ve soylu-latrma srecine yneleyim. 21.yyda neoliberalehirciliin bir boyutu Asya ve Latin Amerikakentsel deneyimlerinin zellikle yeni ehirciliinn saflarna eitsiz katlm ise, ikinci bir boyutusoylulatrmann bir kresel kentsel strateji olarakyaygnlatrlmas olarak adlandrlabilecek eyleilgilidir. lk bakta, biri kresel g merkezle-

rinde lks konutlarla dieri btnleen eperdeki-

21.yydaneoliberalehirciliinbir boyutu

Asya veLatin Ame-rika kentseldeneyimle-

rinin zel-likle yeni

ehirciliinn safla-

rna eitsizkatlm

ise, ikincibir boyutu

soylula-trmann

bir kreselkentselstrateji

olarak yay-gnlatrl-

mas olarakadlandr-

labilecekeyleilgilidir.


20/224

PLANLAMA2006/2

20

lerden gelen yeni ehircilik modelleri ile ilgili buiki sav birbirinden olduka farkl grnmektedir.Bunlar kesinlikle yeni bir ehirciliin birbirine ztdeneyimlerini ifade etmektedirler, zaten mesele de

budur. Neoliberal ehircilik toplumsal, ekonomikve corafi deiimin geni bir alann kuatmtrve bu zt savlarn amac neoliberal ehircilikdeneyiminin ne kadar eitli olduu ve bu ztdnyalarn nasl bir araya geldikleri konusunune karmaktr.

Bilim insanlarnn ounluunun soylulatrmavizyonu, 1960larda sosyolog Ruth Glass tara-fndan tanmlanan srece skca bal kalmtr.Glassn, soylulatrmann mnferit bir sreolarak ortaya koyan 1964deki beyan yledir:

Birer birer, Londrann ii semtlerinin birou orta snflar -st ve alt- tarafndanigal edilmektedir. Eski psk, mtevazahrlar ve kulbeler st katta iki, alt kattaiki odal- kira kontratlarnn sresi doldu-unda ele geirilmi, k ve pahal konutlarhaline gelmilerdir. Daha nce ya da sondnemde kntlemi olan daha bykViktorya evleri- oda oda kiraya verilen yada birden fazla hane tarafndan kullanlanevler- tekrar iyiletirilmitir...Bir mahallede

bu soylulatrma sreci bir kez baladnda,zgn ii snf kullanclarnn tamam ya daounluu yerlerinden edilene ve mahallenintoplumsal karakteri tamamen deitirilenekadar hzla devam eder.

Glass yeni bir kentsel soylu snfn ii semt-lerini dntrd bu yeni srecin sradlnneredeyse iirsel bir ekilde yakalamtr. imdiyine Londradan, 35 yl sonra gncellenmi birbeyan ele aln. Aadaki, Birleik Krallk evre,Ulam ve Blgeler Dairesi (DETR) tarafndanatanm zel bir Kentsel alma Grubu (UrbanTask Force) tarafndan 1999da yaynlanmKentsel Rnesans(DETR 1999) kararndanbir blmdr:

Kentsel alma Grubu kentsel kn sebeplerini ortaya karacaktr... ve insan-lar kentlerimize, kasabalarmza ve kentselmahallerimize geri getirecek pratik zmlergelitirecektir. Kentsel yenileme iin yeni birvizyon oluturacak... [nmzdeki 20 senezarfnda] yeni yerleimlerin %60 daha ncegelitirilmi araziler zerine ina edilmelidir...

Kentlerimizin ve kasabalarmzn kontrolnkaybettik; kt tasarmla, ekonomik yaylmave toplumsal kutuplama ile bozulmalarnaizin verdik. 21.yyn ba bize bir kentsel rne-

sans ans sunan bir deiim zamandr.Bu kentsel rnesans sylemi tabi ki yeni deildir,ancak burada daha da byk nem tamaktadr.Kentsel yeniden ina tutkusunun lei dramatikekilde bymtr. Bat kentlerinde devletinsponsor olduu sava sonras kentsel yenilemedank zel-piyasa soylulatrmasn tevikederken; bu soylulatrma ve 1980lerden itiba-ren kent merkezinde arazi ve konut piyasasnnyounlaan zelletirilmesi, zerinde byklekli ok-ynl kentsel yenileme planlarnn

1960larn kentsel yenilemesini byk bir farklageerek ykseldii zemini salad. Gnmznkentsel yenileme sylemi, zellikle Avrupada,tek boyutlu deildir ancak dier eylerin yannda,soylulatrmann kentsel evrede yaygnlatrl-masn iaret etmektedir.

Glass ve DETRn sunduu vizyonlar arasndakibaz temel farkllklar dnelim. Glassa gre1960larn soylulatrmas Islington konut piya-sasndaki marjinal bir gariplik -sradan halkla birarada bulunmaktan korkmayan profesyonel snf-

lar iin tuhaf bir kentsel etkinlik- iken, 20.yynsonuna gelindiinde ngiliz kentsel politikasnnmerkezi hedeflerinden biri haline gelmitir.Glassn hikayesindeki anahtar aktrler mahalleyetanan orta ve st-orta snf iken, 35 yl sonrasoylulatrmann aktrleri hkmet, irketlerve hkmet-irket ortaklklardr. Sava sonraskonut pazarnda ortaya kan planlanmam,aka tesadfi bir sre bugn ularda, tutkuluve titiz bir ekilde planlanmaktadr. Tamamengeliigzel olan ey gittike sistemletirilmek-

tedir. Soylulatrma sreci lek ve eitlilikasndan hzla evrilmitir ki, 1960 ve 1970lerdesrecin pradigmasn oluturan yalnzca konutaynelik iyiletirme projeleri, bugn sadece kent-sel evrede deil kent kuram yaznnda da garipgrnmektedir.

Belki de en nemlisi; ilk olarak Londra, NewYork, Paris ve Sydney gibi birka nemli geli-mi kapitalist kentte tehis edilmi olduka yerelbir gereklik, imdi fiilen kreseldir. Bu evrimhem dikeyde hem de yatayda gereklemitir.

Bir tarafta, bir sre olarak soylulatrma kent-


21/224

PLANLAMA2006/2

21

sel hiyerariyi hzla kertmitir; bu sadece enbyk kentlerde deil, eski endstri kentleri olanCleveland ve Glasgow, daha kk kentler olanMalm yada Grenada ve Lancaster, Pennsylvania

ya da ek Cumhuriyetindeki Ceske Krumlov gibidaha da kk pazar kentleri gibi beklenmedikmerkezlerde de kendini gstermektedir. Aynzamanda, Tokyodan Tenerifeye (Garcia 2001),Sao Paulodan Pueblaya (Jones ve Varley 1999),Cape Towndan (Garside 1993) Karayiplere(Thomas 1991), anghaydan Seula, soylula-trma haberlerine baklrsa sre corafi olarakda yaylmtr. Bir eit ironi iinde, mallarnael koyulmu ngiliz kyllerin kaak avclaradnt, 19. yyda asilerin srgn edildii ve

karlnda yerel halkn yok edildii, Van Die-menin vatannn (Tazmanya) bakenti Hobart bilesoylulatrma srecinden gemektedir.

Tabi ki, bu soylulatrma deneyimleri oldukaeitli ve eitsiz biimde, ilk Avrupa ve KuzeyAmerika soylulatrma rneklerine gre ok dahaeitli ekillerde dalmtr. Bunlar olduka farklyerel ekonomilerden ve kltrel topluluklardankmakta ve karmak ekilde daha geni ulusalve kresel siyasal ekonomilere balanmaktadr.Buradaki nemli nokta, ilk olarak 1960larda

marjinal olarak tanmlanan bir kentsel srecinevriminin hz ve ada ehirciliin nemlibir boyutuna dnmdr. ster Glassnahrlaryla tasvir edildii gibi garip biimiyle,isterse de 21.yyda toplumsal olarak rgtlenmibiimiyle olsun, soylulatrma ii snfnn kentmerkezinden uzaklatrlmasn iaret etmekte-dir. Gerekten de, srecin Glassn soylulatrmatanmlamasnda apak grlen snfsal doas,ngiliz i Partisinin laf kalabal iinde dikkat-lice gizlenmitir. Bu belirti niteliindeki sessizlik;

kentin deien bir ekonomik corafya ile sarlmdeien sosyal ve kltrel corafyas hakknda,onun daha grnr ve akkan iaretleri kadar okey sylemektedir.

Kuzey Amerika ve Avrupa balamnda, soylulatrma dalgas tehis etmek mmkndr(Hackworth 2000). 1950lerde balayan birincidalga, Glassn gzlemledii kadaryla, danksoylulatrma olarak dnlebilir. Soylulatrma-nn daha geni kentsel ve ekonomik yeniden yap-landrmayla i ie girmesi ile 1970 ve 1980lerdeikinci bir dalga bunu takip etmitir. Hackworth

(2000) bunu demir atma safhas olarak adlan-drmaktadr. nc bir dalga 1990larda ortayakmtr; bunu yaygnlatrlm soylulatrmaolarak dnebiliriz. Tabi ki soylulatrmann

bu evrimi farkl kentler ve mahallelerde ve farklgeici ritimlere gre olduka farkl ekillerdegereklemitir. rnein Mexico Cityde sreNew York kadar yksek derecede sermayeleti-rilmemi ve yaygnlamam, Coyoacann yansra kent merkeziyle snrl kalmtr ve tanm-lanabilir soylulatrma dalgasnn snrlarnnizilmesinin burada neredeyse hibir ampirikgeerlilii bulunmamaktadr. Seul ya da Sao Pau-loda, sre corafi olarak yaltlmtr ve henzolgunlamamtr. Karayiplerde soylulatrma ilekresel sermayenin ilikisi, kendi zgn niteliiniyaratacak biimde, genellikle turist endstrisindekendini gstermektedir. Ayn ekilde Thamesiniki yakas boyunca devam eden eski liman ve depoalanlarnn dnm, Londradaki soylulatr-mann ou Kuzey Amerika kentine gre dahakapsaml olduunu nermektedir. Daha kapsamltoplumsal, ekonomik ve siyasi ilikilerin ifadesiolduu kadar, herhangi bir kentteki soylulatrmakendi kentsel mekann yaratmada kendi zellik-lerini yanstacaktr.

Ve yine de, farkl derecelerde, 1990lara gelindi-inde soylulatrma dnyann her yerindeki kent-lerdeki zel sermaye ile uyumlu kent ynetimleriiin nemli bir kentsel strateji haline gelmitir.Avrupann baz yerlerinde 19.yy sonlar veKuzey Amerikada lerici Dnemden (Progres-sive Era) Rooseveltin Yeni Anlamasna (NewDeal) geie kadar eskiye uzanan liberal kentselpolitika, 1970lerin siyasi ekonomik krizi ve1980lerin muhafazakar ulusal hkmetlerindenbalayarak sistematik olarak yenilgiye uratlm-

tr. Reagandan Thatcher ve daha sonra Kohla,bu liberal kentsel politikann hizmetleri ulusallekte sistematik olarak gszletirilmi ya dazlm ve soylulatrma zerindeki kamu yne-timi kstlamalarnn yerine kentsel yapl evredesbvanse edilmi zel piyasa dnmleri getiril-mitir. Bu dnm, takip eden neoliberal lider-ler- Clinton, Blair, Schrder- tarafndan pekitiril-mitir ve bylelikle soylulatrmann yeni safhassadece ulusal gcn deil kentsel politikann dadaha genel bir snfsal zaferi ile birleir. 20.yynsonlarna gelindiinde, kamusal planlama ilekamu ve zel sermayesi arasnda kararlatrlm

1990laragelin-

diindesoylula-

trma dn-

yann heryerindekikentler-

deki zelsermaye

ile uyumlukent

ynetimleriiin nemli

bir kentselstratejihaline

gelmitir.


22/224

PLANLAMA2006/2

22

ve sistematik bir ortaklk tarafndan krklenmisoylulatrma, liberal kentsel politikann son-lanmas ile ortaya kan boluu doldurmutur.Dier yerlerde 20.yyn byk blmnde kent-

ler liberal kentsel politika ile ynetilmemitir,deiimin rotas farkl olmutur, yine de kreselpiyasada rekabet edebilecek bir kentsel stratejiolarak eski merkezlerde yaygn soylulatrmaayn ynde sonu vermektedir. Bu anlamda, enazndan yzyln sonu neoliberalizmi, eskidenadlandrld gibi Birinci ve nc Dnyannbyk kentlerindeki kentsel deneyimler arasndabir yaknlamay hissettirmektedir.

Soylulatrmann yaygnlatrlmasnn bir okboyutu bulunmaktadr. Bunlar birbiriyle ilikili

be zellik balamnda anlalabilir: devletindntrlm rol, kresel sermayenin nfuzu,siyasi muhalefetin deien dzeyleri, corafiyaylma ve soylulatrmann sektrel yaygnla-trlmas. Bunlarn her birini srayla inceleyelim.lk olarak, soylulatrmann ikinci ve ncdalgalar arasnda, devletin rol dramatikolarak deimitir (Hackworth ve Smith 2001).1980lerde yaanan ulus devletin soylulatrmayadesteinin grece geri ekilmesi, 1990larda zelsermaye ile yerel devlet arasndaki ortaklklarn

younlamas ile tersine evrilmi, Barselonannky kesiminden Berlinin Postdamer Platzna,daha byk, daha pahal ve daha sembolik geli-melerle sonulanmtr. Kentsel politika artk,piyasann daha yksek kar araynda yarattoyuklara dorudan ya da vergi gelirleri yoluylakendini yerletirmek kadar ekonomik bymeyidzenlemeyi arzulamamaktadr.

Kresel sermayenin oynad yeni rol de soylu-latrmann yaygnlatrlmas asndan tanmla-ycdr. Londrann Canary Wharfndan BatteryPark Cityye kadar -ayn Kanada meneli irkettarafndan gelitirilen- kresel sermayenin kentmerkezlerindeki mega gelimelere akn iaretetmek olduka kolaydr (Fainstein 1994). Ancak,kresel sermayenin daha mtevaz, mahalle le-inde gelimelere szma kapasitesi, ayn derecededikkate deerdir. Bu anlamda sembolik olan, NewYorkun Lower East Side blgesinde, Wallstre-etten 2 mil uzakta, btn dairelerin son modelyksek hzda internet balantsna sahip olduuyeni 61 dairelik site binasdr. Kresel kent stan-dartlaryla bu kk bir gelimedir, ancak sendi-

kasz igc ile inaa edilmitir (bu 1990lardaNew York ta hayret verici bir gelimedir),mteahhit sraillidir, finansmann byk blmAvrupa Amerikan Bankasndan salanmtr

(Smith ve DiFilippis 1999). Kresel sermayeninyerel mahalle leine ulamas soylulatrmannson safhasnn iaretidir.

nc olarak soylulatrmaya muhalefet sorusubulunmaktadr. Amsterdamdan Sydneye Ber-linden Vancouvera, San Franciscodan Parisesoylulatrmann ikinci dalgas, ounlukla rt-en konular etrafnda ok sk olmayan balantlarkurmakta olan ok sayda evsiz, gecekonducu,konut ve dier soylulatrma kart hareketlerve rgtlenmelerin ykselii ile eletirilmitir.

Bunlar nadiren kent apnda bir araya gelmiler,ancak soylulatrmaya yeteri kadar meydan oku-mulardr ki, her bir rnekte kent siyasetileri vepolis gcnn hedefi olmulardr. Dier eylerbir tarafa, 1980 ve 1990larda soylulatrmakart hareketlere ynelik ykselen baskdzeyleri, gayrimenkul geliiminin yeni kentselekonomide artan merkeziliini teyit etmektedir.Kentlerin siyasi rejimleri ekonomik profillerineuygun biimde deimektedir ve liberal kentselpolitikann gzden karlmas yeni kentsel g

rejimleri iin ekonomik olduu kadar siyasi debir frsat sunmutur. Rvan kentin ortayak (Smith 1996) sadece bir New Yorkfenomeni deildi: 1980lerde Amsterdamdakiigalci kart kampanyalarda, Paris polisininevsizlerin (byk blm gmen) kamplarnasaldrlarnda ve dnyann eitli yerlerindekipolis gleri tarafndan New Yorktan ithal sfrtolerans tekniklerinde de grlmektedir. SaoPauloda, kentin sokaklarnda yaayan insanlarauygulanan baskc taktikler New Yorktan dn-

yaya yaylan bilimsel sfr tolerans doktriniile rasyonelletirilmektedir. Bu rneklerin hep-sinde, yeni rvanlk aka kenti soylulatrmaiin gvenli bir yer haline getirme bahanesiylegerekletirilmitir. Bu yeni otoriteryanizm hemmuhalefeti ortadan kaldrmakta hem de sokaklarsoylulatrma iin gvenli hale getirmektedir.

Bu son safhann drdnc zellii soylulatrma-nn kent merkezinden dar doru yaylmasdr.Bu kesinlikle kolay ve dzenli bir sre deildir,ancak soylulatrma merkezdeki eski ve dn-memi mlkler iin bile, daha yksek arazi ve


23/224

PLANLAMA2006/2

23

konut fiyatlar yarattka, daha dtaki mahalle-ler soylulatrmann yaratt dalgaya kapldlar.Yaylmann modeli ok deikendir ve mimari veparklardan suyun varlna kadar her eyden etki-

lenmektedir. Her eyden te bu, kentsel evreyesermaye yatrmnn ve geri ekiliminin tarihselyapsna baldr. Sermaye yatrmnn balang-taki da doru bymesi ve bu daha yeni evreler-den yatrm-terki (disinvestment) eitsiz biimdeolduka, soylulatrmann yaylmas da daha azeit olacaktr. Ayn ekilde, mekansal genileme-nin byk blmnn son yllarda gerekletiive srekli yatrm-terkinin yarataca frsatlarnsnrland kentlerde soylulatrmann yaylmbenzer ekilde snrl olabilir.

Son olarak, bu son safhay simgeleyen sektrelyaygnlatrma yeni soylulatrmay dierlerindenayran eyin merkezinde yer alr. 1950, 1960 ve1970lerdeki kentsel yenileme birok kentin mer-kezinin tmden yeniden yapmna ynelik ve sreierisinde kentsel ekonominin birok sektrncanlandrm olmakla birlikte olduka dzenlen-mi ve tamamen kamu finansmanna bal olmasile ekonomik ve corafi olarak snrlyd; ve bunedenle sosyal konut gibi daha geni toplumsalihtiyalar karlamak zorundayd. Aksine, kentsel

yenilemeyi takip eden soylulatrmann ilk dalgaskamu sektrnden olduka bamsz ilerlemitir.nemli derecede kamusal destee ramen, zel-piyasa finansmannn arlnn tm nc dal-gaya kadar uygulanmamtr. Bu nedenle birokkentte soylulatrmann son safhasn gstereney, irket ve devlet glerinin ve pratiklerininyeni bir bileiminin ncekilere gre daha isteklibir aba ierisinde oluturulmasdr.

Orta snflar iin kenti yeniden ele geirmeksoylulatrlm konut sunmaktan daha fazlasngerektirir. Soylulatrmann nc dalgas,btncl olarak snf-belirlenimli bir kentselyeniden yapma yol aan tm alanlarn yenipeyzaj yaplarna dnmnn bir aracna teka-bl etmektedir. Bu yeni peyzaj yaplar imdikonutu alveri, restoranlar, kltrel aktiviteler(cf Vine 2001), ak alanlar, istihdam frsatlarile birletirmekte, mesken olduu kadar tamamen

yeni rekreasyon, tketim, retim ve elence yap-lar oluturmaktadr. Ayn derecede nemli olan,kentsel strateji olarak soylulatrmann bykve orta lekli mteahhitler, yerel tccarlar,

emlaklar ve marka bayiileriyle kresel finanspiyasalarn, faydal toplumsal sonularn piyasa-nn dzenlenmesi ile deil piyasann kendisindengeleceini varsayan kent ve yerel ynetimlerinkolaylatrclnda, bir araya getirmesidir. Ennemlisi, gayrimenkul geliiminin kentin ret-ken ekonomisinin merkezi kaygs, bal banabir ama haline gelmesi; bunun istihdam, vergive turizme bavurularak hakl gsterilmesidir.Dnya apnda merkezi kentlerde yeni soylula-trma yaplarnn inas, 1960larda tahayyl bileedilemeyen ekillerde, yaran kentsel ekonomileriin sorgulanamaz bir sermaye birikim stratejisihaline gelmitir. Yeni bir ehirciliin daha genierevesi ile merkezi bir balant ite burada yat-maktadr; bu konuya birazdan geri dneceiz.

Soylulatrmann kresel kentler aras rekabetinbir arac olarak stratejik ekilde kullanm veyaygnlatrlmas, en gelimi ifadesini kentselyenileme2 syleminde bulmaktadr. Kentsel dei-imin yeni dalgasnda devletin nemi ile uyumluolarak, bu sre en fazla ABDde deil, daha ok

Avrupada ilerlemitir. Tony Blairin i Partisiynetimi soylulatrmann kentsel yenilemeolarak yeniden icat edilmesinin nc savunucusuolabilir ama soylulatrma Avrupa apnda birharekettir. rnein Danimarka 1997de, KentselYenileme iin Ulusal Sekreterya oluturarak kent-sel yenilemeyi resmi politika yapmtr ve Berlinbrokratlar 1991 sonras yeniden inaa dnemi-nin tmn kentsel yenileme dnemi olarakgrmeye balamlardr. 2000 ylnn Aralkaynda Pariste, Avrupada Kentsel Yenileme

ve Konut Politikasnda Uyum konulu byk birkonferans dzenlenmitir. Konferansa, AvrupaBirlii devletlerini temsilen kdemli politikayneticileri ve danmanlar AB yeliine talipkomu lkelerle beraber katlmt; konferansnbror, kentsel yenilemeyiyi bir gereklikhaline getirmek amacyla gerekletirilmesigereken kurumsal dzenlemeleri incelemekiin fiziksel geliimin dar erevesi zerinde...

2

Metinde urban regeneration olarak geen ifadeyi, kentsel canlandrma olarak evirmek mmknse de, Trke yazndaki karlve yaygn anlalabilirlii dnerek kentsel yenileme olarak evirdik. (.N.)

Soylula-

trmannyaygnla-trlmasnn

bir okboyutubulun-

maktadr.Bunlar

birbiriyle

ilikili bezellikbalamnda

anlalabi-lir: devletin

dn-trlm

rol,kresel

sermaye-nin nfuzu,siyasi

muhalefe-tin deien

dzeyleri,corafi

yaylma vesoylula-

trmannsektrelyaygnlat-

rlmas.


24/224

PLANLAMA2006/2

24

konut ve yenileme tartmasn ne srme niye-tine iaret etmektedir. Konferansa katlanlarnmisyonu pratik ve kapsamlyd: byk leklikentsel dnm yerel yenileme makamlar,

yerel ynetimler ve ulusal hkmetler arasndaolduu kadar, sosyal konut sunucular, zelyatrmclar, (ve) denetleme ve eitimle sorumluolanlar arasnda da gl balantlar gerektir-mektedir. Yenileme politikalar ok ynl venormalde soylulatrma etiketi altnda kapsan-mayacak eitli abalar kapsamaktadr, yine debu giriimleri soylulatrmay ulustesi kentselpolitikalarn kalbine dahil etmek iin en istekliteebbsler olarak grmek anlamldr.

Bu yeni kentsel yenileme gndemlerinin birkaarpc yn bulunmaktadr. Birincisi lek soru-nudur. Kentsel yenilemenn ulusal snrlar aankoordinasyonu benzersizdir. kinci Dnya Savasonras Avrupa kentlerinin yeniden inasna eitliuluslararas kaynaklar katkda bulunmularsa da,bunu takip eden kentsel yenileme programlarkken, finansman ve kapsam bakmndan kararlbir ekilde ulusald. Tersine bugn, Avrupaapnda kentsel yenileme giriimleri daha ncegrlmemi bir lekte ulus ar soylulatrmaya

nclk etmektedir. Merkezi bir kayg, konutgiriimlerinin dier yenileme faaliyetlerineentegre edilmesinde yatmaktadr. DolaysylaParis Konferansnn balnda ifade edildiigibi, konut merkezli soylulatrma politikasn-dan geni tabanl ok sektrl yenilemeye geihala gereklemektedir- ve, ABDdeki durumdanfarkl olarak, sosyal konut sorusu yenileme viz-yonundan tamamen dlanamamaktadr. Avrupaapnda devlet merkezli bir kentsel yenileme stra-tejisi kesinlikle tam yerlemediinden, kta gene-

linde Avrupa Birlii-brokratlar (Eureaucrats),mteahhitler ve finansrler iin bu gei oldukayakndr. Yeni ehircilikle ilgili nceki tartmaile can alc bir balant burada aydnlanmaktadr:nc dalga soylulatrma, kentsel olann ulusalve kresel lekler karsnda yeniden leklendi-rilmesini artan biimde ifade etmektedir..

kincisi corafi odak sorunudur. Grnte devameden kentsel yaylmann evresel sonularna kartetikte olan, 1999 ngiliz yenileme manifestosu,nmzdeki 25 ylda konut sunumunun %60nn

terk edilmi endstri alanlarnda (brownfield

sites)- yani zaten bir yada daha fazla kez geliimdevresi yaanm kent arazilerinde- gerekle-mesi gerektiini beyan etmektedir. Aka, bugiriim daha nce yatrm-terki (disinvestment)

yaam daha eski kentsel alanlar hedef alacak-tr; bunlar metropoliten alanlara aralkl olarakyaylabilirlerse de, kent merkezlerinin iinde yada evresinde younlaacaklarn beklemek aklayakndr. Dolaysyla yenileme olarak paketlen-mi soylulatrma, olumlu ve gerekli bir evreselstrateji olarak yeniden biimlendirilmitir.

Buna bal olan soru, toplumsal denge ve, yeni-leme stratejisinin ifadesiyle, insanlar kentleregeri getirme (DETR 1999) ihtiyacdr. Top-lumsal denge kulaa iyi bir ey gibi gelmektedir-kim toplumsal dengeye kar olabilir ki?-; ta kiyenileme iin hedef seilen mahalleler inceleneneve stratejinin orta ve st-orta snflarn yrttgeni apl bir kolonilemeyi ierdii aklakavuana kadar. Politikac, planc ve iktisatyagre Londra, Brixtonda toplumsal denge beyazorta snfn daha byk blmnn geri getiril-mesi demektir. Toplumsal denge savunucularbeyaz mahallelerin eit sayda Afrikal, Karayipliyada Asyal insan ile dengelenmesi gerektiini

pek nadiren savunur. Dolaysyla, kentlerimizegeri getirilecek olanlar genel anlamda insanlardeildir; bu aba Galli kmr iilerine, Bavyeraltarm iilerine ya da Bretonun balk halknaynelik deildir. Bunun yerine, insanlar kentegeri getirme abas her zaman iin, beyaz orta vest-orta snflarn en byk kentlerin corafyala-rnn yansra politik ve kltrel ekonominin kont-roln de tekrar ele geirmelerine ynelik, bencilbir abadr. Kimlerin kente geri davet edildiineilikin sessizlii soruturmak, altta yatan snf

politikalarn aa vurmaya balayacaktr.Bundan sonra yenilemenin uyuturucu sylemisorunu bulunmaktadr. ncelikle bu dil neredengelmektedir? Biyomedikal ve ekolojik bir terimolan yenileme/canlandrma bireysel olarakbitkiler, trler ya da organlar iin geerlidir- bircier ya da orman yenilenebilir/canlandrlabi-lir- bu da bir kentin stratejik olarak soylulat-rlmasnn aslnda doal bir sre olduunu imaetmektedir. Dolaysyla, yenileme stratejilerininsavunmas kentsel deiimin znde toplumsal

olan kkenlerini ve hedeflerini gizlemekte ve


25/224


26/224

PLANLAMA2006/2

26

lekli de olsa baz mahallelerde tam anlamylasoylulatrmaya yol amtr.

1970ler ncesi ekonomik rekabetin mekansalekseni ulusal ve blgesel ekonomileri birbirine

drrken, 1990lara gelindiinde rekabetincorafi ekseni kresel ekonomi iinde kentleribirbirine kar kkrtmtr. Bu rekabet sadeceendstriyel retimi ekmek ve tutmak bakmn-dan deil kentlerin ikamet ve turizm gzergahlarolarak pazarlanmas ile de gerekleir. Bu; ngilizyenileme politikalarnda rnein 1990lardakiCity Challenge (Jones ve Ward, bu kitapta),ayn lde evsizler-kart politikalarn dahagelimi bir turizm sektr yaratma bahanesiylesavunulduu New Yorktan Atlanta ve Vancou-

vera aka grlmektedir. Travel and Leisure(Seyahat ve Bo Zaman) dergisi artk, gelienkentleri ne karmak iin gelien ekonomilersylemini kullanan dzenli bir blme yer ver-mektedir. Montevideo gelien kafe sosyetesiile mehur; Tunus Prag ve Viyanay andranbir ihtiama sahip; Panama City kendini kanalblgesine kltrel olarak anlayl giri kapsolarak biimlendiriyor: Yerleir yerlemezkn ve alveri yapn; ve Cracow bir Rne-sans geiriyor (On the town 2000:50). Benzer

zlemler belediye bakan Giulianinin DnyaTicaret Merkezi faciasn takip eden youn kentvclne (urban boosterism) kaznmtr: 11Eyllden gn sonra Dar kn ve normalbir hayat yaayn, diye vaaz vermitir. Resto-ranlara gidin, tiyatrolara ve otellere gidin, paraharcayn.

Lefebvre (1971) bir keresinde ehirciliin kapita-list bymenin itici gc olarak endstrilemeninyerini aldn iddia etmiti: endstrileme siste-mik ehirlemeyi beslemi olabilir, ancak imdi

ehirleme endstrilemeye yol amaktadr. Buiddia, zellikle endstriyel retimin kreselle-mesi ve Lefebvrenin yazd zaman daha grnrolmayan Dou Asyann bymesi balamnda,henz zaman snavndan gememiti. Ve yine deLefevbre, ok gerek bir eyi sezmi gibi grn-yor. Kresel anlamda tabi ki ehirleme endst-rilemenin yerine gememitir; ehirlemeyibesleyen rnlerin hepsi kresel ekonominin biryerinde retilmektedir. Bununla birlikte, kentselgayrimenkul geliimi -genelde soylulatrma-imdi kentsel ekonomik byme iin itici g,yeni kentsel ekonomiler iin nemli bir sektr

haline gelmitir. Neoliberal ehircilik hakkndayeterli bir kuramsal kavray Lefebvrenin iddi-asna geri dnmek, onun fikirlerini mbalaala-rndan ayrmak durumdadr.

TeekkrBu yaznn editrlerine ek olarak, Julian Brash,Eliza Darling, Jeff Derksen, ve David Vineayorum ve destekleri iin teekkr ederim.

KaynakaBrenner N (1998) Global cities, glocal states: Globalcity formation and state territorial restructuring incontemporary Europe. Review of International

Political Economy 5:1-37

Castells M (1977) The Urban Question. London:Edward Arnold

Cooper M (1998) Study says stricter oversight ofpolice would save city money.New York Times 16November:Bl, B5

Cooper M (1999) Vote by PBA rebukes Safir andhis policy.New York Times 15 April: B3.

Department of the Environment, Transport andthe Regions (DETR) (1999) Towards an UrbanRenaissance. http://www.regeneration.detr.gov.uk/utf/renais/ (last accessed 9 February 2002)

Fainstein S (1994) City Builders: Property, Politics,and Planning in London and New York. Oxford:Basil Blackwell

Garcia L M (2001) Gentrification in Tenerife.Paper presented to the ISA Group 21 Conference,Amsterdam, June

Garside J (1993) Inner-city gentrification in SouthAfrica: The case of Woodstock,

Cape Town. GeoJouma 130:29-35

Glass R (1964)London: Aspects of Change. London:Centre for Urban Studies and MacGibbon and Kee

Hackworth J (2000) The Third Wave. PhDdissertation, Department of Geography, RutgersUniversity

Hackworth J and Smith N (2001) The state of gen-trification. Tijdschrift voor Economische en SocialeGeografie 92(4):464-477

Hansen S and Pratt G (1995) Gender, Work, andSpace. London: Routledge Hardt M and Negri A(2000) Empire. Cambridge, MA: Harvard University


27/224


28/224

PLANLAMA2006/2

28

zlem elik, stanbul, 2006


29/224

PLANLAMA2006/2

29

Kentsel alanlar karmak ve dinamik sis-temlerdir. Fiziksel, toplumsal, evresel,ekonomik ve hatta siyasal ve ideolojik

faktrlerin etkisinde deiim ve dnm gs-terdikleri gibi, kendileri de birok deiim vednme neden olabilirler. Kentsel mekandakideiim ve dnmler, kimi zaman mekan veyaam kalitesini artrc ynde olurken; kimizaman ise, mekann ekonomik, toplumsal, evre-sel ve fiziksel kme ve bozulmas olarak kendini

gsterir. Kentsel dnm, bir olgu olarak, belirlibir zaman aralnda srekli gereklemektedir.Ancak, kent planlama yaznnda, kentsel dn-m, kentsel alanlardaki belirli bir zaman aral-nda ekonomik, toplumsal, fiziksel ve evreselkme ve bozulmaya kar verilen bir cevapolarak grlmtr. Bu makale, kentsel dnmkavramnn, amalarnn ve kentsel dnmnfarkl biimlerinin dnya yazn dorultusundatanmlanmasn amalamaktadr. Makale, aynzamanda, 1990 sonrasndaki kentsel dnmprojelerinin ortak zelliklerinin altn izmeye;ve btn bu tanm ve belirlemelere bal olarak,Trkiyedeki kentsel dnm projelerindencelikli olarak ele alnabilecek ilke ve sreleritartmaya almaktadr.

Kentsel Dnm TanmTrk Dil Kurumu Trke Szl (1992), dn-m kelimesini, olduundan baka bir biimegirme, baka bir durum alma, tahavvl, inklap,transformasyon olarak tanmlamaktadr. Bu

tanmlardan hareket edilirse, kentsel dnm,kentsel alanlarn varolan durumundan baka bir

biime girmesi, baka bir durum almas olaraktanmlanabilir. Kentsel dnm yaznnda,birok kentsel dnm tanm bulunmaktadr.Bu tanmlar, vurguladklar vizyon, ama, stra-teji ve yntemlerine gre farkllk gstermektedir.Lichfielda (1992) gre, kentsel dnm, kentselbozulma srelerini daha iyi anlama ihtiyacndandoan ve gerekletirilecek dnmde eldeedilecek sonularn zerinde bir uzlamadr.Donnisona (1993) gre ise, kentsel dnm,

kentsel knt alanlarnda younlaan sorun-lar egdml bir biimde zmlemek iinortaya konulan yeni yol ve yntemlerdir. Roberts(2000), kentsel dnm, kapsaml ve btnleik(entegre) bir vizyon ve eylem olarak, bir alannekonomik, fiziksel, toplumsal ve evresel koulla-rnn srekli iyiletirilmesini salamaya almakolarak tanmlamaktadr. Bir baka deyile, yitiri-len bir ekonomik etkinliin yeniden gelitirilmesive canlandrlmas, ilemeyen bir toplumsal ile-vin iler hale getirilmesi; toplumsal dlanma olan

alanlarda, toplumsal btnlemenin salanmas;evresel kalitenin veya ekolojik dengenin kaybol-duu alanlarda, bu dengenin tekrar salanmasdr(Roberts, 2000).

Dolaysyla, kentsel dnm, kme ve bozulmaolan kentsel mekann ekonomik, toplumsal, fizik-sel ve evresel koullarn kapsaml ve btnleikyaklamlarla iyiletirmeye ynelik uygulananstrateji ve eylemlerin btndr. Bu nedenle,kentsel dnm, yeni kentsel alanlarn planlan-

mas ve gelitirilmesinden ok, varolan kentselalanlarn planlanmas ve ynetimi ile ilgilidir.

Z. Mge AKKAR

Kentsel dnm zerineBatdaki kavramlar, tanmlar,sreler ve Trkiye

Y. Do. Dr.,ODT,ehir ve BlgePlanlama Blm


30/224

PLANLAMA2006/2

30

Bat yaznnda kentsel dnm projelerinde,kamu ve zel sektr katlm yan sra, zelliklesivil toplum rgtleri ve toplumun farkl kesim-lerinin katlmn salayan bir planlama anlay

benimsenmekte; kentsel politikann ok-aktrlmzakere sreleriyle ekillenmesi gerekliliikabul edilmektedir.

Kentsel Dnm KonusundaDeien Politikalar ve MdahaleBiimleri19. yydan bugne uygulanan kentsel dnmpolitikalar ve mdahale biimleri eitlilik gs-termitir. 1800lerin ortalarndan 1945lere kadar,kentlerdeki fiziksel ve toplumsal bozulmaya karen nemli mdahale biimi, kentsel yenilemedir(urban renewal). Endstri Devrimi sonrasnda,sanayi kentlerinde hzla artan evre kirlilii,sanayi alanlarnn dzensiz yaplamas, kalaba-lk ve yaam standartlar dk konut alanlar veyetersiz altyap hizmetleri, salksz kentlerin geli-mesine neden olmutur (LeGates ve Stout, 1998;Madanipour, 2000; Oc ve Tiesdell, 1997). Temiz,salkl ve yaanabilir kentlerin gelitirilmesiamacyla, ilk kentsel yenileme projeleri kamusalalanlarn artrlmasn salamaya almtr. 19.

yyn ikinci yarsnda Park Hareketi kente doaygetirmeyi amalam; bunun sonucunda 1844teLiverpoolda Birkenhead Park, 1845te LondradaVictoria Park, ve 1863te de New Yorkta CentralPark yaplmtr (LeGates ve Stout, 1998). ParkHareketini, kent merkezlerinde geni bulvar vecaddelerin almasn kapsayan kentsel yenilemeprojeleri izlemitir. Bu tr projelerin banda,Pariste 1850-1860 yllar arasnda Baron Hauss-mann nclnde gerekletirilen kentsel yeni-leme projesi gelir. Bu proje ile birlikte, Parisin

merkezinde byk ykmlar yaplm; geni bul-varlar ve caddeler alm; ve bu ulam arterleri,kent merkezi dndaki Bois de Boulogne ve Boisde Vincennes gibi parklara balanmtr (LeGatesve Stout, 1998). Bu dnemdeki yenileme projeleri,hem evrenin hem de trafiin iyiletirilmesini sa-lamakla kalmam; ayn zamanda, kent merkezi veevresindeki ar kalabal azaltmtr. Avrupadabu dnemdeki kentsel yenileme projelerine paralelolarak, Kuzey Amerikada Gzel Kent Hareketigelimi; kentlerde geni bulvar ve caddeler al-

m; belediye ve mahkeme binalar, ktphane,mze gibi nemli kamusal kullanmlar bu bulvar

Kentsel Dnmn AmalarKentsel dnm, be temel amaca hizmetetmek zere ortaya kmtr (Roberts, 2000).Bunlardan birincisi, kentin fiziksel koullar ile

toplumsal problemleri arasnda dorudan biriliki kurulmasdr. Kentsel alanlarn kntalan haline gelmesindeki en nemli nedenlerdenbirisi toplumsal kme ya da bozulmadr. Kentseldnm projeleri, temelde toplumsal bozulmannnedenlerini aratrr; ve bu bozulmay nleyeceknerilerde bulunarak, kentsel knt ve bozulmaproblemine zm bulmay amalar.

Kentsel dnmn ikinci amac,kent dokusunuoluturan birok enin fiziksel olarak sreklideiim ihtiyacna cevap vermektir. Bir bakadeyile, kentsel dnm projeleri kentin hzlabyyen, deien ve bozulan dokusunda ortayakan yeni fiziksel, toplumsal, ekonomik, evreselve altyapsal ihtiyalara gre, kent paralarnnyeniden gelitirilmesi amacn tar.

Kentsel refah ve yaam kalitesini artrc baa-rl bir ekonomik kalknma yaklamn ortayakoymak, kentsel dnmn nc hedefidir.Fiziksel ve toplumsal bozulmann yan sra,kentsel alanlarn knt blgeleri haline gel-

melerinin en nemli nedenlerinden birisi, bualanlarn ekonomik canllklarn yitirmesidir.Kentsel dnm projeleri fiziksel ve toplumsalknt alanlar haline gelen kent paralarndaekonomik canll yeniden getirecek stratejilerigelitirmeyi ve bylece kentsel refah ve yaamkalitesini artrmay amalar.

Dnm projelerinin dier amac ise, kentselalanlarn en etkin biimde kullanmna ve gereksizkentsel yaylmadan kanmaya ynelik strateji-lerin ortaya koyulmasdr. Gnmzde srdr-

lebilirlik hedefi ile balantl olarak, kentlerdedaha nce kullanlm ve atl olan alanlarn tekrarkullanmn salayan ve kentsel bymenin veyaylmann snrlandrlmasna ynelik kentseldnm projelerinin gelitirilmesi, dorudanbu amala ilintilidir.

Son olarak, kentsel dnm,toplumsal koullarve politik glerin rn olarak kentsel politika-nn ekillendirilme ihtiyacn karlamay amala-maktadr. Gnmzde kentsel alanlarn retilmesi

ya da yeniden gelitirilmesi ok paydal bir plan-lama ve tasarm sreciyle gerekletirilmektedir.


31/224

PLANLAMA2006/2

31

ve caddelere cephe verecek biimde yerletirilerekkent merkezlerinin yenilenmesi salanmtr (Carrve dierleri, 1992).

Kentlerdeki yenileme stratejilerine nclk

eden dier bir gelime ise, 20. yyn ilk yar-snda, ngilteredeki Bahe Kent Hareketi veYeni Kentler Hareketine paralel olarak gelienModernist Harekettir. CIAMn Atina Szle-mesinde belirlenen ana ilkelere gre, modernkent temiz, salkl ve gzel evrelere sahipolmal; kentlerin salksz alanlar yklmal; bualanlar tekrar yaplarken geni yeil alanlar ze-rine yksek ktlelerden oluan bir kentsel dokugelitirilmelidir (Jacobs ve Appleyard, 1987; Ocve Tiesdell, 1997; LeGates ve Stout, 1998; Mada-

nipour, 2000). Ayrca, bu kentlerde hem kentselilevler, hem de yaya ve tat trafii birbirindenayrlmaldr (Boddy, 1992; Oc ve Tiesdell, 1997;LeGates ve Stout, 1998). Modernist Hareketinortaya knn ardndan, Paris bata olmak zereAvrupada birok kentte ykmlar yaplm; yk-lan alanlar, Modernist planlama ve tasarm ilke-lerine bal olarak tekrar gelitirilmitir.

Modernist Hareket, kinci Dnya Savandansonra, kentlerin yeniden yaplanmas srecinde deetkili olmutur. Sava sonras Avrupa kentlerinde

oluan byk ykmlar,kentlerin yeniden ina-as (urban reconstruction) stratejisini gndemegetirmitir. 1940 ve 1950lerin kentsel politika-lar, yeni kentsel kullanmlarn eski kullanmla-rn yerine gelmesini ve gemiten gelen fizikselsorunlarn yok edilmesine ynelik kentlerinyeniden inaasn ngrmtr. Bu dnemde,merkezi ynetimin nclnde yeniden yap-lanma politikalar ortaya atlmtr. rnein,Amerika Birleik Devletlerinde 1949da KonutYasas ile, sosyal konut politikasnn genile-

mesi ve kentsel yenilemenin kurumsallamassalanmtr (LeGates ve Stout, 1998). Ayrca,bu dnemde, merkezi ynetim yerel ynetimlere,kentsel yeniden gelitirme planlarn hazrlamala-rn salayacak ilke ve standartlar ieren detaylrehberler sunmutur. Yaplan planlar sonucunda,ken

kentsel_dÖnÜŞÜm_planlama dergisi

Documents