libri i mesuesit fizika 11 baza - media...

Për klasën e njëmbëdhjetë, gjimnaz

2609 789928 080554

ISNB: 978-9928-08-055-4

Për klasën e njëmbëdhjetë, gjimnazMe zgjedhje të detyruar

Me zgjedhje të detyruar

Aida Rëmbeci

Margarita Ifti

Maksim Rëmbeci

Aida Rëmbeci, M

argarita Ifti, Maksim

Rëmbeci

260

ISNB: 978-9928-08-054-7

9 789928 080547

SH

TË

PI

A

BO

TU

ES

E

Fizika mësuesi11

FIZIKA11 Libër

Aida Rëmbeci

mësuesiLibër Aida Rëmbeci

ISBN: 978-9928-08-069-1

www.mediaprint.al

Librat e mësuesit dhe planet mësimore për të gjithë titujt që ne disponojmë, mund t’i gjeni dhe t’i shkarkoni pa pagesë nga faqja e internetit www.mediaprint.alPër më shumë informacion mund të na shkruani në adresën e emailit: [email protected] të na kontaktoni pranë redaksisë në numrin e telefonit: 04 2251 614.

Çmimi 250 lekë

Bazë dhe me zgjedhje të detyruar



2609 789928 080554

ISNB: 978-9928-08-055-4



Aida Rëmbeci

Margarita Ifti

Maksim Rëmbeci

Aida Rëmbeci, M


Rëmbeci

260

ISNB: 978-9928-08-054-7

9 789928 080547

9 789928 080691

KLIKONI KËTU

www.mediaprint.al

04 2258156

Libër mësuesi Fizika 11

Tekstet mësimore hartuar nga: Prof. Dr. Halil Sykja, Aida Rëmbeci, Nuri XhepaProf. As. Dr. Margarita Efti, Aida Rëmbeci, Maksim Rëmbeci

Fizika 11 janëbazë dhe me zgjedhje të detyruar

Aida Rëmbeci


Autore: Aida Rëmbeci

Redaktore gjuhësore:

Dizajni:

Kopertina :

Flaviola Shahinaj

Mirela Ndrita

ISBN: 978-9928-08-069-1Botimi i parë: 2012

Titulli: Libër mësuesi Fizika 11 bazë dhe me zgjedhje të detyruar

Shtypi: Mediaprint

©

Të gjitha të drejtat e autorit lidhur me këtë botim janë ekskluzivisht te zotëruara/rezervuara nga Shtëpia Botuese “Mediaprint” sh.p.k..Ndalohet çdo prodhim, riprodhim, shitje, rishitje, shpërndarje, kopjim, fotokopjim, përkthim, përshtatje, huapërdorje, shfrytëzim dhe/ose çdo formë tjetër qarkullimi tregtar, si dhe çdo veprim cënues me çfarëdo lloj mjeti apo apo forme, pjesërisht dhe/ose tërësisht, pa miratimin paraprak me shkrim nga Shtëpia Botuese

Ky botim, në tërësi dhe/ose në pjesë të tij, ndalohet të transmetohet dhe/ose përhapet në çdo lloj forme dhe/ose mjet elektronik, mekanik, regjistrues dhe/ose tjetër, të ruhet, depozitohet ose përdoret në sisteme ku mund të cënohen të drejtat e autorit, pa miratimin paraprak me shkrim nga Shtëpia Botuese “Mediaprint” sh.p.k..Çdo cënim i të drejtave të autorit passjell përgjegjësi sipas legjislacionit në fuqi.

Kontaktet:www.mediaprint.alShtëpia Botuese Sektori i Shpërndarjes dhe Marketingut: Shtypshkronja:Kutia Postare 7467 - Tiranë Tel.: 04 4500605

Cel.: 069 40 50 380Tel.: 04 2251 614 Cel.: 069 40 44 441Cel.: 069 20 79 021Cel.: 069 40 44 443 Cel.: 069 40 20 201

[email protected] [email protected] [email protected]

Komente dhe sugjerime janë të mirëpritura në email: [email protected]

Të gjitha të drejtat janë të rezervuara

“Mediaprint” sh.p.k.

S H T Ë P I A B O T U E S E

Tel.: 04 4500605

VisiDesign

Drejtoi botimin: Anila Bisha

3

Përmbajtja

Plan mësimor .................................................................................................................4 Kapitulli: Fusha elektrostatike Tema: Ngarkesa elektrike dhe bashkëveprimi elektrik ....................................15 Tema: Ngarkesa elementare dhe shpjegimi i elektrizimit të trupave ...............16 Tema: Ligji i Kulonit .......................................................................................16 Tema: Fusha elektrostatike................................................................................18 Ushtrime, raste të veçanta të fushës elektrostatike ...........................................19 Punë e drejtuar: Zgjidhim problema .................................................................20 Tema: Vijat e forcës së fushës elektrike ...........................................................20 Punë laboratori: Ligji i Kulonit ........................................................................21 Tema: Energjia potenciale elektrike .................................................................21 Tema: Ushtrime: të kuptojmë veçori të potencialit elektrik ............................22 Tema: Sipërfaqe ekuipotenciale .......................................................................23 Punë e drejtuar: Zgjidhim problema ..................................................................23 Tema: Kapaciteti elektrik dhe kondensatorët ..................................................25 Tema: Lidhja në seri dhe paralel e kondensatorëve .........................................26 Tema: Energjia elektrike e kondensatorit dhe energjia e fushës elektrike .......26 Tema: Dielektrikët dhe konstantja dielektrike .................................................27 Tema: Rryma elektrike, intensiteti i rrymës, rryma elektrike konstante .........28 Qarku elektrik. Karakteristika volt-ampere e qarkut. Ampermetri dhe voltmetri29 Punë e drejtuar: zgjidhim problema .................................................................30 Lidhja e rezistencave në paralel .......................................................................31 Llogaritja në qarqet e kombinuara ...................................................................31 Instrumentet matës të tensionit dhe të rrymës .................................................32 Fusha magnetike e rrymës konstante. Intensiteti i fushës magnetike të rrymës 32 Zbatime të forcave elektromagnetike që veprojnë mbi rrymat dhe ngarkesat 33 Lënda dhe magnetizmi. Llojet e lëndëve magnetike .......................................34 Kapitulli: Induksioni elektromagnetik ..............................................................35 Induktiviteti. Autoinduksioni dhe energjia e fushës magnetike .......................36 Kapitulli: Lëkundjet dhe valët .........................................................................37 Lëkundjet që shuhen. Lëkundjet e detyruara dhe rezonanca ...........................38 Tingulli dhe karakteristikat e tij. Intensiteti i tingullit .....................................39 Valët elektromagnetike. Karakteristikat, prodhimi i tyre .................................40 Interferenca e dritës, burime interferencialë, difraksioni .................................41 Punë e drejtuar: zgjidhim problema .................................................................42 Kapitulli: Fizika Moderne ................................................................................42 Fotoefekti, zbatime të fotoefektit ....................................................................43

4

Plani mësimor: Fizika 11 Objektivat e arritjes Nr Linja Orë Tema për çdo orë mësimi Objektivat

Bazë Niveli mesatar Niveli maksimal 1 1.1 Ngarkesa elektrike dhe

bashkëveprimi elektrik Të rendisë llojet e elektrizimit të trupave.

Të bëjë dallimin ndërmjet trupave të ngarkuar elektrikisht dhe atyre të pangarkuar.

Të ndërtojë një eksperiment që demonstron dy llojet e ngarkesave elektrike.

2 1.2 Ngarkesa elementare dhe shpjegimi i elektrizimit të trupave

Të përshkruajë procesin e elektrizimit të trupave

Të shpjegojë elektrizimin e trupave.

Të shpjegojë nga pikëpamja mikroskopike përcjellësit dhe dielektrikët.

3 1.3 Ligji i Kulonit dhe ngarkesa elementare

Të tregojë konceptin fizik të ngarkesës elementare.

Të zbatojë në ushtrime e problema, në mënyrë të drejtpërdrejtë, ligjin e Kulonit.

Të përdorë në ushtrime e problema ligjin e Kulonit.

4 1.4 Fusha elektrostatike

Të përkufizojë fushën elektrostatike.

Të përdorë në ushtrime formulën : FE q= .

Të bëjë dallimin ndërmjet fushës elektrike dhe vektorit të fushës elektrike.

5

Kreu 1

FUSHA

ELEKTROSTATIKE

1.5 Ushtrime. Raste të veçanta të fushës elektrostatike

Të njehsojë fushën elektrike të krijuar nga një ngarkesë pikësore.

Të përdorë parimin e mbivendosjes së fushave në rastin e fushave të krijuara nga dy ngarkesa pikësore.

Të bëjë dallimin ndërmjet forcës elektrike dhe fushës elektrike.

6 1.6 Punë e drejtuar: Zgjidhim problema

Gjej fushën e krijuar nga 2 ngarkesa elektrike

Të përcaktojë fushën elektrike të krijuar nga dy ngarkesa pikësore, duke zbatuar parimin e mbivendosjes së fushave.

7 1.7 Vijat e forcës së fushës elektrike

Të formulojë konceptin e vijave të forcës së fushës elektrike.

Të vizatojë vijat e forcës së një ngarkese elektrike pikësore.

Të shpjegojë përcjellësit e vendosur në një fushë elektrike.

8 1.8 Punë laboratori: Ligji i Kulonit

Të përshkruajë llojet e bashkëveprimeve elektrike që realizojnë dy ngarkesa elektrike. Të formulojë konceptin fizik të ligjit të ruajtjes së ngarkesave elektrike. Të japë kuptimin fizik të ngarkesave elektrike. Të dallojë përçuesit nga veçuesit. Të përkufizojë ligjin e Kulonit. Të formulojë konceptin e ngarkesës provë.

Të vërtetojë eksperiment talisht ligjin e Kulonit për dy trupa të ngarkuar me elektricitet.

5

9 1.9 Energjia potenciale elektrike

Të formulojë kuptimin fizik të potencialit elektrik, diferencës potenciale.

Të njehsojë punën e kryer nga fusha elektrike mbi një ngarkesë që zhvendoset në fushë.

Të interpretojë kahun e lëvizjes së ngarkesës elektrike të vendosur në fushë.

10 1.10 Energjia potenciale e ngarkesës elektrike të ndodhur në fushën elektrike. Lidhja e fushës elektrike me potencialin

Të shkruajë lidhjen ndërmjet diferencës potenciale dhe fushës elektrike.

Të formulojë kuptimin e energjisë potenciale të fushës elektrike.

Të përdorë në problema lidhjen e fushës me potencialin.

11 1.11 Ushtrime Të kuptojmë veçoritë e potencialit elektrik

Të shkruajë potencialin e krijuar nga një ngarkesë pikësore.

Të njehsojë energjinë potenciale kur njeh potencialin elektrik dhe ngarkesën e vendosur në pikën me potencial të dhënë.

Të njehsojë potencialin elektrik të një ngarkese elektrike të vendosur në një fushë të njëtrajtshme, kur njeh fushën dhe ngarkesën e vendosur në të.

12 1.12 Sipërfaqet ekuipotenciale Të përkufizojë sipërfaqet ekuipotenciale.

Të vizatojë sipërfaqen ekuipotenciale të krijuar nga një ngarkesë pikësore.

Të vizatojë marrëdhënien ndërmjet sipërfaqes ekuipotenciale dhe vijave të fushës elektrike për fushën homogjene dhe fushën e dy ngarkesave pikësore.

13 1.13 Punё e drejtuar: Zgjidhim problema

Të vizatojë marrëdhënien ndërmjet sipërfaqes ekuipotenciale dhe vijave të fushës elektrike për fushën homogjene dhe fushën e dy ngarkesave pikësore.

Të zgjidhë problema duke përdorur formula: A=(U1-U2)q ; A=qEd si dhe kombinime të tyre.

Të analizojë lidhjen ndërmjet fushës dhe potencialit elektrik në problema të ndryshme.

14 1.14 Fusha elektrike e sferës përçuese të ngarkuar. Efekti i majave dhe shkarkesa elektrike.

Të formulojë konceptin e fushës së njëtrajtshme. Të vizatojë vijat e forcës të fushës së krijuar nga dy ngarkesa me shenja të njëjta dhe të kundërta. Të shprehë konceptin e energjisë potenciale elektrike. Të përdorë në ushtrime ligjin e Kulonit. Të njehsojë potencialin e krijuar nga një ngarkesë pikëlore. Të përkufizojë sipërfaqen ekuipotenciale

Të pohojë se si shpërndahen ngarkesat e vendosura në një përcjellës.

Të përshkruajë procesin e shpërndarjes së ngarkesave në një përcjellës të vendosur në një fushë elektrike.

Të paraqesë mënyra të zvogëlimit të elektricitetit statik.

6

15 1.15 Kapaciteti elektrik. Kondensatorët

Të formulojë konceptin fizik të kapacitetit.

Të shpjegojë se çfarë është kondensatori.

Të përdorë në ushtrime e problema lidhjen: C=Q/U, E=1/2QU dhe forma të tjera të njehsimit të energjisë së fushës elektrike.

16 1.16 Lidhja e kondensatorëve në seri dhe në paralel

Të rendisë karakteristikat e lidhjes në seri dhe paralel të kondensatorëve.

Të përdorë në ushtrime lidhjen në seri dhe paralel të kondensatorëve.

Të përdorë në lidhje të kombinuara në seri dhe paralel të kondensatorëve në problema të ndryshme.

17 1.17 Energjia elektrike e kondensatorit dhe koncepti i energjisë së fushës elektrike

Të përshkruajë si njehsohet energjia elektrike e një kondensatori të ngarkuar.

Të përdorë në problema energjinë e kondensatorit.

Të interpretojë energjinë e kondensatorit si energji e fushës elektrike të vendosur ndërmjet pllakave të kondensatorit.

18 1.18 Dielektrikët dhe konstantja dielektrike

Të përkufizojë dielektrikët.

Të njehsojë kapacitetin e një kondensatori të mbushur me dielektrikë.

Të shpjegojë se çfarë ndodh me fushën elektrike dhe tensionin ndërmjet pllakave të një kondensatori kur ai mbushet me dielektrikë.

19 1.19 Përsëritje Të përdorë formulën që shpreh ligjin e Kulonit, fushën elektrike të një ngarkese pikësore.

Të përcaktojë lidhjen në seri dhe paralel të kondensatorëve dhe të gjejë kapacitetin e njëvlershëm të kësaj lidhjeje.

Të zgjidhë ushtrime dhe problema të kombinuara të dy aspekteve të fushës elektrike.

20 1.20 Test kontrolli Të përdorë konceptin e fushës elektrike, potencialit elektrik, kapacitetit, kondensatorëve, energjisë potenciale.

Të përdorë në problema hartën e koncepteve të fushës elektrike.

21

1.21 PROJEKT

Të analizojë pse zhvendosen ngarkesat në sipërfaqen e një përcjellësi. Të shpjegojë efektin majë. Të zgjidhë problema duke përdorur konceptin e dendësisë vëllimore të fushës elektrike. Të përdorë konceptin e fushës elektrike, potencialit elektrik, kapacitetit të kondensatorëve, energjisë potenciale.

Të përcaktojë detyrat dhe ndarjen në grupe.

7

22 2.1 Rryma elektrike. Intensiteti i rrymës elektrike. Rryma elektrike konstante

Të përkufizojë konceptin e rrymës elektrike.

Të njehsojë intensitetin e rrymës elektrike.

Të përdorë në ushtrime dhe problema konceptin e rrymës elektrike, ngarkesës elektrike.

23

Kreu 2 RRYMA ELEKTRIKE

2.2 Kushti për të pasur një rrymë konstante në një përçues. Burimi i rrymës së vazhduar. Rezistenca elektrike dhe ligji i Omit.

Të rendisë kushtet për të pasur rrymë konstante në një përçues.

Të zbatojë në ushtrime, në mënyrë të drejtpërdrejtë, ligjin e Omit.

Të njehsojë në problema intensitetin e rrymës kur njeh tensionin, rezistencën dhe anasjelltas.

24 2.3 Qarku elektrik. Karakteristika volt-ampere e qarkut. Ampermetri dhe voltmetri

Të vizatojë një qark të thjeshtë të rrymës së vazhduar.

Të ndërtojë grafikun e varësisë së rrymës nga tensioni.

Të interpretojë grafikun e varësisë së rrymës nga tensioni.

25 2.4 Rezistenca në funksion të gjatësisë dhe prerjes tërthore të fillit përçues. Rezistenca specifike. Vartësia e rezistencës nga temperatura. Superpërçueshmëria.

Të shkruajë formulën e varësisë së rezistencës nga gjatësia, sipërfaqja e prerjes tërthore, lloji i lëndës.

Të njehsojë rezistencën në funksion të gjatësisë, sipërfaqes së prerjes tërthore, llojit të lëndës, temperaturës.

Të përdorë në problema varësinë e rezistencës nga temperatura dhe koeficienti i temperaturës.

26 2.5 Fuqia e rrymës elektrike. Lidhja e rezistencave në seri. Forca elektromotore dhe tensioni në polet (bornat) e burimit

Të përkufizojë konceptin e fuqisë elektrike.

Të bëjë dallimin ndërmjet forcës elektromotore dhe tensionit në bornat e burimit.

Të përdorë ekuacionet e lidhjes së dy ose më shumë rezistencave në seri.


Të përdorë në ushtrime ligjin e Omit për një rezistencë konstante.

Të përdorë në ushtrime e problema ekuacionet e lidhjes në seri.

Të zgjidhë problema të kombinuara të ligjit Omit për një rezistencë konstante, për një qark të plotë, fuqinë e rrymës elektrike, lidhjen në seri të rezistencave.

28 2.7 Lidhja e rezistencave në paralel. Rryma alternative dhe veçoritë e saj

Të përkufizojë konceptin e intensitetit të rrymës elektrike. Të skicojë hartën e konceptit të rrymës elektrike. Të formulojë konceptin fizik të rezistencës. Të japë shembuj të përdorimit të varësisë së rezistencës nga temperaturat. Të përdorë konceptin e rrymës dhe tensionit efektiv për ligjin e Ohmit në qarkun e rrymës alternative. Të formulojë konceptin e rrymës alternative.

Të vizatojë skemën e lidhjes në paralel të dy ose më shumë rezistencave.

Të shkruajë ekuacionet e lidhjes në paralel dhe t’i zbatojë në ushtrime.

Të përdorë në problema konceptin e fuqisë mesatare, maksimale dhe minimale në qarqet e rrymës alternative.

8

29 1.8 Llogaritjet në qarqet e kombinuara elektrike

Të shkruajë ligjin e ruajtjes së ngarkesës për një pikë nyje.

Të përshkruajë shndërrimet energjetike gjatë një lakoreje të mbyllur në një qark elektrik

Të përdorë në problema ligjin e ruajtjes ngarkesës elektrike dhe ligjin e ruajtjes së energjisë sipas një lakoreje të mbyllur.

30 2.9 Instrumente matëse të tensionit e të rrymës elektrike

Të përdorë saktë njësitë e matjes, punës, fuqisë së rrymës elektrike. Të bëjë dallimin ndërmjet rrymës së vazhduar dhe alternative dhe grafikisht.

Të përshkruajë parimin e punës së një voltmetri dhe një ampermetri.

Të përshkruajë parimin e punës së një voltmetri dhe një ampermetri.

Të njehsojë forcën elektromotore të një burimi të panjohur.

31 3.1 Ç’është magnetizmi? Magnetet konstante. Tiparet e fushës magnetike konstante të krijuar nga magnetet konstante

Të formulojë konceptin fizik të fushës magnetike.

Të paraqesë me anë të vizatimit vijat e fushës magnetike të krijuar nga një magnet shufër.

32

Kreu 3 FUSHA MAGNETIKE KONSTANTE

3.2 Fusha magnetike e rrymës konstante. Intensiteti i fushës magnetike të rrymës

Të përshkruajë karakteristikat e fushës magnetike të prodhuar nga një përçues drejtvizor me rrymë.

Të vizatojë vijat e fushës magnetike të krijuar nga ky përcjellës.

Të shkruajë formulën që njehson fushën magnetike të një përçuesi drejtvizor me rrymë dhe ta përdorë në ushtrime.

33 3.3 Forcat e ushtruara nga ana e fushës magnetike mbi rrymat konstante. Forca magnetike mbi ngarkesën në lëvizje

Të formulojë ligjin e Amperit për gjetjen e forcës që vepron mbi një përçues me rrymë të vendosur në fushë magnetike.

Të zgjidhë problema duke përdorur formulën: F. BIlsinα dhe F= QvBsinα.

Të përdorë në probleme komplekse ligjin e Amperit dhe forcën e Lorencit.

34 3.4 Zbatime të forcave elektromagnetike që veprojnë mbi rrymat dhe ngarkesat

Të shkruajë formulën që njehson fushën magnetike të një përçuesi drejtvizor me rrymë dhe ta përdorë në ushtrime. Të zbatojë rregullën e dorës së djathtë për përcaktimin e drejtimit të forcës magnetike mbi përçuesin me rrymë.

Të rendisë llojet e forcave që veprojnë mbi një përcjellës me rrymë dhe një ngarkesë elektrike.

Të përdorë në ushtrime forcat elektrike dhe mangetike që veprojnë mbi një përcjellës me rrymë dhe një ngarkesë elektrike.

Të analizojë forcat që veprojnë mbi një përcjellës dhe të përdorë për zgjidhjen e situatës ligjin e dytë të Njutonit.

9

35 3.5 Lënda dhe magnetizmi. Llojet e lëndëve magnetike.

Të përshkruajë sjelljen e lëndëve të ndryshme në prani të fushës magnetik (para, dia,ferro).

36 3.5 PËRSËRITJE Të përdorë në problema ligjin e Omit, ligjin e ruajtjes së ngarkesës dhe ligjin e ruajtjes.

37 3.7 DETYRË KONTROLLI

Të përdorë në ushtrime dhe problema konceptin e rrymës elektrike të vazhduar, rrymës alternative dhe ligjeve të tyre.

38 4.1 Dukuria e induksionit elektromagnetik. Rryma e induktuar dhe ligji i Lencit

Të formulojë dukurinë e induksionit elektromagnetik

Të zbatojë rregullën e Lencit për gjetjen e kahut të rrymës së induktuar.

39 4.2 Forca elektromotore e rrymës së induksionit elektromagnetik. Fluksi i fushës magnetike dhe ligji i Faradei-Lencit për fem të induksionit

Të përkufizojë fluksin magnetik.

Të përdorë formulën ε= -N∆Φ/∆t në problema.

Të përdorë në problema ligjin e Faradeit dhe ligjin e Lencit.

40 4.3 Lëvizja e një përçuesi drejtvizor dhe rrotullimi i një kuadri përçues në fushën magnetike të njëtrajtshme. Gjeneratori i rrymës alternative

Të shkruajë formulën që njehson forcën elektromotore të induktuar në një përçues që lëviz në një fushë magnetike konstante.

Të zbatojë ligjin e Faradeit për njehsimin e fem të induktuar;

Të eksperimentojë dukurinë e induksionit elektromagnetik.

41

Kreu 4 INDUKSIONI ELEKTROMAGNETIK

4.4 Induktiviteti. Autoinduksioni dhe energjia e fushës magnetike

Të eksperimentojë dukurinë e induksionit elektromagnetik.

Të përkufizojë dukurinë e autoinduksionit.

Të përdorë në ushtrime e problema formulën që njehson forcën elektromotore të autoinduksionit, energjisë së fushës magnetike.

Të ndërtojë një eksperiment ku demonstrohet forca elektromotore e autoinduksionit dhe ligji i Faradei-Lencit.

10

42 4.5 Projekt: Induksioni elektromagnetik

Kontrolli i punës

43 5.1 Çfarë është lëkundja fizike? Lëkundja harmonike

Të formulojë lëkundjen harmonike.

Të identifikojë dhe njehsojë forcën kthyese.

44

Kreu 5 LËKUNDJET DHE VALËT

5.2 Energjia e lëkundjes harmonike të një suste. Paraqitja matematike e lëkundjes harmonike

Të shkruajë energjinë e lëkundjes harmonike në funksion të amplitudës.

Të përshkruajë shndërrimet energjetike gjatë një periode të lëkundjes të sistemit trup-sustë.

Të vizatojë grafikun e lëkundjes së energjisë potenciale nga koha kur njeh grafikun e varësisë kinetike dhe anasjelltas.

45 5.3 Varësia e zhvendosjes nga koha në lëkundjen harmonike. Lavjerrësit

Të shkruajë ekuacionin e thjeshtë të një lëkundjeje harmonike.

Të vizatojë forcat që veprojnë në një lavjerrës matematik dhe të njehsojnë forcën kthyese.

Të përdorë në problema ekuacionin e lëkundjeve të një lavjerrësi matematik.

46 5.4 Lëkundjet që shuhen. Lëkundjet e detyruara dhe rezonanca

Të përshkruajë lëkundjet e detyruara.

Të shpjegojë dukurinë e rezonancës.

Të bëjë dallimin ndërmjet një lëkundjeje të detyruar dhe një lëkundje vetjake.

47 5.5 Lëvizja valore dhe karakteristikat e saj

Të përkufizojë valën mekanike.

Të përdorë në problema konceptin e gjatësisë së valës.

48 5.6 Llojet e valëve. Energjia e valëve

Të rendisë llojet e valëve.

Të shpjegojë konceptin e intensitetit të valës mekanike.

Të përdorë varësinë e intensitetit të valës nga fuqia e burimit dhe largësia e pikës ku është përhapur vala nga ai.

49 5.7 Tingulli dhe karakteristikat e tij. Intensiteti i tingullit

Të përkufizojë tingullin.

Të bëjë dallimin ndërmjet valës gjatësore dhe asaj tërthore.

Të përdorë në problema frekuencën themelore dhe harmonikat e tjera.

50 5.8 Punё e drejtuar: Zgjidhim problema

Të përdorë në ushtrime konceptet bazë të lëkundjeve dhe valëve.

51 5.9 Punë laboratori: Lavjerrësi matematik

52 5.10 Projekt: Ndotja akustike Kontrolli i punës për çdo grup

53 5.11 Përsëritje

Të përdorë në problema ligjin e ruajtjes së energjisë gjatë një lëkundjeje. Të përdorë në problema konceptin e gjatësisë së valës, frekuencës dhe shpejtësinë e përhapjes së valës.

11

54 5.12 Detyrë kontrolli Të përkufizojë konceptet bazë të lëkundjeve dhe valëve mekanike.

Të zgjidhë problema komplekse mbi lëkundjet dhe valët.

55 6.1 Valët elektromagnetike. Karakteristikat e tyre. Prodhimi i valëve elektromagnetike

Të formulojë konceptin fizik të valës elektromagnetike.

Të rendisë valët në spektrin elektromagnetik sipas gjatësisë së valës.

Të shpjegojë pse drita ka natyrë valore.

56 6.2 Parimi i Hygensit dhe ligjet e pasqyrimit dhe të përthyerjes

Të formulojë kuptimin fizik të parimit të Hygensit.

Të shpjegojë ligjet e pasqyrim-përthyerjes mbi bazën e parimit të Hygensit.

Të përdorë në ushtrime e problema ligjet e pasqyrimit, përthyerjes, kushtet e pasqyrimit të plotë të brendshëm.

57 6.3 Interferenca e dritës. Burime interferenciale, difraksioni

Të formulojë kuptimin fizik të burimeve koherente, interferencë, difraksion.

Të përcaktojë kushtet për interferencë

Të realizojë eksperimentalisht dukurinë e difraksionit.

58 6.4 Polarizimi i dritës. Ligji i Malusit. Ligji i Brjusterit

Të formulojë kuptimin fizik të polarizimit, polarizatorit.

Të dallojë dritën natyrale nga ajo e polarizuar për nga përftimi dhe vetitë e tyre.

Të realizojë eksperimentalisht dukurinë e polarizimit të dritës.

59

Kreu 6 OPTIKA VALORE

6.5 Punё e drejtuar: Zgjidhim problema

Të formulojë konceptin fizik të spektrit elektromagnetik. Të paraqesë modele grafike të përhapjes së valës sipas parimit të Hygensit. Të përcaktojë kushtet e difraksionit në një çarje. Të realizojë eksperimentalisht dukurinë e polarizimit të dritës.

Të formulojë konceptet: interferencë, difraksion, polarizim.

Të përdorë në ushtrime kushtet e difraksionit, polarizimit, pasqyrim- përthyerjes.

Të zgjidhë problema mbi interferencën, difraksionin, polarizimin.

60 7.1 Rrezatimi termik. Trupi i zi dhe ligjet e rrezatimit të tij.

Të formulojë kuptimin fizik të: mekanikës kuantike, rrezatimit termik, rrezatimit të trupit të zi.

Të zbatojë në ushtrime ligjin e Vinit dhe ligjin e Stefan Bolcmanit.

Të përdorë hipotezën e Plankut mbi kuantizimin e energjisë.

61

Kreu 7 FIZIKA MODERNE

7.2 Fotoefekti, ligjet e tij. Zbatime të fotoefektit

Të japë shembuj të zbatimit të fotoefektit në teknikë dhe në jetën e përditshme, si p.sh.: te fotoreleja, fotocelula etj.



Të zbatojë ekuacionin e Ajnshtajnit për fotoefektin në zgjidhjen e problemave Ad + Ek = hf.

12

62 7.3 Natyra e dyfishtë e dritës.

Dualizmi grimcë-valë. Hipoteza e De Brojit

Të formulojë konceptin e hipotezës së De Brojit.

Të shpjegojë hipotezën e De Brojit.

Të përdorë në problema natyrën valore të lëndës.

63 7.4 Ndërtimi i atomit. Modeli planetar i Radhërfordit. Postulatet e Borit për atomin.

Të përshkruajë modelin e Radhërfordit për atomin.

Të formulojë postulatet e Borit.

64 7.5 Radioaktiviteti natyror. Rrezet. Ligjet e zbërthimit. Konstantja e zbërthimit. Qëndrueshmëria e bërthamave.

Të formulojë radioaktivitetin natyror dhe artificial.

Të bëjë dallimin ndërmjet bërthamës së qëndrueshme dhe bërthamës së paqëndrueshme.

Të përdorë në ushtrime ligjin e zbërthimit radioaktiv dhe konstanten radioaktive dhe periodën e gjysmë-zbërthimit.

65 7.6 Bërthama atomike. Modeli pikëlor i bërthamës. Forcat bërthamore.

Të përshkruajë ndërtimin e bërthamës.

Të përdorë formulën për gjetjen e përmasës së rrezes.

Të shpjegojë modelin pikësor të bërthamës.

66 7.7 Energjia e lidhjes, defekti i masës. Radioaktiviteti artificial.

Të formulojë kuptimin fizik të energjisë së lidhjes në bërthamë, energjia e lidhjes për nuklon.

Të njehsojë energjinë e lidhjes për bërthama të ndryshme.

Të bëjë dallimin ndërmjet radioaktivitetit natyror dhe artificial.

67 7.8 Projekt: Ligji i zbërthimit radioaktiv

Të rendisë ligjet e zbërthimit radioaktiv. Të përdorë simbolet e α, β- β+, γ. Të identifikojë sipas karakteristikave dhe vetive llojet e rrezatimit radioaktiv α, β, γ. Të formulojë kuptimin e dozimetrisë. Të analizojë zhvillimin e teorisë së atomit nga perspektiva historike, duke venë në dukje faktorët dhe momentet kyçe të zhvillimit të saj.

Të formulojë ligjet e ruajtjes në shndërrimet bërthamore (energjisë, masës, ngarkesës)

13

68 7.9 Reaksionet bërthamore dhe energjia bërthamore

Të grupojë reaksionet bërthamore.

Të përshkruajë përfitimin e energjisë bërthamore.

Të përdorë ligjet e ruajtjes në një reaksion bërthamor.

69 7.10 Përdorime të izotopeve dhe të rrezatimeve radioaktive. Mbrojtja nga rrezatimi dhe energjetika bërthamore.

Të vlerësojë rreziqet dhe dobitë e përdorimit të rrezatimeve radioaktive në jetën e përditshme dhe në teknikë.

Të përdorë njësitë matëse të konstantes së Plankut, Bekerel, eV, Kyri.

Të mbledhë informacion mbi përdorimet e rrezatimit radioaktiv në mjekësi, teknikë, bujqësi, arkeologji etj.


Të përdorë ligjet e zbërthimit radioaktiv dhe rrezatimeve.

Të përdorë ligjet e ruajtjes gjatë një reaksioni bërthamor.

Të demonstrojë me mjete rrethanore një model që simulon reaksionin zinxhir, të skicuar nga vetë ai/ajo.

71 7.12 Përsëritje Të japë shembuj të zbatimit të fotoefektit në teknikë dhe në jetën e përditshme, si p.sh.: fotorele, fotocelula etj.

Të bëjë dallimin ndërmjet bërthamave të qëndrueshme dhe të paqëndrueshme.

Të argumentojë pikëpamjet e veta shkencore, i lirë nga emocionet, si p.sh.: të argumentojë nëse duhet të shfrytëzohet apo jo energjia bërthamore në vendin tonë etj.

72 7.13 Detyrë kontrolli

14

Viti shkollor 2012-2013

Plani mësimor bazohet nё kurrikulёn e fizikës së gjimnazit të miratuar nga Ministria e Arsimit dhe Shkencës dhe synon: Të zhvillojë formimin e nxënësve në fushën e fizikës, me qëllim që ata të jenë të aftë të përmirësojnë jetën e tyre; të kuptojnë dhe të zbatojnë proceset, mënyrat e të menduarit dhe qëndrimet e sjelljet, ndërsa hulumtojnë natyrën; të kuptojnë dhe të zbatojnë njohuritë në jetën e përditshme, duke ndjerë kënaqësi; të kenë një formim të përgjithshëm në fizikë, pavarësisht faktit se do të ndjekin apo jo studimet e mëtejshme në fizikë. OBJEKTIVAT E PËRGJITHSHME Në përfundim të programit të fizikës, nxënësi/ja duhet:

të zotërojë konceptet bazë mbi strukturën e lëndës dhe gjithësisë dhe ligjet e funksionimit të tyre;

të kuptojë ligjet bazë të fizikës dhe zbatimet e tyre në jetën e përditshme dhe teknologji;

të vlerësojë fizikën si veprimtari njerëzore dhe të rritë interesin për fizikën, vrojtimet, hipotezat, eksperimentet dhe modelimet përkatëse;

të demonstrojë aftësitë e komunikimit, menaxhimit të informacionit, zgjidhjes së problemeve, të menduarit kritik dhe krijues;

të planifikojë dhe të kryejë eksperimente të thjeshta shkencore dhe të jetë i aftë të interpretojë dhe vlerësojë rezultate empirike e t’i paraqesë ato tek të tjerët;

të interpretojë dhe modelojë rezultatet e punëve eksperimentale në forma grafike; të përdorë informacionin dhe teknologjitë e komunikimit, në mbështetje të

studimeve të tij; të demonstrojë qëndrime etike dhe sociale gjatë punës në grup dhe si individ.

15

KAPITULLI: FUSHA ELEKTROSTATIKE

TEMA: Ngarkesa elektrike dhe bashkëveprimi elektrik Objektiva: nxënësi/ja duhet: Niveli bazë:

1. Të rendisë llojet e elektrizimit të trupave; 2. Të përshkruajë llojet e bashkëveprimeve elektrike që realizojnë dy ngarkesa

elektrike; 3. Të formulojë konceptin fizik të ligjit të ruajtjes së ngarkesave elektrike;

Niveli mesatar: 1. Të bëjë dallimin ndërmjet trupave të ngarkuar elektrikisht dhe atyre të pa

ngarkuar; Niveli maksimal:

1. Të ndërtojë një eksperiment që demonstron dy llojet e ngarkesave elektrike . Motivimi: Çfarë është elektrostatika? Cili është objekti i studimit të saj? Mjetet: libër, shufër ebanit, shufër qelqi, copë të leshtë, copë të mëndafshtë. Terma kyçe: trupa të ngarkuar me elektricitet, elektrizim me takim, elektrizim me ndikim, ngarkesa elektrike pozitive, ngarkesa elektrike negative, bashkëveprim tërheqës, sistem i mbyllur, bashkëveprim shtytës, ligj i ruajtjes së ngarkesës

Veprimtaritë në mbështetje të temës së re: Në këtë temë bëhet kujdes me çështjet kyçe, si:

1. ç’kuptojmë me fjalën elektricitet; 2. kur themi se trupat janë të ngarkuar me elektricitet; 3. llojet e ngarkesave elektrike dhe forcat e bashkëveprimit që ato realizojnë; 4. elektrizimi me ndikim.

Elektrizimi demonstrohet nëpërmjet mjeteve të dhëna në motivim. Kontrolli i të kuptuarit: Diskutim: elektrizimi me ndikim Përforcim: ushtrim 2 Detyrë shtëpie: 3, 4

16

TEMA: Ngarkesa elementare dhe shpjegimi i elektrizimit të trupave

Objektiva: Niveli bazë duhet:

1. Të japë kuptimin fizik të ngarkesa elektrike; 2. Të përshkruajë procesin e elektrizimin e trupave;

Niveli mesatar: 1. Të shpjegojë elektrizimin e trupave; 2. Të dallojë përçuesit nga veçuesit;

Niveli i lartë duhet: 1. Të shpjegojë nga pikëpamja mikroskopike përcjellësit dhe dielektrikët.

Fjalë kyç: ngarkesë elementare, elektrizim Motivimi: si shpjegohet elektrizimi i trupave? Veprimtaritë për temën e re: pikat kyçe në këtë temë janë kuptimi i ngarkesës elektrike, përshkrimi i elektrizimit të trupave nga pikëpamja mikroskopike, dallimi i veçuesve nga përçuesit duke iu referuar strukturës së trupave.

TEMA: Ligji i Kulonit Fjalë kyçe: ngarkesa elektrike, bashkëveprim elektrik, ligji i Kulonit Objektiva: Niveli bazë:

1. Të përkufizojë ligjin e Kulonit; 2. Të japë konceptin fizik të ngarkesa elementare;

Niveli mesatar: 1. Të zbatojë në ushtrime e problema, në mënyrë të drejtpërdrejtë ligjin e

Kulonit; 2. Të llogaritë numrin e ngarkesave elektrike kur njihet ngarkesa e plotë e një

trupi të ngarkuar; Niveli i lartë:

1. Të përdorë në ushtrime e problema ligjin e Kulonit; Tërheqja e vëmendjes: për të tërhequr vëmendjen u drejtohemi nxënësve me pyetje: nga se varet forca e bashkëveprimit ndërmjet dy ngarkesave elektrike pikësore? Kur dy ngarkesa elektrike janë pikësore?

17

Aktivizimi i kujtesës: për këtë bëhen disa pyetje: - Cilat janë llojet e bashkëveprimit që realizojnë ngarkesat elektrike? - Si shpjegohet elektrizimi i trupave? Paraqitja e materialit: Bëhet kujdes të trajtohen: Ligji i Kulonit është një ligj eksperimental. Shpreh varësinë e forcës së bashkëveprimit ndërmjet dy ngarkesave elektrike, nga largësia ndërmjet tyre, si dhe nga vetë ngarkesat. Tërhiqet vëmendja për analogjinë me forcën gravitacionale. Harta e koncepteve

Formimi i sjelljes së dëshirueshme: U kërkohet nxënësve të formulojnë ligjin e Kulonit Sigurimi i komenteve dhe i informacionit të ndërsjellë: Nëse forca e bashkëveprimit ndërmjet dy ngarkesave është rritur 2 herë, ndërkohë që ngarkesat nuk kanë ndryshuar, çfarë mund të thoni për largësinë ndërmjet tyre? Vlerësimi i sjelljes: Vlerësohen nxënës të veçantë për punën e kryer gjatë gjithë orës, ku përfshihen vlerësimet pozitive dhe vërejtjet nxitëse. Më pas plotësohet me kujdes portofoli i nxënësit. Detyrë shtëpie Ushtrimi 2, 4

Forca elektrike dhe forca të tjera të jashtme Ligji i dytë i Njutonit

18

TEMA: Fusha elektrostatike

Fjalë kyçe: fushë elektrostatike, vektor i fushës elektrike, forcë, ngarkesë elektrike Objektiva: Niveli bazë:

1. Të përkufizojë fushën elektrostatike; 2. Të zgjidhë ushtrime duke zbatuar në mënyrë të drejtpërdrejtë formulën që

njehson fushën elektrostatike: =E F q .

Niveli mesatar: 1. Të shpjegojë si njehsohet fusha elektrike;

2. Të përdorë në ushtrime formulën : =E F q .

Niveli lartë: 1. Të bëjë dallimin ndërmjet fushës elektrike dhe vektorit të fushës elektrike

2. Të përdorë në situata të ndryshme formulën =E F q

Përmbajtja: jepet koncepti i fushës elektrike, duke kujtuar dhe atë gravitacionale. Theksohet që për të karakterizuar fushën elektrike nga pikëpamja e forcës përdoret vektori i fushës elektrike. Jepen karakteristikat e kësaj madhësie, mënyra e njehsimit të saj. Theksohet që vektori i fushës nuk varet nga forca e bashkëveprimit ndërmjet ngarkesës që krijon fushën me ngarkesën e vendosur në fushë dhe as nga kjo e fundit. Ai është një karakteristikë e fushës. Procedura: shtrohet situata: bashkëveprimi elektrik realizohet në distancë, pra forca elektrike është një forcë e veprimit në largësi. Pra, bashkëveprimi realizohet nëpërmjet fushave. Veprimtaritë hyrëse: shtrohen situatat: formuloni ligjin e Kulonit; gjeni sa herë rritet forca e bashkëveprimit nëse largësia ndërmjet dy ngarkesave mbetet e pandryshuar, ndërsa një ngarkesë rritet 2 herë tjetra zvogëlohet dy herë? Veprimtaritë e zhvillimit të mësimit: punë e pavarur ushtrimi 3 Veprimtaritë kulmore: Ushtrim 1

19

Harta e koncepteve

Materiali mësimdhënës: libri Detyrë shtëpie: Kërkohet të paraqesin sistemin SI (njësitë themelore dhe të rrjedhura) me poster ose poëerpoint; dhe të punojnë ushtrimin 4. Vlerësimi: Vlerësohen nxënësit mbi bazën e përgjigjeve të dhëna për të gjitha etapat e orës së mësimit.

Ushtrime, raste të veçanta të fushës elektrostatike Fjalë kyçe: fusha e krijuar nga ngarkesa pikësore, ngarkesë provë, parimi i mbivendosjes së fushave Objektiva:

1. Të njehsojë fushën elektrike të krijuar nga një ngarkesë pikëlore; 2. Të formulojë konceptin e ngarkesës provë; 3. Të formulojë parimin e mbivendosjes së fushave;

Niveli mesatar: 1. Të përdorë parimin e mbivendosjes së fushave në rastin e fushave të krijuara

nga dy ngarkesa pikëlore; Niveli i lartë:

1. Të bëjë dallimin ndërmjet forcës elektrike dhe fushës elektrike; 2. Të përdorë parimin e mbivendosjes së fushave për më shumë se dy ngarkesa

pikësore. Motivimi: të trajtojmë raste të veçanta të fushës elektrostatike Veprimtaritë për temën e re: Jepet formula e njehsimit të fushës elektrike të krijuar nga një ngarkesë pikësore Jepet koncepti i fushës së njëtrajtshme, fusha elektrike e përçuesve të ngarkuar, në të cilin bëhet kujdes të theksohet arsyeja e shpërndarjes së ngarkesave në sipërfaqe dhe në të vendosen në mënyrë të tillë që të arrihet baraspesha. Kontrolli i të kuptuarit: ushtrim1 Praktikë e drejtuar: ushtrim2 Detyrë shtëpie: ushtrim 3

Forca elektrostatike Vektor i fushës elektrike

Ngarkesa provë

20

Punë e drejtuar: Zgjidhim problema

Fjalë kyçe: fushë elektrike, ngarkesë elektrike etj. Motivimi: zgjidhim së bashku problema mbi fushën elektrike dhe ligjin e Kulonit Objektiva: Niveli bazë:

1. Të përdorë në ushtrime ligjin e Kulonit;

2. Të zgjidhë ushtrime duke përdorur formulën 2=E kq r

Niveli mesatar: 1. Të gjejë fushën e krijuar nga 2 ngarkesa elektrike; 2. Të gjejë forcën e veprimit të dy ngarkesave që veprojnë në një të tretë;

Niveli i lartë. 1. Të përcaktojë fushën elektrike të krijuar nga dy ngarkesa pikësore, duke

zbatuar parimin e mbivendosjes së fushave. Udhëhiqen nxënësit në zgjidhjen e ushtrimeve që përmban kjo temë Vlerësimi: bëhet mbi bazën e shkallës së aktivizimit Detyrë shtëpie: ushtrimi 2

TEMA: Vijat e forcës së fushës elektrike

Terma kyçe: vijat e fushës së krijuar nga ngarkesa pikësore, parimi i mbivendosjes së fushave të vendosura në një pikë të hapësirës Objektiva: Niveli bazë:

1. Të formulojë konceptin e vijave të forcës së fushës elektrike; 2. Të vizatojë vijat e forcës të fushës së krijuar nga dy ngarkesa me shenja

të njëjta dhe të kundërta; Niveli mesatar:

1. Të vizatojë vijat e forcës së një ngarkese elektrike pikëlore; 2. Të formulojë konceptin e fusha e njëtratëshme;

Niveli i lartë: 1. Të dallojë ngarkesën duke përdorur konceptin e vijës së fushës elektrike; 2. Të shpjegojë përcjellësit e vendosur në një fushë elektrike.

21

Harta e koncepteve

Punë laboratori: Ligji i Kulonit Objektiva: të vërtetohet eksperimentalisht ligji i Kulonit, për dy trupa të ngarkuar me elektricitet Motivimi përcaktoni forcën e bashkëveprimit ndërmjet dy tullumbaceve të ngarkuara me elektricitet Mjete: tullumbace, vizore, raportor Zhvillimi: Formuloni ligjin e Kulonit, nga se varet ai, ndiqet procedura e përshkruar në libër. Lihen nxënësit të kryejmë punën në grupe. Detyrë shtëpie: relacion mbi punën e laboratorit

TEMA: Energjia potenciale elektrike Terma kyçe: punë e forcave të fushës së njëtrajtshme, potencial elektrik, lëvizje e ngarkesës pozitive në kahun e zvogëlimit të potencialit elektrik Objektiva: Niveli bazë:

1. Të formulojë kuptimin fizik të potenciali elektrik, diferenca potenciale; 2. Të shprehë konceptin energjia potenciale elektrike;

Niveli mesatar: 1. Të njehsojë punën e kryer nga fusha elektrike mbi një ngarkesë që zhvendoset

në fushë; Niveli i lartë:

1. Të interpretojë kahun e lëvizjes së ngarkesës elektrike të vendosur në fushë.

Forcë elektrikeFushë elektrike Vija të fushës elektrike

Ngarkesë prove

22

Harta e koncepteve:

Jepet koncepti i ngarkesës provë dhe më pas jepet koncepti i potencialit elektrik dhe i diferencës potenciale. Në trajtimin e temës së re tregohet kujdes në konceptin e potencialit elektrik si madhësi fizikë që karakterizon fushën nga pikëpamja e energjisë potenciale.

TEMA: Ushtrime: të kuptojmë veçori të potencialit elektrik Terma kyçe: potencial i krijuar nga një sferë e ngarkuar, shumë algjebrike e potencialeve të krijuara në një pikë, pacaktueshmëri e potencialit elektrik, tokëzim. Objektiva: Niveli bazë:

1. Të shkruajë lidhjen ndërmjet fushës elektrike dhe potencialit elektrik; 2. Të njehsojë potencialin e krijuar nga një ngarkesë pikësore;

Niveli mesatar: 1. Të njehsojë energjinë potenciale kur njeh potencialin elektrik dhe

ngarkesën e vendosur në pikën me potencial të dhënë; Niveli i lartë:

1. Të njehsojë potencialin elektrik të një ngarkese elektrike të vendosur në një fushë të njëtrajtshme, kur njeh fushën dhe ngarkesën e vendosur në të.

Motivimi: si njehsohet potenciali nëse ngarkesa nuk është pikësore, si p.sh. rasti i një sfere të ngarkuar? Veprimtaritë: mësuesi trajton njehsimin e potencialit elektrik të krijuar nga një sferë e ngarkuar. Theksohet se çfarë përfaqëson r në formulën:

( ) 204πε=E r Q r dhe ( ) ⎟⎟

⎠

⎞⎜⎜⎝

⎛++=

3

3

2

2

1

1

041

rq

rq

rq

PVπε

Përforcim i dijes së fituar: shembull i zgjidhur në libër Detyrë shtëpie: ushtrim 3

Energji potenciale elektrike Potencial

elektrikNgarkesë provë

Puna e fushës elektrike

Ngarkesë provë

Diferencë potenciale

23

TEMA: Sipërfaqe ekuipotenciale

Terma kyçe: sipërfaqe ekuipotenciale, Objektiva: Niveli bazë:

1. Të përkufizojë sipërfaqet ekuipotenciale; Niveli mesatar:

1. Të vizatojë sipërfaqen ekuipotenciale të krijuar nga një ngarkesë pikësore;

Niveli i lartë: 1. Të vizatojë marrëdhënien ndërmjet sipërfaqes ekuipotenciale dhe vijave

të fushës elektrike për fushën homogjene dhe të fushës së dy ngarkesave pikësore.

Motivimi: Ç’janë sipërfaqet ekuipotencialë, cila është lidhja me vijat e fushës elektrike? Hapat për temën e re: jepet koncepti i sipërfaqes ekuipotenciale, theksohet që fusha elektrike në çdo pikë të hapësirës është pingul me sipërfaqen ekuipotenciale, që e përmban atë pikë. Vijat e forcës (fushës) janë përkatësisht pingule me sipërfaqet ekuipotenciale, në çdo pikë të saj; trajtohet rasti i fushës së njëtrajtshme, sipërfaqet ekuipotenciale janë plane pingulë me vijat e fushës. Gjithashtu bëhet kujdes që të theksojmë që edhe kur kemi një mori ngarkesash të shpërndara njëtrajtësisht në një sferë përçuese, tabloja e vijave të fushës dhe atyre ekuipotenciale është njëlloj si në rastin e ngarkesave pikësore, veçse të mos harrohet se fusha brenda përçuesit është zero. Brenda përçuesit nuk ka vija të fushës. Detyrë shtëpie: ushtrimi 4

Punë e drejtuar: Zgjidhim problema Objektiva: Niveli bazë:

1. Të vizatojë marrëdhënien ndërmjet sipërfaqes ekuipotenciale dhe vijave të fushës elektrike për fushën homogjene dhe të fushës së dy ngarkesave pikësore;

Niveli mesatar: 1. Të zgjidhë problema duke përdorur formula: A=(U1-U2)q ; A=qEd si

dhe kombinime të tyre;

24

Niveli i lartë: 1. Të analizojë lidhjen ndërmjet fushës dhe potencialit elektrik në

problema të ndryshme, duke vizatuar tablonë e krijuar nga lidhja ndërmjet vijave ekuipotenciale dhe vijës së fushës elektrike;

Punohen ushtrimet e dhëna në libër duke aktivizuar nxënësit dhe mbi bazën e shkallës së aktivizimit bëhet dhe vlerësimi i tyre. TEMA: Fusha elektrike e sferës përçuese të ngarkuar. Efekti i majave dhe

shkarkesa elektrike. Terma kyçe: dendësi sipërfaqësore e ngarkesës elektrike, efekti majë, shkarkesë, rrufepritës Objektiva: Niveli bazë:

1. Të pohojë se si shpërndahen ngarkesat e vendosura në një përcjellës; Niveli mesatar:

1. Të përshkruajë procesin e shpërndarjes së ngarkesave në një përcjellës të vendosur në një fushë elektrike;

Niveli lartë: 1. Të analizojë pse zhvendosen ngarkesat në sipërfaqen e një përcjellësi; 2. Të shpjegojë efektin majë; 3. Të paraqesë mënyra të zvogëlimit të elektricitetit statik.

Procedura për temën e re: jepet koncepti i dendësisë sipërfaqësore të ngarkesës elektrike; Dendësia e ngarkesës sipërfaqësore jepet me raportin e ngarkesës me sipërfaqen ku është shpërndarë dhe për sferën me rreze R, është: 2

04/ RQ πεσ = Edhe në këtë rast kemi një mori ngarkesash, por tabloja e fushës dhe e sipërfaqeve ekuipotenciale është shumë e thjeshtë; ajo është e ngjashme me atë të ngarkesave pikësore. Theksohet që sipërfaqja e përçuesit është ekuipotenciale dhe potenciali në sipërfaqe do të jetë i njëjtë me atë të çdo pike të trupit përçues, pra edhe të sferës. Më pas trajtohet efekti i majave.

25

TEMA: Kapaciteti elektrik dhe kondensatorët

Terma kyçe: kondensator, kapacitet, Farad, parametra gjeometrikë Objektiva: Niveli bazë:

1. Të përshkruajë ndërtimin e kondensatorit dhe të rendisë disa përdorime të tij; 2. Të formulojë konceptin fizik të kapacitetit; 3. Të përcaktojë kapacitetin e një kondensatori në funksion të përmasave të tij;

Niveli mesatar: 1. Të shpjegojë se çfarë është kondensatori; 2. Të zbatojë në ushtrime konceptin fizik të kapacitetit;

Niveli lartë: 1. Të përdorë në ushtrime e problema lidhjen: C=Q/U, E=1/2QU dhe forma të

tjera të njehsimit të energjisë së fushës elektrike.

Procedura për trajtimin e temës së re: trajtohet se çfarë është kondensatori dhe theksohet që në shumicën e zbatimeve praktike të kondensatorëve, dy përçuesit përbërës kanë ngarkesa të barabarta në madhësi dhe të kundërta në shenjë. Fusha në hapësirën ndërmjet përçuesve është në përpjesëtim të drejtë me ngarkesën e përçuesve, po ashtu edhe diferenca e potencialeve elektrike të përçuesve. Më pas përkufizohet kapaciteti si: Quhet kapacitet elektrik i kondensatorit madhësia fizike që jepet me raportin e ngarkesës së kondensatorit me diferencën e potencialeve të pllakave të tij. Më pas theksohet që për një kondensator të rrafshët (me pllaka paralele), sipërfaqja e pllakave dhe largësia ndërmjet tyre janë thjesht parametra gjeometrikë, prandaj kapaciteti nuk varet nga ngarkesa. Ai është në përpjesëtim të drejtë me sipërfaqen e pllakave dhe në përpjesëtim të zhdrejtë me largësinë ndërmjet tyre. Përgjithësish, themi se: Kapaciteti elektrik i një kondensatori çfarëdo nuk varet nga ngarkimi i tij por varet vetëm nga gjeometria e trajtave të përçuesve që e formojnë atë. Nga formula e mësipërme kemi edhe një mënyrë tjetër për të shprehur njësinë e kapacitetit: 11211 −−= mNCF

26

TEMA: Lidhja në seri dhe paralel e kondensatorëve

Objektiva: Niveli bazë:

1. Të rendisë karakteristikat e lidhjes në seri dhe në paralel të kondensatorëve; Niveli mesatar:

1. Të përdorë në ushtrime lidhjen në seri dhe paralel të kondensatorëve; Niveli i lartë:

1. Të përdorë në lidhje të kombinuara në seri dhe paralel të kondensatorëve në problema të ndryshme.

Veprimtaritë për temën e re: së pari jepet se çfarë quhet lidhje në seri dhe lidhje në paralel, më pas trajtohen veçoritë e lidhjes në seri dhe paralel. Praktikë e udhëhequr: shembull i zgjidhur Detyrë shtëpie: ushtrimi 4 TEMA: Energjia elektrike e kondensatorit dhe energjia e fushës elektrike

Terma kyçe: fushë e dobët, grafiku i varësisë së potencialit nga ngarkesa, puna si sipërfaqe nën grafik. Objektiva Niveli bazë:

1. Të përshkruajë si njehsohet energjia elektrike e një kondensatori të ngarkuar; Niveli mesatar:

1. Të përdorë në problema energjinë e kondensatorit; Niveli i lartë:

1. Të interpretojë energjinë e kondensatorit si energji e fushës elektrike të vendosur ndërmjet pllakave të kondensatorit;

2. Të zgjidhë problema duke përdorur konceptin e dendësisë vëllimore të fushës elektrike.

Harta e koncepteve

Energjia elektrike

Energjia e plotë Forma të tjera energjie

Ligji i ruajtjes së energjisë

27

TEMA: Dielektrikët dhe konstantja dielektrike

Terma kyçe: dielektrik, konstante dielektrike, Objektiva Niveli bazë:

1. Të përkufizojë dielektrikët Niveli mesatar:

1. Të njehsojë kapacitetin e një kondensatori të mbushur me dielektrik Niveli lartë:

1. Të shpjegojë se çfarë ndodh me fushën elektrike dhe tensionin ndërmjet pllakave të një kondensatori kur ai mbushet me dielektrik.

Përsëritje Objektiva Niveli bazë:

1. Të përdorë formulën që shpreh ligjin e Kulonit, fushën elektrike të një ngarkese pikësore;

Niveli mesatar: 1. Të përcaktojë lidhjen në seri dhe paralel të kondensatorëve dhe të gjejë

kapacitetin e njëvlershëm të kësaj lidhjeje; Niveli i lartë:

1. Të zgjidhë ushtrime dhe problema të kombinuara të dy aspekteve të fushës elektrike;

Detyrë kontrolli Objektiva:

1. Të përdorin konceptin e fushës elektrike, potencialit elektrik, kapacitetit e kondensatorëve, energjisë potenciale;

2. Të përdorë në problema hartën e koncepteve të fushës elektrike.

28

TEMA: Rryma elektrike, intensiteti i rrymës, rryma elektrike konstante


1. Të përkufizojë konceptin e rrymës elektrike; 2. Të përkufizojë konceptin e intensitetit të rrymës elektrike.

Niveli mesatar: 1. Të njehsojë intensitetin e rrymës elektrike;

Niveli i lartë: 1. Të skicojë hartën e konceptit të rrymës elektrike; 2. Të përdorë në ushtrime dhe problema konceptin e rrymës elektrike, ngarkesës

elektrike.

Harta e koncepteve

Kushti për të pasur një rrymë konstante në një përçues. Burimi i rrymës

së vazhduar. Rezistenca elektrike dhe ligji i Omit Objektiva: Niveli bazë:

1. Të rendisë kushtet për të patur rrymë konstante në një përçues; 2. Të formulojë konceptin fizik të rezistencës; 3. Të zbatojë në ushtrime, në mënyrë të drejtpërdrejtë ligjin e Omit;

Niveli mesatar: 1. Të përdorë në ushtrime e problema ligjin e Omit; 2. Të shpjegojë rolin e baterisë në qarkun e rrymës së vazhduar;

Niveli i lartë: 1. Të njehsojë në problema intensitetin e rrymës kur njeh tensionin, rezistencën

dhe anasjelltas.

Sasi e ngarkesë elektrike

Koha gjatë së cilës rrjedh kjo ngarkesë Intensitet i rrymës elektrike

29

Harta e koncepteve

Qarku elektrik. Karakteristika volt-ampere e qarkut. Ampermetri dhe voltmetri


1. Të vizatojë një qark të thjeshtë të rrymës së vazhduar; Niveli mesatar:

1. Të ndërtojë grafikun e varësisë së rrymës nga tensioni; Niveli i lartë:

1. Të interpretojë grafikun e varësisë së rrymës nga tensioni.

Rezistenca në funksion të gjatësisë dhe prerjes tërthore të fillit përçues. Rezistenca specifike. Vartësia e rezistencës nga temperatura.

Superpërçueshmëria. Objektiva: Niveli bazë:

1. Të shkruajë formulën e varësisë së rezistencës nga gjatësia, sipërfaqja e prerjes tërthore, lloji i lëndës;

2. Japë shembuj të përdorimit të varësisë së rezistencës nga temperatura Niveli mesatar:

1. Të njehsojë rezistencën në funksion të gjatësisë, sipërfaqes së prerjes tërthore, llojit të lëndës, temperaturës;

Niveli i lartë: 1. Të përdorë në problema varësinë e rezistencës nga temperatura dhe

koeficienti i temperaturës.

U

I R

Diferencë potenciale elektrike

Rrymë elektrike

Rezistencë elektrike

Ligji i Omit për rezistencën konstante

30

Fuqia e rrymës elektrike. Lidhja e rezistencave në seri. Forca elektromotore dhe tensioni në polet (bornat) e burimit


1. Të përkufizojë konceptin e fuqisë elektrike; Niveli mesatar:

1. Të bëjë dallimin ndërmjet forcës elektromotore dhe tensionit në bornat e burimit;

Niveli i lartë: 1. Të përdorë ekuacionet e lidhjes së dy ose më shumë rezistencave në seri; 2. Të përdorë në ushtrime dhe problema ligjin e Omit për një qark të plotë.

Punë e drejtuar: zgjidhim problema Objektiva: Niveli bazë:

1. Të përdorë në ushtrime ligjin e Omit për një rezistencë konstante; Niveli mesatar:

1. Të përdorë në ushtrime e problema ekuacionet e lidhjes në seri; 2. Të përdorë ligjin e Omit për një qark të plotë;

Niveli i lartë: 1. Të zgjidhë problema të kombinuara të ligjit të Omit për një rezistencë

konstante, ligjit të Omit për një qark të plotë, fuqisë së rrymës elektrike, lidhjes në seri të rezistencave.

31

Lidhja e rezistencave në paralel


1. Të vizatojë skemën e lidhjes në paralel të dy ose më shumë rezistencave; 2. Të formulojë konceptin e rrymës alternative; 3. Të përdorë saktë njësitë e matjes, punës, fuqisë së rrymës elektrike;

Niveli mesatar: 1. Të shkruajë ekuacionet e lidhjes në paralel dhe ti zbatojë në ushtrime; 2. Të përdorë konceptin e rrymës dhe tensionit efektiv për ligjin e Omit në

qarkun e rrymës alternative; Niveli i lartë:

1. Të përdorë në ushtrime dhe problema ekuacionet e lidhjes në seri dhe paralel; 2. Të përdorë në problema konceptin e fuqisë mesatare, maksimale dhe

minimale në qarqet e rrymës alternative; 3. Të bëjë dallimin ndërmjet rrymës së vazhduar dhe alternative dhe grafikisht.

Llogaritja në qarqet e kombinuara Objektiva: Niveli bazë:

1. Të shkruajë ligjin e ruajtjes së ngarkesës për një pikë nyje; Niveli mesatar:

1. Të përshkruajë shndërrimet energjetike gjatë një lakoreje të mbyllur në një qark elektrik;

Niveli i lartë: 1. Të përdorë në problema ligjin e ruajtjes së ngarkesës elektrike dhe ligjin e

ruajtjes së energjisë sipas një lakoreje të mbyllur.

32

Instrumentet matës të tensionit dhe të rrymës


1. Të përshkruajë parimin e punës së një voltmetri dhe një ampermetri; Niveli mesatar:

1. Të përdorë ekuacionet e lidhjes në seri dhe paralel; Niveli i lartë:

1. Të njehsojë forcën elektromotore të një burimi të panjohur.

Ç’është magnetizmi? Magnetet konstante. Tiparet e fushës magnetike konstante të krijuar nga magnetet konstantë


1. Të formulojë konceptin fizik të fusha magnetike; Niveli mesatar

1. Të paraqesë me anë të vizatimit vijat e fushës magnetike të krijuar nga një magnet shufër.

Fusha magnetike e rrymës konstante. Intensiteti i fushës magnetike të rrymës


1. Të përshkruajë karakteristikat e fushës magnetike të prodhuar nga një përçues drejtvizor me rrymë;

2. Të vizatojë vijat e fushës magnetike të krijuar nga ky përcjellës; Niveli mesatar:

1. Të shkruajë formulën që njehson fushën magnetike të një përçuesi drejtvizor me rrymë dhe ta përdorë në ushtrime;

Niveli i lartë 1. Të demonstrojë praninë e vijave të fushës magnetike dhe të përdorë rregullën

e dorës së djathtë për gjetjen e kahut të vijave të fushës.

33

Forcat e ushtruara nga ana e fushës magnetike mbi rrymat konstante. Forca magnetike mbi ngarkesën në lëvizje


1. Të formulojë ligjin e Amperit për gjetjen e forcës që vepron mbi një përçues me rrymë të vendosur në fushë magnetike;

Niveli mesatar: 2. Të zgjidhë problema duke përdorur formulën: F BIlsinα dhe F= QvBsinα;

Niveli i lartë: 1. Të përdorë në probleme komplekse ligjin e Amperit dhe forcën e Lorencit; 2. Të zbatojë rregullën e dorës së djathtë për përcaktimin e drejtimit të

forcës magnetike mbi përçuesin me rrymë.

Zbatime të forcave elektromagnetike që veprojnë mbi rrymat dhe ngarkesat


1. Të rendisë llojet e forcave që veprojnë mbi një përcjellës me rrymë dhe një ngarkesë elektrike

Niveli mesatar; 1. Të përdorë në ushtrime forcat elektrike dhe magnetike që veprojnë mbi një

përcjellës me rrymë dhe një ngarkesë elektrike; Niveli lartë:

2. Të analizojë forcat që veprojnë mbi një përcjellës dhe të përdorë për zgjidhjen e situatës ligjin e dytë të Njutonit.

Harta e koncepteve

Mësuesi mund të kërkojë analogjinë me fushën elektrike

Forca magnetike dhe forca të tjera të jashtme që veprojnë

Ligji i dytë i Njutonit

34

Lënda dhe magnetizmi. Llojet e lëndëve magnetike


1. Të përshkruajë sjelljen e lëndëve të ndryshme në prani të fushës magnetike (para, dia, ferr).

Përsëritje Objektiva:

1. Të përdorin në problema ligjin e Omit, ligjin e ruajtjes së ngarkesës dhe ligjin e ruajtjes së energjisë

Harta e koncepteve të kapitullit

Ngarkesa elektrike

Koha

Energjia potenciale elektrike

Ngarkesë prove

Ligji ruajtjes ngarkesës elektrike

Rryma elektrike

Ligji ruajtjes energjisë elektrike

Potenciali elektrik

Rregullat në një pikë nyje dhe sipas një lakoreje të mbyllur

35

KAPITULLI: INDUKSIONI ELEKTROMAGNETIK

Dukuria e induksionit elektromagnetik. Rryma e induktuar dhe ligji i Lencit


1. Të formulojë dukurinë e induksionit elektromagnetik; Niveli mesatar:

1. Të zbatojë rregullën e Lencit për gjetjen e kahut të rrymës së induktuar.

Forca elektromotore e rrymës së induksionit elektromagnetik. Fluksi i fushës magnetike dhe ligji i Faradei-Lencit për fem të induksionit.


1. Të përkufizojë fluksin magnetik; Niveli mesatar: 1. Të përdorë formulën ε= -N∆Φ/∆t në problema; Niveli i lartë:

1. Të përdorë në problema ligjin e Faradeit dhe ligjin e Lencit. Harta e koncepteve

Forcë magnetike

Ngarkesë provë që lëviz

Vektor i fushës magnetike

Sipërfaqe përmes së cilës kalon fusha magnetike

Fluks magnetik

36

Lëvizja e një përçuesi drejtvizor dhe rrotullimi i një kuadri përçues në fushën magnetike të njëtrajtshme. Gjeneratori i rrymës alternative.


1. Të shkruajë formulën që njehson forcën elektromotore të induktuar në një përçues që lëviz në një fushë magnetike konstante;

Niveli mesatar: 1. Të zbatojë ligjin e Faradeit për njehsimin e fem të induktuar;

ε ∆Φ= −

∆i Nt

Niveli i lartë: 1. Të eksperimentojë dukurinë e induksionit elektromagnetik;

Induktiviteti. Autoinduksioni dhe energjia e fushës magnetike Objektiva: Niveli bazë:

1. Të përkufizojë dukurinë e autoinduksionit; Niveli mesatar:

1. Të përdorë në ushtrime e problema formulën që njehson forcën elektromotore të autoninduksionit, energjisë së fushës magnetike;

Niveli i lartë: 1. Të ndërtojë një eksperiment ku demonstrohet forca elektromotore e

autoinduksionit dhe ligji i Faradei-Lencit.

Harta e koncepteve të kapitullit

Projekt

Kontrolli i punës u bë gjatë kësaj periudhe

Forcë magnetike

Ngarkesë provë që lëviz

Fushë magnetike

Sipërfaqe ku fusha bie

Koha që ndryshon fluksi magnetik

Fluks magnetik

Ligji i Faradei-Lencit

37

KAPITULLI: LËKUNDJET DHE VALËT

Çfarë është lëkundja fizike? Lëkundja harmonike Objektiva: Niveli bazë:

1. Të Formulojë lëkundjen harmonike; Niveli mesatar:

1. Të identifikojë dhe njehsojë forcën që u kthye.

Energjia e lëkundjes harmonike të një suste. Paraqitja matematike e lëkundjes harmonike


1. Të shkruajë energjinë e lëkundjes harmonike në funksion të amplitudës Niveli mesatar:

1. Të përshkruajë shndërrimet energjetike gjatë një periode të lëkundjes të sistemit trup-sustë.

Niveli i lartë: 1. Të përdorë në problema ligjin e ruajtjes së energjisë gjatë një lëkundje; 2. Të vizatojë grafikun e lëkundjes së energjisë potenciale nga koha.

Vartësia e zhvendosjes nga koha në lëkundjen harmonike. Lavjerrësit. Objektiva: Niveli bazë:

1. Të shkruajë ekuacionin e thjeshtë të një lëkundjeje harmonike; Niveli mesatar:

1. Të vizatojë forcat që veprojnë në një lavjerrës matematik dhe të njehsojë forcën kthyese;

Niveli i lartë: 1. Të përdorë në problema ekuacionin e lëkundjeve të një lavjerrësi matematik.

38

Lëkundjet që shuhen. Lëkundjet e detyruara dhe rezonanca


1. Të përshkruajë lëkundjet e detyruara; Niveli mesatar:

1. Të shpjegojë dukurinë e rezonancës; Niveli lartë:

1. Të bëjë dallimin ndërmjet një lëkundjeje të detyruar dhe një lëkundjeje vetjake.

Lëvizja valore dhe karakteristikat e saj Objektiva: Niveli bazë:

1. Të përkufizojë valën mekanike; Niveli mesatar

1. Të përdorë në problema konceptin e gjatësisë së valës, frekuencës dhe shpejtësinë e përhapjes së valës.

Llojet e valëve. Energjia e valëve Objektiva: Niveli bazë:

1. Të rendisë llojet e valëve; Niveli mesatar:

1. Të shpjegojë konceptin e intensitetit të valës mekanike; Niveli lartë:

1. Të përdorë varësinë e intensitetit të valës nga fuqia e burimit dhe largësia e pikës ku është përhapur vala nga ai.

39

Tingulli dhe karakteristikat e tij. Intensiteti i tingullit


1. Të përkufizojë tingullin; Niveli mesatar:

1. Të bëjë dallimin ndërmjet valës gjatësore dhe asaj tërthore; Niveli i lartë:

1. Të përdorë në problema frekuencën themelore dhe harmonikat e tjera.

Harta e koncepteve

Punë e drejtuar: zgjidhim problema Objektiva: Niveli bazë:

1. Të përdorë në ushtrime konceptet bazë të lëkundjeve dhe valëve Niveli mesatar Niveli i lartë

Projekti Objektiva: Niveli bazë:

1. Kontrolli i punës për çdo grup

Fuqi e valës

Sipërfaqe e përhapjes

Intensitet i valës

40

Detyrë kontrolli


1. Të përkufizojë konceptet baze lëkundjeve dhe valëve mekanike; Niveli mesatar:

1. Të përdorë në problema konceptin e intensitetit të valës; Niveli i lartë:

1. Të zgjidhë problema komplekse mbi lëkundjet dhe valët.

Valët elektromagnetike. Karakteristikat, prodhimi i tyre Objektiva: Niveli bazë:

1. Të formulojë konceptin fizik të valës elektromagnetike; 2. Të formulojë konceptin fizik të spektrit elektromagnetik;

Niveli mesatar: 1. Të rendisë valët në spektrin elektromagnetik sipas gjatësisë së valës;

Niveli i lartë: 1. Të shpjegojë pse drita ka natyrë valore.

Parimi i Hygensit dhe ligjet e përthyerjes dhe pasqyrimit Objektiva: Niveli bazë:

1. Të formulojë kuptimin fizik të parimit të Hygensit; Niveli mesatar: \shpjegojë ligjet e pasqyrim- përthyerjes mbi bazën e parimit të Hygensit; Niveli i lartë:

1. Të përdorë në ushtrime e problema ligjet e pasqyrimit, përthyerjes, kushtet e pasqyrimit të plotë të brendshëm;,

2. Të paraqesë modele grafike të përhapjes së valës sipas parimit të Hygensi.

41

Interferenca e dritës, burime interferencialë, difraksioni


1. Të formulojë kuptimin fizik të burime koherente, interferencë, difraksion; Niveli mesatar:

1. Të përcaktojë kushtet për interferencë; 2. Të përcaktojë kushtet e difraksionit në një çarje;

Niveli i lartë: 1. Të shpjegojë dukurinë e interferencës; 2. Të zgjidhë problema duke përdorur kushtet e interferencës; 3. Të realiuzojë eksperimentalisht dukurinë e difraksionit.

Harta e koncepteve

Polarizimi i dritë, Ligji i Malusit dhe ligji i Brysterit Objektiva: Niveli bazë:

1. Të formulojë kuptimin fizik polarizim, polarizator; Niveli mesatar:

1. Të dallojë dritën natyrale nga ajo e polarizuar për nga përftimi dhe vetitë e tyre;

2. Të japë shembuj të përdorimit të dritës së polarizuar në teknikë dhe jetën e përditshme, si p.sh.: te fenerët e makinave etj.;

Niveli i lartë: 1. Të realizojë eksperimentalisht dukurinë e polarizimit të dritës.

Vala dritore

Parimi i mbivendosjes valëve koherente

Dukuria e interferencës dhe e difraksionit

42

Punë e drejtuar: zgjidhim problema


1. Formulimi i koncepteve: interferencë, difraksion, polarizim Niveli mesatar:

2. Të përdorë në ushtrime kushtet e difraksionit, polarizimit, pasqyrim, përthyerje;

Niveli i lartë: 1. Të zgjidhë problema mbi interferencën, difraksionin, polarizimin

KAPITULLI: FIZIKA MODERNE Rrezatimi termik, Rrezatimi i trupit të zi dhe ligjet e tij


1. Të formulojë kuptimin fizik të: mekanika kuantike, rrezatimi termik, rrezatimi i trupit të zi;

Niveli mesatar: 1. Të zbatojë në ushtrime ligjin e Vinit dhe ligjin e Stefan Bolcmanit;

Niveli i lartë: 1. Të përdorë hipotezën e Plankut mbi kuantizimin e energjisë.

Harta e koncepteve

Energji Moment

Grimcë: energji E=Ek+Ep, p=mv

Foton :energji hf, p=mv

43

Fotoefekti, zbatime të fotoefektit


1. Të përdorë hipotezën e Plankut mbi kuantizimin e energjisë; Niveli mesatar:

1. Të përdorë hipotezën e Plankut mbi kuantizimin e energjisë; 2. Të japë shembuj të zbatimit të fotoefektit në teknikë dhe në jetën e

përditshme, si p.sh.: te fotoreleja, fotocelula etj.; Niveli lartë:

1. Të zbatojë ekuacionin e Ajnshtajnit për fotoefektin në zgjidhjen e problemave Ad + Ek = hf

Natyra dyfishe e dritës, dualizmi valë thërrmijë, hipoteza e De Brojit Objektiva: Niveli bazë:

1. Të formulojë konceptin e hipoteza e De Brojit; Niveli mesatar:

1. Të shpjegojë hipotezën e De Brojit; Niveli lartë:

1. Të përdorë në problema natyrën valore të lëndës. Harta e koncepteve

Energji Moment Gjatësi vale Foton:E=hf

P=h/λ Λ=c/f=h/p

E=Ek+Ep P=mv λ=h/mv

44

Ndërtimi i atomit, modeli i Radhërfordit, Postulatet e Borit


1. Të përshkruajë modelin e Radhërfordit për atomin; 2. Të formulojë postulatet e Borit.

Radioaktiviteti natyror, rrezet, ligjet e zbërthimit, konstantja e zbërthimit,

qëndrueshmëria e bërthamës Objektiva: Niveli bazë:

1. Të formulojë radioaktiviteti natyror dhe artificial; 2. Të rendisë ligjet e zbërthimit radioaktiv; 3. Të përdorë simbolet e α, β- β+, γ;

Niveli mesatar: 1. Të bëjë dallimin ndërmjet bërthamë e qëndrueshme dhe bërthamë e

paqëndrueshme; Niveli i lartë:

1. Të përdorë në ushtrime ligjin e zbërthimit radioaktiv dhe konstanten radioaktive dhe periodën e gjysmë zbërthimit;

2. Të identifikojë sipas karakteristikave dhe vetive llojet e rrezatimit radioaktiv α, β, γ.

Ligjet e ruajtjes: 1. Ligji i ruajtjes së energjisë 2. Ligji i ruajtjes së ngarkesës elektrike 3. Ligji i ruajtjes së momentit linear 4. Ligji i ruajtjes së numrit të nukloneve

Procesi bërthamor: zbërthimi radioaktiv

45

Bërthama atomike, modeli pikëlor, forcat bërthamore Objektiva: Niveli bazë:

1. Të përshkruajë ndërtimin e bërthamës; Niveli mesatar:

1. Të përdorë formulën për gjetjen e përmasës së rrezes; Niveli i lartë:

1. Të shpjegojë modelin pikëlor të bërthamës.

Energjia e lidhjes, defekti i masës, radioaktiviteti artificial Objektiva: Niveli bazë:

1. Të formulojë kuptimin fizik te energjia e lidhjes në bërthamë, energjia e lidhjes për nuklon;

Niveli mesatar : 1. Të njehsojë energjinë e lidhjes për bërthama të ndryshme;

Niveli lartë 1. Të bëjë dallimin ndërmjet radioaktivitetit natyror dhe artificial.

Projekt Objektiva: Niveli bazë:

1. Të formulojë ligjet e ruajtjes në shndërrimet bërthamore (energjisë, masës, ngarkesës);

Niveli mesatar: 1. Të njehsojë periodën e gjysmëzbërthimit duke përdorur konstanten e

shndërrimit 12

0.693λ

=T

Niveli i lartë: 1. Të vërtetojë nëpërmjet ngritjes së një eksperimenti ligjin e zbërthimit

radioaktiv.

Masa e një trupi

Energjia e prehjes së trupi

Lidhja e masës me energjinë

Energjia e lidhjes për nuklon

46

Reaksionet bërthamore dhe energjetika bërthamore


1. Të grupojë reaksionet bërthamore Niveli mesatar:

1. Të përshkruajë përfitimin e energjisë bërthamore; Niveli i lartë:

1. Të përdorë ligjet e ruajtjes në një reaksion bërthamor.

Harta e koncepteve

Përdorime të izotopeve dhe të rrezatimeve radioaktive. Mbrojtja nga rrezatimi


1. Të vlerësojë rreziqet dhe dobitë e përdorimit të rrezatimeve radioaktive në jetën e përditshme dhe në teknikë;

2. Të formulojë kuptimin e dozimetria, doza; Niveli mesatar:

1. Të përdorë njësitë matëse të konstantes së Plankut, Bekerel, etj; Niveli i lartë:

1. Të mbledhë informacion mbi përdorimet e rrezatimit radioaktiv në mjekësi, teknikë, bujqësi, arkeologji etj.

Ligjet e ruajtjes: 1. Ligji i ruajtjes së energjisë 2. Ligji i ruajtjes së ngarkesës elektrike 3. Ligji i ruajtjes së momentit linear 4. Ligji i ruajtjes së numrit të nukloneve

Procesi bërthamor: reaksionet bërthamore

47

Punë e drejtuar: Zgjidhim problema


1. Të përdorë ligjet e zbërthimit radioaktiv dhe rrezatimeve; Niveli mesatar:

1. Të përdorë ligjet e ruajtjes gjatë një reaksioni bërthamor; Niveli i lartë:

1. Të demonstrojë me mjete rrethanore një model që simulon reaksionin zinxhir, të skicuar nga vetë ai/ajo.

Përsëritje Objektiva:

1. Të japë shembuj të zbatimit të fotoefektit në teknikë dhe në jetën e përditshme, si p.sh.: te fotoreleja, fotocelula etj;

2. Të bëjë dallimin ndërmjet bërthamave të qëndrueshme dhe të paqëndrueshme; 3. Të argumentojë pikëpamjet e veta shkencore, i lirë nga emocionet, si p.sh.: të

argumentojë nëse duhet të shfrytëzohet apo jo energjia bërthamore në vendin tonë etj.;

4. Të analizojë zhvillimin e teorisë së atomit nga perspektiva historike, duke venë në dukje faktorët dhe momentet kyç të zhvillimit të saj.

48

LIBËR MËSUESI

FIZIKA

11


49

Përmbajtja

Plan analitik .....................................................................................................50 Synimet e lëndës ..........................................................................................60 Kapitulli: Kërkimi shkencor në fizikë Tema: Fizika dhe roli i saj në teknologji ...................................................61 Tema: Rrjedhësit në prehje ...........................................................................62 Tema: Rrjedhësit në lëvizje, prurja, ekuacioni i vijueshmërisë ................63 Tema: Ekuacioni i Bernulit ...........................................................................64 Tema: Teorema e Toriçelit ..............................................................................65 Tema: Zbatime tw Ligjit tw Bernulit ...........................................................66 Tema: Forca ngritëse e krahut tw avionit ........................................................66 Tema: Valwt zanore .........................................................................................67 Tema: Intensiteti i tingullit, fortësia e tij ....................................................68 Tema: Efekti Dopler ........................................................................................69

50

Plani analitik: Fizika 11 me zgjedhje të detyruar Objektivat e arritjes Nr Linja Orë Tema për çdo orë

mësimi Objektivat Bazë Mesatar Maksimal

1 1 Fizika dhe roli i saj në teknologji

Përshkruajë degët e fizikës dhe lidhjen e saj me shkencat e tjera

Të shpjegojë pse marrëdhëniet ciklike ndërmjet shkencës dhe teknologjisë rezultojnë në përparimin si të shkencës ashtu

Të argumentojë eksperimentalisht se kryerja e shumë vëzhgimeve dhe eksperimenteve shpesh herë modifikon, ndryshon, ose rrëzon pohime të formuluara m dhe të teknologjisë ë parë

2 2 Metoda shkencore Përshkruajë metodën shkencore

Bëjë dallimin ndërmjet hipotezës shkencore dhe teorisë

Ndërtojë një hipotezë dhe eksperimentin që e hedh poshtë apo konfirmon atë

3 3 Si duhet të përdoret metoda shkencore

Përshkruajë procedurën e duhur për një punë laboratori

Shpjegojë pse metoda shkencore përdoret në PL

Analizojë rëndësinë e secilës etapë që ndiqet për një PL

4 4 Metoda shkencore dhe projekti shkencor

Rendisë etapat e një projekti shkencor

Shpjegojë rëndësinë e pjesës eksperimentale në metodën shkencore

Të bëjë ballafaqimin ndërmjet metodës shkencore dhe inteligjencës së shkencëtarit në përparimin e shkencës dhe të teknologjisë

5

Kërkimi shkencor

5 Punë e drejtuar, projekt

Të përdorë metodën hipotetike gjatë punës me grupe, për të bërë një kërkim fizik, sipas radhës Të provojë se për të hedhur poshtë një teori mjafton një fakt i vetëm

Të ndjekë hapat për kryerjen e projektit

Ndërtoni një eksperiment për gjetjen e lartësisë së një mali , duke matur kohën e rënies së lirë të një objekti

Të bëjë dallim ndërmjet projektit dhe punës së laboratorit

6 1 Rrjedhësit në prehje

Të japë konceptin e trysnisë hidrostatike

Shpjegojë faktorët që ndikojnë në tryninë në rrjedhës

Përdorë në problema formulën që njehson trysninë

7

Dinamika e

2 Rrjedhësit në lëvizje, prurja , ekuacioni i

Të demonstrojë zbatime të ekuacionit të Bernulit në jetën e përditshme

Të japë konceptin fizik të prurjes Shkruajë ekuacionin

Shpjegojë kuptimin e ekuacionit të vijueshmërisë

Përdorë në problema ekuacionin e vijueshmërisë dhe konceptin e prurjes

51

vijueshmërisë e vijueshmërisë 8 3 Ekuacioni i

Bernulit Të formulojë kuptimin fizik të: fluid ideal,të: enerfgjia kinetike e një mase fluidi, energjia potenciale e rëndesës dhe energjia e shtypjes, ekuacioni i Bernulit për fluidin ideal

Të shpjegojë tre pjesët përbërëse të energjisë së një mase fluidi (kinetike, të shtypjes dhe potenciale të rëndesës)

Të përdorë ekuacionin e Bernulit për të shpjeguar dukuritë e mëposhtme: dy fletë letre tërhiqen kur fryjmë ndërmjet tyre, topi i pingpongut thithet për lart, në vend që të shtyhet për poshtë, kur i fryjmë me ajrin e dalë nga një hinkë

9 4 Teorema Toriçelit, gypi Pito dhe gypi i Venturit

Të shpjegojë parimin e punës së gypit Pito dhe gypit të Venturit

Të shpjegojë parimet e përdorimeve të: Gypi Pito, matja e shpejtësisë së rrjedhjes së lumenjve, matja në avion e shpejtësisë së tij etj;

Të interpretojë zvogëlimin e shtypjes statike të të një rryme fluidi, me rritjen e shpejtësisë së tij dhe rritjen e shtypjes statike kur lëngu ngadalësohet, ose frenohet, bazuar në ekuacionin e Bernulit;

10 5 Punë e drejtuar: zgjidhim problema

Të shkruajë ekuacionin e Bernulit, prurjes dhe zbatojë ato në një rast të thjeshtë

Të përdorë ekuacionin e Bernulit në problema

Të zgjidhë problema ku përfshihen ekuacioni i Bernulit dhe forma të tjera të prurjes

11 6 Zbatime të ligjit të Bernulit

Të shpjegojë origjinën e forcave goditëse të cikloneve, tajfuneve, tornadove etj;

Të shpjegojë:pulverizatori, ngritja e ujit në gyp, shpjegimi i ndalimit të udhëtimit paralel dhe afër njëra-tjetrës të dy anijeve

Të përdorë ekuacionin e Bernulit për të shpjeguar efektin Magnus

12 7 Lëvizja e rrjedhësve realë nëpër tuba

Të formulojë kuptimin fizik, format aerodinamike.

Të shpjegojë lëvizjen e rrjedhësve realë në tuba

Të përdorë në problema lidhjen ndërmjet viskozitetit dhe prurjes

13

rrjedhësve

8 Rezistenca e një rrjedhësi mbi një

Të shpjegojë zbatimet e njohurive të mësipërme te velat, forca ngritëse e krahut të avionit dhe helikopterëve, fletët e ventilatorit, thithja e oxhaqeve, etj; Të skicojë hartën e koncepteve të këtij blloku tematik

Të formulojë kuptimin fizik,

Të paraqesë faktorët që ndikojnë në rezistencën

Përdorë në problema formulën që njehson forcën

52

trup të ngurtë në lëvizje

rezistenca frontale, shtjellat,

frontale të një trupi, rolin e shtjelljeve në lëvizjen turbulente

rezistente

14 9 Forca ngritëse e krahut të aeroplanit

Të japë shembuj të formave aerodinamike nga bota e kafshëve, nga avionët, automobilat,

Të paraqesë faktorët që ndikojnë në rezistencën frontale të një trupi uljen e rezistencës nëpërmjet forcave aerodinamike.

Shpjegojë pse lind forca rezistente

15 10 Rrjedhësit, ligji i Bernulit dhe mjekësisa

Të përshkruajë parimin e punës së zemrës

Të shpjegojë pompat e rrallimit të lartë, punën e zemrës si pompë dhe trysninë e gjakut, TIA

Përdorë ekuacionin e Bernulit në problema të ndryshme

16 11 Projekt 17 12 Diskutim në klasë Të rendisë më shumë

se 2 faktorë që përcaktojnë forcën ngritëse të avionit

Listojë ndryshimet ndërmjet krahut të një avioni me atë të një helikopteri

Shpjegojë avantazhet dhe disavantazhet e pajisjes me më shumë se një motor

18 13 PL ligji i Bernulit Të përcaktojë lidhjen ndërmjet trysnisë dhe shpejtësisë, sipas një vije rryme

Të shpjegojë arsyet e shmangies së rezultateve

Analizojë përfundimet e nxjerra nga puna e kryer

19 14 Përsëritje Të formulojë prurjen, ligjin e Bernulit,

Të përdorë ekuacionin e vijueshmërisë

Të përdorë ligjin e Bernulit në situata të ndryshme

20 15 Detyrë kontrolli Të përdorë konceptin e prurjes, ekuacionin e vijueshmërisë

Të përdorë ligjin e Bernulit

Të përdorë ligjin e Bernulit, forcën e rezistencës frontale, formulën që njehson viskozitetin

21

1 Lëvizja tejbartëse, ligjet e Njutonit

Të formulojë ligjet e Njutonit

Të bëjë dallimin ndërmjet forcave të kontaktit dhe forcave të veprimit në largësi

Përdorë në problema ligjet e Njutonit

22

Dinamika dhe ligjet

2 Forca e rëndesës qendra e masës, forca elastike

Të bëjë përmbledhjen e ligjeve të dinamikës dhe të ligjeve të ruajtjes ( i impulsit, i energjisë, i momentit të impulsit), si dhe teoremën e energjisë

Të japë kuptimin fizik të qendrës së masës dhe të forcës elastike

Të lidhë qendrën e masës me qendrën e rëndesës

Të njehsojë pozicionin e qendrës së rëndesës në rastet e dy masave në skajet e një shufre, të dy sferave të lidhura

53

me një shufër, një flete katërkëndëshe dhe trekëndësh etj., si dhe rastin e sistemit Tokë-Hënë etj.;

23 3 Forca e kontaktit, fërkimi

Të japë shembuj në situata praktike duke dalluar llojet e forcës së fërkimit

Shpjegojë origjinën e forcave të fërkimit

Të përdorë në shqyrtimin praktik të disa situatave mekanike, forcat e fërkimit të prehjes, të rrëshqitjes dh të rrokullisjes;

24 4 Punë e drejtuar: ushtrime të zgjidhura

Zbatojë formulën e forcës së fërkimit të rrëshqitjes

Zgjidhë problema:Një trup rrëshqet mbi një tavolinë, herë pa fërkim, herë me fërkim nën veprimin e një force;

Zgjidhë problema : forca e fërkimit trupi rrëshqet nën rrafshin e pjerrët me fërkim , ose pa fërkim, për poshtë ose për lart, si dhe kur mbi trupin vepron një trup tjetër i lidhur me fije që kalon nëpër rrotull;

25 5 Energjia mekanike, ruajtja e saj

Të formulojë ligjin e ruajtjes së energjisë mekanike

Zbatojë ligjin e ruajtjes energjisë mekanike

Përdorë teoremën e nergjisë kinetike

26 6 Impulsi, goditjet Të përkufizojë goditjen elastike dhe jo elastike Të zgjidhë problemë në goditjen një dimensionale

Të zgjidhe problema në rastin e goditjeve qendrore elastike

Zbatojë ligjet e ruajtjes së impulsit në rastet kur trupat janë lidhur me një sustë që çlirohet

27 7 Projekt 28 8 Punë e drejtuar:

ushtrime të zgjidhura

Të shkruajë ligjet e ruajtjes energjisë dhe momentit linear

Të zgjidhë problema mbi ligjet e ruajtjes së momentit linear dhe energjisë mekanike

Të zgjidhë problema mbi ligjin e ruajtjes momentit linear dhe ruajtjes së energjisë

29

e ruajtjes së trupave të ngurtë

9 Lëvizja rrethore

kinetike; shembuj në situata mekanike Të diskutojë pjesë të rregullores së qarkullimit të automjeteve duke u bazuar në rrugën që bën automjeti kur frenon; Të zbatojë në grup një projekt qe ka të bëjë me ligjet e ruajtjes në dinamikë, si p.sh: ndërtimin e një rakete etj; Zbatime të ligjit të ruajtjes së impulsit në rastet; kur një njeri vrapon dhe hipën në një karrocë që ndodhej në prehje; kur një patinator hedh një objekt etj., “Unaza e vdekjes” Të skicojë hartën e koncepteve të këtij blloku tematik.

Japë kuptimin fizik të nxitimit këndor, shpejtësisë këndore etj

Të përshkruajë dhe llogaritë shpejtësinë këndore

Të analizojë kinematikën dhe dinamikën e lëvizjes rrethore

54

30 10 Dinamika e lëvizjes rrotulluese të trupit të ngurtë

Shkruajë ligjin e dytë të Njutonit për lëvizjen rrotulluese

Zbatojë ligjin e dytë të Njutonit për lëvizjen rrethore të një trupi që rrotullohet në planion vertikal

Të njehsojë forcat te rrota aktive e automjetit, ose trenit

31 11 Barazpesha e trupave të ngurtë

Rendisë kushtet e barazpeshës së trupit të ngurtë

Të përshkruajë lidhjen ndërmjet qendrës së masës dhe qendrës së ekuilibrit

Zbatojë kushtet e barazpeshës

32 12 Energjia e lëvizjes rrotulluese të trupit të ngurtë

Shkruajë formulën që njehson energjinë kinetike të lëvizjes rrotulluese

Të njehsojë energjinë kinetike të lëvizjes rrotulluese

Të përdorë energjinë e plotë kinetike të lëvizjes rrotulluese

33 13 PL unaza e vdekjes(laku i Galileos)

Përcaktojë kushtin e kalimit të lakut të Galileos për trupa të ndryshëm

të bëjë lidhjenn ndërmjet shpejtësisë në pikën më të lartë dhe forcave që veprojnë , sipas kushtit të vënë

Analizojë faktorët nga të cilat varet kalimi i lakut të Galileos

34 14 Ushtrime për përsëritje

Rendisë ligjet e ruajtjes në mekanikë

Përdorë ligjet e ruajtjes në situata të thjeshta

Përdorë ligjet e ruajtjes në problema komplekse

35 15 Test kontrolli Rrethojë alternativën e saktë

Zgjidhë ushtrime Zgjidhë problema

36 1 Rryma alternative dhe marrëdhënia fazore. Ligji i Omit për qarkun e rrymës alternative

Të përkufizojë vlerën efektive të rrymës dhe tensionit Vizatojë marrëdhënien fazore ndërmjet rrymës dhe tensionit

Llogaritë vlerën efektive të rrymës dhe tensionit Të vizatojë grafikun e varësisë së rrymës dhe tensionit në funksion të kohës

Zbatojë ligjin e Omit për qarkun e rrymës alternative qarkun që përmban një rezistencë aktive

37

2 Bobina dhe kondensatori në qarkun e rrymës alternative

Të shpjegojë rolin e frekuencave të lejuara në transmetimet radio TV për mënjanimin e interferencave

Vizatojë marrëdhënien fazore ndërmjet rrymës dhe tensionit për qarkun që përmban një:a)

Japë kuptimin fizik të rezistencës induktice dhe asaj kapacitive

Përdorë në situata të ndryshme ligjin e Omit dhe rezistencën e qarkut

55

kondensator, b) bobinë


Të përdorë formulën që njehson vlerën efektive të rymës dhe tensionit

Të njehsojë rezistencën induktive dhe atë kapacitive

Përdorë ligjin e Ohmit për qarkun me rezistencë a) aktive, b)induktive, c)kapacitive

39 4 Qarku i rrymës alternative që përmban lidhjen në seri të rezistencës, bobinës dhe kondensatorit

Përkufizojë rezonancën Të shkruajë një formulë me anë të së cilës njehsohet këndi i sfazimit

të përdorë diagramën fazore për të llogaritur rezistencën e plotë të qarkut dhe vlerën efektive të rrymës

Të njehsojë rrymat dhe tensionet në pjesët me RLC, të lidhura në seri

40 5 Fuqia e rrymës alternative

Përkufizojë koeficientin e fuqisë Të njehsojë fuqinë mesatare të rrymës alternative

Të njehsojë fuqinë aktive dhe koeficientin e fuqisë

Të diskutojë për masat që duhen marrë për përmirësimin e koeficientit të fuqisë


Të llogaritë frekue ncën e rezonancës për qarkun RLC

Të bëjë shpjegimin fizik të rezonancës

Të zgjidhë problema duke përdorur ekuacionet e lidhjes në seri për rrymën alternative

42 7 Elemente të sistemit të komunikimit

Formulojë se çfarë është modulimi dhe dedektimi Rendisë llojet e modulimit

Vizatojë bllok skemën e një transmetuesi Vizatojë bllok skemën e një marrësi një marrësi

Të shpjegojë mbi bazën e një skeme të dhënë parimet e radiodhënësit, radiomarrësit, antenave, modulimet dhe detektimet

43 8 Oshiloskopi Të rendisë elementet kryesorë të një oshiloskopi

Të shpjegojë zbërthimin linear

Të shpjegojë mbi bazën e një skeme të dhënë parimet e oshiloskopit, televizorit, si dhe trajektoret e tufës elektronike në ekranet e kompjuterëve

44 9 Komunikimi me radiovalë

Të skicojë hartën e koncepteve të këtij blloku tematik.

Të përkufizojë një qelizë

Të shpjegojë rolin e qendrës komutuese

Të shpjegojë parimin e punës së telefonave celularë

56

45 10 Përsëritje Të japë konceptin e rezistencë aktive, kapacitive, induktive

Të përdorë formulat që njehsojnë rezistencën e secilit element të qarkut RLC në seri

Të përdorë konceptin e fuqisë, rezistencën e plotë , kushtin e rezonancës

46 11 Detyrë kontrolli Të japë kuptimin fizik të vlerë efektive, rezonacë, fuqi

Përdorë formulën që njehson rezistencën induktive, kapacitive, rezistencën e plotë të qarkut

Të përorë formulat për qarkun RLC në seri, mardhëmien fazore ndërmjet rrymës dhe tensionit , kushtin e rezonancës etj.

47 1 Valët zanore Të formulojë konceptin fizik të : burimi, mjedisi, marrësi, tingulli i thjeshtë, lartësia e tonit, shpejtësi e zërit

Të dallojë në shembujt e dhënë, tre elementët themelorë të akustikës : burimi, mjedisi dhe marrësi.

Të provojë se tingulli prodhohet nga trupa që dridhen dhe se ai përhapet vetëm në mjediset materiale, por jo në zbrazëti

48 2 Intensiteti i tingullit dhe niveli i intensitetit

Të formulojë konceptin fizik të : lartësia e tonit, intensiteti dhe fortësia e tingullit, njësia bell dhe dB,

Të njehsojë fortësinë e një tingulli kur njeh intensitetin e tij

Të përdorë lidhjen ndërmjet fortësisë së tingullit në dB dhe intensitetit të tij, për të krahasuar fortësitë e dy tingujve, kur jepen intensitetet e tyre

49 3 Efekti Dopler Të formulojë konceptin fizik të efekti Dopler

Të paraqesë dukuri natyrore që venë në dukje efektin Dopler

Të përdorë lidhjen ndërmjet shpejtësisë dhe frekuencës për përcaktimin e kësaj të fundit kur lëviz burimi dhe vëzhguesi


Të përdorë formulën që njehson shpejtësinë

Përdorë formulën e efektit Dopler sipas situatës

Të përdorë ligjin logaritmik në lidhjen ndërmjet fortësisë dhe intensitetit

51 5 Mbivendosja e valëve, interferenca e valëve

Të formulojë konceptin fizik të pasqyrimi, jehona, oshëtima,interferenca

Të paraqesë dukuri natyrore që venë në dukje interferencën,

Të përdorë kushtin e intererencës konstruktive dhe kushtin e interferencës destruktive

52

A K U S T I K A

6 Valë të qëndrueshme

Të evidentojë ndikimin e ngacmuesve në timbrin e tingullit; Të argumentojë faktorët që ndikojnë në mosshtrembërimin e sinjalit dhe të timbrit gjatë regjistrimeve, përforcimeve dhe transmetimeve të tingujve në muzikë; Të shpjegojë zbatimet e mëposhtme në mjekësi: veshi dhe dëgjimi, dallimi i frekuencave, fortësisë dhe timbrit, pragu i dëgjimit dhe i dhimbjes, mënjanimi i ndotjeve akustike, përdorimi i ultratingujve për diagnostikim dhe kurim (eko, dopler) etj;

Të formulojë konceptin fizik të valët e qëndrueshme

Të shpjegojë valët e qëndrueshme në një kordë dhe në shtyllat ajrore të

Të përdorë njohuritë për : A)Lidhja e frekuencës së tonit themelor dhe obertoneve me

57

në korda dhe në shtyllat ajrore harmoniku, themelor dhe obertonet

hapura vetëm nga një anë, ose nga të dy anët

gjatësinë e telit (tek instrumentet me tela). Ndikimi i tensionit të telit dhe i dendësisë lineare në frekuencat e harmonikëve (vetëm trajtim cilësor);

53 7 Organo dhe instrumente të tjerë muzikorë

Të shkruajë kushtin e harmonikave në tubat e mbyllur në një anë

Të dallojë tingullin e thjeshtë nga një tingull i përbërë në një paraqitje grafike

Të përdorë njohuritë për Harmonikët e gypave ajrorë të hapur nga njëra anë (ose nga të dy anët) tek instrumentat frymorë.

54 8 Rezonanca Të formulojë konceptin fizik të rezonancës

Të paraqesë dukuri natyrore që venë në dukje rezonancën e tingullit me një burim,

Të interpretojë vijën e rezonancës


Të përdorë formulën që njehson shpejtësinë e zërit në ajër nga temperatura

Të përdorë formulën që njehson harmonikat për tubat e hapur, tubat e mbyllur dhe telat

Të shpjegojë bazën fizike të timbrit të tingullit për të njehsuar frekuencat e obertoneve, kur njihet frekuenca e harmonikut të parë

56 10 Fizika e muzikës Të japë kuptimin fizik të rrahjes

Të përgatisë një punim individualisht ose në grup mbi zbatime të akustikës në teknikë, si p.sh:mbi historinë e evoluimit të akustikës së sallave të teatrit, muzikës së lehtë apo klasike, në vite

Të shpjegojë rolin e harmonikëve në formën e grafikut dhe të shpjegojë se ç’është analiza e harmonikave

57 11 Veshi marrës të tjerë, tingulli, zhurma, ndotja akustike

Të skicojë hartën e koncepteve të këtij blloku tematik.

Të formulojë konceptin fizik të: pragu i dëgjimit, pragu i dhimbjes;

Të paraqesë dukuri natyrore që venë në dukje pasqyrimin, jehonën, oshtimën, përthyerjen e

Të diskutojë disa masa që merren për cilësi të mirë të dëgjimit në sallat me akustikë, si dhe për ndërtimin

58

Të formulojë konceptin fizik të:, infratingujt dhe ultratingujt,

zërit kur kalon nga një mjedis në tjetrin,Të klasifikojë tingujt, infratingujt dhe ultratingujt, sipas frekuencës së tyre.

e studiove të heshtura

58 12 Difraksioni, Veprimtari

Të formulojë konceptin fizik të difraksionit

Të paraqesë dukuri natyrore që venë në dukje difraksionin,

Të shpjegojë mbi bazën e skemës që i jepet, parimin e punës së mikrofonit dhe altoparlantit si dhe brezin e frekuencave të tyre

59 13 Projekt 60 14 PL: matja e

shpejtësisë së zërit Të tregojë mënyra të thjeshta për matjen e shpejtësisë së tingullit në mjedise të ndryshme

Të përshkruajë parimin e punës për matjen e shpejtësisë së zërit me anë të rezonancës

Të përcaktojë shpejtësinë e zërit

61 15 Përsëritje Të japë kuptimin fizik të valë gjatësore

Përdorë formulat përkatëse për njehsimin e fortësisë, interferencës, difraksionit, valë të qëndrueshme, rezonancë etj.

Të debatojë për masat që duhet të merren për të bërë izolimin akustik të ndërtesave dhe apartamenteve, mënjanimin e zhurmave të rubineteve dhe pompave, shmangien e zhurmave të lokaleve me muzikë

62 16 Test kontrolli Të përdorë konceptin valë të qëndrueshme, difraksion, interferencë

Të përdorë formulën e valëve të qëndrueshme, kushtin e rezonancës

Të përdorë formulën që njehson frekuencën e harmonikave në valët në tela dhe tuba ajror, rezonancën

63 1 Rrezatimi i trupit të zi

Të japë kuptimin fizik të trupit të zi

Të japë kuptimin fizik të ligjit të Vinit

Të përdorë ligjin e Stefan Bolcmanit dhe të Vinit

64

Mesazhet

2 Spektrat atomikë dhe modeli i Borit

Të përcaktojë përbërjen kimike të burimit të dritës, si dhe gjendjen molekulare, ose atomike të

Të japë kuptimin fizik të spektrit

Shpjegojë pse spektrat atomikë janë kyçi i

Përdorë formulën që shërben për gjetjen e gjatëssë së valës

59

atomik strukturës së atomeve së rrezatuar apo thithur 65 3 Llojet e spektrave Të japë kuptimin fizik

të: spektër i vazhduar i një trupi të nxehtë, spektër molekular, analizë spektrale,

Të bëjë dallimin ndërmjet llojeve të spektrave

Shpjegojë se ç’është analiza spektrale

66 4 Fotometria Të japë kuptimin fizik të: fotometria, ligjet e ndriçimit

Të përshkruajë se si përcaktohet përbërja e yjeve, sipas përbërjes së atmosferës së tyre

Të përdorë ligjet e ndricimit për të njehsuar intensitetin e burimeve të dritës, të yjeve etj

67 5 Ligji i Vinit dhe temperatura e trupave kozmikë

Të formulojë ligjin e Vinit

Të përdorë ligjin e Vinit për të përcaktuar temperaturat e yjeve

Të krahasojë temperaturat e dy trupave inkadeshentë, duke patur të dhënë spektrat e vazhduar të tyre

68 6 Efekti Dopler Të japë kuptimin fizik të: efekti Dopler

Të bëjë dallimin ndërmjet efektit Dopler në akustikë dhe për valën elektromagnetike

Të përdorë efektin Dopler për të njehsuar shpejtësinë e burimeve të dritës, të yjeve, galaktikave etj

69 7 Rrezet x, difraksioni i rrezeve x

Të japë konceptin fizik të rrezeve x

Të shpjegojë rezatimin e vazhduar dhe rrezatimin karakteristik

Të shpjegojë se si mund të gjykohet për strukturën kristalore të lëndës duke përdorur difraksionin e rrezeve Rëntgen

70 8 Rrezet infra të kuqe dhe ultravioletë, zbatime të rrezeve x

Të përshkruajë përdorimet e rezeve infra të kuqe, ultravioletë rezeve x

Të shpjegojë parimin e përdorimit të rrezeve infrakuqe për të parë natën; infrakuqe, ultravjollcë, rëntgen etj. në mjekësi

Të shpjegojë përdorimin në diagnostikim dhe kurim, në teknikë, në ushtri etj

71 9 Rrezet Lazer dhe drita e tyre

Të përshkruajë përdorimet e rrezeve laser

Shpjegojë popullimin e kundërt

Shpjegojë se ç’janë rrezet Laser

72

e dritës

10 Përsëritje

lëndës, duke pasur të dhënë spektrat e rrezatimit ose thithjes së tyre; Të skicojë hartën e koncepteve të këtij blloku tematik.

61

Synimet e lëndës

Në përputhje me programet e kurrikulës me zgjedhje të detyruar të gjimnazit, kurrikula e fizikës për klasën e 11të të nxënësve të gjimnazit synon: Të zhvillojë formimin e nxënësve në fushën e fizikës me qëllim që ata të jenë të aftë të përmirësojnë jetën e tyre; të kuptojnë dhe të zbatojnë proceset, mënyrat e të menduarit dhe qëllimet e sjelljes, ndërsa hulumtojnë natyrën; të kuptojnë dhe zbatojnë njohuritë në jetën e përditshme, duke ndjerë kënaqësi; të kenë një formim të përgjithshëm në fizikë, në mënyrë që të ndjekin me sukses studimet e mëtejshme në fizikë, por nëse nuk i ndjekin ato , t’i ndihmojë për të konkurruar në tregun e punës. Objektiva të përgjithshëm Në përfundim të programit nxënësi/nxënësja duhet:

• Të interpretojë konceptet bazë mbi strukturën e lëndës dhe gjithësisë dhe ligjet e funksionimit të tyre;

• Të kuptojë ligjet bazë të fizikës dhe zbatimet e tyre në jetën e përditshme dhe teknologji;

• Të vlerësojë fizikën si veprimtari njerëzore dhe të rritë interesin për fizikën; • Të kuptojë se si janë ndërtuar njohuritë në shkencat natyrore, duke përdorur

vrojtimet, hipotezat, eksperimentet dhe modelimet përkatëse; • Të demonstrojë aftësitë e komunikimit, menaxhimit të informacionit,

problem-zgjidhjes, të menduarit kritik dhe krijues; • Të planifikojë dhe eksperimentojë eksperimente të thjeshta shkencore dhe të

jetë i aftë të interpretojë dhe vlerësojë rezultatet empirike e t’i paraqesë ato tek të tjerët;

• Të interpretojë dhe modelojë rezultatet e punëve eksperimentale në formë grafike;

• Të përdorë informacionin dhe teknologjitë e komunikimit në mbështetje të studimeve të tij;

• Të demonstrojë qëndrime etiko-sociale gjatë punës në grup si dhe individ.

62

KAPITULLI: KËRKIMI SHKENCOR NË FIZIKË

TEMA: Fizika dhe roli i saj në teknologji Objektiva: Nxënësi duhet të: Niveli bazë:

1. përshkruajë dhe të rendisë rolin e fizikës në zhvillimin e teknologjisë; 2. pohojë ndryshimin ndërmjet shkencës dhe teknologjisë;

Niveli mesatar: 1. bëjë dallimin ndërmjet shkencës dhe teknologjisë; 2. shpjegojë pse marrëdhëniet ciklike ndërmjet shkencës dhe teknologjisë

rezultojnë në përparimin si të shkencës ashtu dhe të teknologjisë; Niveli i lartë:

1. argumentojë pse marrëdhëniet ndërmjet shkencës dhe teknologjisë rezultojnë si në përparim të shkencës ashtu dhe të teknologjisë.

Terma kyçe: shkenca, teknologjia, fushat e fizikës, robotikë, teknologjia dhe sporti, ekranet LCD dhe LED etj. Zhvillimi i orës: gjatë zhvillimit të orës mund të kihen parasysh këto veprimtari: Mësuesi: - njeh nxënësit me përmbajtjen e programit të fizikës 11-të me zgjedhje të detyruar,

shtron kërkesat për këtë lëndë, njeh nxënësit me sasinë e detyrave të kontrollit, projekteve, punëve të laboratorit;

- shpjegon se çfarë është shkenca dhe teknologjia; - rendit dhe sjell shembuj të degëve kryesore të fizikës; - rendit dhe përfshin në diskutim nxënësit për shembuj që tregojnë përparimin e

shkencës dhe teknologjisë në lidhje më njëra tjetrën; - përforcon termat kyç; - kontrollon të kuptuarit nëpërmjet pyetjeve dhe ushtrimeve në rubrikën arsyetoni

dhe përgjigjuni Nxënësi: - përforcon dhe sjell shembuj mbi përparimin e shkencës dhe të teknologjisë; - jep konceptin e shkencës dhe teknologjisë dhe bën dallimin ndërmjet tyre; - diskuton, argumenton përparimin reciprok të tyre. Shënim në shembuj mund të renditen: përparimi i teknologjisë në makinat e garave, përmirësimi i veshjeve të pilotëve, motorët me reaksion, radiondërlidhja, transistorët dhe gypi elektron-rrezatues -> TV dhe kompjuterat; induksioni elektromagnetik -> sistemi energjetik elektrik etj.

63

TEMA: Rrjedhësit në prehje

Objektiva: Në përfundim të programit nxënësi/nxënësja duhet të: Niveli bazë:

1. Përkufizojë trysninë, trysninë hidrostatike; 2. Ndërtojë një aktivitet që përshkruan varësinë e trysnisë hidrostatike nga

thellësia; 3. Njehsojë trysninë kur nuk njeh dendësinë dhe thellësinë;

Niveli mesatar: 1. shpjegojë shtypjen, shtypjen atmosferike; 2. përdorë në problema formulën p ghρ=

Niveli lartë: 1. argumentojë pse trysnia hidrostatike në majën e një mali është e ndryshme nga

trysnia hidrostatike në nivelin e detit; 2. shpjegojë pse trysnia hidrostatike në ekuator është më e madhe se në pole; 3. Njehsojë trysninë mesatare në faqen anësore të një ene.

Fjalë kyç: Mjetet: shishe plastike, ujë, mjet për të hapur vrima në të njëjtën vertikale në lartësi të ndryshme, izolues të vrimave( p.sh copë ngjitëse farmacie). Procedura e orës: Mësuesi: - jep konceptin e trysnisë, trysnisë hidroststike, fton nxënësit të diskutojnë për

rezultatet e aktivitetit të demonstruar dhe të analizojnë mbi aktivitetin e parë sipas situatave të shtruara dhe të argumentojë rëndësinë e tyre në furnizimin me ujë të rrjetit të një qyteti.

Nxënësi: i përgjigjet pyetjes se çfarë është trysnia, nga se varet ajo. - Argumenton se për të njëjtën forcë trysnie, trysnia do të përcaktohet nga sipërfaqja

në të cilën ajo ushtrohet, merr pjesë në aktivitet dhe jep konkluzionet e veta. Ballafaqon konkluzionin e tij me atë të duhurin.

Praktikë e udhëhequr: shembujt e zgjidhur në libër, pasi njëkohësisht bëhet dhe përforcimi i varësisë së trysnisë nga thellësia, dendësia. Jepen detyrat e shtëpisë dhe bëhet vlerësimi i nxënësve sipas shkallës së saktësisë dhe aktivizimit.

64

TEMA: Rrjedhësit në lëvizje, prurja, ekuacioni i vijueshmërisë


1. përkufizojë rrjedhjen laminarie; 2. rendisë karakteristikat e një rrjedhësi ideal; 3. demonstrojë zbatime të ekuacionit të Bernulit në jetën e përditshme;

Niveli mesatar 1. bëjë dallimin ndërmjet rrjedhjes laminare dhe asaj turbulente

Niveli i lartë 1. përdorë në problema ekuacionin e vijueshmërisë sipas situatave të dhëna

Terma kyç: Aktivizimi i kujtesës: cili është dallimi ndërmjet trysnisë dhe trysnisë hidrostatike; ç’mund të thoni për trysninë e plotë në faqen anësore të një ene të mbushur me ujë, të vendosur në: a) Himalaja; b) Hënë.

Paraqitja e materialit: theksohet se kalohet nga trajtimi i rrjedhësve në prehje në rrjedhësit në lëvizje. Shpjegohet koncepti i vijës së rrymës, rrjedhjes laminare dhe asaj turbulente, përcaktohet rrjedhësi ideal, jepet koncepti i prurjes sipas: a) masës; b) vëllimit. Zbatohet ligji i ruajtjes së masës dhe nxirret ekuacioni i vijueshmërisë; bëhet dallimi ndërmjet ekuacionit të vijueshmërisë për fluidët me dendësi konstante dhe rrjedhësve që u ndryshon dendësia. Formimi i sjelljes së dëshiruar; u kërkohet nxënësve të zbatojnë: a) konceptin e prurjes, dhe b) ekuacionin e vijueshmërisë në praktikën e udhëhequr, duke përdorur shembujt e zgjidhur në libër. Sigurimi i komenteve dhe informacionit të ndërsjellët, ku kërkohet: dhënia e konceptit të rrjedhësit ideal dhe zbatimi i ekuacionit të vijueshmërisë. Vlerësimi i sjelljes së dëshiruar; vlerësohet nxënësi mbi bazën e një testi, duke përdorur ushtrimet tek rubrika ushtrime. Detyrë shtëpie: problema 5

65

TEMA: Ekuacioni i Bernulit


1. formulojë kuptimin fizik të: a) energjia kinetike e një mase fluidi, b) energjia potenciale e rëndesës, dhe c) energjia e shtypjes;

2. formulojë ekuacionin e Bernulit për fluidin ideal Niveli mesatar:

1. shpjegojë tre pjesët përbërëse të energjisë së një mase fluidi (kinetike, të shtypjes dhe potenciale të rëndesës).

Niveli lartë: 1. interpretojë zvogëlimin e trysnisë statike të një rryme fluidi, me rritjen e

shpejtësisë së tij dhe rritjen e trysnisë statike kur lëngu ngadalësohet, ose frenohet, bazuar në ekuacionin e Bernulit;

2. përdorë ekuacionin e Bernulit për të shpjeguar dukuritë e mëposhtme: dy fletë letre tërhiqen kur fryjmë ndërmjet tyre, topi i pingpongut thithet për lart, në vend që të shtyhet për poshtë, kur i fryjmë me ajrin e dalë nga një hinkë

Terma kyç: Mjetet: tharëse flokësh, top ping-pongu, fshesë e vogël me korrent, hinkë. Motivimi për temën e re: marrim në shqyrtim një fluid në lëvizje në një tub që ndryshon formë dhe lartësi, shpejtësia e rrjedhjes ndryshon, pra mbi fluidin ushtrohet forcë, e cila kryen punë. Si zbatohet teorema e energjisë kinetike për një rrjedhës në lëvizje? Cilat janë përfundimet që dalin prej saj? Veprimtaritë për temën e re: Mësuesi përfshin në këtë temë nxënësin pasi ai njeh: a) teoremën e energjisë kinetike, b) di të njehsojë punën e forcës së rëndesës, së trysnisë, forcës së elaticitetit Pra, në këtë temë nëpërmjet pyetjeve të mësuesit dhe situatave ndihmëse të tij, ekuacioni i Bernulit mund të nxirret nga nxënësit. Hapat për të arritur ketë do të ishin: si p.sh: shkruani për rrjedhësin e marrë në shqyrtim teoremën e energjisë kinetike; analizoni forcat që veprojnë mbi masën e marrë të rrjedhësit; gjeni punën e plotë, pasi keni njehsuar punën e secilës forcë; zbatoni konceptin e dendësisë për masën e dhënë etj. Pasi është fituar ekuacioni, mësuesi formulon ligjin në terma të energjisë, si dhe në terma të trysnisë dhe në terma të lartësisë. Për secilin rast udhëzoni nxënësin se si të arrijë në formulimin përkatës. Demonstrimi i ligjit të Bernulit , duke përdorur mjetet e dhëna.

66

Përforcimi dhe kontrolli për të kuptuarit: zgjidhen shembujt e dhënë në libër. Detyrë shtëpie problema 7. Harta e koncepteve:

TEMA Teorema e Toriçelit Objektiva: Në përfundim të programit nxënësi/nxënësja duhet të: Niveli bazë:

1. përshkruajë funksionimin e gypit Pito; Niveli mesatar:

1. shpjegojë Teoremën e Toriçelit dhe gypin e Venturit; 2. zbatojë teoremën eToriçelit.

Niveli i lartë: 1. përdorë në ushtrime e problema ekuacionin e Bernulit dhe Teoremën e Toriçelit 2. shpjegojë parimet e përdorimeve të: Gypi Pito, matja e shpejtësisë së rrjedhjes

së lumenjve, matja në avion e shpejtësisë së tij etj.

Terma kyç: Veprimtaritë e këshilluara në këtë orë: Mësuesi: bën një kontroll të shkurtër teorik; jep punë të pavarur 10’ dhe e kontrollon atë; shpjegon temën e re duke e shtruar si një problemë, në të cilën duhet përdorur ligji i Bernulit dhe nxjerr teoremën e Toriçelit duke përfshirë nxënësit. Më pas interpreton teoremën dhe jep zbatime të saj dhe të ekuacionit të Bernulit. Praktikë e udhëhequr: ushtrim 1 Kontrolli për të kuptuarit: ushtrim 2 Detyrë shtëpie ; ushtrim 4

po


Puna dhe energjia kinetike

Teorema punë – energji

Ka apo jo forca jo konservative?

Zbatohet ligji i ruajtes së energjisë mekanike

Energjia mekanike nuk ruhet: ekuacioni i Bernulit

jo

67

TEMA: Zbatime të ligjit të Bernulit


1. përshkruajë parimin e punës së pulverizatorit (karburatorit); 2. shpjegojë zbatimet e njohurive të mësipërme te velat, fletët e ventilatorit,

thithja e oxhaqeve dhe te pompat e rrallimit të lartë; Niveli mesëm:

1. përdorë ekuacionin e Bernulit për të shpjeguar dukuritë e mëposhtme: pulverizatori, ngritja e ujit në gyp;

2. bëjë shpjegimin e ndalimit të udhëtimit paralel dhe afër njëra-tjetrës të dy anijeve etj.;

Niveli lartë: 3. shpjegojë efektin Magnus 4. shpjegojë origjinën e forcave goditëse të cikloneve, tajfuneve, tornadove etj.

Terma kyç: Mjetet: video të ndryshme që ilustrojnë efektin Magnus, kompjuter, projektor. Motivimi: shpesh flitet për një iluzion apo mrekulli të trajektores së topit dhe shënimit të një goli. Në këtë rast themi se ndodh efekti Magnus. Po çfarë është efekti Magnus? Veprimtaritë: Shtron situatat: ushtrim 1,2 në mësimin e mëparshëm dhe më pas trajton temën e re:

TEMA: Forca ngritëse e krahut të avionit Objektiva: Niveli bazë:

1. Të japë shembuj të formave aerodinamike nga bota e kafshëve, nga avionët, automobilat, rezistenca frontale, shtjelljet, format aerodinamike, shembuj nga bota e kafshëve dhe në teknikë, si në rastet e avionëve, automobilave, raketave, predhave etj.

Niveli mesatar: 1. Të shpjegojë, forca ngritëse e krahut të avionit dhe helikopterëve,

Niveli i lartë: 1. analizojë forcën ngritëse të krahut të avionit, të gjejë të përbashkëtat dhe

dallimet në rastin e helikopterit.

68

Terma kyç Veprimtaritë: praktikë e pavarur: problema 2 faqe 37 Situata për t’u diskutuar: shih rubrikën: Fizika dhe Praktika Shpjegohet forca ngritëse e krahut të një avioni, roli i rezistencës frontale, analiza e forcave dhe roli i secilës forcë, theksohet domosdoshmëria e harkimit pozitiv të krahut në pjesën e sipërme etj. Vlerësimi: bëhet mbi bazën e shkallës së aktivizimit gjatë procesit mësimor. Detyrë shtëpie: ushtrim 3 dhe 4 faqe 38.

TEMA: Valët zanore


1. formulojë konceptin fizik të: burimi, mjedisi, marrësi, lartësia e tonit, intensiteti dhe fortësia e tingullit, timbri;

2. provojë se tingulli prodhohet nga trupa që dridhen dhe se ai përhapet vetëm në mjediset materiale, por jo në zbrazëti;

Niveli mesatar: 1. dallojë në shembujt e dhënë, tre elementët themelorë të akustikës: burimi,

mjedisi dhe marrësi; Niveli i lartë:

1. Të tregojë mënyra të thjeshta për matjen e shpejtësisë së tingullit në mjedise të ndryshme;

Fjalë kyç: burim, trup që dridhet, mjedis, dedektor, shpejtësi e valës zanore, fortësi, lartësi, ngjyrë e tingullit. Motivimi: Çfarë janë tingujt? Si prodhohen ato? Cilët janë elementët themelorë të akustikës? Veprimtaritë: Mësuesi njeh nxënësit me objektin e studimit të akustikës. Më pas tregon që tri janë elementët themelor të tingullit: burimi, mjedisi dhe marrësi. Burime tingulli janë të gjithë trupat që dridhen. Që të kemi valë akustike duhet të kemi mjedis për t’u përhapur dhe një marrës për t’u dedektuar. Trajtohet roli i secilit prej këtyre tri elementëve. Shpejtësia e përhapjes së valës zanore varet nga mjedisi në të cilën vala përhapet. Theksohet që në rastin e mjedisit ajër varësia lineare e shpejtësisë nga temperatura.

69

Harta e koncepteve

Praktikë e udhëhequr: shembull i zgjidhur në libër Kontrolli i të kuptuarit: Ushtrim 2 Detyrë shtëpie : problema 5

TEMA: Intensiteti i tingullit, fortësia e tij


1. Të zbatojë në mënyrë të drejtpërdrejtë formulën që lidh fortësinë me intensitetin e një tingulli

Niveli mesatar: 1. Të përdorë lidhjen ndërmjet fortësisë së tingullit në dB dhe intensitetit të tij,

për të krahasuar fortësitë e dy tingujve, kur jepen intensitetet e tyre; Niveli i lartë:

1. Të përdorë në problema forma të ndryshme të përdorimit të lidhjes ndërmjet intensitetit dhe fortësisë

Fjalë kyç: intensitet, fortësi, Bel, decibel, Veprimtaritë: Kontrolli i të përvetësuarit: Rendisni tri elementët e valës zanore; Shpjegoni mekanizmin e prodhimit, përhapjes dhe dedektimit të valës zanore, përcaktoni llojin e saj. Punë e pavarur: ushtrim 4 Tema e re: shpjegohet lidhja ndërmjet ndjesisë së të perceptuarit të tingullit dhe intensitetit të tij, bëhet dallimi ndërmjet njësisë Bel dhe decibelit. Praktikë e drejtuar: shembull i zgjidhur Kontrolli i të kuptuarit: Çfarë është intensiteti i valës zanore? Detyrë shtëpie: problema 5 dhe 6

Burimi (trupa që dridhen)

Marrësi (Veshi ose dedektorë të tjerë)

Mjedisi ku përhapet

Vala zanore

70

TEMA: Efekti Dopler


1. Të formulojë konceptin fizik të efekti Dopler; Niveli mesatar

1. Të përdorë në problema formulën që njehson frekuencën e perceptuar nëse: a) lëviz burimi; b) lëviz vëzhguesi;

Niveli i lartë: 1. Të përdorë formulat e efektit Dopler në rastin kur i njëjti objekt është marrës

dhe më pas shndërrohet në burim.

Fjalë kyç: efekti Dopler, burimi në prehje, burimi i afrohet/largohet dëgjuesit; dëgjuesi i afrohet/largohet burimit. Motivimi: Të gjithë keni perceptuar një ndryshim të frekuencës gjatë afrimit apo largimit të një sirene autoambulance. Veprimtaritë: Mësuesi kontrollon detyrat e shtëpisë; shtron situatat: cila është lidhja ndërmjet intensitetit dhe fortësisë së tingullit? Diskuitim: ushtrimi 3 Tema e re: jepet përkufizimi i efektit Dopler; trajtohen me radhë situatat: a) lëviz burimi, dëgjuesi në prehje, b) lëviz dëgjuesi dhe burimi në prehje. Bëhet kujdes të trajtohet se çfarë ndodh me gjatësinë e valës, kur lëviz burimi dhe çfarë ndodh me shpejtësinë relative të përhapjes së valës kur lëviz dëgjuesi. Bëhet kujdes në trajtimin e formulës që përmbledh lëvizjen e njëkohshme të tyre, si dhe të trajtohet me anë të ushtrimit, rasti i të qenurit një herë burim e më pas marrës për të njëjtin objekt. Praktikë e drejtuar: shembuj të zgjidhur Kontrolli i të kuptuarit: çfarë ndodh me frekuencën e perceptuar nëse burimi i afrohet dëgjuesit? Po nëse dëgjuesi i afrohet burimit? Detyrë shtëpie: ushtrim 4

71

Harta e koncepteve të kapitullit: Një zgjerim për dinamikën

Ligji i dytë i Njutonit dhe ndryshimi i momentit linear Lëvizja rrotulluese

Ligji i ruajtjes së energjisë mekanike Kapitulli: Zgjerim mbi rrymën alternative

Forca e rëndesës Forca normale Forca e fërkimit Forca e tensionit

( )2RF v rm=

Ligji i dytë i Njutonit RF ma=

Nxitimi qendërsynues 2a v r=


1.Impulsi i forcës

2. Momenti linear i trupit

Teorema impuls forcë – impuls trupi


Puna Energjia kinetike

Teorema e energjisë kinetike

A është puna e forca jokonsevative

zero?

Ligji ruajtjes së energjisë mekanike

Ligji ruajtjes së energjisë së plotë Nqs jo

72

Kapitulli: Akustika

Përmbledhje mbi rezonancën Në këtë temë mësimi mund të përforcohen dijet mbi rezonancën për sistemet lëkundëse të mësuara deri më tani si në fizikën bërthamë ashtu dhe atë të zbatuar. Harta e koncepteve mbi rezonancën

Tingulli si valë mekanike gjatësore

Parimi i mbivendosjes dhe interference e tingullit

Dukuria e Difraksionit dhe

Rrahjes

Forca të jashtme: 1. Forca gravitacionale 2. Forca pingule 3. Forca e fërkimit 4. Forca e tensionit

Shuma e forcave të jashtme është zero

00

x

y

FF

Σ =Σ =

Shuma e momenteve të forcave të jashtme

është zero M F dΣ = Σ i

Trup i ngurtë në ekuilibër

0x ya a= =

0ε =

Trup i ngurtë jo në ekuilibër

po

jo

Parametrat e sistemit: 1.trup-sustë Konstantja e sustës k; masa e trupit m 2.valë të qëndrueshme a.në tela: shpejtësia e valës u; gjatësia e telit L b.tubat me ajër: shpejtësia e valës u; gjatësia e tubit L 3.Qarku RLC : rezistenca R; kapaciteti C, induktiviteti L

Frekuenca e rezonancës:

1.sistemi trup-sustë 10 2

kf

mπ=

2.Valë të qëndrueshme: a)në tela: 2

uf nn L

= ; n=1,2,…;

b) tub i hapur në të dy anët: 2

uf nn L

= ; n=1,2,…;

c) tub i mbyllur në një anë: 2

uf nn L

= ; n=1,3,5…;

3. qarku RLC: 10 2 LCf

π=


2609 789928 080554

ISNB: 978-9928-08-055-4



Aida Rëmbeci

Margarita Ifti

Maksim Rëmbeci

Aida Rëmbeci, M


Rëmbeci

260

ISNB: 978-9928-08-054-7

9 789928 080547

SH

TË

PI

A

BO

TU

ES

E

Fizika mësuesi11

FIZIKA11 Libër

Aida Rëmbeci

mësuesiLibër Aida Rëmbeci

ISBN: 978-9928-08-069-1

www.mediaprint.al

Librat e mësuesit dhe planet mësimore për të gjithë titujt që ne disponojmë, mund t’i gjeni dhe t’i shkarkoni pa pagesë nga faqja e internetit www.mediaprint.alPër më shumë informacion mund të na shkruani në adresën e emailit: [email protected] të na kontaktoni pranë redaksisë në numrin e telefonit: 04 2251 614.

Çmimi 250 lekë




2609 789928 080554

ISNB: 978-9928-08-055-4



Aida Rëmbeci

Margarita Ifti

Maksim Rëmbeci

Aida Rëmbeci, M


Rëmbeci

260

ISNB: 978-9928-08-054-7

9 789928 080547

9 789928 080691

libri i mesuesit fizika 11 baza - media...

Documents