1

Luchtslag tegen Luftwaffe door Dick van Faassen .

Inleiding De militaire luchtvaart in Nederland. Na enig geëxperimenteer met kabelballons voor artilleriewaarneming omstreeks 1903, overigens niet tot groot enthousiasme van de legerleiding, begon het allemaal in 1910. Een aantal officieren werd door het Ministerie van Oorlog naar België gestuurd om zich te oriënteren over het nut van het gebruik van vliegmachines in het leger. Onderdeel van hun studiereis was het bijwonen van een vliegdemonstratie in St. Job in ’t Goor bij Antwerpen. Ze hadden een prachtige tijd. Het verblijf werd door de Staat betaald. Ondanks hun niet al te hoge salaris konden ze toch de bloemetjes buiten zet-ten. Enthousiast geworden door wat ze meemaakten namen ze ook vlieglessen en behaalden hun brévet. Als gevolg van deze uitstapjes, kocht een aantal officieren, vaak zonen van rijke fabrikanten of ban-kiers, voor eigen rekening vliegtuigen, waarmee ze aan de grote legermanoeuvres van 1911 deelnamen. In 1913 werd door het Rijk overwogen enkele eigen vliegtuigen aan te schaffen. Opnieuw werd een commissie, Van Heyst en Rozendaal onder leiding van kapitein Walaardt Sacré naar Frankrijk ge-zonden. Toch werden er nog geen vliegtuigen aangekocht omdat de zuinige Nederlandse regering de uitgaven te hoog vond. Om aan de wens van de legertop tegemoet te komen werd van een Ne-

derlandse kaasexporteur, Marinus van Meel, een door hem zelf gebouwd toestel gehuurd. Met inbegrip van olie en benzine kostte dit de Staat een bedrag van f. 300 per maand. In die tijd een formidabel bedrag.

Op 1 juli 1913 werd de L.V.A. (Luchtvaartafdeeling) opgericht. Met het toestel van Van Meel, “De Brik”, werd geoefend op een heideveldje bij het plaatsje Soesterberg.

“De Brik” Van lieverlee ging het wat beter met de vliegerij, niet in de laatste plaats doordat men inzag dat luchtverkenning ten behoeve van de artillerie een groot voordeel bood. In de juist begonnen eerste wereldoorlog werd vooral boven Frankrijk veelvuldig van vlieg-tuigen gebruik gemaakt. De heldhaftige krijgsverrichtingen van Duitse militaire vliegers als de “Rode Baron” Von Richthofen en Hermann Goering met hun Fokker driedekkertjes tegen o.a. de Engelse Sopwith Camels spraken tot de verbeelding. Er werden nog twee Van Meels aangeschaft en bovendien een drietal Franse Farman’s. In 1914 werd dit aantal snel groter door opkopen van geïnter-neerde buitenlandse oorlogsvliegtuigen, die in ons land een noodlanding moesten maken of waren verdwaald. Begin 1918 beschikte Nederland op deze wijze over ca. 100 vliegtuigen. Een Farman Na de wapenstilstand in 1918 smokkelde Tony Fokker een trein vol vliegtuigen en onderdelen vanuit Duitsland naar ons land. Na de eerste wereldoorlog brak voor ons land een tijd van bezuinigen aan, vooral en juist op gebied van defensie.

Nu het weer vrede was zag men het hebben van een oorlogsindustrie niet meer zitten. Fokker bouwde vliegtuigen voor de burgerluchtvaart en onze militaire piloten moesten het maar met aftandse kistjes doen.

Eerst in 1935 toen het opkomende nazidom in Duitsland bedenkelijke vorm begon

aan te nemen, werd schoorvoetend begonnen met het opvoeren van de

2

bewapening. Naast het aanschaffen van legermaterieel werd aan de Fokker fabriek te Amsterdam opdracht gegeven tot de bouw van kleine series machines. De al in 1933 ontworpen T-V bommenwerper werd pas in 1937 gebouwd. De bedoeling was een multifunctioneel toestel; bom-menwerper zowel als jachtkruiser. De snelheid was echter te gering, de bewapening te zwak, hoewel het “Solothurn” kanon in de neuskoepel zijn diensten in 1940 ruimschoots zou bewijzen. Fokker T-V

In 1936 was het prototype van een kleine gevechtsjager, de Fokker D-21, voorlopige registratie FD-322, gereed. Oorspronkelijk zouden deze toestellen voor Nederlandsch Indië worden gebouwd, maar uiteindelijk werd toch besloten een aantal voor gebruik in eigen land te bestellen. Hollandse zuinigheid liet zich hierbij ook weer gelden: de machine was uitgerust met een paar snelheid belemmerende lompe poten, omdat een intrekbaar

landingsgestel (een eis voor moderne kisten) te duur werd bevonden. Een boordkanon werd niet nodig geacht. Wel werden er 4 stuks 7,9 mm mitrailleurs in de vleugels gebouwd, waardoor toch een betrekkelijk goede vuurkracht werd bereikt. De Fokker G-1, een luchtkruiser met twee staartbomen en intrekbaar landingsgestel, werd in 1936 op de Parijse Luchtvaart Salon vertoond. Omdat het toestel in het geheim door Fokker was gebouwd, kwam het als een volkomen verrassing en trok het enorm veel belangstelling. Dit toestel had echter iets te zwakke motoren, zodat de topsnelheid, nodig voor een dergelijke machine te wensen overliet. De bewapening, bestaande uit 8 vaste mitrailleurs in de neus en één beweegbare in de achterzijde van de cock-pit, gaf de G-1 een enorme vuurkracht, hoewel het gemis van een boordkanon zich ook hier deed gelden. Het enige voordeel ten opzichte van de moderne Messerschmitt is de zeer grote wendbaarheid.

Met het nodige ceremonieel vertoon werd in 1938 het 25-jarig bestaan van de Luchtvaart Afdeeling gevierd op Soesterberg. Inmiddels was het aantal vliegtuigen uitgebreid met de toen moderne D-21 jagers en G-1 luchtkruisers. De vele genodigden konden genieten van een luchtshow en de kapel speelde vrolijke marsmuziek. Niemand vermoedde toe dat binnen enkele jaren onze luchtmacht een verwoede strijd zou moeten voeren tegen een moderne en in aantallen veel

. 25 jaar LVA grotere Luftwaffe.

Een aantal verouderde tweedekkers, de Fokker C-V uit 1923 en de Fokker C-X uit 1933 was bestemd voor luchtverkenning, terwijl in 1938 nog in allerijl 20 stuks Douglas Northrop 8-a3-n toestellen in de Verenigde Staten werden besteld. Deze machines waren echter minder geschikt voor

luchtgevechten.

3

Vermeld moet nog worden, dat er tevens nog een aantal Koolhoven FK-56 verkenningsmachines in gebruik was voor lesdoeleinden, evenals enkele verouderde Fokker machines uit de D- en S-series. De laatstgenoemde zouden niet als gevechtsvliegtuig worden gebruikt. . Al met al beschikte de Nederlandse Luchtmacht bij het uitbreken van de oorlog zegge en schrijve 132 oorlogsvliegtuigen, waaronder 16 FK-51 Koolhoven verkenners, die volstrekt niet voor gevechten geschikt waren en ook niet door het Commando Luchtverdediging werden ingezet. . Onze luchtstrijdkrachten in de vroege meidagen. Tot kort voor de oorlog was de luchtmacht van Nederland (Luchtvaartafdeeling LvA) een onderdeel van de Koninklijke Landmacht. Juist vóór mei 1940 wordt een meer zelfstandige commandostructuur ingevoerd door instelling van het Commando Luchtverdediging (CLV).

Generaal P.W. Best is benoemd tot commandant van de luchtverdediging. Door verkeerde bezuinigingen van een incompetente regering is de Nederlandse verdediging ten opzichte van de Duitse Wehrmacht en Luftwaf-fe ver in de minderheid, zowel wat materiaal, wapens en aantallen betreft. Dat ons land het toch nog vijf dagen volhoudt tegen een formidabele overmacht, is te danken aan de geweldige inzet van militairen van land-, zee- en luchtmacht. Hoewel praktisch ongeoefend en uitgerust met sterk verouderde wapens heeft onze krijgsmacht een prestatie geleverd die in de krijgsgeschiedenis zijn weerga niet kent.

Generaal P.W. Best Nederland in oorlog. Op de eerste oorlogsdag, 10 mei 1940, wordt onze verdediging overrompeld door de aanvalstactiek van de Luftwaffe. De bedoeling van de Luftwaffe is om onze vliegvelden en luchtmacht in één klap uit te schakelen, hetgeen slechts ten dele lukt. Door noordelijk van of hoog boven ons land tot boven de Noordzee te vliegen en daarna een zwaai van 180 graden te maken worden onze vliegvelden bij verrassing vanuit het Westen aangevallen en gebombardeerd. Eén van de eerste vliegvelden, die worden gebombardeerd is dat van het betrek-kelijk nieuwe vliegveld Bergen bij Alkmaar. Dit is de basis van de 5e JaVA jachtvliegafdeling, uitgerust met de Fokker G-1. Op Bergen is tevens de VerVA, de Verkennings Vliegafdeling geves-tigd. Deze maakt gebruik van Fokkers C-V en C-X, tweedekkers die voor artillerieverkenning, fotoverkenning en lichte bombardementen kunnen worden ingezet. In tegenstelling tot de G-1's zijn deze vliegtui-gen in gecamoufleerde onderkomens in bosranden buiten het eigenlijke vliegveld ondergebracht. Vanwege het drassige veld zijn de G-1's van de Jachtgroep op het vliegveld Bergen in rijen op de betonnen platformen opgesteld en vor-men zo een prachtig doelwit voor de Duitse piloten. Bij de eerste aanval

4

worden van de 12 G-1 jachtkruisers, 11 stuks deels beschadigd, deels vernietigd. Verwoeste hangars Bergen Slechts 1 piloot, Luitenant-vlieger J.W. Thijssen, weet met zijn toestel de lucht in te komen. Deze schiet even over zes uur een drietal Ju-52's op het strand bij Katwijk in brand. Nog dezelfde dag worden door het technische personeel 6 van de beschadigde G-1's zodanig op-geknapt, dat ze weer luchtwaardig zijn en aan de strijd kunnen deelnemen. Ook de G-1 van Bobo Sandberg is beschadigd en hij kan niet van Bergen starten. Later op de dag wordt hij met een gerepareerde machine naar Schiphol gestuurd. Op de eerste dag van de oorlog, de 10e Mei 1940, worden van de 124 gevechtsklare Nederlandse vliegtuigen er 15 op de grond vernietigd.

Toch slagen onze vliegers en vooral de luchtafweer er in om maar liefst 328 van de 1024 ingezette Duitse vliegtuigen te vernietigen. Bovendien verongelukten er vijandelijke machines bij de landing op drassige vliegveldjes.(Het verlies van een derde van de door de vijand ingezette luchtvloot in één dag is zeer opmerkelijk; iets wat de hele oorlog niet meer is voorgekomen!)

Nederlands Afweergeschut Vliegveld Schiphol. Op Schiphol staan 8 Fokker D-21 jagers en 9 T-5 bommenwerpers. Bij het bombardement wordt naast het vernielen van de kazerne schade aan deze toestellen aangebracht, doch enkele D-21's en T-5's kunnen toch opstijgen en het gevecht aangaan met de veel snellere Messerschmitt Me-109 jagers van de Luftwaffe. Hierbij worden zelfs meerdere vijandelijke toestellen neergeschoten. Eerste luitenant Sluyter beschadigt een Ju-88a zodanig, dat deze een noodlanding maakt op Schiphol en door zijn landingsgestel zakt. Neergeschoten Junkers

Opvallend is de actie van eerste Luitenant-vlieger Bodaan. Door zijn enorme stentorstem weet hij, boven het rumoer van bombardemen-ten en beschietingen uit, het grondpersoneel bij elkaar te schreeuwen om zijn machine gevechtsklaar te maken.

Tot drie keer toe wordt zo zijn D-21 van benzine en munitie voorzien, stijgt hij op temidden van neervallende bommen en mitrailleurvuur en weet in het krin-gengevecht minstens één Me neer te schieten. Als hij voor de laatste keer vertrekt, moet hij onze bommenwerpers naar Rotterdam begeleiden om daar de Maasbruggen te bombarderen. Tijdens deze vlucht wordt hij door een overmacht van vijanden bestookt en stort dodelijk getroffen ter aarde. Na de oorlog wordt hem posthuum de Militaire Willemsorde toegekend.

A.H. Bodaan

5

Eerste JaVA. Op het marinevliegkamp De Kooij bij Den Helder is de Eerste Jachtvliegafdeling gevestigd. Zij heeft de beschikking over 11 Fokker D-21 jagers. Hiervan worden er 4 vernietigd op de eerste oorlogsdag. (Zie ook het boek "Oorlogsvlieger van Oranje" van Bob van der Stok). Voordat de aanval op de Kooij begint heeft de commandant, ka-pitein Hein Schmidt Cranz, een telefoongesprek met de Luchtmachtstaf in Den Haag. Als hij even moet wachten hoort hij iemand in Den Haag aan een an-der toestel roepen: "Wat zeg je…...gebombardeerd ?!!". Hierdoor weet hij genoeg, gooit de telefoon neer en slaat alarm. Zodoende is al een hele JaVA in de lucht en hebben ze het voordeel om als eersten te kunnen aanvallen. Een patrouille van drie vliegtuigen koerst boven het Marsdiep. Als ze over het Zuiden van Texel vliegen, worden ze vanaf de grond met luchtdoelmitrailleurs beschoten. Kennelijk zijn de schutters zo zenuwachtig dat ze vuren op alles wat vliegt! Gelukkig geen treffers. Als er een aantal Messerschmitts verschijnt, begint het kat-en-muis-spel van het kringengevecht. Hier blijkt het voordeel van de korte draaicirkel en grote wendbaarheid van onze D-21s! Een door Luitenant Van Overvest aangeschoten Mes-serschmitt Me 109, bestuurd door Hauptmann Dieter Robitsch, moet een buiklanding op vliegveld De Kooij maken. De bewa-king van het vliegveld is er snel bij. De piloot stapt ongedeerd uit het vliegtuig waarop de naam "Der Alte" is geschilderd. Kennelijk een ervaren rot die in Spanje al zijn sporen heeft verdiend. Een hautaine kerel, die brutaal opmerkt: "Warum leistet ihr Widerstand?". Een paar ferme Nederlandse handen grijpen hem, "Niet lullen, maat!" en hij wordt afgevoerd. Samen met andere Duitse krijgsgevangenen wordt hij later per schip naar Engeland vervoerd, waar hij de rest van de oorlog in een kamp verblijft in plaats van heldhaftige vliegtochtjes te maken. Bob v.d. Stok Jan Bosch

Lt. Bob van der Stok schiet een Me-109 neer, welke in het IJsselmeer stort, terwijl een andere zwaar beschadigd in de richting van Duitsland vlucht. Luitenant Jan Bosch, die eveneens treffers heeft geboekt, vliegt terug naar De Kooij. Tijdens de landing wordt zijn D-21 in brand geschoten; door zich uit de cockpit te laten vallen brengt hij het er levend af. Hij heeft slechts een klein wondje aan zijn pink. Ook Lt. Foquin de Grave weet een Messerschmitt te beschadigen. Deze ziet kans om het eiland Borkum te bereiken, waar hij noodlandt.

J. van Zuylen. Wachtmeester Jaap van Zuijlen neemt deel aan een patrouille boven

Noordholland. Als de vliegtuigen van de leider het sein krijgen om terug te

6

keren, blijft Van Zuylen doorvliegen en kruist al cirkelend midden door een luchtgevecht. Was hij al dood? Niemand weet het. Uiteindelijk stort zijn kist neer in de Wassenaarse duinen. Van Zuijlen krijgt een tijdelijk graf op de begraafplaats te Wassenaar. De propeller van de D-21 alsmede een stuk linnen met het registratie-nummer en veel bloemen worden door enkele kameraden op zijn graf geplaatst.

D-21 wrak en graf Van Zuijlen Later worden de overgebleven D-21 jagers overgeplaatst naar het hulpvliegveld Amsterdam-Buiksloot. Ook enkele overgebleven kisten van Ypenburg en de laatste G-1 jachtkruisers worden hier gestationeerd en omgevormd tot een nieuwe jachtgroep. Het Commando Luchtverdediging doet hiermee een laatste poging om onze vliegtuigen in de lucht te houden en zodoende nog zoveel mo-gelijk afbreuk te doen aan de vijandelijke opmars. Aanval op het Regeringscentrum. Vlak bij Den Haag ligt het vliegveld Ypenburg. Met Waalhaven is dit een van de eerste vliegvelden die de Duitsers hoogst belangrijk vinden voor hun Blitzkrieg. Door dit vliegveld in handen te krijgen voor de aanvoer van hun luchtlandingstroepen, zou de weg naar het Regeringscentrum open liggen. Op Ypenburg is de 5e JaVA gelegerd, met o.a. 9 D-21 jagers en 12 Douglas 8-a lucht-kruisers. Van elk van deze groepen is één toestel niet gevechtsklaar. Als na een paar keer starten en warmdraaien geen bevel komt om op te stijgen, worden de motoren weer afgezet en verlaten de vliegers hun toestellen. De tijd wordt gedood door niet ver van hun machines een sigaretje te roken. Tot dan heerst er een ontspannen sfeer. Om 04.00 uur in de morgen klinkt plotseling het alarm. "Vijandelijke vliegtuigen in aantocht" meldt de luchtwachtpost in Delft per tele-foon. Op 1500 meter hoogte koersen Duitse Heinkel-111 bommenwerpers van zuid-west naar noord-oost. De sirene begint te loeien en de manschappen sprinten naar de machines. Negen-tien vliegtuigen taxiën naar het veld. Omdat er geen wind is, kan direct vanuit de opstelplaatsen worden gestart. Tussen de bommenregen door taxiën de kisten het veld op en achter elkaar komen ze los. Er wor-den patrouilles van 2 of drie vliegtuigen gevormd. Zo kunnen ze het gevecht met de vijandelijke toestellen beginnen.

7

Vreemd genoeg maken twee D-21 jagers een bocht en landen weer, Het zijn tweede luitenant Govert Steen en zijn wingman sergeant Jan Linzel. Omdat Steen terugkeert, is Linzel als vleugelman wel verplicht hem te volgen. Hij is al eens berispt voor het niet opvolgen van een bevel.

Het blijkt dat de mitrailleurs van Steen weigeren. Hij vraagt Linzel "Doen jouw mitrailleurs het?" "Ja luit." Steen springt in Linzels machine en vertrekt weer. Jan Linzel is nu wel ge-noodzaakt de kist van Steen te nemen, waarvan blijkt dat de luchtflessen voor de patronentoevoer nog dicht zitten. Simpel de kraan openen en de machine is gevechtsgereed. Jan test de machinegeweren juist als het bombardement en de beschietingen op Ypenburg beginnen.

Govert Steen Jan Linzel Na de eerste bommenregen vertrekt Linzel, terwijl achter hem een nieuwe serie bommen het veld teistert. Eén man van zijn grondploeg wordt hierbij gedood. Al gauw zit Jan op 3000 meter achter een Duitse Messerschmitt-110, die niets vermoedend voor

hem kruist. Hij weet met een vuurstoot de stuurboordmotor van de mof in brand te schieten. Misschien is er ook andere schade, want ze duiken naar beneden, scheren rakelings over de spoorbaan Gouda-Voorburg, en maken een buiklanding in een weiland, gehuld in een dikke rookwolk. Linzel is al weer op hoogte en komt achter een groep Heinkels terecht. Hij valt de achterste kist rechts in de formatie aan en vuurt al zijn resterende munitie op hem

af. Bij het wegdraaien ziet hij nog juist de Duitser uit de formatie wegvallen. Dan wordt zijn dijbeen geraakt door een kogel terwijl de machine niet meer reageert en rechtdoor vliegt. Hij laat zich uit het toestel vallen, scheert rakelings langs het hoogteroer en trekt aan het koord. Met een klap vliegt zijn parachute open en dan wordt alles zwart voor zijn ogen. Als hij even bijkomt, ziet hij nog juist een glimp van het bran-dende Ypenburg. Dan valt hij weer weg en komt pas bij als hij met een flinke bons de grond raakt. Af en toe bewusteloos door bloedver-lies ligt hij daar uren tot hij door boeren, die hem voor een Duitse parachutist houden, op een ladder naar een boerderij wordt gebracht. Het blijkt dat zijn dij door een granaat is doorboord. Inmiddels gewaarschuwde hospitaalsoldaten verbinden hem. Plotseling komen er en paar Duitse parachu-tisten de boerderij binnenstappen. Als ze zien dat hij zwaargewond is, laten ze Jan met rust. Beide hospiks zijn door Duitse "Fallschirmjäger" ontwapend en een van hen gevangen genomen. Hij moet mee om gewonde Duitsers te verbinden. Leden van de luchtwachtpost brengen Jan op een praam naar een ziekenhuis in Delft.

De patrouillecommandant, 1e luitenant Boy Ruys de Perez, krijgt met haperende mitrailleurs te maken. Hij probeert de Duitse jagers af te leiden, maar wordt uiteindelijk toch getroffen en maakt een noodlanding met zijn zwaarbeschadigde kist 229 in een weiland bij Monster.

Boy Ruys de Perez D-21 Ruys

8

Sergeant Guus Kiel, de wingman van Ruys, schiet een Junkers Ju-52 neer in de buurt van Den Haag. Daarna landt hij op Ruijgenhoek, een gecamoufleerd vliegveld in de duinen, om te herladen. Alles is daar nog in diepe rust; iedereen slaapt en is zich van geen oorlog bewust. Als de comman-dant wakker wordt gemaakt en hoort dat de oorlog is uitgebroken zegt hij "Maar dan moeten we onmiddellijk Berlijn bombarderen!” Er is daar geen perslucht voor de mitrailleurs van zijn D-21 voor-handen en Kiel vertrekt weer om dat elders, bijvoorbeeld het marinevliegkamp Valkenburg bij

Katwijk, te halen. Guus weet niet dat Valkenburg al in handen van de Moffen is.

Boven Valkenburg wordt hij aangevallen door 5 Me-jagers en kan niet terugschieten. Kiel wordt aan zijn hoofd getroffen en raakt bewusteloos. Zijn kist spiraalt naar beneden, landt in de buurt van Den Deijl bij Wassenaar en slaat over de kop. Als Guus bijkomt, blijkt hij op zijn kop in de riemen te hangen. Hij is midden tussen een groep Duitse Fallschirmjäger terechtgekomen.

Guus Kiel Door zich dood te houden weet hij aan de aandacht van de pa-ratroopers te ontsnappen . Als de Moffen hergroeperen en verder trekken, bevrijdt hij zich uit zijn riemen en weet kruipend een huis te bereiken waar een man doodgemoedereerd zijn tuintje staat te harken! Deze man wil zijn auto niet afstaan en ook Guus niet wegbrengen omdast hij er smerig uit ziet. Uit-eindelijk wordt Kiel door een passerende motorordonnans naar een verbandpost gebracht. Wrak D-21 Kiel Minder geschikt voor de strijd. Ook de meeste Douglas-8a toestellen zien kans de lucht in te komen. Door hun geringe snelheid en trage wendbaarheid zijn ze geen partij voor de gewiekste Duitsers. De een na de ander valt uit. Ze worden neergeschoten of maken noodlandingen. Luitenant Bierema probeert na een gevecht boven zee te ontsnappen maar wordt door achtervolgende Duitsers neergeschoten. Het toestel stort in zee en Bierema en zijn luchtschutter, lt-waarnemer Faber, vinden de dood. Waalhaven.

Van de 10 Fokkers G-1, gestationeerd op Waalhaven bij Rotterdam, wordt bij het eerste bombardement één vernietigd, maar de andere 9 kunnen tussen de bomkraters door opstijgen en weten zelfs meerdere Duitse toestellen af te schieten. Een vlieger holt met zijn boordschutter naar zijn vliegtuig. De schutter wordt getroffen door Duits vuur en valt. De vlieger springt in zijn kist en gaat de lucht in zonder rugdekking “Gekkenwerk” zeggen zijn collegs’s die hem zo in zijn eentje zien vliegen...

Eén Fokker G-1 bestuurd door luitenant Noomen schiet twee Heinkels-111 neer. In gevecht met Messerschmitts raakt de munitie op, het vliegtuig wordt zwaar getroffen doch de piloot weet op één motor een geslaagde landing tussen reeds gelan-de Junkers op Waalhaven te maken. Luitenant Kuipers ziet ook kans 2 Heinkels-111 neer te ha-len, landt dan met beschadigde motor op Waalhaven. Kuipers en zijn schutter Venema doen dan mee aan acties van een peloton luchtdoelmi-trailleurs. Als Venema sneuvelt,houdt Kuipers zich

9

schuil en vlucht later in het donker met een roeiboot over de Maas. Luitenant Gerben Sonderman in G-1 nr. 311 schiet een Ju-52 en een Me-109 neer en moet dan bij Oost-Voorne op het strand landen. Sergeant Soufree in de G-1 nr. 328 schiet een Me-109 neer en landt zonder munitie en benzine op Voorne-Putten. Luitenant Woudenberg laat een Stuka (Ju-87) en een Ju-52 transporter in het zand bijten en landt met zijn schutter Pauw eveneens op het Voorn-se strand. Later op de dag worden de op het strand gelande machines door Duitse jagers in brand geschoten. In een polder bij Westmaas stort een Dornier Do-17 neer, door vuur van de G-1 nr. 319 bestuurd door sergeant-majoor Buwalda. Na nog een Duits vliegtuig te hebben neergeschoten krijgt Buwalda treffers in beide motoren. De rechter rookt en benzine of olie spuit uit de tanks. Op één sputterende motor ziet Buwalda kans bij Zevenbergen een geslaagde buiklanding te maken in een weiland. Met behulp van de burge-meester chartert Buwalda een auto en probeert Waalhaven te bereiken. Zijn schutter neemt de achtermitrailleur uit de G-1 mee. Bij de inmiddels uitgeschakelde luchtdoelbatterij te Smitshoek stranden ze en zijn daar getuige van het sneuvelen van de commandant van Waalhaven, die door Duitsers was gedwongen te onder-handelen over overgave van de stelling. Het vliegveld is dan reeds geheel in Duitse handen. Waalhaven wordt door de Duitsers gebruikt voor de aanvoer van troepen en oorlogsmaterieel. Ook stationeren ze er jachtvliegtuigen als Mes-serschmitts en Heinkels. Onze bommenwerpers. Onze Fokker T-5 bombardeervliegtuigen, zoals ze worden genoemd, zijn lang nog niet alle uitgerust met bommenrekken. Vandaar dat ze voornamelijk als jager worden ingezet. Ze zien zelfs kans om enkele Duitse toestellen af te schieten. Luitenant Swagerman koerst met zijn T-5 richting Leiden. Hij ziet boven de Kaag een Duits toestel en weet het met zijn Solothurn boordkanon neer te schieten. Een ander Duits vliegtuig wordt door hem achterna gezeten tot bij Utrecht. De snellere Duitser weet echter te ontsnappen en Swagerman keert met zijn 855 naar Schiphol terug.

De T-5 heeft een spanwijdte van 21 meter en een startgewicht van 7250 kg. Hij kan 1000 kg. aan bommen meenemen. Met zijn 2 Bristol Pegasus motoren van elk 925 pk is hij redelijk snel en kan een maximumsnel-heid halen van 417 km/h. Het is het eerste vliegtuig van de LVA dat intrekbare hoofdwie-len heeft. Het is ook het enige type van de Nederlandse Luchtstrijdkrachten dat is voorzien van een Solothurn snelvuurkanon. Toch is dit vliegtuig erg kwetsbaar. De in de

vleugel ingebouwde brandstoftanks hebben n.l. geen beschermende, zelfdichtende, rubberlaag zo-dat ze bij treffers snel in brand raken. Behalve Fokker vliegtuigen beschikt men o.a. over enkele Koolhoven FK-51 verkenners en Ameri-kaanse Douglas-8a toestellen, die echter nauwelijks gebruikt kunnen worden wegens geringe snelheid en wendbaarheid. Vanuit Schiphol wordt nog een poging ondernomen om de gelande Duitse Junkers transporttoestel-len op Waalhaven te vernietigen. Drie van onze T-V bommenwerpers, begeleid door 7 D-21 jagers voeren een bombardementsvlucht uit op Waalhaven uit waarbij ver-scheidene Luftwaffetoestellen op de grond worden vernietigd. Verder brengen ze veel schade aan de Duitsers toe, doch 2 T-5’s en 1 D-21

10

worden hierbij door Duitse Me 109 jachttoestellen, die inmiddels Waalhaven als basis gebruiken, neergeschoten. Sergeant J. Roos wordt aangevallen door 3 Messerschmitts. Zijn kist wordt zwaar getroffen en hij besluit er uit te springen. Net heeft hij de cockpitkap afgeworpen, als hij ontdekt dat deze in de pro-peller van de achtervolgende Me terechtkomt waardoor deze uitgeschakeld wordt. In plaats van te springen duikt Roos in een wolk weg. Als hij er weer uit komt

zit hij in gunstige positie achter één van de Me's en schiet hem neer. Afweergeschut vanaf de grond vuurt op de Messerschmitts. Waarschijnlijk raken granaatscherven hiervan ook de D-21, waardoor Roos uit zijn cockpit wordt geslingerd.

Gewond aan zijn hoofd landt hij aan zijn parachute in de omgeving van Leiden.

Koos Roos Eén T-5 toestel onder commando van 2e Luitenant Swagerman doet een effectieve raid op vliegveld Ockenburg en vernietigt 4 Duitse Junkers transporttoestellen die daar zijn geland. Op de terugweg wordt de 855 in de buurt van ’s Gravenzande onderschept door een zwerm Messerschmitts. Swa-german probeert met zijn toestel boven zee uit te wijken. De achtervolgers, uitgerust met snelvuurkanonnen, weten de eenzame machine goed te raken. Een granaat ontploft in het toestel waardoor meerdere bemanningsleden dodelijk worden gewond.

Commandant Bernard Swagerman en de vlieger zien kans uit de machine te springen. De Fokker 855 stort onbestuurbaar in zee. Alleen Swagerman overleeft door met zijn parachute veilig in zee te landen op ongeveer 500 meter van het strand bij Monster. Hij bevrijdt zich van zijn parachuteharnas, zware leren vliegerjas en -laarzen. Zwemmend bereikt hij het strand en komt terecht bij een patrouille Jagers die Duitse paratroopers achtervolgen. In een geleend uniform meldt hij zich 's avonds weer op Schiphol. Het “grasgroene” uniform van de Jagers leidt wel tot enige hilariteit bij zijn kameraden. De piloot is nooit teruggevonden.

B. Swagerman Strategische VerVA (Verkennings Vliegtuig Afdeeling) Aangezien er geen aaneengesloten front is, komt er van artillerieverkenningen niets terecht. In plaats daarvan worden onze verkenners praktisch alleen gebruikt voor verstorings- en bomaan-vallen. Fokker C-X toestellen, gestationeerd in verborgen opstelplaatsen bij vliegveld Bergen, doen eveneens een aanval op Ockenburg en later op Ypenburg. De C-V en C-X zijn verkenningsvliegtui-gen die echter zijn uitgerust met bommenrekken onder de vleugels. Tijdens deze oorlogsdagen worden ze bijna uitsluitend ingezet om bombardementsvluchten uit te voeren. Deze groep heeft het tot de laatste oorlogsdag zonder al te veel verliezen volgehouden. Teneinde voor de vijand minder zichtbaar te zijn wordt door de piloten het HuBoBé (HUisje-BOompje-BEestje) principe toegepast. Hierbij wordt zeer laag gevlogen, scherend over de daken van huizen, laag over bomen en weilan-den hoppend, soms zelfs op nauwelijks 10 meter hoogte. Laag boven de grond vliegende toestellen zijn voor de veel hoger vliegende vijand niet of nauwelijks te zien. De minimale hoogte voor bom-barderen is ca. 300 meter, zodat eerst dicht bij het doel wordt geklommen, de bommen afgeworpen en vervolgens weer omlaaggedoken de terugtocht aanvaard. Een vijftal bemanningen (piloot + waarnemer) op Bergen krijgt bevel om een aanval op posities van de Duitsers bij Moerdijk uit te voeren. Ze stijgen de één na de ander op en verzamelen boven het veld. Het blijkt dat één van de Fokkers C-X niet meekomt. Waarschijnlijk motorstoring. De vliegers geven elkaar een sein om te vertrekken. Ze koersen zuidwaarts en voeren hun opdracht uit. Geluk-kig worden ze niet door de Duitse jagers opgemerkt en kunnen in HuBoBé-vlucht huiswaarts keren.

11

Halverwege komen ze een eenzame C-X tegen. De collega die wegens motorstoring niet mee kon, gaat nu in zijn eentje de opdracht uitvoeren. Staaltje van plichtsbetrachting! Op de terugweg naar Bergen vliegen ze over de kustlijn. Daar schieten ze en passant nog enkele op het strand gelande Duitse vliegtuigen in brand. Vervolgens zetten ze koers naar de thuisbasis waar ze veilig landen. Fatale vlucht.

Op 13 mei 1940 doet Lt.-waarnemer B.Swagerman een poging om met de laatst overgebleven Fokker T-5 bommenwerper 856, slechts begeleid door 2 G-1 jachtkruisers, de Moerdijkbrug

te bombarderen om de Duitse tankopmars vanuit Brabant richting Rot-terdam te vertragen. Vlieger van de T-5 is Willem Anceaux. Eén der G-1's wordt gevlogen door B. Sandberg, die van Bergen naar Schiphol is overgeplaatst. Van de 2 meegevoerde 300 kg bommen mist de eerste, die valt naast de brug in het water en bij de tweede run schampt de laatste bom af op één van de brugpijlers, zonder te ontploffen. Achtervolgd door Duitse jagers vliegt de patrouille in Noordelijke richting. De ene G-1 wordt neerge-schoten; de andere, met Bobo Sandberg aan de knuppel, ziet kans te ontkomen en landt enige tijd later op Schiphol.

De machine van Swagerman wordt echter in de omgeving van Ridderkerk afgeschoten en stort brandend neer in een polder. Swagerman met zijn bemanning vindt de dood. Een gedenksteen ter plaatse getuigt hiervan.

Swagerman is later postuum onderscheiden met de militaire Willemsorde. Nieuwe vliegtuigen. Een drietal bij Fokker versneld afgebouwde G-1's, die bestemd waren voor de Deense luchtmacht, wordt in dienst van de luchtstrijdkrachten gesteld en doet nog aanvallen op Duitse stellingen o.a. in de buurt van het Grebbefront. Gedurende de latere oorlogsdagen worden ze ook gebruikt ter begeleiding en bescherming van enkele verouderde C-V tweedekkers o.a. aan het front bij Wageningen en de Grebbeberg. Hachelijk avontuur. Sergeant vlieger Roeloffsen is met zijn Fokker C-V op weg naar Wageningen om daar een Duitse geschutopstelling in een bos te bombarderen, als hij boven Rhenen door 3 Duitse jagers wordt aan-gevallen. In een poging te ontkomen duikt hij snel naar de grond en maakt snelle bochten naar links en rechts. Zijn waarnemer zit verstijfd in de achterste cockpit weggedoken. Stromen moordend lood

vliegen hen om de oren. Ze proberen over de Rijn te komen; dat lukt, maar Roeloffsen trekt iets te laat op, het onderstel raakt een dijkje en een groot deel van de ondervleugel wordt er af gerukt. De machine stuitert weer omhoog, raakt weer de grond, vliegt over de kop vlak voor de Hollandse linies en ..... midden in een mijnenveld! De zwaargewonde vlieger en zijn waarnemer zien kans uit het vernielde toestel te kruipen en worden door toegesnelde hos-

12

piks behandeld en afgevoerd. Als door een wonder zijn de bommen niet ontploft! Enkele C-V verkenners, afkomstig van het hulpvliegveld Middenmeer in de Wieringermeerpolder, voeren surveillancevluchten uit, o.a. boven de stellingen Wons en Kornwerderzand in Friesland. Marine Luchtvaart Dienst. Behalve de LvA neemt ook de MLD (Marine luchtvaartdienst) aan de strijd deel. Een watervliegtuig van het type Fokker C-XIV-W ziet zelfs kans om een veel snellere Messerschmitt neer te halen. Omdat de vliegtuigen van de MLD niet zijn gebouwd voor luchtgevechten, vertrekken de meeste naar Engeland om van daaruit de taken te blijven ver-vullen. Fokker C-XIV-W MLD Het einde. Door de grote overmacht van de Luftwaffe, is het spoedig gedaan met onze luchtmacht. Enkelen, waaronder leerlingen van de vliegschool te Vlissingen, zien kans om via Frankrijk naar Engeland uit te wijken. Ze moeten hun vliegtuigen in Frankrijk achterlaten. Sommige toestellen worden door hun bemanningen zelf op de grond vernietigd o.a. op Schiphol en enkele vallen in Duitse handen. Na vijf dagen strijd resteren er nog slechts 36 Nederlandse vliegtui-gen. Als op 14 mei 1940 de binnenstad van Rotterdam door 84 Heinkel He-111 bommenwerpers wordt gebombardeerd met catastrofale gevolgen en de Duitsers dreigen dat o.a. Utrecht een zelfde lot beschoren zal zijn, is dat voor opperbevelhebber der strijdkrachten generaal Winkelman aanlei-ding om te besluiten tot overgave. Een heroïsche strijd is gestreden, met grote moed en zelfopoffering van onze vliegers en soldaten. Na de capitulatie wordt door generaal Winkelman, aan het hele Commando Lucht-verdediging de Militaire Willemsorde toegekend. ”Voor Moed, Beleid en Trouw”

13

Voortzetting van de luchtstrijd. Alleen in Engeland wordt door uitgeweken vliegers, ingedeeld bij diverse RAF-squadrons, de strijd tegen de Duitsers voortgezet. Samen met o.a. Engelse, Poolse, Zuid-Afrikaanse, Nieuw-Zeelandse en Franse piloten vechten zij tegen de Luftwaffe, zowel boven Engeland, Frankrijk, België en later ook boven Nederland en Duitsland. Ze brengen de Messerschmitts, Heinkels en Junkers zware ver-liezen toe.

In 1943 krijgt Nederland als onderdeel van de R.A.F. een eigen squadron (322 Dutch Spitfire Squadron), waarvan Bob van der Stok uiteindelijk squadron commandant wordt.

322 SQN Bob v.d. Stok Nederlands Indië. Behalve in Europa wordt ook in het voormalig Nederlands Indië door Nederlandse vliegers strijd ge-voerd tegen de aanvallen van de Jappen, nadat Nederland na de aanval op Pearl Harbor op 8 december 1941 aan Japan de oorlog heeft verklaard. Men beschikt daar onder andere over Brew-ster Buffalo en Curtiss Hawk jachtvliegtuigen en Glenn Martin Bommenwerpers. De Marine Luchtvaartdienst verricht knappe staaltjes met hun Dornier en Catalina vliegboten. Ook hier is het practisch onbegonnen werk om tegen de geweldige Japanse overmacht te strijden. De geallieerde vloot heeft de slag in de Javazee verloren. Op 8 maart 1942 volgde de capitulatie. Een groot aantal vliegers en leerling-vliegers kan naar Australië ontkomen. Ook van daaruit wordt de strijd in gealli-eerd verband voortgezet. © 2006 D.J. van Faassen, Hengelo.

14

Van der Stok, Foquin de Grave en Bosch op Vliegkamp “De Kooij”