2

KTABIN NDKLR

DRSLK KOMPLEKT HAQQINDA ..................................................................................... 3

NFORMATKA FNN KURKULUMU ................................................................................... 5

DRSLK KOMPLEKTNN MVZULAR ZR STRUKTURU ............................................ 9

STANDARTLARIN REALLAMA CDVL V LLK PLANI ........................................ 10

DRSLR ZR TLM MQSDLR .......................................................................... 11

FNLRARASI NTEQRASYA CDVL ......................................................................... 13

DFERENSAL TLM MKANLARI ..................................................................................... 13

AGRD NALYYTLRNN QYMTLNDRLMS ..................................................... 14

GNDLK PLANLADIRMAYA DAR NMUNLR ....................................................... 18

MVZULAR ZR TLM MATERALLARI L TEXNOLOGYASININ RH .......... 29

I. YALARIN TSVR V MQAYSS ............................................................. 29

KK SUMMATV QYMTLNDRM VASTLR .................................... 38 II. HADSLR V HRKTLR ARDICILLII .................................................. 39

KK SUMMATV QYMTLNDRM VASTLR .................................. 48 BYK SUMMATV QYMTLNDRM VASTLR (1-ci yarmil) .......... 49

III. NFORMASYA .................................................................................................... 50

KK SUMMATV QYMTLNDRM VASTLR .................................... 58 IV. KOMPYUTER ...................................................................................................... 59

KK SUMMATV QYMTLNDRM VASTLR .................................. 65 KK SUMMATV QYMTLNDRM VASTLR .................................. 70 BYK SUMMATV QYMTLNDRM VASTLR (2-ci yarmil) .......... 71

MNBLR ....................................................................................................................... 72

Milli kurikulum sasnda hazrlanmdr. mumthsil mktblrinin 1-ci sinfi n nformatika drslik komplektin daxildir: 1. Drslik. 2. Mllim n metodik vsait. nformatika-1. Mllim n metodik vsait. R.Mahmudzad, .Sadqov, N.sayeva Bak, Baknr, 2012, 72 sh. www.bakineshr.az ISBN 978-9952-8145-4-5 Azrbaycan Respublikas Thsil Nazirliyi, 2012 Bak nriyyat, TM group, 2012 Format 57 821/8. Ofset kaz 1. Fiziki ap vrqi 9 apa imzalanmdr 05.08.2012. Tiraj 8000, pulsuz.

3

DRSLK KOMPLEKT HAQQINDA

Hrmtli mllimlr! Artq beinci ildir mumthsil mktblrinin ibtidai siniflrind Azr-baycan Respublikasnda mumi orta thsilin konsepsiyas (Milli kurikulumu) sasnda hazr-lanm drsliklr istifad olunur. Bu illr rzind qazanlm tcrb hm mzmun standart-larnn, hm d bu standartlar sasnda hazrlanan drslik komplektlrinin tkmilldirilmsini tlb edir. Tkmilldirilmi mzmun standartlar sasnda hazrlanm 1-ci siniflr n nformatika drslik komplektinin bzi xsusiyytlrini diqqtiniz atdrrq.

DRSLK

Tlim materiallar idrak taksonomiyasnn mrhllrin uyun olaraq qrupladrlmdr. Qrupladrlm tlim materiallar fal tlimin mrhllri zr yerldirilmidir v agird

mstqil faliyyt n imkan yaradr. Tlim materiallar kurikulum sndind informatika fnni zr mzmun standartlarnn

realladrlmasn tmin edn faliyyt xtlrin uyun hazrlanmdr. Drslikd hr mvzu zr tlim materiallar aadak ardcllq v prinsipl

qrupladrlmdr:

mvzuya balayarkn agirdlrd maraq yaratmaq n gndlik hyatda rast gldiyi-

miz vziyyt v hadislr killrl tsvir edilir, motivasiya yaradlr, onlara aid sual v taprqlar verilir;

Drslikd kimi iarlnmi Faliyyt blokunda maraq yaradlan m-qamlarn aradrlmasna, hminin bu hadislrin sbb-ntic laqlrinin myyn olunmasna ynlmi praktik faliyyt tlb edn taprqlar verilir. Taprqlar frdi, ct, qrup, yaxud komanda halnda yerin yetiril bilr. btidai sinif agirdlrind psi-xomotor bacarqlarn inkiafna yardm gstrn bu almalar mvzuya aid bzi bi-liklri kf edrk yrnmy xidmt edir. Bu taprqlar yerin yetirrkn hmi-nin txmin etmk, frziyy yrtmk, nticy atmaq kimi bacarqlarn inkiaf etdi-rilmsi d sas mqsd kimi qoyulur. Praktik drslrd uyun blokdak taprqlar al-qoritm klind verilir. Mllim n vsaitd bu blok sadc, Faliyyt bloku ad-landrlacaq;

faliyyt zaman akar edilmi faktlar mumildirilmi bilik v mlumatlar forma-snda Bilik qutularnda verilir. Burada hminin mvzu il bal yeni anlaylar v onlarn izahatlar tqdim olunur;

4

mvzuya aid bilik v bacarqlarn ttbiqi zaman bzi taprqlarn yerin yetirilmsi n nmunlr verilir;

qazanlm biliklri drinldirmk v onlar yaradc ttbiq etmk n mxtlif tinlik drcli taprqlar verilir;

ld edilmi bacarqlar didaktik oyunlar vasitsil tkmilldirilir. Oyun formas ibti-dai sinif agirdlri n ox maraql olduundan mllim n vsaitd lav oyun nmunlri d tqdim edilir;

drslik komplektin pulsuz lav olunan v Thsil Nazirliyinin rsmi qrifi il tsdiq edilmi NFO-KO elektron tdris vsaiti sinifd v evd mvafiq taprqlarn yerin yetirilmsi n nzrd tutulur.

Drsliyin sonunda bzi szlrin izah verilmidir. Drslikdki taprqlar diferensial tlim prinsipin uyun olaraq mrkkbliyin gr

frqlndirilir. Bel ki, sad sviyyli taprqlar yal rngl ( ), orta sviyyli taprqlar sar rngl ( ), mrkkb sviyyli taprqlar is qrmz rngl ( ) iarlnmidir.

Hr bir tdris vahidinin sonunda mumildirici sual v taprqlar yerldirilmidir.

MLLM N METODK VSAT Mllim n metodik vsaitd aadak materiallar z ksini tapmdr: drslik komplektinin mvzular zr strukturu; fnn zr mzmun standartlarnn reallama cdvli v illik planladrma nmunsi; fnlraras inteqrasiya imkanlar v digr fnlrin uyun alt standartlar il inteqrasiya cd-

vli; gndlik planladrmaya dair nmunlr; hr paraqraf zr qrupladrlm tlim materiallarnn drslik shiflrinin kiildilmi surt-

lri zrind sxematik tsviri; hr paraqrafda qrupladrlm tlim materiallar zr i texnologiyasnn rhi; drsin tlim mqsdlrinin realladrlmas il bal daha ox diqqt yetirilsi msllr; informatika fnn kurikulumunun tlblrinin reallama mexanizmlrinin rhi v sasland-

rlmas; agird nailiyytlrinin qiymtlndirilm prinsiplri v formalar; mxtlif mvzular zr uaqlarn falln artrmaq n drslikd verilmyn lav didak-

tik oyunlar; mllimlr n mvzu zr masir elmi baxlara v texnologiyalara dair qsa mlumatlar; mllimin istifad ed bilcyi mnblr. Mllim tvsiy olunan materiallardan sinfin hazrlq sviyysin, tdris vaxtna, texniki tc-hizata v diferensial tlim prinsiplrin uyun olaraq lazm bildiyi qdr istifad ed bilr. Tdqiqat ilrind qruplarla v ctlrl i formalarna daha ox stnlk verilir. Praktik drslr zaman is agirdlrd frdi bacarqlarn formaladrlmas mqsdi il frdi v ctlrl i for-masndan istifad edilmsi daha mqsduyundur. Sinifdki kompyuterlrin say imkan verrs, hr agird bir kompyuterin qarsnda yl bilr. gr kompyuterlrin say az olarsa, onda sinif ctlr blnr v kompyuterd praktik ilr ctlrl aparlr. Ctlrd ilyn agirdlr tdqiqat iini d birlikd yerin yetirirlr.

5

NFORMATKA FNN KURKULUMU

Dnyada gedn qloballama prosesi thsil sahsin d z tsirini gstrir. Bu gn orta mktb mzunundan tlb olunan sas kompetensiyalardan biri d KT bacarqlardr. Bu sbbdn a-girdlrd informasiya il ilmk mdniyytinin, onlarn analitik v sistemli dnc trzinin, informasiya proseslrini anlama qabiliyytlrinin, informasiya texnologiyalarndan istifad ba-carqlarnn formaladrlmas mktb informatika kursunun sas vziflrini tkil edir. Azrbaycan Respublikasnda mumi thsilin Konsepsiyas (Milli Kurikulumu) riv sndi bu vziflrin realladrlmas istiqamtind sas bacarq v vrdilrin formaladrlmasn nzrd tutur. Mlliflrin tqdim etdiklri drslik strukturunun sasn ibtidai siniflrd informatikann td-risind agirdlrin ilkin informasiya v kommunikasiya bacarqlarna yiylnm prinsipi tkil edir. Tlim materiallar elmi mntiq gr deyil, uaqlarn maraqlarna, onlarn hyat v tbitlrin uyun olaraq formaladrlmdr. Uaqlar o zaman hvsl faliyyt gstrirlr ki, onlar z faliyytlrinin nticsini gr bilsinlr. nformatika kursunun ntic ynml olmas da el o demkdir ki, agirdin faliyyti konkret bir mhsul, ideya, hipotez, kil, mtn v digr formalarda onun xsi tlim nticlrin evrilir. ld olunmu tlim nticlrinin keyfiyyti is agirdd lazmi bacarqlarn realladrlmas srtini v onun irlilyilrini qiy-mtlndirmy sas verir. btidai siniflr n informatika kursunda aadak vziflrin hlli nzrd tutulur. agirdlrd: mxtlif mnblrdn gln informasiya selind oriyentir gtrlmsinin v bu informasi-

yalar sistemli thliletm bacarqlarnn sasnn qoyulmas; ilkin kompyuter bacarqlarnn formaladrlmas; sad informasiya texnologiyalarndan (telefon, televizor v s.) istifad bacarqlarnn for-

maladrlmas; alqoritmik tfkkrn inkiaf v alnm informasiyan z faliyytind xsi biliy evir-

mk bacarnn realladrlmas; digr fnlrdn alnan informasiya il praktik i vrdilrinin formaladrlmas; obyekt v proseslrin sad informasiya modellrinin (sxem, cdvl, xrit v s.) yaradlma tcr-

bsinin formaladrlmas; sad kompyuter proqramlarnda ilkin i bacarqlarnn formaladrlmas; insanlar v manlarla informasiya mbadilsi mqsdil kommunikativ bacarqlarn for-

maladrlmas.

btidai siniflrd informatikann tqdim olunan tdris metodikasnn sas prinsiplri

Hyati hmiyytliliyi. btidai siniflr n informatika fnni mvcud elmin mvafiq ya kateqoriyasna uyunladrlm versiyas deyil. Bu fnn agirdlrd trafmzdak informasi-yalardan yararlanma v KT-dn dzgn istifad bacarn formaladrr. xsiyyt ynmlly. Trtib edilmi taprqlarn ksriyyti agirdlrin real hyatda qar-ladqlar situasiyalarla birbaa baldr. Ona gr d veriln btn tlim materiallar agirdin zndn qaynaqlanr. Nticd agird tlim materiallarn znnkldirir. Mvzunun kf edilmsi. nformatikann sas anlaylarnn mnimsnilmsi v informasiya texnologiyalarndan istifad vrdilrinin formaladrlmas agird trfindn tlim nticsi olaraq myyn bacarqlarn realladrlmas il hyata keirilir. Baqa szl, agird praktik faliyyt nticsind yeni bilik, bacarq v vrdilri z ld edir. Btn mvzularda mza-

6

kir v diskussiya n tdqiqat suallar, tdqiqat ii n materiallar, yaradc ttbiqetmni nzrd tutan sual v almalar drsliyin znd verilir. nformatika fnni zr mzmun standartlar 2008-ci il variant il mqayisd tkmilldiril-mi v standartlarda dyiikliklr edilmidir. Bzi xarici lklrin tcrbsin sasn, informatikann tlimi 1 v 4-c mzmun xtlrini bir-ldirmkl, sas mzmun xtti zr myynldirilir. Tqdim ediln drslik komplektin-d d ibtidai sinfin xsusiyytlrini nzr alaraq 1 v 4-c mzmun xtlri zr nzrd tutul-mu standartlar inteqrativ kild tdris olunur. nformatika fnninin mzmun standartlar si-nifdn-sinf dyis d, mzmun xtlri myyn mnada btn siniflrd dyimz qalr. Lakin kurikulumun hazrlanmas prosesind mzmun xtlri zr mzmunun saddn mrk-kb doru dyimsi, drinlmsi v genilndirilmsi nzrd tutulur. Qeyd etmk lazm-dr ki, fnnin mzmununa daxil olan hr hans bir anlay v ya bacarqlar yalnz bir mzmun xtti rivsind mhdudlamr, digr mzmun xtlri il fqi inteqrasiyada tdris olunur.

Drslik komplektinin mvzular zr strukturunu formaladrarkn btn ibtidai thsil pillsi zr alt standartlar thlil edilmi v tdris prosesind mzmun standartlarnn mzmun xtlri zr nisbti myynldirilmidir. Bu nisbt tqdim olunan diaqramda ksini tapmdr. Mvzular myynldirrkn bu nisbt gzlnilmidir. fqi inteqrasiya prinsipini nzr alsaq, el mvzular var ki, mxtlif mzmun xtlri zr bir ne bacarn reallamasna xid-mt edir v mzmun xtlri zr mvzularn blnmsi beldir: 14-c mzmun xtti zr 10 mvzu, 2-ci mzmun xtti zr 6 mvzu, 3-c mzmun xtti zr is 12 mvzu myyn edilmidir. Mllimlr bu blg il Fnn zr mzmun standartlarnn reallama cdvlind trafl tan ola bilrlr. 1-ci sinif agirdlrind realladrlacaq 34 alt standartn 18-i kompyuterd praktik bacarqlarn formaladrlmasn nzrd tutur. Bu mqsdl mktblrin kompyuterlrl tchizatn nzr alb 1-ci siniflr n yazlm vvlki drslikdn frqli olaraq kompyuterd praktik drslr n 9 saat ayrlmas tvsiy edilir. Lakin mllim mvzular zr bacarqlarn realladrlmasna ayrlan saatlar yerli rait v bzi subyektiv x-susiyytlr gr dyi bilr.

btidai thsil pillsi zr (14-c siniflr) mzmun standartlarnn paylanmas

diaqram

3-c mzmun xtti zr

2-ci mzmun xtti zr

1-ci mzmun xtti zr

4-c mzmun xtti zr

7

TDRS PROSESND NFORMASYA TEXNOLOGYALARINDAN STFAD

nformatika fnninin tdrisi, ilk nvbd, informasiya texnologiyalarndan istifady saslanr. Mktblrin kompyuter, noutbuk, proyektor v htta bzilrinin interaktiv lvhlrl tchi-zatn nzr alaraq drslik komplektin pulsuz istifad ediln bir ne elektron vsait lav olunur. Bu, ilk nvbd, Thsil nazirinin 04.10.10 tarixli 1295 nmrli mri il Elektron tdris vsaiti qrifi verilmi v 1-ci sinif kurikulumuna tam uyun gln elektron tdris vsaitidir. Pulsuz istifad olunan bu vsaitin hm internet, hm d kompakt-disk versiyalar vardr. ox az yadda yeri tutan vsait fl-yaddaa srbst krlr v agirdlrin evd kom-pyuterd srbst ilmlri n ox rahatdr. Mllim bu vsaiti www.bakineshr.az v ya www.informatik.az saytlarndan ykly bilr. Elektron vsaitdki taprqlarn yerin yetiril-m ardcll drslikd hr bir mvzunun sonunda gstrilmidir. kinci lav btn drslrin izahat v maraql taprqlar daxil edilmi PowerPoint proqramnda hazrlanm tqdimatlardr. Onlar da www.bakineshr.az v ya www.informatik.az saytlarndan yklmk olar. Bu tqdimatlar noutbuk v proyektordan istifad edilmkl mvzunun rhi zaman mllim n nzrd tutulur. Hr iki vsait interaktiv lvhlrd d istifad oluna bilr. 3.2.2, 3.2.3 v 3.2.5 sayl mzmun standartlarn realladrmaq mqsdil elektron tdris vsaitind veriln yrdici oyun proqramlarnda mxtlif ilr nzrd tutulmudur. lav mnb kimi mllimlr uaqlar n srbst proqram tminat olan Compris proqramn http://gcompris.net/-ru saytndan ykly bilrlr. Klaviatura v sianla i vrdilrini formaladrmaq mqsdil mllimlr http://soft-free.ru/content/view/1845/118/ saytndan klaviatura trenajorunun srbst versiyasn yklyib drs prosesind istifad ed bilrlr. Drdnc tdris vahidi tam olaraq kompyuterdn istifad bacarqlarnn realladrlmasna hsr edilir. Qrafik redaktor v mtn redaktorlarnda iin hr birin 2 saat nzrd tutulmudur.

I sinif zr informatika fnn kurikulumunun tkmilldirilmi variant

I sinfin sonunda agird: sad informasiyalar, informasiyalarn tsvir formalar, informasiya mnblri haqqnda

tsvvr malik olduunu nmayi etdirir; oxar obyektlr srasndan yalar lamtlrin gr tandn nmayi etdirir; sad hadislr, hrktlr ardclln anladn nmayi etdirir; sad mntiqi mhakimlri anladn nmayi etdirir; kompyuter haqqnda sad biliklr malik olduunu nmayi etdirir; kompyuterd sad mliyyatlar icra edir; kompyuterd sad killr v fiqurlar kir; kompyuterd sad mtnlr yr; cmiyytd informasiya v informasiya vasitlrinin hmiyytini anladn nmayi

etdirir. 1. nformasiya v informasiya proseslri

1.1. Sad informasiyalar, informasiyalarn tsvir formalar, informasiya mnblri haqqnda tsvvr malik olduunu nmayi etdirir. 1.1.1. Verilmi sad informasiyalar rh edir. 1.1.2. Sad informasiyalar tsvir formalarna gr frqlndirir. 1.1.3. nformasiyadan istifad sullarn sad formada izah edir. 1.1.4. Mxtlif informasiya mnblrin aid nmunlr gstrir.

8

1.2. Oxar obyektlr srasndan yalar lamtlrin gr tandn nmayi etdirir. 1.2.1. Verilmi informasiya lamtlrin gr yalar frqlndirir. 1.2.2. Verilmi yann lamtlrini rh edir. 1.2.3. ki v daha ox ya arasnda mnasibtlri (oxar, frqli, az, ox, ar, yngl,

byk, kiik, uzun, qsa, qarda, arxada, yuxarda, aada, sada, solda, ortada v s.) myyn edir.

2. Formalladrma, modelldirm, alqoritmldirm v proqramladrma 2.1. Sad hadislr, hrktlr ardclln anladn nmayi etdirir.

2.1.1. Hadislr, hrktlr ardcllna aid nmunlr gstrir. 2.1.2. Sad hrkti, hadisni ardcllq baxmndan hisslr ayrr. 2.1.3. Sad hrktlr ardclln nmunlr sasnda izah edir.

2.2. Sad mntiqi mhakimlri anladn nmayi etdirir. 2.2.1. Doru v yalan mlahizlri frqlndirir. 2.2.2. Sad mhakimlrin inkarn qurur. 2.2.3. Tqdim olunanlar arasndan mmkn hrkt variantlarn gstrir.

3. Kompyuter, informasiya v kommunikasiya texnologiyalar v sistemlri 3.1. Kompyuter haqqnda sad biliklr malik olduunu nmayi etdirir.

3.1.1. Kompyuterin sas hisslrini ona tan olan oxar yalarla (televizor pultu, telefon v s.) mqayis edir.

3.1.2. Kompyuterl i prosesind tlb olunan mumi thlksizlik texnikas qaydalarn sadalayr.

3.1.3. Kompyuterin sas hisslrinin tyinatn sad formada izah edir. 3.2. Kompyuterd sad mliyyatlar icra edir.

3.2.1. Kompyuteri i salr, sad menyular seir, balayr. 3.2.2. Kompyuterin sad qurular il (klaviatura v sian) davranr, onlarn dymlrin-

dn istifad edir. 3.2.3. Kompyuterdki sad proqramlar (kalkulyator, bloknot, sad qrafik v mtn

redaktorlar, sad oyunlar) i salr v balayr. 3.2.4. Kalkulyator proqramnda sad hesab mliyyatlarn yerin yetirir. 3.2.5. Kompyuterd oyun tipli sad proqramlarla ilyir. 3.2.6. Kompyuterin sad qurular il i zaman texniki thlksizlik qaydalarna riayt

edir. 3.3. Kompyuterd sad killr v fiqurlar kir.

3.3.1. Altlr qutusundak sad altlrdn v rnglr qutusundak rnglrdn istifad bacarn nmayi etdirir.

3.3.2. kil v fiqurlarn elementlrini kir. 3.3.3. Sad killr v fiqurlar (dz v yri xtt, drdbucaql v s.) kir. 3.3.4. kdiyi killri yadda saxlayr. 3.3.5. kdiyi killri i masasnda mxtlif formalarda yerldirir.

3.4. Kompyuterd sad mtnlr yr. 3.4.1. Kompyuterd byk, kiik hrflri, rqmlri v duru iarlrini yr. 3.4.2. Kompyuterd sz v sz birlmlrini yr. 3.4.3. Kompyuterd sad mtnlri yr. 3.4.4. Redakt xarakterli sad taprqlar yerin yetirir.

4. Cmiyytin informasiyaladrlmas 4.1. Cmiyytd informasiya v informasiya vasitlrinin hmiyytini anladn

nmayi etdirir. 4.1.1. nformasiya vasitlrini sadalayr. 4.1.2. nformasiyann hmiyytini sad formada rh edir. 4.1.3. nformasiya vasitlrinin rolunu izah edir.

9

TDRS VAHDLR BLMLR MVZULAR

3. NFORMASYA

Mntiq

nformasiyadan istifad

1. YALARIN TSVR V MQAYSS

4. KOMPYUTER

Kompyuterin imkanlar

11. nformasiya ndir 12. nformasiyan nec tqdim etmk olar

13. nformasiyan haradan alrq 14. nformasiya nec trlr 15. nformasiyadan nec istifad etmk olar

Kompyuterl tanlq

1. yann rngi v formas 2. yann hisslri v hrkti 3. yann tsviri

4. yalarn mqayissi 5. Yuxar, aa, sa, sol

6. vvl-sonra 7. Hadislr ardcll 8. Hrktlr ardcll

9. ks lamtlr 10. Doru v yalan

16. Kompyuter ndir 17. Kompyuterin sas hisslri 18. Kompyuterl nec davranmal 19. Kompyuterd ilmy balayrq

20. Kompyuterd kil kirm 21. Fiqurlarn kilmsi 22. Kompyuterd yazram 23. Mtnd shvlrin dzldilmsi 24. Kompyuterd hesablayram

2. HADSLR V HRKTLR ARDICILLII

yann lamtlri

yalar arasnda mnasibtlr

Hrktlr ardcll

nformasiya

DRSLK KOMPLEKTNN MVZULAR ZR STRUKTURU

10

FNN ZR MZMUN STANDARTLARININ REALLAMA CDVL V LLK PLANLADIRMA NMUNS

Cdvld kurikulumda tlb olunan bacarqlar sasnda tvsiy ediln illik planladrma nmunsi verilmidir. plan hftd 1 saat olmaqla ild 31 hfty v ya 31 saata nzrd tu-tulmudur. Mllim mvzulara xsi mnasibtindn asl olaraq tvsiy ediln illik planla-drma nmunsin myyn dyiikliklr ed bilr.

TDRS VAHD, BLM V MVZULAR

Mzmun xtti 1 Mzmun xtti 2 Mzmun xtti 3 M.x.4

saat

lar

M.st. 1.1 M.st 1.2 M.st. 2.1

M.st. 2.2

M.st 3.1

Mz. st. 3.2 Mz. st. 3.3

Mz. st. 3.4

M.s. 4.1

1.1.

1 1.

1.2

1.1.

3 1.

1.4

1.2.

1 1.

2.2

1.2.

3 2.

1.1

2.1.

2 2.

1.3

2.2.

1 2.

2.2

2.2.

3 3.

1.1

3.1.

2 3.

1.3

3.2.

1 3.

2.2

3.2.

3 3.

2.4

3.2.

5 3.

2.6

3.3.

1 3.

3.2

3.3.

3 3.

3.4

3.3.

5 3.

4.1

3.4.

2 3.

4.3

3.4.

4 4.

1.1

4.1.

2 4.

1.3

1. Y

ALAR

IN T

SVR

V

M

QAYS

S

y

ann

l

amt

lri 1. yann rngi v formas

+ + 1

2. yann hisslri v hrkti

+ + 1

3. yann tsviri + + 1

y

alar

ar

asn

da

mn

asibt

lr

4. yalarn mqayissi + 1

5. Yuxar, aa, sa, sol + 1

KK SUMMATV QYMTLNDRM 1

2. H

ADS

LR

V

H

R

K

TL

R

AR

DIC

ILLI

I

Hrkt

lr

ard

cll

6. vvl-sonra + 1

7. Hadislr ardcll + + 1

8. Hrktlr ardcll + + + 1

Mn

tiq 9. ks lamtlr + + 1

10. Doru v yalan + + 1

KK SUMMATV QYMTLNDRM 1

I YARIML N BYK SUMMATV QYMTLNDRM 1

3. N

FOR

MA

SY

A

nfo

rmas

iya

11. nformasiya ndir + + 1

12. nformasiyan nec tqdim etmk olar

+ 1

nfo

rmas

iyad

an

istif

ad

13. nformasiyan haradan alrq

+ 1

14. nformasiya nec trlr

+ + + 1

15. nformasiyadan nec istifad etmk olar

+ 1

KK SUMMATV QYMTLNDRM 1

4. K

OM

PY

UTE

R Ko

mpy

uter

l

tanl

q

16. Kompyuter ndir + 1

17. Kompyuterin sas hisslri

+ + 1

18. Kompyuterl nec davranmal

+ 1

19. Kompyuterd ilmy balayrq

+ 1

KK SUMMATV QYMTLNDRM 1

Kom

pyut

erin

im

kanl

ar

20. Kompyuterd kil kirm

+ + + + + + + 1

21. Fiqurlarn kilmsi + + + + + + 122. Kompyuterd

yazram

+ + + + + 1

23. Mtnd shvlrin dzldilmsi

+ + + + + + + + 1

24. Kompyuterd hesablayram

+ + + + + 1

KK SUMMATV QYMTLNDRM 1II YARIML N BYK SUMMATV QYMTLNDRM 1

CM 31

11

DRSLR ZR TLM MQSDLR

Drs/Mvzu Tlim mqsdlri 1 yann rngi

v formas rngin v formasna gr yalar frqlndirmk; sad yalarn rngini v formasn myyn etmk; rngin v formasna gr oxar yalara nmun gstrmk; rngi, formas v digr sad lamtlrin gr sad yalar myyn etmk.

2 yann hisslri v hrkti

verilmi yann hisslrini v hrktlrini sylmk; hisslrin v hrktlrin gr yalar frqlndirmk; hisslrin v hrktlrin gr oxar yalara nmun gstrmk; hisslrin, hrktlrin v digr sad lamtlrin gr yan myyn

etmk. 3 yann tsviri

lamtlr gr yalar frqlndirmk; verilmi yann lamtlrini sadalamaq; verilmi lamtlr gr yan myyn etmk; verilmi yann tyinedici lamtlrini myyn etmk.

4 yalarn mqayissi

iki yan mxtlif lamtlr gr mqayis etmk; mxtlif yalarn oxar lamtlrini myyn etmk; miqdarna gr ya qruplarn mqayis etmk.

5 Yuxar, aa, sa, sol

irli, geri, yuxar, aa, sola, saa istiqamtlrini gstrmk; yuxarda, aada, solda, sada, qarda v arxada olan yalar myyn etmk; verilmi yann harada yerldiyini istiqamtlrl sylmk.

6 vvl sonra

yann sonrak vziyyti il vvlki vziyytini mqayis etmk; yann vziyytinin dyimsini ardcllqla sylmk.

7 Hadislr ardcll

hadislr ardcllna nmunlr gstrmk; killrd verilmi vziyytlri baverm ardcll il dzmk: hadisni hisslr ayrmaq; hadislrin baverm ardcllnda shvlri dzltmk.

8 Hrktlr ardcll

hrktlr ardcllna nmunlr gstrmk; sad hrktlr ardclln yerin yetirmk; sad hrkti hrktlr ardcll baxmndan hisslr ayrmaq; mqsd atmaq n tlb olunan hrktlr ardclln myyn etmk.

9 ks lamtlr

verilmi lamtin ksini sylmk; yann lamtlrini deyil szndn istifad edrk sylmk; sad fikirlrin inkarn qurmaq.

10 Doru v yalan

doru v yalan fikirlr nmunlr gstrmk; doru v yalan fikirlri frqlndirmk; deyil szndn istifad edrk doru fikri yalana v ksin evirmk; mmkn olan v mmkn olmayan hrktlri frqlndirmk; tqdim olunanlar arasndan mmkn hrkt variantlarn semk.

11 nformasiya ndir

sad informasiyalar rh etmk; informasiyann hmiyytini sad nmunlrl izah etmk; insann be duyu orqann sadalamaq; duyu orqanlar vasitsil qbul olunan informasiyalara nmunlr gstrmk.

12 nformasiyan nec tqdim etmk olar

sad informasiyalar tqdimetm formalarna gr frqlndirmk; informasiyan mxtlif formalarda tqdim etmk; informasiyann tqdimetm formalar arasnda n mnasibini myyn etmk.

13 nformasiyan haradan alrq

sad informasiya mnblrin aid nmunlr gstrmk; sad informasiyalarn mnbyini myyn etmk; eyni mnbdn alnan bir ne informasiyaya aid nmunlr gstrmk.

14 nformasiya nec trlr

informasiya vasitlrin aid sad nmunlr gstrmk; informasiyan trmk n vasitlrin rolunu izah etmk; sad informasiya vasitlrini sadalamaq.

12

15 nformasiyadan nec istifad etmk olar

sad informasiyalar rh etmk; informasiyadan nec istifad olunduunu nmunlrl izah etmk; informasiya proseslrin aid sad nmunlr gstrmk; verilmi informasiya sasnda doru hrkt variantn myyn etmk.

16 Kompyuter ndir

kompyuteri digr qurulardan frqlndirmk; kompyuterin hisslrini oxar yalarla mqayis etmk; kompyuterdn istifad mqsdlrini nmunlrl rh etmk.

17 Kompyuterin sas hisslri

kompyuterin sas hisslrini adi qurularla mqayis etmk; kompyuterin hisslrini sadalamaq; kompyuterin sas hisslrinin tyinatn izah etmk.

18 Kompyuterl nec davranmal

kompyuterl i prosesind mumi thlksizlik qaydalarna riayt etmk; kompyuter otanda davran qaydalarna riayt etmk; kompyuter qarsnda dzgn oturmaq.

19 Kompyuterd ilmy balayrq

kompyuterin uyun dymsini basb onu i salmaq; klaviatura v siandan istifad etmk; i masasnda simglri sedirmk; sian hrkt etdirmkl sad menyular amaq; kompyuteri sndrmk.

20 Kompyuterd kil kirm

Paint proqram pncrsi il tan olmaq; proqram pncrsind altlr qutusunun v rnglr qutusunun harada

yerldiyini gstrmk; altlr qutusundan karanda v ya fra altlrini semk; kil kmk n rngi semk; sad hndsi fiqurlar kmk; sad altlrdn v rnglrdn istifad etmkl sad killr kmk.

21 Fiqurlarn kilmsi

Paint proqramnda xtt, dzbucaql v oval altlrini semk; uyun altlrdn istifad edib sad hndsi fiqurlar (dz xtt, drdbucaql,

evr) kmk; kilmi kli kompyuterin yaddanda saxlamaq; kilmi sad kli i masasnda yerldirmk.

22 Kompyuterd yazram

klaviatura vasitsil hrf v rqmlri ymaq; klaviatura vasitsil ba hrflri ymaq; klaviaturada sz v sz birlmlrini ymaq; kursoru saa, sola, aa v yuxar hrkt etdirmk; mtnd duru iarlrini qoymaq.

23 Mtnd shvlrin dzldilmsi

kompyuterd sad mtnlr ymaq; kompyuterd dzgn yazlmam mtnd shvlri myyn etmk; Backspace v Delete klavilrinin tyinatn izah etmk; kursoru dzldilck hrfin yanna gtirmk; szd buraxlm shvlri dzltmk.

24 Kompyuterd hesablayram

kalkulyatordan n n istifad olunduunu izah etmk; Calculator proqramn balatmaq; rqm, sad ml, ylm son rqmi v ekran silm dymlrini frqlndir-

mk; Calculator proqramnda sad hesablamalar aparmaq.

13

FNLRARASI NTEQRASYA CDVL

A-d. Azrbaycan dili, Riy. Riyaziyyat, H-b. Hyat bilgisi, Tex. Texnologiya, T-i. Tsviri inc-snt, X-d. Xarici dil, F-t. Fiziki trbiy, Mus. Musiqi

DFERENSAL TLM MKANLARI

Diferensial tlim hmiyytli saylan mzmunu mxtlif yrnm v dnc trzin malik olan agirdlr yrtmk v mnimsmni tmin etmk n ttbiq olunan tlim sullardr. Diferensial tlimi proses kimi baa dmk lazmdr. Yni mllim agirdlr n maksimum smrli rait yaratmaqdan tr tlimin diferensiallamas zrind almaldr. Bildiyiniz kimi, tlim bir-biri il sx laqd olan 4 sas aspektdn ibartdir: 1) fnlrin mzmunu v gzlniln nticlr (standartlar); 2) agirdlrin ilkin bilik v bacarqlar, inkiaf

TDRS VAHD, BLM V MVZULAR FNNN ADI V ALT STANDARTLARIN NMRS

1.

Y

ALA

RIN

T

SVR V

M

QA

YS

S

y

ann

l

amt

lri

1. yann rngi v formas Riy. 3.1.1, 3.2.2, 5.2.2, H-b. 1.1.1, 1.3.2, Tex. 2.2.3, 2.2.4

2. yann hisslri v hrkti Riy. 3.1.1, 3.1.3, 5.2.1, 5.2.2, H-b. 1.1.1, 1.3.1, Tex. 1.3.1, 1.3.2, 4.1.1, 4.1.2, Mus. 2.1.3

3. yann tsviri Riy. 1.1.4, 2.3.1, 3.1.1, 3.2.1, 4.1.1, 5.1.1, 5.1.2, 5.2.2, H-b. 1.1.1, 1.1.2, 1.2.1, Tex. 2.1.1, 2.1.3, A-d. 2.1.1, 4.1.6, X-d. 1.1.3, 2.2.1, 2.2.2, Mus. 1.2.2, 1.2.3, 2.1.1, T-i. 1.1.3

y

alar

ara

-s

nda

mn

a-si

btl

r

4. yalarn mqayissi A-d. 4.1.4, Riy. 1.1.6, 1.3.1, 2.2.1, 3.1.3, 3.2.2, 4.1.2, 4.1.3, 4.1.4, 5.1.2, H-b. 1.1.1, 1.2.1, Tex. 2.1.2

5. Yuxar, aa, sa, sol H-b. 1.2.1, Riy. 3.1.2, 3.1.3

2. H

ADS

LR

V

H

R

K

TL

R

AR

DIC

ILLI

I Hrkt

lr

ard

cll

6. vvl sonra A-d. 1.2.1, 2.1.1, Riy. 3.1.3, 5.2.1, 5.2.2

7. Hadislr ardcll A-d. 1.2.1, 2.1.1, 2.2.7, Riy. 4.1.1, 5.2.1, H-b. 1.1.1, 1.1.2, T-i. 1.1.3, Tex. 1.2.3

8. Hrktlr ardcll A-d. 1.2.1, 2.2.7, Riy. 4.1.1, 5.2.1, H-b. 1.1.1, 1.1.2, T-i. 1.1.3, Tex. 1.2.3

Mn

tiq 9. ks lamtlr A-d. 2.1.3, Riy. 5.1.2, X-d. 1.1.3, 2.2.1, 2.2.2, Mus. 3.3.1

10. Doru v yalan

A-d. 2.1.3, Riy. 5.1.2, X-d. 1.1.3, 2.2.1, 2.2.2, Mus. 3.3.1, Tex. 1.3.2

3. N

FOR

MA

SY

A

nfo

rmas

iya 11. nformasiya ndir A-d. 1.1.1, 1.2.1, H-b. 1.1.2, 1.3.2, Riy. 3.1.1, 5.1.2, T-i. 1.1.2, 1.1.3, X-d. 2.2.2

12. nformasiyan nec tqdim etmk olar

A-d. 1.1.1, 1.2.1, 1.2.4, Riy. 1.1.8, 2.1.4, 2.3.3, 5.1.2, H-b. 1.1.2, 2.3.2, 4.2.2, 4.3.1, T-i. 1.1.2, 1.1.3, 4.1.1, X-d. 1.1.3, 2.2.1, 2.2.2, Mus. 3.1.2

nfo

rmas

iya-

dan

istif

ad 13. nformasiyan haradan alrq Riy. 5.1.2, H-b. 3.3.1, 4.1.3, 4.1.4, 4.2.2, A-d. 2.2.8, 3.1.7

14. nformasiya nec trlr Riy. 5.1.2, H-b. 3.3.1, 4.1.3, 4.1.4, 4.2.2, A-d. 2.2.8, 3.1.7 15. nformasiyadan nec

istifad etmk olar Riy. 5.1.2, A-d. 2.2.8, 3.1.7, H-b. 4.2.1, 4.2.2, 4.3.1, 4.3.2, 4.3.3, T-i. 1.1.2, 1.1.3, X-d. 1.1.3, 2.2.1

4. K

OM

PY

UTE

R

Kom

pyut

erl

ta

nl

q

16. Kompyuter ndir Tex. 4.1.1 17. Kompyuterin sas hisslri Tex. 4.1.1 18. Kompyuterl nec

davranmal H-b. 2.4.1, 4.2.1, Tex. 1.3.3, 3.1.1

19. Kompyuterd ilmy balayrq Riy. 1.3.3, 3.2.2, A-d. 3.1.7

Kom

pyut

erin

im

kanl

ar

20. Kompyuterd kil kirm Riy. 3.2.1, 3.2.2, 3.2.3, Tex. 1.1.1, T-i. 2.2.1, 2.2.2, 2.2.5 21. Fiqurlarn kilmsi Riy. 3.2.1, 3.2.2, 3.2.3, Tex. 1.1.1, T-i. 2.2.1, 2.2.2, 2.2.5 22. Kompyuterd yazram A-d. 4.1.4, 4.1.5, 3.1.7 23. Mtnd shvlrin

dzldilmsi A-d. 3.1.6. 3.1.7

24. Kompyuterd hesablayram Riy. 1.3.5, 1.3.6

14

v hazrlq sviyylri, onlarn xsusi ehtiyaclar; 3) tlim sullar, taprqlar, lav material-lar, yani vsaitlr v yrnmni mhkmlndirmk n ev taprqlar v almalar; 4) ttbiq olunan qiymtlndirmnin sul v nvlri. Tlimin diferensiallamas haqqnda d-nrkn tlim prosesinin btn aspektlrinin diferensiallamas nzr alnmaldr. Tlimin diferensiallamas zaman mllim bu sullardan istifad ed bilr: 1) yeni mvzunu tqdim edrkn hm ifahi suldan, hm d yani vasitlrdn istifad edir (eyni zamanda danr v gstrir); 2) kiik qrup halnda agirdlrl ayrca grr v onlara tkrar izahat verir (bu sulun ttbiqin sinfin gcl agirdlrini d clb etmk olar); 3) oxu n nzrd tutulan material bir mtn klind yox, bir ne mtn klind hazrlayr ki, mxtlif oxu qabiliyyti olan agirdlr oxu faliyytin clb oluna bilsinlr; 4) agirdlrin ehtiyaclarndan asl olaraq onlara manipulyativ altlr verir; 5) yrndiklrini v bacardqlarn nmayi etdirmk n mxtlif yollar tqdim edir: msln, sjetli-rollu oyunlar hazrlamaa imkan yaradr, ifahi cavabn vzin mktub yazma tklif edir, agirdlr n qrup v ya frdi qaydada ilmk n rait yaradr; 6) agirdlrin mxtlif yrnm slublarn nzr alaraq onlar n frdi raitin yaradlmasna alr: tk oturma sevn tk oturur, qrupda ilmyi xolayan qrupda ilyir v daim bu qrupun zv olur v s. Diferensial tlim texnologiyalar hm tipik, hm d xsusi thsil ehtiyac olan agirdlrin nai-liyytlrinin yksldilmsi n masir dvrn n proqressiv v smrli yanamalarndan hesab olunur. Diferensial tlimin alt komponenti olan inklziv tlimin sasn hr bir agird frdi yanama ideyas tkil edir. nklziya salamlq imkanlar mhdud olan uaqlarda zn inam yaratmaqla yana, onlara digr yadlar il eyni mktbd thsil almaq raitinin yaradlmasdr. Bu baxmdan tlimi diferensialladrarkn xsusi tlim ehtiyac olan agirdlrl i texnologiyasnn nzr alnmas mhm amildir. Tdqiqatlar gstrir ki, xsusi qayya ehtiyac olan agirdlrin bir oxu n eksplisit tlim metodlar olduqca hmiyytlidir. Eksplisit tlim mrhldn ibartdir:

drsin mvzularnn tqdim edilmsi; materialn birbaa yrdilmsi v drsin mzmununun modelldirilmsi; agirdlr tcrb toplamaq imkannn yaradlmas (istiqamtlndirilmi praktiki i).

Tqdim olunan vsaitd diferensial tlimin qrup zr tkili nzrd tutulmudur: 1. TNYO tlim nticlri yksk olan agirdlr. 2. TNZO tlim nticlri zif olan agirdlr. 3. SMO salamlq imkanlar mhdud olan agirdlr.

Drslrin tdrisi texnologiyalarn rh edrkn mxtlif mrhllrd hr qrupa daxil olan agirdlrl ilmk n mllim tlim materiallarnn uyunladrlmas istiqamtind tvsiylr verilmidir. Mvzular zr tvsiylrd diferensial tlim DT kimi iarlnmidir.

AGRD NALYYTLRNN QYMTLNDRLMS

Mllim trfindn qiymtlndirm meyarlar sasnda myyn tlim mrhlsinin vvlind v sonunda agirdin tdris materiallarnn mnimsnilmsi zr irlilyi sviyysi v digr nailiyytlri bard hesabatlar verilir. Mzmun standartlarnn mnimsnilmsi istiqamtind, sasn, aadak qiymtlndirm nvlrindn istifad olunur:

1. lkin sviyynin qiymtlndirilmsi (diaqnostik qiymtlndirm). Diaqnostik qiymtln-dirm agirdin bilik v bacarqlarnn ilkin sviyysinin myynldirilmsin v bunun sa-snda hr bir agirdin potensial imkanlarn nzr alan tlim strategiyalarnn seilmsin xid-mt edir. Diaqnostik qiymtlndirm sasn drs ilinin, bhs v ya blmlrin vvlind, agird baqa mumi thsil mssissindn gldikd, sinfi dyidikd v digr zruri hallarda onun bilik v bacarqlar haqqnda mlumat toplamaq, frdi yanaman tmin etmk v tlim strategiyasn

15

myynldirmk mqsdil mllim trfindn aparlr. Bu qiymtlndirmnin nticlri sinif v formativ qiymtlndirm jurnallarnda qeyd olunmur, mllimin qeyd dftrind z ksini tapr. Diaqnostik qiymtlndirmd aadak sul v vasitlrdn istifad etmk tvsiy olunur:

sullar Vasitlr Taprqverm almalar

Msahib (ifahi yoxlama) Mllimin qeydiyyat vrqi (agirdl, mvafiq hallarda qrup, yaxud sinifl aparlan sifahi yoxlama zaman mllimin y-rnmk (diaqnoz qoymaq) istdiyi mslnin yazld vrq)

Valideynlrl v digr fnn mllimlri il mkdalq

Shbt v mllimin soru vrqi (agirdin evd v ya mktbdki faliyyti il bal suallar yazlm vrq)

Vsaitd 1-ci sinif agirdlrinin ilkin sviyylrinin yoxlanmasnn mumi soru, msahib vasitsil aparlmas nzrd tutulur.

2. rlilyilrin monitorinqi (formativ qiymtlndirm). Yeni mktbdaxili qiymtlndir-mnin sas mahiyytini formativ qiymtlndirm tkil edir. Yeni v nnvi qiymtlndirm arasnda sas frq gndlik rqmli qiymtlrin yazlmamas v agirdin tlim faliyytinin daim izlnmsidir. Bu izlmlr agirdin tlim nticlrin nail olmasn v nticd summativ qiymtlndirmd nailiyyt qazanmasna kmk mqsdil aparlr. Formativ qiymtlndirm saysind agird gndlik tlim faliyyti rzind rqmli qiymt almaq n deyil, yax ntic gstrmk n alr. Formativ qiymtlndirm agirdin qbul edilmi standartlarn reallamasna ynlmi irlil-mlrini v gerilmlrini izlmk, bu zaman qarya xan problemlri aradan qaldrmaq v thsilalan istiqamtlndirmk mqsdil aparlr. Formativ qiymtlndirmd aadak sul v vasitlrdn istifad etmk tvsiy olunur:

sullar Vasitlr Mahid Mahid vrqlri ifahi sual-cavab ifahi nitq bacarqlar zr qeydiyyat vrqi Taprqverm almalar Valideynlrl v digr fnn mllimlri il mkdalq

Shbt, soru vrqi (agirdin evd v ya mktbdki faliyyti il bal suallar yazlm vrq)

Oxu Dinlm zr qeydiyyat vrqi Oxu zr qeydiyyat vrqi Yaz Yaz bacarqlarnn inkiaf zr qeydiyyat vrqi

Layih agirdlrin tqdimat v mllim trfindn myyn olunmu meyar cdvli Rubrik Nailiyyt sviyylri zr qiymtlndirm kalas ifahi v yazl tqdimat Meyar cdvli Test Test taprqlar znqiymtlndirm znqiymtlndirm vrqlri

Mllim n metodik vsaitd hr bir mvzunun sonunda qiymtlndirm meyarlar my-yn olunmudur. Bu meyarlar hr mvzuda nzrd tutulan tlim mqsdlrin n drcd nail olunduunu qiymtlndirmk mqsdil myyn edilir. Bu meyarlar kurikulum sndinin trkib hisssi olan qiymtlndirm standartlarna sasn hazrlanmdr. Mllim hr mvzu zr tvsiy olunan meyarlar zr aadak sul v formalardan istifad etmkl qiymtlndirm apara bilr.

16

Drclr zr qiymtlndirm. Masir sullara saslanan tlimd agird nailiyytlrini qiy-mtlndirrkn yax v pis cavablarn, sadc, cmi nzrd tutulmur. Bu zaman biliyi qiy-mtlndirmk n drclrdn istifad etmk mqsduyundur. Drclr dedikd agird-lrin faliyytini yksk, orta v aa balla qiymtlndirmy imkan vern dqiq ifad olun-mu qaydalar nzrd tutulur. Msln, yann tsviri mvzusunda qiymtlndirm meyar-larn aadak kimi myyn etmk olar: 1. yan tsvir edir. 2. lamtlrin gr mxtlif yalar frqlndirir. 3. Frqlndirici lamtlrin gr yan myyn edir.

Mahidy gr qiymtlndirm. btidai siniflrd mllimin formativ qiymtlndirmni z mahidsin sasn aparmas daha mqsduyundur. Mahidy gr btn sinif zr formativ qiymtlndirm aparmaq n bel cdvldn istifad etmk olar:

.

Burada 1, 2, 3 qiymtlri meyarlar zr uyun olaraq zif, orta v yax nticlri gstrir. mumi qiymti xarmaq n is intervaldan istifad etmk daha mqsduyundur: msln, 35 aras Zif, 67 aras Orta, 89 aras is Yax. Frdi znqiymtlndirm. agirdlr hr tdris vahidinin sonunda drslikd verilmi zmz yoxlayaq shifsindki taprqlar yerin yetirir. Bu, mllimin agirdlr dzgn istiqamt gstrmsi n bir vasitdir. Formativ qiymtlndirm mqsdil mllim myyn meyarlar sasnda mxtlif znqiymtlndirm formalarn da trtib ed bilr. Qrup diskussiyalar n znqiymtlndirm. agirdlr qruplar klind ilyrkn drsin sonunda mllim trfindn onlara z ilrini qiymtlndirmk n vaxt verilir.

Meyarlar Hmi Adtn Bzn He vaxt1. Diskussiyaya balamazdan vvl biz tapr

dqiqldiririk

2. Biz verilmi taprqdan yaynmrq 3. Mzakird ham itirak edir 4. Cavab vermzdn vvl hmshbtimizi

dinlyirik

5. Hanssa nticy glmzdn vvl myyn mlahizlr sylyirik

6. Diskussiyann sonunda yekdil ry glirik

Qrup v ctlrin faliyytinin qiymtlndirilmsi. agirdlri qiymtlndirmk n mllim meyarlar zr qrup qiymtlndirmsini hyata keir bilr. Qiymtlndirm ballarn ulduz-lardan, mxtlif iarlrdn, simvollardan (smayliklrdn) istifad etmkl gstrmk olar. Nticd is hr qrupun toplad ulduz, simvol (smayliklr) saylr.

agirdin soyad v ad Meyarlar Ntic Mllimin

qeydi 1 2 3 1. Mmmdli Azr + + + Yax 2. Aazad Orxan + + - Orta 3. Cfrli Oqtay + - - Zif

agirdin soyad v ad M. 1

M. 2

M. 3

Cmi Ntic Mllimin qeydi

1. Mmmdli Azr 2 3 3 8 Yax 2. Aazad Orxan 2 2 2 6 Orta

17

Qrupun -si

mkdalq Dinlm Nizam-intizam

x edn qrupun tqdi-matna ediln lav v

dzlilr

in dzgn yerin yetirilmsi v tamamlanmas

mumi ntic

I II III IV

agirdlri ctlr ayrdqdan sonra onlarn iini qiymtlndirmk n cdvl tqdim edilir (vaxt mhdudiyyti olduqda mllim bir ne ctly dinlyir, qalanlarn is i vrqlrini y-b sonra qiymtlndirir).

Ctlr zr ilyn agirdlrin ad

Meyarlar mkdalq Dinlm Nizam-

intizam Taprn dzgnly

Taprn tinliyi

in taml

mumi ntic

Anar v Lal Alpay v Nigar 3. Yekun (summativ) qiymtlndirm. Summativ qiymtlndirm kiik v byk summativ qiymtlndirmdn ibartdir. Kiik v byk summativ qiymtlndirm tlim prosesind myyn mrhllr (bhs v ya blmnin, yarmilin sonunda) yekun vurmaqla yana, mvafiq mzmun standartlarna uyun qiymtlndirm standartlar sasnda hazrlanm vasitlrl agirdin nailiyyt sviyysini lmk mqsdil aparlr. Summativ qiymtlndirmnin nticlri keirildiyi tarixd sinif jurnalnda qeyd olunur. Summativ qiymtlndirmd aadak sul v vasitlrdn istifad etmk tvsiy olunur:

sullar VasitlrYoxlama yaz ilri Yoxlama yaz ilri zr qeydiyyat vrqi

Layih agirdlrin tqdimat v mllim trfindn myyn edilmi meyar cdvli ifahi soru ifahi soru zr qeydiyyat vrqi Test Test taprqlar Taprqverm Taprq, alma v laboratoriya ilri

Yaradclq v l ilri Fnlr mvafiq olaraq rsmlr, hazrlanan mmulatlar v digr l ilri

Metodik vsaitd orta mktblrd qiymtlndirm qaydalarna sasn hr tdris vahidinin sonunda kiik, hr yarmilin sonunda is byk summativ qiymtlndirm vasitlrinin nmun-lri verilmidir. Tqdim olunan nmunlr tdris vahidlri v yarmillr rzind realladrlmas nzrd tutulan bacarqlarn qiymtlndirilmsi n nzrd tutulur. Mllim bu nmunlr sasnda z variantlarn da hazrlaya bilr. agirdlrin summativ qiymtlndirmy hazrlq mqsdi il drslikd hr tdris vahidinin sonunda zmz yoxlayaq ad il taprqlar verilmidir. Bu taprqlar summativ qiymtlndirmdn vvlki drsd yerin yetiril bilr.

Toplum halnda qiymtlndirm (portfolio) Toplum halnda qiymtlndirm agirdlrin bilik v bacarqlarn n obyektiv kild qiymtlndirmy imkan verir. Lakin bu sul digr qiymtlndirm formalarna nisbtn mrkkb olduu n daha ox sy tlb edir. Bunun n hr agird bir qovluq ayrlr. Qiymtlndirilck ilr mllim v ya agirdin z trfindn bu qovluun iin ylr. Bu materiallar drsin mvzular zr alma v taprqlardan, mxtlif testlrdn, layihlrdn, tdqiqat ilrindn, ev taprqlarndan, znqiymtlndirm formalarndan, drsdnknar praktik taprqlardan v s.-dn ibart ola bilr.

18

GNDLK PLANLADIRMAYA DAR NMUNLR

Drs 2 / Mvzu: yann hisslri v hrkti

MOTVASYA Mllim mvzuya balamaq n agirdlrin diqqtini drslikd verilmi kl ynldib altndak suallar ver bilr. DT. Alternativ variant (tlim nticlri zif v salamlq imkanlar mhdud olan agirdlr n istifad edil bilr). yanilik n mllim z hr hans bir yan (qlm, oyuncaq v s.) gstrib sinf mracit ed bilr: limdki qlm hans hisslrdn ibartdir? agirdlr hisslri nmayi etdirmk mqsdi il qlmin sklmsi daha mqsduyun olard. Sonra mllim sinf sual verir: Eyni yalarn mxtlif hisslri v hrktlri ola bilrmi? Mxtlif yalarn eyni hisslri v hrktlri ola bilrmi? agirdlrin fikirlri dinlnilir. Lvhd tdqiqat sual yazlr v mllim trfindn sslndirilrk izah olunur. agirdlrin frziyylri qeyd olunur. Tdqiqat sual: Hisslrin v hrktlrin gr yalar nec myyn etmk olar?

TDQQATIN APARILMASI Tdqiqat iind drsliyin Faliyyt blokunda olan taprq yerin yetirilir. Mllim sinfi drd qrupa ayrr. agirdlri qruplara ayrmaq n mllim vvlcdn 4 mxtlif klin hr birini 4-5 hissy (qrupda olacaq uaqlarn say qdr) blb uaqlara paylayr. Eyni klin hisslri lind olan agirdlri bir qrupa birldirir. Qruplar kildki tsvir gr adlandrla bilr. Msln, Tlklr, Dovanlar v s. Hr qrupa 1 vrq v tanqramn hisslri verilir. Mllim agirdlr taprq verir.

1-ci qrupa: Verilmi hisslrdn piik klini yn v onun hrktlrini sylyin. 2-ci qrupa: Verilmi hisslrdn toyuq klini yn v onun hrktlrini sylyin. 3-c qrupa: Verilmi hisslrdn dovan klini yn v onun hrktlrini sylyin. 4-c qrupa: Verilmi hisslrdn qu klini yn v onun hrktlrini sylyin.

DRSN MQSD yann hisslrini v hrktini rh etmk; hisslrin v hrktlrin gr yalar frqlndirmk; hisslrin v hrktlrin gr yan myyn etmk.

sas ANLAYILAR yann xasssi, yann hisslri, yann hrkti, yann lamti

DRSN TP nduktiv

stifad olunan FORMALARI Btn sinifl i, qrupla i, frdi i

stifad olunan SULLAR Msahib, tanqram, auksion, oyun, beyin hmlsi, tapmacalar

Fnlraras NTEQRASYA

Riy. 3.1.1, 3.1.3, 5.2.1, 5.2.2, H-b. 1.1.1, 1.3.1, Tex. 1.3.1, 1.3.2, 4.1.1, 4.1.2, Mus. 2.1.3

TCHZAT Qruplara blmk n ksilmi killr (4 dd), tanqramn ksilmi hisslri (4 dst), xanal vrqlr, yapqan, proyektor, kompyuter, elektron tdris vsaiti, smayliklr

19

DT. Bu tapr tlim nticlri yksk olan agirdlr drsliy lav olunan elektron tdris vsaitindn istifad etmkl d apara bilr.

Mllim tlim nticlri zif v salamlq imkanlar mhdud olan agirdlr ksilmi rngli kvadratlar paylayr. agirdlr onlardan istdiyi fiquru dzldirlr. MLUMAT MBADLS V MZAKRS Hr qrupun bir nmayndsi iini tqdim edir. Mllim suallarla mracit ed bilr: Heyvann hisslri hans fiqurlardan ylb? Romb dovann hans hisssidir? Kvadrat

heyvanlarn hans hisslrini gstrir? Bu heyvanlar hans hrktlri edirlr? MUMLDRM V NTC Mllim agirdlrin cavablarn mumildirir, drslikdn v drslik komplektin lav olunan tqdimatdan istifad edrk onlarla birlikd ntic xarr: Adtn, yalarn mxtlif hisslri v onlara xas olan hrktlri (mllri) olur. Hisslrini

sylmkl hmi yan tanmaq olmur. Ona gr ki, eyni hissli yalar da var. Msln, stol v ktil, velosiped v motosiklet v s. Amma yann hisslri il yana, onun hrkt v mllrini sylmkl d yan tanmaq olur. Msln, xoruzun btn qular kimi qanad, dimdiyi, quyruu v tk var. Amma xoruzun banlama onu digr qulardan sedirir. D-vquunun mli il bal iki xasssi onu btn qulardan frqlndirir: Afrikada yaayr v qu olsa da, ua bilmir. Demli, eyni hissli yalarn hrkt v mllrini sylmkl onlar bir-birindn frqlndirmk olur.

Mllim agirdlr drsin vvlind irli srlm frziyylri xatrladr v onlar agirdlrin fal itirak il qazanlm biliklrl mqayis edir. YARADICI TTBQETM Drslik komplektin lav olunan tqdimatdak taprqlar mllimin rhi il yerin yetirilir. Mnimsniln bacarqlar mhkmlndirmk mqsdi il drslikd verilmi, yaxud aadak oyunlar keirmk olar.

Oyun 1. Mllim lvhd bir fiqur, msln, dair kir v lvhni drd yer blr. Nvb il hr qrupun bir zv xb lvhnin zn aid olan hisssind bu fiqura lavlr etmkl yeni rsm kir. n ox ya kn qrup qalib hesab olunur. Msln, top, gn, alma, saat, gminin pncrlri. Oyun 2. Auksion. Mllim yann adn kir. Hr qrup yann bir hrktini deyir. Hr hrktdn sonra mllim sayr: 1, 2, 3, 4, 5. gr nvbti hrktin ad kilmirs, demli, son hrkti deyn qrup qalib glir. Ms-ln, avtomobil gedir, dayanr, snr, insanlar dayr, benzinl doldurulur...

20

Drslikdki almalar yerin yetirilir. Vaxt qalsa, mllim mxtlif tapmacalar da ver bilr. DT. TNYO drslikd 3-c taprqlar yerin yetirir. TNZO drslikd 1 v 2-ci taprqlar yerin yetirir. SMO eksplisit tlim metodlarndan istifad edilrk 1-ci tapr yerin yetirir v tapma-calar tapr.

QYMTLNDRM Refleksiya Mllim sual ver bilr: Drs xounuza gldimi? agirdlr drs z mnasibtini bildirmk n onlara verilmi kartokalarn birini qaldrmal-drlar: Mllim drsd realladraca standartlar sasnda kurikulum sndindki qiymtlndirm standartlarna uyun olaraq meyarlar cdvli hazrlayr. Drsin btn mrhllrind bu meyarlara uyun olaraq agirdlrin faliyytini izlyir v qeydlrini cdvld yazr. Meyarlar:

1. yann hisslrini v hrktlrini rh edir. 2. Hisslrin v hrktlrin gr yalar frqlndirir. 3. Hisslrin v hrktlrin gr oxar yalara nmunlr gstrir. 4. Hisslrin v hrktlrin gr yan myyn edir.

agirdin soyad v ad Meyarlar

1 2 3 4 1. 2. 3. ...

Kimdn qorxub sianlar Axtarrlar deiyi? Bunu bilmy n var! Onlar grb ...........! (piiyi)

Alt haa, st haa, ki zk, iki qla. (qay)

Ksdim yumru ..., xd irin, qrmz. rpdm, tkld tumu. Qonaq edirm indi, Yoldam, dostumu. (qarpz)

21

Drs 9 / Mvzu: ks lamtlr

MOTVASYA Mllim mvzuya balamaq n agirdlrin diqqtini drslikd verilmi kl ynldib altndak suallar ver bilr. DT. Alternativ variant (tlim nticlri zif v salamlq imkanlar mhdud olan agirdlr n istifad edil bilr). Mllim hr hans bir yann adn v onun lamtini sylyir. agirdlr is onun ks lamti olan yan sylyirlr. Msln: Tyyar bykdr pozan kiikdir; lampa yuxardadr xala aadadr; ay istidir

dondurma soyuqdur. Sonra is mllim lamtlri v onlarn ksini sadalayr: dz yri, yax pis, yava tez, ox az, qaranlq iqlq. Mllim agirdlr sual verir: Hr szn ksmnal sz varm? agirdlrin cavablar sslndirilir. Mllim bir ne sz deyir v agirdlr onlarn ksini demlidir. El szlr semk lazmdr ki, ksi olmasn. Msln, Qrmz ..., yumru ... Bs bu szlrin ksini nec sylmk olar? agirdlrin fikirlri dinlnilir. Lvhd tdqiqat sual yazlr v mllim trfindn sslndirilrk izah olunur. agirdlrin frziyylri qeyd olunur. Tdqiqat sual: yann ks lamtlrini deyil sz il nec sylmk olar?

TDQQATIN APARILMASI Sinif kiik qruplara blnr. Hr qrupa iki taprq verilir:

a) Verilmi yalarn lamtlrini mqayis edin. Nmuny sasn, deyil szndn istifad edib lamtlri sylyin.

b) vrqlrind rtlr uyun kil kin (lamtlr szlr, yaxud iarlrl veril bilr).

I qrup a) b) Nmun: Portaal qrmz deyil.

Papaq yumru deyil.

DRSN MQSD verilmi lamtin ksini sylmk; yann lamtlrini deyil szndn istifad edrk sylmk; sad fikirlrin inkarn qurmaq.

sas ANLAYILAR lamt, ks lamt, deyil sz

DRSN TP nduktiv

stifad olunan FORMALARI Btn sinifl i, qrupla i, frdi i

stifad olunan SULLAR Msahib, ziqzaq, didaktik oyun, beyin hmlsi, zncirlr

Fnlraras NTEQRASYA A-d. 2.1.3, Riy. 5.1.2, X-d. 1.1.3, 2.2.1, 2.2.2, Mus. 3.3.1

TCHZAT vvlcdn hazrlanm rngli killr, i vrqlri

Yumru deyil, qrmz deyil

22

II qrup a) b) Nmun: Yarpaq dzbucaql deyil.

Televizor yal deyil.

III qrup a) b) Nmun: Stul qaan deyil.

At mebel deyil.

IV qrup a) b) Nmun: Aac qaan deyil.

Dovan yal deyil. DT. Alternativ variant (tlim nticlri zif v salamlq imkanlar mhdud olan agirdlr n istifad edil bilr). Drslikd Faliyyt blokunda verilmi taprq yerin yetirilir. MLUMAT MBADLS V MZAKRS agirdlr ilrini tqdim edirlr. Mllim hr qrupa mxtlif suallar verir: I qrupa: yalar nec mqayis etdiniz? Bu yalarn hans lamtlri var? (msln, portaal

geyim deyil, papaq yemli deyil, ...) lamtlr uyun hans kli kdiniz? Burada limon kmk olardm? Bs pomidor?

II qrupa: yalar nec mqayis etdiniz? (msln, yarpaq texnika deyil, televizor bitki deyil, ...)

Burada qartal kmk olardm? Bs dovan? III qrupa: yalar nec mqayis etdiniz? (msln, stul heyvan deyil, at taxtadan deyil, ...) Burada

qrmz alma kmk olardm? Bs gn? IV qrupa: yalar nec mqayis etdiniz? (msln, aac heyvan deyil, dovan bitki deyil, ...)

Burada gn kmk olardm? Bs yumurta? MUMLDRM V NTC Mllim sinf mracit edir: Biz hmi yann ks lamtlrini syly bilirikmi? Deyil szndn istifad etmkl yann lamtlrini nec gstrmk olar?

Mllim agirdlrin cavablarn mumildirir v drslik komplektin lav olunan tqdimatdan istifad edrk onlarla birlikd ntic xarr: Bildiyiniz kimi, hr yan tsvir etmk n onun lamtlrini sylmk lazmdr. Bzi hallarda yann lamtlrini sylmk n deyil szndn istifad etmk olar. Deyil szn deyrkn, biz yada olmayan lamtlri sylyirik. Fikrin inkarn qurmaq n deyil szndn istifad etmk olar. Msln, Gn sardr Gn sar deyil. Mllim agirdlr drsin vvlind irli srlm frziyylri xatrladr v onlar agirdlrin fal itirak il qazanlm biliklrl mqayis edir.

Qaan deyil, yal deyil

bucaq deyil, sar deyil

Oval deyil, qrmz deyil

23

YARADICI TTBQETM Drslik komplektin lav olunan tqdimatdak taprqlar mllimin rhi il yerin yetirilir. Mnimsniln bacarqlar mhkmlndirmk mqsdi il drslikd verilmi, yaxud aadak oyunlar oynanla bilr.

Oyun 1. Mllim hr hans bir yann adn v onun lamtini sylyib topu bir agird atr. agird ks lamti olan yan v onun lamtini sylyib topu mllim qaytarr. Bu zaman deyil szndn istifad etmk olar. almaq lazmdr ki, bu oyunda kifayt qdr ox agird itirak etsin. Msln: Fil bykdr qarqa kiikdir. Gn sardr pomidor sar deyil. Armud meyvdir klm meyv deyil. Bu oyunda agirdlr deyil szndn istifad etmkl yalnz doru fikirlr sylyirlr. Oyun 2. Mllim bir fikir sylyir v topu agirdlrdn birin atr. agird deyil szndn istifad edib bu fikrin inkarn qurur. Fikir yalan da ola bilr. Msln: Yemk dadldr yemk dadl deyil. Alma irindir alma irin deyil. Divar gydr divar gy deyil. Gn yumrudur Gn yumru deyil.

DT. TNZO v SMO n mllim mxtlif killr gstrir. Onlarn iindn agirdlr artq olan tapmal v sbbini demlidirlr.

Burada artq olan ikinci fiqurdur, nki qrmz deyil;

Burada artq olan birinci fiqurdur, nki uan deyil;

Burada artq olan nc fiqurdur, nki sar v gyd deyil. DT. TNYO drslikd 3 v 4-c taprqlar yerin yetir bilr. TNZO drslikd 1 v 2-ci taprqlar yerin yetir bilr. SMO eksplisit tlim metodlarndan istifad etmkl 1-ci taprqlar yerin yetir bilr.

QYMTLNDRM Mllim drsd realladraca standartlar sasnda kurikulum sndindki qiymtlndirm standartlarna uyun olaraq meyarlar cdvli hazrlayr. Drsin btn mrhllrind bu meyarlara uyun olaraq agirdlrin faliyytini izlyir v qeydlrini cdvld yazr. Meyarlar:

1. Verilmi lamtin ksini sylyir. 2. yann lamtlrini deyil szndn istifad edrk sylyir. 3. Sad fikirlrin inkarn qurur.

agirdin soyad v ad Meyarlar 1 2 3

1. 2. 3. ...

24

Drs 12 / Mvzu: nformasiyan nec tqdim etmk olar

MOTVASYA Mllim mvzuya balamaq n agirdlrin diqqtini drslikd verilmi kl ynldib altndak suallar ver bilr. DT. Alternativ variant (tlim nticlri zif v salamlq imkanlar mhdud olan agirdlr n istifad edil bilr). Mllim lvhd 5 ddini yazr. O, agirdlr mracit edir: Yoldana drsd 5 aldn nec bildirmk olar? Konfet qabnda konfetlrin saynn be

olduunu nec yoxlamaq olar? Be ddini mxtlif sullarla nec tqdim etmk olar? (szl, l barmaqlar il, karandalarn kmyi il, yazmaqla).

agirdlrin fikirlri dinlnilir. Lvhd tdqiqat sual yazlr v mllim trfindn sslndirilrk izah olunur. agirdlrin frziyylri qeyd olunur. Tdqiqat sual: Eyni bir informasiyan mxtlif sullarla nec gstrmk olar? TDQQATIN APARILMASI Sinif myyn sulla kiik qruplara blnr. Hr qrupa i vrqlri paylanr v eyni rtlri olan iki taprq verilir. 1. kild olan yann adn sylmdn szlrl tsvir edin.

I qrup: II qrup:

III qrup: IV qrup:

DRSN MQSD

sad informasiyalar tqdimetm formalarna gr frqlndirmk; informasiyan mxtlif formalarda tqdim etmk; informasiyann tqdimetm formalar arasnda n mnasibini myyn

etmk.

sas ANLAYILAR Tsvir formalar, yaz, kil, danq, dd

DRSN TP nduktiv

stifad olunan FORMALARI Btn sinifl i, qrupla i, frdi i

stifad olunan SULLAR Msahib, didaktik oyun, beyin hmlsi, modelldirm

Fnlraras NTEQRASYA

A-d. 1.1.1, 1.2.1, 1.2.4, Riy. 1.1.8, 2.1.4, 2.3.3, 5.1.2, H-b. 1.1.2, 2.3.2, 4.2.2, 4.3.1, T-i. 1.1.2, 1.1.3, 4.1.1, X-d. 1.1.3, 2.2.1, 2.2.2, Mus. 3.1.2

TCHZAT Qrup ii n killr, i vrqlri, tqdimat

25

2. kil sasnda msl qurub sylyin.

I qrup: II qrup:

III qrup: IV qrup: DT. Tlim nticlri zif v salamlq imkanlar mhdud olan agirdlr 2-ci tapr yerin yetirmy bilrlr. MLUMAT MBADLS V MZAKRS Qrup nmayndlri 1-ci tapr tqdim edrkn mllim onlardan kild tsvir olunan yann adn sylmmyi xahi edir. Tsvir saslanaraq digr agirdlr bu yann adn sylmlidirlr. Bununla da digr agirdlr bu qrupun iini qiymtlndirmi olurlar. Taprqlarla bal mllim suallar ver bilr: Uaqlar, yoldalarnz birinci taprqda hans yan tsvir etdi? Bunu nec myyn

etdiniz? Bu ya haqqnda informasiya hans formada verilmidir? (kil formasnda) Siz bu informasiyan uaqlara hans formada atdrdnz? (szl) Uaqlar, bu informasiyan siz atdrmaq n hans forma daha rahatdr?

kinci taprqda informasiya nec verilib? (kill) Siz hans mslni fikirldiniz? Bu mslni riyaziyyat drslrind nec yazmaq olar? Onun cavab n olacaq? kill verilmi bu informasiyan hans formada gstrdiniz? (ddl, szl) Uaqlar, bu informasiyan siz atdrmaq n hans forma daha rahatdr?

MUMLDRM V NTC Mllim sinf mracit ed bilr: El olurmu ki, eyni bir informasiyan frqli formalarda alasnz? Eyni bir informasiyan

hans formalarda gstrmk olar? Mllim agirdlrin cavablarn mumildirir v drslik komplektin lav olunan tqdimatdan istifad edrk onlarla birlikd ntic xarr: Eyni informasiyan mxtlif yollarla tsvir etmk olar. nsanlar informasiyan daha ox

danqla (szlrl) trrlr. Danqdan baqa, mlumat killrl, ddlrl, yaz il, htta musiqi il d trmk mmkndr. Msln, piiyi szl, klini kmkl, onun xard ssi xarmaqla da tsvir etmk olar.

Mllim agirdlr drsin vvlind irli srlm frziyylri xatrladr v onlar agirdlrin fal itirak il qazanlm biliklrl mqayis edir.

26

YARADICI TTBQETM Drslik komplektin lav olunan tqdimatdak taprqlar mllimin rhi il yerin yetirilir. Mnimsniln bacarqlar mhkmlndirmk mqsdi il oyun oynanla bilr.

Oyun. Pncr. Ctlklrl aparlr. Mllim oyunun qaydasn izah edir: Tsvvr edk ki, parta yoldanzla sizin aranzda he bir ss keirmyn ox qaln li

pncr vardr. Siz hr hans yann adn kmdn onu yoldanza tsvir etmlisiniz. Yoldanz sizin fikrinizd tutduunuz yann adn sylmlidir. yan tsvir etmk n mxtlif hrktlrdn, jestlrdn istifad etmk olar. zah etmkd tinlik olarsa, onun klini d k bilrsiniz. Mllim agirdlri bir daha xbrdar edir ki, yann adn sylmk olmaz. Oyuna balamazdan qabaq hr ks fikrind tutduu yan myyn etmlidir.

DT. TNYO Faliyyt blokunda verilmi tapr yerin yetir bilr. TNZO drslikd 2 v 3-c taprqlar yerin yetir bilr. SMO eksplisit tlim metodlarndan istifad etmkl 1-ci tapr yerin yetir bilr.

QYMTLNDRM Qrup iin nticlri mllim v agirdlr trfindn myyn olunmu meyarlar zr qiymt-lndirilir.

Mllim drsd realladraca standartlar sasnda kurikulum sndindki qiymtlndirm standartlarna uyun olaraq meyarlar cdvli hazrlayr. Drsin btn mrhllrind bu meyarlara uyun olaraq agirdlrin faliyytini izlyir v qeydlrini cdvld yazr. Meyarlar:

1. Sad informasiyalar tqdimetm formalarna gr frqlndirir. 2. nformasiyan mxtlif formalarda tqdim edir. 3. nformasiyann tqdimetm formalar arasnda n mnasibini myyn edir.

mkdalq Dinlm Nizam-intizam

in dzgn yerin yetirilmsi v tamamlanmas

mumi ntic

I II III IV

agirdin soyad v ad Meyarlar

1 2 3 1. 2. 3. ...

27

Drs 16 / Mvzu: Kompyuter ndir

MOTVASYA Mllim drslikdki killrdn istifad edib uaqlara suallar verir: Bu yalarn ad ndir? Onlar insan n n istifad edir? nsan trfindn hazrlanm daha

hans man v qurular tanyrsnz? agirdlrin cavablar dinlnilir. Mllim kompyuterin klini gstrir: Bu qurunu kim tanyr? Kimin evind bu quru var? Onun ad ndir? Ondan siz nec

istifad edirsiniz? agirdlrin fikirlri dinlnilir. Lvhd tdqiqat sual yazlr v mllim trfindn sslndirilrk izah olunur. agirdlrin frziyylri qeyd olunur. Tdqiqat sual: Kompyuterin hisslri hans yalara oxayr?

TDQQATIN APARILMASI Hr agird drsliyin Faliyyt blokundak tapr yerin yetirir. Bu yalar kompyuterin hans hisslrin oxayr? Oxlarla birldirin.

MLUMAT MBADLS V MZAKRS Mllim bir ne il tan olur. Suallar verir: Klavilr v dymlr n ndr? Siz rqmlr grnn ekranlar daha harada grms-

nz? (avtomobillrd, kalkulyatorda, paltaryuyan manda, mikrodalal sobada, video-maqnitofonda v s.) Kompyuterlr haralarda istifad olunur?

MUMLDRM V NTC Mllim sual tkrarlayr: Kompyuterin hisslri hans yalara oxayr?

DRSN MQSD kompyuter qurusunu digr qurulardan frqlndirmk; kompyuterin hisslrini oxar yalarla mqayis etmk; kompyuterdn istifad mqsdlrini nmunlrl rh etmk.

sas ANLAYILAR Man, texniki quru, kompyuter

DRSN TP Deduktiv

stifad olunan FORMALARI Btn sinifl i, qrupla i, frdi i

stifad olunan SULLAR Msahib, didaktik oyun, beyin hmlsi

Fnlraras NTEQRASYA Tex. 4.1.1

TCHZAT killr, i vrqlri

28

Mllim agirdlrin cavablarn mumildirir, onlarla birlikd ntic xarr. Mllim agirdlr drsin vvlind irli srlm frziyylri xatrladr v onlar agirdlrin fal itira-k il qazanlm biliklrl mqayis edir. YARADICI TTBQETM DT. TNYO drslikd 2 v 3-c taprqlar yerin yetir bilr. TNZO drslikd 1 v 2-ci taprqlar yerin yetir bilr. SMO eksplisit tlim metodlarndan istifad etmkl 1 v 2-ci tapr yerin yetir bilr. Vaxt qalarsa, mllim kompyuterin ttbiq sahlrin aid hazrlad tqdimat uaqlara gstr bilr. Tqdimatn vzin plakatda olan killri d nmayi etdirmk olar.

QYMTLNDRM Mllim drsd realladraca standartlar sasnda kurikulum sndindki qiymtlndirm standartlarna uyun olaraq meyarlar cdvli hazrlayr. Drsin btn mrhllrind bu meyarlara uyun olaraq agirdlrin faliyytini izlyir v qeydlrini cdvld yazr. Meyarlar: 1. Kompyuter qurusunu digr qurulardan frqlndirir. 2. Kompyuterin hisslrini oxar yalarla mqayis edir. 3. Kompyuterin istifad sahlrini nmunlrl sadalayr.

agirdin soyad v ad Meyarlar

1 2 3 1. 2. 3. ...

29

MVZULAR ZR TLM MATERALLARI L TEXNOLOGYASININ RH

ALT STANDARTLAR ZR REALLADIRILACAQ BACARIQLAR

3.2.5. Kompyuterd oyun tipli sad proqramlarla ilyir.

1.2.1. Verilmi informasiya lamtlrin gr yalar frqlndirir.

1.2.2. Verilmi yann lamtlrini rh edir. 1.2.3. ki v daha ox ya arasnda mnasibtlri (oxar, frqli,

az, ox, ar, yngl, byk, kiik, uzun, qsa, qarda, arxada, yuxarda, aada, sada, solda, ortada v s.) myyn edir.

TDRS VAHD 1YALARIN TSVR V MQAYSS

TDRS VAHD ZR MUM SAATLARIN MQDARI: 5 saat KK SUMMATV QYMTLNDRM: 1 saat

30

Drs 1 / Mvzu: yann rngi v formas Tlim mqsdlrinin realladrlmasna dair tvsiylr v mllim n lav mlumat. nformati-kadan ilk drs olduuna gr mllim vvlc agirdlr fnn haqqnda mumi mlumatlar ver bilr. yann formas, rngi, hisslri, hrkti v digr xasslrin informatika fnnind onun lamtlri kontekstind baxlr. Yni tsviri incsnt drslrind yann rngin onun myyn xsusiyytlrinin ifad vasitsi kimi baxlrsa, informatika drsind yalarn frqlndirici lamti kimi baxlr. Riyaziy-yatda yalarn formas z yrnm obyektidirs (sahsi, perimetri, daxili bucaqlarnn say v s.), in-formatika drslrind formaya yaya mxsus olan lamt kimi baxlr. Ona gr d yuxar sinif informatika drslrind obyektin informasiya modelini qurarkn onu xarakteriz edn lamtlrdn istifad olunur. Tlim mqsdlrini realladrarkn anlaylarn izahnn digr fnlrd olduu kimi deyil, informatika fnninin xsusiyytlri baxmndan verilmsinin mhm hmiyyti vardr. Birinci sinifd varlq, obyekt, canszlar sadlik namin, rti olaraq ya adlandrlacaqdr. agirdlrin ya sviyylrin gr 1-ci sinif informatika drslrind mvzularn daha maraql tdrisini tmin etmk n didaktik oyunlardan geni istifad olunmas faydaldr. Noutbuk v proyektorla ilmk imkan olan mllimlr drslik komplektin lav ediln tqdimat-lardan hm mvzunun izah, hm d taprqlarn hlli zaman istifad ed bilrlr.

agirdlrin rnglr haqqnda biliklrini v sad yalar nec tandqlarn yoxlamaq n mllim kil zr i tkil ed bilr. agirdlri aktivldirmk n kildki yalar haq-qnda mxtlif suallar veril bilr. Msahib zaman mllim yeni sinfin sviyysi bard ilkin tsvvrlr yaratmaqla z faliyytind myyn dyiikliklr ed bilr. Daha hans ... ?, Ny gr ... ? tipli suallarla mllim agirdlri yoxlaya bilr. Adtn, bu cr suallar dialoqun davamna kmk edir. DT. Tlim nticlri zif v salamlq imkanlar mhdud olan agirdlr n alternativ variantlar-dan istifad oluna bilr: msln, metodik vsait lav olunmu tqdimatdan istifad etmk olar. yanilik n mllim z stolunun da zrin mxtlif yalar dzb agirdlrdn onlarn frqli chtlri bard fikirlrini yrn bilr. Burada mqsd agirdlrin ilkin biliklrini myyn etmkdir. Rnglri sem qabiliyytlri mhdud olan (daltonizm) agirdlr rnglrl bal sual v taprqlarn verilmsi mqsduyun deyil. Bu cr agirdlr yalarn rng lamtlrin gr deyil, digr lamtlrin gr frqlndirilmsi il bal taprqlar veril bilr.

Faliyyt blokunda veriln taprq agirdin vvlki biliklri sasnda yerin yetirmsi n nzrd tutulub. Bu taprqda rnglrin adlarn bilmk tlb olunmur. sas mqsd mqayisetm v laqlndirm kimi idraki bacarqlarn inkiafna ynln faliyyt vasitsil agirdlrin rng yaddalarn inkiaf etdirmkdir.

rivd verilmi rngli fiqurlar sasnda agirdlr sas rnglrin v formalarn adlar sylnil bilr. Adtn, 1-ci sinf gln agirdlr artq sas rng v fiqurlar tanyr.

31

yalarn rnginin v formasnn tannmas, onlarn frqlndirilmsi n oxlu didaktik oyunlar mvcuddur. Mllim drs zaman hm bu oyunlardan, hm d nternetd bu mvzuda olan eyniadl kompyuter oyunlarndan istifad ed bilr. agirdlrin biliklrini drinldirmk n bel bir didaktik oyun keirmk olar. Mxtlif rngli kazlardan dair, dzbucaql, oval v baqa fiqurlar ksilir. Uaqlar saylarna gr qrupladrlr. Btn rngli fiqurlar bir zrfin iin qoyulur. agirdlr bir-bir rngli fiqurlar gtrrlr. Oyunu iki mrhld aparmaq olar:

1. vvlc eyni rngli fiqurlar gtrm uaqlar bir komandaya ylr. Rmzi olaraq komandalar Qrmzlar, Gylr v s. adlandrmaq olar. Hr bir komandaya z rngl-rin uyun bir ne yann adn sylmk taprlr.

2. Sonra is eyni formal fiqurlar gtrm uaqlar bir komandaya ylr. Rmzi olaraq komandalar Kvadratlar, Dairlr v s. adlandrmaq olar. Hr bir komandaya z for-malarna uyun bir ne yann adn sylmk taprlr.

DT. Tlim nticlri zif v salamlq imkanlar mhdud olan agirdlr hr hans sad yann rngini v formasn myyn etmk taprla bilr.

1-ci taprq agirdlrd frqlndirm bacarqlarn formaladrmaa xidmt edir. 2-ci taprq is formalarna gr yalar frqlndirmk bacarna saslanr. Forman sorumaqla mllim tlim nticlri yksk olan agirdlr seilmk imkan yarada bilr. DT. 1-ci taprn rtind yalarn rngini myyn etmk bacar tlb olunmasa da, m-llim kildki yalarn rngini sorumaqla rnglri tanyan agirdlri myyn ed bilr. Nticlri zif olan agirdlr drslikd 1 v 2-ci taprqlar, salamlq imkanlar mhdud olan agirdlr is eksplisit tlim metodlarndan istifad etmkl 1-ci tapr yerin yetir bilr. Mllim sad tapmacalardan da istifad ed bilr. Drslik komplektin lav olunan tqdimatdak taprqlar mllimin rhi il yerin yetiril bilr.

Mnimsniln bacarqlar mhkmlndirmk mqsdi il drslikd verilmi, yaxud aadak oyunlar oynanla bilr.

Oyun 1. Mllim yann adn deyir v onun rngini sslndirir. gr dzgndrs, onda agirdlr l alr, shvdirs l almrlar. Msln: Timsah yaldr (l alrlar). Gn qrmzdr (l almrlar). Limon sardr (l alrlar). Oyun 2. Auksion. Mllim rngin, yaxud formann adn kir. Uaqlar is bu rng uyun yalarn adlarn deyirlr. Cavablar azaldqca mllim son yann adn kib 3- qdr sayr. Nvbti yann ad deyilmirs, sonuncu yann adn deyn uaq qalib glir.

Mllim drslikd verilmi oyunu komandalarla bel keir bilr. O, hr komandaya bir forma adn sylyir. Hmin komanda sinifd bu formada olan yalarn adn demlidir.

Tlim nticlri yksk olan agirdlr drslik komplektin lav olunan NFO-KO elektron vsaitind Rngl blmsi zr taprqlar yerin yetir bilr. Bu taprqlar interaktiv olduundan agirdlr mxtlif rng seimi n geni yaradclq imkanlar yaradr. Bu taprqlar kompyuteri olan agirdlr evd d yerin yetir bilr.

Qiymtlndirm aadak meyarlar zr aparla bilr: 1. yalar rngin gr frqlndirm. 2. yalar formasna gr frqlndirm. 3. yalarn rngini v formasn sylm.

32

Drs 2 / Mvzu: yann hisslri v hrkti Tlim mqsdlrinin realladrlmasna dair tvsiylr v mllim n lav mlumat. Bu mvzu agirdlrd analiz v sintez etmk bacarqlarnn inkiaf n ox hmiyytlidir. Drsin sas mqsdi yalar hisslrin, hrktlrin gr mqayis etmk v onlar bu lamtlrin gr frqlndirmk bacarqlarnn formaladrlmasdr. Tlim mqsdlrinin realladrlmas zaman qdim tarix malik Tanqram in-tellektual oyunundan istifad edilmsi agirdlrd koqnitiv v psixomotor bacarqlarn formaladrlmas v onlar arasndak balans tmin etmk baxmndan ox hmiyyt-lidir. agirdlr bu oyunu oynayarkn eyni fiqurlardan frqli obyektlr qurmaqla modelldirm v m-hakimyrtm kimi idraki bacarqlarn inkiaf etdirirlr. Drsd mllim tanqramn ksilmi hiss-lri lazm olacaq. Tanqram dzltmk n kvadrat gstrilmi qaydada hisslr blmk lazmdr. agirdlr hmin hisslri el yapdrmaldrlar ki, mxtlif fiqurlar alnsn. Mllim drsi tanqramla deyil, mxtlif konstruktorlarla da tkil ed bilr. Noutbuk v proyektorla ilmk imkan olan ml-limlr drslik komplektin lav olunan tqdimatlardan hm mvzunun izah, hm d taprqlarn hlli zaman istifad ed bilrlr.

agirdlrin diqqtini mvzuya ynltmk v mvzuya maraq oyatmaq n kil zr i tkil etmk olar. DT. Tlim nticlri zif v salamlq imkanlar mhdud olan agirdlr n mllim alternativ suldan istifad ed bilr. yanilik n mllim z hr hans bir yan (msln, qlm, oyuncaq) gstrmkl hisslrini sk bilr.

Faliyyt blokunda veriln taprq agirdlrd yann hisslri haqqnda tsvvrlri for-maladrmaq n lverilidir. Tanqram oyunu uaqlarda konstruktiv tfkkrn inkiaf et-dirilmsi n ox hmiyytlidir. Kommunikativ bacarqlar formaladrmaq n bu taprq qruplarla yerin yetiril bilr. Bunun n hr qrupa bir taprq tklif edil bilr. DT. Tlim nticlri yksk olan agirdlr taprqda verilmi nmunlr zr deyil, z tsv-vrlrin uyun olaraq fiqurlar ya bilr. Tlim nticlri zif v salamlq imkanlar mhdud olan agirdlr bir oyunca skb-ymaq kimi sad taprqlar tklif oluna bilr.

Verilmi nmun sonrak taprqlar hll etmk n faydaldr. Bilik qutusundak nmun hrkt haqqnda biliklrin formaladrlmasna xidmt edir. ya-

larn hrktlri haqqnda drslikdki mlumat rh edrkn trafdak yalardan misallar gs-trmk mqsduyun olard. Tapmaca xarakterli el suallar vermk olar ki, agirdlr hiss v h-rktlrin gr obyekti myyn ed bilsinlr. Msln, 4 tkri, skan, mhrriki var, onu s-rrlr, insanlar dayr (avtomobil). Eyni hissli v eyni hrktli obyektlr d nmunlr gstril bilr. Mllimin drsliy lav olunmu tqdimatdan istifad etmsi yeni biliklrin yaniliyini tmin etmk n faydal ola bilr.

2-ci taprq agirdlrd analiz v sintez etmk bacarqlarn inkiaf etdirmy imkan verir. Mllim yaradc tfkkr yoxlamaq n ev klin daha hans elementlri artrman mmkn olduunu sorua bilr. 1 v 3-c taprqlar hrkt, rng v forma lamtlrin gr killri frq-lndirmyi tlb edir. Bu taprqlar agirdlrd mqayisetm v tanma kimi idraki bacarqlarn

33

inkiaf n nzrd tutulmudur. Mllim drslik komplektin lav olunmu tqdimatdak taprqlardan mqsduyun kild istifad ed bilr. DT. Yksk nticli agirdlr drslikd hr tapr yerin yetir bilr. Zif nticli agird-lr is drslikd 1 v 2-ci taprqlar yerin yetirir. Salamlq imkanlar mhdud olan agirdlr 1-ci tapr yerin yetir bilr. Bu cr agirdlr mllim sad tapmacalar da ver bilr.

Mnimsniln bacarqlar mhkmlndirmk mqsdi il drslikd verilmi, yaxud baqa oyunlar oynanla bilr. Mllim drslikd verilmi oyunu komandalarla bel keir bilr. O, sinf mracitl bir yann adn sylyir. Sonra is bu yaya aid olan v ya olmayan mxtlif yalarn adlarn kir. gr sylniln hiss yaya aiddirs, uaqlar l alrlar, aid deyils, sakit otururlar.

Tlim nticlri yksk olan agirdlr drslik komplektin lav olunan elektron tdris v-saitind Tanqram, Pazl, Konstruktor blmlri zr taprqlar yerin yetir bilr. Bu taprqlar interaktiv olaraq konstruktiv v modelldirici kimi idraki bacarqlarn inkiaf etdi-rilmsin xidmt gstrir. Bu taprqlar kompyuteri olan agirdlr evd d yerin yetir bilr.

Qiymtlndirm aadak meyarlar zr aparla bilr: 1. yann hisslrini v hrktini sylm. 2. Hisslrin v hrktlrin gr yalar frqlndirm. 3. Hisslrin v hrktlrin gr yan myyn etm.

Drs 3 / Mvzu: yann tsviri

Tlim mqsdlrinin realladrlmasna dair tvsiylr v mllim n lav mlumat. yalarn lamtlrinin myyn edilmsi v lamtlrin gr yalarn tannmas bacarqlar hr bir insan n mhm hyati kompetensiyalardan hesab olunur. Gndlik hyatmzda maazadan aldmz mhsulun keyfiyytini qiymtlndirrkn, grdymz bir iin yerin yetirilmsinin dzgnlyn izlyrkn, xstlik diaqnozunu qoyarkn v, bir szl, obyektin tannmas n onun lamtlrinin myyn edilmsi sas rtdir. Yaradlm n masir texnologiyalar mrkkb ekspert sistemlri, obrazlarn tannmas v sni intellekt sistemlri mhz obyektin lamtlrinin tannmasna saslanr. Obyekti tanma bacar sas idraki bacarqlardan saylr. Bu drsd rng, forma, hrkt v hisslri il yana, yalarn digr lamtlrin gr d tsvir edilmsi yrdilir. Drsin tlim mqsdlrind obyektin sas lamtlrini myyn etmk bacarnn formaladrlmas nzrd tutulub. Bu da, z nvbsind, agirdlrin thliletm v sem bacarqlarnn inkiaf etdirilmsi n zmin yaradr. 1-ci sinif agirdlrinin tand yalarn say ox deyil. Bu sbbdn d lamtlrin gr yalar tanmaq bacarnn formaladrlmasna diqqtl yanamaq lazmdr. 1-ci sinif agirdlri n yaya xas olan sad lamtlri sylmk, lamtlrin gr yan myyn etmk bacarndan daha saddir. agirdlr yalar myyn etmk istiqamtind veriln taprqlar hm d onlarn dnyagrn, mlumatllq sviyylrini z xarmaa imkan yaradr. Noutbuk v proyektorla ilmk imkanna malik mllimlr drslik komplektin lav olunan tqdimatlardan hm mvzunun izah, hm d taprqlarn hlli zaman istifad ed bilrlr.

34

agirdlrin yann lamtlri il bal biliklri yada salmas n mllim kil zr i tkil ed bilr. kild tsvir olunmu evlrin lamtlrini vvlc uaqlardan sorumaq olar. agirdlri aktivldirmk n sad tapmacalardan da istifad etmk faydal ola bilr. DT. Tlim nticlri yksk olan agirdlr n alternativ variant kimi oyundan istifad edil bilr; msln, mllim lindki kartokada kli olan yann lamtlrini sadalayr. Uaqlar bu yann adn syldikdn sonra kil onlara gstrilir.

agirdlr Faliyyt blokunda veriln tapr yerin yetir bilr. Onlarda kommunikativ bacarqlar formaladrmaq mqsdi il taprn ctlrl aparlmas daha mqsduyundur. Bu taprqda sas mqsd 1-ci agirdd yann lamtlrini myyn etmk, 2-ci agirdd is lamtlrin gr yan myyn etmk bacarqlarn formaladrmaqdr. Taprn ikinci mrhlsind is agirdlr rollarn dyi bilr. Drsin bu hisssind mllim Tanlq sulundan istifad ed bilr. Bu zaman hr agird z bard qsaca mlumat vermk xahi olunur. Sonra uaqlar maraqlar, ad gnlri, salarnn rngi, boyu v baqa lamtlri eyni olan agirdlri myyn edirlr.

1-ci taprq agirdlrd informasiya lamtlrin gr yalar frqlndirmk bacarqlar-nn formaladrlmasna kmk gstrir. 2-ci taprq is daha mrkkb idraki bacarqlarn inkiaf etdirilmsini nzrd tutur. Bu taprn yerin yetirilmsi agirddn bir obyektin lamtlrini baqa obyektin lamtlri il mqayis etmyi tlb edir. Bunun n mllim mqayis olunan obyektlrin lamtlrini sadalama v onlarn arasnda uyun olan semyi tklif ed bilr (cavab: limon sar rngin gr, top dairvi formasna gr, xoruz shr-lr hamn oyatdna gr). 3-c taprqda agirdlr bir ne lamtlrin gr fiqurlar m-qayis etmlidirlr. Hr sonra glr fiqur vvlkindn forma v rng lamtlrin gr frq-lnir. DT. Tlim nticlri yksk olan agirdlr 2-ci v 3-c taprqlar yerin yetir bilr. Tlim nticlri zif olan agirdlr n drslikd 1 v 2-ci taprqlar yerin yetirmk mqsduy-undur. Salamlq imkanlar mhdud olan agirdlr 1-ci tapr yerin yetir bilr. Bel a-girdlr n sad tapmacalar da sylmk olar. Ehtiyac duyulduu halda drslik komplektin lav olunan tqdimatdak taprqlar mllimin rhi il yerin yetiril bilr.

Mnimsniln bacarqlar mhkmlndirmk mqsdi il drslikd verilmi, yaxud aadak oyunlar oynanla bilr.

Oyun 1. Mllim yann klini gstrir, agirdlr is onun bir v ya bir ne lamtini sylyir. Msln: Qaq dmirdndir, orba yemk ndr, dstyi var, yngldr. Gn sar, iql, isti, bykdr. Oyun 2. Mllim sinifd olan hr hans bir yan fikrind tutub onun lamtlrini sylyir. Uaqlar is bu yann adn demlidirlr. Oyunu agirdlrl davam etdirmk d olar: agirdlrdn bir nesi nvb il durur v sinifd grdy bir yann lamtlrini sylyir. Digr agirdlr is bu yan tapr.

DT. Tlim nticlri yksk olan agirdlr n aadak oyunu tklif etmk olar. Oyun 3. Komandalar mxtlif yalar n az sayda lamtlrl tsvir etmlidir. yalar n az lamtlrl tsvir edn komanda qalib glir. Bu oyun agirdlrdn daha drin bacarq-lar formaladrmaa kmk edir. Onlar yalarn tyinedici lamtlrini myyn etm-lidirlr.

Mllim drslikd verilmi oyunu komandalarla bel keir bilr. O, hr hans bir yann adn sylyir. Birinci komanda bu yann yalnz bir lamtini sylyir. Sonra ikinci komanda bir lamt sylyir. Oyun nvb il davam edir. Nvbti lamti syly bilmyn komanda uduzur.

Tlim nticlri yksk olan agirdlr drslik komplektin lav olunan NFO-KO elektron vsaitind lamtlrin gr yalarn frqlndirilimsi blmsi zr taprqlar yerin yetir bilr. Bu taprqlar kompyuteri olan agirdlr evd d yerin yetir bilr.

35

Qiymtlndirm aadak meyarlar zr aparla bilr: 1. yan tsvir etm. 2. lamtlrin gr mxtlif yalar frqlndirm. 3. Frqlndirici lamtlrin gr yan myyn etm.

Drs 4 / Mvzu: yalarn mqayissi

Tlim mqsdlrinin realladrlmasna dair tvsiylr v mllim n lav mlumat. Obyektlrin el lamtlri var ki, onlar yalnz bir-biri il mqayisd qiymtlndirilir; msln, byk kiik, yaxn uzaq, ar yngl, yuxar aa v s. Adtn, eyni qrupa aid olan v ya oxar yalar mqayis edilir. yalarn mqayis edilmsi bacarnn realladrlmasn, sasn, digr fnlrl inteqrasiyada tdris etmk daha lverilidir. Bu bacarqdan ks lamtlr mvzusunun tdrisind istifad olunacaqdr. Drsd agirdlrd thliletm v mqayisetm kimi idraki bacarqlarn inkiaf etdirilmsi nzrd tutulur. Bu drsi mllim ekskursiya v ya mahid formasnda da keir bilr. Uaqlar trafda olan yalar mqayis edrkn byk kiik, uzun qsa, hndr alaq szlrindn istifad etmlri onlarn bu anlaylar mnimsmlri n faydaldr.

agirdlri aktivldirmk v mvzuya maraq oyatmaq n kil zr i tkil edil bilr.

DT. Tlim nticlri zif v salamlq imkanlar mhdud olan agirdlr n mvzuya agirdlrin bir-biri il mqayissindn balana bilr. Msln, boyca frqli olan iki agird mqayis edil bilr.

agirdlr Faliyyt blokunda veriln taprqlar yerin yetir bilr. Bu taprqlarda balca mqsd agirdlrd psixomotor bacarqlarla yana, mqayisetm bacarqlarnn da formaladrlmasdr. agirdlrdn iin nticsini soruarkn onlarn byk kiik, uzun qsa, ox az, qaln nazik szlrini iltmkl rh etmlrin almaq lazmdr. Kom-munikativ bacarqlarn formaladrlmas mqsdi il ikinci Faliyyt blokunda veriln taprq yerin yetiril bilr.

DT. Salamlq imkanlar mhdud olan agirdlr 1-ci tapr yerin yetir bilr. Zif nticli agirdlr drslikd 2 v 3-c taprqlar yerin yetir bilr. 4 v 5-ci taprqlar is nticlri yksk olan agirdlr n nzrd tutulmudur. Bu taprqlar mntiqi tfkkrn inkiaf etdirilmsi mqsdi dayr. 4-c taprq mqayisetm v mhakimyrtm yolu il hll olunur. 5-ci taprn hlli n mllim rollu oyundan istifad ed bilr. kild iki hndr v iki enli ev kilmidir. Taprn rtindn grnr ki, yal qarqa enli v hndr evd yaayr. Bu, 2-ci evdir. Onda qrmz qarqa 1-ci evd, boz qarqa is 3-c evd yaayr.

Mnimsniln bacarqlar mhkmlndirmk mqsdi il mllim drslikd verilmi oyu-nu komandalarla bel keir bilr. O, hr hans bir yann adn sylyir. Birinci komanda bu yadan ar olan baqa bir yann adn deyir. Sonra ikinci komanda birinci komandann de-

36

diyi yadan da ar olan bir yann adn sylyir. Oyun nvb il davam edir. Nvbti ya-n tapa bilmyn komanda uduzur.

DT. Tlim nticlri yksk olan agirdlr drslik komplektin lav olunan elektron tdris vsaitind Ar yngl, uzun qsa blmsi zr taprqlar yerin yetir bilr. Bu taprqlar kompyuteri olan agirdlr evd d yerin yetir bilr.

Qiymtlndirm aadak meyarlar zr aparla bilr: 1. ki yan lsn, uzunluuna v arlna gr mqayis etm. 2. Sayna gr ya qruplarn mqayis etm. 3. yalar hr hans lamt gr myyn ardcllqla sralama.

Drs 5 / Mvzu: Yuxar, aa, sa, sol

Tlim mqsdlrinin realladrlmasna dair tvsiylr v mllim n lav mlumat. Drsin mqsdlrind nzrd tutulmu obyektin yerinin myynldirilmsi bacar informatikada obyektin lamti baxmndan yrnilir. Bu bacarn formaladrlmas iki sviyyd tkil oluna bilr: 1 v-vlc agird yalarn yerini zn nzrn myynldirir; 2 sonra is yalarn yerini bir-birin nzrn myyn edir. agirdlr istiqamt anlayn onlarn sol v sa llrini misal gstrmkl izah etmk olar. Drsin ikinci sas mqsdi agirdlrin xanal vrqd myyn istiqamtlr zr xtt kmk bacarqlarnn formaladrlmasdr. Noutbuk v proyektorla ilmk imkanna malik mllimlr drslik komplektin lav olunan tq-dimatlardan hm mvzunun izah, hm d taprqlarn hlli zaman istifad ed bilrlr.

Mvzuya balamaq n kil zr i tkil edil bilr. Mvzuya psixomotor bacarqlarn

inkiaf etdirilmsi mqsdi il idman hrktlrinin yerin yetirilmsi il d balana bilr. Msln: agirdlr ayaa durur. Mllim agirdlr idman hrktlrin aid komandalar ver bilr. Bu komandalarda sol, sa, yuxar, aa szlrindn istifad edilmsi mqsd-uyundur. Msln: 1. ki linizi d qaldrn. 2. llrinizi saln. 3. Sa linizi qaldrn. 4. Sa-ln. 5. Sol linizi qaldrn. 6. Saln. 7. llrinizi beliniz qoyun. 8. Saa yilin. 9. Sola yilin v s. Hr df komandalar shv yerin yetirn agirdlr ylirlr. Uaqlarda maraq oyatmaq n sonda ayaq st qalan uaqlar qalib elan etmk olar. agirdlr, adtn, sa v sol trflri my-yn etmkd tinlik kirlr. Mllim z nmunsind sol v sa trfi nmayi etdir bilr.

Faliyyt blokunda veriln taprqlarn yerin yetirilmsi agirdlrd istiqamt tsvvr-lrinin formalamasna kmk edir. DT. Tlim nticlri zif v salamlq imkanlar mhdud olan agirdlr tapr yerin yeti-rrkn sa sol, yuxar aa istiqamtlrinin gstrilmsi il kifaytlnmk olar. Bu zaman soruulan istiqamtd olan yalarn adlarn sylmkd tinlik krlrs, hmin istiqamt l il gstril bilr.

37

Adtn, uaqlar sa v sol istiqamtlrini szlrl syldikd tinlik kirlr. Bu mqsd-l nmund sa sol istiqamtlrinin iarlrl (oxlarla) izah olunmas nzrd tutulur. Mllim agirdlr istiqamtlrin oxlarla gstrilmsini izah ed bilr: sola, yuxar v s. Sonra 2 yazsnn mnas izah edil bilr: 2 xana sola getmk lazmdr. Nmundki taprqda baadan istifad edilmsi yuxar siniflrd LOGO proqramladrma mhitind alqoritmlrin icras kimi bu personaja agirdlri yrdirmk mqsdi dayr. Bu cr taprqlarn yerin yetirilmsi zaman mxtlif sullardan istifad etmk olar: 1. Modelldirm sulu. Bu sul istiqamtlri yani kild izah etmk n daha lverili-

dir. Bu zaman agirdlrdn biri baa olur v ona myyn komandalar verilir. Koman-dan vvlc mllim, sonra is agirdlrin zlri ver bilr. Bunu oyun kimi d keirmk olar. Bu cr oyunlar agirdlrin psixomotor bacarqlarn inkiaf etdirir.

2. Xanalar zr imla. Mllim tvsiy olunur ki, istiqamtlri agirdlr daha yax mnimstmk n damal dftrd xanalar zr imla yazdrsn. mlan hazrlayarkn m-llim hans fiqurun alnacan vvlcdn myyn edir. agirdlr xanal vrqin ortasnda bir nqt qoyurlar. Mllimin diktsi il uyun isti-qamtd xtt kirlr; msln: 3 xana yuxar; 2 xana saa; 3 xana aa; 2 xana sola. Nticd kildki dzbucaql alnmaldr.

Mllim lvhd bu imlann qsa yazln gstrir: 3 2 3 2 . agirdlr bu tapr multimedia diskind Xanalar zr imla blmsind d yerin yetir bilrlr. Bir ne ii yoxlamaq olar. Mnimsniln bacarqlar mhkmlndirmk mqsdi il drslikd verilmi, yaxud aadak oyunlar oynanla bilr.

Oyun. Kimdir? Mllim agirdi ayaa qaldrb soruur: Sndn iki parta irlid yln kimdir? Sndn iki parta qabaqda, bir parta sada yln kimdir? v s. Sonra tlim nticlri yksk olan agirdlrdn bir nesini qaldrb oyunu daha da mrkkbldirmk olar; msln:

Asif harada ylib? Sbin harada ylib? v s. DT. Tlim nticlri yksk olan agirdlr drslikd 2-ci tapr yerin yetirir. Nticlri

zif olan agirdlr drslikd 1-ci tapr yerin yetirir. Salamlq imkanlar mhdud olan a-girdlr 1-ci tapr yerin yetirir. DT. Tlim nticlri yksk olan agirdlr drslik komplektin lav olunan elektron tdris vsaitind Xanalar zr imla v Sa, sol, aa, yuxar blmlri zr taprqlar yerin yetir bilr. Bu taprqlar kompyuteri olan agirdlr evd d yerin yetir bilr.

Qiymtlndirm aadak meyarlar zr aparla bilr: 1. zndn solda, sada, qarda v arxada olan yalarn adlarn sylm. 2. kildki yalarn yerini myyn etm. 3. Verilmi yann yerini istiqamtlrl izah etm.

38

KK SUMMATV QYMTLNDRM

1. Rngi qrmz olan kli qeyd et.

2. Oval formal yan qeyd et.

3. Nvbti fiquru k. 4. Siandan solda olan yan qeyd et.

5. n kiik yarpa yal rngl.

6. Srada artq klin stndn xtt k.

39

ALT STANDARTLAR ZR REALLADIRILACAQ BACARIQLAR

2.2.1. Doru v yalan mlahizlri frqlndirir. 2.2.2. Sad mhakimlrin inkarn qurur. 2.2.3. Tqdim olunanlar arasndan mmkn hrkt variantlarn

gstrir.

2.1.1. Hadislr, hrktlr ardcllna aid nmunlr gstrir. 2.1.2. Sad hrkti, hadisni ardcllq baxmndan hisslr

ayrr. 2.1.3. Sad hrktlr ardclln nmunlr sasnda izah edir.

TDRS VAHD 2HADSLR V HRKTLR ARDICILLII

TDRS VAHD ZR MUM SAATLARIN MQDARI: 5 saat KK SUMMATV QYMTLNDRM: 1 saat BYK SUMMATV QYMTLNDRM: 1 saat

40

Drs 6 / Mvzu: vvl-sonra

Tlim mqsdlrinin realladrlmasna dair tvsiylr v mllim n lav mlumat. Ba vermi hr hans bir hadis, yaxud hrkt onun tsir etdiyi obyektlrin vziyytlrinin dyiilmsi il xarakte-riz olunur. Hadis deyrkn hr hans zaman annda obyektin vziyytinin dyimsi baa dlr. Ona gr d nyin vvl, nyin sonra ba verdiyini, nyin sbb v nyin ntic olduunu frqlndir-mk hyati bacarqlara aiddir. Drsin d sas mqsdi ba vern hadis v hrktlri ardcl olaraq addmlara ayrmaq bacarnn formaladrlmasdr. Bunun n agirdlr obyektin vziyytinin nec dyidiyini myyn etmlidirlr. Baqa szl, mqsd obyektin vvlki vziyytindn sonrak vziyyt kemsin sbb olan hrkt v hadislrin myyn edilmsi v onlarn addmlara ayrlmasdr. Bu is glckd alqoritmin addmlar ardcllnn dzgn myyn olunmas n vacib bacarqdr. Noutbuk v proyektorla ilmk imkan olan mllimlr drslik komplektin lav olunan tqdimatlar-dan hm mvzunun izah, hm d taprqlarn hlli zaman istifad ed bilrlr.

agirdlri aktivldirmk v mvzuya maraq oyatmaq n drslikd verilmi kl mracit oluna bilr. agirdlrd dinlyib-anlama v thliletm bacarqlarn inkiaf etdirmk mqsdi il mllim alternativ variant kimi bel bir mtn zr ii tkil ed bilr:

Mllim mtni oxuduqdan sonra orada ba vern hadislrin sbblri il bal agirdlrin fikirlrini yrnmk n mzakir keir bilr. Burada sas mqsd Sbinnin gldiyi nticnin sbblrini myyn etmkdir. Mzakir zaman stolun zrindki vziyytin dyimsi sas arqument kimi istifad oluna bilr. Bu cr mntiqi mzakirlr agirdlrd mhakimyrtm kimi idraki bacarqlar inkiaf etdirir.

Drslikd 1-ci Faliyyt blokunda verilmi taprq yerin yetirilir. Bu taprq agirdl-rin psixomotor v mqayisetm bacarqlarna saslanr.

2-ci Faliyyt blokunda verilmi praktiki taprn kommunikativ bacarqlar inkiaf etdirmk n ctlrl yerin yetirilmsi mqsduyundur. Mllim bir ne agirdin iini tqdim ed bilr.

1-ci v 2-ci taprqlar yalarn vziyytinin dyimsini mahid etmk v mhakim y-rtmkl myynldirmyi tlb edir. 2-ci tapr yerin yetirmk n mllim soldak

Sbin mktbdn qaydb yemyini yedi v drslrini hazrlamaq n otana kedi. O, kitab v dftrini antasndan xarb yaz masasnn zrin qoydu. Mstan piiyinin pncrd oturduunu grb onu iri buraxd. Sonra o, hyt oynamaa xmaq n anasndan icaz istdi v kiik qarda Namiqin otaa girmmsi n qapn rtd. Qzlarla bir az oynadqdan sonra ev qaytd. Otan qapsn aanda kitab v dftrlrin dmd olduunu grb anasna dedi: Mn otaqda olmayanda yen Namiq otama girib? Anas Namiqin onun otana girmdiyini syldi. Bs kitab v dftrlr n n yerddir? dey Sbin fikirldi.

41

hrfi yazma tapra bilr. Mllim agirdlr R hrfini yazarkn vvlc P hrfi yazld-n gstr bilr. 3-c taprqda is artq daha mrkkb bacarqlar tlb olunur. Burada vziy-ytin dyimsinin sbblrini myyn etmk lazmdr. Bu is mahid v mhakim yrtm bacarqlarn inkiaf etdirir (cavab: bant balamaq, ar iirtmk, odunlar yandrmaq). 4-c tapra vvlki blmd istiqamt drsi il inteqrativ olaraq vziyytin dyim kontekstind baxlr (cavab, msln, bel ola bilr: iki xana saa, xana yuxar). 5-ci taprq is daha mrkkbdir. Burada bir ox idraki v informativ-kommunikativ bacarqlarn inkiaf etdirilmsi nzrd tutulur. Bu tapr yerin yetirmk n futbola hvsi olan olanlardan birin oyun prosesini rh etmk tapr veril bilr (cavab: 1:0 1:1 2:1). DT. tinlik drcsin gr nticlri yksk olan agirdlr 3, 4 v 5-ci, nticlri zif olan-lar is 1 v 2-ci taprqlar yerin yetir v drslikd verilmi oyuna clb oluna bilr. Salam-lq imkanlar mhdud olan agirdlr drslikd verilmi oyuna itirak kimi clb oluna bilr.

Mnimsniln bacarqlar mhkmlndirmk mqsdi il drslikd verilmi, yaxud aadak oyun keiril bilr.

Oyun. Mllim bir yann klini gstrir. Uaqlar bu yan nec dyimk mmkn olduunu sylyirlr. Msln: Dftr (bal vziyytd) amaq, crmaq, stnd n is yazmaq, shifsini qatlamaq, ksmk. Stkan sndrmaq, su il doldurmaq, baaa evirmk.

Mllim drslikd verilmi oyunu komandalarla bel keir bilr. Birinci komandann zvlri gzlrini yumur. kinci komandann zvlri yerlrini dyiir, papaq qoyur v s. Gzlrini aandan sonra birinci komanda ba vermi dyiikliyi tapmaldr. Sonra ikinci komandann zvlri gzlrini yumur.

Tlim nticlri yksk olan agirdlr drslik komplektin lav olunan NFO-KO elektron tdris vsaitind Alqoritm v Vziyyt blmlri zr taprqlar yerin yetir bilr. Bu taprqlar kompyuteri olan agirdlr evd d yerin yetir bilr.

Qiymtlndirm aadak meyarlar zr aparla bilr: 1. yann sonrak vziyytini vvlki vziyyti il mqayis etm. 2. yann dyimi lamtlrini myyn etm. 3. yann vziyytinin dyiilmsinin sbblrini rh etm.

Drs 7 / Mvzu: Hadislr ardcll

Tlim mqsdlrinin realladrlmasna dair tvsiylr v mllim n lav mlumat. Hr bir hadi-sy myyn vaxt intervalnda mxtlif obyektlrin hrktlr toplusu kimi d baxmaq olar. Azyal mktblilr nallarda v traflarnda ba vern hadislri bir-biri il sbb-ntic mnasibtind olan sad hadislr, hrktlr ardcll kimi danma bacarmaldrlar. Hadisy sbb olan hrktlri myyn etmk bacar yuxar siniflrd bu hadisnin alqoritmini trtib etmk v onu addmlarla yazmaq bacarnn reallamasna zmin yaradr. Yuxar siniflrd obyektynl proqramladrman yrnrkn dymnin baslmasna bir hadis kimi baxlr v onda hadis anlayna daha dqiq izahat verilck. Hadisy obyekt xas olan hrktlrin ardcll kimi d baxla bilr. Msln, siz shr yuxudan duranda zngli saatdan istifad edirsiniz. Bir obyekt kimi saat myyn xasslr v hrktlr malikdir. Saat qurduqdan sonra o, qurulmu vaxta kimi sizin mdaxilniz olmadan ilyir. Hmin vaxt glib atdqda is saat zng alr. Saatn zng almasna bir hadis kimi baxmaq olar. Buna sbb is saatn qurulmas v qrblrinin hrktidir. 1-ci sinif agirdlri n hadisni nallarn v tbii proseslrin nmunsind vermk daha mqsduyundur. Noutbuk v proyektorla ilmk imkan olan mllimlr drslik komplektin lav olunan tqdi-matlardan hm mvzunun izah, hm d taprqlarn hlli zaman istifad ed bilrlr.

42

agirdlri aktivldirmk v mvzuya maraq oyatmaq n kil zr i tkil edil bilr. DT. Tlim nticlri yksk olan agirdlr n mllim nal zr i tkil ed bilr. Bu zaman hr hans bir naln myyn killrini agirdlr gstrib nalda ba vern hadislri ardcl danma xahi ed bilr.

Faliyyt blokunda verilmi taprn komandalarla yerin yetirilmsi mqsduyun-dur. Bu oyunu mllim iki v daha ox komanda il d keir bilr.

1 v 2-ci taprqlarn yerin yetirilmsi agirdlrd planladrma v laqlndirm kimi idraki bacarqlarn inkiafna yardm edir. 3-c tapr yerin yetirmk n kildki dyiikliklrin ardcl olaraq dzlmsi tlb olunur. Drsin bu mrhlsind oyun tkil etmk olar.

Oyun. Mllim bir cml deyir. Uaqlar bu cmldn xan