Linux nedir ?

Linux'un simgesi TuxBugün birçok kullanıcı Windows kullanarak bilgisayarla tanıştı ve bilgisayar denilince akıllara Windows geldi. Halbuki Linux, uluslararası bir gönüllü ordusu tarafından 1991 yılından bugüne geliştirilmeye devam ediliyor ve sunucu piyasasında büyük ticari başarılara da imza atıyor.

Linux, Finlandiyalı bir üniversite öğrencisi olan Linus Torvalds tarafından, daha eski işletim sistemlerinden birisi olan UNIX'den esinlenerek 1991 yılında geliştirilmeye başlanmıştır. Linus halen çekirdek geliştirme ekibindedir.

Linus, bilgisayarının donanımlarını daha iyi kullanabilmek için bugün Çekirdek (Kernel) adıyla bildiğimiz Linux adında bir program yazdı, daha sonra bu çekirdeği kullanışlı hale getiren pek çok uygulama (özgür yazılımlar) gönüllüler tarafından bu çekirdek ile çalışabilecek hale getirilerek bir işletim sistemi oluşturuldu.

Yani o gördüğümüz pencereler ve pek çok program; çekirdek sayesinde çalışan, Linux için yazılmış uygulamalardır. Çekirdek, birçok donanıma destek veren, bilgisayar ile asıl iletişimi sağlayan, işletim sisteminin temel parçasıdır. Ancak bu çekirdek tek başına bir işletim sistemi olarak düşünülemez. Linux'u masaüstünde kullanılabilir hale getiren, çekirdek etrafında toplanmış özgür yazılımlar topluluğudur.

İlk zamanlarda kullanıcılar kendi işletim sistemlerini kendileri oluşturuyordu, tüm uygulamaların ve çekirdeğin bir arada olduğu hazır kurulabilir dağıtım paketleri yoktu. Sonuçta kullanıcılar Linux (yani çekirdek) kullanan işletim sistemlerine de ayrı bir isim takmak yerine kısaca Linux dedi, daha sonra dağıtımlar ortaya çıktığında da bu gelenek devam etti ve bugün farklı dağıtımlara da kısaca Linux denilmektedir.

Linux dağıtımlarının dört temel parçası vardır;

Linux Çekirdeği (bir tanedir, çeşitleri yoktur, yeni sürümleri yayınlanır) Kabuk (Bash, sh, ksh, csh, tcsh gibi çeşitleri vardır, komut satırından kullanımı sağlar) X Sunucu ( X.org projesi grafik ortamı sağlar) Masaüstü Ortamı (KDE, Xfce, Gnome gibi masaüstü yönetimi sağlar)

Özgür Yazılım nedir? Özgür yazılım kavramı, kullanıcıların, yazılımı çalıştırma, kopyalama, dağıtma, üzerinde çalışma, değiştirme ve geliştirme özgürlükleriyle ilgili bir kavramdır. Yani özgür yazılım ile kastedilen özgürlük, kullanım hakları ile ilgilidir, ekonomik boyutu ile ilgili değil. Özgür yazılımlar çoğunlukla ücretsiz olsalar da ücretsiz olmak zorunda değildirler yani Özgür Yazılım, Bedava Yazılım demek değildir.

1

Özgür yazılım, öncelikle kullanıcısına ardından da üreticisine çeşitli seviyelerde özgürlük sağlar. Bunları sıralarsak :

Kullanım Özgürlüğü: Bir özgür yazılımı, istediğiniz yerde istediğiniz şekilde kullanmakta özgürsünüz.

İnceleme Özgürlüğü: Bir özgür yazılımın nasıl işlediğini istediğiniz gibi inceleyip, isterseniz yazılma amacının dışındaki bir ihtiyacınıza uyarlayabilirsiniz. Doğal olarak bunun için kaynak kodların erişilmesine ihtiyaç var.

Dağıtım Özgürlüğü: Bir özgür yazılımı, istediğiniz şekilde dağıtabilir ve başkalarıyla paylaşabilirsiniz. Bu özgürlüğün içinde ilgili yazılımı satıp para kazanmak da dahildir.

Değiştirme Özgürlüğü: Bir özgür yazılımın kodlarını istediğiniz gibi değiştirebilirsiniz. Üstelik yaptığınız bu değişiklikleri, başkalarıyla istediğiniz gibi paylaşabilirsiniz.

Özgür Yazılım (Free Software), çoğu zaman Açık Kaynak Kodlu Yazılım (Open Source Software) ile karıştırılıyor. Bütün özgür yazılımlar açık kaynak kodludur ama bütün açık kaynak kodlu yazılımlar özgür yazılım olmayabilir.

Pardus nedir? Pardus, TÜBİTAK-UEKAE (Ulusal Elektronik ve Kriptoloji Araştırma Enstitüsü) bünyesinde yürütülen, Linux tabanlı bir işletim sistemi geliştirme projesidir. Pardus projesi 2009 yılına kadar UEKAE'nin öz kaynakları ile finanse edilmiş ve ilk defa 2009 yılında milli bütçeden 3 yıl vade ile kullanılacak kaynak ayrılmıştır. Bugüne kadar Pardus 1.0, 2007, 2008 ve 2009 ana sürümleri çıkartılmıştır.

Pardus sisteminde Linux Çekirdeği, öntanımlı olarak da Bash kabuğu ve KDE masaüstü ortamı ile yaygın kullanılan özgür yazılımlar bulunmaktadır.

KDE masasütü ortamı, Windows'un asıl görünen yüzü olan pencere sistemi ve masaüstü uygulamalarının karşılığı niteliğindedir. Pardus'ta istenirse KDE yerine ondan daha az sistem kaynağı tüketen, basit ve hızlı Xfce masaüstü ortamı da paket depoları üzerinden indirilip kullanılabilir. Ancak KDE, içinde barındırdığı uygulamaların çeşitliliği ve sağladığı Pardus sistem bütünlüğü nedeniyle diğer masaüstü ortamlarına göre daha gelişmiş özellikler ve kullanım ortamı sunmaktadır. Ayrıca GNOME masaüstü ortamı da gönüllü kullanıcılar tarafından Pardus için paketlenerek paylaşılmaktadır, ancak Pardus projesi Gnome için geliştirme ve hata çözümü desteği vermemektedir.

Pardus'u diğer Linux dağıtımlarından ayıran temel bileşenleri özgün Pardus Projeleri'dir. Bunlar, Pardus ekibi tarafından geliştirilmiştir ve paket yönetimi, çeşitli sistem yönetimi amaçlı uygulama ve teknolojilerdir.

Bash kabuğu ise, Windows'tan tanıdığımız Komut İstemi Penceresi olan MS-DOS'un karşılığı gibi görülebilir. Yani metin tabanlı uygulamalar ile çalışmayı sağlar. Gelişmiş konsol uygulamaları sayesinde en ayrıntılı sistem yönetim işlemleri bile çok kolay ve hızlıca yapılabilir.

2

Windows'da bulunan araç ve özelliklerin karşılıkları Bu bölümde ilk defa Pardus kullanacak bir Windows kullanıcısının alışkanlıklarından yola çıkarak kısa ve teknik bilgi içermeyen bir bilgilendirme ve doğru yönlendirme yapmak hedeflenmiştir.

Masaüstü: Plasma Çalışma Ortamı

Pardus öntanımlı masaüstü olarak KDE kullanmaktadır. Pardus 2009'da KDE4 ile birlikte masaüstü kavramı yerini Plasma çalışma ortamına bırakmıştır. Plasma masaüstünde ev dizini içerisindeki "Masaüstü" dizini içeriği "Dizin Görünümü" adlı bir plasma programcığı ile masaüstünde görüntülenir.

Pardus 2008 ve önceki sürümlerde kullanılan KDE3 masaüstü ortamı Windows ile hemen hemen aynıdır. KDE3 masaüstü ortamında masaüstündeki dosyalar kullanıcının ev dizini içerisindeki Desktop dizininde tutulur.

Ayrıca Windows'tan farklı olarak birden çok sanal masaüstü kullanılabilir, Pardus panelindeki "Sayfalayıcı" ile sanal masaüstleri arasında geçiş yapılabilir.

Görev Çubuğu: Panel

Windows'taki Görev Çubuğu'nun Pardus'taki karşılığı Paneldir. Pardus 2009 sürümü ile birlikte kullanılan panel aslında Plasma Çalışma Ortamı'nın bir parçasıdır. Paneldeki her bir eleman, panele eklenip çıkarılabilen birer programcıktır. Panelin sağ başında bulunan düğmeyi kullanarak panele programcık ekleyip çıkarabilir ve panele ilişkin her türlü ayarlamayı yapabilirsiniz.

Başlat menüsü: Uygulama Başlatma menüsü

Windows'taki Başlat menüsünün Pardus'taki karşılığı Uygulama Başlatma Menüsüdür ve genellikle Pardus menüsü olarak bahsedilir. Pardus'ta öntanımlı menü düzeninden farklı

3

Kickoff ya da Lancelot menü biçimlerini de kullanabilirsiniz; Panel kilidi açıkken uygulama başlatma menüsüne sağ tıklayarak Kickoff menü biçimine geçelebilir, panele "Lancelot Uygulama Çağırıcı" programcığını ekleyerek Lancelot menü biçimini kullanabilirsiniz.

Bilgisayarım: Sistem Bilgileri

Windows'daki Bilgisayarım simgesinin işlevsel olarak Pardus'ta tam bir karşılığı yoktur ancak bu işleve en yakın servis Pardus menüsündeki Sistem Bilgileri aracıdır. Bu araç ile sisteminizin genel durumunu ve depolama aygıtlarının kullanım oranlarını görebileceğiniz gibi bu aygıtlara ve ağ komşularına kısa yoldan ulaşmanızı da sağlar.

Sistem Bilgilerini açtığınızda depolama aygıtlarının Windows'tan farklı olarak adlandırıldığını göreceksiniz. Bunun nedeni Linux'un aygıt ve ortamları kullanma yönteminin farklı olmasıdır. Farklı olan sadece adlandırma da değildir, program kurulumları ve sistemin çalışması da Windows'dan farklı olduğundan Windows'da alıştığınız tüm dosyalama organizasyonunu unutarak yeni bir sistemi öğrenmeye hazır olmalısınız. Ayrıntılı bilgi için Dosyalama sistemi başlığını inceleyiniz.

Bu araca, Kickoff menü biçimindeyken Pardus > Bilgisayar > Sistem Bilgileri yolu üzerinden ulaşabilirsiniz.

Belgelerim: Ev dizini

Windows'daki Belgelerim'in karşılığı Pardus'da Ev dizini 'dir. Her kullanıcının ev dizini /home dizini altında ayrı bir dizin olarak bulunur ve her kullanıcı sadece kendi ev dizinine yazma yetkisine sahiptir. Kullanıcı ev dizini, kullanıcının tüm belgelerini kaydedebileceği bir alan olarak kullanılabilir. Müzik, resim ve video dosyaları istenirse /home/kullanıcı adı/Belgeler dizini içinde yer alan "Müzik", "Resimler", "Videolar" klasörlerine yerleştirilebilir.

Kullanıcı ev dizini Windows'taki Belgelerim dizininden farklı olarak aynı zamanda kullanıcı ayar dosyalarının da barındırıldığı bir dizindir (Windows'taki Document and Settings dizininin karşılığı gibidir). Kullanıcının, çeşitli programlarda yaptığı ayarlamalar, özelleştirmeler kullanıcı ev dizini altında yer alan gizli klasörlerde tutulmaktadır.

Windows Gezgini: Dolphin ve Konqueror

Dosya sisteminde gezinti için KDE masaüstünde öntanımlı olarak Dolphin dosya yöneticisi kullanılmaktadır. Pardus 2008 ve önceki sürümlerin ön tanımlı dosya yöneticisi olan Konqueror'da Pardus 2009'da ikinci bir seçenek olarak kullanılabilmektedir.

4

Denetim Masası: Sistem Ayarları

Sistem AyarlarıWindows'ta kullandığımız Denetim Masası'nın karşılığı Pardus'ta Sistem Ayarları'dır. Dil ve erişebilirlik ayarları, kullanıcı hesapları, fare/klavye gibi donanımların ayarlanması, masaüstü simgelerinden açılış ekranına kadar görünüm özelliklerinin değiştirilmesi gibi aklınıza gelebilecek her türlü ayarlama işlemleri buradaki uygulamalar ile gerçekleştirilmektedir.

Sistem Ayarları, KDE4'ün System Settings programına, Pardus'a özgü yönetim araçlarının eklenmesiyle oluşmuştur.

Ağ Bağlantıları: Ağ Yöneticisi

Windows'daki Ağ Bağlantıları bölümünün Pardus'ta tam bir karşılığı yoktur. Ancak kablolu ve kablosuz ağ bağlantıları oluşturmak için bir Pardus projesi olan Ağ Yöneticisi, bu bağlantıları sistem çekmecesinden yönetmek için de Ağ Programcığı mevcuttur. Bu konudaki ayrıntılı bilgileri ve görsel rehberleri Ağ ayarları belgesinde bulabilirsiniz.

Program Ekle/Kaldır: Paket Yöneticisi

Paket YöneticisiWindows'taki Program Ekle Kaldır'ın karşılığı ise Paket Yöneticisi'dir. Windows'taki Program Ekle/Kaldır aracı, adının aksine program ekleme işlemi için pek kullanılmaz buna karşın Pardus Paket Yöneticisi, çeşitli yazılımların İnternetten indirilip yüklenilmesini

5

sağlayan bir yazılım ekleme/kaldırma merkezidir. Paket Yöneticisi, program ekleme/kaldırma işleminin yanı sıra, Pardus'taki tüm masaüstü uygulamalarından Linux Çekirdeği'ne kadar tüm bileşenlerin iki tıkla güncellenebilmesine imkân vermektedir.

Pardus geliştiricileri Linux'ta çalışabilen ve masaüstü sistemlerinde en çok kullanılan programları Pardus sistemine uygun hale getirerek paketlemekte ve yeni sürümleri takip etmektedirler, paketlenen programlar da yapılan test işlemlerinden sonra Pardus depolarına alınmaktadır. Bu paketleme sistemi özgün bir Pardus projesi olan PİSİ projesi ile yürütülür.

Pardus'ta program kurma ile ilgili daha geniş bilgi için Pardus'ta yazılım kurma sayfasını inceleyiniz.

Windows'ta sıkça kullanılan bazı programların Pardus'taki karşılıklarını öğrenmek için Windows'ta kullanılan bazı programların Pardus eşdeğerleri başlığına bakınız.

Ağ Komşuları: Samba ve Samba payları

Windows'daki Ağ komşuları ile bir Windows ağındaki bilgisayarlara ulaşmak mümkün oluyor ancak Linux sistemler doğal olarak Windows ağ protokollerini desteklemediğinden bunun için ekstra bir yazılım olan Samba kullanılıyor. Samba sayesinde Linux sistemler yerel ağdaki Windows sistemler tarafından sanki Windows çalışıyormuş gibi algılanıyor. Samba, Windows ağ protokollerinin tüm özelliklerini kullanabilmekte, dosya ve yazıcı paylaşımı imkanı vermektedir.

Samba ayarları Sistem Ayarları arayüzünde Gelişmiş sekmesi alında mevcuttur ve bir servis olarak istenildiği zaman Servis Yöneticisi'nden çalıştırılıp durdurulabilmektedir. Samba servisi ağınıza uygun şekilde yapılandırıldıysa ve çalışıyorsa Ağ komşularına ulaşmak için Konqueror'da smb:// adresini görüntülemeniz yeterlidir.

Yazıcı ve Fakslar: Yazıcı Yapılandırması ve CUPS

Windows'daki Yazıcı ve Fakslar bölümünün Pardus'daki karşılığı Sistem Ayarları arayüzündeki Yazıcı Yapılandırması modülüdür. Pardus, 2008 sürümünden itibaren yazıcıları otomatik tanıma özelliğine kavuşmuştur, ancak yine de yazıcınıza ait özel ayarları yapmak veya otomatik tanınmayan yazıcıları kullanabilmek için Yazıcı kurulumu başlığını incelemelisiniz.

Linux sistemler yazdırma işlemleri için CUPS yazılımını kullanmaktadır. CUPS sayesinde yazıcılar yerel ağdan da kullanılabilmektedir. Cups ayarlarına ulaşmak için internet tarayıcınızdan http://localhost:631 adresini açmalısınız.

Aygıt Yöneticisi

Windows'daki Aygıt Yöneticisi'nin Linux'ta tam bir karşılığı yoktur. Ancak bir KDE uygulaması olan KDE Bilgi Merkezi tüm donanımları ve sistem kaynaklarını derli toplu şekilde görmenizi sağlayan bir uygulama olarak kullanılabilir.

Windows'daki aygıt yöneticisi aynı zamanda aygıt sürücülerinin yüklenmesi için de kullanılmaktadır ancak Linux'ta aygıt sürücülerinin çalışma ve kurulma yöntemleri farklı olduğundan Linux'ta böyle bir görsel arabirim bulunmamaktadır.

6

Görev Yöneticisi: Sistem İzleyici

Windows'ta, çalışmakta olan programların listelenmesi, istenilen bir programın sonlandırılıması gibi amaçlar için kullanılan Görev Yöneticisi'nin Pardus'taki karşılığı Sistem İzleyici'dir. Ctrl + Esc tuş bileşimi kullanılarak Sistem İzleyici'nin Sistem Süreçleri bölümüne ulaşılabilir. Ayrıca program sonlandırmak için Sistem İzleyici'yi hiç açmadan "Ctrl + Alt + Esc" tuş bileşimi kullanılarak ortaya çıkan kuru kafa kullanılabilir. Kuru kafa ile herhangi bir pencereye tıklandığında o program anında sonladırılmaktadır.

Sistem Geri Yükleme

Windows'daki Sistem Geri Yükleme özellğinin Pardus'ta tam bir karşılığı yoktur. Bunun en önemli nedeni Linux sistemlerde Windows'ta olduğu gibi tüm sistem ayarlarının tutulduğu bir Registry dosyasının olmamasıdır. Linux sisteminde her yazılımın kendine has ayar dosyaları farklı yapılarda ve düz metin dosyası biçiminde /etc dizininde bulunur. Kullanıcılara özel ayarlar da her bir kullanıcının ev dizini içerisindeki gizli dosya ve dizinler içerisinde kayıtlıdır.

Ancak Windows'un Sistem Geri Yükleme özelliğine benzer şekilde Pardus'un kendine özgü Geçmiş Yöneticisi vardır. Geçmiş Yöneticisi sayesinde Pardus paket yönetim sisteminde (PİSİ) kurulup kaldırılan programların kaydı tutulmakta ve eski bir tarihe dönme imkanı vermektedir. Programa Pardus > Sistem > Geçmiş Yöneticisi yolu üzerinden ulaşabilirsiniz.

Sanal Bellek: Takas Alanı

Windows'daki sanal bellek özelliğinin Pardus'daki karşılığı Takas dosyası kullanıma özelliğidir. Bu özellik Linux sistemlerde Windows sistemlerden çok önce kullanılmaya başlanmış bir özelliktir. Pardus kurulumu sırasında takas alanı için ayrı bir disk bölümünün kullanılması sağlanabilir, eğer ayrı bir bölüm belirtilmezse kurulum yapılan disk bölümünde bir dosya olarak oluşturulacaktır. Ancak henüz kurulumdan sonra takas bölümünün yönetimi için bir grafik arayüz bulunmamaktadır.

Disk Denetimi

Windows'taki disk hata denetimi uygulamasının Pardus'taki karşılığı fsck komutudur ancak bu işlev için bir grafik arayüz henüz bulunmamaktadır ve sadece ext biçimli bölümler için kullanılabilir. Pardus öntanımlı olarak ext dosyalama biçimini kullanmaktadır, kullanıcı önyükleme menüsündeki "F3-Diski Kurtar" seçeneği ile açılış yaparak Pardus kurulu olan bölümün açılış sırasında denetlenmesini sağlayabilir.

Ancak Windows tarafından öntanımlı olarak kullanılan NTFS biçimli bölümler tüm özellikleriyle desteklenmediğinden otomatik denetleme yapılmamaktadır. Hatta bu biçimdeki bölümlerde bir tutarsızlık tespit edildiğinde verilerin güvenliği için erişime izin verilmez.

7

Disk Yönetimi: KDE Disk Bölümü Yöneticisi

Windows'daki disk yönetimi aracının Pardus'daki KDE Disk Bölümü Yöneticisi uygulamasıdır.

Windows, disk bölümlerinin hepsinin açılışta otomatik olarak kullanılmasını sağlamaktadır. Pardus'ta ise bu durum seçimliktir, istenirse bazı disk bölümleri kullanıcı ilek erişimi sağlayana kadar çalştırılmaz. Bu seçenekler Disk Yöneticisi aracı ile ayarlanmaktadır.

Disk yönetimi için GParted uygulamasını Paket Yöneticisi aracılığıyla kurup kullanabilirsiniz.

Disk Birleştirme

Windows'taki disk birleştirme uygulamasının Pardus'ta bir karşılığı bulunmamaktadır, çünkü buna gerek yoktur. Pardus öntanımlı olarak ext dosyalama biçimini kullanmaktadır, bu bölümlerdeki dosyalar Windows'ta kullanılan NTFS veya FAT gibi biçimlerden farklı bir dağılımla kaydedildiğinden parçalanma daha kayıt sırasında önlenmiş veya en aza indirilmiştir.

Anti-Virüs yazılımı

Virüsler de diğer Windows programları gibi Linux sistemlerde çalışmazlar/çalıştırılamazlar. Linux için yazılmış olan birkaç virüsün de en başta Linux'un teknik yapısından olmak üzere çeşitli teknik nedenlerle sistemler arasında yayılarak çoğalması mümkün değildir. Bu nedenle masaüstü Linux sistemleri korumak için Anti-Virüs yazılımlarına ihtiyaç yoktur. Kısacası virüs konusunu unutabilirsiniz, bu konuda endişelenmenize gerek yoktur.

Ancak Windows virüslerinin yayılmasını önlemek için sunucu Linux sistemlerde antivirüs yazılımları kullanılmaktadır. Bu amaçla en yaygın kullanılan yazılım ClamAV'dır. Pardus 2009 sürümlerinde ClamAV'ı grafik ortamda kullanabilmek için ClamTk paketini Paket Yöneticisi üzerinden kurabilirsiniz.

Güvenlik Duvarı

Windows sistemlerde kullanılan güvenlik duvarı uygulamasının Pardus'daki karşılığı Pardus Güvenlik Duvarı Yöneticisi'dir. Bu araca, Sistem Ayarları arayüzü üzerinden ulaşılabilirsiniz.

Hizmetler: Servis Yöneticisi

Windows'taki hizmetlerin Linux sistemlerdeki karşılığı servislerdir. Pardus'un kendine özgü Servis Yöneticisi aracı ile servislerin çalışması kontrol edilebilirsiniz. Ayrıca Servis Yöneticisi için yazılan Sistem Servisleri programcığı aracılığıyla servisleri masaüstünden hızlıca kontrol edebilirsiniz.

8

Güncelleme

Pardus sistemi Paket Yöneticisi'nde bulunan güncel paketler bölümündeki tüm paketlerin kurulması ile güncellenmektedir. Windows'tan farklı olarak güncelleme ile sadece sistem programları değil güncellemesi bulunan tüm programlar da yeni sürümlerine veya derlemelerine yükseltilir.

Ara sürümlere güncelleme ile yükseltme yapılabilir, ana sürümler arasındaki yükseltmelerin nasıl yapılacağı ise yeni sürümlerin kurulum belgelerinde bulunmaktadır.

Windows'da bulunmayan, ilk defa karşılaşılacak araçlar ve özellikler

Dosyalama Sistemi

Windows ve Pardus'ta dizin sistemi karşılaştırmasıPardus'ta Windows'ta olduğu gibi C: ya da D: gibi sabit disk bölümleri bulacağınızı sanıyorsanız yanılıyorsunuz. Zira Pardus'ta diğer Linux dağıtımlarında olduğu gibi tüm dosya ve dizinler "/" işaretiyle gösterilen kök dizinden (root dizini) başlar. Sabit disk bölümlerine kök dizin içinde yer alan mnt dizini üzerinden erişilir. Sabit disk bölümleri Windows'taki gibi C: ya da D: gibi harfler ile değil sda1, sda2 gibi isimler ile adlandırılır. CD-Rom, USB bellek gibi çıkarılabilir aygıtlar ise kök dizin içindeki media dizini içinde yer alır.

Windows'ta olduğu gibi Pardus'da da normal ayarlar ile göremediğimiz gizli dosyalar vardır. Pardus'da gizli dosyaları görüntülemek için Dolphin veya Konqueror dosya yöneticisinde Görünüm > Gizli Dosyaları Göster yolu izlenir. Ayrıca Pardus'da Windows'tan farklı olarak gizli dosyaların isimlerinin başında nokta bulunmaktadır.

9

Komutlar ve konsol kullanımı

Bir masaüstü Linux dağıtımı olan Pardus'ta günlük kullanım için komutlar ve konsol uygulamalarının kullanılmasına ve bilinmesine gerek yoktur. Ancak aşağıdaki gibi bazı durumlarda konsol uygulamaları tercih edilebilir ya da ihtyaç duyulabilir;

Grafik arabirimden pek çok yeri tıklayarak yapılabilecek bir işlemin belki tek bir komutu çalıştırmakla yapılabilecek olması

Yazılımlarda oluşan bazı hataların tespiti Henüz grafik arabirimde yönetim arayüzü bulunmayan işlevler ve ayarlamalar Bazı teknik bilgilerin öğrenilmesi

Konsol kullanımı için KDE masaüstünde Konsole uygulamasını kullanabilirsiniz. Bazı konsol komutları ve uygulamaları ile ilgili olarak Konsol Komutları başlığını inceleyebilirsiniz.

Yönetici Kullanıcı (root) ve Normal Kullanıcı

Windows'taki yönetici kullanıcı olan Administrator'un Linux'daki karşılığı Root kullanıcısıdır. Ancak Linux'un yetkilendirme sistemi farklı olduğundan root kullanıcısı ile diğer kullanıcılar arasındaki yetki farkı Windows'dakinden daha büyüktür.

Linux sistemi, esinlendiği Unix gibi çok kullanıcılı bir sistem olarak geliştirilmiştir. Bir Linux, aynı anda yüzlerce kullanıcı tarafından kullanılabilir ve bu kullanıcıların hiçbirisi bir diğerinin belge ve ayarlarına ulaşamadığı gibi hiçbir sistem kaynağına da izinsiz erişemez. Çünkü program ekleme/kaldırma, ağ bağlantısı kurma/ bağlantıyı kesme, disk bölümlerini bağlama gibi sistem ayarlarındaki her türlü değişiklik tüm kullanıcıları etkileyecektir. Bu nedenle sisteme sınırsız erişim hakkı olan tek kullanıcı root kullanıcısıdır.

Masaüstü Linux sistemler her ne kadar bu kadar çok kullanıcıyı hedeflemiyor ve bu imkanları pek kullanmıyor olsa da güvenlik açısından bu erişim güvenlik politikası aynen uygulanmaktadır.

Pardus kurulumu sırasında kullanıcıya sorulan Yönetici Parolası, root kullanıcısına ait paroladır ve asla unutulmamalıdır.

Pardus'ta yetkili kullanıcı hakları elde etmek için oturumun (root) olarak açılmasına gerek yoktur. Zaten root olarak oturumun açılması, bazı sakıncalar barındırıyor olması nedeniyle varsayılan olarak engellenmiştir. Bu yüzden root hakları gerektiren bir işlemi gerçekleştirmek için sistem root olarak açılmaz bunun yerine geçici olarak root hakları elde edilir. Bunun için root parolasını biliyor olmanız yeterlidir.

Önyükleme sistemi (GRUB)

İşletim sistemlerini başlatmak için kullanılan küçük programlara Önyükleyici denilmektedir. Bu programlar bilgisayar açıldığında işletim sisteminden önce çalıştırılarak ayarlandığı şekilde bir menü görüntüleyerek seçilen işletim sistemini açmaya çalışır. Eğer birden çok işletim sistemi kurulacaksa önyükleme yazılımının uygun şekilde ayarlanması gerekmektedir.

10

Windows'ta da önyükleyici mevcuttur ancak bu önyükleyici sadece Windows sistemleri açabilmekte ve bazı kısıtlamaları bulunmaktadır. Bu nedenle Pardus için kullanılamamaktadır. Pardus diğer pek çok Linux dağıtımında da kullanılan Grub adında bir önyükleme programı kullanmaktadır ve Pardus kurulumunda önyükleyicinin nasıl ayarlanacağına dair bir seçenek bulunur.

Pardus'ta grub menüsü ayarlarını değiştirmek için Tasma'daki Açılış Yöneticisi uygulamasını kullanabilirsiniz.

Pardus'da donanımlar nasıl tanıtılır?

Pardus'ta donanım tanıma işlemleri genellikle otomatik olarak yapılır. Çünkü binlerce çeşit donanıma ait sürücüler Pardus ile birlikte yüklü gelmektedir.

Geliştiriciler çekirdeği Pardus için hazırlarken yaygın kullanılan aygıtların sürücülerini çekirdeğe eklemektedirler, yani Pardus'u kurduğunuzda pek çok donanımınız otomatik olarak tanınarak kullanıma hazır hale gelmesi beklenir. Eğer otomatik olarak tanınmayan çeşitli donanımlarınız (ekran kartı - bazı web kameraları - bazı ağ kartları gibi) olursa bunlar için gereken sürücü paketlerini muhtemelen, Pardus paket depolarında bulabilirsiniz yani Paket Yöneticisi aracılığıyla kurabilirsiniz.

Eğer donanımınız tanınmamış ise ve sürücüsü Paket Yöneticisi'nde de yoksa http://hata.pardus.org.tr adresinden bir hata raporu açarak geliştiricilerden bu aygıtın sürücüsünün Pisi paketinin yapılmasını talep edebilirsiniz.

Donanımlarınız ile ilgili herhangi bir sorun yaşamanız halinde öncelikle PardusWiki'nin Donanım bölümüne bakınız. Donanım bölümünde yer alan, çeşitli donanımların tanıtılması ile ilgili olarak kullanıcının oluşturduğu begelerden faydalanabilirsiniz.

Eğer kullandığınız donanımların marka/modelini tam olarak bilmiyorsanız Pardus ile birlikte kurulu gelen KDE Bilgi Merkezi uygulamasıyla donanımların üreticileri tarafından sağlanan marka/model bilgilerini öğrenebilirsiniz. Bunun için donanımlarınızın sürücülerinin yüklenmiş olmasına gerek yoktur.

Donanımlar ile birlikte verilen Windows sürücüleri Windows için yazıldıklarından Pardus gibi Linux temelli işletim sistemlerinde kullanılamazlar. Bunun bir istisnası bazı kablosuz ağ kartlarıdır, bu kartlar Windows sürücülerinin sağladığı bilgiler sayesinde Ndiswrapper yazılımı ile Pardus'ta kullanılabilmektedir.

Ekran kartının grafik hızlandırma özelliklerini kullanan çeşitli uygulamaların (örneğin masaüstü efektlerinin, üç boyutlu oyunların) verimli çalışabilmesi için ise ekran kartı sürücünüzün 3B (3 Boyut) özelliğinin kullanılabilir durumda olması gereklidir. Ekran kartınızın 3B özelliğinin kullanılabilir durumda olup olmadığını öğrenmek için Ekran kartı ayarları maddesine bakınız. Eğer 3B özelliği kapalı ise ve 3B özelliğini kullanabilmek istiyorsanız ekran kartınızın kullandığı sürücü paketini değiştirmeniz gerekecektir.

11

Dosya uzantıları

Windows'ta standart olarak bir dosya uzantısı en fazla üç karakterdir. Pardus'ta ise böyle bir kısıtlama yoktur.

Windows'tan alışılagelen uzantılara sahip ses, video, resim, ofis, arşivleme ve diğer dosyaları Pardus'ta kullanmaya devam edebilirsiniz.

Ofis dosyalarının uzantılarını biraz detaylandırmak gerekir. Microsoft Office ile oluşturulan (.doc, .docx, .xls, .xlsx, .ppt, .pptx, .pps, .ppsx) dosyaları Pardus'ta OpenOffice.org ile açabilir, düzenleyebilir yine aynı biçimlerde kayıt yapabilirsiniz. OpenOffice.org uygulamaları asıl olarak OpenDocument adı verilen, kullanımı gün geçtikçe yaygınlaşan özgür dosya standardını kullanmaktadır. Bunlar;

OpenOffice.org Writer  : .odt - (Microsoft Word biçimleri olan .doc ve .docx'in karşılığı)OpenOffice.org Calc  : .ods - (Microsoft Excel biçimleri olan .xls ve .xlsx'in karşılığı)OpenOffice.org Impress : .odp - (Microsoft PowerPoint biçimleri olan .ppt, .pps, .pptx, .ppsx'in karşılığı)OpenOffice.org Base  : .odb - (Microsoft Access biçimleri olan .mdb ve .mdpx'in karşılığı)

OpenOffice.org ile Microsoft Office dosyaları açıp kullanabilirsiniz ancak Microsoft Office'in 2007 SP2 öncesindeki sürümleri, OpenOffice'in kullandığı OpenDocument biçimini desteklememektedir. Eğer OpenOffice'de hazırladığınız belgeleri Microsoft Office'in 2007 SP2 öncesindeki sürümlerinde açmanız gerekiyorsa çalışmalarınızı OpenOffice'de Microsoft Office biçimlerinde (.doc, .xls, .ppt gibi) kaydetmeniz gerekmektedir.

Windows'ta yaygın olarak kullanılmakta olan (.zip) ve (.rar) arşivleme biçimlerini de Pardus kullanabiliriz. Pardus'ta bunların yanı sıra (tar.gz), (gz), (bz2) gibi başka dosya arşivleme biçimleriyle de karşılaşmanız muhtemeldir.

Peki, Windows'ta kullanılan standart sıkışmamış resim dosyası olan .bmp için durum nedir? Elbette bu biçimi de Pardus'ta kullanabilirsiniz ama bunun Pardus'ta asıl karşılığının (.xpm) olduğunu göreceksiniz.

Windows'ta kullanılan sıkışmamış ses dosyaları olan (.wav) dosyaları gibi Pardus'da (.au) dosyaları da aynı iş için kullanılır. Tabi (.wav) dosyaları yine Pardus'ta kullanılabilir.

Peki Windows'ta birçok program kurulurken sistemin içinde olan (.dll) dosyaları gibi dosyalar Pardus'ta yok mu? (.dll) dosyaları yapısı gereği Windows'a özgü kütüphane dosyalarıdır. Pardus'ta ise (.so) dosyaları bu amaçla kullanılan dosyalardır.

Windows'ta birçok programın yapılandırma için kullanmış olduğu (.inf) dosyalarında yine Windows'un bir dosya biçimidir. Pardus'ta bunun yerine aynı iş için (.conf) dosyaları kullanılır.

Biraz da dosya sistemlerinden bahsedelim. Windows FAT ve NTFS gibi dosya sistemlerini kullanarak verileri sabit diske yazarken, Pardus güncel olarak [EXT3] ve [EXT4] dosya

12

sistemlerini kullanmaktadır. Bununla birlikte Pardus'ta NTFS ya da FAT biçimli sabit disk bölümlerinize erişebilir ve bu bölümlere dosya kaydedebilirsiniz.

Windows'ta kullanılan bazı programların Pardus eşdeğerleri nelerdir?

Windows'ta kullandığımız birçok programın Pardus'ta büyük ihtimalle bir veya daha çok karşılığı vardır. En belirginlerini yazacak olursak;

Açıklama Windows Pardus

Sistem

araçları

Dosya Yöneticisi Windows Explorer

Dolphin

Konqueror Program yükleme / kaldırma

Program Ekle Kaldır Paket Yöneticisi

Sistem Yönetimi Denetim Masası Sistem Ayarları Çalışan görevlerin bilgisi

Görev Yöneticisi KDE Sistem İzleyici

İnternet

uygulamaları

Gezinti araçları Internet Explorer

Mozilla Firefox Konqueror Opera Arora

Midori

E-posta istemcisi Outlook Express

Mozilla Thunderbird

KMail

Haber okuma araçları

Outlook Express

Free Agent

Mozilla Thunderbird

KNode

Sohbet ve iletişim araçları

mIRC MSN

Messenger Miranda

Skype

Konversation Kopete Amsn Pidgin KMess

Skype

İndirme yöneticileri

FlashGet Getright

DAP

KGet Wget aria2 wxdfast

d4x Ofis

Ofis paketleri MS Office OpenOffice.org

13

uygulamaları

KOffice

AbiWord (Kelime İşlemci)

PDF görüntüleme Adobe Acrobat Reader

Okular KPDF Ghostview

ePDFViewer

Belge tarama Abbyy Fine Reader

Skanlite

Kooka

Çokluortam

uygulamaları

Video izleme

Windows Media Player

BSplayer

Kaffeine MPlayer SMPlayer VLC Gnome MPlayer KMPlayer

Dragon Player

Video düzenleme Windows Movie Maker

Kdenlive

Avidemux

Ses uygulamaları

Winamp

Windows Media Player

Amarok Audacious

JuK

CD/DVD yazma

Nero

Roxio Easy CD Creator

K3b

NeroLinux

Grafik

uygulamaları Grafik düzenleme

Paint Adobe

Photoshop Adobe

Illustrator 3D Max

Maya

KolourPaint GIMP Inkscape

Blender

14

Linux'ta yazılımlar nereden temin edilirler? Linux işletim sistemi için sürüm çıkaran yazılım üreticileri, Linux sürümlerini genellikle çalıştırılabilir durumda olmayan, ham dosyalar halinde İnternet sitelerinde yayınlarlar. Yani çeşitli programların İnternet sayfalarında Linux sürümü adı altında yayınlanan ham kod paketleri indirseniz de çalıştıramazsınız. Bu kodları çalıştırılabilir programlara dönüştürme işini, kullandığınız Linux dağıtımının geliştiricileri yaparlar. Geliştiriciler, Linux sürümü bulunan yazılımların kaynak kod paketlerini alırlar ve o Linux dağıtımına özgü değişiklikleri de gerçekleştirdikten sonra çalıştırılabilir programlar halinde paketlerler. Bu paketleri de dağıtıma ait internetteki paket depolarında yayınlarlar.

Bu yüzden Linux kullanıcıları bir yazılım kurmaya ihtiyaç duyduklarında Windows kullanıcılarının yaptığı gibi çeşitli İnternet sitelerinde yazılım aramazlar. Linux kullanıcıları bunun yerine, kullandıkları Linux dağıtımının paket depolarına bağlanan ve oradaki tüm yazılımları listeleyen bir yazılım ekleme/kaldırma aracını kullanırlar. İşte bu yazılım ekleme/kaldırma aracının Pardus'taki karşılığı Paket Yöneticisi'dir.

Pardus'ta yazılımlar nereden temin edilirler ve nasıl kurlurlar? Pardus’ta yazılımlar Paket Yöneticisi aracılığıyla paket depolarından indirilir ve kurulurlar.

Pardus'un temel bileşenlerinden biri olan Paket Yöneticisi aracı, Pardus paket depolarında yer alan 3000'e yakın yazılımı (paketi) kurma, mevcut paketleri kaldırma ve güncelleme için kullanılır.

Paket Yöneticisi

Paket Yöneticisi'ni "Pardus menüsü > Uygulamalar > Sistem > Yazılım Ekle ve Kaldır" yolunu izleyerek açabilirsiniz. Kullanımı ile ilgili ayrıntılı bilgi için Paket Yöneticisi sayfasına bakınız.

15

Windows yazılımlarını Pardus'ta kullanabilir miyim ? MS Windows işletim sisteminde programlar setup.exe, install.exe gibi dosyalar yardımıyla kurulmaktadır. .exe uzantılı kurulum dosyaları Windows için yazıldıklarından Pardus gibi Linux temelli işletim sistemleri için bir anlam ifade etmezler.

Tamamen Windows platformuna hitap eden yani Linux sürümü bulunmayan programların Wine vb. öykünüm yazılımları (İng. emulator) vasıtasıyla Pardus altında çalıştırılabilmeleri mümkün olabilmektedir. Ancak öykünüm yazılımları her yazılımı çalıştıramazlar, çalışan yazılımların da tüm özelliklerinin kullanılaması veya tam performans elde edilemesini garanti edemezler. Bununla beraber öykünüm yazılımları aracılığıyla yazılım kurmanın, sistemin kararlılığına olumsuz bir etkisi bulunmamaktadır.

Windows yazılımlarını Pardus üzerinde çalıştırmayı denemek yerine Pardus'ta yer alan muadil özgür yazılımların araştırılıp kullanılması en sağlıklı çözümdür.

Eğer Windows'ta kullandığınız ve hiçbir şekilde vazgeçemeyeceğiniz programlar var ise ve bunları Pardus'ta Wine aracılığıyla düzgün bir şekilde çalıştıramadıysanız bilgisayarınıza hem Windows hem de Pardus kurarak ikisini birden kullanma yoluna gidebilirsiniz. Aynı bilgisayarda Windows ve Pardus kullanılması için iki farklı metot vardır: Wine ile bir kurulum gerçekleştirerek Windows ve Pardus'u ayrı ayrı çalıştırabilirsiniz. Ya da sanallaştırma yazılımları aracılığıyla Pardus içine sanal olarak Windows işletim sistemini kurabilirsiniz, böylece istediğiniz zaman iki işletim sistemini aynı anda çalıştırabilirsiniz.

Diğer Linux dağıtımlarına ait .deb, .rpm gibi paketleri Pardus'ta kullanabilir miyim? Nasıl ki Pardus'a özgü .pisi uzantılı kurulum paketleri diğer Linux dağıtımlarında çalışmıyorsa, diğer Linux dağıtımları için hazırlanmış .deb, .rpm gibi uzantılara sahip kurulum dosyaları da Pardus'ta çalışmazlar. Ancak bir yazılımın .deb, .rpm gibi uzantılara sahip sürümünün bulunması, onun (kesin olmamakla birlikte) muhtemelen Linux sürümü bulunan açık kaynak kodlu bir yazılım olduğunu gösterir. Eğer kullanmaya çalıştığınız yazılım, bu özelliklere sahip olan ve Pardus paket depolarında yer almayan bir yazılım ise yazılımın Pisi paketinin yapılarak depolara alınmasını talep edebilirsiniz.

Linux sürümü bulunan ancak PiSi paketi yapılmamış bir yazılımı nasıl yüklerim? Eğer Linux sürümü bulunup kaynak kodları açık olan fakat PİSİ paketi yapılmamış olan (yani Pardus paket depolarında yer almayan) bir programı kurmanız gerekirse, Paket İsteği maddesinde belirtildiği gibi hata takip sistemi üzerinden o programın PİSİ paketinin yapılarak paket depolarına alınmasını talep edebilirsiniz. Ayrıca kaynak kodları açık programlar kod bilgisi olan kullanıcılar tarafından aşağıda bahsedildiği gibi kaynak koddan derlenerek kurulabilirler.

16

Yazılımlar kaynak koddan nasıl kurulurlar? Açık kaynak kodlu olup PİSİ paketi yapılmamış olan programların diğer Linux dağıtımlarında olduğu gibi Pardus'ta da kaynak kod paketindeki kodların derlenerek çalıştırılması mümkündür. Kaynak kod paketleri genellikle tar.gz uzantısına sahip olan ve içinde kurulmaya hazır çalıştırılabilir dosyaların bulunmadığı arşiv dosyalarıdır. Kaynak kod paketleri Konsole gibi metin ekranlar üzerinden komutlar yardımıyla kurulabilir. Ayrıca unutulmamalıdır ki resmi paket depoları dışında herhangi bir yöntemle yazılım kurulması halinde bu tür kurulumlar sonucunda oluşabilecek hatalardan dolayı Pardus Hata Takip sistemi kullanılmaz.

ADSL bağlantısı

Ağ Yöneticisi

Pardus'ta ADSL İnternet bağlantısı Ağ Yöneticisi aracılığıyla yapılmaktadır.

Kullandığınız ADSL modem ve İnternet bağlantı türü ile ilgili olarak ADSL Modem sayfasından genel bilgiler edinebilir, İnternet bağlantısı kurmak için aşağıdaki belgelerden faydalanabilirsiniz.

Ethernet yoluyla internete bağlanmak

Pardus'ta Ağ Yöneticisi aracılığıyla birkaç saniye içinde ethernet yoluyla ADSL internet bağlantısı kurabilirsiniz. Ağ Yöneticisi'ni Sistem Ayarları arayüzü üzerinden açabilir ya da Alt + F2 yapıp açılan kutucuğa Ağ Yöneticisi yazarak açabilirsiniz.

17

Ethernet kablosu üzerinden bağlantı kurmak için Ağ Yöneticisi'nde Profil Oluştur'u seçip Ethernet Ağları seçeneğine tıklayın.

18

Üstteki ekranda herhangi bir profil ismini tanımladıktan sonra isterseniz başka hiçbir değişiklik yapmadan "Uygula" tuşuna basarak devam edebilirsiniz (eğer büyük bir yerel ağa bağlanıyorsanız IP adresini elle ayarlamak isteyebilirsiniz, konuyla ilgili olarak şu videodan yararlanabilirsiniz). "Uygula" tuşuna basarak devam edelim.

Son bir işlemimiz kaldı. Tamımladığımız bağlantının sol tarafında bulunan küçük kutucuğa tıklayarak bağlantıyı açıyoruz.

19

Birkaç saniye içinde bağlantımızın üzerinde yeşil renkli küçük bir onay işareti ortaya çıkıyor. İnternet bağlantımız kullanılmaya hazır.

# USB kablosu yoluyla İnternet'e bağlanmak

# Kablosuz ağ bağlantısı kurmak

3G bağlantısı Pardus'ta 3G İnternet bağlantısı KPPP aracı yardımıyla kurulmaktadır.

Kullandığınız 3G Modem ile ilgili olarak 3G Modem sayfasından bilgi alabilir, 3G İnternet bağlantısı kurmak için aşağıdaki belgelerden faydalanabilirsiniz.

KPPP ile GPRS veya 3G internet bağlantısı kurmak KPPP ile TTNet Avea Jett 3G Modem Kullanmak

20

Dosyalar ve dizinler

Bu maddede, Pardus ve diğer Linux dağıtımlarının kullandığı ortak dosya sistemi yapısı, dizinlerin ne anlama geldikleri ve Windows'taki bazı dosya ve dizinlerin Linux'taki karşılıkları hakkında bilgi verilmektedir.

Temel Prensipler Kök dizin altındaki dizinler, geçmişte Linux Dosya Sistem Hiyerarşisi (kısaca FSSTND) denilen bir standart ile belirlenmiş klasörlerdir. Günümüzde Linux dağıtımlarının büyük çoğunluğunun FSSTND tarafından belirlenmiş klasörlerin dışında kök dizine bir iki klasör daha ekledikleri ya da nadiren bu yapıdan bir klasörü çıkardıkları görülmektedir.

Her şey bir dosya

Sistemdeki her şey bir dosyadır, Buna sistemdeki aygıtlar, donanım kaynakları hatta hafızada çalışan programlar da dahildir. Bu durum Windows kullanıcılarının anlamakta en çok zorlandıkları konudur, nasıl olur da bir ethernet kartı veya bir hard disk bir dosya olarak tanımlanabilir?

Ancak şöyle düşünün Windows'ta bir ethernet kartı sadece ekrandaki bir pencerede gördüğünüz bir yazıdan ibarettir, ancak Linux'ta gerçek bir dosyadır. Bu programcıların işini çok kolaylaştırır, Linux çekirdeği örneğin bir ethernet kartına ulaşmak istediğinde /dev/eth0 dosyasına okuma yazma yapar veya bir sabit disk bölümü için /dev/sda1 dosyasını kullanır.

Ancak bu tür dosyalar sistem açıldığında oluşturulan ve kapandığında kaybolan dosyalardır ve sadece sistem programları tarafından erişilebilir.

Tek Kök dizin

Sistemde sadece bir tane Kök dizin vardır diğer tüm dosya ve dizinler "/" işaretiyle gösterilen kök dizinden (root dizini) başlayarak ağaç yapısında dallanır.

21

Windows'ta her disk bölümünün bir kök dizini varken Linux'ta bir tane kök dizini vardır ve her şeyi içine alır; tüm sabit disk bölümleri, aygıtlar, ağ kaynakları, hafızada çalışan programlar, aklınıza gelebilecek her şey bu tek kök dizininin altında bir yerlerde bir klasör veya dosya olarak bulunabilir.

Hemen akla "peki C: D: gibi disk bölümleri nerede?" sorusu gelir. Linux'ta bu aygıtlar da diğerleri gibi /dev dizini altındaki bir dosyadır ve bağlama yöntemiyle ulaşılabilir.

Bir dizin ya da dosyanın, sistemdeki konumu, o dosya/dizinin “yol”'uyla belirtilir. Yol, kök dizininden itibaren, o dosya/dizine ulaşmak için geçilmesi gereken dizinlerin “/” işaretiyle birleştirilerek ardışık bir şekilde yazılmasıyla elde edilen ifadedir. Örneğin “/home/uludag” yolu, kök dizinindeki, home isimli dizin içindeki uludag dizininin konumunu belirtir. Bu ifadede en baştaki “/” kök dizinini belirtmektedir.

Bağlama (Mount)

Bağlama kısaca /dev dizinindeki depolama aygıtının uygun bir sürücü ve erişim izinleri ile başka bir dizinde kullanılmasını sağlamaktır. Bu güvenliği ve denetimi sağlayan, dağıtık çalışmayı kolaylaştıran bir yöntemdir.

Eğer /dev altındaki bu disk bölümlerine NTFS veya ext gibi bir aygıt sürücüsü ile ulaşılırsa içindeki dosyalar görünecektir, sistem de bu dosyalara kullanıcının erişimi için /dev/ haricindeki başka bir dizini kullanır. Bu işleme bağlama denir.

Örneğin /dev/sda1 dosyasındaki disk bölümü /mnt/sda1 dizinine NTFS sürücüsü ve uygun erişim izinleri ile bağlanırsa bu dizinden dosyalara ulaşılabilir olur, bağlama işlemi yapılmadığı sürece /mnt/sda1 dizini boş olacaktır.

Otomatik Bağlama

Sabit sürücülerin veya istenilen ağ sürücülerinin Linux açılışı sırasında bağlanabilmesi için /etc/fstab dosyası kullanılır. Açılışta otomatik bağlama ayarlarını değiştirmek için Tasma'dan Disk Yöneticisi uygulamasını kullanabilirsiniz, bu uygulama bir Pardus Projesidir.

Çıkarılabilir aygıtlara medya takıldığında da sistemde sürekli çalışan HAL servisi tarafından takip edilir. Kullanıcı bu medyalara erişmek istediğinde bağlama /media dizinine otomatik olarak yapılır.

Tüm bunların amacı nedir?

Tüm bu tek kök dosya sistemi ve bağlama özelliklerinin amacı çok kullanıcılı ve dağıtık bir sistemi güvenli ve kolay bir şekilde kurup yönetebilmektir. Örneğin birden çok bilgisayarın olduğu bir ağda bilgisayarlardan birisindeki bir ağ dizinine /home dizini bağlanır, bir diğerine /var dizini içerisindeki e-posta sunucusunun dosyalarının olduğu dizin, bir diğerine de Web sunucusunun dosyalarının olduğu dizin bağlanabilir. Bu sayede fiziksel olarak pek çok bilgisayara dağılmış olan bir sunucu tek bir kök dosya sisteminden sanki tek bir bilgisayrmış gibi yönetilerek kullanılabilir.

22

Her ne kadar bu durum tek kullanıcı ve tek bilgisayardan olaşan Masaüstü kullanımı için gereksiz gibi görünse de Linux ile bir sunucunun sağladığı güvenlik özellikleri masaüstünde de kullanılabilir olmuştur.

Erişim izinleri Linux sistemlerde her dizin ve dosyanın bir Sahip Kullanıcısı ve bir de Sahip Grubu vardır. Erişim izinleri de sahibi, grubu ve diğerler kullanıcıların izinleri olarak üç kategoride ayarlanabilir. Bunlardan her birisine okuma, yazma ve çalıştırma yetkileri verilebilir veya kısıtlanabilir.

Örneğin; /root dizininin sahip kullanıcısı "root", sahip grubu yine "root" olarak ayarlanmıştır. Erişim izinleri de Sahibi:Okuma-Yazma, Grubu:İzin yok, Diğerleri:İzin yok olarak ayarlanmıştır. Böylece bu dizine sadece "root" kullanıcısı erişebilmektedir.

Hangi dizin ne işe yarar Kök dizininde bulunan dizinlerin görevleri kısaca şöyledir:

/bin Olması zorunlu temel komut dosyalarını içerir (cp, mv, ls gibi..). Sistemde bir sorun meydana geldiğinde /bin klasörü altındaki komutlar kullanarak sistem onarılabilmektedir.

/boot Açılış işlemi sırasında kullanılan dosyaları (çekirdek görüntüsü, sistem haritası, önyükleyici yapılandırması gibi..) içerir.

/dev Bilgisayarınızdaki, donanımlarla (sabit diskler, fare gibi..) iletişim kurulabilmesi için gereken özel aygıt dosyalarını içerir.

/etc Sistem ayarlarını barındırır, bulunduğu bilgisayara özel birçok yapılandırma bilgisini içerir. Durağandır ve çalıştırılmak için değildir. Bu dizinde çalıştırılabilir dosyalar bulunmamalıdır.

/home

Bu dizin altında, kullanıcıların kişisel verilerini, yapılandırmalarını kaydettikleri çalışma alanları olan ev dizinleri bulunur. /home dizini altında her kullanıcı için ayrı ayrı tahsis edilmiş kullanıcı (ev) dizinleri mevcuttur.(/home/ftpadm , /home/ogrenci gibi).

/lib Çekirdek modülleri ve paylaşılan kod kütüphanelerini içerir. MS Windows'ta dll uzantısına sahip olan paylaşılan kütüphane dosyaları, Linux'ta so uzantısına sahiptir.

/media Kaldırılabilir aygıtların (CD-Rom, USB bellek, vs.) sisteme bağlandığı klasördür.

/mnt Çeşitli dosya sistemlerinin bağlandığı klasördür. Sabit disk bölümlerine bu dizin üzerinden ulaşabilirsiniz.

/opt Sistem için zorunlu olmayan 3. parti kullanıcı programları bulunur.

/proc Süreçler, sistem belleği, bağlı aygıtlar, donanım yapılandırmalarıyla ilgili bilgileri içeren özel bir “sanal” dosya sistemidir. Fiziksel dosyalar bulunmaz. Bir bilgi alma merkezi olarak görülebilir, birçok uygulama buradaki bilgilerden yararlanmaktadır.

/root Sistem yöneticisinin (yani “root” kullanıcısının) ev dizinidir.

/usr Tüm kullanıcılarca paylaşılan verileri (örneğin programlar, komutlar, kütüphaneler, dokümanlar gibi) içeren dizindir.

/var Değişken verileri içerir (örneğin rapor dosyaları, veritabanları, kuyrukta bekleyen yazdırılacak dokümanlar gibi)

23

/tmp Geçici dosyaları içerir. Yalnız geçici olduğu için bu dosyaları silmek tehlikeli olabilir. Ama yine de belirli zaman aralıklarında temizlenmelidir.

Şunu özellikle belirtmek gerekir. Linux, Windows'tan farklı bir dizin hiyerarşisi izler. Windows'ta genellikle yüklenen programlar Program Files klasörü altında saklanırken Pardus'ta durum size çok daha farklı gözükecektir. Pardus'ta bir programın dosyaları aynı türdeki dosyaları saklayan gerekli klasörlere dağıtılır. Bu şekilde aradığınız bir yerelleştirme dosyasını yani programın Türkçe çalışması için yapılmış çeviri dosyasını, programın kullandığı kütüphane dosyasını yani Windows'taki (.dll) Pardus'taki (.so) dosyası ve bunun gibi belirli bir amaç için kullanılan dosyaları yerleştirilmiş oldukları kendine özgü klasörün içinde bulabilirsiniz.

Depolama aygıtları

24

Sabit depolama aygıtları /mnt altına, çıkarılabilir depolama aygıtları da /media dizinine bağlanır. Bununla ilgili yandaki açıklayıcı grafiği inceleyebilirsiniz. Grafikte örnek bir sistemde depolama aygıtlarının hem Windows hem de Pardus altında nasıl ve nereye bağlandığını görebilirsiniz.

İpuçları Sabit disk bölümlerine /mnt dizini üzerinden ulaşılabilir. Ayrıca mevcut tüm diskleri

ve bölümlerini konsolda sorgulamak için yönetici olarak fdisk -l (küçük L) komutu verilir.

/home dizini altındaki kullanıcı ev dizinlerine erişim için bir kısayol vardır, şöyle ki; bir kullanıcı, kendi ev dizinindeki metin.txt adındaki bir dosyaya “~/metin.txt” yolunu kullanarak erişebilir. Yani “~” işareti her kullanıcı için, o kullanıcının ev dizinini belirtir.

Windows'ta kullanıcıların çeşitli programlarda yaptığı değişiklik ve ayarlamaların tutulduğu Documents and Settings klasörünün yerini Pardus'ta büyük oranda Ev Dizini almaktadır. Yönetici (root) kullanıcısının dosyaları ayrıcalıklı olarak root isimli dizinde yer alır.

Programların dil dosyaları /usr/share/locale dizininde saklanır.

Pardus'ta (.so) yani kütüphane dosyaları diğer bir değişle Windows'ta bulunan (.dll) dosyalarının benzerleri lib ve usr/lib dizinlerinde yer alır.

Windows’taki Program Files klasörü Pardus'ta yaklaşık olarak /usr klasörüne benzemektedir.

Windows'ta bulunan CONFIG.SYS ve AUTOEXEC.BAT gibi sistem açılışı ve pencere sisteminin düzenini etkileyen dosyaların yer aldığı dizin /etc dizinidir.

Geçici dosyaların yer aldığı dizinler /tmp ve /var/tmp dizinleridir.

Windows'ta olduğu gibi Pardus'da da normal ayarlar ile göremediğimiz gizli dosyalar vardır. Pardus'da gizli dosyaları görüntülemek Konqueror dosya yöneticisinde Görünüm > Gizli dosyaları göster yolu izlenir. Ayrıca Pardus'da gizli dosyaların isimlerinin başında nokta bulunmaktadır. Örneğin .Notlarım isimli dosya gizli bir dosyadır.

Sabit disk bölümülerine /mnt dizini üzerinden ulaşılabilir.

25

Önyükleyici nedir?

Açılışta işletim sistemi seçme ekranı

İşletim sistemlerini başlatmak için kullanılan küçük programlara Önyükleyici denilmektedir. Önyükleyiciler diskin özel bir sektörüne yüklü bulunur, bilgisayar açıldığında işletim sisteminden önce çalışarak, ayarlandığı şekilde işletim sistemlerini açmaya çalışır.

GRUB ise Pardus'un kullandığı önyükleme yazılımının adıdır. GRUB (GRand Unified Bootloader), GNU Projesi'nin bir parçasıdır.

Önyükleme sisteminin parçaları Eğer aynı bilgisayarda birden çok sayıda işletim sistemi (Pardus, Windows vb.) kullanılacaksa önyükleme programlarının buna göre ayarlanması gerekebilir. Önyükleme programları, bilgisayar açıldığında (önceden açılış ayarlamaları yapılmış) işletim sistemlerini listeleyen bir menü görüntüler ve seçim yapılan sistemi açmaya çalışır.

Bu programlar iki parçadan oluşur;

1. Yükleme yapılacak medyanın (Sabit Disk, CD/DVD, USB Bellek gibi) ilk sektöründeki (başındaki) küçük bir parça.

2. Dosya sisteminde bulunan önyükleme programı ve ayar dosyaları.

Bu konuda şunları bilmelisiniz;

Medyaların ilk sektöründe küçük bir parça olmasının nedeni bilgisayarın BIOS programının sadece bu ilk sektörü okuyarak çalıştırmasıdır, eğer bu küçük parça bulunamazsa işletim sistemi bulunamadığına dair bir hata ile bilgisayar açılmaz. Bu küçük parça sayesinde açılış BIOS'dan önyükleme programına aktarılmış olur.

Bu ilk sektördeki parçaya Ana Önyükleme Kaydı veya kısaca MBR (Master Boot Record) denilmektedir. Bu ilk sektördeki kayıt, disk bölümlerinin biçimlendirilmesi ile silinmez.

26

Ayrıca medyadaki her bir bölümün de (partition) kendine ait ayrı bir önyükleme kaydı vardır, ancak BIOS programı tüm bölümlerin önyükleme kaydı olup olmadığına bakmaz sadece diskin başındaki Ana Önyükleme Kaydını çalıştırır.

Windows'un kendi özel önyükleme programı vardır ve dosya sistemindeki parçası C: sürücüsünde gizli dosyalar olarak tutulur, Pardus ise pek çok Linux dağıtımı gibi GRUB adında bir yazılımı kullanmaktadır ve dosyaları /boot/grub altında bulunur.

Pardus ve Windows'un önyükleyicilerinin kıyaslaması Windows'un kendi önyükleyicisi ile Pardus'un kullandığı GRUB önyükleme yaılımının özellikleri kısaca şöyle kıyaslanabilir.

Özellik Windows Önyükleme Sistemi

Pardus Önyükleme Sistemi (GRUB)

Diğer sistemleri açabilir mi? Sadece Windows'u açabilir Linux'u açabilir, önyüklemeyi Windows önyükleme sistemine aktarabilir.

Kurulumda yüklenmeme seçeneği var mı? Yok Var

Kurulurken mevcut diğer işletim sistemlerini menüsüne ekler mi?

Windows haricindeki diğer işletim sistemlerini yok sayar.

Bilgisayarda yüklü olan tüm işletim sistemlerini otomatik olarak ekler.

MBR yerine disk bölümü başına kurulma seçeneği var mı?

Yok Var

Aynı bilgisayarda Windows ve Pardus kullanmak isteyenler ne yapmalı?

Pardus kurulumunda Önyükleyici Seçimi ekranı

27

Eğer aynı bilgisayarda sabit diskin bir bölümüne Windows, diğer bir bölümüne de Pardus kurup kullanacaksanız aşağıdaki yolu takip ediniz. Böylece kurulumlar sonrasında, açılış ekranı için herhangi bir ek işlem yapmanıza gerek kalmaz.

1. Bilgisayarınızda eğer Windows yüklü değilse önce Windows'u kurun. 2. Sonra Pardus kurulumuna geçin. Pardus kurulumunda resimdeki önyükleyici seçimi ekranı geldiğinde oradaki ilk seçenek olan Açılış diski (önerilen) seçeneğini kullanmalısınız. Bu yolu takip ettiğinizde bilgisayarı her açtığınızda, önce GRUB önyükleme yazılımı yüklenecektir. Önce Windows'u sonra Pardus'u kurmamızın nedeni şudur: Yukarıdaki tablodan da anlaşılabileceği gibi Windows işletim sistemi Windows kurulumu esnasında, bilgisayardaki mevcut önyükleme yazılımlarını otomatikman siler ve yerine sadece kendisini gören bir önyükleme yazılımı yükler.

Windows ve Pardus yüklü bir bilgisayarda, Windows'u herhangi bir sebepten dolayı yeniden kurmanız gerekebilir. Böyle bir durumda Windows'u yeniden kurduktan sonra bilgisayarı açtığınızda GRUB işletim sistemi seçme ekranı karşınıza gelmeyecektir yani doğrudan dorğuya Windows işletim sistemi açılacaktır. Böyle durumlarda GRUB yazılımını yeniden yüklemeniz gerekir. GRUB'u yeniden yüklemek için Pardus'u tekrar kurmanıza gerek yoktur, bunun için Grub'u kurtarmak sayfasındaki yönergeleri takip etmeniz yeterlidir.

Ayrıca bazı durumlarda Pardus kurulumundan sonra önyükleme menüsünde Windows seçeneği bulunduğu halde Windows açılmayabilir. Bunun nedeni Windows kurulumu sırasında önyükleme programının dosya sistemindeki parçalarının C: sürücüsüne değil de başka bir sürücüye kurulmuş olmasıdır. Pardus kurulumunda bu durum kontrol edilmemektedir ve eğer Pardus kurulumunda bu bölüm biçimlendirilirse Windows önyükleme sistemi silinmiş olur. Sonuçta Windows'u açmak mümkün olmamaktadır. Bunu önlemek için Pardus kurulumundan önce Windows önyükleme dosyalarının hangi sürücüde olduğu kontrol edilmeli ve Pardus kurulumunda bu bölüme işlem yapılmamalıdır.

Pardus'ta Grub menüsü ayarlarını değiştirmek için Açılış Yöneticisi uygulamasını kullanabilirsiniz.

28

Katkı (Contrib) deposu nedir? Katkı Deposu (contributor repository ya da kısa adıyla contrib), resmi yazılım deposuna çeşitli nedenlerle henüz dahil edilmemiş kararlı paketlerin toplandığı depoya verilen isimdir. Katkı deposunun sisteme eklenmesi demek, daha fazla sayıda yazılımın Paket Yöneticisi aracılığıyla kurulabilmesi demektir.

Bu paketlerin resmi depoya girmeme sebebi henüz çeviri işlerinin tamamlanmaması olabileceği gibi depo politikaları da olabilir. Fakat yine de katkı deposundaki birçok yazılım sıklıkla kullanıcılar tarafından kullanılmakta ve takip edilmektedir.

Katkı deposunu eklemek Katkı deposunu eklemek için aşağıdaki yollardan birini tercih edebilirsiniz.

Kaptan üzerinden eklemek

Pardus'u kurup ilk kez masaüstünü açtığınızda Kaptan ayarlama sihirbası karşınıza gelir.

Paket depoları ile ilgili ayarlama ekranı geldiğinde "Katkı deposunu ekle" seçeneğini işaretleyerek katkı deposu sisteminize ekleyebilirsiniz.

29

Paket Yöneticisi üzerinden eklemek

Pisi'nin grafiksel arayüzü üzerinden Katkı deposunu eklemek için Paket Yöneticisi'ni açın, Ayarlar menüsündeki "Paket Yöneticisi Uygulamasını Yapılandır" seçeneğine tıklayın. Alttaki pencere karşınıza geldiğinde Depolar sekmesine geçip Yeni Depo Ekle düğmesine tıklayın.

Depo Adı bölümüne, örneğin "contrib" yazın.(kullanacağınız başka bir depo ismi hata verebilir) Depo Adresi bölümüne katkı deposu adresini yazın, kullandığınız Pardus sürümünre ait katkı deposu adresini aşağıdaki Depo adresleri bölümünden öğrenebilirsiniz.

Ardından Tamam düğmesine tıklayın.

Depo adresleri Bu depolar Pardus gelişitiricileri tarafından oluşturularak belirli güvenlik testerinden geçirilmektedir, ayrıca hata takip desteği vardır.

Not: Test depolarındaki paketler güvenlik ve kararlılık testi için kullanıldığından son kullanıcı için önerilmez.

Pardus 2009 Pardus 2009 deposu adresi: http://packages.pardus.org.tr/pardus-2009/pisi-

index.xml.bz2 Pardus Katkı deposu adresi: http://packages.pardus.org.tr/contrib-2009/pisi-

index.xml.bz2 Pardus 2009 Test deposu: http://paketler.pardus.org.tr/pardus-2009-test/pisi-

index.xml.bz2

Pardus Kurumsal 64 Bit (Test sürümü) Pardus 64 Bit Kurumsal depo adresi: http://paketler.pardus-linux.org/PCorp2-

64bit/pisi-index.xml.bz2

30

Depoyu eklemeden depodaki bir paketi kurmak Bu işlem için depo adreslerinin sonunda bulunan pisi-index.xml.bz2 uzantısını kullanmayacağız.

Örneğin Pardus 2009 için Test deposundan test aşamasında olan Amarok paketini yüklemek için kullanılacak komut;

sudo pisi it -f http://paketler.pardus.org.tr/test-2009/amarok-2.2.0-32-15.pisi --ignore-safety -y

Burada dikkat edeceğimiz husus Amarok paketinin -2.2.0-32-15 olan paketin sürüm ve inşa numaralarının tam olarak yazılması gerektiğidir. Paketin tam adını öğrenmek için http://paketler.pardus.org.tr/test-2009/ adresini tarayıcı ile açarak paket listesinden Amarok paketini bulup tam paket adına bakabilirsiniz. Ancak bu paketin bağımlılıkları sisteminizde ekli bulunan depolarda yoksa paket kurulamayacaktır, bunun için depoyu eklemeniz gerekmektedir.

31

Virüsler Hakkında Sık Sorulan Sorular

Pardus altında bir virüs tarayıcıya ihtiyacım var mı? Bu sorunun aslında basit bir cevabı var. Eğer bilgisayarınızı bir e-posta sunucusu olarak kullanmıyorsanız, hayır... Pardus'ta bir antivirüs yazılımına ihtiyacınız yok, çünkü yapısal olarak Linux sistemler virüslere izin vermeyen bir güvenlik şemasına sahiptir.

Neden Pardus virüs tutmaz? Pardus ve genellikle bütün Linux'larda program kurabilmek için yönetici (root) haklarına sahip olmanız gerekir. Öncelikle konsolu açın.

su root

yazın. Parola yazacak. Pardus'u kurarken root için yazdığınız parolayı gireceksiniz. Dikkat! Siz yazarken herhangi bir yazı çıkmayacak sanki hiçbir şey olmuyormuş gibi göreceksiniz. Ancak Enter'a bastığınızda root hakkını alacaksınız. Bundan sonra program kurabilirsiniz.

Peki, bunları neden anlatıyorum? Virüs ve türevleri de bir çeşit programdır. Programları bu şekilde kurmamanız halinde doğru çalışmazlar.

Ayrıca pisi paketi halinde yazılmış bir virüsü kurabilirsiniz. Üzerine çift tıklanarak pisi paketleri çalıştırılabiliyor. Siz de size gelen pisi paketi süsü verilmiş virüsü çalıştırdığınızı varsayalım. Bu durumda bile virüs sisteminize zarar veremeyecektir. Linux'ta bu şekilde üretilmiş bir virüs henüz yok.

"Antivirüs sizin için değil, MS Windows kullanan arkadaşlarınız içindir" derler. Bu doğru mu? Evet, bir bakıma doğru. Eğer kendinizi değil ama bilgi alışverişinde bulunduğunuz başka kişilerin MS Windows sistemlerini korumaksa amacınız, bir antivirüs kullanmak yine doğru olabilir. Size e-posta ekinde gelen MS Windows virüsleri sizi etkilemezler ancak bunları size geldiğinde tanımak ve engellemek, bu virüslerin daha fazla dağılmasını ve sizin aracılığınızla bir başka MS Windows tabanlı sistemin zarar görmesini engelleyebilirsiniz.

Virüs tarayıcım Pardus dizinlerinde virüs buldu! Peki, bu ne?

32

Tarayıcınızın bulduğu virüs, çok büyük bir ihtimalle (% 99,9) ya bir Windows virüsü ya da Windows tabanlı tarayıcılarda sizin İnternet alışkanlıklarınızı izlemek için yazılmış bir "tracker cookie"dir. Eğer Pardus kullanıyorsanız, bilgileriniz ve dosyalarınız için endişe etmenize gerek yok.

İyi ama bilgisayarımda MS Windows yok! Bana nasıl Windows virüsleri bulaşıyor? MS Windows işletim sistemlerini etkileyen virüslerin büyük bir kısmı; ofis belgeleri (Word, Excel v.s.) ve bu belgelerin içerdiği makrolar, .pif ve .exe uzantılı dosyalar aracılığıyla İnternet ortamında yayılır. Bu dosyalar aracılığıyla virüs bilgisayarınıza ulaşmış olabilir. Eğer Pardus kullanıyorsanız bu virüsler sizi etkilemez, merak etmeyin :)...

Linux için yazılmış virüs var mı? Nereden baktığınıza bağlı. Teorik olarak, Unix sistem açıklarından faydalanan virüsler laboratuvar ortamında yazıldı. Laboratuvar ortamı diyoruz çünkü bu virüslerin hiçbiri ortalıkta dolaşmıyor, sadece Unix sistemler için virüs olabileceğine dair ispat olsun diye varlar.

Son dönemde Linux çekirdeğindeki açıkları kullanan kök takımı (rootkit)'ler de yazıldı. Ancak bu açıklar da hızla kapatıldı. Linux ortamında çalışacak ve kendisini çoğaltabilecek virüs yazmak teorik olarak çok zor olsa da, olanaksız değil.

Peki, ClamAV'nin 725 bin virüsü tanıdığı söyleniyor, bunlar ne virüsü? Aslında cevabını yukarıda vermiştik :), bunların neredeyse hepsi MS Windows ortamının virüsleri...

ClamAV'yi yükledim ama programlar menüsünde bulamıyorum! ClamAV, KDE ortamı içi yazılan ClamTk arayüzü olmaksızın, sadece komut satırı aracılığıyla kullanabileceğiniz bir virüs tarama motorudur. ClamAV'ı Pardus 2009 sürümlerinde grafik ortamda kullanabilmek için depodan ClamTk paketini indirmeniz gerekmektedir.

33

Yazılımların başlangıçta otomatik çalıştırılması Eğer bazı programların ya da dosyaların Pardus açılışıyla birlikte otomatik olarak çalışmasını istiyorsanız bunu aşağıda belirtilen yolların herhangi biriyle gerçekleştirebilirsiniz. Eğer çeşitli servisleri (örneğin Bluetoth hizmeti, CUPS yazıcı sunucusu, Samba ağ paylaşımı gibi...) açılışta otomatik olarak başlatmak ya da başlatmamak isterseniz bu işlemleri Pardus'un Servis Yöneticisi aracıyla gerçekleştirebilirsiniz.

1. Yöntem Pardus menüsünden Sistem Ayarları arayüzünü açın. "Gelişmiş" sekmesine geçip "Otomatik Başlat" seçeneğine çift tıklayın. Ekle'ye basarak istediğiniz programı açılışa ekleyebilirsiniz. Eğer bir programı

değilde herhangi bir dosyayı otomatik başlatmak isterseniz "Uygulmayı Seç" penceresindeki gözat tuşuna (küçük klasör şeklindeki tuşa) tıklayınız.

2. Yöntem Autostart uygulamasını kullanmak yerine /home/kullanıcı adınız/.kde4/Autostart dizinin içine, açılışta başlatmak istediğiniz programın kısayolunu atarak aynı sonucu elde edebilirsiniz.

3. Yöntem

34

Aynı işlemler konsol üzerinden de gerçekleştirilebilir. Örneğin Amsn programının otomatik olarak başlamasını istiyorsanız konsolda

ln -s /usr/bin/amsn ~/.kde4/Autostart/

kodunu girmeniz yeterlidir.

4. Yöntem Aşağıda ki dosyayı kök kullanıcı olarak düzenleyip istediğiniz yazılımın çekirdek açılımı tamamlandıktan sonra açılmasını sağlayabilirsiniz:

/etc/conf.d/local.start

Örneğin aşağıda ki komutu metnin sonuna yeni bir satır olacak şekilde ekleyip vboxvfs'den faydalanabilirsiniz:

modprobe vboxvfs

35

NASIL:Otomatik kullanıcı girişi

Pardus'u açtığınızda, kullanıcı parolası sorulmadan doğrudan doğruya bir kullanıcı oturumunun açılmasını isteyebilirsiniz.

Aslında bu işlem Pardus kurulumunun resimde görülen aşamasında belirlenebilmektedir.

Pardus kurulumunda kullanıcı tanımlama aşamasından bir görüntü

Eğer Pardus kurulumu sırasında otomatik kullanıcı girişini açık hale getirmediyseniz bu işlemi daha sonra Sistem Ayarları aracılığıyla da gerçekleştirebilirsiniz. Bunun için sırasıyla aşağıdaki adımları takip ediniz.

Sistem Ayarları arayüzünü açıp Gelişmiş sekmesine geçiniz. Giriş Yöneticisi seçeneğine çift tıklayarak açınız, karşınıza gelen pencerede root

parolanızı girerek devam ediniz. Giriş Yöneticisi'nde Erişilebilirlik sekmesine geçiniz.

36

Giriş Yöneticisi > Erişilebilirlik sekmesi "Otomatik girişi etkinleştir" seçeneğinin yanındaki kutucu işaretleyip otomatik giriş

kullanıcısını seçiniz. Tamam'a tıklayıp işlemi tamamlayınız.

37

Samba ile paylaşım Samba Windows© işletim sistemi ve diğer sistemler ile ağ üzerinden dosya ve yazıcı paylaşımı imkanı veren bir yazılımdır.

Temel Bilgiler

Paylaşım için kullanılan protokoller "Çalışma Grubu" (Workgroup) olarak bilinen sanal gruplar oluşturmaya imkan vermektedir. Her bir bilgisayara da benzersiz isimler (NETBIOS Adı) ile ulaşılmasını sağlamaktadır. Bu benzersiz isimler bilgisayarın ağdaki adı olmaktadır, Internet protokollerinde kullanılan alan adlarına (Domain Name) benzetilebilir.

Temel Samba Yapılandırması

Samba Sunucuya bilgisayarınızın hangi çalışma grubuna dahil olacağını ve bu gruptaki adının ne olacağını belirtmelisiniz.

Bunun için KDE'nin KDE3 sürümünden kalma Samba Yapılandırma Modülünü kullanabilirsiniz. Sistem Ayarları'ndaki Gelişmiş sekmesinde "Samba" adıyla bulunmaktadır ve yönetici parolası ile çalıştırılabilir.

38

Resimden göreceğiniz gibi çalışma grubunu ve NETBIOS adını paylaşımda bulunacağınız bilgisayarların kullandığı ayarlara uygun şekilde değiştiriniz. (Aşağıdaki ipuçları bölümünden bilgi alabilirsiniz) "Sunucu dizisi" bilgi amaçlıdır, boş bırakılabilir.

Basit bir paylaşım için güvenlik seviyesi "Paylaşım" olarak bırakılmalıdır.

Değişiklikleri kaydettikten sonra Servis Yöneticisi'nden Samba sunucuyu çalıştırarak paylaşımı başlatabilirsiniz.

Dizinleri paylaşıma açmak

Dizinleri KDE 4'ün Dosya paylaşımı arayüzü ile paylaşıma açmak kolaydır. Bu arayüzü açmanın en kolay yolu Dolphin'den herhangi bir dizine sağ tıklayıp açılan menüden "Özellikler" seçmek ve "Paylaştır" sekmesindeki "Dosya Paylaşımını yapılandır" düğmesi ile açmaktır. Daha kısa bir yolu Alt+F2 ile açılan çalıştırma penceresinden xdg-su -c 'kcmshell4 fileshare' komutunu çalıştırmaktır. Her iki durumda yönetici parolasına ihtiyacınız olacaktır.

39

Dosya paylaşımı yapılandırma modülü penceresinde "Basit Paylaşım" işaretleyin ve paylaşılan dizinlerin listesine sağındaki Ekle düğmesi ile paylaşmak istediğiniz dizinleri ekleyin.

40

Açılan Dizin Paylaş penceresinde dizinin adresinin doğru bir şekilde yazıldığından emin olun, en iyisi sağındaki kutu ile açılan ağaç görünümünden seçin. "Samba ile paylaş" seçin, "İsim" olarak paylaşımda görünecek ismi yazın, isteğinize göre "Yazılabilir" seçeneğini işaretleyin ve Tamam ile onaylayarak pencereleri kapatın.

41

Son olarak Samba servisini yeniden başlatın.

Paylaşımlara erişim Dolphin'deki "Konumlar" panelinden "Ağ" seçeneğini seçin. Açılan listeden "Samba Paylaşımları" seçerek Çalışma Gruplarını listeleyebilirsiniz.

Samba paylaşımlarının yolu "smb://" ile başlamaktadır. Örneğin "Servis1" adlı bilgisayarda "Müziklerim" adıyla paylaştırılmış olan dizinin Samba paylaşımı yolu "smb://Servis1/Müziklerim" olacaktır. Çalışma Gruplarının listesine de aynı şekilde "smb://" ile ulaşılabilir, örneğin "Workgroup" çalışma grubuna "smb://Workgruop" yoluyla ulaşılabilir.

Ancak OpenOffice gibi yazılımlar "smb://" yoluna erişim sağlayamamaktadır. Bu nedenle "smb://Servis1/Belgeler/Rapor.odt" gibi bir yoldaki belgeyi OpenOffice ile açmaya çalıştığınızda boş bir sayfa ile karşılaşırsınız veya aynı yoldaki bir videoyu oynatmaya çalışınca açılmadığını göreceksiniz. Bu paylaşımlardaki dosyalar ile çalışmak için bu uzak dizinleri yerel bir dizine bağlamak gerekmektedir, Pardus'ta bu işi Smb4k yazılımı yapmaktadır.

Smb4k ile paylaşımda bir dizini sağ tıklayarak "Bağla" seçerek Ev Dizini içerisindeki "smb4k" dizini altına otomatik olarak bağlayabilirsiniz.

42

Daha sonra pencerenin altındaki "Bağlı paylaşımlar" sekmesinden bağladığınız dizini görebilirsiniz, çift tıklayarak Dolphin ile açıp buradaki belgeleri kullanabilirsiniz. Burada yapacağınız değişiklikler uzak bilgisayarda aynen uygulanacaktır.

43

İpuçları Windows işletim sistemlerinin ön tanımlı çalışma grubu "WORKGROUP"'tur. Pardus'un ön tanımlı çalışma grubu "Pardus"'tur. Pardus'ta /home/samba dizini ön tanımlı olarak paylaşıma açıktır ve bu dizine tüm

kullanıcıların yazma hakkı bulunmaktadır. Paylaşıma açtığınız dizinlerin sistemdeki erişim izinlerini ayarlamak için Ağ paylaşımı

için erişim izinlerini ayarlamak maddesine bakınız. Samba paylaşımlarında yaptığınız değişikliklerin etkin olması için Samba sunucu

servisini tekrar başlatmanız gerekmektedir. KDE'nin Dizin Paylaşım Arayüzü yoğun geliştirme altındadır, buradaki arayüz

görüntülerinin güncellenmeye ihtiyacı olabilir. Masaüstünüze "Dizin Görünümü" programcığı ekleyip yol olarak "smb://Pardus"

ayarlarsanız "Pardus" çalışma grubunun listesine masaüstünüzden sürekli ulaşabilirsiniz.

44

Samba'nın Log kayıtlarına Sistem menüsündeki KSystemLog uygulamasından ulaşabilirsiniz. Günlük Kayıtları menüsündeki Servisler > Samba yolunu izleyin.

45

Dolphin kullanarak erişim izinlerini ayarlamak Dolphin ile erişim izinleri ayarlanacak dizin veya dosyaya sağ tıklayıp menüden "Özellikler" seçin, açılan penceredeki "İzinler" sekmesinden erişim izinlerini ayarlayabilirsiniz. Bu şekilde sadece Ev Dizini içerisindeki ve yazma yetkiniz olan diğer dizinlerdeki dosya ve dizinlerin erişim izinlerini ayarlayabilirsiniz.

Yetkili kullanıcı olarak çalıştırmak

Yazma yetkiniz olmayan dizinlerin erişim izinlerini ayarlamak için Dolphin'i yetkili kullanıcı olarak çalıştırmalısınız. Bunun için Alt+F2 ile açılan çalıştırma penceresine xdg-su -c dolphin yazıp çalıştırmalısınız. Bu şekilde tüm dosya sisteminde değişiklik yapabileceğinizden çok dikkatli işlem yapmalısınız.

Tüm kullanıcılara yazma hakkı vermek Pardus'ta normal kullanıcılar öntanımlı olarak "disk" grubuna dahil edilmiştir. İzin vermek istediğiniz dizinin sahibi olarak bu grubu belirtirseniz tüm kullanıcıların dizine yazma hakkı olur.

46

Dolphin'i yetkili kullanıcı olarak çalıştırın ve izinlerini ayarlayacağınız dizinin özelliklerini açın.

Erişim izinlerinden "Grubu : İçeriği görebilir değiştirebilir" yapın. Sahiplik Gurubuna "disk" yazıp Tamam ile kaydedin ve Dolphin'i kapatın.

Sadece bir kullanıcıya erişim izni vermek Tercihinize göre diğer kullanıcıların erişimini "Grubu : İçeriği görebilir" veya

"Grubu : İzin yok" olarak ayarlayın. İzin vermek istediğiniz dizinin sahibi olarak kullanıcının kullanıcı adını ve grubu

olarak "users" yazın

Ağ paylaşımı için izinleri ayarlamak Bir dizini Samba ile paylaşıma açtığınızda Samba ayarlarından yaptığınız erişim izinlerinden önce sistemdeki erişim izinlerini düzenlemeniz gerekir, genellikle Ev dizini içerisindeki dizinlerde sorun olmasa da diğer disk bölümlerindeki dizinler için bu ayarlamayı yapmak gerekebilir.

Tüm izinleri "İçeriği görebilir ve değiştirebilir" olarak ayarlayın. Sahip Kullanıcıyı "root" ve Sahip grubu "root" olarak bırakabilirsiniz.

47

Mevcut alt dizin ve dosyaların izinlerinin de değişmesi için "Değişiklikleri tüm alt dizinlere ve içindekilere uygula" kutusunu işaretleyin.

Daha sonra dosya paylaşım ayarlarından ağ kullanıcılarının erişim izinlerini ayarlayabilirsiniz.

Grub'u yeniden kurmaya kimlerin ihtiyacı var? Eğer bilgisayarınıza Pardus'tan sonra Windows türü bir işletim sistemi kurunca açılıştaki seçim ekranının yok olduğunu gördüyseniz Pardus CD'si ile Grub'u tekrar kurarak bu seçim ekranını geri getirebilirsiniz.

Grub'u kurtarmak

Pardus CD'si açılışında Kurtarma sistemi seçeneği

Pardus 2009.x CD'si ile;

Pardus 2009 CD'si ile birlikte gelen kurtarma sistemi sayesinde Grub önyükleme yazılımı kolayca yeniden yüklenebilir. Bunun için;

Pardus 2009 CD'sini takıp bilgisayarı yeniden başlatın. Karşınıza gelen ilk ekranda klavyedeki yön tuşlarını kullanarak "Kurtarma sistemi"

seçeneğini seçip devam edin. Biraz bekledikten sonra karşınıza gelecek olan kurtarma ekranındaki "Grubu tekrar

kur (açılış problemleri)" seçeneğini işaretleyip İleri tuşuna basın. Grubu açılış diskinin başına kurun.

Pardus 2008.x - 2007.x CD'leri ile;

Pardus 2008.x , Pardus 2007.x sürümlerinin Kurulan ya da Çalışan CD'lerinde kurtarma sistemi bulunmadığı için bu CD'ler ile Grub'un yeniden yüklenilmesi işlemi biraz uğraş gerektirmektedir. Pardus 2008.x , Pardus 2007.x CD'leri ile Grub'un nasıl yeniden yüklenildiğini sayfa geçmişinden öğrenebilirsiniz.

48

Grub'u elle kurmak

Kurulan CD ile sistemi açın ve sözleşme ekranında hiçbir işlem yapmadan Ctrl + Alt + F1 ile konsola geçin

Konsolda grub komutunu çalıştırın. root ( yazıp klavyedeki Tab tuşuna basın. root ve ( arasında bir adet boşluk

karakteri var buna dikkat edin. Bunu yapınca fiziksel diskler listelenecek. Listelenen disklerden hangisinde Pardus sistem bölümü bulunuyorsa bunun ismini

sonraki adımda kullanın. (sonraki adımda bunun hd0 olduğunu varsayalım) root (hd0, yazıp tekrar tab tuşuna basın. Bunu yapınca o diskin bölümleri

listelenecektir. Bu bölümlerden hangisinde Pardus sistem bölümü bulunuyorsa bunun numarasını sonraki adımda kullanın. Hangisinde kurulu olduğunu bölümün boyutuna ve dosya sisteminin türüne(ext3 - ext4) bakarak anlayabilirsiniz. (sonraki adımda bunun 4 olduğunu varsayarak devam ediyorum)

root (hd0,4) yazıp enter'a basın. (4 yerine önceki adımda öğrendiğiniz Pardus bölümünüzü yazın tabii ki...)

setup (hd0) yazıp enter'a bastığınızda succeeded, done mesajı alırsanız Grub kurulumu tamamlanmış demektir.

quit Komutu ile Grub'u kapatın, reboot komutu ile sistemi yeniden başlatın.

Grub'u silmek Grub'un hatalı yüklenmesi veya Pardus'un silinmesi halinde hem Windows'a hem de Pardus'a ulaşamazsanız, Grub yerine Windows'un önyükleme sistemini kurarak Windows'un açılmasını sağlayabilirsiniz.

Windows XP CD'si ile;

Grub'u silmek için bilgisayarı Windows CD'si ile başlatın. Bir süre bekledikten sonra kurtarma konsolunu çalıştırmak için (r) tuşuna basın. Yüklü olan Windows'u seçtikten sonra komut satırına fixmbr yazıp Enter tuşuna basın. Karşınıza çıkan sorulara evet (e) dedikten sonra bilgisayarı yeniden başlatın.

Windows Vista CD'si ile

Microsoft destek sitesinde bu işlem adım adım açıklanmıştır. (Windows Vista'da başlatma sorunlarını gidermek).

Windows CD'si olmadan Windows ortamında Grub'u silmek

49

Bunun için sisteminizi Windows ile açmalı veya diskinizi Windows açılan bir sisteme takmalısınız. Daha sonra MbrFix.exe adlı yazılımı C:\ dizinine indirin ve Başlat>Çalıştır yolundan cmd komutu ile Windows konsolunu açın ve aşağıdaki komutları uygulayın.

c:cd \mbrfix /drive 0 fixmbr

Bu örnekte sistemde takılı 1 adet disk olduğu varsayılmış ve "/drive 0" parametresi ile ilk diske işlem yapılmıştır, eğer birden çok disk takılı ise hangi diske işlem yapacağınızı görmek için şu komut ile disk bölümlerini listeleyebilir ve hangi diske işlem yapacağınıza karar verebilirsiniz;

mbrfix /drive 0 listpartitionsmbrfix /drive 1 listpartitionsmbrfix /drive 2 listpartitions...

50

Otomatik Num Lock açılması

Çoğu masaüstü bilgisayarın klavyesinin sağ tarafında ek olarak numerik klavye (numpad) bulunmaktadır. Pardus'un açılışında (dizüstü bilgisayarlarda kafa karıştırmaması için) klavyenin bu kısmı otomatik olarak aktif edilmemektedir. Bu yazıda numerik klavyenin açılışta nasıl otomatik olarak aktif edileceği anlatılacaktır.

Giriş yaptıktan sonra aktif etmek

Klavye Ayarları Penceresi

Pardus'a giriş yaptığınızda klavyenizin NumLock ışığını aktif yapmak için aşağıdaki işlemi yapın:

1. Sistem Ayarları arayüzünü açın. 2. Klavye ve Fare seçeneğibe çift tıklayın. 3. Bu penceredeki KDE Başlatılırken NumLock bölümündeki Aç'ı seçin. 4. Uygula düğmesine basarak ayarları kaydedin 5. Bundan sonraki açılışlarda NumLock ışığı yanacaktır.

Giriş ekranındayken aktif etmek Yukarıda anlatılanların dışında eğer giriş ekranında (parola girilen ekran) NumLock ışığının yanmasını istiyorsanız Pardus 2009.x sürümleri için aşağıdaki işlemleri yapın.

1. Alt+F2 tuşlarına birlikte basarak komut çalıştır ekranını getirin. 2. Komut olarak kdesu kwrite /etc/X11/kdm/kdmrc girin ve Çalıştır'a tıklayın. 3. Sonraki ekranda parola olarak Pardus'u kurarken belirlediğiniz yönetici parolasını

girin. 4. Açılan dosyada #NumLock=Off ile başlayan satırı bulun ve bu satırı NumLock=On

şeklinde değiştirerek (satır başındaki diyez işaretini(#) kaldırın) dosyayı kaydedin. İlgili düzenlemeyi yapınca dosya aşağıdaki gibi olmalıdır:

Kod: /etc/X11/kdm/kdmrc # What to do with the Num Lock modifier for the time the greeter is running:# "Off" - turn off# "On" - turn on# "Keep" - do not change the state

51

# Default is KeepNumLock=On# Language and locale to use in the greeter, encoded like $LANGUAGE.# If empty, the settings from the environment are used.# Default is ""

52

NASIL:Pardus altında veri kurtarma

Veri kurtarmak için bilgisayara TestDisk programını kurmak gerekir. PİSİ paket yöneticisinden kurulabilir.

TestDisk nedir?TestDisk güçlü bir kurtarma programıdır. Bozulmuş disk alanlarını, format atılmış alanları düzeltir ve geri getirir. TestDisk paketi içerisinde gelen Photorec ise bir dosya kurtarma programıdır. Video, doküman, resim vs. dosyaları sabit disk, CD-Rom ya da fotoğraf makinenizin hafıza kartından kurtarabilir. Silinen dosyalar Photorec ile bu dokümanda kurtarılır.

TestDisk’i kullanmak için root yönetici hakkını alıyoruz.

su -

Kurtarılan verilerin kaydedileceği yer belirlenmeli. Dizin belirlemek için:

Ev dizininde kurtar klasörü oluşturulmuş olsun photorec /d /home/kullanici_adi/kurtar Kullanici_adi ev dizinidir kurtar ise burada yaratılan klasördür. Kurtarılacak dosyaları saklamak için büyük bir alana ihtiyaç duyulur. Bu nedenle harici bir disk kullanmak salık verilir. Bu durumda

photorec /d /media/harici_disk/kurtar

Dosyaların kaydedileceği yer belirtildi. Kurtarma için konsoldan devam ediyoruz.

photorec

Program çalıştırılır. Daha büyük bir konsol kullanılması istenebilir özellikle YaKuake kullananlar karşılaşabilir. Aşağıdakine benzer bir ekran çıkacaktır. Verilerin kurtarmak istendiği sabit disk bölümünü seçilip proceed’i enter’la geçilir. Öntanımlı olan proceed’dir zaten.

53

Gelen menüden Intel’i seçilir. Diğer seçenekler Apple MAC ve özel uygulamalardır. Intel’i seçtikten sonra gelen menüden hangi bölümde kurtarma yapılacağı seçilir. Burada Intel'in seçilmesinin sebebi bilgisayarın yapısının Intel olmasıdır.Bilgisayar x86 ise muhtemelen Intel'i seçilmelidir. (AMD işlemciler de dahil)

Buradaki alt menüde [search] [options] [file opt] [quit] seçeneklerini var. File opt kısmında kurtarmak istenen dosya türlerini boşluk (space) tuşuyla seçilebilir. x işareti seçili anlamına gelir. Öntanımlı olarak hepsi seçilidir. Seçtikten sonra Esc tuşuyla veya Q harfine basarak çıkılır.

54

Tekrar [search] [options] [file opt] [quit] kısmına gelindiğinde artık tarama yapılacak bölümü seçilir ve Search ile tarama yapılır. Bu tarama disk büyüklüğüne bağlı olarak 10 dakika ile 4,5 saat arası sürebilir.

Kurtarılan dokümanlar daha önceden oluşturulan Kurtar dizinine dizinadı.1, dizinadı.2, ... şeklinde oluşur. Öncelikle ilk ve son dizinleri kontrol edilebilir. Son silinenler burada oluşturulur. Bu dizinler diskin büyüklüğüne bağlı olarak 500-600 MB olabilir. Dosya adları verildiği gibi kalmayabiliyor.

55

Çöp, Sistem ve Ev simgelerini geri getirme

Masaüstünde yer alan Çöp kutusu, Sistem ve Ev simgelerini yanlışlıkla silebilirsiniz. Bu gibi durumlarda aşağıdaki adımları takip ederek simgeleri geri getirebilirsiniz.

Çöp simgesini geri getirmek Çöp kutusunu sildiyseniz geri getirmek için aşağıdaki adımları takip ediniz.

1. Masaüstüne sağ tıklayıp yeni metin dosyası oluşturun.

2. Bu metin dosyasının adını trash.desktop koyun ve masaüstüne kaydedin.

3. Oluşan “trash” isimli dosyaya sağ tıklayıp KWrite vb. bir düzenleyici ile açın.

4. İçine şunları yazın:

[Desktop Entry]Encoding=UTF-8Name=TrashName[tr]=ÇöpComment=Contains removed filesComment[tr]=Silinen dosyaları içerirIcon=user-trash-fullEmptyIcon=user-trashType=LinkURL=trash:/OnlyShowIn=KDE;

5. Kaydedin.

6. Masaüstünde ~ ile biten bir dosya oluşmuş olabilir. Bu bir yedek dosyasıdır, silebilirsiniz.

7. “Çöp”ünüz hayırlı olsun!

Sistem simgesini geri getirmek Yine yukarıdaki adımlar takip edilir. Yalnız, oluşturulan metin dosyasına eklenecek satırlar şöyle olmalıdır.

[Desktop Entry]Encoding=UTF-8Name=SystemName[tr]=SistemIcon=systemType=LinkURL[$e]=sysinfo:/

Ev simgesini geri getirmek

56

Ev simgesi için aşağıdaki satırlar kullanılabilir.

[Desktop Entry]Encoding=UTF-8Name=HomeName[tr]=Ev DiziniGenericName[tr]=Kişisel DosyalarURL[$e]=$HOMEIcon=user-homeType=Link

Masaüstündeki tüm simgeler görünmüyorsa Masaüstündeki tüm simgeleriniz kaybolmuş ise şunu kontrol ediniz.

1. Masaüstünün herhangi bir yerindeyken sağ tıklama ile açılan menüden "Masaüstünü Yapılandır.."ı seçin.

2. Ordan "Davranış > Genel"i açın. En üstteki ifadenin tik atılmış olması gerekiyor. Yani "Masaüstü Simgelerini göster" ifadesine tik işareti atın. "Tamam" deyin.

Panele çöp kutusu simgesi ekleme Sistem ekranında "Çöp" simgesi olmasa bile sistem çubuğuna "Çöp" simgesini yerleştirebilirsiniz.

1. Panelin üzerinde herhangi bir yerde sağ tıklayın. Panel kilitli ise yandaki gibi bir menü gelecektir. Oradan "Panel Kilidini Aç"ı seçin.

2. Daha sonra tekrar sağ tıkladığınızda açılan menüden "Panel Menüsü >Panele Programcık Ekle..."yi seçin.

3. Daha sonra listeden Çöp'ü bulun. "Panele Ekle" deyin.

4. Sistem çubuğundaki "Çöp"ünüz hayırlı olsun!

57

Sistem görüntüsü almak ve sistemi geri almak

Sistem görüntüsü almakBu yöntem sisteminizdeki paket ve paket ayarları bilgilerinin, daha sonra geri dönülebilir bir yedeğinin alınmasını sağlar.

Geçmiş_Yöneticisi Aracındaki Yeni Görüntü düğmesine tıkladığınızda, geçmiş yöneticisi yeni bir görüntü almaya başlar. Bu işlem bilgisayarınızın gücüne ve geçmişin büyüklüğüne göre birkaç dakika sürebilir. Bu işlem sırasında sistemde kurulmuş olan paketlerin bir listesi ile bazı önemli ayar dosyaları arşivlenir.

Sistemi geçmişteki bir görüntüye geri almakBu yöntemle oluşturduğunuz bir görüntüye, ya da paket yöneticisiyle gerçekleştirdiğiniz bir işlem sonrasına dönebilirsiniz.

Geçmiş_Yöneticisi Aracındaki listeden geri almak istediğiniz işlemi bulduktan sonra bu işlemin solundaki "Geri Yükle' düğmesine tıklamanız yeterlidir. Gerekli paket kurma/kaldırma işlemleri yapılır ve arşivlenmiş ayar dosyaları geri yüklenir.

"Geri Alma Planı" sekmesinde geri alma işleminin detaylarını ve ayar dosyalarını görebilirsiniz.

58

Unutulan kullanıcı parolalarını yeniden oluşturmak

Pardus 2009 CD'si ile, unutulan parolaları yeniden oluşturmak

Pardus 2009 CD'si ile birlikte gelen kurtarma sistemi özelliği sayesinde unutulan kullanıcı parolaları ve root (kök kullanıcı) parolası kolayca değiştirilebilmektedir.

Bunun için Pardus 2009 CD'sini sürücüye takın ve karşınıza gelen ilk ekranda yön tuşlarını kullanarak Kurtarma Sistemi seçeneğine geçin.

Pardus CD'si açılışında Kurtarma sistemi seçeneği

Pardus CD'si kullanmadan, unutulan parolaları yeniden oluşturmak Uyarı: Bu bölümde yazanları yapmak, uygulayan kişinin kendi sorumluluğunda olup, yazar hiçbir sorumluluk almaz. Eğer ne yaptığınızdan emin değilseniz, bu belgede anlatılanları uygulamayın. Ve her ihtimale karşı /etc/shadow dosyanızın yedeğini alın.

Belge hazırlanırken normal kullanıcı parolasının unutulması, yetkili kullanıcı parolasının unutulması ve her iki parolanın unutulması olmak üzere üç senaryo tasarlanmış ve bu üç senaryoda yapmanız gerekenler anlatılmıştır.

Yetkili kullanıcı parolası biliniyor, normal kullanıcı parolası unutulmuş

Ctrl + Alt + Fx (x 1'den 6'ya kadar bir rakam) ile konsola geçiyoruz. Kullanıcı adı olarak root yazıyoruz ve yetkili kullanıcı parolamızı giriyoruz. passwd kullanıcı_adı dediğimizde bizden parolasını değiştireceğimiz kullanıcı için parola isteyecektir. Siz parolayı yazarken ekrana hiçbir şey çıkmayacaktır. Bu normaldir, parolayı yazamıyorum diye endişelenmeyin. Parolayı girdikten sonra onaylama amaçlı bir kere daha parola isteyecektir. İkinci defa parolayı girdikten sonra kullanıcımızın yeni parolasını oluşturmuş olduk. Artık ctrl+alt+f7 ile parola ekranına geçip bu parolayla sistemimize girebiliriz.

Normal kullanıcı parolası biliniyor, yetkili kullanıcı parolası unutulmuş

59

Sisteme girdikten sonra bir konsol açın. Komut satırında kök kullanıcı hakları elde etmek için sudo su komutunu girdikten sonra normal kullanıcı şifrenizi girin. Bundan sonra passwd root yazın. Sizden Yeni UNIX parolası istenecektir. Yeni root parolanızı girin. Parola yazılırken ekrana hiçbir şey çıkmayacaktır. Onaylama amaçlı sizden yeni parolayı tekrar girmeniz istenecektir. Tekrar parolayı girdiğinizde root parolanız değişmiş olacaktır.

Hem normal kullanıcı parolası, hem yetkili kullanıcı parolası unutulmuş

Bu bölümde anlatacaklarımla önce normal kullanıcı parolanızı biraz farklı bir yolla değiştirecek ve sisteme bu parolayla girebileceksiniz. Bundan sonra ise normal kullanıcı parolanızı Tasma->Sistem seçenekleri kısmında Kullanıcı Yöneticisi'ni çalıştırıp kullanıcı adını seçip düzenle diyerek yeni parolanızı girebilirsiniz. Yetkili kullanıcı parolanızı ise normal kullanıcı parolanızı yeniden oluşturduğunuz için 2. kısımda anlatıldığı şekilde yeniden oluşturabilirsiniz.

Bilgisayarınızı çalışan CD ile başlatın. (Ben Pardus çalışan CD kullandığımızı varsayarak adımları anlatacağım ama diğer dağıtımlarda da adımlar benzer şekilde) Daha sonra

Pardus/Programlar/Sistem/Dosya Yöneticisi- Yetkili Kullanıcı

uygulamasını çalıştırın. Sizden parola istediğinde pardus yazın ve Tamam'a tıklayın. /mnt dizinine geçin. Eğer burada hiçbir sürücünüz görünmüyorsa masaüstündeki Sistem ikonuna tıklayın ve Pardus'u hangi sürücüye kurduysanız o sürücüyü açın. Artık /mnt dizininde Pardus'unuzun kurulu olduğu dizin bulunmakta. bu dizine girin ve /etc dizinindeki shadow dosyasını açın. Resimdekine benzer bir görüntü çıkması lazım.

Burada

yeni2:$1$99949032$Anhu3jitzp/1ywbw/UPu1.:13094:0:99999:7:::

60

satırında yeni2 bizim kullanıcımızın adını gösterir. $1$99949032$Anhu3jitzp/1ywbw/UPu1. ise kullanıcı parolasının şifrelenmiş hali. Bizim yapacağımız değişiklik kullanıcı adından sonrasıyla :13094:0:99999:7::: arasında olanlar. kullanıcı adından sonra :$1$99949032$Anhu3jitzp/1ywbw/UPu1. satırını yazdığınızda kullanıcınızın parolası 123456 olacaktır. Normal kullanıcınızın adının 'deneme' olduğunu varsayarak, değişiklik sonrası satır şu şekilde olmalı:

deneme:$1$99949032$Anhu3jitzp/1ywbw/UPu1.:13094:0:99999:7::: :13094:0:99999:7::: bu kısım kullanıcıdan kullanıcıya farklılık göstermekte. Bu kısma dokunmayın.

Artık sisteme giriş yapmak için deneme kullanıcısını seçip parola olarak 123456 yazdığınızda sisteme girmeniz gerekmekte.

Not: Bahsedilen 'deneme' kullanıcısı yeni oluşturulmayıp, sizin mevcut kullanıcınızın adı olduğu varsayılmıştır.

61

Yazıcı paylaşımı

Pardus, yazıcıları kullanmak için CUPS yazılımını kullanmaktadır. CUPS Bir servis olarak çalışmakta ve Servis Yöneticisi ile durdurulup başlatılabilmektedir. Genellikle ihtiyaç olmasa da servisin yönetimi için http://localhost:631 adresinden ulaşabileceğiniz bir web arayüzü bulunmaktadır.

Pardus'tan Yazıcıyı Paylaştırma

CUPS ile paylaşım

KDE3 (Pardus 2008 ve öncesi) CUPS web arayüzünden Administration sekmesini açın. Show printers shared by other systems ve Share published printers connected to

this system seçeneğini işaretleyin. Save Changes düğmesine tıklayın. Yetkili kullanıcı adı ve şifresini girerek değişiklikleri kaydedin.

KDE4 (Pardus 2009 ve sonrası) Sistem Ayarları arayüzünden Yazıcı Yapılandırması penceresini açın Server Settings sekmesindeki Show printers shared by other systems ve Share

published printers connected to this system seçeneğini işaretleyin. Uygula düğmesine tıklayın

Servis otomatik olarak başlayacak ve yazıcılarınız Windows bilgisayarlardan erişilebilir duruma gelecektir.

Windows'tan kullanmak Windows yüklü makinenizden yazıcı bağlı olan bilgisayarın ip adresini kullanarak

(örn: http://192.168.1.64:631) CUPS servisi sayfasını açın. Printers sekmesine geçin. Burada Pardus makinenizde yüklü yazıcılar listelenmektedir. Kullanmak istediğiniz

yazıcının adına tıklayarak sayfasını açın. Şu anda internet gezgininizin adres çubuğunda yer alan adres Windows’ta yazıcı

eklerken kullanacağınız yazıcı adresidir. (http://192.168.1.2:631/printers/OKI). Bu adresin tamamını kopyalayın veya bir yere not edin.

Windows'un Yazıcı ekleme sihirbazını başlatın. Ağ yazıcısı veya başka bir bilgisayara bağlı bir yazıcı seçeneğini seçin. Ev, ofis veya İnternet yazıcısına bağlan seçeneğini seçip URL: kısmına yazıcımızın az

önce kopyaladığınız adını girin (http://192.168.1.2:631/printers/OKI ). Sonraki adımda yazıcının sürücüsünü seçip yükleyin.

62

Pardus’a bağlı ağ yazıcınız Windows yüklü makinenizde kullanıma hazır.

Pardus'tan Kullanmak

KDE3 (Pardus 2008 ve öncesi) İnternet tarayıcınızdan yazıcı bağlı olan bilgisayarın ip adresini kullanarak (örn:

http://192.168.1.64:631) CUPS servisi sayfasını açın. Servise web arayüzünden erişebildiyseniz, Tasma programını açın. Çevre Birimleri menüsünden Yazıcılar simgesine tıklayarak yazıcı ayarlarını açın. Ekle düğmesine basarak yazıcı ekleme işlemine başlayın. Yazıcı/Sınıf Ekle seçeneğini seçin. İleri ile sonraki ekrandan Uzak CUPS sunucu seçeneğini seçip sonraki adıma geçin. Açılan ekranda "Anonim" seçiliyken İleri ile sonraki ekrana geçin. Açılan ekranda Makine: kısmına yazıcının bağlı olduğu Pardus yüklü bilgisayarın IP

adresini yazın. Sonraki ekranda uzaktan eriştiğiniz Pardus yüklü bilgisayardaki tanımlı yazıcıların

listesi gelecek. Yükleyeceğiniz yazıcıyı seçip sonraki adıma geçin. Son olarak eklediğiniz yazıcınızın sürücülerini seçin ve sonraki adımları

tamamlayarak yazıcı ekleme işlemini tamamlayın.

Samba ile paylaşım

KDE3 (Pardus 2008 ve öncesi) Tasma'dan Samba Ayarlarını açın. Paylaşımdaki yazıcıya çift tıklayarak Ayarlarını açın. Temel Özellikler Sekmesi "Ana Özellikler" bölümündeki seçeneklerin hepsini

işaretleyin. Yazdırma Sekmesinden "Yazdırma" ayarını "Cups" ayarlayın ve "İstemci sürücüsünü

kullan" seçeneğini işaretleyin. Bu ayarları kaydedin ve çıkın. Konsolu açıp aşağıdaki komutları girin;

sudo mkdir /var/spool/sambasudo chmod 777 /var/spool/sambasudo service samba restart

Windows'tan kullanmak

Windows'tan yazıcıya bağlanmak istediğinizde sürücünün bulunmadığına dair bir mesaj görüntülenecektir, yazıcının Windows sürücüsü ile kurulumu yaparak kullanabilirsiniz.

63

Windows'tan Paylaşılan Yazıcıyı Pardus'ta kullanmakÖncelikle Yazıcının bağlı olduğu bilgisayarın NETBIOS adını ve yazıcının paylaşım adını tespit edin. Bilgisayarın NETBIOS adı için Konqueror'dan smb:/ yolunu açarak bilgisayarın adını bulabilirsiniz, bunun için Samba servisinin çalışıyor olması gerekir. Yazıcının paylaşım adını bağlı olduğu bilgisayardaki yazıcı özelliklerinden öğrenebilirsiniz. Her iki işlem için ayrıca Smb4k yazılımını da kullanabilirsiniz. Sonuçta bulacağınız yazıcının yolu smb://bilgisayar_adı/yazıcı_adı gibi olacaktır;

Örneğin: smb://muhasebe/HP1018 Sistem Ayarlarından Yazıcı Yapılandırmasını açın, "Yeni Yazıcı" düğmesi ile yeni

yazıcı ekleme penceresini açın. Listeden "Windows printer via SAMBA" seçin ve "smb://" yolu olarak bulduğunuz

yazıcı yolunu başındaki smb:// olmadan yazın. (Büyük/küçük harf ve Türkçe karakterler sorun olabilir)

İleri düğmesi ile ilerleyip yazıcı modeline göre veritabanındaki uygun sürücüyü seçerek işlemi tamamlayın. Yazıcı üreticisi ayrıca bir PPD dosyası sağlıyorsa veritabanındaki sürücü yerine bunu da kullanabilirsiniz.

64

Arşiv bölümüne yazabilme

Arşiv (Depo) Bölümü

Arşiv bölümü Pardus kurulumu sırasında sabitdiski elle biçimlendireceğim diyen kimselerin görüp bazen disklerinde depolama amaçlı oluşturabilecekleri bir bölümdür. Bu bölümü depolama amaçlı kullanma fikri çok güzel bir fikirdir. Fakat pardus Öntanımlı olarak bu bölüme yazma iznini root isimli en yetkili kullanıcıya vermiştir. Burada ki amaç depoya yedeklerin koyulabileceği ve bu yedeklere normal kullanıcının yazması durumunda yedeklerin zarar görebileceği ihtimalidir. İşte bu ihtimali kaldırmak için normal kullanıcıya sadece okuma izni verilmiştir. Bu durumda depoya sadece root kullanıcısı yazabilir.

Bazı Pardus kullanıcıları bu durumdan rahatsız oluyorlar. Onlar için bu bölüme normal bir kullanıcının yazma izni nasıl verilir anlatacağım.

Yazma yöntemleri

Depo bölümünün öntanımlı olarak bağlandığı dizin /mnt/archive dizinidir. Çeşitli nedenlerle faklı bir dizine bağlanıyorsa ilgili kısmı kendinize göre düzenlemeniz gerekir.

Gruba yazma izni verilmesiArşiv bölümü ön tanımlı olarak root kullanıcısı ve root grubunun sahipliğindedir. Pardus'ta bütün normal kullanıcıların dahil olduğu ana grup users grubudur. Eğer deponun sahip grubu users olursa ve yazma yetkisi verilirse bütün normal kullanıcılar bu dizine yazabilecektir.

Öncelikle /mnt/archive bölümünün sahip grubunu users yapalım. Konsolu açın ve root girişi yapın.

chown -R :users /mnt/archive

Bu komutu verdikten sonra sıra gruba yazma yetkisi vermeye geliyor.

chmod -R g+w /mnt/archive

Bu komutu verdikten sonra artık normal kullanıcılar bu bölüme yazabilirler.

Bölüm sahibinin değiştirilmesiGruba yazma izni verilmesine benzer. Bilgisayarda sadece 1 kullanıcı varsa bu yöntem de tercih edilebilir. Yapılması gereken bölüm sahibini kullanıcı adı bölüm grubunu ise users yapmaktır. Konsolu açın ve root girişi yapın.

chown -R kullanıcı adı:users /mnt/archive

bu komutu verdikten sonra sahiplik değişmiş olur ve artık bölümün yeni sahibi bölüme yazabilir.

65

Kaynak koddan yazılım kurmak

PiSi paket depolarında pisi paketi bulunmayan açık kaynak kodlu yazılımlar istenirse kaynak kodu derlenerek çalıştırılabilir hale getirilebilir. Ancak yazılımın PiSi paketinin yapılması için geliştiricilerden talepte bulunulması taviye edilir. Bunun için paket isteği sayfasından yararlanılabilir.

Kaynak kodun derlenmesi Kaynak kodlar genellikle tar.gz olarak paketlenmiş halde, İnternet sitelerinde indirilmeye sunulurlar. İndirilen paketin içinde yer alan install, readme, configure gibi dosyaları açıp nasıl derleneceğini öğrenmeniz en doğru olanıdır. Eğer aksi yazılmamışsa ya da indirdiğiniz paketin içinde böyle dosyalar yok ise aşağıdaki işlemleri sırasıyla takip ederek paketi derlemeyi deneyebilirsiniz.

Öncelikle programı ev dizinine indirin. Genellikle programlar sıkıştırılmış olarak inecektir. Üzerine sağ tıklayıp Aç > Buraya Aç yolunu izleyin. Dosyaların açıldığı dizini açıp F4'e tuşuna basın, böylelikle bu dizinde Konsole ekranını açmış olacaksınız. Öncelikle şu komutu çalıştırın;

./configure

Böylece gerekli kütüphanelerin varlığını kontrol edebilirsiniz. Eğer gerekli kütüphane ya da kütüphaneler yoksa veya başka bir sorun varsa bu durum ekrana yazılan mesajlarda bildirilmektedir. Eğer hiçbir sorun veya eksiklik yoksa aşağıdaki komutu çalıştırarak derleme işlemini gerçekleştirebilirsiniz;

make

Bu işlem hatasız sonuçlandıktan sonra programın çalıştırılabilir (binary) dosyalarının sistemde gerekli yerlere kopyalanması gerekir. Bunu ancak yönetici (root) yetkilerine sahip bir kullanıcı yapabilir. Yönetici kullanıcı yetkilerini almak için şu komutu çalıştırın;

su

Yönetici parolanızı soracaktır, ancak yazarken ekranda görünmeyecektir. Son olarak derlemesi yapılmış çalıştırılabilir dosyaları sisteme kurmak için şu komutu çalıştırın;

make install

Eğer bir sorun çıkarsa çıktılarda yazılanları okuyarak sorunun ne olduğuna dair bilgi edinebilirsiniz.

Programı kaldırmakDiyelim ki programı kullandınız ve bir sonraki sürümü çıktı ya da pisi paketi yapıldı ve onu kullanmak istiyorsunuz. Programı kurduğunuz yerde konsolu açıp aşağıdaki kodu girerseniz programı kaldırmış olursunuz.

66

make uninstall

67

Konsol komutları

KonsolLinux ortamında bilgisayarımızdaki pek çok işi grafiksel kullanıcı arayüzde yaparız. Ancak ilkel olarak gözükse de pek çok sorunu çok daha hızlı çözmemizi sağlayan bir başka ortamda komut satırı arayüzüdür. Kabuk ise komut satırı arayüzünde yazdığımız komutların bilgisayar tarafından anlaşılmasını sağlayan bir yorumcudur. Varsayılan olarak kullanılan kabuk türü BASH'tır.

Konsolu açmakPardus > Programlar >Sistem > Konsole (Terminal Programı) ile yolunu izleyerek komut satırı arayüzünü açabilirsiniz. Ayrıca konsolu açmak için Alt + F2 tuş bileşimi kullanarak açılan kutucuğa konsole yazılması yeterlidir. Konsol yerine YaKuake uygulaması da kullanılabilir. Pardus > Programlar > Sistem > YaKuake yolunu izleyerek programı açın. Bundan sonra F12 tuşuna her basışınızda YaKuake açılacaktır. İlk görüntü korkutucu olmasına rağmen hızlı ve sorunun çözümünün daha çabuk görülmesi açısından kullanışlı olduğu düşünülmektedir.

Konqueror gibi bir dosya yöneticisininde herhangi bir dizini görüntülerken o dizin içinde Konsolu çalıştırmak için F4 tuşu kullanılabilir. Grafiksel ortamındayken Ctrl + Alt + F1 ya da F2, F3, F4, F5, F6 tuşları kullanılarak 6 farklı kullanıcı ile konsol hesabını kullanılabilmektedir. Grafiksel kullanıcı arayüzüne geri dönmek için Ctrl + Alt F7 kullanmalıyız.

Konsolu tanımakKonsol açıldığında kullanici_adi@bilgisayar_adi calisilan_dizin $ görürüz.

Bulunduğumuz dizinin yolunu tam olarak görmek için pwd komutunu kullanırız.

Dizinimizi değiştirmek için cd komutunu kullanırız. İstersek cd ... komutu ile bir üst dizine dönerken cd /home/kullanici_adi/dizin_adi yolunu kullanarak ev dizinindeki bir dizinin içine girebiliriz. Masaüstüne gidelim;

68

Burada dosya ve dizinleri görmek istiyoruz. Bunun için ls komutunu kullanabiliriz.

Komut kullanımıls komutunu kullanarak dizin içindekileri gördük. Ancak biz dizindeki gizli dosyaları da görmek istiyoruz. Bunun için ls -a komutunu kullanıyoruz.

Dizindeki dosyaların ve dizinlerin boyutlarını, izinleri gibi bilgileri de görmek istiyoruz. Bunun için ls -l komutunu kullanmalıyız.

69

Komut hakkında bilgi almak için komut_adi --help komutunu kullanırız. Örneğin ls komutu hakkında daha geniş bilgi sahibi olmak istiyorsak ls --help komutunu kullanmalıyız.

Burada ls [SEÇENEKLER]... [DOSYA]... görüyoruz. Bu komutun nasıl kullanılacağını gösteriyor. <> içindekiler zorunlu olarak kullanılması gereken argümanlardır.

Komut satırı ipuçlarıKlavyedeki tab tuşu ile komutunuzu tamamlayabilirsiniz. Hatırlamaya çalıştığınız komutun ilk birkaç harfini yazıp tab tuşuna basın. Bu harflerle başlayan komutlar listelenecektir.

Daha önceden kullandığınız komutlar için klavyeden yukarı tuşuna basın. Gerekli komuta gelene kadar yukarı tuşuna basmaya devam edin.

Ctrl + C ile o anda çalışan komutu durdurur Ctrl + D ile konsoldan çıkarsınız.

Shift + Insert tuşları ile kopyaladıklarınızı konsola yapıştırırsınız.

Konsoldan bir X uygulaması çalıştırılırsa Ctrl + Z ile program duraklatıldıktan sonra bg komutu ile arka plana alınabilir. Bunun yerine konsoldan başlatacağınız programın arkasına and && işareti ekleyin. Böylece program arka planda başlayacaktır.

Konsol'da sudo ile başlayan bir komuttan sonra normal kullanıcı şifresi girilir. Konsolda yetkili kullanıcı olmak için girilen su komutundan sonra ise yetkili kullanıcı (root) şifresi girilmektedir. Ayrıca su- komutu da bulunmaktadır. Bu komut sayesinde /sbin /usr/sbin gibi bazı dizinlerdeki komutlara otomatik erişim sağlar.

70

Konsol ekranında $ işareti sizin normal bir kullanıcı, # işareti ise sizin root yani yönetici kullanıcı olduğunuzu gösterir.

Bazı Konsol komutları ln

Bağ yaratmaya yarar.

Uygulama

ln --symbolic /home/kullanici_adi/Music /home/kullanici_adi/Desktop/Music

kullanici_adi kullanıcısına ait ev dizinindeki Music dosyasını Masaüstünde (Desktop) sembolik bağ ile gösterir.

ls

Dizinde bulunan her şeyi listeler.

Uygulama

ls /home/kullanici_adi

ls -a

Gizli dosyaları da listeler.

ls -l

Bütün dosyaları boyut ve tarih göstererek listeler.

Arşiv

tar -zxpf

Uzantısı .tar.gz olan sıkıştırılmış dosyaları açar.

Uygulama

tar -zxpf dosya_adi

tar -xpf

Uzantısı .tar olan dosyaları açar.

gunzip

Uzantısı .gz olan dosyaları açar.

Not: Dosyayı sıkıştırma ve açma yöntemleri için Dosya sıkıştırma ve arşiv açma yöntemleri sayfasına bakın.

71

Kopyalama, silme, dizin oluşturma

cp

dosyaları kopyalar.

Uygulama

cp /home/kullanici_adi/dosya_adi /home/kullanici_adi/dizin_adi/dosya_adi

dosya_adi dosyasını dizin_adi dizinine taşır.

mv

Dosya adını değiştirir ya da dosyayı başka bir dizine taşır.

mkdir

Yeni bir dizin oluşturulmasını sağlar.

rmdir

Belirtilen dizinin silinmesini sağlar.

rm

Dosya silmenizi sağlar.

rm -rf

Dizin silmenizi sağlar.

Not: Çok dikkatli olun root hakkı varken bütün Pardus'u silebilirsiniz!

Dizin

cd

belirtilen dizine geçmenizi sağlar.

cd ..

bir üst dizine geçmenizi sağlar.

cd ~

kullanıcı dizinine geçmenizi sağlar.

pwd

o anda bulunan dizini görüntüler.

72

cat

dosyanın içeriğini sayfa sayfa listeler.

chmod

dosyanın /dizinin erişim izinlerinin değiştirir.

chown

dosyanın / dizinin sahibini ve grubunu değiştirir.

clear

komut satırı arayüzü ekranını değiştirir.

cmp

iki dosyayı karşılaştırır.

dd

bir dosyayı dönüştürür ve kopyalar.

df

dosya sisteminin disk alanı kullanımını gösterir.

du

bir dizinin kullandığı disk alanını gösterir.

dmesg

sistemin en başından beri açılış mesajlarını gösterir.

fdisk

bölümleme tablosunu gösterir ve düzenler.

free

bellek kullanımını gösterir.

find

dosya bulma aracıdır.

Uygulama

find o*.odt

73

o harfiyle başlayan odt uzantılı dosyaları bulur.

ifconfig

ağ arayüzünü gösterir ve düzenler.

mkdir

bir dizin yaratmayı sağlar.

mount

bir disk /iso dosyasını bağlar.

umount

bir disk /iso dosyasını ayırır.

mv

bir dosyayı başka bir yere taşır.

rmdir

boş bir dizini siler.

ps

çalışan işlemler hakkında bilgi verir.

İşlem durdurma

kill

Pid numarası verilen işlemi durdurur.

kill -9

Pid numarası verilen eggdrop işlemini durdurur.

killall

Belirtilen program türündeki tüm işlemleri durdurur.

74

Komut açıklama

whatis

Belirtilen komutun açıklamasını verir.

man

Komut hakkında yardım görüntüler

Diğer

pico

belirtilen dosyayı text ile düzenlemenizi sağlar.

ftp

belirtilen siteye ftp bağlantısı sağlar.

lynx

belirtilen siteyi görüntüler.

df

hard disk istatistiklerini görüntüler.

quota

Disk kullanımınızı gösterir.

uname

İşletim sisteminizin durumunu gösterir.

whoami

Kendi bilgilerinizi gösterir.

who

Sunucuya bağlı olanları gösterir.

75

last

Hesabınıza yapılan en son bağlantıyı gösterir.

whereis

Belirtilen dosyanın nerede olduğunu gösterir.

Uygulama

whereis amsn*.pisi

BitchX

IRC programını çalıştırır.

mail

Postalarınızı kontrol eder.

ps -x

Sizin çalıştırdığınız işlemleri gösterir.

ps -a

Sunucuda çalıştırılan tüm işlemleri gösterir.

ps -ux

Çalıştırılan işlemlerin CPU/RAM kullanımıyla gösterir.

passwd

76

Shell hesabınıza girerken kullandığınız şifreyi değiştirmenizi sağlar.

vhosts ya da vhost

Sistemde bulunan vhostları (virtual host) listeler.(BNC için kullanabilirsiniz)

ip addr

Root makineden ip öğrenmenizi sağlar.

adduser login & chown mavigok /home/login & passwd pass1 , passwd pass2

Rootta hesap açar.

reboot

Sunucuya restart atar

service mysqld restart

Mysql restart atar.

service httpd restart

Apachiye rest atar.

service httpd stop

Sitelere ulaşımı kapatır.

apf -d ipadresi

77

Verilen ip'e ban atar.

service apf restart

apf ye restart atar.

netstat -n

Sunucuya bağlanan ipleri gösterir.

netstat -a

Sunucuya bağlanan reseller ipleri gösterir. (Proxy kullanmanız fark etmez her zaman gercek cıkış ipi görünür.)

Standart girdi / çıktı yönlendirmesi Linux komutlarının en önemli özelliklerinden biri de girdilerin ya da çıktıların yönlendirilmesidir. Bu işi yapan operatörler;

Standart çıktı

> operatörü çıktı dosyasının üzerine yazdırır ancak eski dosyayı korumaz.

>> operatörü ise çıktıyı dosyaya ekler.

Standart girdi

<: Linux komutlarını varsayılan olarak klavyeden girdi alır. Ancak klavye yerine bir dosyadan da girdi almak mümkündür. Bunun için < kullanılır.

Boru operatörü "|"; Yönlendirme işleminin en çok kullanılan operatördür. Boru işlemiyle bir komutun çıktısı başka bir komutun girdisi olarak kullanılabilir.

Bazı püf noktaları X açılmadığı zaman İnternet sitelerinden yararlanamamak çok zordur. Bunun için

sudo pisi it lynx ile komut satırında kullanılan Lynx komut satırı web tarayıcısı kurulur.

Disk imaj dosyalarını bağlamak ve kullanmak için programa ihtiyacınız yoktur. Bu iş için mount komutu kullanılır. Önce mkdir komutuyla bağlanacak dizini oluşturun.

78

Genellikle bu dizin /media ya da /mnt içine oluşturulursa da ev dizininde görmek için mkdir /home/kullanici_adi/dizin_adi şeklinde dizin oluşturabilirsiniz. Ardından mount -t iso9660 isodosyasi.iso /mkdir/ile/yaratilan/dizin -o loop komutuyla bağlayabilirsiniz.

Herhangi bir X uygulaması açılmıyor ya da kendi kendine kapanıyorsa onu konsolda çalıştırın. Çıktılar sayesinde neler olduğunu göreceksiniz.

Ev dizininde bir dosyanızı bulamıyorsanız find komutunu kullanın. Örneğin find /home/kullanici_adi |grep anahtar_kelime komutunu kullanabilirsiniz.

79

Root hakları elde etmek

Root kullanıcısı (kök kullanıcı) nedir? Root kullanıcısı, Linux'da en yüksek yetkiye sahip olan özel bir kullanıcıdır. Bilgisayarınızın tek kullanıcısı siz olsanız dahi root kullanıcısı siz değilsinizdir. Root kullanıcısının:

Kullanıcı adı: "root"tur Kullanıcı parolası: root parolasıdır (Pardus kurulumu sırasında şu adımda belirlenir)

Sistemin root kullanıcısı olarak açılmasının hiçbir gereği olmadığı gibi root olarak giriş yapılması sistemde ciddi güvenlik zaafiyetine yol açmaktadır. Bu yüzden Pardus'ta sistemin root olarak açılması engellenmiştir. Yani siz root parolasını bilseniz dahi kullanıcı giriş ekranında root kullanıcı adını ve parolasını kullanarak giriş yapamazsınız.

Bu yüzden root hakları gerektiren bir işlem yapılmak istendiğinde sistem root olarak açılmaz, bunun yerine geçici olarak root hakları elde edilir. Örneğin Sistem Ayarları'nda root hakları gerektiren bir işlem yapmak istediğinizde alttaki pencere karşınıza gelecek ve root parolasını girmeniz istenecektir. İşte bu şekilde geçici olarak root hakları elde edip ihtiyacınız olan işlemi gerçekleştirebilirsiniz.

Uyarı: Yönetici modu da denilen root hakkını elde eden kullanıcılar sistemle ilgili her türlü değişiklik yapma yetkisine sahip olurlar. Bu nedenle her kullanıcıya yönetici hakkı ve kök kullanıcı parolası verilmez.

Sistem Ayarları arayüzü dışında dışında bazı özel işlemler yapılırken örneğin Konsole gibi komut satırı ekranında ya da Dolphin gibi bir dosya yöneticisi penceresinde root yetkileri elde etmek gerekebilir.

Masaüstü ortamında kök kullanıcı hakları elde etmek

Komut satırında kök kullanıcı hakları elde etmek

80

Konsole komut satırından bir görüntü

KDE masaüstü ortamının komut satırı aracı olan Konsole uçbirimini açmak için "Uygulamalar > Sistem > Uçbirim (Konsole)" yolunu izleyebilirsiniz ya da Alt + F2 yapıp açılan kutucuğa konsole yazarak açabilirsiniz.

Konsole komut satırı ekranında yetkili kullanıcı hakları elde etmek için;

su - yazıp enter tuşuna basın (dikkat edin; su ile - arasında bir boşluk var), Ardından kök kullanıcı (root) parolasını yazıp Enter tuşuna basın (root parolası

yazılırken sanki klavyeniz çalışmıyormuş gibi ekranda hiçbir değişiklik olmayacaktır, siz parolayı yazıp Enter tuşuna basınız).

Artık, açmış olduğunuz uçbirim oturumunda kök kullanıcı yetkilerine sahipsiniz. Kullanıcı adınızın önüne gelen # işareti, sizin kök kullanıcı hakları elde ettiğinizi göstermektedir.

Dosya yöneticisinde kök kullanıcı hakları elde etmek

Yetkili kullanıcı hakları gerektiren işlemlerin pek çoğu Konsole gibi metin ekranlar üzerinden komutlar aracılığıyla gerçekleştirilebileceği gibi root hakları ile açılacak bir dosya yöneticisi (Dolphin, Konqueror gibi) penceresi üzerinden de gerçekleştirilebilir. Pardus 2009'da yetkili kullanıcı hakları ile bir Dolphin penceresi açmak için aşağıdaki yollardan herhangi birini kullanabilirsiniz.

1.Yol: Önceki başlıkta belirtildiği gibi Konsole komut satırı ekranında kök kullanıcı hakları elde edin. Ardındanan dolphin komutunu verin. 2. Yol: (Alt + F2) tuşlarına basın, açılan pencereye xdg-su -c dolphin yazarak çalıştırın. Devamında karşınıza gelecek olan pencerede kök kullanıcı parolasını girin.

Bu işlemlerden herhangi birini uyguladığınızda root yetkisi verilmiş bir Dolphin penceresi açılacaktır. Bu pencere üzerinden istediğiniz dosyaları düzenleyebilir, erişim haklarını değiştirebilirsiniz.

Sağ tıklama menüsü üzerinden yetkili kullanıcı eylemi

Kök kullanıcı yetkisiyle açmak istediğiniz bir dosyayı, isterseniz sağ tıklama menüsünde yer alan "Yetkili Kullanıcı Eylemleri" bölümünü kullanarak da açabilirsiniz.

81

Sağ tıklama menüsünde (bir başka deyişle servis menüsünde) yer alan bu seçenek "kde-servicemenu-rootactions" isimli paketin özelliğidir. Bu paket Pardus 2009.2'de yüklü olarak geldiği için ayrıca yüklenilmesine gerek yoktur.

Bu menüdeki seçeneklerden birini kullanmak istediğinizde, root parolasını girmenizi isteyen bir pencere karşınıza gelecektir.

Kabuk ortamında kök kullanıcı hakları elde etmek Pardus açılışı sırasında ya da açılıştan sonra Ctrl + Alt + F1 ya da F2, F3, ....F6 yapılarak kabuk ortamına geçiş yapılabilir. Kabuk ortamında kök kullanıcı hakları elde etmek için su root ya da su - komutu kullanılır. Devamında sonra parola istenecektir. Parola girerken herhangi bir karakter gözükmez. İşiniz bittikten sonra geri dönmek için Ctrl + Alt + F7 tuşları kullanılır.

82

Sabit disk temizliği

Btün kullanıcılar sabit diskinin belirli bir süre sonra dolmasından şikayetçidir. Buna engel olmak için ara sıra fazlalıklardan kurtulmak gerekir.

Temizliğe başlamadan önce Eğer KDE giriş ekranında şifreyi girdikten sonra hata alıyor ya da tekrar giriş ekranına dönüyorsanız büyük ihtimalle disk dolmuş demektir. Eğer böyle bir durumla karşı karşıya iseniz CTRL+ALT+F1 tuşlarına bastıktan sonra kullanıcı adı ve şifrenizi girip konsolda oturum açın. Daha sonra aşağıdaki adımları uygulayın.

Çöp temizliği Masaüstünde bulunan çöp imgesine gelip sağ tıklayarak Çöpü boşalt seçilir. Tamam denilerek devam edilir. Konsoldan aynı işlemi yapmak için;

rm -rf /home/kullanici_adi/.local/share/Trash/files/*rm -rf /home/kullanici_adi/.local/share/Trash/info/*

kullanici_adi kullanıcısının çöpünü temizler.

root çöpü temizliği

Aynı işlemi root kullanıcı için de yapmak gerekir. Konsolda root girişi yapıp;

rm -rf /root/.local/share/Trash/files/*rm -rf /root/.local/share/Trash/info/*

kodlarının girerek temizliği tamamlanır.

Paket Yöneticisi önbellek temizliği

Pardus 2008 ve üstü sistemlerde Paket Yöneticisi'nin önbelleği öntanımlı olarak kapalı olduğundan, kurulan paketler diskin dolmasına neden olmayacaktır, ancak siz bu önbelleği açtıysanız veya daha önceki bir Pardus sürümünü kullanıyorsanız ve önbellek miktarını 0 (sıfır) olarak belirlediyseniz, indirilen .pisi paketleri silinmeyecektir. Bu durumda,

pisi delete-cache

komutuyla Paket Yöneticisi'nin önbelleği (dolayısıyla disk alanı) boşaltılır.

Geçici dosyaların temizliği

Uyarı: /tmp/* yerine /tmp yazarsanız sisteminize oturum açamaz hale gelirsiniz. Buna özen gösterilmesi tavsiye

83

edilir!

Geçici dosyalar /tmp dizininde bulunur. Temizlik yapmak için Pardus > Oturumu kapat > Oturum kapat yoluyla oturum kapatılır. Gelinen yerde Ctrl + Alt + F1 ile konsola geçilir. root yazılarak root şifresi girilir.

rm -rf /tmp/*

komutu verilerek /tmp dizini temizliği yapılır. Ctrl + Alt + F7 ile grafik ekranına dönülebilir.

Eski kerneller

Eski kerneller silinebilir. Pardus > Sistem > Tasma > Sistem Seçenekleri > Açılış yöneticisi ile Açılış yöneticisine ulaşılır. Kulanılmayan çekirdekler seçilir ve sistemden kaldır denilerek seçilenler sistemden kaldırılır.

Konqueror ve Firefox temizliği

Konqueror ve Firefox programlarının önbelleğini kendi arayüzleri kullanarak silinebilir. Mesela Konqueror'da Ayarlar > Konqueror programını yapılandır > Önbellek > Önbelleği temizle yolu ile temizlik yapılabilir. Firefox'ta ise Araçlar > Özel verileri temizle yoluyla temizlik yapılabilir.

Görsellerin artıklarını temizlemek

Herhangi bir görsel bilgisayarda görüldüğünde aynı zamanda ~/.thumbnails dizininde önbellekte kayıt olur. Bu dizin uzun süre kendi haline bırakıldığında yüzlerce MB'a ulaştığı görülür. Konsolda

rm -rf /home/kullanici_adi/.thumbnails/*

komutu ile temizlik yapılır.

Tasma ile temizlikBelki en başta yer alması gereken bu bölümü özellikle en sonda tuttum. Güldürürken düşündürmek bu olsa gerek. Bütün maddeyi okuyup sonra işe başlayanlar bu konuda şanslılar. Çünkü bütün maddeyi okuduktan sonra maddenin en sonunda bütün bunların tek başına bir iki tıkla yapıldığını görerek şaşıracaklar. Halbuki maddeyi okumadan uygulamaya geçenler çok uzun işlemlerden sonra aslında bu işin daha kısa sürdüğünü görecekler. Bu sırada kendilerine gülecekler.

Pardus -> Tasma -> Kullanıcı Hesabı -> Gizlilik seçilerek en alttan temizle seçilerek temizlik yapılır.

84