POLITRAUMA E KUJDESIT EMERGJENT

Tema : Kujdesi Infermeror ne Politraum

Udheheqes Teme Zhvilloi

Përmbajtja

Hyrje…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….5

1.Sistemi i Emergjencès territoriale.............................................................................................6

Parathenie……………………………………………………………………………………………………………………………………………………6

1.1. Organizacionet dhe Qellimet ne pergjigje te nje sistemi emergjent ………………………………….7

1.2. Qendra e Operacioneve telefonike.........................................................................................8

1.2.1. Personeli i sherbimit te urgjences...............................................................................10

1.2.2. Aktivitetet e qendres se sherbimit te urgjences..........................................................12

1.2.3. Burimet teknologjike...................................................................................................14

1.2.4. Privimet dhe kufizimet e ndihmes emergjente ne vend ngjarje..................................15

2. Menaxhimi i pacientit te politraumatizuar ............................................................................17

Hyrje..................................................................................................................................................17

2.1. Politrauma: Gjeneralitetet ........................................................................................................17

2.2. Metodologjia e skuadres se shpetimit ......................................................................................18

2.2.1. Pergatitja e ekipit te shpetimit....................................................................................18

2.2.2. Vleresimi i vendit te aksidentit,shkalla e rrezikshmerise e te lenduareve dhe

rrezikshmeria e shpetimtarit,triazha e pacienteve ..............................................................19

2.3. Vleresimi primar (Primary survey) ......................................................................................21

2.3.1. A) AIRWAY E CERVICAL SPINE CONTROL ....................................................................22

a. Clirimi i rrugeve ajrore

b. Mbrojtja e vertebrave cervikale

c. Oksigjeno – terapia

Kriteret e alarmit ne qendren operative

2.3.2. B) BREATHING .............................................................................................................25

a. Vleresimi i OPaCS

b. Shkaqet e hipoventilimit

Kriteret e alarmit ne qendren operative

2.3.3. C) Cieculation ..............................................................................................................27

a. Vleresimi i hemoragjive te jashtme

b. Vleresimi i parametrave , P.A , F.C te pulseve periferike

c. Vleresimi shokut

d. Arresti kardiak dhe ringjallja zemer mushkeri

Kriteret e alarmit te qendres operative

2.3.4. D) Disability .................................................................................................................31

a. Metoda A.V.P.U

Kriteret e alarmit ne qendren operative

2.3.5. E) Exposure .................................................................................................................33

a. Ekspozimi

b. Imobilizimi i thyrjes se kolones vertebrale

c. Parandalimi i hipotermis

d. Rivleresimi i parametrave vitale

2.4. Vleresimi sekondar (Secondary survey) ..............................................................................36

2.4.1. Anamneza .......................................................................................................37

2.4.2. Ekzaminimet nga “koka te Kembet” ...............................................................37

2.4.3. Vleresimi dinamik i aksidentit .........................................................................39

2.4.4. Zgjedhja e destinacionit spitalor .....................................................................39

2.4.5. Rivleresimi i vazhdushem i ABCD.....................................................................40

2.5 Transporti mjekesor ....................................................................................... .....................40

2.5.1. Mjetet e transportit shendetesor ne vend ngjarje .........................................40

2.5.2. Efektet e transportit shendetesor ndaj pacienteve te politraumatizuar........41

3. Metodologjia e rasteve te studimit ........................................................................................45

Konkluzionet................................................................................................................. .............49

Bibliografia ..............................................................................................................................50

Hyrje :

Patologjite traumatike ne vendin tone dhe te gjitha vendet e tjera te

industrializuara perbejn shkakun me te shpeshte te vdekjeve nen moshen 40 vjec.

Shume persona te traumatizuar pesojne probleme te sjelljes,mbetja e perheshme

invalid. Te gjitha keto shkaktojne probleme te rendesishme ne jeten

sociale,familjare,ekonomike dhe ne sistemin shendetesor. E gjithe kjo situate ka

terhequr interesin ne boten e kerkimeve shkencore. Eshte demostruar shkencerisht

,se nje trajtim i mire para operator, redukton ndjeshem vdekshmerine dhe

semundshmerin nga trauma. Perqindja e “vdekjeve te pa parandalushme” me te

rendesishme,jane te larta kur nuk ekzistojne strukturat dhe personeli i kualifikuar.

Prandaj eshte e domosdoshme rritja profesionale per personat qe punojne ne

ndihmen e shpejte paraspitalore. Per kete arsye te gjithe operatoret e perfshire ne

traumat emergjente jashtespitalore,me nivele e pozita te ndryshme,duhet te kene

nje standart minimal te njohurive teorike dhe kompetencave teknike (Prehospital

Trauma care-Base) te cilat lejojne qe te ofrojne kujdesin primar ne trajtimin dhe

identifikimin e situatave klinike e dinamike,qe kerkojne nderhyrjen ne terren te nje

ekipi me mjaft pervoje (Advanced Life Support)

1.SISTEMI I EMERGJENCES TERRITORIALE

Parathenie :

Sistemi i emergjences shendetesore territoriale per Shqiperine eshte ne

perparim e siper. Referimet normative kombetare ,ku bazohet organizimi i sistemit

te emergjences,urgjences,jane te perfshira ne ligje dhe dekrete,te cilat lidhen me

depozita kryesore qe jane ne fuqi :

LIGJ Nr.10 107. Date 30.03.2009

PER KUJDESIN SHENDETESOR NE REPUBLIKEN E SHQIPERISE

Neni 11

Sherbimi i urgjences mjekesore

1.Sherbimi i urgjences mjekesore perfshin kujdesin klinik e paraspitalor,ne

situatat kur shtetesi eshte ne rrezik.

2.Nevoja per sherbimin e urgjences mjekesore perfundon me stabilizimin e

gjendjes shendetesore te pacientit ose me pranimin e tij ne spital.

3. Ministri i Shendetesise miraton,me urdher,rregulloren per organizimin dhe

funksionimin e sherbimeve te urgjences mjekesore dhe financimin e tyre.

KUJDESI SHENDETESOR NE GJENDJET E EMERGJENCES SHENDETESORE

Neni 34

Gjendja e emergjences shendetesore

1.Gjendja e emergjences shendetesore eshte çdo situate e papritur qe

rrezikon jeten,integritetin dhe shendetin e shtetasve ,ose qe cenon funksionimin e

institucioneve te kujdesit shendetesor.

2.Ministri i Shendetesise pergatit planet e emergjences kombetare

shendetesore me veprimtarite shoqeruese dhe financimin e

jashtezakonshem,koordinuar me plane te ngjashme per emergjencat civile.

3.Ministri i Shendetesise ngre dhe zhvillon sistemin e gatishmerise se

paralajmerimit te hershem

Neni 35

Masat per perballimin e emergjences shendetesore

1. Ministri i Shendetesise pergatit dhe zoteron nje plan te perditesuar te

emergjences shendetesore,qe permban masat qe do te ndermerren gjate

nje situate te tille,ne baze te udhezimeve te Organizates Boterore te

Shendetesise.

2. Gjate gjendjes se emergjences shendetesore,te drejtat e qytetareve,te

perkufizuara ne kete ligjdhe rregulloret,rrespektohen,me kusht qe te mos

rrezikojne efektivitetin e masave te ndermarra dhe mirqenien e popullsise.

3. Keshilli i ministrave siguron financimin e kostos se jashtezakonshme per

veprimtarite e perfshira ne rastet e gjendjes se emergjences

shendetesore,duke perdorur fondin rezerve te Keshillit te Ministrave,ne

perputhje me percaktimin e Planit Kombetar te Emergjences

Shendetesore.

4. Te gjitha institucione e kujdesit shendetesor,publike ose

private,bashkepunojne sipas percaktimeve te bera ne Planin Kombetar te

Emergjences Shendetesore dhe veprojne ne baze te planeve te tyre te

emergjencave shendetesore,te miratuara ne bashkepunim me Ministrine e

Shendetesise.

.1. Organizimet dhe qellimet ne pergjigje te nje sistemi emergjent

Konceptet qe duhen te udheheqin ne zgjedhjet e organizimit dhe menaxhimit te nje

sistemi modern te kujdesit shendetesor emergjent jashte spitalit,duhet te drejtohen

tek:

Identifikimi i nje strukture profesionale dhe te afte per te filtruar

kerkesen e popullates se alarmuar,per te organizuar nderhyrjen dhe

rikoverimin e pacienteve

“Sjellja ne spirtal e pacientit” qe eshte transformuar ne semundje

akoute,traumatike ose jo,duhen ti ofrohen te gjitha teknologjite qe i

mundesojne minimizimin e vdekshmerise dhe efektet e medha negative

Sigurimi i pranimit te pacientit jo vetem ne spitalin me te afert,por ne

qendren qe ofron ekzaminime diagnostike dhe terapeutike me te

pershtatshem per patologjine eventuale.

Fazat e zinxhirit te ndihmes se shpejte te traumatologjise jane :

1. Alarmi dispatch : mekanizmat qe rregullojne dergimin e procesit te thirrjes

per te siguruar dergimin e ekipit me te pershtatshem

2. Vleresimi i Siguruar i skenes : ardhja e ekipit ne skene nuk duhet te evitoje

vleresimin e mjedisit dhe sigurine e rreziqeve te mundeshme

3. Triage e te plagosurve : ne ngjarjet traumatike eshte e zakonshme prania e

me sheme se e nje viktime dhe prandaj eshte e domosdoshme testimi i te

plagosurve qe kane prioritet me te madh nga ana shendetesore per tu

trajtuar

4. Trajtimi jashtespitalor : prezanton lidhjen themelore ne zinxhirin e

ndihmes emergjente ne fushen e traumes dhe merret me fazat Primary

and Secondary Survey

5. Transportimi i te plagosurve ne spitalin me te pershtatshem

6. Trajtimi spitalor : struktura spitalore prezanton gjithmone vendin ku

kompletohet menaxhimi i te traumatizuarit,permes fazes diagnostikuese

dhe terapeutike

.2. Qendra e operacioneve telefonike (urgjencat)

Aktiviteti i sherbimit telefonik ne urgjencen e Tiranes eshte i nje rendesie shume te

madhe.Kjo per shume arsye :

Merr thirrjet alarme nga komuniteti ne nevoje per ndihme

shendetesore

Mban ne kontakt ndihmen e shpejte me informacion e marre

Ben lidhjen me strukturat e tjera spitalore ne baze te patologjise

se evidentuar

Pra ne baze te patologjise,pacientet mund te dergohen ne Qendren Spitalore Nene

Tereza (ku zvillohen mjaft aktivitete mjekesore) ose ne Qendren e Traumes,ku per

rastin e temes qe po zhvillojme eshte dhe struktura me e pershtatshme.Qytetet me

te medha te territorit te Republikes se Shqiperise,kane qendrat e tyre te urgjencave

me numrat perkates. Ne krahasim pe qytetet e tjera te medha,ne dekaden e

fundit,kryeqyteti ka permisuar ndjeshem Sherbimin e Urgjences.

Linja nderkombetare e emergjences 112 Ambulanca 127 04 2222235 TIRANE

Zjarrfikeset 128 04 2351891 / 042223333

Policia 129 04 2226801 Policia rrugore 126 042234875

Vetem per qytetin e Tiranes,Prane sherbimit te Urgjences funksionon dhe numri

telefonik pa pagese 127,kemi gjithashtu dhe numrin e telefonit fiks : 04 2222235.

Adresat dhe nr.Telefonik shendetesor me te rendesishem per qytetin e Tiranes :

Kontakte \ Urgjenca ne Tirane

Qendra e koordinimit te Emergjencave prane QSUT-se

Rruga “Dibres “,372,Tirane Tel/Fax : 04 362630

Spitali Universitar i Semundjeve te Mushkerive

Sauk,Tirane Tel/Fax : 04 354792

Qendra Spitalore Universitare Tirane

Rruga “Dibres “,372,Tirane Tel/Fax : 04 363644 / 04 362627

Spitali Universitar Obstetrik – Gjinekologjik “Mbreteresha Geraldine”

Rruga “Zogu i Pare “ Tel/Fax : 04 224878 / 04223504

Spitali Universitar Obstetrik – Gjinekologjik “Koco Gliozheni”

Bulevardi “Bajram Curri “ Tel/Fax : 04 370734

.2.1. Personeli i sherbimit te urgjences

Menaxhimi i te politraumatizuarve eshte nje model tipik i menaxhimit

interdisiplinorqe parashikon perfshirjen e personelit mjeksor,infermieror dhe

teknik.Eshe thelbesore qe ata qe kane njohurite e duhura te bashkepunojne me

njeri - tjetrin per te krijuar nje ekip kompetent.

Personeli ne sistemin e urgjences territoriale perfshine :

Pergjegjesi i qendres se urgjences : duhet te jete nje drejtues specialist

ne Anestezi – Reanimacion me pervoje te deshmuar ne Kujdesin

Shendetesor;

Personeli mjekesor ne qendren operatore : kane detyren te drejtojne

aktivitetet e infermiereve,per te siguruar pergjigjen e duhur ndaj

kerkesave per ndihme;

Personeli mjekesor ne emergjencat territoriale : ka detyrat e kujdesit

shendetesor jashtespitalor

Infermieret profesional : duhet te kene pervoje ne fushen e ndihmes

emergjente,duhet te marrin vazhdimisht informacion mbi metodat me

te fundit lidhur me trajtimet.

Protokollet e detyrave te sherbimit te urgjences jane :

Marrja,rregjistrimi dhe perzgjedhja e thirrjeve

Percaktimi i shkalles se gravitetit te ngjarjes

Mirembajtja e lidhjeve me ekipin e ndihmes se pare

Ne situata kritike,duhet te keshillohen me mjekun e qendres ne raste se

vendimet per tu marre jane mbi nderhyrjet me komplekse

Ne rastet me emergjente mund te dallojme te pakten tre nivele te kompetences se

ekipeve ne sistemin e reagimit emergjent,ne lidhje me nje kerkese per ndihme :

1. Nivili i pare,minimal,perbehet nga nje ekip BLS ( Basic Life Support) dhe mund

te siguroje mbeshtetje baze per funksionet vitale per te rritur dhe pacient

pediatrik,te cilet njohin situata kritike qe kerkojne nderhyrjen e nje ekipi me

aftesi me te avancuar;

2. Niveli i dyte,intermedio,eshte pergjegjes per te njohur situata me kritike,si

pershembull ajo e rastit te arrestit kardiak,fibrilacion ventrikular ose

takikardia ventrikulare,situata te vecanta perdorimi ( p.sh. benzodiazepinat

per zorren e trashe ne konvulsione febrile te pacientit pediatrik,trajtimi me

antidotale per narkotiket etj.) si dhe trajtimin baze te pacientit traumatik

(Prehospital Trauma Care – Base). Zakonisht ekipi perbehet nga te pakten nje

infermiere.

3. Niveli i trete ,i avancuar,perbehet nga nje ekip ALS (Advanced Life Support)

pergjegjes per menaxhimin e pacienteve te avancuar kritik traumatik. Ekipi

duhet te njohe pacientet e semure kritik ose me semundje specifike,duke e

referuar ne spitalin me te pershtatshem.Duhet te kete aftesi ne berjen e

perzgjedhjeve fillestare (triage) dhe koordinimin e ndihmes ne katastrofat e

medha,ose maxiemergjencat.

Ky ekip duhet te kete te pranishem nje mjek,anestezist,barrielist,dy infermiere

specialiste ne fushen e politraumes,gjithashtu eshte i domosdoshem nje lider qe

te menaxhoje grupin. Çdo pjestar i ekipit duhet te kete njohuri te larta teorike e

praktike,duhet te kete aftesi komunikative.Pjestaret gjithashtu duhet te kene

ndertuar maredhenie te mira ndermjet tyre.duke shmangur cdo konflikt personal

dhe duke ushtruar profesionalizem.Mbi te gjith aekipi i emergjences duhet qe te

perballoje situatat e forta emocionale “jeta e pacientit eshte e vetmja gje me

vlere ne ate moment aq kritik”

.2.2. Aktivitetet e qendres se sherbimit te urgjences

Qendra e sherbimit te urgjences kryen keto funksione :

Marrjen e kerkeses per ndihme

Vleresimin e shkalles se kompleksitetit te ngjarjes

Aktivizimin dhe koordinimin e nderhyrjes se shpejte

Ne menyre qe te kryjne keto etapa,duhet qe operatoret e sherbimit te urgjences te

jene te informuar ne kohe reale per te dhenat e meposhtme :

Lokalizimin e zones se aksidentit dhe llojin e automjeteve te

emergjencesne ate zone

Sherbimi i urgjences mjekesore me i afert

Disponimi i shtreter ne sherbimin mjeksor ku do te referohet

pacienti,veçanerisht ne kujdesin intensiv ( kardio –

kirurgji,neurokirurgjidjegjet,neonatale,etj)

Duhet te garantohet pra nje lidhje me :

Me qendrat e tjera te urgjences

Pozicionet e automjeteve te emergjences

Mjeket roje ne dispozicion

Ekipet e para te nderhyrjes

Perveç kesaj te gjitha qendrat e urgjencave duhet te jene t elidhura me sherbime te

tjera publike si : Zjarrfiksit,Mbrojta civile,Policia,Policia e prefektures dhe shoqatat

vullnetare si p.sh( Kryqi i Kuq)

Nder “detyrat me specifike” te sistemit te urgjencave jave :

Dergimi i automjeteve emergjente me te pershtatsheme,dhe

trasportimi i pacienteve ne spitalin me te pershatshem

Menaxhimi i pacienteve gjate transportit

Koordinimi per transportin urgjent te gjakut dhe per aktivitetet qe

lidhen me heqjen dhe transplatimin e organeve

Mbeshtetje telefoni per perdoruesit,dergimin e pacienteve tek mjeku i

pergjithshem,ne pediatri,ne zonen e sherbimit mjekesor,ne zonen e

ndihmes se pare.

Pranimi i kerkeses per ndihme

Pranimi i kerkeses per ndihme mund te ndodhi ne dy menyra te ndryshme ne varesi

te volumit te thirrjeve telefonike dhe menyrat organizative te qendrave te

urgjencave.

1. Thirrja telefonike merret nga nje infermier,operator i sherbimit te urgjences,i

cili perveç marrjes se thirrjes kujdeset dhe per vleresimin e shkalles se

kompleksitetit te nderhyrjes. Ky model organizativ eshte me i pershtatshem

per qendrat me kerkesa te larte per ndihme dhe gjithashtu lejon nje kursim te

stafit.I njejti operator pergatit dhe nis automjetin emergjent ne vendin e

ngjarjes.

DISPATCH

MENAXHIMI VERTIKAL I PROTOKOLLIT

Operator i vetem :

Prano thirrjen

Pyet telefonuesin

Dergo ndihme

Mbeshtet ekipin e shpetimit

Avantazhet

Impenjimi me i paket i stafit

Dizavantazhet

Menaxhimi i njekohshem i shume sistemeve

Modeli i menaxhimeve te protokolleve vertikale Qendrore konsiston ne nje vetem

operator i cili duhet te menaxhoje te gjithe sistemin,nga marrja e thirrjeve per

ndihme nga ana e pacienteve deri tek dergimi i ekipit te shpetimit.

2. Alternative eshte per te marre telefonate nga nje “pike filter” okupuar edhe

nga jo-profesionistet shendetesor te cilet me pas direk thirrje pёr njё tё

vlerёsimit drejtuar nga shёrbimi emergjent mjekёsor. Kjo zgjedhje e dytё

organizative ёshtё i pёrshtatshёm pёr ato qendra qё respondi pёr tё gijtha

llojet e jashtezakonshme me njё numёr unik.

DISPATCH

Menaxhimi horizontal i protokollit

Operator Operator

- Pranon telefonaten

- Pyet telefonuesin ....................→ - intervisa telefonike

- Ofron udhёzimet para-ardhjen - dergon ndihme

- Mbёshet ekipin e shpёtimit

Avantazhet:

Pёrmirёsimi i performancёs udhёzuese pre-arritjes.

Disavantazhet:

Impenjim mё madh i personelit.

*Modeli i menaxhimit tё protokolleve horizontale: 1 operator merr thirrjen,

operatori dyt, vlerёson ngjarjen dhe menaxhon mёnyrёn e shpёtimit.

→ Vlerёsimi i shkallёs sё kompleksitetit tё ngjarjes

Vlerёsimi shёndetёsor ёshtё aspekti mё kompleks i tё gjithё aktivietet nё

Qёndrёnoperatore tё urgjencave..

“Pёr kryerjene duhur aktivitetit duhet zbatohen protokolle to vacanta, pёr

mёnyren e vlerёsimit tё ngjarjeve, mёnyren se si duhet tё interpretohen ato.

Objektivi kryesor eshte q protokollete e tilla tё pёrdoren njёtrajtshёm nё

tёgijthё emerjencat e vendin.”

Aftёsitē e komunikimit tё operatorit luajnё rolin parёsor nё mbledhjen e tё dhёnave

pёr vlerёsimin e ngjarjes.

Kёto aftёsi do tё mundёsojne:

Tё krijojё njё marrёdhёnie kompromise mes infermierit dhe telefonuesi, i

cili konsiderohet se ka informacionin e nevohshёm.

Ti pёrcjellё tё gjithё informacionin e nevojshёm, ekuipazhit, nё mёnyrё qё

ata tё pёrgatiten pёr emergjencё.

Tё udhёzoj telefonusin, se cfarё tё bёj atё qё nuk duhet tё bёj, ndёrkohё

qё ekipi shpetimi ёshtё nё arritje.

1.2.3 Burimet teknologike

Njё quendёr e operacioneve duhet tё konsiderohet si njё infrastrukturё pёr

menaxhimin e informacionit qё ёshtё marrё, tё pёrpunohet dhe ruajtur.

Mjetet teknologjike qё pёrdoren pёrfshijnё sistemin telefonik dhe informatik.

Sistemi telefonik duhet tё sigurojё:

Aftёsia mposhtjes se thirrjeve nga rrjeti telefonik fiks dhe mobile

Pёrdorim i njё rrjeti telefonik tё dedikuar posacёrisht komunikimit me

struktura te ndryshme spitalore tё kujdesit shёndetёsor, nё vecanti

komunikim ne distance me qendrat spitalore me tё afert me aksientin.

Sistemit tё informacionit duhet tё sigurojё nё kohё reale:

Informacion mbi vendin e ngjarjes pёr menaxhimin optimal tё ndёrhyrjes.

Vendndodhja e pikave tё pёrgjigjёs sё parё, stacionet e urgjencёs

mjekёsore, automjetet e emrgjencёs nё dispozicion.

Update mbi disponueshmёrinё e shtretёrve nё spitale tё referimit,

informata mbi aktivitetet e kryera pёr tё vlerёsuar cilёsinё dhe pёr tё

lejuar pёr veprime tё mundshme korrigjuese.

Sistemi radiokomunikues me:

Qendra tё ndryshme operative

Shёrbimet emergjente dhe stafit lokal qё punojnё nё territorin

Departamentet emergjente. Automatizimi i proceseve tё menaxhimit ne

sherbimet e qendrave te urgjencave, ofron avantazhe tё mёdha nё

efikasitetit e sistemit, gjithashtu mbart avantazhin e rёndёsishem pasi

mund tё regjistrohen, duke dokumentuar pёerfundimisht aktivitete.

1.2.4 Privimet dhe kufizimet e ndihmёs emergjente nё vend ngjarje

Ndihma urgjente nё vend ngjarje jepet nё kushte tё ndryshme nga ndihma qё jepet

nё spitale. Ka njё kontraditё tё thellё ndёrmjet nevojёs pёr ndihmёn urgjente, e cila,

ёshtё e shkallёs sё lartё dhe nga ana tjetё, mundёsit e pakta pёr dhёnjen e kёsaj

ndihme. Ngritja e nivelit kulturor, pasurimi I popullit me dije shёndetёsore, plotёson

kёtё kontraditё.

a) Mungesё apo kufizimet nё ekipe e mjete tё dhёnjes sё ndihmёs

emergjente

Personat specialistё pёr dhёnien e ndihmёs sё parё janё tё kufizuar nё numer, nё

fakt nё shumicёn dёrrmuse tё rsteve mungojn. Gjithashtu ka kufizime ne inventarin

e mjtёve tё ndihmёs sё shpejt. Duhet qё cdo ambulancё tё jetё e pjisur me: tubin e

intubimit defibrilator portative, sistemet e dhnies sё oksigjenit, likdet intravenoze,

mjete qё sigurjn hapjen e rrugёve tё frrumarrjes, medikamentetkardiotonike, shinat

pёr imobilizimin e frakturave, qaforet pёr imobilizimin e kolonёs cervikale,

inventarin e duhur pёr qepjen e plagёve.

b) Vёshtёrsit lidhur me kushtet e punёs

Aksidentet janё tё cdo natyre dhe ndodhin nё vende, kohё tё ndryshme. Zona e

aksidentit mund tё jetё nё fushё, mal, ujё etj. Aksidenti mund tё ketё ndodhur nёn

tensionin elektrik, mund tё ketё shi, erё shёmbje dhe nё stuata tё jashtё zakonshme

e tё vёshtira.

c) Ndёrhyrjet e personave tё pandёrgjegshem

Nё vёndin tonё akoma nuk ёshte ndёrgjegjёsuar opinion publik. Nuk duhet ndёrhyrё

nёses nuk ke njohurit minimale pёr dhёnien e ndihmёs sё parё. Personat kuriozё

nuk mungojnё asnjёher, tё cilёt bёhen pengesё pёr krijimin e kushteve minmale pёr

dhёnien e ndihmёssёshpejt.

Edukimi I popullit, edukimi I nxёnsёve nёpёr shkool, I shoferёve, I policis sё

qarkullimit rrugor, I ushtarёve, me njohuri paramedikale dhe tё dhёnjes sё ndihmёs

emergjente ёshtё njё srandart I rёndёsisёm nё zgjidhen optimal pёr dhёnien

emergjente nё fatkeqёsit e masive.

d) Pengesa e transportimit nga trafiku dhe rrugёt jo- standarte

Trafiku pёr ben njё rrezik pёr vonimin e transportimit tё tё plagosurit ne spital. Kjo

bashkёlidhet me mungesen e rrugёve standarte (si korsi vecanta vetё pёr

emergjencat), si dhe mungesa e seriozitetit nga shoferat e e tjerё pёr ti dhёnё

perioritet auto-ambulancave.

Nisma pёr evitimin e kёtyre ngjarjeve fillon me projektligjet, ent i qarkullimir rrugor,

marrja e patentave nё bazё tё njё tranjimi tё drejt. Pёrdorimi i helikopterёve

shkurton vonesat e trasporit.

Kёshtu, njё person i goditur nga patologjia akute, bёhet “pacienti” jo nё kohёn e

pranimit tё tij nё spitalit, por kur infermiera operatore e qёndres urgjencёs pёrgjigjet

kёrkesёs telefonike pёr ndihmё, vlerёson ngjarje dhe planifikon ndёrhyrjen pёr

veprimin.

MENAXHIMI I PACIENTEVE TE POLITRAUMATIZUAR

Hyrje:

Patologjit traumatike pёrfshijnё lёndimet tё cilat ndodhin nga aksidentet rrugore,

rrёzimet, aksidentet profesionale, djegiet, plagёt me armё tё ftohta dhe armё zjarri.

Nё vendet e industrializuara zё vendin e tretё tё vdekjeve pas neoplazive dhe

sёmundjeve kardiovaskulare, ndёrkohё qё ёshtё nё vёndin e parё nё popullsinё nёn

40-vjec, duke qёnё pёgjegjeёse nё shumё raste pёr invaliditet. Duke pasur parasysh

se ndikon nё grup-moshёn mё produktive, shakton kosto shumё tё larta socio-

ekonomike dhe nё fenomene njerёzore.

Vdekshmёit nga trauma kanё nje model karakteristik, njihen tre lloje:

Vdekje e menjёhershme: pёrfaqёsojnё personat qё vdesin shpejt pas

traumёs.

Vdekje e parakoshme: perfaqёsojn personat qё vdesin nё orёt e para

pas ngjarjes traumatike.

Vdekje e nonuar: pёfaqёsojn personat qё vdesin ne spital, tё cilёt nuk

pёrballojnё lёndimet e shumta.

Piesa mё e madhe e vdekjeve ndodhin para se tё arrijё ndihma e shpejt, prandaj

ёshtё thelbёsore pёr tё pёrmirёsuar cilsine e ndihmёs sё shpejt paraspitalore.

Permirёsimi i teknikave tё shpetimit nuk ka per qёllim reduktimin e vdekshmёis nё

fazёn primare tё trajtimit, por mbi tё gjitha pёr tё kufizuar dёmtimet dytёsore, tё

shkaktuar nga mungsesa oksigjenit, hipotensioni, ose manovrat e papёrshtatchume,

faktorёt kryesor qё tё cojnё drejt mbetjёs invalid.

1.3 Politrauma: Gjeneralitetet

Fjala traumё vjen nga greqishtja e do tё thotё “lёndim”. Njё lloj nё gjuhёn shkencore

ka njё polimorfizёm tё vetё fjalёs (politrauma, maxitrauma, mikrotrauma, traum

sipёrfaqёsore, tё thellё ekstreme, orttraumatologji tij.) Politraum pёrfshin dёmtime

Multiple tё organizmit, tё organeve tё mbrёshme, tё sistmit muskulo-skeletik etj.

Perkufizim: Me pacient tё politraumatizuar, kuptojmё personat qё jane tё lёnduar

nё dy ose mё shumё pjsesё tё trupit (kafkё, gjoks, abdomen, bacini, gjymtyrёt) me

dёmtime tё mundshme tё funksioneve vitale.

Pёr tё vepriar shpejt nё stabilitetin e funksioneve vitale, ёshtё e nevojshme qё

vёmёndja e infermieres tё fokusohet vetёm nё qё prekin, sistemni e frymёmarrjes,

qarkullimt dhe termorregullimit.

Kjo sugjeron se ёshtё e domosdoshme pёr tё mundёsuar trajtimin e shpejtё nё

situata qё kёrcёnojne mbijetesёn. Mungesa e njё diagnoze definitive shkakёsore,

nuk duhet tё jetё shkaku i njё trajtimi tё papёrshtatshёm, tё pamjaftushёm ose tё

vonuar simptomatik dhe nё historinё detajuar mjeksore. Nuk ёshtё parakusht

thelbёsor pёr njё vlerёsimi dhe trajtimi nё vёnd pёrfshinё njё vonesё pёr arritjen nё

spital, vonesa ёshtё e justifikuar pasi trajtimi nё vёndngjarje ёshtё njё urёlidhje e

rёndesёishme nё traumat, tё cilat synojn tё kufizojn dёmtimet sekondare. Kёshtu

vdekshmёria dhe sёmundshmёia janё tё lidhura me cilёsinё e trajtimin primar nё

vedngjarje.

Dhe ёshtё demostruar se njё ndёrhyrje e kualifikuar nё orёn pas ngjarjes, “Ora e

artё”, rrit probabiletin e mbijetesёs dhe cilёsinё e jetёs sё pacicentit. Kjo periudhe

kohore ёshtё mё e rёndesishme pёr tё politraumatizuarin, sepse gjatё kёsaj kohe,

mund tё vijnё pasoja madhore dhe me fatale pёr jetёn. Ёshtё detyra e infermieres, e

kualifikuar sic duhet, tё vlerёsoje ndёrhyrjen e planit, duke pёrdorur burimet nё

mёnyrё tё arsyshme pёr knhёn qё ka nё dispozicion mё pas pёr tё vazhduar

trasportin nё drejtim tё trajtimit definitiv.

2.2 Metodologjia e skuadres sё shpёtimit

Rrejedha e shpёtimi nё traumat emergjente ndjek nje linjё mjaft tё pёrdorur

(Prehospital Trauma Care base) e cila ёshtё njё metodё qe pёrbehet nga kёto faza:

Parashikimi

Vlerёsimi i vendit tё aksidentit dhe triazhёs tё plagosurit mё me priortet

trajtimi

Vlerёsimi primar (PRIMARY SOURCE)

Vlerёsimi sekondar (SECONDARY SOURCE)

Transporti dhe monitorimi

Pёr secilen ng kёto faza ёshtё planifikuar komunikimi me qёndrёn pqerative tё

urgjencё nё rast se ёshtё e nevojshme njё ekipi mё i avancuar nё vёndngjarje.

2.2.1. Pёrgatitja e ekipit tё shpёtimit

Organizimi i ekipit tё shpёimit nga njoftimi qё bёn infermieri nga qendra operative

emergjente.

Faza e pritjes, pra nё momentin kur ekipe pёrgatitet pёr tё ndёrhyrё nё

trauma emergjente, ёshtё vecanёrisht e rёndёsishme, si:

o Traumat emergjente karakterizohen shpesh nga prania e mё shumё se

njё tё plagosur, keshtu qё anёtarёt e ekipit duhet tё pёrcaktojnё

paraprakisht metodёn e qasjes nё skenёn e aksidentit duke pёrcaktuar

mёnyrat, e vlerёsimit (triazhe) pёr tё shёnё profesionistёve nё fushat e

tyre detyra dhe pёrgjegjёsit pёr tё reduktuar mundёsinё e keqkuptimit

nё vendin e veprimit, rezultojnё nё njP humbje tё kohёs.

o Cdo anёtar i ekipit duhet tё dijё nё mёnyre tё pёrkryer funksionet, e

materialeve qё ka nё dispozicion dhe verifikimin t tyre.

o Ekipi i shpёtimit duhet tё dinё rreziqet qё lidhen me ngjarjeve janё njё

burim i mundshёm rreziku

2.2.2 Vlerёsimi i vendit tё aksidentit, shkalla e rrёzikshmёrisё e tё

lёnduarve dhe rrezikshmёria e shpёttimtarit, triazha (prioriteti per

trajtim).

Pas vlerёsimit dhe njohjes sё nevojave pёr ofrimin e ndihmёs sё parё, si dhe marrja

e vendimit pёr t’i ndihmuar tё lёnduarit, shpёtimtari duhet tё krijojё hapёsire tё

sigurt pёr veprim nё vendin e aksidentit. Shpёtimtari dhe personat pёrreth tij,

asnjёhere nuk duhet quxojnё tё rrezikojnё jetёn r tyre.

Shpёtimtari dhe personat, tё cilёt ofroinё ndihmёn e parё, duhet tё kene kujdes

nga:

Mjetet eksplozive

Zjarret e mёdha

Burimet e hapura tё energjisё elektrike

Shtyllat elektrike tё rrёzuara

Vazhduesit elektrik

Shembjet e dheut

Tymi nga zjarret

Vёrshimet

Tёrmetet

Aksidentet madhore

Nё rrethant e tillё, shpёtimtari dhe personat tjerё, duhet tё ftojnё nё ndihmё;

Shёrbimin pёrkatёsploicisё, zjarrfikёsit dhe Entin e Ndihmёs sё Shpejtё Mjek_sore.

Tё gjitha kёto shёrbime duhet to kryejnё punёn sipas obligimeve dhe rrethanave tё

cilat i takojnё Shpёtimtari dhe personat tjerё, tё cilёt ndodhin aftёr ngjarjes ose

rastit, duhet tё vlerёsojnё se cka ka ndodhur dhe tё dinё shkakun e aksidentit. Nё

vendin ngjarjes mund tё gjeni mjete eksploduese, armё dhe barna, prej tё cilave

mund tё pёrfitojmё tё dhёnat e para se pёrse la ndodhur aksidenti?

Me triazhim nёnkuptojme- klasifikimn e rasteve sipas peshёs sё lёndimeve,

sёmundjeveTriazhimi i rasteve emergjente duhet tё fillojё nga vendi i lёndimit, apo

sёmundjeve befasishme. Ndidhma e parё duhet tё ofrohet pandёrprerё nё vendin e

ngjarjes, por edhe gjatё transportitderi nё entin shёndetёsor. Fjala triazhё rrjedh

nga gjuha frenge “trier” qё do tё thotё ndarёt sipas llojit prioritrtrvr pёr ofrimin e

ndihmёs sё parё nё vendin e ngjarjes.

Triazha orientuese mund tё shfrytёzohet nё sitauatat e aksidenteve madhore ose

multipe kur numri i tё lёnduarve ёshtё shumё mё i madh. Qёllimi i kёsaj triazhe

ёshtё vendosja e kritereve sipas peshёs sё lёndimit dhe transporti i shpejt i tё

lёnduarve deri nё entin shёndetёsor.

Triazha orientuese mundёson shpёtimtarit, personit tё rasit, (ose ata kanё pёrgatitje

profesionale mjekёsore) nё vendin e aksidentit tё ofrojё ndihmё ё parё themelore.

Ndihma e parё mund tё organizohet, mёsohet nё saje tё kurseve tё cilat mund tё

organizohen nё kolektivet ushtarake, punuese, policore, nё shёrbimin e zjarrfikёsve,

enter mjekёsore shkolla, dhe nё kuadёr tё kryqit tё kuq.

Gjendjet tё cilat kanё prioritet pёr ndihmё tё parё:

Ngulmimi

Gjakderdhjet

Gjendjet aksidentale

Lёndimet e kokёs, kolona vertebrale, bakut dhe

Lendimet e shkaktuara nga tё goditurat e trupit me gёrmadha

Gratё shtatёzёna

Nё cka bazohet triazha orientuese?

Triazha orjentuese bazohet nё bazё tё kёtyre kritereve:

Gjendjes sё vetёdijes

Shenjave jetёsore (pulsit, frymёmarrjes)

Gjendjes sё lёkurёs dhe mukozave tё dukshme

Gjendjes mentale

Tё ecurit

Triazhe na lejon:

Tё klasifikojm pacientet sipas demtimit tё funksioneve vitale, duke aplikuar

vlersimin ABCD:

Tё klasifikojm pacientet e vdekur me arrest kardio-respirator, nga ata tё cilet

kanё nevoj pёr suport shёndetёsor:

Tё vazhdohet trajtimi i pacientёve me probleme qё lidhen me fazen e parё tё

(Primary Survey)

Tё informohet mengёther qendra e urgjences pёr gravitetin e tё lёnduarve

2.3 Vlerёsimi parёso

(Primary Summary)

Per kombinime tё panumёrta me tё cilat ndodhin lёndimet, tё politraumatizuarit

nuk janё tё ngjashёm me njeri-tjetrin, tё gjitha regjonet e trupit mund tё rrezikohen.

Vdekshmёria dhe mbetja invalit janё rezultatet tё lidhura me ndikimin efektit direkt

ose fillestare (dёmtimit primar) ose ndodhja e kushteve tё tilla si hipoksi,

hypercapnia, hipotension, te cilat pёrkeqёsojnё shkallёn e lёndimit dhe shpesh

rezultojёn nё dёmtime tё parikthyёshme ( dёme dytёsore).

Incidenca e lёndimeve dytёsore mund tё reduktohet nёpёermjet pёrdorimit tё njё

strategjie (primary survey) e cila siguron njё rend tё vlerёsimeve dhe veprieve tё

mёvonshme pёr t’u marrё nё mёnyrё strikte nё rendin e mёspshtёm:

“ABCDE”

A. AIRWAY E CERVICAL SPINE CONTROL

Clirimi i rrugёve ajrore me kntrollin e kolonёs cervicals.

B. BREATHING

Respiracioni dhe ventilimi

C. CIRCULATION

Qarkullimi dhe kontroli i hemorragjive.

D. DISTABILITY

Vlerёsimi i gjёndjes neurologyjike

E. EXPOSURE

Lirimi nga veshjet dhe parandalimi i hipotermis

Vlerёsimi primar nuk duhet tё zgjase mё shumё se 3-5minuta, qё ёshtё koha

maksimle e mbijёtesёs tё korteksit cerebral pa oksigjen nё kushtet e assesiti kardiak.

Nё cdo rast infermierёt nё pёputhje me siper duhet tё ndjekin tre rregulla, ndryshe

quhen “rregullat e arta”:

1. ABS duhet ndjekur gjithmon sipas rendit A-B-C-E-D.

2. Gjatё ABC identifiko gjёndjet e pacientёve mё me shumё

rrёzik pёr jetёn (pёffundoni gjithmonё fazё A mё pas kaloni nё

fazё B).

3. Nёse gjatё ABC situata pёrkeqёsohet, rikthehuni nё A dhe

rifilloni tё vlerёsoni trajtimin.

2.3.1. A. Clirimi i rrugёve ajrore dhe imobilizimi i kolonёs cervikale,

oksigjenoterapia.

a. Tё sigurosh lirimin e rrugёve ajrore ёsthё njё pёrparёsi absolute. Verifikimi bёhet

duke thirrur pacientin pёr tё vlersuar gjёndjen e koishencёs, njёkohёsisht duke

imobilizuar kolonёn cervikale: njё pacient qё mund tё pёrgjgjet, ёshtё i vetёdijshёm

dhe i ka rrugёt ajror tё lira, kёshtu mund tё respiroj. Nё vecanti, pёr tё vlerёsuar

veprimtarinё frrymarrёse ёshtё e nevojshume:

- Tё shikohet nёse toraksi lёviz;

- Tё dёgjohet me vesh, afёr gojёs, zhurmat frrymarrёse;

- Tё ndihet ajri i ekspiruar me anё tё faques ose me kurrizin e dorёs.

Shkaqet e bllokimi tё rrugёve ajrore:

Rёnia e bazёe sё gjuhёs Tё vjella ose gjak dhe sekrecione nё rrugёt ajrore

Trupa tё huaj nё rrugёt ajrore Laringospazma

Fraktura laringo-trakeal, fraktura faciale ose mandiblare

Nё qoftё se paciente mund tё marrё frymё nё mёnyre adekuate, mund tё mos jetё

nevoja pёr kryjen e ndonjё manovre, nё tё kundrёn, nёse e ekziston njё pengesё nё

rrufёt e frymarrjes, vazhdohet sipas rendit:

o Sub-luksacion i mandibules: tёrheqja lart e mandibluёs, kjo manovёr

parandalon rёnien e gjuhes poshtё, kjo mund tё jetё e mjaftueshme si njё hap

i parё nё pacientёt komatoz;

o Heqja e sekrecioneve ose e trupave tё huaja: duhet tё bёhet mundёsisht me

aspirator portativ, ose nё rastin e materialeve voliminoze, duke pёrdorur

gishtat.

o Vendosjen e njё kanjule oro-faringale ose rino-faringale: kёto masa mbrojtёse

mund tё aplikohen vetёm kur ju jeno tё sigurt pёr pёrjashtimin e trupave tё

huaj tё pranishёm nё zgavrёn e gojёs, ato janё projektuar pёr pёr tё

paranduluar rrёshqitje e gjuhёs prapa dhe duke parandaluar mbyllje e rrugёve

ajrore:

Manovrat ehapjёs sё rrugёve ajrore”

Pёrkulja e kokёs prapa (defleksion) dhe ngritja e nofullёs;

Pёrkulja e kokёs prapa dhe ngritja e qafes;

Ngritja e nofullёs sё poshtme

DALLIMET MIDIS KANJULES ORO-FARINGEALE DHE RINO-FARINGEALE

Kanjulimi oro-faringeal

INDIKACIONET: -pёrdoret pёr tё;

-tё penguar rёnjen e gjhёs;

-pёr tё siguruar kalushmёrin e ajrit nё rrugёt a ajrit;

-pёr tё siguruar njё hyrje tё thjesht pёr aspirimin e sekrecioneve;

-pёr tё mos lejar mbylljen e gojёs gjatё brizave konvulsive

MJETET: kanjula Guedel ёshtё njё paisje plastike e lakuar, kanё njё numer tё

caktuar, zakonisht me ngjyra tё koduar nё bazё tё masave.

TEKNIKA E VENDOSJES:

1. Zgjidhen pёrmasat e kanjulёs nё relacion me distancёn qёndodhet

ndёrmjet kёndit mandibular dhe buzёve;

2. Vendoset kanjula nё kavitetin oral duke e mbajtur me kurbaturen e

pёrmbysure, lart afer palatumit.

3. Pasi kalohet harku dentar superior rrotullohet kanjula dhe futet mё thellё

deri sa ekstremiteti i saj prek buzёt.

4. Pёr tё eleminuar spostimet e kanjulёs mund tё bёhet fiksimi me

leokoplast.

KUNDERINDIKACIONET:

Manovra duhet tё ndёrpritet nё pacientёt tё cilёt, gjatё futjes sё kanjulёs

nё gojё shfaquen reflekset e mbrojtjes ose tё vjella. Nё kёtё rast ёshtё e

mirё vendosja e njё kaniule rino-farengeale.

Dhe duhet tё evitohen te pacientёt me gjakderdhje nga kaviteti oral.

KOMPLIKACIONET:

Kanjula Guedel nuk dyhet tё pёrdoret nё pacientёt e traumatizuar qё kanё

disa reflekse, sepse ajo stimulon tё vjella dhe kufizon mbrojtjen e

frymёmarrjes.

- Nёse kanjula nuk ёshtё vendosur nё mёnyrё korrekte, mund tё shtyjё

gjuhёn mbrapa dhe tё shkaktoj mbylljen e rrugёve ajrore.

Kanjulimi rino-faringeal

INDIKACIONET: perdoret vetё nё pacientёt adult, ne pacientё me trauma tё

pjesёshmue tё rrugёve ajrore, nё prezenc tё reflekseve mbrojtёs

MJETET: kanjula rino-faringeale ka form cilindrike e lakuar, me gjatёsi tё madhe, me

diametёr tё vogёl dhe me material plastik tё butё.

TEKNIKA:

1. Zgjidh ne mёnyrёn e duhur numrin dhe kanjulёn; nё pёegjithsi pёer meshkujt

nr.8, pёr femrat nr.7; lubrifikofet me anestezik.

2. Futet kanjula nё narinen nazale tё subjektit, duke e mbajtur koken e tij tё

flektuar mbrapa dhe duke e shtyrё lehtё me lёvizje gjysёmorare shkohet

drejitm hyrjes sё koaneve.

3. Futet mё thellё kanjula derisa ekstremiteti i jashtёm i saj nuk ёshtё nё kontakt

me flegrat e hundёs, dhe kihet kujdes se mos traumatizohet mё tepёr mukoza

pёr tё mos provokuar dёmtime dhe gjakosje.

KUNDERINDIKOHET:

-nё moshёn pediatrike;

-nё frakturat e bazёs sё kafkёs;

-nё trauma me franktura faciale.

KOMPLIKACIONET:

-nёse kanjula futet me forcё nё narina dhe rino-faing mund tё pёson lёndime

tё strukturave.

-nёses ёshtё prezent lёndime tё bazёs sё kafkё, ёshtё e mudur tё penetrohet

aksidentalisht ne tru.

-nёse kanjula nuk vendoset korrekt mund tё kaloj laringun, duke mbyllur

rrugёt ajrore.

b. Qaforja nё kolonёn cervikale duhet tё vendoset nё mёnyrё tё barabartё tek tё

gjithё tё traumatizuarit, sapo tё jetё verifikuar lirimi i rrugёeve ajrore.

Kjo ёshtё pёr shkak tё lёndimeve nё vertebrave cervikale duke pёrfshir edhe

medulёn spinale, janё nga lёndime mё mёdha traumatike qё pёrfshijnё, invaliditet

motor, rezultatet tё tilla si paraplegji dhe tetraplegjia.

Duke transformuar jetёn e atyre individёve tё rini, nё mёnyrё dramatike. Njё

dёmtimi I palcёs kurrizone ёshtё e karakterizuar ng crregullime ndijore, motorree,

dhe vegjetative tё lidhura nё mёenyra tё ndryshme me njёri-tjetrin. Shenjat dhe

simtomat e njё dёmtimi tё mundshёm kurrizore mund tё pёrfshijnё:

o dhimbje lokalizuar nё kokё dhe shpinё: ajo mund tё jetё spontane, e

provokuar nga prekje ose mungon fare.

o deficitet neurologjike: janё mainfestuar me mpirje apo ndjesi shpimi

gjilpёrash dobёsi dhe paraliza tё ekstremiteteve.

o Pacient me traumё nё kokё, toraks apo qafё: forcat qё kanё shkaktuar

njё dёmtim nё kokё, toraks apo quafё mund tё ketё shkaktuar njё

dёmtim tё shtyllёs kurrizore.

o shoku Spinal: humbja e reflkseve nё muskujt spinal, inervohen nga

rrёnjёt qё shtrihen nёn zonёn e dёmtuar.

o Frymёmarrja e kompromentuar: insuficenca respiratore ose

frymёmarrje abdominale.

o Arefleksia: mungesa e reflekseve tё stimujve tё dhimbjes

o Inkontinenca: vezikale dhe intestinale.

Dёmtimet e kolones vertebrale shoqёrohen me tumefaksion lokale dhe rrallё me

deformime tё dukshme. Ekzaminimi i gjithё kolonёs duhet tё bёhet nga kocka

oksipitale deri nё sakrum. Dyshimi pёr dёmtimin e kolonёs cervikale nё radhё tё

parё duhet tё formulohet nё bazё tё laralteristikave tё askidentit qё ka shkaktuar

emergjencёn. Koka dhe qafe e pacientit nuk duhen tё vendosen nё

hiperekstensions, hiperfleksion ose rrotullim, pёr tё stabilizuar dhe ruajtur tё lira

rrugёt ajrore.

Pёrsёrisim edhe njё herё se lёndimi i kolonё vertebrale dyshohet nё tё gjitha raset e

politraumave, kёshtu qё infermiere duhet tё kenё parasysh se tё gjitha lёvizjet

aktive ose manovra duhet tё kufizohen nё ato tё domosdoshme pёr t’u marrё me

rrezik tё menjёhershёm. Pacientё pavetёdije apo me alternime tё ndёrgjegjes, janё

vecanёrisht tё rrezikuar nga paftёsia pёr tё perceptuare apo raportuar ndryshimet e

ndeshmёeise sёdhimbjes spontane apo tё provokuar se mungesa e shenjave dhe

simptomave tёtilla si dhimbje ne shpinё, nuk pёrjashtojnё praninё e njё gjendje

traumatike, kёshtu qё nuk ёshtё e mjaftueshume vetёm immobilizimi.

c. objektivi kryesor i masave tё implementuar nё fazen (A) ёshtё pёr tё pёrmirёuar

oksigjenimin e indeve ra, pasi tё sigurohet lirimi i rrugёve ajrore dhe mbrojtja e

kolones cervikale, ёshtё e nevojshme qё nё tё gjitha traumat e rёnda tё

administrohet O2. Oksigjeni duhet tё jepet nё pёrqendrim maksimal tё mundshёm

(90-100%), dhe administruar me fluksin 12-15/min me ndihmёn e maskave

rezervuar.

Kriteret e alarmit nё qёndrёn operative

Nё fazё A infermierja e ndihmёs sё shpejt duke njohur situatat qё pengojnё ose

rrezikojnё rrugёt ajrore, lajmёron qendrёn operative pёr njё ekip mё tё avancuar.

Kushtet tё cilat kёrkojnё ndёrhyrjen e menjёhershme tё ekipit ALS, pёrfaqёsohen

nga;

Objektet ose materaileve tё huaja jo tё lёvizshёm, qё ndryshojnё

vetёdijen e pacientёve;

Kontrakture e muskujve masticatory me mungesёn e hapjes sё kavitetit

oral;

Trauma tё rёnda tё fytyrёs apo qafё tё lidhur me hemorragjin e pa

ndёrprer nё kaviteti oral apo hematoma tё dukshme tё qafёs;

Djegis e fytyrёs, sidomos nё prani tё edemёs sё buzet dhe gojёs, kollё,

disfonia.

2.3.2. B. BRETHING- Frrymarrja dhe ventilimi

Frymёmarrja pёrfshinё funksionimin e pёershatatshem tё pulmoneve,

parateve tё toraksit dhe diafragmёs. Dёmtimi i njёrit apo i tё tre pёrbersёve

shkakton dёmtim tё respiracionit.

Shkaqet kryesore tё insuficencёs resporatore, pas traumave mund tё jetё.

Mbyllje t_ rrugёve ajrore;

Dёmtime tё kockave tё kafazit tё kraharorit;

Demtime tё parenkimes pulmonare dhe pleurёs;

Dёmtime trakeo-bronkiale;

Dёmtim tё diafragmёs

Dёmtime tё nervave.

Prandja vlerёsimi i ventilimit dhuet tё bёhet shpejt. Pacienti duhet tёe jetё i zbuluar

pёr tё bёr vlerёsimet e duhura.

Inspeksion:

- lloji respiracionit: takipne, bradipne, dispne, eupne.

Palpacion:

- zgjerimi toraksit: simetrik dhe asimetrik, etj.

- lёndimi I brinjёve

- prezenc e kёrcitjeve

Llogaritjet:

-Frekuenca respiratore:

Eupenia 12-14/min

Takipenia >24/min

Bradipenia <12/min

Saturimi o2:

-Vlera <90% e oksigjenit janё kriter kritik thirrjen e ekipt ALS.

Shkaqet e hipoventilimit:

Pnneumtoraksi valvular (me persion tё lartё) ёshtё shkaku mё i shpesht qё

shkakton hipoventilimin tek tё politraumatizuarit. PNX karakterizohet ng

prania e ajrit nё hapёsirёn pleurale. Zhvillohet kur njё dёmtim i paretit torakal

ose komunikim pleuro-pulmonar lejon depёrtimin e ajrit nё hapёsirёn

pleurale gjatё inspiracionit, pa lejuar dalien giatё ekspiracionit, pёr shkak tё

mbylljes sё pёrkohshme; kjo sjell grumbullim progresiv tё ajrit, me rritje

gjithnjё e mё tё lartё tё presionit intralpeural me vlera manometrike

qartёsisht pozitive, dhe me zhvendosje nё anёn e kundёr tё organeve

mediastinale.

Pneumotoraksi duhet tё dyshohet tek tё gjithё pacientёt e politraumatizuar

qё prezantojnё kёto simptoma:

02 nё saturimin arterial;

Polipne (>29/min);

Plagё tё thella nё toraks;

Dispne nё pacientёt me vija ajrore tё pastra;

Brinjё tё thyera;

Hipoventilim;

Hipotension dhe distension tё venave tё qafёs.

Pneumotoraksi hapur: karakterizohet nga furnizimi i vazhdushёm i pleurёs

me ajёr, qё futet nga plagёt e hapura gjatё frrymёmarrjes. Kjo ёshtё njё

gjёndje qё kёrkon ndёerhyrje tё shpejt. Nё kёtё rast infermijera nuk duhet ta

lёviz objektin, nga vёndi qё ka shkaktuar dёemtimin e toraksit. I traumatizuari

transportohet me objektim nё trup. Kjp teknikё parandalon nje pneumotoraks

tё hapur para kohe.

2.3.3. C. Stabilizimi i qarkullimit dhe kontrollet e Hemorragjive.

Kjo fazё pёrfshine vlersimin e prezencёs sё”

a. Hemorragjit masive arteriale;

b. Pulsi radial, frekuenca kardiake FR dhe persioni arterial PA;

c. Shenjat dhe simptomat e shokut.

d. Arresti kardiak dhe ringjallja zemёr mushkёri (CPR)

a. Kontrolli i hemorragjive ёshtё njё objektiv i pazёvendёsushёm dhe i nevojshёm

nё stabilizimi kardiovaskular.

Hapat e para qё infermieri duhet tё ndjeki janё, ndalimi i hemorragjive tё

jashtme, me anё tё presionit manual ose vendosjen sa mё shejt tё lakut

hemostatik. Teknika “persion direkt” ёshtё mё efektive dhe mё pak tё dёmshme

nё indet. Pёrdorimi i bandazheve kompresive pёer tё ndaluar hemorragjin ёshtё

miaft efektive edhe nё plagё tё thella, ku nuk ёshtё evidente hemorragjia, por

ёshtё e dukshme ёnjtja e gjymtyrёve. Fashimi pёr ndaljen e gjakut, preferohet

vetёm n_ situata ekstreme, si hemorragjit qё nuk kontrollohen me persion

manual, nё rastet kur ka mё shumё tё plagosur pёr tu ndihmuar, ejt.

Kjo teknikё nul pёedoret gjatё pasi ka dёme dytёsore, si ishemia e indeve.

b. Verkikimi i parametrave tё pulseve periferike, PA, FrC, fillohet pasi ёshtё bёr

njё pasqyrё shumё e shpejtё e pacientit, pёr tё pёrjashtuar hemorragji tё

rёnda tё jashtme ose ndonjё gjakderdhje pas trajtimit. Parametёr i parё qё

vihet re, ёshtё prania ose mungesa e pulsit radial, i cili lejon vlerёsimin e

frekuencёs kardiake, nё qoftёse ёshtё i pranishёm.

Pёr mё tepёr, prania e pulsi radial ёshtё tregues i njёPA sistolik > ose ё 80

mmHg, mos gjetja e pulsit radial do tё detyrojё zbulimin e menjёhershёm tё

pranisё sё pulsit kartoid: prezenca e pulsit tregon praninё e nje PA sistolik afro

50-80 mmHg. Ёshtё e nevojshme tё dinim se lezione hemorragjike nuk mund

tё ndodhin menjёhere me reduktim t niveleve tё presionit te gjakut shkalla e

hipotension, si nje tregues i hemorragji, ёshtё e lidhur me kohёn mes ngjarjes

traumatike dhe kohёn e vlerёsimit fillestar.

Nё kёtё fazё nuk duhet lёnё pas dore vlerёsimin e karakteristikave tё mbushjes

se venave tё qafёs, pasi na ofron informata tё dobishme etiologjike nё lidhje

me hipotension: njё pacient nё shok me venat bosh ёshtё i knosideratё njё

tamponadё kardiake, njё PNX hipertention, dёmtim tё miokardit, infart

karkiak.

c. “Objektivi kryesor i stabilizimit kardiovaskular ёshtё kontrolli shoku, pasi

shkakton shpejt njё pёrkeqёsim tё pёrgjithshёm klinik”

Paciente I politraumatizur ёshtё nё gjendje shoku. Cesht shoku...? Nё kёtё rast

qarkullimit nё nivelin kapilar mund tё ulet deri nё atё masё sa tё shkaktoje

crregullime serioze nё qelizat, pёr shkak tё furnizimit tё pamjaftueshёm me oksigjen

dhe ta coj tё politraumatizuarin nё arrest kardiovaskular, nёse nuk trajtohet

menjёherё. Ёshtё themelore tё dihet se hipotensioni nuk ёshtё e vetmja shenjё pёr

tё identifikuar gjendjen e shokut. Infermieret e ndihmёs sё shpejt duhet tё gjejnё

shenjat dhe simptomat, shumё prej tё cilave ndodhin shumё mё herёt se tё nie

presioni i gjakut:

-ekstremitete tё ftohta dhe tё zbehta, me mbushjen e kapilarёve nё kohё;

-takikardia me puls tё vogel;

- takipeni;

- agjitacion, konfuzion dhe nё raste tё rёnda, gjendje kome

Klasa 1 2 3 4 Qarkullimi ↓ 15% ↓ 30% ↓ 40% ↓ 40%

Humbjet ml 750 800-1500 1500-2000 >2000 F.C. Takikardia 100-120

Puls Vogel 100-120 Puls Filiform

>120 Pulse Radial

F.R. normal normal takipne takipne

P.A.S. normal normal e ulet n.v Ekstremitetet normal zbehte zbehte te ftohta

Sensor normal anёsia pergjumje koma

d.Arresti kardiak dhe ringjallja zemёr mushkёri

Arresti kardiak: Ndalimi i menjёhershёm dhe total I qarkullimit, cili do qoftё shkaku,

con nё humbjen e vetёdjjes mbrёnda 10-15 sekondash; pacienti ka dihatje agonike

(gasping) pёr 30-60 sekondash; pas kёsaj periudhe kohore shfaqet apnea, midraza

bilaterale edukdhme dhe cianoza. Shenjё themelore, pёrvec humbjes sё vetёdijes,

ёshtё mungesa e pulsmit nё nivelin e arterieve tё mёdha.

Manovrat ringjallёse pёrfshijnё manovrat baz= tё suportit tё jetёs (Basic Life

Support- BLS), tё cilat aplikohen menjёherё. Qёllimi I BLS ёshtё qё tё siguroj

ventilacionin e emergjcёs dhe perfuzionin sistemik nёpёrmjet ringjalljes zemёr-

mushkёri (Cardio Pulmonary Resuscitation- CPR). Pёrcaktohet personi nёse nuk ka

vetёdije. Fillimisht vendoset personi nё pozicionin dekubitus lateral. BLS fillon me:

A- Hapaja e rrugёve ajrore

Hapja e rrugёve ajrore pёben prioritetin e parё nё crregullimet e respiracionit

(vёshtёrsi, frrymarrje me zhurmё) dhe nё BLS pёr arrest respirator dhe kariak.

Disa herё realizimi I kёsaj manovre (A) ёshtё I mjaftughёm pёr tё rivendosur

respiracionin spontan (B) dhe qarkullimin (C) nё kёto raste masazhi kardiak

nuk ёshtё I nevojshёm. Nё personat pa vetёdije, relaksimi I muskujve tё

gjuhёs dhe qafёs bёjnё qё gjuha tё bjerё nё murin posterior tё faringut, duke

bllokuar rrugёt ajrore hipofaringeale. Prandal duhen bёr njёra

Nga manovrat e mёposhtme:

1. Pёrkulja e kokёs prapa (defleksion) dhe ngrirja e nofullёs.

2. Pёrkulja e kokёs prapa dhe ngritja e qafёs.

3. Ngritja e nonfullёs sё poshtme.

Kjo manovёr e trefishtё e rrugёve ajrore pёrmbledh pёeruljen e kokёs mbrapa,

zhvendosjen e mandibulёs pёrpara dhe hapjen e gojёs. Kjo manovёr realizohet duke

vendosur duart nё tё dyja anёt e kokё sё pacientit, brrylat vendosen nё siperfaqёn

ky ёshtё shtrirё pacienti, pёrkulet koka prapa, gishtat e mёdhenj shtypin

mandibulёn nё anёt e gojёs ndёrsa gishtat e tjerё ngrenё lart kёndet e nofullёs sё

poshtme. Pёrkulja e kokёes prapa kundёrindikohet nё dёmtimet e kolonёs

cervikale. Nё kёto raste, koka dhe qafa mbahen tё fiksuara nё pozicion neutral dhe

ngrihet mandibula lart vendoset qaforja rigide. Nёse edhe pas lirimit tё rrugёve

ajrore vazhdon mungesa respiracionit, dhuet filluar manovrat frymёmarrёs

shpetuese:

B. Rivendosja e respiracionit

Respiracioni shpёtuew (frrymarrja gojё-mё-gojё) tek adultёt;

vendoset pacienti nё pozicion supin, tёrhiqet mandibula

duke ngritur kёndet dhe hapet goja, tё cilen e mbulojm me njё copё tё pёrshkushme

nga ajri, mbyllё hundёt. Operatori I CPR, mbushet thellё me frymё dhe frynё me

forcё ajrin nё gojё e pacientit, me volum 500-800ml. Kur ёshtё vetёm njё shpёtues

bёn 30 masazhe kardiake me 2 frymёdhёnie nga 1-1.5sek secila, kur janё 2 shpёtues

bёhen 15:2, bёhen 5 cikle. Duke arritur njё toal 12-15 frrymёmarrje nё minut, Kur ka

dёmtime nё gojё apo mos hapje tё sajё, respiracioni bёhet (gojё me hundё). Tek

fёmijёt e vegёl bёhen 1 frymёdhёnie 5 masazhe si me 1 apo me 2 shpёtues. Por

kapaciteti I insuflimit duhet ti ketё vlerat 150-300ml. Respitacion bёhet dufe

pushtuar gojёn dhe hundёn e foshnjёe, pёr shkak tё pёrmasave tё vogla.

Pas pёrcaktimit tё mungesёs sё vetёdijes, mungesёs sё aktivitetit respirator, lirimit

tё rrugёve tё frrymёmarrjes dhe bёrjes sё frrymёmarrjes shpёtuese, hapi tjetёr

ёsthё pёrcaktimi i mungesёs sё pulsit.

Adult Fёmijё I rritur Fёmijё te vegel Maja e pulsit a.karotide a.karotide a.axillaris

Masazhet kardiake 30:2 30:2 1:5

Fr masazheve 80-100/min 80-100/min 100/min Lloji I presionit Me 2 shputat duat Me shputen e

dores Me gishta e dores

Thellesia presionit I sternnumit

4-5 cm 2.5-3.8 c 1.3-2.5 cm

Vendi I presionit 2/3 e poshtme te sternumit ( pa prekur procesin ksifoid)

Riverdosja e refleksit pupilar ёshtё njё shenjё e pranisё sё qarkullimit dhe e

oksigjenimit adekuat tё trurit

Kriteret e alarmit nё qёndrёn operative

Sapo vlerёsohet prania e shenjave tё shokut, nё mungesё tё pulsit radial dhe I

pranishёm karotidi, PAS <100mmHg, infermierja njofton qendrёn e urgjencёs pёr tё

vlerёsuar llojin e shokut dhe kёrkon ekipin ALS.

Nё pritje tё ekipit ALS, infermieri pёrgatit njё ose mё shumё hurje periferike venoze,

me qёllim pёr tё parandaluar evolimin e shokut hipovolemik, i cili ёshtё i shoqёruar

nga vazokonstriksion periferik, kjo e bёn tё vёshtirё hyrjen, ёshtё e nevojshme

pёrdorimi i katetereve me kalibrit (14-16 G) qё lejon zgjidhje tё shpejtё. Cilido tё

jetё shkaku i shoku, masa kryesore terapeutike qё do tё merret parasysh ёshtё

infuzion i tij me l+ёngje pёr rivedosjen e volumit tё gjakut.

2.3.4 D. DISABLITLY: Vlerёsimi i gjёndjes neurologjike:

Pёr vlersimi e gjendjes neurologicjike tё pacientit nё gjendje tё rёndё emergjente

ёshtё e nevojshme tё merret parasysh niveli I vetёdijes.

Njё metodё e thjeshtё pёr vlersimin e gjengjes neurologjike tё pacientit ёshtё

ajo e pёrshkruar me shkurtimin “A.V.P.U”, qё ka parasysh:

→ A = (Alert) pacient I zgjuar me komunikim normal.

→ V = (responds to Vocal stimuli) pacient qё I pergjgjet stimujve zanorё

→ P = (resonds only to Painfuli) pacienti qё I pёrgjgjet vetёm stumujve tё

dhimbjes

→ U = (Unresponsive) pacienti qё nik I pёrgjigjet asnjё stimuli

Pёr njё vlerёsim mё tё detajuar tё nivelit tё vetёdijes sё pacientit, mund tё

pёrdoret Glasglow Coma Scale (GCS). E cila vlerson 3 parametra: 1) hapjen e syve E;

2) pёrgjigjen verbale V; 3) pёrgjigjen motorrike M.

GCS Hapja syve E Pёrgjigja verbale V Pёrgjigja Motorrike M

1 Spontane E =4p I orientuar V = 5p Lёviz ekstremitet

M = 6

2 Me fjalё E = 3p Bisedё konfuze

V=4p Lёviz ekstremitet

M = 6

3 Me dhimbje E = 2p Fjalё pa vend V = 3p Tёrheqje nga dhimbja

M =3

4 Asnjё E = 1p Tinguj tё pakuptuchёm

V = 2p Fleksion- postural

anormal I

M = 3

5 Asnjё V =1p Pёegjigjet me ekstension

postural decerebruar

M = 2

6 Asnjё lёvizje M = 1

Njё pacient nё koma ёshtё pёrcaktuar kur nuk ka asnjё hapjё tё syve (E=1), asnjё

aftёsi pёr tё ndjekur komandat (Mёnga 1 deri nё 5), dhe asnjё pёr tё nxjerrё fjalё tё

kuptushume (V= nga 1 nё 2), pra me njё total nga 3-8 pikё.

Kriteret e alarmit nё qёndrёn operative

Njё pacient I gjetur nё kushet P. ose U. Paraqet njё dёmtim tё rёndёsishme tё

ndёrgjegjes. Nё kёtё rast, infermiere ёshtё i obliguar tё lajmёrojnё menjёherё ekipin

ALS tё, pёr bashkёpunimin dhe pёr arsyet e mёposhtme:

Kur rrugёt e frymёmarrjes janё nё rrezik tё mundshёm pёr rёnien e gjuhёs

mbrapa;

Kur reduktohet ose eliminiminohe reflekset, rezulton me njё rrezik tё lartё tё

aspirimit tё, pёshtymёs, gjaku, tё vjellat;

Kur gjendja e ndryshuar e ndёrgjegjes mund tё jetё rezultat nga dёmtimi i

kokёs, pёr kёtё arsye ёshtё e nevojshme intubimi trakeal, pёr tё siguruar njё

ventilim adekuat.

2.3.5. E. EXPOUSURE: Lirimi i pacientit nga vesjet dhe kontrolli i

temperaturёs trupore

Dhe nё mёnyrё ideale kjo fazёn pёrfundon studimi e vlerёsimit primar

Pёrmbajtja e fazёs sё E.

a. Ekspozimi: mundёson kerkimin, pёr plagёt qё hym thellёsi, pёr hemorragi te

fshehura, plagё, erozione, zonat tё djegura, thyerje.

b. Parandalimi i hipotermis

c. Imobilizimi frakturave dhe kolonёs: garanton reduktimin dёmtimin, dhimbjes

gjatё transportit;

d. Rivlerёsimi i shenjave vitale.

a. Ekspozimi (ekzaminimi jashtёm)

Nё kusher jashspitalore ёshtё rёndёsishme tё vihenre kushtet e motit, duke

marrё parasysh nevojёn pёr tё mos vё nё dukje pacientin nё temperaturё tё

ulёt. Nё cdo rast rroba me lagёshti duhen hequr, ndёersa pёr rroba thata se

do tё tentpjё parasysh nevojёn pёr tё kryer njё ekzaminim fizik sa mё tё plotё

tёjetё e mundur, por edhe pёr gjendjen e mjedisit. Mbi te gjitha duhet tё

tregohet rrespekt pёer personin.

b. Parandalimi i hipotermis

Hipotermia, problemi nuk ёshtё problemi vetёm si rezultat i kushteve tё

pafavorshme tё mjedisit. I politraumatizuari rёndё, vecantёrisht nё gjёndje

shoku, c rregullimim i mekanizmave fiziologiket te temperaturёs trupore,

kёrkon mbrojtije adekuate termike. Prandaj, infermijera duhut te heqe rrobat

e lagura, te mbuloj te plagisurin me batanije, pёr te parandaluar humbjet e

nxehtёsis.

c. Imobilizimi frakturave dhe kolonёs

Imobilizimi i frankture

Eshtё e rёndё sishme tё pёrdoren sic duhet paisjet, nё mёnyrё sa mё efektive duke

mos dёmtuar mёe trj tё plagosurin. Secila paisje mjeksore perdoret pёr njё qёllim tё

caktuar.

Pёr njё imobilizim korrekt duhet tё:

Hiqen rrobat;

Mbrohet cdo plagё me peshqir steril dhe dezinfektues, pastrohet me

solucion fiziologjik para aplikimit tё allcis;

Tё vlerёsohet statusi neurologjik dhe enёt distale tё gjakut, deri nё

pikёn e thyerjeve;

Tёrheqje dhe pozicionim, i fragmenteve tё thyera, kur ёshtё s mundur;

Kontrolloni pulses periferike, pas aplikimit tё allcis

Njё rol tё pazёvёndёseshёm pёr imobilizimin e frakturave ka gipsi:

1. Paranalimi e dёmtimit tё mёtejsheёm tё indeve tё buta. Mё e

rёndesishmja ёshtё parandalimi i njё frakture tё mbyllur nё njё tё hapur.

2. Imobilizimi lehtёson dhe eleminon dhimbjet nga l_vizja e fragmenteve

knckore.

3. Imobilizimi ёshtё fakto shumё i rёndesishёm nё uljen e incidencёs sё

shfaqjes klinike tё embolis dhjamore, si edhe shokut traumatiko-

hemorragjik.

4. Imobilizimi i fragmenteve kockore, lehteson transportin e tё dёmtuarit,

krijon kushte optimal pёr ekzaminimin rediologjik.

Oaforja cervikale mundёson imobilizimi e kokёes dhe qafёs, ёshtё e pёrksoshme,

shёben pёr kufizimin e lёvizjeve tё kokёs dhe qafёs dhe redukton forcat e aplikuar

nё kolonёn: pёr kryerjen e kёtij funksioni duhet tё jetё madhёsia e duhu dhe e

aplikuar sic duhut, pas kryerjes sё imobilizimit manual tё kokёs. Pavarёsisht nga

pozicioni korrekt i qafores, kjo nuk siguron palёvizshmёri tё plotё tё qafёs, e cila

mund tё arrihet vetёm nёpёrmjet imobilizimit tё kolonёs. Pёrjashtimi i vetёm nё tё

cilin mund tё mobilizojё infermiere carientit dhe datёn e nevojёs pёr tё sjellё nё njё

qёndrim i shtrirё nё shpinё traumatizuar qё shtrihet shtrirё nё tё tjera, nё kёtё rast

nuk ka alternativa tё qёndrushme nё plan teknik.

Pёrvec kёsaj, pёr tё parandaluar dёmtimin e mёtejshёem

gjatё shpёtimit tё politraumatizuarve, ёshtё bёrё me

“mibolizimin atraumatik”

Barrela atraumatike- ёshtё nje garnizon qe konsiston mobilzimin e pacientit nga

plani poshte, per ne tavolinen spinale ose dyshek me ajerr. Kjo barrele nuk perdoret

per transport.

Tavolina Spinale- ёshtё e ndertuar nga njё plan rigid prej material plastik ose

druri. Mban trypin drejtё, mund edhe te mos levizet nё fazёn diagnostike intra-

spitalore.

Procuedurant standarte te aplikimit:

I plagosuri ngrihet ,e barrelё dhe vendoset nё qendёr tё tavolines spinale;

Fiksohet koka nё, pёrmes njё fiksuesi;

Fiksohet I plagosuri ne plan pёrmes, pёrdorimi tё njё vargu shiritash

Dysheku me ajer- mundeson, imobilizimin, fiksimin, transportimine pacientit ne

cdo pozicion, duke mbajtur ne harmoni kokёn, qafёn dhe trungun.

Procedurat standarte tё aplikimit:

- shtrihet dysheku, nё dysheme ose nё njё barrelё;

- tё plagorsurin e ngrejm nё njё barrelё dhe v vendosi nё qendёr tё

dushekut;

d. Rivlersimi i parametrave vitale

Gjetja e shenjave tё mirё jetёsore nё kohёn e vlerёsimit fillestar tek i traumatizuar

nuk ёshtё granci pёr njё situatё tё qёndrueshme me kalimin e kohёs.

Trauma ёshtё njё patologji evolutive. Prandaj ёshtё e rёndёsishme pёr tё rivlerёsuar

shenjat vitale shpesh, pёr tё kontrolluar qёndrueshmёrinё e pacientit apo pёr tё

parashikur njё pёkeqёsimit tё papritur. Ёshtё e mirё qё infermijeri tё mbajitur

kontakt verbal gjatё dhёnies sё ndihmёs, nё mёnyrё pёr tё monitoruar gjendje e

vetёdijes. Faza E perfundon me njё vlersim tё kujdeshem tё; F.R., F.C., P.S., SpO2.

Kriteret e alarmit nё qёndrёn operative

Gjatё kryrjes sё ekzaminimin fizik, infermieri ёshtё nё gjende tё identifikojnё situatat

qё kёrkojnё ndёrhyrjen e njё ekipi mё tё pёrparuara nё tё tilla raste si:

Fraktura nё dy ose mё shumё fragmente proksinale kockore: mund tё jetё

tregues i njё traume tё dhunshme, dhe pёr pasojё mundёsia e humbjes sё

gjakut ёshtё e madhe’

Amputim tё gjumtyrёve ose pjesёved tё tyre (pёrvec njё gishtat tё vetёm)

Asimetri e spinave iliake, dhe shenjё e njё frakturё tё legenit qё mund tё

shkaktojё gjalderdhje tё rёnda tё brendshme (tё vlerёsohen me kujdes

parametrat e qarkillimit tё gjakut.)

Rritha e shpejtё e volumin tё barkut mund tё jetё njё shenjё e njё

hemorragjie tё breandshme

Mungesa e ngjeshmёrise dhe lёvizshmёris mund tё jetё tregues i njё

demtimi nervor

Nevoja pёr anestezi. Nё rastin e thyerje apo zhvendosjeve e nyjeve tё

mёdha, per tё mobilizuar pacienti nё mёnyrё tё sigurtё ёshtё e

nevojshume administrimi ianalgjezikeve. Gjithashtu edhe nё djegiet e

rёnda e shumё tё dhimbshme, nevojiten analgjezik tё pёrshtatshme.

2.4 Vlerёsimi dytesor

(SECONDARY SURVEY)

Vlerёsimi dytёsor fillon pas stabilizimit tё pacientit, pra asi tё nenё pёrfunduar me

korrektёsi fazat “ABCDE” dhe zgjat 10-15 minuta.

Pёrmbajtja e vlerёsimit dytёsor;

1. Anameza

2. Ekzaminimi kokё-kёmbё

3. Vlersimi i dinamikёs sё aksidentit

4. Zgjedhja e destinacionit spitalor

5. Rivlerёsim tё vazhdueshёm tё ABCD

Cilat janё prioritetet e ekzaminimit dytёsor?

Bised me shёptimtarin dhe viktimёn

Velrёsimi i shenjave jetёsore

Shikimi detal t viktimёs

2.4.1 Anamneza

Nё fund tё operacioneve tё vlerёsimit dhe manovrave, ёshtё e pёrshtatshme pёr tё

mbledhur, madje edhe nga tё afёrmit apo miqtё nёse janё tё pranishme, njё

informacion tё shkurtёr. Duke formuar njё sintezё tё shpejt anamnestike sipas njё

rregulli tё caktuar; A.M.P.L.E. (Allergy, Meications, Past Illness, Last Meal, Events).

A- Prania e alergjive dhe intolerancёs ndaj medikamenteve

M- Medikamentet qё ka marrё 24h e fundit dhe drogat e mundshme

P- Sёmundjet e mёparshme (kardiovaskilare, diabet, etj)

L- Ushqimi fundit

D- Dinamika e ngjarjes

2.4.2 Ekzaminimi nga “koka te kёmbёt”

Ky ekzaminim konsiston nё verifikimin vizual, tё plagёvev tё thella, hematomave

plagёve, zonave tё djegura, frakturave, etij

Duhet tё respektohet rendi I mёposhtёm:

- Koka:

o Kafka

o Vlerёsimi i bazёs sё kraniale →

- Hemotimpani

- Ekimozё e procesit mastois (shenja battle)

- Rinorre ose rinorragji

- Otorragi encefaloni

- Hemorragji konjuktivale e pёrhapur

o Pupilat → vlerёsimi pupilar

- Miozё bilaterale resktive: komё metabolike, traumё e

lehtё

- Miozё ekstreme jo reaktive (pupila si majё gjёpёre):

dёmtime e, intoksikacion nga opiatet

- Miozё monolaterale areaktive: irritim okulomotor

- Midrazё bilaterale areaktive nё mungesё tёshenjave

jetёsore: vdeklje ale

- Midrazё monolaterale (anizokoroi): hipertension

intrakranial, dёmtime, ike okulomotor

- Midrazё bilaterale areaktive nё prani tё shenjave

jetёsore: dёmtime ale okulomotore, intosikim nga

kokaina, amfetamina, benzodiazepinat

o Qafa

- Indet e buta

- Vertebrat cervikal

o Toraksi →

- Inspekioni: nxjerr nё pah, ekimoza, asimetri tё

lёvizjeve torax

- Palpacioni: dallon emfizemen subkutane dhe frakur

tё brinjёve

- Perusioni: mund tё tregoj hiperfonezё (tingal

timpanik) nё pneumotoraks dhe hipofonezё (ingul

mat) nё hemotoraks

- Auskultimi: donёsimi ose zhdukja e frrymёmarrjes

vezikulare tregon pёr pneumotoraks ose hemotoraks

o Abdomeni

o Bacini

- Rrethi bacinit

- Organet bacinit

o Organet genitale

o Gjymtyrёt e siperme dhe poshtme

- Enёt e gjakut: kёrkimi i hemorragjive tё pa

identifikuara gjatё fazes C

- Kockat: kёrkimi pёr fraktura; verifikimi i prezencёs

ose mungesё e pilseve periferike.

2.4.3 Vlerёsimi i dinamik i aksidentit

Ekzaminimi dytёsor mund tё realizohet vetёm atёherё kur viktima nuk ёshtё nё

rrezik jete. Shikimi detal i trupit tё viktimёs dhe gjetja e shkaktarёve tё mundshёm

tё cilёt mund tё rrezikojnё jetёn e viktimёs. Nёses viktima s, ka puls, frymёmarrje, i

pavetёdijshёm nuk duhet tё humbet kohё me shikim dytёsor.

Nёse arrihet komunikimi mi pacientit ose me dёshmitarёt e ngjarjes drejtohe pytje

rreth:

- Cfarёndodhi? (tipi aksidentit: rrugor, ne punё...)

- Cafrё lloj energjie ёshtё aplikuar? (mekanike, termike, kimike...)

- Sa energji ёshtё trasmetuar? (shpejtёsia, mjetet tё rёnda deformimi i

automjetit...)

- Nё c’mёnyre ёshtё allikuar energjia nё trup? (pёrplasje, rёnie...)

- Cila pjesё e trupit ёshtё e prekur? (frontal, lateral...)

Kriteret e alarmit nё qёndrёn operative

Zgjedaja e desftinacionit spitalor duhet t’i nёnshtrohet njё kontaki tё mёparshёm

me qёndren e urgjences, nё prani tё kritereve dinamike qё duhet tёsjellё pacientit

nё Qёndren e Traumёs, pa marrё parasysh kushtet klinike tё pёrshkriara nё rast tё

gjatё:

- Rrezimi mbi 5m

- Pacientet shfaqёn jashtё ndaejё tё pasagjerёve tё ndokomit

- Shkatёrruar larg prej bicikleta dhe motocikletave

- Kohёs clirim tё zgjatur

- Pranise njerёzve tё vdekur, sepse prania e njё traumatike vdekur ng shkaqe

tregon, zakonisht, njё ndikim tё dhunshem e cila gjithashtu e pёrfshirё

banorёt e tjerё tё atij automjeti

- Moshes mё pak se 5 vjet

2.4.4 Zgjedhja e destinaciomit spitalor

Zgjedhja e destinaciomit spitalor bёhet nga ekipi i ndihmёs sё shpehtё dhe qendrёs

sё operacioneve. Ekipi ofron lajme nё lidhje me llojin e traumёs, peshёn e ngjarjes,

numri e viktimave, etj.Ndёrsa infermijera e qendrёes operatore, do tё vendosё nё

bazё tё protokolleve tё vecanta tё cdo sistem emergjent, sё cili ёshtё destinacioni

mё mirё pёr kёtё rast. Pёr shembull.

Pacienti ёshtё kritik dhe ABCD ёshtё komprometuar

Nese nё mbrritje janё ekipi ALS do tё thotё, ndёrhyrje nё vend ose, nёse ёshtё e

mundur duhet reduktuar kohe-pёrgjigje, mendoin e mbledhjes tё vazhdueshme.

Nё qoftё sё ALS nuk ёshtё i disponushem, pacienti duhet dёrguar nё urgjencёn mё

tё afёrt, ku mund tё merret njё stabilizim mё i herhme i funksioneve vitale.

Transferimin nё Qendrёn e Traumёs do tё bёhet mё vonё.

Paciente ka njё traumё penetruse, ku nuk mund tё ndёrhyhet

Ky pacientpёrkufizohet, si njё pacienti me gjёndje tё paqёndrueshumem dhe njё

trajtim jashtspitalor, nё tё vёrtetё nu nxjerr shumё pёrfitim. Nё kёtё rast pritja e

kipin a ALS, nuk shfaq shumё rezultat, kёshtu pacienti duhet tё transportohetsa mё

parё nё spital. Destinacionit spitalor duhet tё zgjidhet nё distancnё mё tё afёrt, me

sallё operacioni aktiv, nё kohёn mё tё shkurtёr tё mundshme.

Pacienti num ёshtё kritik ABCD nuk ёshtё komprometuar, nuk paraqet

kritere dinamike tё traumes sё rёndё.

Megjitjatё ky pacient, meriton tё drejtohet nё qёnder spitalore, pёr tё kryer njё

diagnpstikim tё duhur

2.4.5 Rivlerёsimi i vazhdueshёm i ABCD

Gjatё vlersimit dytёsor infermjiers duhet tё vazhdojё tё monitoroj fazat ABCD, pёr

rrezikun e papritur tё pёrkeqёsimit tё kushteve tё pёrgjithshme.

2.5 Transporti mjekёsor

2.5.1 Mjete e transportit shёndetёsor nё vёnd ngjarje

- Ambulancё transport

Zgjidhja e mjeteve tё transportit, varet nga disa faktorё:

- Ambulanca emergjente

- Helikopter

- Nga distanca midis aksidentit dhe referimit tё qёndres spitalore

- Nga forma e relivvit (mal, fushё, etj)

- Nga kushtet meterologjike dhe fushёpamja

- Nga trafiku rrugor

Gjatё transportit ёshtё e domosdoshme wё infermjiera tё verifikoj ABCD-ёn, pёr tё

indentifikuar ndryshime tё kuadrit klinik, nё menyrё qё tё kёrkoj ndёrhyrje

terapeutike dhu modifikime nё strategjinё e sshpёtimit. Gjatё arritjes nё vend

ngjarje, ekipi shpёtues merr tё dhёna tё plota me linjё telefonike nga infermieri I

qёndrёs operative pёr gjendjjen e personave.

Ekipi I ndihmёs sё shpejtё leshon alarmin nё kod sias gravitett tё gjendjes sё

pacientёve.

B BARDHE JO-KRITIKE Nё kёto raste nuk paraqitet nevoja pёr njё ndihmё shumё tё shpejtё, ky pacient do t_ hyjё vetёm kur tё jenё vizituar tё gjithё rastet urgjente edhe pas kanё arritur mё pas.

V GJELBER PAK KRITIKA Niveli i Ndihmёs sё Shpejtё ёshtё i tillё qё mund tё presё. Pazienti do tё kontrollohet sapo tё jetё dhёnё Ndihma e Parё pacientёve nё gjёndje tё rёndё. Pacienti ёshtё i lutur qё tё resё. Personeli do tё bёjё tё pamundurёn pёr tё shkurtuar kohёn e pritjes.

G VERDHE MESATARE KRITIKE Ёshtё o rezervuar tё sёmurёve qё shfaqin ndryshime nё funksionimi w frymёmarrjes, tё zemrёs, nervor o traumё tё vecantё. Ndihma e Shpejte, do tё jepet sa mё shpejtё tё jetё e mundur.

R KUQ SHUMЁ KRITIK E I jepet tё sёmurёve nё gjёndje mё tё rёndё qё rrezikojnё jetёn. Nё qoftё se ёshtё e nevojshme. Ndihma e Shpejtё bllokon tё gjitha aktivitetet pёr tё ndjekur kёta tё sёmurё. Nё kёtё rast nuk ka kohё pёr tё pritur

E rёdёsishme ёshtё tё arrihet sa mё shpejt tё jetё e mundur nё vendngjarje,

natyrishtpa vёne nё rrezik ekipin e shpёtimit dhepersonat e tjerenё rrugё.

2.5.2. Efektet e transportit mjekёsor, tek i politraumatizuari.

Transporti reagon tek pacienti traumatizuar, si faktorё rёndues, nёse nuk bёhet me

korreksi. Efektet e dёemshe tё tij, nuk mund tё eleminohen plotёsisht, porduhettё

eleminohea sa munden, me anё tё veprimeve parandalues:

- Pёrshpejtimin e duhur, shpejtёsi e moderuar, studim I rrugёve

- Kapaciteti i eikupazhit

- Pёrdorimi i teknikave karakteristike tё pёrshtatshme, dhe barrela

- Termorregullimi i mbjentit mbrёnda objektit tё transportit dhe pacientit

Gjёndja e pёrgjithshme kilnike mund tё alterohet gjatё transportit nga faktorёt e

mёposhtёm:

- Forca e pёrshpejtimit

- Dridhjet

- Zhurmat

- Mikroklima

Forca e pershpejtimit

Nisja me shpejtёsi tё lartё shkakton nё pacientё, njё ulje tё perfuzionit me gak tё

nivelit tё truot, nga forca e gravitetit, gjaku rrjedh nё drejtimin e udhёtimit ose tё

fluturimit, efektet e frenimit janё zakonisht shkaku kundёrt. Prandaj, pozicionimi i

pacientit nё automjet duhet tё studiohet me kujdes nё raport me llojin e patologjise.

P. Sh pacienti me traum kraniale ёshtё e preferushme qё kёmbet tё drejtohen nё

pjesёn e pёrparme tё mjetit, ndёersa pacienti me dёmtim akut tё qarkillimit

kardiovaskilar, kёmbet vendosen prapa.

Nё varёsi tё forcёs sё pershpejtimit, I plagosuri mund tё shkakёtoj:

- Crregullime tё sistemit neurovegjetativ: nauze, tё vjella, djersitje, etj.

- Lёvizjet tё dhimbshme tё fragmenteve tё frakturuara dhe indeve tё buta

- Pёrkeqёsim tё hemorragjive

- Cefale

- Kolike abdominale dhe distorsion tё organeve

Zhurmat

Zhurmat, nё vetvete, nuk shkaktojё dёme apo pёrkeqёsim tё kushteve klinike, por

mund tё behen njё burim stresit pёr pacientёt e transportuar dhe e bёjnё tё

vёshtirё punёn e shpёtimtari nё manovrat tё tilla si dёgjim.

Duhen shmangur zhurma e panevojshme, pёr shembull, gjatё transportit evitohen

sinjali akustik, etj. Pacientёt e transportuar me helikopter duhet tё pajisen me

mbrojtje pёr veshёt.

Mikroklima

Ёshtё e nevojshme rregulimi i temperaturё para dhe gjatё transporit, pasi kёta

pacient janё nё gjёndje kritike, hipothermik dhe tё a fuqishёm pёr tu pёgjigjur

kushteve tё ambjentit.

TRANSPORTI ME AMBULANCE

Pёr transportimin e pacintit tё politraumatizuar nё kushte optimale, ambulance

duhet tё plotёsojё karakteristikat e mёposhtё:

Tё ketё hapёsira tё mjaftushme pёr tё lejuar nderhyrjet e ekipit

Tё ketё njё ajrosje tё mirё; tё ketё ngrohje pёr tё parandaluar hipotermin.

Tё jetё e ndricuat mirё pёrtё nxjerrё nё pah cdo ndryshim nё ngjyrёn e

lёkurёs dhe mukozave.

Gjatё transportit duhen rrespektuar rregullat e mёposhtme:

Pacienti duhet tё monitorohet me kujdes nё mёnyrё qё ndёrhyjnё nё kohёn e

duhur, pёr cdo ndryshim tё aktivitetit kardio-respirator

, pёr tё pёrmirёsuar aktivitetin e rrugёve respiratore

Nё qoftё se paraqite pёrkeqёsm i papritur i funksioneve vitale, e distanca nga

spitali ёshtё e madhe, mund tё jetё komode nё lёvizje, pёr tё shmangur

ndryshime tё papritura nё shpejtёsi dhe drejtim.

TRANSPORTI ME HELIKOPTER

Ky lloj transport ёshё zhvilluar vitet e fundit. Ka njё pёrdorim tё konsiderushёm, nё

rastet ku muk mund tё pёrdoret ambulanca. Indikohet: kur ka traik ne rrugё, kur

relievi ka karakter malor, kur distancat janё tё largёta. Kufizohet: nё rastet ku nuk ka

hapёsirat e duhur pёr tё ndaluar.

Ky trasport shkakton elemente shqetёsues p.sh:

o Zhurma shkaktuar ngalevizja e fleteve tё helekopterit, ndikon negativisht

nё metodat e askultimin tё parametrave

o “ndryshimet e presionit atmosferik”, e cili bie me lartёsi nё rritje dhe,

anasjelltas, rritet gjatё rritjes, ndjeshmёri mund tё prek disa sёmundje, pёr

shembull nё njё pacient me pneumatoraks, njё rёnie e presionit atmosferik

korrespondon me njё rritje tё vёllimit tё ajrit nё zgavrёn pleurale, duke

dhёn fillimin e njё pneumotoraksi nё tension.

Probleme tё tjera ndodhin gjatё procesit tё infuzionit tё likideve, sidomos

flakeont e veshura me qelq. Presioni i pjesshёm i oksigjenit zvogёlohet nё

mёnyrё progresive me dёmtim tё proceseve normale tё shpёrndarjes sё

oksigjenit nga pulmonet nё gjak dhenga gjaku nё indet.

3.METODOLOGJIA E RASTEVE TE STUDIMIT

Analizimi i tё dhёnave tё pacienteve tё politraumatizur Studimi ёshtё realizuar

nё spitalin kirurgjik tё Elbasani, Nё kujdesin e terapisё intensive

(Reanimacion). Nё kohen Janar- Nёntor 2011.

Hyrje

Qёllimi I Punёs

Mteriali Dhe Metoda

Rezutatet

Pёrfundimet

HYRJЁ

Politrauma pёrfshinё dёmtime multipla tё organizmit, tё organeve tё

mbrёnshme, dhe tё sistemit muskulo-skeletik. Pacientёt e politraumatizuar

pёrbёjn njё problem tё madh, pёr sistemin shёndetёsor. Numri i tyre nё rritje,

vjen si rezultat i shtimit tё automjevteve dhe aperjegjeshmeria nё drejtimin e

tyre, te cilet zёnё vendin e tretё pёr vdekshmёrine, nё vendet e

industrializuara. Gjithashtu zhvillimi i kantietit tё ndertimeve. Klinikisht kёta

pacientё paraqesin kompromrntim tё sistemit respirator, kardiovaskular dhe

nervor.

QЁLLIMI I PUNIMIT

Qellimi i kёsaj pune ёshtё tё analizojё shpeshtёsinё e rasteve me politraum,

vecoritё sipas mosh_es, gjinisё, venbanimit, kohёs dhe prirjene saj drejt

shёrimit apo letalitetit.

MATERIALI DH METODAT

Nё kёtё studim janё hulumtuar 105 pacientё, me moshё ngs 0 deri > 75 vjec.

Gjatё periudhёs janar-Nёntor 2011. Nё spitlan kirurgijk Elbansan, shёrbimi

reanimacion, ka pasur 751 pacient tё shtruar, por vetёm 105 ose 14%

diagnozё politraum, pjesa tjetёr me patologji tё ndryshme.

REZULTATET

Tabela 1 Paraquet nr e pacientёve tё shtruar, me pataologji tё

ndryshme dhe nr.e tё politraumatizuarve.

Tabela 1.

Nr. Shtrimeve total 751

Pacientet E politraumatizuar

105

Pesha Specifike % 14%

Tabela 2. Paraquet frekuencёn e pacientёve tё shtruar sipas grupmoshёs.

Muajt Jan- Nento 2011

Mosha (vjec) Pacientёt E

Politraumatizuar

Nr.total i pacienteve sipas muajve

JAN

0-15 16-30 31-45 46-60 61-75 75> 8 0 1 3 4 1 1

SHKU 1 4 2 4 1 0 12

PRILL 3 1 0 0 1 0 5

MAJ 1 9 2 2 0 0 14

QESHO 1 3 3 0 0 0 7

KORR 0 3 3 2 0 0 8

GUSH 2 2 1 3 2 0 10

SHTAT 1 3 5 2 0 0 11

TETO 2 2 1 2 1 0 8

NENT 1 1 1 2 0 1 6

NR. TOTAL

13 33 25 23 9 2 105 PACIENTЁ

Tabela3. Paraqet pacientёt sipas grupmoshave, nё peshёn specifike.

Grupmoshat 0-15 vjc 16-30 31-45 46-60 61-75 >75 gjithёse

Nr. Total 13 33 25 23 9 2 105

Pesha Specifik %

12.3% 31.4% 23.8% 21.9% 8.5% 1.9% 100%

Tregohet qartё se mosha mё e prekur ёshtё 16-45 vjc.

Tabela 4. Paraqet ndarjen sipas gjinisё

= Grfiku 1 Femra Meshkuj

Nr.pacientёve 24 81

Pesha specifike 22.8% 77.2%

Femra Meshkuj

Meshkujt zёnё pjesёn mё tё madhe tё pacientёve.

Tabela 5. Paraqet nr. E letalitetit, shёrimit dhe transferimit pёr njё trajtim mё tё

specializuar.

Pacientёt Tё transferuar nё Tr

Tё shёruar ne El Tё vdekur ne El

Nr. Pacienteve 25 77 3

Pesha specifike 23.8% 73.3% 2.8%

100%

77.2% 75%

50%

25% 22.8%