kutül kulüb cilt 1 bölüm 2.docx

8/22/2019 Kutl kulb Cilt 1 Blm 2.docx

1/75

16. FASIL .................................................................................................................................. 2Kur'an Okuma Adab Ve ahit Olunan Okumada Bulunan Okuyucularn SfatlarHakkndadr........................................................................................................................ 2

17. FASIL .................................................................................................................................. 9Kur'an'da Mufassal Ve Muvassal fadeler, Bunlarla Amel Edenlerin vlmesi,

Bunlardan Gafil Olanlarn Yerilmesi Ve Kur'an-1 Kerim'deki Garib KelimelerinTefsiriyle Alkaldr........................................................................................................... 918. FASIL ................................................................................................................................ 18

Gaflet Ehlinin irkin Sfatlar Hakkndadr..................................................................... 1819. FASIL ................................................................................................................................ 20

Kur'an-I Kerim'i Sesli Okumak, Bunun Dayand Niyetler le Kur'an' Sesli Ve SessizOkumann Hkmleri Hakkndadr................................................................................. 20

20. FASIL ................................................................................................................................ 23hya Edilmesi Mstehap Ve Lutfun Umulduu Geceler Ve Mbarek Gnlerde EvradaDevam Edilmesi Hakkndadr.......................................................................................... 23

21. FASIL ................................................................................................................................ 25

Cuma Gn zlenecek Adab Ve Mridin Cuma Gn Ve Gecesiyle lgili BilinmesiGerekenler Hakkndadr................................................................................................... 25

22. FASIL ................................................................................................................................ 36Oru, Orucun Tertibi Ve Orulularn Sfatlar Hakkndadr............................................ 36

23. FASIL ................................................................................................................................ 39Nefis Muhasebesi Ve Vakitlere Riayet Edilmesi Hakkndadr........................................ 39

24. FASIL ................................................................................................................................ 46Mrid in Virdin Mahiyeti Ve Daha Fazlasn Bilen Arifin Durumu Hakkndadr....... 46

25. FASIL ................................................................................................................................ 49Nefsi Tanmak Ve Ariflerin Bulunduklar Vecd Halleri Hakkndadr............................. 49


2/75

16. FASIL

Kur'an Okuma Adab Ve ahit Olunan Okumada Bulunan Okuyucularn SfatlarHakkndadr

Bu faslda, Kur'an- Kerim'i okuma adabn, ahit olunarak Kur5an okuyanlarn vasflarnanlatacaz.Mridin, Kur'an- Kerim'i haftada iki kez hatmetmesi mste-haptr. Bu iki hatimden birinigndz, dierini ise gece ikmal eder. Gndz hatmini pazartesi gn sabah namaznn ikirekatnda veya bunlardan sonra, gece hatmini ise Cuma gn akam namaznn ilk ikirekatnda veya sonrasnda tamamlar. Bylelikle hatmine gnn ve gecenin balangcnda

balama imkanna sahip olur.Eer hatmi gece hatmi ise, melekler sabaha kadar ona salat ederler. Gndz hatmi ise akamakncaya kadar salat ederler. Bu iki vakit de gece ile gndzn tamamn ihtiva eder. Birhadiste yle buyrulmaktadr: Kur'an' defadan az okuyan kimse fa -kih olmaz". 1[1] AllahResul (sav) Abdullah b. mer'e (ra) Kur'an' her yedi gnde bir tamamen okumasn

emretmitir. 2[2] Sahabeden (ra) bir topluluk da Kur'an- Kerim'i her Cuma hatmederdi.Yahya b. el-Haris ed-Dinari'den el-Kasm b. Abdurrahman senediyle u bilgi nakledilmitir:Osman b. Affan (ra) Cuma gecesini Bakara'dan Maide suresine kadar okumakla aard.Cumartesi gecesi En'am'&an Hud'a, Pazar gecesi Yusuftan Meryem'e, Pazartesi gecesiTa/a'dan uara'ya kadar, Sal gecesi Ankebuftan Sd'a kadar, aramba gecesi Fussilet'ekadar okur Perembe gecesi de kalann okuyarak hatmi tamamlard. Zeyd b. Sabit (ra) ve

babam da byle yaparlar ve Kur'an' her yedi gnde bir hatmederlerdi.bni Mesud'dan (ra) rivayet edildiine gre o, Kur'an' yedi blme taksim etmiti ve her geceyedide birini okurdu. Ancak onun bu taksimi, bizim altmz mushaf tertibine uygundeildi. O, bunu zikretmemiti, ona gre KuYan'dan ibret almak, tertib ile ilikisi olmayan birhusustu. Bir cemaattan da Kur'an'm her gn ve gece hatmettikleri rivayet edilmitir ki onun ksmdan daha aada hatmi ho grlmemitir. Bu hususta orta yol, daha nce de belirt -tiimiz gibi gnde bir hatme dilmesidir.Kur'an- Kerim'in hiziblere ayrlmas ve Sahabe'nin (ra) onu nasl hiziblere bldklerinegelince; eer kul, Kur'an' hiziblere bler ve hergn ve gece bir hizib okursa gzel olur.Snnet olan da budur. Kalbe uygunluu, tertibin doruluu ve anlamaya daha yakn olduuiin Kur'an' bu ekilde taksim ederek okumak ok daha hayrldr. Kul, eer isterse herrekatta Kur'an- Kerim'in onda birinin te birini veya bunun yarsn okur. Bylece herrekatta veya her iki rekatta Kur'n'm otuz cznden birini okumu olur. Gece ve gndzvirdlerinden her birinde bir veya iki hizib ya da bunun altnda bir mikdar okumak da gzeldir.Kur'an- Kerim yedi hizibden teekkl eder. lk hizib sure, ikinci hizib be sure, nc

hizib yedi sure, drdnc hizib dokuz sure, beinci onbir sure, altnc on sure, yedinci iseKf suresinden sonrasdr. Kur'n'm hizibleri bunlardr ve Sahabe (ra) onu bu ekilde hiziblereblerek okurlard. Allah Resul'nden de (sav) bu anlamda hadisler rivayet edilmitir.3[3]O, Kur'an' sanki ayet saysna itibar ederek hiziblere ayrm gibidir. Ayet says alt bin ikiyz otuzalt (6236)'dr. Ben de hizibleri, ayet says bakmndan ele aldmda yaklak olarak

byle olduunu grdm. Kur'an beliklere, onluklara ve czlere blnmeden nce bilinentaksim ekli buydu. Bunlar dndaki taksim ekilleri bidattir;Denir ki: Haccac, aralarnda Asm el-Cuhderi, Matar el-Varrak ve ihab b. erife'nin de

bulunduu Basra ve Kufe'nin tannm kariilerini toplam ve onlara yukarda saydmztaksimlere bal kalmalarn emretmitir.

1[1]Tirmiz, Kur'n/ll; Ebu Davd, Ramazan/8, 9; bni Mce, kamet/178; Drim, Salat/73; bni Hanbel, /164, 165, 189, 193, 195. 2[2] Benzer hadisler iin b. Muvatta', Kur'n/4; Ebu Davd, Ramazan/8, 9.3[3]. Kur'n' hiziblere gre okumayla ilgili hadisler: Ebu Davd, Ramazan/9; bni Mce, kamet/178 bni Hanbel, IV/9, 353-355, 381, 383.


3/75

Hasan el-Basri ve Muhammed b. irin (ra) bu belik, onluk ve otuz czlk taksimleri mnkergryorlard. a'bi ve brahim en-Neha''den de, Kuran' krmz mrekkeble noktalanmasnve bunun iin cret alnmasn mekruh grdklerine dair bir gr rivayet edilmitir. Onlaryle diyorlard: Kur'an' bu tr noktalama ve sslemeden uzak tutun.el-Evza', Yahya b. Ebi Kesimden naklen unu sylemitir: Kur'an ilk zamanlar, mushaf

iinde yaln bir haldeydi. Onunla ilgili yaptklar ilk yenilik be ve te harflerini noktalamalaroldu ve 'Bunda bir mahzur yoktur, bu onun nurudur' dediler. Sonra baka bir yenilik olarakayet sonlarna byk noktalar koydular ve yine 'Bunda bir mahzur yoktur, bununla ayetlerin

balar bilinir1, dediler.Daha sonra baka bir yenilik daha yaparak sure balarn ve sonlarn ssleyerek belirginkldlar ve yine 'Bunda bir mahzur yoktur, nk bunlar sure balar iin bir alamettir5,dediler.unu bilin ki, Kur'an'm anlalmasnda onun mahedesiyle kefedilmesi ve melekutalemindeki yce makamnn bilinmesi, u kt hasletlerden birine dahi sahip olana nasipolmaz: En basitinden bile olsa bidat sahibi olmak, bir gnah zerinde srar etmek, kalbindekibir bulunmak, kalbinde yeretmi bir hevaya meyilli olmak, dnya a olmak, imanda

tahkik sahibi olmamak veya kat' iman zayf olmak. Bu kt hasletlerle beraber, kendibirikimine bal kalan, kendi tercih ve eilimine tabi olan, zahiri ilmine dayanan birmfessirin grne itimad eden, Kur'an'm aklen bilinen hkmlerine bakmayan ve ilahihitabn srlaryla ilgili olarak Arapa iliminin deiik mezheplerinin hkmlerini grehkmetmeyen kimseler de kendi akllaryla snrl kalmaya, bildikleri ilimlerle yetinmeye,akllarnda bildikleri ilimlerin bilgileriyle kaytl kalmaya ve akllarnn tahriklerine uymayamahkumdurlar.Muvahhidlernezdinde, bunlar da akllarn ve ilimlerini ortak koanlardr. Bu da gizli irke(=irk-i hafi) gn^en bir husus olup karanlk gecede karncann yrynden bile daha gizli

bir irktir.Muhammed b. Ali b. Senane yle dedi: Byle olmas, kiinin akl ve ilminin kamil akldan(=Akl- Kmil) kaynaklann ay dr.nk kamil akl, Allah Teala'y akledebilen, O'nun hkm ve kelamn anlayabilen akldr.Ancak byle bir akla sahip olan kii Allah'n kelamn tam olarak anlayabilir.Allah Resul de (sav) akln kemale ermesiyle ilgili yle buyurmaktadr: "Akll, o kimsedirki Allah Teala'nn emir ve nehyini ak-ledebilir" 4[4] Baka bir hadiste ise yle

buyrulmaktadr: "mmetimin mnafklarnn ounluu Kur'an okuyucular (=Kurr')'drr" 5[5]Buradaki nifak, irk nifak veya Allah Teala'nn kudretinin inka-ryla doan bir nifak olmaypKur'an' okurken Allah'tan bakasnn iradesine dayanmak ve O'ndan gayrisini dnmekeklinde bir nifaktr. Dolaysyla insan, tevhid dairesinden dar karmaz. Ama byle birerri barndran kimsenin yksek makamlara kmas da mmkn deildir.

Kul, kendisini iiten Allah Teala'nn huzuruna girdiinde, kendisine ahit olann sfatlarnnanlamlarn ak bir kalple gzleyerek O'nun kelamnn srlarna kulak verir, O'nun kudretinidnp kendi akl ve ilmim" terkederek g ve kudretinden beraat edip kelam sahibi AllahTeala'y yceltir, O'nun ltfedecei anlaya muhta bir halde, drst bir hal, selim bir kalp,duru bir iman, ilim kuvveti ve salam bir kulak ile Kelam- lahi'yi dinlerse hitab- ilahiningaybi ilmine ahit olabilir.Kraatin en gzeli, tecvid kurallarna (=Tertl) uygun olandr. nk tertil ile okumada, hememrin ifas, hem de mendubun yerine getirilmesi mevzubahistir. Ayetler zerinde dnme veibret almaya alma da bu tr kraatta mevcuttur. Ali'den (kv) rivayet edilen u sz okgzeldir: Kavray ve fkh olmayan ibadette de, tefekkr iermeyen kraatta da hayr yoktur".bni Abbas'dan dan (ra) u sz rivayet edilmitir: "Bakara ve Al-i mran surelerini tertil zere

4[4] Benzer bir hadis iin b. Drim, Mukaddime/17.5[5] . tbn Hanbel, 11/175 IV/151, 155.


4/75

ve tefekkr ederek okumak, benim iin Kur'an'm tamamn anlamm dnmeksizinokumaktan daha sevimlidir". Yine ondan u sz rivayet edilmitir: Kri'a ve Zilzal surelerinidnerek okumak, benim iin Kur'an'm tamamm batan savma okumaktan daha sevimlidir.Mcahid'e, ayn sre kyamda duran, ama biri sadece Bakara'y dieri ise btn Kur'an'okuyan iki adamn durumu sorulduunda yle demitir: O ikisi, ecir bakmndan

msavidirler. nk ikisinin de kyam birdir. Tertil zere okumak ve okuduunu dnmek,her eyden ok namaz esnasnda yapld zaman daha faziletlidir.Denir ki, namaz esnasnda tefekkr, namaz dndakilere gre daha faziletlidir. nk herikisi de dini bir ameldir. Gerek tefekkr de udur: Emir ve vaadsahibi olan Allah Teala'yululayp ycelterek O'nun cennet ve cehennemle ilgili vaat ve tehditlerini, emir ve yasaklarnanlamaya, bunlar zerinde kafa yormaya ve ibret almaya almak.Allah Resul'ne (sav) hangi namazn daha faziletli olduu sorulduunda "taat ve duann uzunolduu 6[6]buyurmutur.Baka bir hadiste ise yle buyrulmaktadr: "Kim Allah Teala iin bir secde ederse, Allah daonu bir derece ykseltir". Hizmetisi, Ebu Fatma'dan (sav) cennette refakatini istemi ve"Secdeyi arttrarak" demiti. Ebu Zerr-i Gfari'den de (ra) u hadis rivayet edilmitir: "Bu,

gndz secdelerini oaltmak, gece kyamn uzatmakla olur". 7[7]Denir ki: Kul, lmden sonra kabrinden diriltilecei zaman, na-mazmdaki skunet ve i huzurhali zere diriltilir; o anki rahat, dnyadaki namazlanndaki rahat ve zevk alma lsnegre olur.Bu anlamda Ebu Hreyre'den (r.a) yle bir hadis rivayet edilmitir ki o hadisin tevilinden de

bu anlam kmaktadr: Allah Resul (sav) Bilal'e buyurdu ki: "Bizi namazla rahatlat". 8[8]Burada murad edilen, namaz ile ruhun nimetlendirilerek rahatlatlmasdr ve onunla istirahatedilmesidir. Bizi bir eyle rahatlat, denildii zaman, onunla iimizi enlendir ve onu ifaederek zerimizdeki sorumluluu kaldr ve ykmz hafiflet, anlamlar murad edilir. Dikkatedilirse Allah Resul (sav) "Bizi ondan kurtar" anlamn ima ettirecek bir ifadekullanmamtr. nk namaz, Allah Resu-l'nn (sav) gznn nuru ve aydnldr.Bir alim de yle demitir: Bir sureyi okumaya balyorum, ama onda ahit olduum bazeyler zerindeki dncem beni yle alkoyuyor ki bir de bakyorum sabah olmu, bense onadoyamamm.Sleyman b. Ebi Sleyman ed-Darani unu anlatr: bni Sev-ban, bir kardeine akam yemeiiin sz verir. Ancaksabaha dek ona gidemez. Ertesi gn kardei onunla karlatnda yleder: Yemei bende yemeyi vaadetmitin, ama sznde durmadn. bni Sevban u cevab verir:Eer seninle szlemem olmam olsayd, sana gelmemi engelleyen eyi sylemezdim. Yatsnamazn kldmda, sana gelmeden nce vitri de klmaya karar verdim, nk o arada lmgelmeyeceinden emin olamazdm. Her halkarda vitrin dua ksmnda iken nme, iindetrl ieklerin bulunduu yeil bir bahe karld, sabaha kadar gzlerimle ona bakakaldm.

Allah Teala buyurdu ki: "te Allah, onlarn kalplerine iman yazm ve kendilerini katndanbir ruh ile desteklemitir" (Mcadele/22) Bu ayetin tefsirinde denildi ki: Kur'an onlar, Kuranilmiyle takviye etmitir. Kur'an, imann ruhudur ve onlarn takviye edilmesi de Kur'an ileamel etmelerinden dolaydr. "Ey Yahya kitab kuvvetle al" (Meryem/12) ayetinin tefsirinde,kararlln ve abanla al, denilmitir. Ayn ekilde "Size verdiimizi kuvvetle aln" (Ba-kara/63) ayetinin tefsirinde de yani onunla amel edin, denilmitir.Bir alime yle denilmiti: Kur'an okurken baka bir ey dndn olur mu? Hemen ucevab verdi: Benim iin Kur'an'dan daha ekici ne olabilir ki onu dneyim? Muhakkak ki

bu, ok kuvvetli ve inancnda salam bir mminin sfatdr.Denilir ki Kur'an- Kerim'de meydanlar, balar, has odalar, gelinler, saf ipekler, baheler ve

6[6]

Mslim, Msafirun/164, 165; Tirmiz, Salat/168; Nesa', Zekat/49; bni Mce, kamet/200; tbni Hanbel, III/302, 391, 412 IV/3027[7] Cennetteki refakatla ilgili hadisler iin b. Mslim, Salat/225; Ebu Davd, Tatawu'/22; Nesa', Tatbik/79; bni Hanbel, 1/389, 400, 437,445, 454.8[8]Ebu Davd, Edeb/78; bni Hanbel, V/364, 37


5/75

haneler vardr: Mim'ler Kur'an'in meydanlar, Ra'lar Kur'an'm balar, Ha'lar Kur'an'm hasodalar, tebih emriyle balayan sureler (=Msebbiht) Kur'an'm gelinleri, HaMim'lerKur'an'n has ipei, tafsilat verilen sureler (=mufasslt) Kur'an'm baheleri, bunlardndakiler ise Kur'an'm haneleridir. Mrid, o meydanlarda dolap, balar derince, hasodalara girip gelinlere ahit olunca, saf ipei giyip bahelerde gezinti yapnca, onun

hanelerindeki odalarda skunet bulunca grd, gezdii, giydii ve derdii eyler onunbaka eylere meyletmesini engeller.Allah Resul'nden (sav) rivayet edildi ki: "O, Besmele'yi okudu ve yirmi defa tekrarlad.O'nun her okumasnda ayr bir anlam, her kelimesinde bir ilim olurdu". Kur'an okuyucusununkalbi, okuduu her kelimenin manasnn mahidi olmal ve Allah Teala'nn ona aacayakn anlamlarna, ondan anlalabilecek baka anlamlara, baka kelimeleri anlamada nasldelil olabileceine kar dikkatli olmaldr.Bir alim de yle derdi: Anlayamadm ve kalbimi veremediim bir ayeti okumay kendimiin sevab saymam. Selef-i Salih'den biri de bir sure okuduunda eer ona kalbini veremezse

bir kez daha okurdu. Bir tebih veya tekbir ayeti getiinde hemen tebih ve tekbirde bulunur,dua ve istifar getiinde hemen dua ve istifarda bulunurdu. Korkutucu bir ey veya umulan

bir ey getiinde ise Allah'a snr veya niyazda bulunurdu.Allah Teala'nn "Onu hakkm vererek okurlar". (Bakara/121) ayetinin anlam da budur. AllahResul de (sav) Kur'an okurken byle davranrd. Rivayet edilen bir hadiste de bu husus teyidedilmektedir: "Kur'an' indirildii gibi ksk sesle okumak isteyen kimse, onu Ibni mmiAbd'm kraati zere okusun". 9[9]Yani tilavetin anlamn bilerek okusun.O, Kur'an' ahit olan bir kalp, salam bir kulak ve elik gibi keskin bir gzle okurdu. O,Kur'an' Kelam- lahi'nin manalarna vakf olarak, Kelam'm sahibi olan Allah Teala'nntehditlerini grp zlerek, vaatlerini evk duyarak, ibretlerini korkutarak, uyarlarmiddetlendirerek, aklamalarn yumuatarak ve mjdelerini kavuma dileyerek okurdu.nk o, Kelam Sahibi'nin sfatlarm ok iyi bilir, bu kelamdan zevk alrd.Byle bir kul, hadiste rivayet edildii gibi, Kur'an okuyanlarn en gzel seslisidir. AllahResul (sav) buyurdu ki: "Kur'an okuyanlarn en gzel seslisi; Kur'an okurken Allah'tankorktuunu grdnz kimsedir" 10[10] Yine bu minvalde yle buyrulmutur: "Kur'anokuduunuzda alayn, eer alamazsanz alamakl olun" 11[11]Benzer bir hadis de yledir: "Kur'an hznle indirildi. Onu okuduunuz zaman hznlenin12[12]Yani Kur'an'm ihtiva ettii tehdid, uyar, misak ve ahitler insamn zayflndan dolayalamasn ve hznlenmesini gerektirir. Eer vecde kaplarak itenlik, samimiyet ve yakini

bir iman neticesi alayamaz, hzne kaplamazsanz, bari alamakl ve onu tasdik ve ikraretme babnda hznl olun.Kur'an- Kerim'i okurken hznl ve alamakl oluun zendi-rilmesinin sebebi, byleyaplmas halinde kulun ilgi ve kaygsnn okuduu lafz zerinde toplayabilmesini

salamasdr. Kul, dikkatini okuduu ayetler zerinde toplad zaman onu elbette daha oktefekkr edebilecek, belki kalbi de diliyle birleerek onu laykyla okuyanlar zmresinekatlabilecektir.Kur'an okurken hznl ve alamakl olmak, kulun dikkatinin toplanmas ve kalbini dierduygulardan hali olmas iin mhim bir vastadr. nk samimi ve iten olarak hznlenipalamakl olan kimse, fikrini toplam, kalbini Kur'an'a hazr etmi ve kendisini alataneyden gayrisini dnmez olur.Bu anlamda bni Abbas'm (ra) yle dedii rivayet edilmitir: "Allah Teala'ya secde etmekleilgili bir ayet okuduunuzda secdeye kapanmak iin acele etmeyip nce alayn. Eergznz alamazsa, kalbiniz alasn. Kalbin alamas da hzn ve Allah korkusudur". Burada

9[9]

bni Mce, Mukaddime/11; bni Hanbel, 1/7, 26, 38, 445, 454 H/446 IV/279.10[10]bni Mce, kamet/176; Drim, Fazil'l-Kur'n/3411[11]bni Mce, kamet/176 Zhd/19.12[12]bni Mce, kamet/176


6/75

murad edilen udur: Eer siz, Kur'an' anlayan alimlerin alayyla alayamaz sanz barialayamamaktan dolay kalpleriniz hznlensin ve sizde ilim ehlinin sfatlar bulunmadiin Allah'tan korksun.Kur'an'daki garib kelimelerin tefsiri babnda, "yle talar var ki, atlayp barndan sularakar". (Bakara/74) ayetiyle ilgili olarak u bilgi nakledilmitir: Burada ok alayan gzlere

iaret edilmektedir. Kimi de ancak yazld zaman ondan su kar ki, bunlar az alayangzlerdir. Kimileri de vardr ki, Allah korkusundan yere derler ki bunlar da alamaolmakszn sadece hzn duyarak kalpleriyle alayanlardr.Sabit el-Benani yle demitir: "Bir gece ryada kendimi Allah Resul'ne (sav) Kur'anokuyormu gibi grdm. Okumay bitirdiimde yle buyurdu: Bu, sadece kraat, pekigzya nerede?" Hasan da (ra) yle derdi: Bu yle bir gndr ki, bugn Kur'an okuyaraksabahlayan bir kul eer ona inanyorsa, sevinci azalp hzn oalr, gl azalp gzyaoalr, rahat ve geveklii azalp gayret ve abas oalr!"Kur1 an okuyanlar, makam zeredirler ki bunlarn en stn; Kelam'n sahibi olan AllahTeala'nm sfatlarna O'nun Kelam'nda ahit olan, O'nun koyduu ahlak, hitabnnmanalarndan renen kimselerin bulunduu makamdr. Bu makamdakiler, Mukarrebun

zmresinden olan ariflerdir.Kimi de Kur'an okurken Rablerine ahit olarak ltfuyla O'na mnacaat eder, nimet veinsanyla O'na hitab ederler ki bu, haya ve tazim makam olup bu makamda olanlarn haliAllah'n Kelam'n dinlemek ve anlamaktr. Bu makamdakiler ise Ashab- Yemin (=Kitaplarsadan verilenler) arasnda yer alan Ebrar (=iyiler)'dir.Kimisi de Rabbine mnacaat ettiini grerek O'na yakarr ki bu, niyaz ve yaranmamakamdr. Bu makamdakilerin hali ise, ta-leb ve balanma halidir. Burada da Ashab-Yemin'in havassndan olan mridler ve mu'terifler (=hallerini itiraf edenler) yer alr.Kul, Kur'an okurken, Rabbinin bu Kelam ile kendisine hitab ettiine ahit olmaldr. nkKur'an- Kerim, bizzat O'nun Kela-m'dr. Dolaysyla O'nun Kelam okunurken baka birkelama kulak da veremez, telaffuz da edemez. Ona verilen tek izin, dilini oy-natmasdr. Onuokuyabilmesi iin dilinin hareketine imkan verilmesi Rabbinin hkm gerei, onun iinkonulmu bir snr ve ilahi kelamn sese dnme yeri olmasndan dolaydr. Tpk Musa (as) ilekonutuu zaman aacn dilin yerini almas gibi.Denir ki Allah Kelam'nm her bir harfi, Levh-i Mahfuzdaki yeri bakmndan Kaf dandan

bile daha byktr. yle ki melekler onun tek bir harfini okumak iin biraraya gelseler bile,srafil (as) gelinceye kadar bunu baaramazlar. nk srafil (as) Levh-i Mahfuz meleidir,onu kaldrr ve Allah Teala'nm izin ve rahmetiyle tar. Allah Teala onu bu ile mkellefkld iin bu gc ona bahsetmitir.Ca'fer b. Muhammed es-Sadk (ra) yle demitir: Allah Teala, kullarna Kelam'nda tecellieder ama O'nu gremezler. Yine onunla ilgili u hadise nakledilir: Bir gn namaz klarken

baylarak yere dmt. Ayld zaman kendisine durumu sordular, o da yle dedi: Birayeti kalbimde srekli tekrar ediyordum ki, birden onu Kelam sahibinin kendisinden duydum.Ama bedenim, O'nun kudretinin tesiri karsnda ayakta duramad iin yere yldm. tehavas byledir; ayetleri kalpleri zerinde yine kalpleriyle zikreder ve kendilerini gren verehberleri olan Hlk'n yardmyla mahedelerinde tahkik sahibi olurlar. Bylece ayetlerinmanalar onlar kuatr ve ilim denizlerinde boulurlar.Kur'an okuyucusu yukarda anlattmz trde bir mahedeye g yetiremezse, o zamanKur'an okurken Allah Teala'nm Kelam ile yine O'na mnacaat ettiine, bu mnacaatyla daO'na yaranmaya altna ahit olur.Allah Teala ona, kendi diliyle hitab etmekte, kendi dilinin hareketi ve sesiyle onunlakonumakta, bylelikle onun hizmetine verdii ilmi anlamasn, akletmesini temin etmek

istemektedir. Kul, Allah'n Kelam'n ancak O'nun hikmet ve rahmeti gerei kendisine takdiredilen nisbet dahilinde anlayabilir. Cebbar olan Allah Teala, eer kulunun kulann


7/75

duyabilecei bir sfatta konumu olsayd, ne Ar, ne Arz yerinde durabilir, kudretininyceliinden dolay bu ikisi arasndakiler de eriyip giderlerdi.O, ite bu sebeple bunu ilminin gaybi ksmna ayrarak beer aklyla bunun arama bir perdekoymutur. Kudreti vastasyla insanlarn kalplerine ancak aklen idrak edebileceklerini izharetmi, akllarna da ancak akledilebilenleri tanma gcn vermitir. Bu da O'nun insanoluna

olan ltuf, efkat, ihsan ve merhametinin birneticesidir.Gemilerin haberleri arasnda yle bir hadise nakledilmitir: Allah Teala'nm sddklarzmresinde yer alan evliyasndan bir veli, fetret zamannda zorba bir hkmdar tevh ide ve

peygamberlerin eriatlarna davet iin gnderilmiti. O sddk, hkmdarn sorularn, onunaklnn alabilecei, anlaynn kuatabilecei, halk arasnda da yaygm olarak bilinen misallervererek cevaplandryordu. Sonunda hkmdar yle dedi: Sen ne diyorsun? Peygamberleringetirdiklerinin insan sz ve gr olmayp Allah Kelam olduunu mu iddia ediyorsun?Sddk da: Evet, dedi. Bunun zerine hkmdar yle dedi: nsanlar Allah'n Kelam'n nasltayabilirler? Sddk bu soruyu yle cevaplandrd:Gryoruz ki insanolu kular ve hayvanlar ileri geri armak, ne arkaya yrtmek iin

onlara konutuklar zaman bu canllarn kendi szlerini anlamadklarn farketmilerdi. Amazaman iinde onlarn da anlayabilecekleri trden borazanlar, ddkler ve belli azar nlemleri

buldular. te insanlar da ayn ekilde Allah Teala'nm kemale ermi olan Kelam'nanlamaktan ve yklenmekten acizdiler. Bu sebeble Allah'n Kelam da onlara, aralarnda an -laabildikleri sesler zerinde gnderildi ve onlar bu sesler vastasyla Allah Teala'mn indirdiihikmeti dinleme imkan buldular. nsanlarn Allah Kelam karsndaki bu durumlar, borazan,ddk ve benzeri nlemlerden anlayabilen hayvanlarn durumuna benzer. Nitekim insanlarda, kendi anladklar seslerle telaffuz edilen Hikmet-i lahi'nin ihtiva ettii en deerli ve enyce Kelam anlayabilirler.u halde ses, ilahi hikmet iin bir beden ve mesken mesabesindedir. Hikmet ise, bu sesler iin

bir can ve ruh konumundadr. nsanlarn bedenleri, nasl tadklar ruh ile deer kazanyorsa,lah Kelam'm sesleri de ayn ekilde tadklar yce hikmetlerden dolay deerlenipycelirler. Kelam- lahi, mekan bakmndan yce, derece bakmndan yksek, g

bakmndan ezici, hkm bakmndan hak ile batlarasnda kesin karar verici, adil bir hakim,raz olunan bir ahittir, insanlara baz eyleri emredip baz eylerden de sakndrr. Glgeningne karsnda duramay gibi, batl da, hikmet-i ilahi'nin Kelam karsndadayanamaz. nsanlar, nasl gzleriyle gne klarn delip geemiyorlarsa, hikmet-i ilahi'ninderinliine inme gleri de yoktur. Ama onlar, gne ndan gzlerinin grmesinisalayacak ve ihtiyaalann grmelerini temin edecek kadar istifade edebilirler. Kelam- lahide, yla ortal aydnlatan ama unsurlar bilinemeyen gne gibi, hatta insanlarn yol

bulmalarn salayan ama srr kimse tarafndan bilinmeyen parlak yldzlar gibi zat

grnmeyen, ancak emirleri mahede edilen perde arkasndaki bir kral gibidir.Allah Teala'mn Kelam, bundan ok daha yce ve deerlidir. O, esiz hazinelerin anahtar,yksek makamlarn kaps, deerli derecelere ykseltici ve hayatn arabdr; yle bir araptrki, ondan ien lmszl tadar. O Kelam, susuzluun da devasdr. yle bir devadr ki,ondan bir kez ien bir daha susamaz. Onunla donan-mam biri onu giydiinde saklsnortaya karr. Ona ehil olmayanlar onu giydikleri zaman, ok gemeden onlardan sryrhpkar.Bu szleri, zorba hkmdara hitab eden hikmet sahibi sddktan naklettik. Hkmdar, buszler karsnda daha fazla dayanamayarak Allah'n da izniyle onun davetine icabet etmitir.Allah Teala'mn bizler iin bir ayet, ibret, rahmet ve nimet kld Kelam'nm vasf ite budur.Baknz, yce hikmetler sahibi olan Allah Teala, insanolunun akln nasl da kendi ulvi

Kelam'n anlayacak ekilde yaratm? Kular ve hayvanlar, ddkler, borazanlar venlemlerle anlarken, insanolu akln kullanarak O'nun yce Kelam'n anlayabilmektedir.


8/75

nsanlar, hayvanlara ve kulara bir ey anlatmak iin bunlar kullanrken Allah Teala dainsanlara akllar bahederek Kelam'nm hkm ve hakikatlerini anlamalarn temin etmitir."Muhakkak ki benim Rabbim dilediine ltfedicidir. O, her eyi bilendir, hkm ve hikmetsahibidir". (Yusuf/100) Bu; Allah Teala'mn tkenmek bilmeyen kudretinin bir nevi olanltfetme kudreti, ei bulunmaz hikmetlerinden ok salam bir hikmetidir. "Muhakkak ki O,

her eyi bilen, hkm ve hikmet sahibi olandr". (En'am/139)Kul, Kur'an- Kerim'in tamamndan Fatiha'an. sonuna kadar mkellef olduuna ve onuanlamasnn murad edildiine de ahit olmaldr. Kur'an'da verilen rnekler onun iinverildii gibi, zikrinin nasl olaca ve sfatlar da tamamen aklanmtr. nk Allah Teala,

bu Kelam buyurduu ve onun ile mminlere hitap ettii zaman, hepsini de huzurundatoplam ve Resul'n de onlarn yanma koymutu. Dolaysyla Allah Teala bir anlamda AllahResul (sav) ile mminleri ona muhatap etme noktasnda msavi klmtr. O bunu teyid edermahiyette yle buyurmutur: "Allah'n zerinizdeki nimetini ve size t vermek iinindirdii Kitab ve hikmeti hatrlayn". (Bakara/231)Allah Teala bir baka ayet-i kerimede ise yle buyurmaktadr: "Andolsun size bir Kitabindirdik ki onda sizin iin gerekli olan t vardr". (Enbiya/10) Dier bir ayette ise yle

buyrulmaktadr: "Belki dnrler diye, kendilerine indirileni insanlara aklaman iin sanaKitab' indirdik". (Nahl/44) Baka bir yerde ise yle buyurmaktadr: "Allah, insanlaramisallerini ite byle verir". (Mu-hammed/3) Yani kendileriyle ilgili zellikleri byle anlatr.Allah Teala "Andolsun biz sana ak ayetler indirdik". (Bakara/99) buyurduu gibi yle de

buyurmutur: "Andolsun size apak ayetler indirdik". (Nur/34) Yine o buyurdu ki: "Sanavahyedilene uy ve sabret." (Yunus/109) "Size Rabbinizden indirilene uyun". (A'raf/2) YineAllah Teala buyurdu ki: "Sen ve seninle birlikte tevbe edenler, emrolunduun gibi drstolun!" (Hud/112)Allah Teala u ayetinde ise delil ve beyanlar bakmndan btn insanlar eit tutarken, hidayetve rahmetini iman ve takva sahiplerine has klmtr: "Bu Kur'an, insanlar iin kalp gzleridir.Kesin olarak inanan bir kavim iin de hidayettir, rahmettir". (Casiye/20) Yani buradaki

aklama ve beyan btn insanlk iin geerli iken, hidayet ve rahmet,yakin sahiplerine yaniAllah Teala'dan korkarak O'na kat'i ekilde inananlara mahsus klnmtr. Bizler, Kur'an -Kerim'i okumakla emrolunduumuz gibi onu anlamakla da emro-lunduk.

Nebiler serdar olan Peygamberimiz'in (sav) yle buyurduu rivayet edilmitir: "Kur'an'okuyun ve garib gelen kelimelerini anlamaya aln". bni Abbas da (ra) yle demitir:ncekilerin ve sonrakilerin ilimlerini renmek isteyen Kur1 an'a baksn".Ali'den (kv) rivayet edilenbir hadiste ise Allah Resul (sav) yle buyurmaktadr: "Beni hakile Peygamber olarak gnderen zerine yemin ederim ki mmetim, dinin asllar ve cemaatlarzerinde yetmi iki frkaya blnecek, hepsi de sapk ve saptrc olarak insanlar atee davetedeceklerdir. Byle bir durum olduunda Allah Teala'mn Kitab'na skca sarln. Onda,

sizden ncekilerin de, sizden sonra gelecek olanlarn da haberleri ve sizinle ona kar kanzorbalar arasndaki hkm vardr. Allah onlar mahvetsin. Kur'an'sz ilim arayan kiiyi Allahsaptrr. Kur'an, Allah Teala'mn salam ipi, apak nuru ve her derde deva olan ifasdr. O,kendisine sarlanlar iin koruyucu, takipileri iin kurtulutur. Erilmez dimdik durur, kaymazdosdoru kalr. Onun esrarengiz hazineleri asla bitmez. ok bavurulmas, onu eskitmez.Cinler de onu dinlediler. Okunmas bitince uyarc olarak kavimlerine dndler ve yledediler: Ey kavmimiz, biz doruya ileten acayip bir Kur'an dinledik; onunla konuan doru,onunla amel eden ecirli, ona sarlan da srat- mstakimin rehberi olur" 13[13]Bu anlamda bir baka hadis de Huzeyfe'den (ra) rivayet edilmitir: Huzeyfe (ra) dedi ki: AllahResul (sav) kendisinden sonra ihtilaf ve blnmeler olacam syleyince unu sordum: EyAllah Resul, eer o dneme yetiirsem bana ne emredersin? Buyurdu ki: "Allah'n Kitab'n

13[13]. Hadisin deiik ekilleri iin b. Eju Davd, Snnet/1; Tirmiz, man/18; bniMce, Fi-ten/17; Drim, Fazilu'l-Km'n/1; bni Hanbel,III/197, 224, 493 V/69.


9/75

ren ve iindekilerle amel et. k odur". Soruyu tekrar ettiimde cevab yine ayn oldu:"Allah'n Kitab'n ren ve iindekilerle amel et. k odur". Soruyu tekrar sorduumdaunu kere tekrarlad: "Allah'n Kitab'n ren ve iindekilerle amel et. Kurtuluondadr"14[14]Ali'den (kv) jyle bir sz rivayet edilmitir: "Allah Resul'nn (sav) dier insanlardan gizleyip

yalnz bana verdii bir sr yoktur. Kula ancak, Allah tarafndan Kitab'n anlama gc nasipedilebilir".15[15]Yine ondan u sz nakledilmitir: Kim Allah'n Kitab'n anlarsa, ilmin btninceliklerini aklayabilir". bni Abbas'tan (ra) ve dierlerinden, Allah Teala'mn "Kimehikmet verilirse, ona byk hayr verilmitir". (Bakara/269) buyruunun tefsiriyle ilgili u szrivayet edilmitir: Hikmet, Allah Teala'mn Kitab'n anlamaktr.Allah Teala "Biz o meselenin hkmn Sleyman'a anlattk. Bununla beraber her birinehkm ve ilim verdik". (Enbiya/79) buyruunda da, anlamay derece bakmndan hkm veilmin stne koymutur. Burada onun Sleyman'a (as) izafe edilmesi, tahsis yani hususilikarzetmekle beraber Allah Teala, anlamay genel bir derece olarak vazetmitir. nk kul ilahiKelam anlad ve Rabbine onunla muamele ettii zaman ne sylediini kesin olarak bilir.Yani syledii ilahi kelamn Sahibi'nin hikayecisi deil, bizzat sahibi gibi olur; u ayet-i

kerimede olduu gibi: "Eer Rabbime isyan edersem, ar bir gnn azabndan korkarm".(Yunus/15) Ya da u ayette olduu gibi: "Biz Sana tevekkl ettik ve yalmz Sana yneldik".(Mmtehine/4) Veya "Bize ektirdiiniz skntlara kar sabredeceiz". (brahim/12)Grld gibi ilk ayette ar bir gnn azabndan korkan, ikinci ayette Allah'a tevekkl edipona ynelen, nc ayette ise Allah yolundaki skntlara kar sabrl olanlar, bu sz vefiillerin bizzat sahipleri olup onlar syleyen veya yapan baka birilerinden haber vericideildirler. Bunu naklederek anlatan biri elbette, ondaki tad tam olarak alamayaca gibi

bunu bakalarna da miras brakamaz. Allah Teala'nn Kelam'n hissederek okuyan kimse,ondaki bu tad alr ve onlardaki Allah dostluunun (=velyetullah) bir ksmn kazanm olur.Ayn durum, syleyenleri zemmedilen, yapanlarna gazap edilecei bildirilen serleri ifadeeden ayetlerin okunmas halinde de geerlidir. "Tevbe etmeyenler var ya, ite onlarzalimlerdir". (Hucu-rat/11) Bu zayfl kendinde barndrarak bu ayb tayan kimse ne kadarda irkin bir davran iindedir. Bunu okurken, o vasfa haiz olduu iin kendi kendiniktleyip zemmetmek ne kadar ar bir derstir. te bu yzden okuduu Kur'an ayeti kendialeyhine delil olmaktadr. Tabii ki byle bir hal iinde olann mnacaatma da kulak verilmez.nk sahip olduu yerilmi zellik, ona perde olmaktadr. Ayrca o, okuduu ayetinanlamn da dnmedii iin daha aada bir cehalete itilmektedir. Kalbinin Kur'an'anlamada gsterdii katlk, ona set ekmekte, halindeki yalanclk ve sarlk da, onuKur'an'm beyanndan uzaklatrmaktadr. Oysa o, uyank bir kalple ynelmi, drstlk veitenlikle tevbe etmi bir kul olsayd, Kelam- lahi'yi dinlediinde kendini aran davetiyigrr ve O'nun davetine icabet ederdi.

Allah Teala, kendisine ynelen kul iin gz ak olmay ve zikirden t almasn bilmeyiart komu ve yle buyurmutur: "Rabbine gnl verecek her kulun gzne gstermek vet vermek iindir". (Kaf/8) Yine O, yle buyurmaktadr: "Ancak samimiyetle ynelenibret alr". (Mmin/13) "Ancak, Allah'n ahdine bal kalan ve misaklarn bozmayan aklsahipleri ibret alabilir". (Ra'd/19)Tevbe zerinde srar ve kararllkla durabilmek de, ahde vefa bal altnda deerlendirilir.Tevbe edilen hususa tekrar dnlmesi ise, doruluun azalmas, misakn inenmesianlamndadr. Allah'a ynelme (=nbe) asl olarak tevbe etmek ve Allah'a dnmek,anlamndadr. Ayette geen "Akl=lbb" kelimesi ise, temiz akllar ve duru kalpleri ifadeetmektedir.u halde, Allah'tan korkan, kendi nefsine ve insanlara nasiha t eden, kalbi selim sahibi bir

14[14] Tirmiz, Sevab'l-Kur'n/1415[15] Nesa', Kasame/14.


10/75

mmin Kur'an okurken; cennet vaatleri, vgler, gzellikler ve Allah'a yakn klnanlarnmakamlar gibi hususlarla karlat zaman, kendisini kesinlikle buralarda grmemeli,aksine bunlar dier mminlere layk grmeli, bu nimetlere selamet ve olgunluklar

bakmndan sddklarn layk olduunu dnmelidir. Haklarnda kt sfatlar sarfedilenkimselere gazap ve tehdit ynelten, sfatlar knanm olan gafillerin ve gnahkarlarn

makamlaryla ilgili ayetleri okuduu zaman ise, kendini bunlarn muhatab grmelidir. Bunungayesi de, onlardan korkmas ve rkmesidir. Kul, bu mahede ile dier insanlar iin umutbeslerken, kendisi iin korkuya kaplr. Bu yaklam sayesinde de insanlara kar hogrl,kendi nefsine kar fkeli olur.mer b. Hattab'dan (ra) yle bir sz rivayet edilmitir: "Alla-hm, kfrm ve zulmm iinSen'den mafiret dilerim". Bu sz zerine rivayet sahibi yle dedi: Ey mminlerin emiri,zulm anladk da senin kfrle ne iin olur? diye sorduumda u ayeti okudu: "Muhakkak kiinsan, ok zulmedici ve ok kfredicidir". (brahim/34)Kulun dncesi bu iki yanllkla ekillenirse, kendisini srekli vg ve deer makamndagrrken, bakalarn da knama ve gazap makamnda grr. O zaman da kalbi, sadklarnistikametinden sapar, Allah korkusuyla yaayanlarn yolundan bilerek ayrlr. Hem kendisi

helak olur, hem de baka insanlar helak eder. nk yaknlkta uzakl gren kimseye,korku duygusuyla ltufta bulunulmu olur. Uzaklkta yakn gren kimseye ise gvenliiiinde tuzak kurulmu olur.Bir alim yle demitir: Kur'an' okuyor, ama bir tad alamyordum. Ne zaman ki onu, sankiPeygamber (sav) ashabna okuyormu, ben de onlar gibi dinliyormucasna okumaya

baladm, ite o zaman tad alr oldum. Sonra bir makam daha ykseltildim ve onu, sankiCebrail (as), Peygamber'e (sav) indirirken dinliyormuum gibi okumaya baladm. SonraAllah Teala bana bir makam daha na~ sib etti. Artk onu, bizzat Kelam Sahibi'ndendinliyormu gibi okuyorum. Bu makamda, Kur'an'n byk nimetlerini tadyor, tahammledemediim bir lezzet alyorum.Osman (ra) ya da Huzeyfe (ra) yle demitir: "Eer kalpler temiz olsalard, Kur'an okumayadoy am azlar di" 16[16]Sabit el-Benani ise yle demitir: Kur'an'la yirmi seneboutum. Yirmisene de ondan zevk aldm.Alimlerimizden biri de yle demitir: "Her ayetin alt bin anlam vardr. Onun anlamlarolarak geri kalanlar ise daha fazladr". Ali (kv) yle demitir: Eer isteseydim, srf Fatihasuresinin tefsi-riyle yetmi deve yk kitap yazardm".Ebu Sleyman ed-Darani'den u sz nakledilmitir: "Ben, bir ayeti okuduum zaman drtgece -bir rivayette be gece- onun zerinde durur, onun hakkndaki kat'i bir dnceyevarmadan baka bir ayete gemezdim". Seleften bir alim hakknda u husus haber verilmitir:O, Hud suresine alt ay taklm, srekli tekrar edip dnmesine ramen bir trl

bitirememiti.

Ariflerden birinden de u sz nakledilmitir: Her Cuma bir hatmim, her ay bir hatmim ve heryl bir hatmim, ayrca otuz yldr devam ettiim halde henz bitiremediim bir hatmim dahavar". O, bununla anlama ve mahede hatmini kasdetmektedir. Yine bu kii yle derdi:Kendimi ubudiyette kle iin alanlar makamna koyarm. nk ben, yevmiyeci, Cum'ac,aylk ve yllk olarak amel ederim.nsanlarn, Kelam- lahi'nin knhne vakf olamay ve onunla murad edilen srlarn

bilinemeyii, Allah Teala'nm zatnn marifetinin knhne eriilenle meindenkaynaklanmaktadr. Allah Te-ala, insanoluna kendi Zat'nm tannmas ve marifetiyle ilgilisnrl bilgi vermitir.Allah Teala'nm sfatlar, fiilleri ve hkmleri, O'nun Kela-m'nda verilen bilgiler vastasyla

bilinir. nk O'nun Kelam'nn manalar, O'nun sfat ve ahlakndan kaynaklanmaktadr. Bu

se-bebledir ki, Allah Teala'nm es-Sehl, el-Latlf, e-edd, el-'Asf, el-Mercuv ve el-Muhavvif16[16] Benzer bir hadis iin b. Tirmiz, Sevab'l-Kur'n/14; Drim, Fazil..


11/75

gibi isimleri, O'nun merhamet, ltuf, intikam ve iddetle cezalandrma gibi sfatlarndankaynaklanmaktadr. Allah Teala'nm bizzat kendisini bilip tanmak mmkn olmad iin,O'nun Kelam'nm knh de ancak O'nun tarafndan bilinebilir. Sfatlarnn knhn de ancakO bilebilir.Ancak Allah Teala, Kelam'nn manalarn yarattklarna bildirmek suretiyle sfatlarnn

manalarn da bildirmi, kullara sfat ve ahlakn, hkmlerinin gizli ynlerini, Hitab'nmierdii srlar,harflerin anlalma biimini ve Kelam'm batmi manalarn retmitir. Kullar arasnda bu

bilgi ve marifete en layk olanlar, O'ndan en ok korkanlardr. O'ndan en ok korkanlar iseO'na en yakn olanlardr. O'na en yakn olanlar ise, O'nun ilgi ve inayetine maz-har olanlardr.Bir hadiste Allah Resul'nn (sav) yle buyurduu rivayet edilmitir: "nsanlarn Kur'an' engzel seslendireni, okurken Allah korkusuyla dolu olduunu grdnz kimsedir" 17[17]Kulun, Allah Teala'dan hakkyla korkabilmesi iin O'nu laykyla tanmas gerekir. O'nulaykyla tanmak ise, O'nunla muameleye girmekle olur. O'nunla muameleye girebilmek ise,O'na yakn olmakla mmkn olur. O'natyakm olmak ise, dikkatini O'na yneltmek ve srekliO'nu dnmekle mmkn olur. Kul, ite bu noktada hitab- ilahinin srrna vakf olur ve

Kitab'm batnna muttali' olur.Kul, Kur'an- Kerim'deki secde ayetlerinden sonra vard secdelerinde ayetlerin hayr dolumanalarna mazhar olmak iin dua etmeli, kt hususlar ihtiva eden manalarndan ise AllahTeala'ya smmaldr. Gerek Kur1 an alimleri ite byle yaparlar. Allah Teala, bundanHolanr ve kullarn da bu yzden kendine secde etmekle mkellef klmtr. Secdenin bu

boyutuyla ilgili olarak u ayeti misal gsterebiliriz: "Secdelere kapanr ve Rablerini hamd iletebih ederler de kibirlenmezler". (Secde/15)Kul, bu ayetten sonra secdeye kapanda zaman yle dua etmelidir: "Allahm, beni rzan iinsecde edenlerden kl, hamdinle tebih edenlerden kl, Senin emrine veya dostlarna karkibirlenen-lerden olmaktan Sana snrm".Allah Teala'mn u buyruu da bu anlamdadr: "Ve alayarak yz st kapanrlar. Bu daonlarn huu'unu arttrr". (sra/109)Kul, bu ayetten sonra da yle dua etmelidir: "Allahm, beni urunda alayanlardan ve Sanakar kalbi yumuak huu ehlinden kl".Kur1 an, ite bu ekilde kulun ilim ve amelini, zikir ve duasn, kayg ve tasasn esasalmaldr. Kul, onunla niyaz eder, onunla se-vaplandrlr.Kulun makam, zikri, halleri, haslher eyi onda toplanm durumdadr. Arifler de Allah Teala'y O'nun Kelam olan Kur'an ile

bilir, O'nun hitabyla yakini olarak sfatlarna ahit olurlar. Onlarn ilimleri de O'nunKelam'ndan doar. limleri ve mahedeleri vastasyla bulduklar da O'nun sfatlarnnmanalarn-dandr. Syledikleri szler de onlarn Ruhani mahedelerinden kaynaklanr.nk Allah Teala hakknda sylenen szler, O'nun sfatlarnn manalarndan te gitmez.

O'ndan bir raz, bir gazap edici, bir nimet verici, bir intikam alc, bir cebbar ve kibriya sahibi,bir efkatli ve ilgi gsterici kelam sdr olur.Kul, Allah Teala'y bilen, O'nun Kelam'm anlayan, O'nu dinleyen ve mahede eden bir insanolduu zaman, kendisinden bakalar iin gaib olan baz hakikatlaere ahit olurken,kendisinden bakalarnn gremedikleri hususlar rahatlkla grebilir. Allah Teala buyurdu ki:"Artk andolsun grdklerinize, ve grmediklerinize ki". (Hakka/38-39) Yine O, yle

buyurmaktadr: "bret aln ey basiret sahipleri". (Har/2) Ayetteki "Basiret" kelimesi,"Anlay" manasndadr. Buna gre de ifade, 'Anlaynzla Bana yaklan' eklindeolmaktadr. Ayette "Ta" harfi, "Ta-i Tefa'u eklinde olup, anlamda kesinlik ve fiilde nitelikve mbalaa ifadeetmek iin kullanlm olabilir.Allah Teala kullarna eller ve gzler verdiine gre, onlar da grdklerini gleriyle ifade

etmeli ve Zat'n andklar zaman halktan Allah'a kamak, bu suret zere, imtihanlarn en17[17] . bni Mce, kamet/176; Drim, Fazilu'I-Ku^n/34.


12/75

gzel ekilde vermelidirler. Dtkleri imtihan hali, onlarn hibir eylerini eksiltmemelidir.Onlar, Allah Teala'nm u ayet-i kerimesinde emrettii zere, kendi bildirdikleri kimseler gibiolmaldrlar: "t alrsnz diye her eyi ift yarattk". (Zariyat/49) Onlar bunu iittiklerizaman Allah Teala'ya kaarlar. Yine O buyurdu ki: "Allah ile beraber baka bir ilahedinmeyin". (Zariyat/51) Onlar, bu buyrukla birlikte Allah' birleyen ve O'na ihlas ile

tapanlardan olurlar.Onlar iin O; esiz, tek, ihlasa layk olan yegane lah olur. Daha sonra eyadan ibret alarakO'na ynelir, O'nun katnda O'nu zikreder, boylekkle O'ndan yine O'na kaanlar olurlar. O'nutevhid ettiklerinde, O'ndan bakasna uLuhiyet tanmaz, O'ndan bakasna ibadet etmezler.Abdullah'n mushafmda da byle bir ibare grmtm: "Onlar, (O'ndan) 18[18] yine Allah'akatlar. Muhakkak ben de sizin iin O'ndan bir ak uyarcym". (Zariyat/50)Abdullah b. Mesud'dan (ra) ve baz ravilerden nakledilen bir haberde bu ifadenin kaldrld

bildirilmektedir. Msned olarak rivayet edildi ki bunlar, Allah dostu ve ihlasl ariflerdenidiler. Kur*an'm srrna vakf olmu ve bu haberin zerinde durmulard. nk onlar, Kur'anhakknda yle bir hakikata yakn ve ona ahit olmu kimselerdi ki Kufan'n bir zahiri, bir

batn, bir snr, bir de gr-nemeyen zirvesi vardr Onun zahiri Arapa bilenlere, batm

yakini iman sahiplerine, snr Zahir ehline, grnerteyen zirvesi ise sraf ehli olan Allahdostu, korku makamna ermi ariflere mahsustur. Onlar, bu zirvenin dehetini grp dekorktuktan sonra Allah Tea-la'nn ltf ile ona muttali olmu ve bu srr emin bir yere tevdi et-mi ve salam bir halde haberin zerine eilmilerdir. Onlar Allah katnda yakn klnanlardr,nk O'nun ahitleridirler.Allah Resul (sav) buyurdu ki: "ahid, gaib olann gremediini grr. Kalbi hazr olan ahitolur, ahit olan bulur, bulan tevhid eder, tevhid eden ise yceltir. Gaib olan grmez, grmeyenkaybeder, kaybeden unutur, unutan ise unutulur". Allah Teala da yle buyurmutur: "te buekilde ayetlerimiz sana geldi, sen ise onlar unuttun. Bugn de ayn ekilde sen unutulursun".(Taha/126) Yani sen, Allah'n ayetlerini terkettin, onlar nemsemedin ve zerlerindednmedin. Ayn ekilde sen de bugn terkedilirsin ve bir rahmetle yzne baklmaz. Birltufla, seninle konuulmaz ve az da yaklatnlmazsn!19[19]

17. FASIL

Kur'an'da Mufassal Ve Muvassal fadeler, Bunlarla Amel Edenlerin vlmesi,Bunlardan Gafil Olanlarn Yerilmesi Ve Kur'an-1 Kerim'deki Garib KelimelerinTefsiriyle Alkaldr

Bu faslda Kur'an- Kerim'deki mufassal ve muvassal kelimeleri, bunu bilenlerin vlp gafilolanlarn yerilmesini, Kur'an'daki bir takm Garib ve Mkil kelimelerin tefsirini ve hlasa

etmek suretiyle manaya delalet eden usul yani prensipleri anlatacaz.Kelam- lahi'nin zahiri, iki ekil zeredir: lki, Mcmel-i Muhtasar, yani ksa tutulmumcmel (=zl kelime) ikincisi ise, Msl-i Mkerrer, yani birletirici ve tekrarl kelimelerdir.Kelam- lahi'nin ksaltlmas ve icmali, belagat veicaz gerei olarak gereklemitir.Allah Teala buyurdu ki: "Muhakkak ki bu (Kur'an)'da ibadet eden bir kavim iin bela(duyuru) vardr". (Enbiya/106)Tekrar edilmesi ve aklanmas ise, kullara anlatmak ve srarla hatrlatmak maksadylayaplmtr. Yine Allah Teala yle buyurmaktadr: "Andolsun ki Biz onlar iin vahyi ardardaulatrdk. Umulur ki onlar, iyi dnrler". (Kasas/51)Allah Teala, mbhem (=kapal) mcmel ve mufassal (=aklan-m) tevhid hakknda yle

buyurmaktadr: "Elif Lam Ra" (Hud/1) Bu ayetin tefsirinde mezkur harflerin Allah Teala'nn

18[18]Elimizdeki mushafta (O'ndan) ifadesi mevcut deildir. (Tah.). 19[19] Eb Tlib el-Mekk, Ktul-Kulb (Kalplerin Az), z Yaynclk: 1/ 160-179.


13/75

ismine delalet ettii sylenmitir: Allah; el-Latf; er-Rahm.Baka bir grte ise, bu harflerin Allah Teala'nn Rahman isminin harfleri olduusylenmitir. Allah Teala daha sonra bu harfin sebebini aklayarak yle buyurmutur:"Bu, ayetleri muhkem klnm.." (Hud/1) yani tevhid ile salam klnm "Sonra aklanm"(Hud/1) yani cennet vaadi ve cehennem tehdidiyle, "Hakm" (Hud/1) yani hkm ve hikmet

sahibi, "Habr" (Hud/1) yani hereyin hkmnden haberdar olan ve helal haram hkmleriniaklama noktasnda ok bilgili ve uzman olan Allah tarafndan, "Allah'tan bakasna kulolmayn". (Hud/2) Tevhid, ite budur. Allah Teala, Kitab'mn ayetlerini de ite bu ekildemuhkem ve salam klmtr."Muhakkak ki ben size O'nun tarafndan mjdelemek ve uyarmak iin gnderilmi bir

peygamberim" (Hud/2) ite O'nun pey-gamberi'ne bildirdii cennet vaadi ve cehennemtehdidi de budur.caz yani ksaltma iin kullanlm kelimelere misal olarak da Allah Teala'nn u buyruunuzikredebiliriz: "Semud'a grlr/ak bir mucize olarak o dii deveyi verdik. Onunlazulmettiler". (s-ra/59) Yani onu yalanlayarak kendi kendilerine zulmettiler. Burada'Yalanlayarak kendilerine' kelimeleri icaz maksadyla hazfedil-mitir.

Baka bir misal de Allah Teala'nn u buyruudur: "Tavanlar zerine bombo bir ky".(Bakara/259) Ayetteki "Hviyetn" kelimesi, bo olan anlamndadr. "Ur" kelimesi ise, atve tavanlar, anlamndadr. Peki bir ehir, atlar olduuhalde nasl atlardan hali olabilir. Buda hazifle yaplan ksaltmaya misal olacak bir ayettir ki anlam; ya meyva ve rnler

bulunmayan, ya da atlarnda oturan ahali bulunmayan ehir eklindedir.Bu nevi ksaltmaya bir dier misal de Allah Teala'nn u ayetidir: "Ama iyilik, Allah'a veahiret gnne iman eden kimsedir". (Bakara/177) Burada da fiil hazfedilerek yerine isimkonulmutur. Dolaysyla buradaki mana; 'yilik, Allah'a ve ahiret gn iman edeniniyiliidir1 eklinde olacaktr. Burada hazfedilen kelime, fiil yerine geen isim de olabilir.Buna gre de ayetin manas u ekilde olur: 'yi kimse, Allah'a ve ahiret gnne imanedendir1. Bu durumda ayetteki 'Birr1 kelimesi, iyi kimsenin sfat olarak onun yerinegeirilmi olmaktadr.lk tr ksaltmaya misal olarak Allah Teala'nn u buyruunu da zikredebilir: "Kalplerine

buza iirildi". (Bakara/93) Ayetin anlam u ekildedir: 'Onlarn kalplerine buza sevgisidrld'. Grld gibi 'Sevgi' kelimesi hazfedilmitir.Bu tr ksaltmaya birdier misal de Allah Teala'nm u buyruudur: "Tertemiz bir kimseyi bircan karl olmakszn ldrdn m?". (Kehf/74) Ayetin ncesinde ve ierisinde onuldrd zikredilmemektedir. Ancak takdiri anlam, 'Bir can karl olmakszn ldrd'eklinde olmaktadr. Buradaki 'ldrd* fiili hazfedilmitir.Buna benzer bir misal de Allah Teala'nm u buyruudur: "Bir cana karlk olmakszn veyayeryznde fesad (olmakszn) bir cana kyan kimse". (Maide/32) Ayetin takdiri anlam

yledir: 'Bir kimseyi ldrmedii veya yeryznde dzen bozuculuk yapmad halde birkimseyi ldren kimse'. Ayette ilk ifadeden hazfedilen 'ldrmek' ikinci ifadede ise 'Fesatkarmakszm' ibareleri hazfedilmi ve ilk ifadedeki olumsuzluk eki 'Gayrin lmle ilgiliksmda kullanlmasyla yetinilmitir."Gklerdeki kimse ve yerde". (Enbiya/19) ayeti de byledir. Burada da ikinci kelime olan'Yerde' kelimesinin bandan 'Kimse' kelimesi hazfedilmitir. Allah Teala'nm u ayeti de butre bir misal tekil etmektedir: "O halde sana dini kim yalanlatabilir?". (Tin/7) Bu ayet, uayet ile bitiiktir: "Biz insan en gzel bir biimde yarattk". (Tin/4) Bu iki ayetin arasndaayrc olarak bir sfat ve istisna cmlesi vardr. Bu durumda takdiri mana u ekilde olmak-tadr: Ey insan, bu beyan ve vahiyden sonra sana dini yalanlatan nedir? Hkm verenlerin enhayrls olan Allah'a din olarak balanmay yalanlatan ey nedir?'

Gizli bedel (=Bedel-i Muzmar) bulunan ayetlerden biri de udur: "Ve o takdirde Biz sanahayatn katmerlisini ve lmn katmerlisini tattmrdk". (sra/75) Bu ayetin takdiri anlam ise


14/75

yledir: 'Sana hayat ehlinin azabnn katmerlisini, lm ehlinin azabnn da katmerlisinitattrrdk'. Buna gre ayette 'Azab' kelimesi hazfedilmi olmaktadr. Ayn ekilde 'ller vediriler1 kelimelerinin yerine bedel olarak 'lm ve hayat' kelimeleri kullanlmtr.Dolaysyla sfat, ismin yerini alm olmaktadr. Ayn ekilde sfatn lafz zere braklarak'Ehli' kelimesinin gizlenmesi de mmkndr. Buna gre de mana, 'Hayattakilerin azabnn

katmerlisi, lm ehlinin ekecei azabn katmerlisi' eklinde oluturulabilir.'Ehl' kelimesinin gizlenmesine (=izmar) baka ayetlerde de rnein 'ehir halk' yerine'ehir5, 'Kervan halk' yerine 'Kervan' gibi kelimelerde rastlamaktayz. Bu minvalde AllahTeala yle buyurmaktadr: "Hem orada bulunduumuz ehire, hem de iinde bulunduumuzkervana sor". (Yusuf 82) Takdiri anlam, 'Hem orada bu lunduumuz ehir halkna, hem deiinde bulunduumuz kervan mensuplarna sor5 eklindedir.Bu anlamda dier bir misali ise u ayet-i kerimede grmekteyiz: "O (Kyamet) gklere veyere ar geldi". (A'raf/187) Bu ayette de gizli bedel vardr. Buradaki 'ar geldi' kelimesi,mana delaletiyle (=Dellet'l-ma'n) 'Gizlendi' anlamna gelir. nk bir eyin bilgisigizlendike arl artar. Ayn ekilde 'Gklerde' kelimesinin anlam 'Gklerin zerinde'eklindedir. Gizli olan ise 'Halk' kelimesidir. Btn bu bilgiler nda ayetin takdiri anlam

yle olmaktadr: 'Kyametin vakti gkler halkna da yer halkna da gizli tutulmutur. O sizeanszn gelecektirBuna misal olabilecek bir baka ayet de udur: "Yusufu anp durursun". (Yusui/85) Bu ayette,

bir gizli bir mahzuf kelime vardr. Mahzuf olan kelime "Hl" kelimesi, muzmar olan ise fiileolumsuzluk katan 'La' kelimesidir. nk bu cmle bir yeminin (=ka-sem) cevabdr. Bunagre ayetin takdiri anlam yle olmaktadr: 'Dediler ki: Allah'a yemin ederiz ki sen halaYusufu anp duruyorsun'. Ayette 'La' kelimesi muzmar, 'Hl' anlamndaki 'Tezl' kelimeside bedel olmaktadr. Bu ayet de, Allah Kelam'nm muhtasar, fasih ve beli olan ifadesidir.Araplarn bir ksmnn Arapa anlatm da byledir.Kur'an'da, her tr ifade ekli vardr. Bu kabilden ayetlere misal olarak unlar zikredebil iriz:"O'nu yalanlamakla rzknn krn m eda ediyorsunuz?". (Vaka/82) "Allah'n nimetinikfrle deitirenleri grmedin mi?". (brahim/28) lk ayetin takdiri anlam yle olmaktdr:'Size verilen rzklara kar krnz Allah' yalanlayarak m eda ediyorsunuz?'. kinci ayetintakdiri ise yledir: 'Onlar, Allah Teala'nm nimetlerine kar duyacaklar kran nankrlkledeitiler1.Bu tr ifadelere rnek olarak u ayetleri de gsterebiliriz: "Nice ehirleri helak etmiizdir".(Hacc/45) "Nice ehirler vardr ki onlara sre tandm". (Hacc/48) Bu ayetlerde de 'Halklar'kelimesi hazfedilmitir. Ayn durum, "Kervana sor". (Yusuf/82) ayeti iin de geerli olup'Mensuplar' kelimesi mahzuftur. Ayette geen *Ayr* kelimesi, mehul deve, anlamndadr.Bu kelimenin, 'Kervan' anlamna gelmesi de nahiv alimlerinin Mecaz dedikleri sanatla ol-maktadr.

Kur"an'da Arap dilinin edebi sanatlarndan bir ou kullanlmtr. Bunlara misal olarak uayeti gsterebiliriz: "Muhakkak ki bu Kur'an, en doru olana iletir". (sra/9) Yani en doruolan yola. Bunun bir benzen de Allah Teala'nn u buyruudur: "Kullarma, en gzel olandemelerini syle". (sra/53) Yani en gzel kelimeyi.Bunun bir dier rnei de Allah Teala'nn u buyruudur: "En gzel olanla sav".(M'minun/96) Yani, en gzel olan sz veya fiille sav. Dier bir rnek de u ayet-i kerimedir:"Haklarnda Biz'den en gzel verilmi olan". (Enbiya/101) Yani, haklarnda en gzel szsylenmi olan kimseler. Bu ayetin bir dier tefsirinde ise 'Hs-na-En gzel' kelimesinin-sfatdeil isim anlamnda kullanlddr. Bu durumda kelime, 'Cennet' anlamna gelmektedir."Sleyman'n krallnda". (Bakara/102) ayeti de hazfedilmi kelime ihtiva edenayetlerdendir. Bu ayette hazfedilen ise 'Devri' kelimesidir. Buna gre ayetin takdiri anlam

udur: 'Sleyman'n krall devrinde'. Bir dier ayet de udur: "Resullerin vastasyla bizevaadettiini bize ver". (Al-i mran/194) Bu ayetin takdiri ise 'Resullerin dilleri vastasyla'


15/75

eklindedir. Grld gibi 'Diller* kelimesi muzmardr.Kinayeli muzmar ifadelere misal olarak u ayeti zikredebiliriz: "Onu bana eytan unutturdu".(Kehf/63) Burada gizlenen kelimeler 'Balk ve onu anma' kelimeleridir. Musa'nn (as) ad ise,ksaltma maksadyla zikredilmemi tir. Buna gre takdiri mana yle olacaktr: 'Sana balhatrlatmay eytan bana unutturdu'. Kinayeye misal olarak da u ayeti zikredebiliriz: "Biz onu

Kattr gecesi indirdik". (Kadr/1) Burada 'O' zamiriyle kinaye olunan ey, Kur'an olup lafzeniaret edilmemitir.Allah Teala'nn u buyruu da buna misaldir: "Ta ki rtyle gizlendi". (Sad/32) Buradagizlenen varlk 'Gne', gizlenme vastas ise 'Gece'dir. Grld gibi 'Gne' kelimesimtinde gememi ancak kinaye yoluyla ona iaret edilmitir. Baka bir misal de u ayet-ikerimedir: "Onunla ancak sabredenler kavuturulurlar".(Fussilet/35) Burada kinayeyle ifade edilen ey, sabreden kimselerin kavuturulacaklar

'Gzel sz' veya fiildir.Allah Teala'nn bu anlamdaki baka bir buyruu da udur: "Ona ancak sabredenlerkavuturulurlar". (Kasas/80) Sabredenlerin kavuturulacaklar ey; dnya hayatnda 'Zhd'kelimesi, ahi-rette ise 'zendirme ve rabet szdr1. Bu da Allah Teala'nn "Vay halinize,

Allah'n sevab daha hayrldr". (Kasas/80) buyruuna dnmektedir. Yani bu szekavuturulacaklardr.Bir kelimeye karlk konulan ksaltmaya (=Bedel-i Muhtasar) rmisal olarak ise, AllahTeala'nn u buyruunu gsterebiliriz: "Ona 'Allah'tan kork' denildiinde gnahla ululuakapld". (Bakara/206) Bu ayetin takdiri anlam, 'Kibir ve ululuk taslamas, onu gnahaevketti' eklinde olmaktadr. Buna bir baka misal de Allah Teala'nn u buyruudur: "O'nuuyku veya ii geme almaz". (Bakara/255) Bunun takdiri anlam ise u ekildedir: 'AllahTeala, uyku veya i geirmeye mptela olmaz'. nk uyku ve ii geme hali, kur iingeerlidir vconu, dikkat ve uyanklk halinden alp gtrr. Bu durum Zat- ilahi iin aslageerli olamaz.

Nakli iklaba (=Menkul-i Mnkalib) misal olarak u ayet-i kerimeyi gsterebiliriz: "O, zararfaydasndan daha yakn olan kimseye dua eder". (Hacc/13) Bu ayetteki 'in anlamna gelenLam harfi' nakledilmi olup buna gre aytin takdiri anlam yledir: *O, yle birine duaetmektedir ki, onun kendisine faydadan ok zarar dokunur". Bu tr ifadelere bir baka misalde u ayettir: "Gl kuvvetli bir ble ar geliyordu". (Kasas/76) Yani, anahtarlar yleard^ki, tayanlarna ar geliyordu.iklaba misal olarak da u ayetleri zikredebiliriz: "Tur-i Sinin". (Tin/2) "l Yasin'e selamolsun". (Saffat/130) Burada ilk ayette, 'Tur-i Sinin' olarak geen mekamn ismi iklab edilerek(Tur-i Sina' yani 'Sina da eklinde anlalr. kinci ayetteki 'l Yasin' ise iklaba urayarak 'el-Yasin' eklinde anlalr. Burada zikredilen kiinin dris (as) olduu da sylenmitir. nkbni Mesud'un (ra) rivayetinde de 'dris'e selam olsun' eklinde gemektedir.

Bazlar Kur'an' bu ekilde ksmlara blmler, sanki onun bir ksmna iman edip bir ksmninkar eder gibi bir duruma dmlerdir. Bu erevede misal olacak ayetlerden biri de udur:"Allah onlardan maymunlar, domuzlar ve Taut'a tapanlar yaratt". (Ma-ide/60) Burada makulolan mana 'Allah'n onlar arasnda Taut'a kulluk edenler varetti' eklinde olacaktr ve AllahTeala'mn u buyruuna atf olmas mmkndr: "Allah'n lanet ve gazap ettiikimseler......ve Taut'a kulluk edenlere de". (Maide/60)Ama'Taut' kelimesini, esreli olarakokuyanlar 'Abede=kulluk etti' kelimesini isim olarak grmekte ve 'taut' kelimesiyle isimtamlamas yapmaktadrlar. Byle yapldnda ise hepsi ayn manada be trl okuma ihtimalidomaktadr: "Abedet't-Tat; 'Ibd't-Tat; Ab-d't-Tat; 'Ubbd't-Tat; Ubed't-Tat". Ancak 'Abede' kelimesinin fethal okunmas halinde 'Kulluk etme' anlamnda fiilolmaktadr kishhatli olan da budur.

Gizli ksaltmaya (=Muzmar- Muhtasar) misal olarak ise u ayet-i kerimeyi zikredebiliriz:"Bilin ki, Ad kavmi hakikaten Rable-rini inkar ettiler". (Hud/60) Burada gizli olan kelime u


16/75

ikisinden biridir: Ya Rablerinin 'nimetini' inkar ettiler, ya da Rablerini 'birlemeyi' inkar ettiler.Bu iki kelimeden her hangi biri ksaltma maksadyla gizlenmitir. 'Rableri' isminin fethalolmas ise, onu esreli klacak kelimenin kaldrlm olmasndan dolaydr.Burada garib bir gr daha vardr. O da udur ki, 'Rablerini' ismi, manas zerineyklenmekte ve 'Rablerini rttler1 eklinde verilmektedir. Yani onlar, Rablerinin ayetlerini

ve onlarn ihtiva ettii hak arsn rtmlerdir. Buna gre onlarn inkarlarnn (=kfr)anlam, 'onlarRabierini rttkleri iin hak da onlara rtl kalmtr", eklinde verilmektedir.Tevhidde de bu tr bir hakikat mevcuttur. nk her fiilde ncelik ondadr. Onlar ise, haktansonra bykle kaplmlardr.Bu durum, Allah Teala'nm u buyruunda da szkonusudur: "Ve elbette onlar, dmekteolduklar pheye yine drrdk". (En'am/9) Buradaki 'Libs' kelimesi de 'rt'anlamndadr.u ayet de ksaltma gayesiyle gizlemeye misal olarak zikredilebilir: "Allah dnda dostlaredinenler var ya biz onlara tapmayz". (Sad/3) Burada da 'Derler ki' kelimesi gizlenmitir.Ayn durum u ayet-i kerime iin de geerlidir: "Gevelemeye devam ederdiniz. Her halde bizok ziyandayz". (Vak'a/65-66) Bu ayette de 'dersiniz' kelimesi gizlenmitir. Allah Teala'nm

u buyruu da bu ekilde anlalr: "u kavme ne oluyor da bir sz dahi neredeyseanlayamyorlar. Sana bir iyilik isabet ettiinde o, Allah'tandr. Sana bir fenalk isabet ettiindeise o sendendir". (Nisa/78-79) Burada anlam u ekilde gerele-mektedir: '-Kendi haklarndahaber vermek ve kendilerinin zem-medilmesi istikametinde- derler ki: Sana isabet eden..'Kaderiye frkas, ite bu ayetin tefsirinde, Arap dilinin inceliklerine da vakf olmadklar iinhelak olmulardr. Onlar bunu, Allah Teala tarafndan bir aklama ve eriatn balangczannetmilerdir. Oysa Allah Teala, eriatnn balangcn ve aklamasn ayetin ilk ksmnda"De ki: Bunlarn hepsi de Allah'tandr" (Nisa/78) buyurarak muhkem klmtr.bni Abbas (ra) yle demitir: Kur'an'm anlalmasyla ilgili bir kukuya kapldnzdaAraplar'n szlerine bavurun. Kii bir ayeti okur ama onun nasl anlalmas gerektiini

bilmedii iin kfre debilir. Bu ayeti, bni Mesud'un (ra) mushafmda yle okudum: 'ukavme ne oluyor? Neredeyse bir sz bile anlamyorlar. Diyorlar ki: Sana isabet eden biriyilik...' nceki ayet de size haber verdiim ve kendim de grdm gibi bni Mesud'un (ra)mushafmda 'Allah'tan baka dostlar edinenler derler ki: Biz onlara tapmyoruz...'eklindedir.Gizli (=Muzmar) ifadelere misal olarak da u ayet-i kerimeyi de zikredebiliriz: "Eerdileseydik, sizden yeryznde melekler klardk da onun halifesi olurlard". (Zuhruf/60)Burada murad edilen, insanlardan bir topluluun melee dntrlmesi deil, insanlar yerinemeleklerin halife klnmasdr. Buna gre takdiri anlam yle olmaktadr: 'Dileseydik,yeryznde sizin yerinize melekleri va-rederdik de onlar yeryznn halifeleri olurlard'.Bu ekildeki bedele misal olarak u ayetleri de zikredebiliriz: "Hayr iin nde gidenlerdir".(M'minun/61) Bu ayetteki 'Lam' harfi bedel iin olup 'Ba=ile,-de, -da' anlamndadr. Eer

onu gese-lerdi, hayr karabilirlerdi. Dolaysyla takdiri anlam yle olmaktadr: 'Onlar,hayr ile-hayrda- nde gidenlerdir5. Bazlarna gre bunun bir dier misali de u ayettir:"Rabbi da iin tecelli ettiinde". (A'raf/143) Buradaki 'Lam=iin' harfi de 'Ba=-de, da' anla-mndadr. Dolaysyla ayetin takdiri anlam 'Rabbi dada tecelli ettiinde' eklinde olmaktadr.Da, Musa (as) iin bir perde idi. Allah Teala perdeyi kaldrd ve zerinde tecelli etti.Ayn durum Musa (as) ile konutuu aa iin de geerlidir. Aa Musa'ya (as) dnkt veAllah Teala ona aatan konumutu. Buna verilen misallerden biri de u ayettir: "Sizlerihurma ktklerinde armha gereceim". (Taha/71) Yani hurma ktleri zerinde armhagereceim,. Ayn hal, "Beni zalimler topluluunda klma". (A'raf/150) ayeti iin de geerlidir.Burada da takdiri anlam; 'Beni zalimler topluluuyla beraber klma' eklindedir.Bu anlamda baka bir misal de u ayet-i kerimedir: "Yoksa onda dinledikleri bir merdivenleri

mi var?". (Tur/38) Yani, 'zerinde durup da dinledikleri bir merdivenleri mi var?' Aynekilde "Onda bbrlenirler". (M'minun/67) ayeti de buna misaldir. Yani 'Ondan -


17/75

Kur'an'dan- bbrlenirler1.Bu anlamda Allah Teala'nm u buyruu da mecaza misal olarak gsterilebilir: "Onda biruzmana sor". (Furkan/59) Yani, 'Onu bir uzmana sor1. Arapa'da yer alan baz cer harfleri veedatlar, birbirlerinin yerini alabilirler. "Gk, onunla yarlr". (Mzzemmil/18) ayeti bunamisal olarak zikredilir. Yani, 'Gk, onda - Kyamet gnnde- yarlr*. Buna bir baka misal de

Allah Teala'mn u buyruudur: "Zulmedenler dnda insanlarn sizin aleyhinizde delilleriolmamas iin". (Bakara/150)Burada da 'lla=istisna' edat 'La=olumsuzlukJ edatyla yer deitirmitir. Buna gre ayetintakdiri anlam yle olmaktadr: 'Zulmedenlerin de ... delilleri olmasn'. Ayetteki 'lla' edatnndevamllk (=isti'nf) ifade etmesi de mmkndr. Buna gre ifadenin takdiri 'Amazulmedenlerden...' eklinde olur ve haberi takip eden 'Onlardan korkmayn' cmlesiyle bitiikolur. Bu durumda ayetin nihai takdiri de yle olur: 'Ama zulmedenlere gelince onlardankorkmayn'.Bu ayete benzer olan bir baka ayet de udur: "nk Benim yanmda, peygamber olanlarkorkmazlar. Ancak zulmeden...". (Neml/10-11) Burada da 'lla' edatnn isti'naf iin olup 'Amazulmeden, sonra da ktln arkasndan iyilie dnen olursa' eklinde anlalmas

mmkndr. Bu durumda ayetin bu ksm, haberi sonra zikredilen bir mbteda olur.Allah Teala'mn u buyruu da bu minvalde grlr: "Mallarn, mallarnza (katarak)yemeyin". (Nisa/2) Ayetteki 'la=-e, a' Harf-i Cerri, 'Me'a=beraber, birlikte' anlamndadr.Buna gre de mana u ekilde olmaktadr: 'Onlarn mallarn kendi mallarnzla birlikteyemeyin'. Abdestle ilgili u ayet-i kerimede de benzer bir durum vardr:: "Elleri dirseklere(kadar) ykayn". (Maide/6) Burada da 'la' harfi 'Me'a' anlamnda olup manay 'Dirseklerle

beraber1 eklinde deitirmektedir. Arapa'da harfler ve edatlar birbirlerini yerini alabilirler.Eer muzmar olanlar aklansa veya mahzuf olanlar metne katlsayd, o zaman da kraat zayfolurdu.Aklama ve vurgulama iin ardarda gelen tekrara (=Mavsul-i Mkerrer), misal olarak AllahTeala'mn u buyruunu verebiliriz: "Allah dnda ortaklara yakaranlar uymaz, onlar ancakzanna uyarlar". (Yunus/66)Burada 'Tbi olma=Uyma' fiili iki kere tekrar edilmitir. Fiilin tekrarnn gayesi, aklama vevurgulamadr. Sz uzad iin, mu-hatabm daha rahat anlayabilmesi iin tekrar edilmedurumu sz-konusudur. Ayetin takdiri anlam yledir: 'Allah dnda ortaklara yakaranlar,ancak zanna uyarlar1. Yani, onlarn Allah dnda ortaklara uymalar, sadece kendilerindenkaynaklanan aslsz bir zandr.Vurgulama (=te'kd) gayesiyle tekrara yer verilen misaller arasnda u ayet-i kerime deanlabilir: "Onun kavminden mstekbir-ler topluluu, mustazaflardan iman edenlere yledediler". (A'raf/75) Bu ayetin ksaltln asyla oluan takdiri mana yledir: 'Kavmininmstekbirleri, iman eden mstazaflara dediler^ Ayette ise gerek 'Mstazaflar1 ne geirildii,

gerekse onlardan bir ksm tahsis edildii iin, aklama (=beyan) maksadyla 'man edenleri'ksm tekrar edilmitir.Buna verilebilecek dier bir misal de Allah Teala'mn u buyruudur: "Ancak Al-i Lut'u, Bizonlarn hepsini kurtarcyz, sadece kars hari". (Hicr/59) Burada, istisnann zerinden biristisna daha yaplmaktadr. Dolaysyla sz uzamaktadr. Ama Allah Teala, onun 'Al'inin birksmnn kurtarlacan ifade buyurduu ve sz ksa olduu iin mstesnadan mstesnaykarmak durumu hasl olmutur. Bu ayetten karlacak bir hkm de, ein 'Al' kapsamnagirmesidir. nk Allah Teala Lut'un (as) hanmn onun 'Al'in-den istisna etmitir.Tekid maksadyla yaplan tekrara misal olarak u ayet-i kerimeyi de zikredebiliriz: "Derken ..

birini yakalamak isteyince". (Ka-sas/19) Bu ayetin ksaltlm hali, 'Yakalamak istediinde'eklindedir. Bu ayetin, gizli ksaltmann bulunduu bir ayet olduu da sylenmitir. Buna

gre gizli olan, isimdir. Fiil ise hazfedilmitir. Bu, yadrganan bir takdirdir. Buna gre ayetinanlam yle olmaktadr: 'srailli her ikisinin de dman olan kiiden dolay Musa'y (as)


18/75

yakalamak istediinde bunu yapmad. Dedi ki: Ey Musa, beni ldrmek mi istiyorsun?' Budurumda ayet, ksaltma ve icaz babnda deerlendirilebilir.Tekid iin tekrara yer verilen ayetlerden biri de udur: "Onlar, kendilerinden ncekilerinakbetlerinin nasl olduuna baksnlar! Onlar, kuvvet bakmndan kendilerinden dahastndler". (Fa-tr/44) Bu ayette anlalan ve takdiri caiz olan mana yledir: 'Onlar,

kendilerinden nce ve kendilerinden daha gl olanlarn akbetlerinin nasl olduunabaksnlar". Bu ayette kelimesi ile iki cmle balanmakta ve 'Daha kuvvetli'kelimesi ile de tekid yaplmaktadr. bni Mesud'un (ra) mushafinda 'Kn^idiler1 ve


19/75

mriklerin kardeleridir ve azgnlklarnda mriklere yardm ederler. Yardmda-asla kusuretmezler1.Allah Teala'nn bu anlamdaki bir baka ayeti de udur: "Onun gc ancak onu dost edinenlerve onu Allah'a ortak koanlar zerindedir". (Nahl/100)


20/75

ismin tekil klnmas, tr belirtmek iindir.Allah Teala'nm u buyruu da buna misal olarak gsterilebilir: "Ey insan, sen cidden Rabbinedoru abalar da abalarsn". (ni-kak/6) Bu ayette de oul anlamna gelen tekilkullanlmtr. Buna gre ayetin takdiri yle olmaktadr: 'Ey insanlar, siz Rabbinize doruabalar da abalarsnz'.

Ayn durum u ayet-i kerime iin de geerlidir: "Kitab sadan verilene gelince, kitab srtnnardndan verilene de gelince". (ni-kak/7-10) Burada yn sfatlar ismin tekil olmasyznden tekil olmulardr. Yine bu tr ayetlere misal olarak u ayeti de zikredebiliriz: "Veonu insan yklendi. O, gerekten de ok zalim ve ok cahildi". (Ahzab/72) Bunun anlam dau ekildedir: 'Onu insanlar yklendiler'. Ayetlerin bu ekilde tefsiri bizce daha dorudur. Bu-nun delili olarak hemen peinden gelen u ayeti zikredebiliriz: "nk Allah, sonundamnafk erkek ve kadnlara, mrik erkek ve kadnlara azap edecektir". (Ahzab/73)Bu tr kullanmn bir dier misali de Allah Teala'nn u buyruudur: "insana katmzdan birrahmet tattrdmzda onunla sevinir". (Rum/36) Allah Teala ismi tekil kld zaman, sfatda tekil klmtr. Buna misal olarak da O'nun u buyruunu zikredebiliriz: "Kendiyaptklarndan dolay onlara bir bela dokunsa". (Nisa/62)Burada ise grld gibi oulu

izhar etmitir.Tekilin kasdedildii oula misal olarak da Allah Teala'nn u ayetini zikredebiliriz: "Nuh'unkavmi gnderilen peygamberleri yalanlad". (u'ara/105) Burada gnderilen peygamberler ileyalnz Nuh (as) kas de dilmektedir. nk onun kavmine, Nuh'tan (as) baka peygambergnderilmemitir. Allah Teala'nn u buyruu da buna delalet etmektedir: "Hani kardeleri

Nuh onlara yle demiti". (u'ara/106) Bazan da oulu tekil olarak zikretmitir. Buna misalolarak da Allah Teala'nn u buyruunu verebiliriz: "Siz ona ne at srdnz, ne de deve. AmaAllah resullerini dilediine galip getirir". (Har/6) Burada da sadece Allah Resul (sav)kasdedil-mektedir. nk Hayber savann olduu devirde O'ndan baka resul yoktur.Kinayeli oula misal olarak da Allah Teala'nn u buyruunu zikredebiliriz: "Muhakkak kigklerin ve yerin yaratlmas, insanlarn yaratlmasndan daha byk bir itir". (Mmin/57)Burada 'nsanlar kelimesiyle kasdedilen Deccal'dr. nsanlar, Decca'm sfatlarn gzlerindeok bytyorlard. Ayet byle bir ortamda nazil olmutur. Yine Allah Teala'nn u buyruuda buna misal tekil eder: "O kimseler ki, insanlar onlara: 'nsanlar sizin iin topland'dediklerinde". (Al-i mran/173) Burada da kasdedilen tek bir kiidir. Onlara bu sz syleyenkii, Urve b. Mes'ud es-Sekafi'dir, Ancak Allah Teala, trnden dolay oul sigasmkullanmtr. Araplar, tr belirtmek iin tekili oul olarak ifade ederler.Bu hususla ilgili grlerden birinde de byle denilmi ve u ayet misal gsterilmitir: "Sonrainsanlarn topluca dnp geldikleri yerden siz de geliniz". (Bakara/199) Bu gre gre

burada 'nsanlar1 ile kasdedilen Adem (as)'dr. nk Kabe'yi ilk tavaf eden odur. O tavafederken Cebrail (as) gelmi ve ona hacc menasikini gstermitir. Seleften gelen baz eserlerde

okuduuma gre, Adem'in (as) dnp geldii yer burasdr. Bu da onun iin bir delildir.Szn gzelliini ve anlamn salamln temin etmek maksadyla yaplan kelime veyacmleyi ne alma (=Takdim) ve geriye brakmaya (=Te'hir) gelince Allah Teala'nn u

buyruunu buna misal olarak gsterebiliriz: "Her kim imanndan sonra Allah' inkar ederse vekalbi iman ile yatm olduu halde zorlanmadan, kfrden holanan bir kimse olursa".(Nahl/106) Bu ayetin zeti ve tehiri yledir: 'manndan sonra kalbinden kfr isteyerekAllah'a inkar eden kimseler iin Allah'tan bir gazap vardr, ama kalbi imanla yatm olduuhalde zorlananlar mstesnadr". Ayetteki 'La-kin=Fakat' edat, manay tekid ederek manannu ekilde takviye edilmesini salamtr: 'Ama kfre gnln aan kimse'. nk kalbiimanyla mutmain olduu halde inkara zorlanan mstesna klnmtr. Allah Teala 'Zorlananlailgili ksm ibarenin son ksmna koymamtr. Zirabyle olmas halinde hemen arkasndan

'Onlar iin Allah'tan bir gazap vardr5 ibaresi gelecekti. Bu son ibare, takdim edilmi birmbtedamn haberi olarak sonda gelmitir. Sonda gelmesinin bir sebebi de hemen arkasndan


21/75

"nk onlar dnya hayatn ahirete tercih etmilerdir". (Nahl/107) ayetinin gelmesidir.nk bu ayette, onlarn vasflarna yer verilmektedir. Dolaysyla szn yapsna ve manannakna (=Te'lif ve Siyak) uygun den de budur.Allah Teala'nn u buyruu da byledir: "Peygamberin sz u olmutur: Ya Rabbi, onlar...

bir kavimdir". (Zuhruf/88) Bu ayet, gizli ma'tufa bir misal olduu gibi, takdim ve tehir iin de

bir misaldir. stteki ibareye atfedilen, "Ve kyametin saati O'nun katnda-dr" . (Zuhruf/85)ibaresidir. Ayetin gizli olan ibare ise 'Peygamberin szn bildi' ifadesidir. Buna gre mana,yle olmaktadr: 'Kyametin saatinin bilgisi de, peygamberinin sznn bilgisi de O'nunkatmdadr\ Bu gr, ayetteki 'Lam' harfini esreli okuyanlar iindir. 'Lam' harfini fathalokuyanlara gre ise ayetin anlam deimemekte ve yle olmaktadr: 'Kyamet'in saati O'nunkatandadr ve O, onun szn bilir1. 'Lam' harfini treli okuyanlara gre ise, haberin isti'nafszkonusudur ve cevab da bir sonraki "Sen onlardan ge". (Zuhruf/89) ibaresindeki'Fa'harfidir. Buna gre de anlam u ekilde olumaktadr: 'Onlar iman etmeyen bir kavimdir,sen de onlardan ge'. Bir nceki ayetin bandaki 'Vav' harfi birletirme gayesiyle kullanlmda olabilir. Buna gre de Peygamberin sz, Kyamet saatine katlr ve Tnde=katmda' zarfiher ikisini birletirmekte kullanlr. Bunlar, Arapa'daki deiik okuma ekline gre oluan

mecazi manalardr.Manaya dayandrmaya misal olarak Allah Teala'nn u buyruunu zikredebiliriz: "O, gecekaranlndan sabah yarp karandr. O, geceyi istirahat zaman kld". (En'am/96) AllahTeala, bunun ardndan "Gnei ve ay da bir hesap ls klmtr". (En'am/96) buyurmutur.Eer bu ksm manaya dayandrlm olmasayd, 'Gne ve ay' kelimelerinin lafza tabi olarakYarp karan ve klan' kelimelerine bal olarak esreli okunmalar gerekirdi. Ama ayet'Gnei ve ay hesap ls kld' eklinde okunmutur. Bu kraat 'Geceyi istirahat vakti kld'eklinde okuyanlarn kraa-tma uygundur. Buna gre ikinci 'Ce 'ale=kld' kelimesi, zahiren bi-rinciye tbi klnarak okunmutur.Bu erevede Allah Teala'nm u buyruunu da zikredebiliriz: "Balarnz meshedin veayaklarnz da". (Maide/6) 'Ercle-km=ayaklarnz' kelimesinin fethal okunmas halindeayetin manas, 'Ayaklarnz ykayn' eklinde olmaktadr. Bu kelimeyi esreli olarak okuyanlarise bu grlerinde i'rabm i'raba tabi olmasn gerektiren dil geleneine dayanmaktadrlar. Bukraati savunanlar da, mezhebi adan ayaklarn meshine deil ykanmasna taraftardrlar.Mezkur kelimedeki 'Lam' harfini fethal okuyarak bataki Tkayn' emrinin meful yapanlarda, ayaklarn yz ve ellere tabi olduklarn sylemektedirler. bni Abbas (ra) ve Enes b.Malik'ten (ra) rivayet edilen gr 'Kur'an- Kerim'de iki mesh ve iki ykama vardr. AmaAllah Resul (sav) ayaklarn ykanmas snnetini koymutur. Biz de ancak Allah Resul'nn(sav) yapt gibi yaparz' eklindedir.20[20]Bu tr ayetlere misal olarak Allah Teala'nn u buyruunu da zikredebiliriz: "Eer Rabbinden

bir sz gemeseydi elbette onlarn azab hemen bu dnyada olurdu. Ne var ki tayin edilmi bir

vade vardr". (Taha/129) Bu ayette de takdim ve tehir vardr. Bu takdim ve tehir olmasaydayetin takdiri anlam yle olurdu: 'Eer Rabbinden bir sz ve tayin edilmi bir vade gemiolmasayd elbette onlarn azab hemen bu dnyada olurdu'. Bununla 'ecel=vade' kelimesi detreli olmaktadr. Eer byle olmasayd o da 'Lizmen= hemen' kelimesi gibi fethal olurdu.Allah Teala, lafzn gzellii iin onu takdim etmitir. Allah Teala'nn u buyruu da bu trifadeye misal olarak gsterilebilir: "Sanki ondan haberdarmsn gibi sana soruyorlar".(A'raf/187) Bu ayetin takdiri de yledir: 'Sana yle srarla soruyorlar ki sanki sen, okyametin bilgisi sende varm gibi'.Bunun bir dier misali de Allah Teala'nn u buyruudur: "Veya ondan daha hayrlsn ya da

benzerini getiririz". (Bakara/106) Bu ayette de asl metinde 'Hayrls' kelimesi 'Ondan'kelimesinden nce zikredilerek takdim edilmi ve anlalma zorluu (=kl) domutur.

Tehire misal olarak da Allah Teala'nn u buyruunu zikredebiliriz: "Muhakkak ki sen, halden20[20]Bu anlamda bir hadis rivayeti iin b. bni Hanbel, Vl/358


22/75

hale geersin". (nikak/19) Fiili nceki bir ayetle bitiik olarak birletiren kraata gre 'haller''karar yurdundan' sonraya tehir edilmitir. Bundan nce gelen ayet yledir: "Ey insan, sencidden Rabbine doru abalar da abalarsn". (nikak/6) Buna gre ayetlerin takdiri yleolmaktadr: 'Ey insan, sen cidden Rabbine doru abalar da abalarsn ve elbette halden halegeersiniz'. Burada halden hale gemekle, Berzah alemindeki durumu kasdedilmektedir.

Grld gibi haller, ahiret yurduna girilmesinden sonraya tehir edilmitir. Ayn gr, tekilioul anlamda grenler tarafndan da paylalmaktadr. Onlar da ayetin takdiri anlamn ylevermektedirler: 'Ey insanlar, muhakkak ki siz halden hale geersiniz'. Daha nce degrdmz gibi, 'insan1 kelimesi tr ismi olup oul anlam da verebilmektedir. Bu oul damanaya atfen yaplr. Ancak tr belirtmek iin tekil kullanlmtr. Buna gre de takdiri yleolur: 'Ey insanlar, elbette siz halden hale geersiniz'. Bu haber cmlesinin tehir edilmesininsebebi, onun mbtedas ile arasnda bitiik bir kssann anlatlyor olmasdr. Anlam isetakdim edilerek verilir.Bu tr tehire misal olarak Allah Teala'mn u ayetini de zikredebiliriz: "Eer zerinizdeAllah'n ltuf ve rahmeti olmasayd eytana uyardnz". (Nisa/83) Bu ayet, Allah Teala'mn"Ancak aznl dnda" (Nisa/83) buyruuyla birlikte ele alnr ki bu ibare, "Bunlarn hkm

karmaa gc yetenleri elbette onu anlarlard" (Nisa/83) ibaresiyle bitiiktir. Buna greayetin takdiri yle olmaktadr: 'Bunlarn hkm karmaa gc yetenleri, pek az dndaonu elbette anlarlar, Allah'n zerinizdeki ltuf ve rahmeti olmasayd eytana uyardnz'. Buayetle ilgili olarak yle bir gr de belirtilmitir: 'Pek az' ibaresi, "Onlara korku ve gvenedair bir haber geldiinde onu yayarlar" (Nisa/83) ibaresinden yaplm bir mstesnadr. Bunagre de takdiri anlam yle olur: 'Onlara korku ve gvene dair bir haber geldiinde ok azdnda onu yayarlar'. Bizce bu gr biraz uzaktr. Bize daha salkl grnen birincigrtr.Ibni Abbas da (ra) bir rivayete gre bu anlamda bir kraati benimseyerek u ayeti buna uygunolarak okumutur: "Allah, kt szn aklanmasn sevmez, ancak zulme urayanlar

bakadr". (Nisa/148) Bu ayet, bir nceki "Eer kreder ve inanrsanz, Allah size niye azapetsin?". (Nisa/147) buyruuyla bititirilmi ve 'Ancak zulme urayanlar bakadr ibaresi

bunun sonuna konulmu, bylece iki ayetin sralamas yle olmutur: 'Eer kreder veinanrsanz Allah size niye azap etsin? Ancak zulme urayanlar bakadr. nk Allah fenaszn aka sylenmesini sevmez'. Bu durumda 'Allah fena szn aklanmasnsevmez'ibaresi, szn son ksm ve iki cmlenin arasn ayrc klnm olmaktadr.Bunun bir baka misali de Allah Teala'mn u buyruudur: "nkar edenlerin bazlar bazlarnndostlardr. Eer byle yapmazsanz yeryznde fitne olur". (Enfal/73) Bu ayet, bir nceki"Bununla beraber dinde yardmnz isterlerse yardm etmek de zerinize bortur". (Enfal/72)ibarenin slas olarak grlmekte ve takdiri anlam yle verilmektedir:' Bununla beraber dindeyardmnz isterlerse yardm etmek de zerinize bortur. Eer byle yapmazsanz yeryznde

fitne olur1.Buna bir baka misal de Allah Teala'mn u buyruudur: "Onlar iin mafiret ve deerli birrzk vardr". (Enfal/4) Bunu takip eden "Nitekim Rabbin seni evinden hak urunda sava iinkarmt". (Enfal/5) ayetiyle bu ayet arasnda bir sla yani bitime olmayp takdim ve ilkayet ile sadece manada bitime vardr: "De ki: Ganimetler, Allah'a ve Resul'ne aittir".(Enfal/1) Buna gre ibarenin takdiri yle olmaktadr: 'Ganimetler, Allh ve Resul'ne aittir.nk Rabbin seni evinden hak yolunda sava iin karmt'. Yani, savaa kmaktan senraz, onlar ise isteksiz olduklar iin elde edilen ganimetler de elbette senin hakkmdr. Bu ikiibare arasna giren parantezde ise, mminlere takva ve slah emredmekte, imann ve saliholmann vasflar anlatlmaktadr. te bu parantez cmleden dolay ayetlerin btn olarakanlalabilmesi noktasnda zorluk domutur.

Bu meyanda Allah Teala'mn u buyruunu da misal olarak zikredebiliriz: "Ta ki siz yalnzAllah'a inanmcaya kadar. Ancak brahim'in, babasna 'Elbette senin iin mafiret


23/75

dileyeceim...' sz bunun dndadr". (Mmtehine/4) Ayetin bu ksm ilk ksm olan"brahim'de ve beraberindekilerde sizin iin gzel bir rnek vardr" ifadesiyle bitiiktir. Bunagre de ayetin takdiri yle yaplabilir:' brahim'de ve beraberindekilerde sizin iin gzel birrnek vardr. Ancak brahim'in, babasna 'Elbette senin iin mafiret dileyeceim...' sz

bunun dndadr5. Bu istisnann indirili sebebi ise, Mekke mriklerinin, brahim'in (as) bu

szne dayanarak, Allah Resul'ne (sav) 'Biz de mrik olarak len atalarmz iin istifardabulunalm' demeleridir. Onlarn bu szleri zerine 'ibrahim Peygamberin (as) rnekliindeonun bu sznn mstesna tutulmasn ihtiva eden bu ayet-i kerime nazil olmutur. Dahasonra bir ayet daha nazil olarak, brahim'in (as) babas iin yapt istifarn, srf verdii birsz tutmas iin yapldn bildirmitir. O ayet yledir: "brahim'in, babasyla ilgili istifarda srf ona vermi olduu bir szden dolay idi". (Tevbe/114)Allah Teala'mn u buyruu da bu hususa misal olarak gsteri lir: "Ve sizin iin din olarakslm'dan raz oldum. Her kim dayanlmaz alk halinde aresiz kalrsa, gnaha meyilmaksad olmakszn..". (Maide/3) Ayetin bu ksm ilk ksm ile bitiiktir. Ayetin ilk ksmyledir: "Size unlar haram klnd: l, kan, domuz eti...". Buna gre de ayetin takdiri yleyaplabilir: ( Size unlar haram klnd: l, kan, domuz eti... Dayanlmaz alkhalinde aresiz

kalan kimse, gnaha meyil maksad olmakszn..'Yukarda anlatmaya altmz trden ifade ekillerinin Kur'an- Kerin'de bir ok misallerivardr. Bunlar, Kur'an ilimlerinden sadece bir nebzedir. Bu faslda az zikrederek oa karkulun dikkatim ekmek, bir ka misal ile bir ok hususa rehberlik etmek istedik. Kul, bu misalve bilgilerden istifade ederek bunlar dier ayetlere de uygulayabilir. Aslnda btn bunlar,Arap Dili'nin ifade ekilleri ve sanatlarndan, onlarn Arapa'y kullanma yollarndan ve onudaha gzel ifade etme istikametindeki abalarna k tutmaktan ibarettir.Arap dili bilginleri, szn uzununu beyan, ksasn hfzetmek iin daha uygun grrler.Takdim ve tehiri, ifadeyi gzelletirmek iin kullanrlar. Kur'an da tamamen fasih ve beli birmetindir. nk Araplara gre belagatn sfat, dank ve ok olan szn k sa ve zl halegetirilmesi, ksa ve zl olann ise, alp tefsir edilmesidir. Aklamaya ihtiya varken szksa tutmak, Araplara gre bir acizlik iken, ksa ve zl ifade edilebilecek bir hususun dal-landrlarak anlatlmas ise sz bilmemezliktir. Allah Teala, onlara kendi dilleriyle hitab ettiizaman, onlara akllarna uygun bir ekilde anlatm ve yadrgayacaklar bir slupkullanmamtr. Bylece sznn, onlar nezdinde gzel bulunmasn, benzerini sylemeleri

bakmndan ise onlar aleyhinde bir delil olmasn mu-rad etmitir. nk Allah Teala,katndan bir ltuf ve rahmet olarak onlara bilebilecekleri ve gzel grecekleri bir Kelam ilehitab etmitir.Halkn havas kesimi, ilmi makamlar, kendilerine nasip edilen akim stnl ve sahipolduklar ilmi seviyelere gre Kur'an'm getirdii bilgileri kavramada deiik seviyelere sahipolurlar. nk Kur'an- Kerim, hem umum hem husus, hem muhkem hem m-teabih ve hem

zahir hem de batn bir hitaba sahiptir. Buna gre umumu, halkn avam, hususu halknhavass, zahiri zahir ehli, batn ise batn ehli iin anlalr olmaktadr.Allah Teala ilmiyle her eyi kuatacak kadar geni ve her eyi bilendir. Allah Teala, inanankullar ihtilafa dtkleri zaman onlara hakk kendi izniyle gsterecektir; kalpler kat'i imannnuru ile safa bulduu, akllar tevfik ve tedbir ile teyid edildii, halkla ilgili kayglardansyrlp, sadece Hlk zerinde itikaf edildii ve nefs her trl hevadan arndrld zaman ruhserbeste yol alr ve me-lekt-i a7a'da dolar. Kalp de, yakini imann delici nuru ile Ar'mmelektunu Mevsuf Teala'mn sfatlarnn, Hallak Teala'mn hkmlerinin manalar zerindenkaldrr. Ma'ruf Teala'mn isimlerinin batnn, Ra'uf ve Rahim Teala'mn ilminin garibynlerim aa karr. Mrid, Ma'ruf Teala'mn sfatlarna mkaefe yoluyla ahit olur veO'nun ahitliim tam manasyla yapar ve Allah Teala'mn "Onu hakkyla okurlar. te onlar

ona inanrlar" (Bakara/121) buyurduu kimselerden olur.Kur'an- Kerim'i hakkyla okumak, ancak mminlere mahsustur. nk Allah Teala'nm


24/75

imandan bir hakikat bahettii kimseye, bir o kadar da Kur'an'm manasndan bahedilir. Onunmadeni, mahededen doan bir hakikattir. Kur'an'm mahede ile okunmas ite bunu temineder. Kiinin imannn hakikilik ls ykseldike, Kur'an' mahede ile anlamas da okadar artar. Nitekim Allah Teala yle buyurmutur: "Onlara O'nun ayetleri okunduu zamanimanlarn arttrr". (Enfal/2) te onlar hakiki mminlerdir.

Kur'an okuyan kul; Kur'an meclisinde hazr bulunup daha sonra onunla dierlerini uyaran,imannda artma ve aralarnda Kur'an ile mjdeleme olan kullar gibi sfatlandrlr: "Onunhuzuruna vardklarnda 'Susun, dinleyin!' dediler. (Okunmas) bitirilince de uyarclar olarakkavimlerine dndler". (Ahkaf/29); "Her inen sure onlarn imann arttrmtr ve onlar

birbirleriyle mj delemektedir-ler". (Tevbe/124) Yine Kur'an okuyucusu, ilmiyle vlpmit ile sena edilen ve Allah korkusu tayan kullarnn sfatlaryla sfatlandrlr; Allah Teala

buyurdu ki: "Ahiretten saknr ve Rabbinin rahmetini mit eder. De ki: Bilenlerle bilmeyenlerhi bir olur mu?". (Zmer/9); "Rablerine korku ve umut ile dua ederler". (Secde/16) te

bunlar, Allah ehli, O'nun yaknlar, sevgilileri ve halis kullardr.Bunlar hakknda Allah Resul'nden de (sav) yle bir hadis rivayet edilmitir: "Kur'an ehli,Allah ehli ve yarattklar arasnda O'nun en has kullardr".21[21] bni Mesud da (ra) yle

derdi: Sizden biri nefsi hakknda Kur'an'dan bakasn isteyemez; eer Kur'an' severse,Allah' da sever. Eer Kur'an' sevmiyorsa Allah' da sevmi-yordur. Onun bu sz, halkdilinde dolaan u sz teyid etmektedir: Bir konumacy sevdiinde, onun konumasn daseversin. Ondan holanmadnda konumasndan da holanmazsn.Ebu Muhammed Sehl yle demitir: mann alameti, Allah sevgisidir. Allah sevgisininalameti Kur'an sevgisidir. Kur'an sevgisinin alameti ise, Peygamber (sav) sevgisidir.Peygamber sevgisinin alameti de, O'na tbi olmaktr. O'na tbi olmann alameti ise, dn yadazhddr.Bir mridden de u sz nakledilmitir: ok istekli ve kararl bir ekilde Kur'an okurdum, Birfetret dnemi geldi ve bana Kur'an okutmaz oldu. Bu ekilde, gnlerce Kur'an okumadandurdum. Neden sonra Allah tarafndan bir ses geldi: Een Beni seviyorsan, Kitab'ma niincefa edersin? Ondaki azarlama ltfumu grmyor musun?Bir arif de yle demitir: Mrid, Kur'an- Kerim'de muradn bulamadka, eksii ve fazlasn

bilmedike, Mevlas ile yetinip kullarndan mstani olmadka gerek mrid olamaz. Kur'an- Kerim'in ihtiva ettii ilimlerin en az hakknda sylenen 24800 ilim ihtiva ettiidir. nkher ayetin drt ilmi vardr; zahir, batn, snr ve zirve. Bir baka rivayette ise, onun 77200 ilimihtiva ettii sylenmitir. Buna gre Kur'an'daki her kelime bir ilme, her ilim de bir sfatatekabl etmektedir. Onun her kelimesi bir sfat, her sfat da bir takm gzel fiiller gerektirir.Bu anlamda daha bir ok sz rivayet edilmi olup naklettiklerimizle yetiniyoruz. Fetth veAlim olan Allah Teala, her trl eksiklikten mnezzehtir. 22[22]

18. FASIL

Gaflet Ehlinin irkin Sfatlar Hakkndadr

Bu faslda, Kur'an okuyan kimsenin mekruh grlen sfatlarn anlatmaya alacaz. Kur'anokuyan kimse, yukarda anlattmz gzel sfatlara muhalefet ederek veya bunlarn zddnyaparak dalgnlk, gaflet, krlk ve aknlk gibi haller iinde olabilir. Onu okurken, kendinefsinin sesine kulak verip heva ve arzularna teslim olarak, trl zanlara kaplp dmanolan eytann vesvesesine teslim olabilir. eitli kuruntulara dalarak okuduu zikre biganekalabilir.te bu gibi hallerde bulunan Kur'an okuyucular iin Allah Te-ala'nn u buyruu geerli olur:

21[21]bni Mce, Mukaddime/16; bni Hanbel, IH/127, 128, 24222[22] Eb Tlib el-Mekk, Ktul-Kulb (Kalplerin Az), z Yaynclk: 1/ 180-202.


25/75

"Onlar arasnda umuntulan dnda bir eyleri olmayp Kitab' bilmeyen mmiler de vardr".(Bakara/78) Yani onlar, sadece okumakla kalr, "Ve onlar sadece zannederler". (Bakara/78)Onlarn yakinin zdd olan 'Zan* sahipleri olarak nitelenmesi, Allah Teala'nm u

buyruundaki gibidir: "Biz sadece zannederiz, yakini olarak bilmeyiz". (Casiye/33) Onlarndurumlar, u ayet-i kerimede daha ak olarak ortaya konmaktadr: "Gklerde ve yerde nice

ayetler var ki, onlara urarlar da onlardan yz evirirler". (Yusuf/105)Muhakkak ki Kur'an- Kerim, gklerde ve yerdeki ilahi ayetlerin en deerlisidir. Gkler veyer, kendilerini yaratan ve onu indiren Allah Teala'ya ok kesin olarak delalet etmektedirler.Allah Teala kendi yce kelamn dinlerken, hafife alan ve kendisinden bakalarna yakarankimseleri de bu hallerini bildiini sylemekle tehdit etmekte ve yle buyurmaktadr: "Senidinlerken nasl dinlediklerini ve fisldatklarm Biz pek iyi biliriz". (sra/47)Kur'an okurken kalbi baka eylerle megul olan, ve dinledii eye kulak vermeyerekkendisine yarar da deil de zarar getirecek ey iin tasalanan kimselerin durumu da byledir.Bu kimselere, Kur'an bittikten sonra kalbine kimin girdii ve ne anlad sorulsa, iindeolduklar gaflet halinden dolay cevap veremezler. Onlar sadece bedenleriyle orada olduklariin, okunan Kur'an onlar aleyhinde delil olacaktr. Bu hususta Allah Teala yle

buyurmaktadr: "Onlardan seni dinleyenler de vardr. Hatta yanndan ktklarnda kendilerineilim verilmi olanlara 'O demin ne syledi?1 derler". (Muhanmed/16)Allah Teala, ite bu gibi kimseler hakknda yle buyurmaktadr: "Bunlar o kimselerdir kiAllah, kalplerini mhrlemitir". (Mu-hammed/16) Yani Kur'an' anlama hususunda kalplerimhrlenmitir. Onlarn kalpleri Kur'an' iitemez de kavrayamaz da. nk onlar "Heva veheveslerine uymaktadrlar". (Muhammed/16) Burada heva ve heves ile kasdedilen, batlfikirler ve aslsz zanlardr.Denir ki: Kul, Kur'an' okuyup da istikamet bulduu zaman Allah Teaa ona rahmetiyle bakar.Ama Kur'an okuyup da onu baka eylerle kartrd zaman Allah Teala ona yle nida eder:Ondan yz evirdiin halde Benim kelammla ne iin olabilir? eer tevbe etmezsen, brakBenim kelamm! Bu hususla ilgili olarak srailiy-yat kaynakl yle bir bilgi nakledilmitir:Allah Teala Peygamberi Musa'ya (as) ve Davud'a (as) yle vahyetti: srailoullarmn asile -rine urayn da Beni anmamalarn syleyin, nk Ben, Beni anan anmay zerime yazdmve onlar lanetleanyorum.Allah Teala, bu tr Kitab okuyanlar vasfederken yle de buyurmaktadr: "Kendilerindensonra onlara bir topluluk halef oldu ve bunlar Kitab'm varisleri oldular; bu dnya malnalarak (Kitab deitirir sonra da) 'Biz muhakkak balanacaz' derlerdi". (A'raf/169) Bu,onlarn aslsz zan ve umutlarndan baka bir ey deildir. Gerek bir korku ve rperme hisleriolmad iin Yara-tan'larna bu dnyada isyan edip br dnyada da balanma di lediler.Oysa bu, onlarn hikmet-i ilahiyi bilmemelerinden ve O'nun hkmlerine yz evirmelerindenkaynaklanmaktayd.

Allah Teala bu kimseler hakknda yle buyurmaktadr: "Acaba Allah'a kar haktan baka birey sylemeyeceklerine dair o Kitab'm hkm zere onlardan sz alnmam myd?".(A'raf/169) Allah Teala bilahare onlarn bunu bildiklerini, ancak bilgilerinin yakini ve kesindeil, sz ve haberden ibaret olduunu bildirmekte ve yle buyurmaktadr: "Ve onuniindekileri okuyup renmediler miydi?". (A'raf/169) Ama onunla amel etmedikleri iinondan faydalanamadlar. Bu, onlar iin bir ak bir knama ve ayplamadr.Allah Teala, benzer bir hususla ilgili de yle buyurmaktadr: "Eer siz inanyorsanz,imannz size ne kadar da kt eyler emrediyor". (Bakara/93) Yukardaki Araf ayetinintefsiriyle ilgili garib bir gr de yledir: "Onu okuyup renmediler mi" Ayetin metnindeki'Deras' kelimesi, silmek yoketmek anlamna da gelebilmektedir. Arapa'da 'Dereset er-ryhulsr=Rzgar izleri sildi' deyimi, bu anlamda kullanlmaktadr. 'Hatt- dris=silinmi yol',

'Rab'i dris=ykk ev' de bu anlamdadr.Bize gre u ayet bu tefsire daha mnasip dmektedir: "Kendilerine Kitab verilenlerden bir


26/75

frka, Allah'n Kitab'n sanki bilmiyorlarm gibi arkalarna attlar ve tutup Sleyman'nkrallna dair eytanlarn uydurduu eylerin ardna dtler". (Bakara/101) Yani eytanlarnnevalarna ve uyduklar yola girdiler. Yine bu tefsir Allah Teala'nm u buyruuna da uygundmektedir: "Onu srtlarnn arkasna attlar ve onu ucuz bir paha karlnda sattlar. Nekadar da k

kutül kulüb cilt 1 bölüm 2.docx

Documents