Br . 13 Cena : 50 den. SEPTEMVRI 2010 god.IS

SN

: 18

57-

671

0

РОВ ЗА PАМЕТЕЊЕЗА ОСКАРОВЕЦОТ „НИЧИЈА ЗЕМЈА“

M A G A Z I N N A M I N I S T E R S T V O T O Z A O D B R A N A N A R E P U B L I K A M A K E D O N I J AM A G A Z I N N A M I N I S T E R S T V O T O Z A O D B R A N A N A R E P U B L I K A M A K E D O N I J A

АРМ - НАТО РАПОРТИРАЊЕ ОРУЖЈE ВОЕНА ИСТОРИЈА ИГРИ И СИМУЛАЦИИ

СО ИНЖЕНЕРИСКАТА ЕДИНИЦА НА АРМ

ЧЕСТВУВАЊЕ НА PРАЗНИКОТ НА НАШАТА ЗАЕДНИЧКА ГОРДОСТ

18ГОДИНИ

СЕ ВРАЌА СТАРИОТ СЈАЈ НА PРЕСPА

АРМИЈА-ЗНАМЕНОСЕЦ

СЕ ВРАЌА СТАРИОТ СЈАЈ НА PРЕСPА

РОВ ЗА PАМЕТЕЊЕ

95,09 %

„за“8 septemvri 1991 godina

„...slobodna,

suverena i

samostojna Makedonija...“

ПОЛНОЛЕТСТВОЧувството на припадност на организира-ни форми и целини е предуслов тие орга-низации да се создадат и да постојат. При-падноста кон државната заедница е меѓу најизразените однесувања, веднаш по при-падноста на човековиот род и понекогаш по верското однесување.Честитката, како и поздравот, се дел од кул-тивираното однесување, моменти на вни-мание. Би се рекло – евтино чинат, довол-но вредат. Тие ги поттикнуваат довербата и почитта, ги допираат илузиите во пози-тивна смисла. „Ако на луѓето им ги одземе-ме илузиите, тогаш кое задоволство би им останало“, се прашувал Волтер.Честитката има и значење и вредност, а тој – подарокот, има волшебна моќ или како што заклучил Аверченко: „Ништо не ме освојува толку брзо и ништо не ценам тол-ку како подарокот”.Еден од позначајните датуми од понова-та македонска историја секако е 18 Ав-густ – Денот на Армијата на Република Македонија. За припадниците на Армијата тоа е најсветлиот датум и затоа кон него се однесуваат со посебен пиетет. Едностав-но го сметаат за свој втор роденден. Гор-ди што и припаѓаат на институцијата која е една од оние што уживаат најголем углед кај граѓаните на Република Македонија, припадниците на АРМ секоја година од нејзиното раѓање гордо го чествуваат својот празник. Овојпат чествувањето зна-чеше нешто посебно од вообичаеното. Се прославуваше полнолетството. Роденде-нот на Армијата беше одбележан достоин-ствено, скромно, но гордо, како што впро-чем им прилега на нашите воини во гарни-зоните ширум републиката, но и во Авгани-стан, во БиХ, во Либан и секаде онаму каде што има наши мировници кои се нашите најголеми амбасадори. Периодот на младоста е еден од најубавите и незаборавни периоди од животот на секој човек. Како што младите и се радуваат на младоста и секој ден од нивниот живот е на некој начин историски, така и за нашата млада армија годините на раст и развој ис-полнети со многу успеси, секако, го заслу-жуваат епитетот историски бидејќи АРМ ја создаваше и ја градеше сопствената, но и историјата на Република Македонија. Пе-риод во кој со секој изминат ден, со секоја успешно изведена вежба, со секоја успеш-но реализирана мисија во и надвор од Ре-публика Македонија, успешно се потврду-ваше зрелоста. Армијата растеше, се раз-виваше и се трансформираше во од за де-нес со право да биде мала, мобилна и до-бро обучена армија – респектабилен пар-тнер на НАТО. Армија која со својата оспо-собеност и интероперабилност, но и со својот придонес кон светскиот мир, одам-на го заслужи членството во семејството на Алијансата.Како што за младите е карактеристично што сакаат да бидат возрасни, играјќи на картата и очекувајќи тоа да им донесе при-вилегии, поголеми права, вистинска сло-бода, така и Армијата растеше и созрева-ше. Повозрасните, во основа, си ги при-знават годините. Меѓутоа, истражувањата кои ги откриваат искрените чувства при спомнувањето на годините на живот гово-рат дека речиси на сите им е мило кога ќе се каже дека изгледаат како да се помла-ди отколку што навистина се. Да се оста-не вечно млад е желба на секого, но за жал тоа е едно од нештата кои едноставно се невозможни. Токму младоста е една од карактеристиките што ја красат и нашата армија – младоста зрачи од нејзиниот строј. Затоа ќе си земам за право да кажам дека Армијата ќе остане вечно млада.Армијата на Република Македонија го про-слави полнолетството и продолжи смело со цврст војнички чекор да чекори во перио-дот на зрелоста. Честито полнолетство!

Здравко Ризовски

РАЗВОЈ НА ЕВРОПСКАТА ПОЛИТИКА ЗА БЕЗБЕДНОСТ И ОДБРАНА

ЕВРОПА ПРОДОЛЖУВА СО СВОЈАТА СТРАТЕГИСКА ВИЗИЈА

ИНТЕРВЈУ СО БРИГАДНИОТ ГЕНЕРАЛ ДАВИД ХУМАР, КОМАНДАНТ НА НАТО–ШТАБОТ ВО СКОПЈЕ И ВИСОК ВОЕН ПРЕТСТАВНИК НА АЛИЈАНСАТА

РОБОТ–БОЛНИЧАР

УПРАВУВАЊЕ СО СОВРЕМЕНОТО БОЈНО ПОЛЕ

ЧУДЕСНАТА МОЌ НА СРПОТ И ЧЕКАНОТ

ТАЈНИТЕ СОВЕТСКИ ЕЛЕКТРОМАГНЕТНИ ОРУЖЈА – II

„СКОРПИИТЕ“ ГИ ЗАМЕНИЈА „ЛЕОПАРДИТЕ“

СМЕНА НА МАКЕДОНСКИОТ КОНТИНГЕНТ ВО ИСАФ

ТРАГЕДИЈАТА КОЈА ГО ПРОМЕНИ СВЕТОТ

ДЕВЕТ ГОДИНИ ОД КРВАВИОТ 11-ТИ СЕПТЕМВРИ

БИТКАТА НА МАРИЦА

СТРАТЕГИЈАТА НА НЕНАДЕЕН НАПАД – ПРЕСУДНА

НАЈВРЕДНИОТ РОДЕНДЕНСКИ ПОДАРОК

РАЗГОВОР СО ЕСТРАДНИОТ УМЕТНИК И ТВ-УРЕДНИК, РИСТО САМАРЏИЕВ

4

8

14

20 11

27

36 23

42

50

Страница

Страница

Страница

СтраницаСтраница

Страница

Страница

Страница

Страница

Страница Страница

ШТИТ - Година II, број 13, септември 2010 година, излегува еднаш месечноИЗДАВАЧ - МИНИСТЕРСТВО ЗА ОДБРАНА НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

ИЗДАВАЧКИ СОВЕТЕмил Димитриев (претседател)Генерал-мајор Насер Сејдини, Сашко Димов, потполковник Мирче Ѓоргоски, потполковник Здравко Ризовски,потполковник Мери Ринџова, проф. д-р Ѓорѓи Малковски

ГЛАВЕН И ОДГОВОРЕН УРЕДНИКЗдравко Ризовски, потполковник

РЕДАКЦИЈАБилјана Иванова (технички, ликовно-графички уредник); Кристина Илиевска (новинар-уредник), Иван Петрушевски (новинар-соработник); Ксенија Митева (лектор); Александар Атанасов (фотографии), Мартина Кимовска (преведувач)

КОНЦЕПТУАЛЕН КОНСАЛТИНГ, АРТ ДИРЕКЦИЈА И ДИЗАЈНЖарко Стојановиќ, Оливер Ќурчиев, Весна Вујадиновиќ, Стефан Смиљаноски

Печати: „Европа 92“ – Кочани

АДРЕСА НА РЕДАКЦИЈАТАМИНИСТЕРСТВО ЗА ОДБРАНА - СПИСАНИЕ „ШТИТ“ул. „Орце Николов“ бб 1000 СкопјеТелефони: 02 328 24 17; 02 328 20 58Факс: 02 3113 527; 02 3128 276 www.morm.gov.mk; E-mail: stit@morm.gov.mk

Содржина:

3

ЦЕНАТА НА ЕДЕН ПРИМЕРОК Е 50 ДЕНАРИГОДИШНА ПРЕТПЛАТА 600 ДЕНАРИ

жиро с-ка 05001001 1678720(повикување на број: 725939-10)даночен број: 4030990271748ТС 100000000063095

52

8 septemvri 1991 godina

„...slobodna,

suverena i

samostojna Makedonija...“

одечките европски држави кон крајот на 20 и на почеток на 21 век ја покажаа својата приврзаност кон барањето на ЕУ за заедничка поли-

тика на полето на безбедноста и одбра-ната која во одреден миг беше консти-туирана како Европска политика за без-бедност и одбрана – ЕПБО (European Security and Defence Politics – ESDP). Секоја членка на европската асоцијација даде одреден придонес кон развојот на тој концепт. Суштината е во тоа што „и покрај приговорите на САД, Европа про-должува со својата стратегиска визија, со цел во одбраната повеќе да не зави-си од американските ракети и е подгот-вена да не се согласува со политиката на САД како во случајот на превентив-ниот напад на Ирак...“

ЗАЕДНИЧКА НАДВОРЕШНА И БЕЗБЕДНОСНА ПОЛИТИКА (ЗНБП)Европската политика за безбедност и одбрана на одреден начин произле-гува од европската Заедничка надво-решна и безбедносна политика – ЗНБП (Common Foreign and Security Policy – CFSP). Според нацртот на Уставот на Европа, „во рамките на своите надво-решнополитички начела и цели, Унијата ја утврдува и ја спроведува заедничка-та надворешна и безбедносна полити-ка која ги покрива сите области на над-ворешната политика и безбедност...”Европската интеграција отсекогаш била миротворна мисија и затоа е предвиде-

на како безбедносно-политички кон-цепт. Веќе во почетокот на педесетти-те години Франција, Германија, Италија, Белгија, Луксембург и Холандија рабо-теа на концептот на европската заед-ничка одбрана (ЕВГ) и на заедничка ев-ропска армија која требаше да се раз-вива во рамките на НАТО.САД ги поддржаа тие планови, со цел за време на кореанската криза да го овозможат и контролираното тајно вооружување во Западна Германија. Сепак, на 30 август 1954 година, фран-цуското Национално собрание одлучи и во голема мера го одби создавањето на Европската заедница за одбрана. Потоа, во 1954 година во Париз се слу-

чи модификација на Договорот од Бри-сел од 1948 година и така дојде до до-говор меѓу претседателот на држава-та и владата, Западноевропската унија (ЗЕУ) да се изгради како европски столб на НАТО.Францускиот претседател Шарл де Гол на почетокот на шеесеттите години по-вторно ја разгледа идејата за политич-ката интеграција на Европа. Француски-от дипломат Кристијан Фуше после тоа го подготви „Договорот за унијата на државите” („плановите на Фуше”). Пар-тнерите на Франција во Европската заедница ја одбија соработката која е премногу силна меѓу државите поради соработката со САД внатре во НАТО со цел за понатамошен опстанок.На состанокот во Хаг во 1969 годи-на, сите шест членки на Европската заедница, кои беа и членки на НАТО, ја нагласија потребата за политич-ко поврзување на Европа. Една годи-на подоцна беше усвоен извештајот „Давињон”, со кој започна Европската политичка соработка (ЕПС). Таа беше само во рамките на надворешната по-литика и требаше да ја зајакне соли-дарноста на државите на Европската заедница во однос на големите свет-ски политички прашања. Тие во 1973 го-дина одлучија почесто да организира-ат конференции и да создадат одре-дена дипломатија. Десет години по-доцна, полето на безбедноста под не-говите политички и економски (но не

4

европа продолжува со својата стратегиска визија

РАЗВОЈ НА ЕВРОПСКАТА ПОЛИТИКА ЗА БЕЗБЕДНОСТ И ОДБРАНА

ка (ЕПС). Во досегашните ЕУ догово-ри – Мастрихт, Амстердам, Ница и Ли-сабон, се создадени рамки, институ-ции, средства, методи и работен ри-там за спроведување на заедничка-та надворешна и безбедносна поли-тика. Поврзаноста на работите со тоа е многу подобрена и во врска со по-литиките на заедниците, меѓу кои ор-ганите на ЕУ на поинаков начин, и врз основа на други правни акти (како на пример одредби, насоки, спогодби со земјите кои не се членки, итн.). Економ-ските односи со странство и политика-та на соработка во врска со развојот, спаѓаат во политиката на заедниците. Како може да се постигне економскиот потенцијал на Унијата и нејзината над-ворешна политика конечно да функ-ционираат заедно? Европскиот совет може тоа да го постигне доколку ги по-сочи насоките за развојот на Унијата. Фактот, Комисијата да учествува во советувањето околу заедничката над-ворешна и безбедносна политика, ја зајакнува таа координација. Во заед-ничката надворешна и безбедносна политика и понатаму одлуките се до-несуваат едногласно, што е неопходно за воените прашања и за прашањата на политиката на одбраната.Сепак, потребни се неколку рацио-нални предлози за олеснување на донесувањето на одлуката:– кај „конструктивното воздржување”

членката ја прифаќа одредбата, но не мора да ја спроведе. Максимално една третина од членките може кон-структивно да биде воздржана;

– кај „позасилената соработка” нај-малку девет членки имаат мож-ност да формулираат заеднички став или да донесат одлука со цел спроведување на заедничка акција;

– „одлуките донесени со квалифику-вано мнозинство” важат во случа-ите каде што Советот на министри-те спроведува заеднички стратегии донесени од страна на Европски-от совет, како и за спроведување на заеднички акции и ставови. Усвојувањето на одредбата која е донесена со квалификувано мнозин-ство, членката може да ја одбие по-ради важни причини кои се во врска со понатамошната политика. Во тој случај нема гласање. Советот може со квалификувано мнозинство да упати прашање до Европскиот совет со цел тој да донесе одлука. Во прин-цип, членките во Советот имаат раз-личен број гласови. Членка на Сове-тот може да побара проверка на до-несената одлука, дали таа навистина е донесена со квалификувано мно-зинство и дали тоа мнозинство на-вистина претставува најмалку 62% од вкупната популација на Унијата, во спротивно, донесената одлука не би важела. Прагот на одлуките до-несени со мнозинство со Договорот од Ница, сукцесивно се зголемил, од 7 % гласови во Советот во случај на една ЕУ-6 на 73,4 % во една ЕУ-27.

– одредби кои во државите-членки на ЕУ се обврзувачки и важат момен-тално;

– важечки насоки кои во државите на ЕУ во однос на целта која треба да се постигне се обврзувачки. Држава-та која е членка има право да ги из-бере формата и средствата кога да го спроведе правото;

– одлуки кои треба да се спроведуваат индивидуално;

– препораки и ставови кои можат да имаат правно дејство.

Планираното воведување на нови-от ЕУ–Договор од Лисабон (потпи-шан на 3 декември 2007) би довело до завршување на „структурата на трите столба”. Третиот столб ќе стане заед-ничка задача на ЕУ. Лисабонскиот до-говор се интегрира во првобитниот ЕУ–Договор како и во Договорот за начинот на работењето на ЕУ. Послед-ниот го заменува Договорот на Европ-ската заедница од првиот столб.И двата договори имаат иста правна позиција (чл. 1 став. 3 од Лисабонскиот договор). Унијата со Лисабонскиот до-говор го зазеде местото на Европска-та заедница и е нејзината правна на-следничка. Заедничката надворешна и безбед-носна политика во спроведувањето

многу се разликува од политиката на заедниците бидејќи е регулирана со националното право. Во рамките на Заедничката надворешна и безбед-носна политика не постои правно до-сие како што се „одредби” со кои се ре-гулираат политиките на заедниците и се гласа едногласно.Заедничката надворешна и безбед-носна политика зависи од волјата на државите-членки. Во секојдневната практика државите преферираат да дејствуваат зависно од национални-от интерес. Заедничката надвореш-на и безбедносна политика се на-доврзува на старите искуства, посеб-но на Европската политичка соработ-

5

и воени) аспекти, премина во надлеж-ност на европската политичка сора-ботка. До 1986 година се одвиваше координација на западноевропската дипломатија без постојани структури.Во обединетото европско досие, покрај реформата на Европската заед-ница во 1986 година и европската по-литичка соработка, се реформира и се создаде Секретаријат на европската политичка соработка. Сепак, сè уште не се спомнуваше „заедничката надво-решна политика”.Во продолжението на европската поли-тичка соработка, која се практикува од 1974 година, на 1 ноември 1993, кога ЕУ-договорот од Мастрихт стапи во сила, се етаблира Заедничката надворешна и безбедносна политика (ЗНБП). Усло-вено од Заливската војна во 1990/91 го-дина, како и од југословенската криза, беше препознаена потребата од посил-на европска политичка соработка во насока на заедничка надворешна и без-бедносна политика.Одредбите на Заедничката надвореш-на и безбедносна политика се развија поради потпишаниот Договор од Ам-стердам на 2 октомври 1997 година (стапи во сила на 1 мај 1999), и потпи-шаниот Договор од Ница на 26 фев-руари 2010 (стапи во сила на 1 февру-

ари 2003). Работата и споспобности-те на цивилниот и на политичкиот кри-зен менаџмент на заедничката над-ворешна политика и понатаму исклу-чиво зависат од политичката волја на државата-членка на ЕУ.Правото на ЕУ се дели на примарно-то право на Заедницата на Европска-та заедница за јаглен и челик (ЕЗЈЧ) и Евроатом, како „прв столб” на ЕУ, на правото на Унијата (меѓудржавно) како „втор столб” (Заедничка надворешна и безбедносна политика) и на „третиот столб” – Полициската и судската сора-ботка во кривичните работи (ПССКР).Секундарното право на Заедницата се дели на:

6

Квалификуваното мнозинство спо-ред Договорот од Ница сега изнесу-ва 255 од вкупно 345 гласови;

– „двојно мнозинство”: Донесувањето одлука во Советот со квалифику-вано мнозинство според Лисабон-скиот договор на ЕУ од 1 ноември 2014 не треба повеќе да се одвива по системот на броење на гласови-те, туку според „двојното мнозин-ство”. Неопходното мнозинство на држави тука изнесува 55%, а мно-зинството на населението 65% – мо-ментално 305 од 490 милиони жи-тели. Според тоа, најмалку 15 држа-ви мораат да бидат согласни. Одре-бата може да биде блокирана од најмалку 4 држави кои претставува-ат најмалку 35% од населението на Унијата. Значи, блокадата од 3 голе-ми држави-членки е исклучена. Со Лисабонскиот договор се одвива проширувањето на одлуката која е донесена со квалификувано мнозин-ство од моментално 137 на 181 поли-тички области. Тука се опфатени и полициската и судската соработка во кривичните предмети (ПССКП) со заедничката политика за сообраќај, азил, контрола на надворешните граници и во врска со дипломатска-та и конзуларната заштита. Исклу-чок на квалификуваното мнозин-ство стапува во сила кога Европ-скиот совет делува врз сопствена иницијатива, значи не по препорака на Европската комисија или на мини-стрите за надворешни работи на ЕУ. Тука важи правилото: 72% членки на ЕУ, 65% од популацијата на ЕУ (при-мер: кај истапувањето на една од членките на ЕУ). Европскиот парла-мент станува рамноправен со Сове-тот на министрите. Тоа, пак, не важи за Заедничката надворешна и без-бедносна политика, каде и поната-му владее едногласност. Енергетска-та политика сè позасилено станува дел од ЕУ–политиката во областите на функционирањето на енергетски-от пазар, обезбедување на безбед-носното снабдување, напредување на енергетската ефикасност и развој на нови енергетски извори.

ЗАЕДНИЧКА ЕВРОПСКА ДИПЛОМАТИЈАЧленките се обврзаа активно да ја под-држуваат надворешната и безбеднос-ната политика во духот на лојалноста и меѓусебната соработка. Секоја член-ка може да му постави на Советот едно прашање во врска со заедничката над-ворешна и безбедносна политика и да изнесува предлози. Членките се грижат за тоа нивните сопствени политики да се совпаѓаат со заедничките ставови. Со Договорот од Амстердам, Сове-тот е овластен да именува специјални службеници за посебни прашања во регионите (државите). Со Договорот од Ница, специјалните службеници се избираат со квалификувано мнозин-ство. Според Лисабонскиот договор

на ЕУ, Советот, кога тоа е потребно, по иницијатива, високиот претставник за Заедничка надворешна и безбеднос-на политика го именува специјалниот службеник на којшто му го доделува мандатот во врска со специјалните по-литички прашања. Значи, политичкиот службеник е под контрола на високиот претставник за Заедничка надвореш-на и безбедносна политика.Со новиот Лисабонски договор на ЕУ, на високиот претставник за Заедничка надворешна и безбедносна политика, кој ќе биде и заменик на претседате-лот на комисијата и еден вид министер за надворешни работи на ЕУ, се обе-збедува европската надворешна служ-ба која ја сочинуваат одделенијата на Генералниот секретаријат и на Европ-ската комисија, како и службениците на националните дипломатски служби на членките.Исто така, важно е да се напомене дека во Генералниот секретаријат на Советот, а во согласност со договорот од Амстердам, дојде до основање на Единицата за стратегиско планирање и рано предупредување која ги има следниве задачи:– контрола на оценувањето на над-

ворешниот безбедносно-политички развој;

– изработка на предлог и на стратеги-ски документи;

– препознавање на кризи и преду-педување на кризи кои би можеле да остават последици врз заеднич-ката надворешна и безбедносна по-литика.

ЗАЕДНИЧКА ОДБРАНАНа Заедничката надворешна и без-бедносна политика и се посветени членовите од 11 до 28 од Договорот на ЕУ. На истата тематика во рамки-те на Договорот за Уставот на Евро-па се посветени и членовите III-293 до III-313. Нејзините цели, меѓу друго-то, се зајакнувањето на безбедноста на Унијата и на нејзините држави кои се членки во сите нивни форми, како и постепеното утврдување на заед-ничката политика на одбраната. Во со-гласност со членот 17 од Договорот за ЕУ таа би можела да доведе до заед-ничка одбрана во случај ако така од-

лучат Европскиот совет на претседа-телите на државите и на владата и до-колку сите членки тоа го одобрат. За-едничката надворешна и безбеднос-на политика не го третира посебниот карактер на безбедносната и одбран-бената политика на одделните држа-ви – посебно членките на НАТО. Од 2008 година, 21 држава од 27-те член-ки на ЕУ, се и членки на НАТО. Фин-ска, Ирска, Малта, Австрија, Швед-ска и Кипар во меѓународно-правна смисла остануваат држави со неутра-лен статус. Данска – со одредбите од Единбург од 12 декември 1992 и Про-токолот за позициите на Данска (точ-ка 20) во рамките на Уставниот дого-вор на ЕУ – „не учествува во изградба-та и во спроведувањето на одредбите и мерките на Унијата кои се однесува-ат на политиката на одбраната”. Затоа Данска не е обврзана да учествува во финансирањето на оперативните за-дачи или да обезбеди ЕУ–воени сили.За развојот на ЕПБО исклучително се значајни Петерсбуршките задачи (Ми-сии од Петерсбург). Петерсбуршки-те задачи се додадени во 1997 годи-на во Договорот од Амстердам (член 7 во ЕУ Договорот) и оттогаш важат за сите членки. Со тие задачи Запад-ноевропската унија си постави за цел да ги обезбеди војските на нејзините членки за идната политика на ЕУ и за зајакнување на европските столбови на НАТО.Конфликтот во Косово го доведе Ев-ропскиот совет на седницата во Келн на 4 јуни 1999 до тоа Петерсбуршки-те задачи (Мисиите од Петерсбург) да станат центар на зајакнувањето на ев-ропската политика за безбедност и од-брана, која содржи:– „хуманитарни задачи” како помош на

цивилното население во местата по катастрофите, помош на граѓаните, помош при изградбата на униште-ната инфраструктура, помош во откривањето на мини;

– „спасувачки операции” како што се евакуација на цивилното население во воените региони;

– „миротворни задачи” како спре-чување на ескалацијата и проши-рувањето на конфликти, контрола на постигнатиот мир, ембарго, итн.;

– „борбени операции за решавање на кризи”, вклучувајќи ги миротворните мерки како што се завршувањето на борбените конфликти, окупација и на-силно раздвојување на завојуваните страни, забрана на летови, ембарго, итн., заштита и спасување на вработе-ните во меѓународните организации.

Во текот на наредните седници на Ев-ропскиот совет, волјата Унијата да се оспособи за автономно дејствување, добива конкретна форма. Така Ев-ропскиот совет (Хелсинки во декем-ври 1999) одлучи да ја постави глав-ната цел (Headline Goal) во областа на воените способности. Од 2003 г. Унијата требаше да биде во состојба во рок од 60 дена да обезбеди вое-ни сили (до 60.000 војници) кои мо-жат да ги извршуваат Петерсбуршки-те задачи и да ги испратат во мисии кои се со времетраење од најмалку една година. Според одлуката донесе-на во Холандија во септември 2004 г., предвидено е 19 борбени групи (Battle Groups) со по 1.500 војници да бидат достапни 5 до 10 дена во рок од чети-ри месеци, почнувајќи од 2007 година.Што се однесува до составот на борбе-ните групи предвидено е секоја од нив да се базира врз пешадиски баталјон, а сè уште има главна команда како и не-опходни сили за поддршка. Сржта на една Battle Group ја сочинуваат 1.500 војници. Засега не треба да се соста-

ви ЕУ–армија бидејќи единиците и по-натаму ќе бидат раководени од стра-на на членките. Во 2003 година има-ше амбиции во ЕУ – особено од страна на Германија, Франција, Белгија и Лук-сембург – за создавање на сопствени ЕУ–командни структури за кризното дејствување на ЕУ.Од воспоставувањето на првите опе-рации на ЕУ во рамките на ЕПБО во по-четокот на 2003 година, веќе се спро-ведни 23 мисии и спектарот константно се проширува. Додека ЕУ до крајот на 2003 спроведе само 4 мисии, во 2005 мисиите го достигнаа својот врв.До крајот на 2008 година таа бројка се зголеми на 14 операции што е че-

7

тирипати повеќе од претходната. Ре-довно се случува, истите релативно брзо да завршат, така што деветте ми-сии кои во меѓувреме беа започнати, веќе се завршени. Освен тоа, персо-налниот и финансискиот обем на тие ЕУ–операции е релативно ограничен, доколку тие се споредат со операции-те на НАТО или на ОН. Воените опе-рации се спроведуваат исклучително во рамките на мандатот на Советот за безбедност на ОН. Европската унија тука дејствува како „примател на зада-чи” на ОН и го потпомага ефективниот мултилатерализам, што кај цивилни-те мисии не е случај. Тука ЕУ настапу-

ва како актер кој дејствува самостојно. Шесте актуелни мисии на Блискиот Ис-ток и на Западниот Балкан кои се во политичко-географската рамка на цел-та, и уште пет актуелни мисии што се одвиваат на просторите на Централ-на Африка и кои се вон геостратеги-ските центри. Наспроти тоа, критери-умот кај актуелната ЕУПОЛ–мисија во Авганистан е речиси идеално типи-чен. Во меѓувреме е завршена Aceh Monitoring Mission (АММ 2005-2006), мисија која во секој поглед е вон рам-ките на сопствената дефинирана цел.Досега направеното укажува на развој во насока на Одбранбената унија. Чети-ри членки на ЕУ кои се противници на војната во Ирак – Белгија, Германија, Франција и Луксембург - ја одредија иницијативата која требаше да води до заедничка Одбранбена унија. Пла-нираа да направат воена команда на ЕУ, чијшто центар би требало да биде Еврокорпус (Eurocorps) во Стразбур. Тој Еврокорпус е дел од НАТО–силите за брзи интервенции (Response Force). Данска, Велика Британија, Италија, Холандија и Шпанија во почетокот беа скептични во однос на таквите плано-ви бидејќи тие ја поддржуваа војната во Ирак и се плашеа дека тоа ќе дове-де до ослабнување на НАТО.Врз основа на членот 28а (7) од Ли-сабонскиот довогор, ЕУ се разви во безбедносно-политичка заедница за поддршка. Така, во случај на воору-жен напад на територијата на некоја

членка, останатите членки, во соглас-ност со членот 51 од Повелбата на ОН, мора да дадат поддршка и да помог-нат колку што можат. Тоа не се одне-сува на специфичниот карактер на по-литиката за безбедност и одбрана на одредените членки. Во таа смисла и таканаречените неутрални држави во ЕУ имаат обврска да дадат колектив-на поддршка.За сите конкретни мерки значајно е дека се засновани врз единствената Европска безбедносна стратегија. На состанокот на министрите за надво-решни работи на ЕУ во Кастељориз на 3 мај 2003 година, високиот претстав-

ник за заедничка надворешна полити-ка (ЗНБП) – Хавиер Солана, замоли да се состави предлог за стратегијата за безбедноста на ЕУ. Појдовната точка на таа стратегија е заедничка анализа на заканите кои потекнуваат од теро-ризмот, организираниот криминал, ре-гионалните конфликти, таканаречени-те пропаднати држави (failed states) и бегалците. Со тоа државите на Унијата треба да бидат способни подобро да ги коори-нираат кризите и конфликтите и да создадат заеднички услови како воено да реагираат (превентивен ангажман). Ефикасниот мултилатерализам е осно-ва на ЕУ-стратегијата. Но, за да бидат успешно реализирани воените аспекти на секоја мисија, неоп-ходна е цивилно-воена координација. Европската унија си постави за цел да изгради цивилно-воена координација (Civil-Military Coordination – CMCO), осо-бено во решавањето на катастрофи. Во CMCO ЕУ треба да биде во состојба да реагира на широк спектар на мож-ните кризи, со помош на различни ин-струменти. Во рамките на CMCO се ра-боти за понатамошен развој на след-ните три аспекти:– менаџмент на операциите;– реформа на секторот на безбедност

(РСБ); – ефикасна помош во случај на ката-

строфа.Јозеф Хелцл,

поранешен аташе на Австрија во РМ

8

СО БРИГАДНИОТ ГЕНЕРАЛ ДАВИД ХУМАР, КОМАНДАНТ НА НАТО–ШТАБОТ ВО СКОПЈЕ И ВИСОК ВОЕН ПРЕТСТАВНИК НА АЛИЈАНСАТА

Господине генерал, пред четири месе-ци ја презедовте високата и одговор-на позиција командант на НАТО–шта-бот во Скопје и висок воен претстав-ник на Алијансата. Ве молам да ги споделите Вашите први импресии од новата должност со читателите на „Штит“.– Јас сум дојден во земјата како прет-ставник на НАТО и моја примарна зада-ча е да помогнам во напорите на Влада-та за влез во Алијансата. Но тоа е сепак општ опис на мојата позиција. Моите кон-кретни задачи се во поголем дел во об-ласта на поддршката на реформите во одбранбениот сектор и обезбедување на логистичка поддршка на КФОР, како

и следење на имплементацијата на охридскиот Рамковен договор и, се раз-бира, финализирање на проектот за реконструкција на патиштата и мосто-вите за коишто НАТО ќе потроши над 35 милиони евра. Овие задачи подраз-бираат секојдневни контакти со полити-чари, со високи владини претставници, со офицери и со луѓе од различни сфе-ри на животот во вашата земја. Морам да кажам дека ова е едно многу корис-но искуство за мене и за мојот персо-нал.

Пред стапување на новата должност, Вашата обемна воена кариера вклу-чуваше одговорни должности во Во-

ените сили на Република Словенија и во НАТО–штабот во Сараево, БиХ. Колку Вашето претходно искуство Ви помага во извршувањето на новите задачи?– За мене е многу корисно што мојата земја помина низ многу предизвици како што и вашата земја поминува во моментов. Јас бев на слична позиција во Босна и Херцеговина. Тоа искуство, заедно со искуството кое го стекнав во различните институции и земјите-членки на НАТО, ми помага да пронајдам решенија за предизвиците со кои се со-очувам тука, како и соработката со ва-шиот народ, од којшто исто така научив многу нови работи.

интервју

ПОДГ

ОТВ

ЕНИ З

А

ПРЕЗ

ЕМАЊ

Е НА

ОДГ

ОВО

РНОСТ

ИТЕ

9

чекори во унапредување на улога-та за поддршка на НАТО. Тригодишно-то работење на не помалку од педесет метри оддалеченост и секојдневната комуникација придонесоа кон довер-бата и зголеменото искуство на пер-соналот на Центарот за поддршка на земјата-домаќин.Процесот на пренесување на одговор-ности на АРМ продолжува и мислам дека ние сме повеќе или помалку под-готвени за моментот кога вие ќе стане-те рамноправна членка на НАТО и ќе би-дете во позиција за преземање на цело-сна одговорност. Следен чекор во оваа насока ќе биде пренесување на нашиот камп во Петровец на АРМ планирано за крајот на оваа година. Добрата работа е – како што АРМ станува сè повеќе под-готвена да функционира како армија на НАТО, потребата од нашето присуство тука е сè помало. Токму затоа кампот нема да ни биде потребен повеќе.

Министерството за одбрана и АРМ имаат долга успешна соработка во однос на размена на најдобрите иску-ства. Каква е соработката во момен-тов?– Нашиот НАТО–советодавен тим е сме-стен во зградата на Министерството за одбрана заради поблиска поддршка на

Министерството и на Генералштабот на АРМ. Тоа функционира. Нашите совет-ници се вклучени во активностите на овие две институции, работејќи рамо до рамо со нивните колеги. Би сакал да ги споменам и нашите колеги од „Буз Ален Хамилтон“, агенцијата која исто така го советува Министерството во однос на реформите во одбраната. Ние сите ра-ботиме заедно за изнаоѓање најдобри решенија за предизвиците со кои се со-очувате и за олеснување на вашиот пат кон Алијансата. Како што продолжува-ме со соработката, за нас станува сè позначајно да ги слушнеме вашите по-треби за иден развој за да можеме да ви помогнеме. Значајно е и да се истакне дека вашиот систем на одбрана се по-добрува сè повеќе од ден на ден, а вие станувате се поподготвени за членство во НАТО. Според Вас, како се одвива процесот на трансформација на Вооружените сили и кое е нивото на подготвеност на АРМ за справување со предизви-ците на модерното време?– Трансформацијата на вооружените сили се одвива во добра насока и кога ќе заврши ќе се придонесе кон еден по-кохерентен, современ и добро коорди-ниран пристап кон предизвиците на мо-дерното време. Единствено што може да ја забави оваа подготвеност на АРМ за справување со предизвиците на модерното време кои вие ги споменавте е намалувањето на буџетот на одбраната во минати-те две години на 1.45% од БДП. Ова може да предизвика одложување на модернизацијата на АРМ и на идните ре-форми. Јасно е дека одговорноста за од-браната на една земја ја презема држа-вата. Затоа кога Владите ги планираат буџетите тие истовремено ги избираат приоритетите и преземаат ризици. Очи-гледно дека вашата земја, како и многу други, ќе мора да ги прекрои плановите врз основа на буџетските намалувања. Најдобриот начин тоа да се постигне е преку Долгорочниот план за развој на одбраната, каде ќе го испланирате развојот на АРМ долгорочно и каде би требало да планирате како да ги оства-рите вашите цели и да достигнете 2% од вашиот БДП за одбранбениот сектор.

Република Македонија ги исполни критериумите за членство во НАТО, но заради нерационалниот проблем околу името со нашиот јужен сосед – Грција, нашата земја не ја доби заслу-жената покана за членство во НАТО. Вие доаѓате од земја со искуство во решавањета на меѓусоседските одно-си. Кое е Вашето мислење во врска со фактот дека Република Македонија не доби покана за членство во НАТО?– Како што беше повеќепати повторе-но од страна на НАТО, вашата земја ќе добие покана за членство во Алијансата штом проблемот со името ќе биде ре-шен. НАТО е алијанса заснована врз принципите на консензус, што значи

Покрај советодавната улога, ми­си јата на НАТО–штабот Скопје е и обезбедување на поддршка на опера­циите предводени од НАТО во Здру­жената област на операции на Балка­нот. Во моментов, кој е фокусот на ак­тивности на НАТО–штабот во Скопје во извршување на мисијата? – Во моментот ние главно сме фоку-сирани на задачите во вашата земја. Тоа е најмногу заради фактот што це-лиот регион е сега постабилен и по-безбеден од порано и НАТО е во про-цес на редуцирање на капацитетите во земјава. Се разбира, тоа не значи дека интересот на НАТО во регионот е на-мален, туку од примерот со НАТО–шта-бот во Тирана може да го видите те-кот – Албанија е сега нова членка на Алијансата и нема потреба од НАТО–штаб таму. Во минатото НАТО–шта-бот во Скопје обезбедуваше поддршка на мисиите предводени од НАТО во Албанија, контрола на малата логистич-ка база на НАТО во Солун и обезбеду-ваше помош на НАТО–канцеларијата во Белград или на мисијата во Босна и Хер-цеговина. Сега сè уште обезбедуваме некаква поддршка за КФОР, но повеќето од задачите поврзани со другите мисии се изменети.

Како се одвиваат активностите за пренесување на одговорностите на ло­гистичка поддршка за НАТО­силите од НАТО­штабот во Скопје на АРМ?– Како што веќе знаете, во 2007 годи-на голем дел од логистичката поддршка потребна за КФОР беше пренесена на Центар за поддршка на земјата-домаќин (ЦПНЗД), формиран од АРМ во кампот „Able Sentry“ во Петровец. Една година пред пренесувањето на од-говорностите на Центарот за поддршка на земјата-домаќин, персоналот на АРМ и НАТО се обучуваа рамо до рамо за да се осигураат дека целата обука е поми-ната и персоналот на АРМ е подготвен за преземање на одговорностите. Ова се докажа како еден од најзначајните

дека сите земји-членки мора да се со-гласни за одлуките. Како висок воен претставник на НАТО во земјата јас мо-жам само да се надевам дека наскоро ќе биде изнајдено заемно прифатливо решение и дека вашата земја ќе стане член на Алијансата. Јас сум уверен дека, штом станете полно-правен член на Алијансата, вашата пер-спектива ќе биде различна. Вие ќе стане-те полноправен член на клубот, каде со-лидарноста и конзенсусот се помеѓу глав-ните принципи. Добрите меѓусоседски од-носи се предуслов за просперитет и ста-билност на која било држава. Можам да нагласам дека за да се надминат споро-вите со кој било од соседите, политички-те лидери треба да покажат храброст и да ја разберат позицијата на другата страна.

Република Македонија е помеѓу во-дечките држави во поглед на учество-то во меѓународни мисии, кое е мно-гу поголемо од некои држави-членки на НАТО. Каква е Вашата процена во врска со придонесот кон регионални-от и глобалниот мир? – НАТО мошне го цени придонесот во ИСАФ од страна на вашата држава. Ва-шите војници исто така покажаа одлич-на интероперативност во мисиите во Ирак, во Босна и во Либан. Оваа инте-роперативност е една од повеќето при-мери за успешните одбранбени рефор-ми кои вашата држава ги презела во те-кот на минатите години.

Покрај почитта и признанието од НАТО и од другите меѓународни организации за активното учество во мисии вие, пред сè, го правите тоа за себе, за зајакнување на националната безбедност и на глобал-ните интереси, поточно за вашата одбра-на. На овој начин вие добивате офице-ри и војници кои не се обучувани само на Криволак и кои изведувале вежби близу Струмица, но кои имаат и вистинско ра-ботно искуство. Дали сте свесни колку е ова добро за квалитетот на вашата соп-ствена одбрана, колку подобро обучени војниците всушност се враќаат од мисии? Работејќи со други поразвиени армии, војниците се враќаат свесни дека одбран-бениот систем треба да биде подобрен. Исто така, морам да кажам од сопстве-

ното искуство во Словенија дека учество-то во мисии е најверојатно најефикасниот начин за подобрување на вашиот од-бранбен систем. Само кога се споредува-ме со други ние можеме да ги дознаеме нашите посилни и послаби страни, а ова, пак, ни овозможува да решиме кои ќе би-дат нашите следни чекори.Не дозволувајте да се заборави дека придонесот кон светскиот мир е исто така во ваш интерес, онолку колку што е во интерес на која било демократска држава во светот. Вистина е дека вашата земја има го-лем придонес во ИСАФ, но би сакал да истакнам дека во однос на учество-то во операции за одговор на кризи, најзначајниот елемент за НАТО е ни-вото на распоредливост и одржливост (НАТО очекува 50% распоредливост и 10% одржливост). Особено на ова поле вашата земја има уште мноу простор за подобрување.

Господине генерал, што е она што во иднина ќе биде во фокусот на Ваше-то внимание?– Засега ние во НАТО–штабот во Скопје сме фокусирани на поната-мошно преструктуирање на наша-та организација за да бидеме во мож-ност најдобро да се соочиме со пре-дизвиците во иднина. Ќе продолжи-ме со пренесување на одговорностите од областа на логистичката поддршка на АРМ и главно ќе се фокусираме на

10

обезбедување на поддршка и совет во областа на одбранбените реформи како што се бара од Министерството. Ние ќе продолжиме и со обезбедување на по-требната поддршка на министерства-та за внатрешни и за надворешни рабо-ти, како и на Министерството за транс-порт и врски. Ова ќе значи дополнител-но намалување на нашиот персонал, но тоа не значи дека ќе се намали интере-сот на НАТО да ве види како свој член и да ве поддржува на патот. Ќе ви по-могнеме во формирањето на мобил-ниот пешадиски баталјон кој е деклари-ран за мисии на НАТО и во изработка-та на Долгорочниот план за развој на одбраната. Ние, исто така, ќе работи-ме на изведување на третата фаза од реконструкцијата на патиштата и на мо-стовите во вашата земја. Во меѓувреме ние ќе продолжиме со трансформација и со намалување на нашиот штаб. Оваа година веќе го пре-несовме AIRSCAN–објектите на Мини-стерството за одбрана и планираме да го пренесеме кампот „Able Sentry“ до крајот на оваа година. Следната година нашиот штаб ќе се намали уште повеќе, особено во делот на воените советни-ци. До крајот на 2011 година очекуваме да остане само цивилна мисија на НАТО во Скопје. Би ми било многу драго до-колку решението на спорот со името би го забрзал процесот на трансформација на НАТО–штабот во Скопје.

Здравко Ризовски

инфоОТЧЕТ ЗА СРАБОТЕНОТО

11

про­екти­на­МО­кој­значително­ќе­ помогне­ во­ подигнување­на­ стандардот­ на­ припадни-ците­на­АРМ,­проектот­„АРМ­–­ мој­ вистински­ дом“,­ како­и­ големиот­ број­ проекти­ за­подобрување­ на­ условите­ за­работа.­ „Согласно­ предвиде-ната­динамика­ ­до­почетокот­на­2012­ година­очекуваме­да­бидат­ изградени­ околу­ 900­станови­ за­ припадниците­ на­АРМ.­Ова­е­проект­кој­конечно­после­ 20-годишни­ ветувања,­без­да­го­ветиме­започнавме­да­го­реализираме“,­изјави­ми-нистерот­Коњановски.Во­ однос­ на­ меѓународните­активности­ на­ МО,­ министе-рот­ Коњановски­ напоме-на­де­ка­ним­„оваа­година­им­бе­ше­ посветено­ исклучител-но­внимание,­за­што­впрочем­говорат­и­ средбите­ со­мини-стрите­ за­ одбрана­ на­ други­држави,­ постојаните­ посети­на­ Брисел­ и­ средбите­ со­ ге-нералниот­секретар­Расмусен­и­ високите­ претставници­ од­НАТО,­ како­ и­ Регионалната­конференција­која­оваа­годи-на­ја­организиравме­во­Бито-ла­а­на­која­присуствуваа­го-лем­број­на­делегации­од­ре-гионот­и­од­НАТО“.­Првиот­ отчет­ на­ Министер-ството­за­одбрана­беше­прет-ставен­минатата­година.

а 26 јули оваа година, во просториите на Министер-ството за одбрана (МО), ресорниот министер Зоран

Коњановски го претстави отче-тот за реализираните активно-сти во МО во периодот од јули 2009 до јули 2010 година. „Во оваа брошура се нотира-ни сите проекти од измина-тата година. Ова е отчет за сработеното, но и материјал за споредба на работата на Министерството со претход-ните години“, изјави мини-стерот Коњановски, кој до-даде дека во него е нотира-но сето она што е реализи-рано, почнувајќи од „нашиот пат кон НАТО-алијансата“, уче-ството на АРМ во мировни-те мисии, ставајќи акцент на зголемувањето на бројноста на припадниците на АРМ, обновувањето на Воената академија, финализирање на првата фаза од проектот „Ре-гионален тренинг-центар Кри-волак“, реконструкцијата на голем број воени објекти, ре-формите во военото здрав-ство, воведувањето на До-кумент-менаџмент системот, реализацијата на проектите за доближување на Армијата до граѓаните и сл.Дополнително, беше претста-вен и еден од капиталните

диционално на одмор доаѓаат најблиските на за-гинатите. „Сите тие премно-гу ја задолжија Републи-ка Македонија и Министер-ството за одбрана. Со ниш-то не можеме да ја надо-полниме загубата во нивни-те семејства, но човечки е и како министер и како човек барем на кратко да се дру-жам со нив, да слушнам за нивните проблеми и докол-ку можеме некои од тие про-блеми да ги решиме“, истак-на министерот Коњановски.Претседателот на Здруже-нието на бранителите-херои на Македонија 2001, Владо Стојановски, рече дека по-стои разбирање од институ-циите во државата за про-блемите и за потребите на членовите на загинатите припадници на АРМ.

На 19 август, министе-рот за одбрана Зоран

Коњановски, во воениот камп „Свети Наум“ оствари средба и заеднички ручек со семејствата на загинатите припадници на АРМ од во-ениот конфликт во 2001 го-дина и на припадниците на воздухопловниот ВИНГ што загинаа во хеликоптерската несреќа во 2008 година кај Катлановско Блаце.Министерството за одбра-на секоја година организи-ра летување за членовите на потесното семејство на загинатите војници во свои-те одморалишта во Охрид и во Дојран. Оваа година пра-вото на летување во воени-те објекти го искористија 70 семејства.Министерот Коњановски ис-такна дека тука веќе тра-

ПОЧИТ КОН СЕМЕЈСТВАТА НА ЗАГИНАТИТЕ

о чест на сеќавање на де-сетте македонски брани-

тели кои во 2001 година кај месноста Карпалак трагич-но ги загубија животите, на 8 август пред спомен-плочата поставена на местото на не-милиот настан, на автопа-тот Скопје–Тетово, букети цвеќе положија членови на семејствата, соборци, члено-ви на Владата, претставни-ци на АРМ, политички пар-тии и невладини организа-ции. Делегацијата од Мини-стерството за одбрана на Република Македонија беше предводена од заменик-министерот за одбрана, Емил Димитриев, а делегацијата од АРМ ја предводеше ко-мандантот на Здружена-та оперативна команда, генерал-мајор Зоран Димов.Настанот беше одбележан и во кругот на прилепска-та касарна „Мирче Ацев“, каде што на 7 август кај спо-меникот изграден во чест на армиските резервисти, пред семејствата, соборци-

те, претставници на инсти-туциите и граѓани се обрати мајорот Ѓорѓи Василевски кој нагласи дека загинатите ре-зервисти никогаш нема да бидат заборавени. „Ќе се тру-диме овој споменик да се од-ржува бидејќи ова беше ме-стото од каде што нашите со-борци, синови и родители, за жал тргнаа во извршување на последната задача. За да се брани татковината е по-требна голема храброст, по-светеност и срце, достојни за натчовечки дела. Овие луѓе го имаа токму тоа“, ис-такна меѓу другото мајорот Василевски. Присутните ја посетија и спомен-собата во касарната со фотографии-те на загинатите резерви-сти: Сашо Китаноски, Нане Наумоски, Бранко Секулоски, Марко Деспотоски, Ердован Шабаноски, Љубе Грујоски, Дарко Вељаноски, Веби Ру-шитоски, Горан Миноски и Пеце Секулоски.

Е.Т.

леновите на семејствата, делегации од кабинетот на претседателот на Ре-

публика Македонија, од Вла-дата на РМ, од Генералшта-бот на АРМ, од здруженија на граѓани и од политички партии, на 10 август ја одбе-лежаа деветгодишнината од загинувањето на осумте вое-ни обврзници на АРМ кај мес-носта Љуботенски Бачила.На спомен-обележјето во се-лото Љубанци, подигнато во сеќавање за бранителите кои загинаа за време на во-ениот конфликт во 2001 го-дина кај Љуботенски Бачи-ла, како претставник на Ми-нистерството за одбрана на Република Македонија, заме-ник - министерот за одбра-на Емил Димитриев, во оваа прилика упати порака дека и во иднина овие институции кои се надлежни да го бра-нат територијалниот интегри-тет и суверенитет заедно со

полицијата ќе стојат на беде-мот на браникот на државата. Тоа е мисија на овие институ-ции, нагласи, а сите жртви кои се дадени во минатото ќе би-дат запишани во историјата како херои на Република Македонија.Делегацијата на АРМ која по-ложи цвеќе пред споменикот во чест на загинатите ја пред-водеше полковникот Сретен Димитриевски.Во чест и спомен на настра-даните армиски резервисти, Томе Димовски, Раде Хан-ковски, Ивица Златевски, Марјанчо Бошковски, Бран-ко Јанев, Томислав Минов-ски, Томе Батлевски и Гоце Чанкуловски, делегација на АРМ, предводена од полков-никот Бојанчо Апостолов-ски, положи цвеќе на спомен-обележјето во селото Волко-во, родното место на четво-рица од бранителите.

Е.Т.

ОДБЕЛЕЖАНА ДЕВЕТГОДИШНИНАТА ОД ЗАГИНУВАЊЕТО НА РЕЗЕРВИСТИТЕ КАЈ МЕСНОСТА КАРПАЛАК

а 16 август, министерот за одбрана на Репуб ли­

ка Македонија, Зоран Ко ња­новски, оствари средба со американско­турската деле­га ција, составена од советни­ци на американски конгресме­ни и претставници од турската коалиција во САД кои се во по­сета на Република Македонија.На средбата на која прису­ствуваа и заменик­министерот за одбрана, Емил Димитриев и началникот на ГШ на АРМ, генерал­потполковник Миро­слав Стојановски, министерот Коњановски им се заблагодари на советниците на американ­ските конгресмени и претстав­ниците од турската коалиција во САД за нивниот престој во Република Македонија и за нивната несебична поддршка на Република Македонија.

Соработката во мировните ми-сии во Ирак, во Авганистан, во БиХ, во Либан, улогата на Ре-публика Македонија во регио-нот, односите со соседите, ре-формите во областа на од-браната и НАТО–интеграци-ите, како и проектите во Ми-нистерството за одбрана и АРМ, беа дел од темите со кои беа запознати претставници-те од американско-турската делегација. Претставниците од американ-ско-турската делегација изра-зија благодарност за прие-мот и за презентацијата на состојбите за патот на Репу-блика Македонија кон НАТО. Беше истакната несебичната поддршка на САД и на Турција за целосно интегрирање на Ре-публика Македонија во НАТО и во ЕУ.

а 13 август припадниците на Армијата на Република

Македонија, во рамките на ак-тивностите за одбележување на 18 Август – Денот на АРМ, во магацинот на Црвениот крст на град Скопје, лоциран во Момин Поток во Скопје, донираа хума-нитарна помош во облека, обув-ки и средства за лична хигиена. Хуманитарната помош во име-то на АРМ, на претставникот од Црвениот крст, г-ѓа Марина Матевска, ја предадоа полков-ник Борко Симовски од ГШ на АРМ и капетан Каменко Авра-мовски од Командата за логи-стичка поддршка. Донираните средства се наменети и ќе би-дат доделени на употреба на социјално загрозените лица во Република Македонија.И со овој настан припадниците на АРМ сакаа со гордост да ја покажат и да ја докажат хумано-ста како составен дел од нивна-та професија.

Е.Т.

ПОЧИТ ЗА ЗАГИНАТИТЕ КАЈ ЉУБОТЕНСКИ БАЧИЛА

НЕСЕБИЧНА ПОДДРШКА

а 23 јули во присуство на членовите на семејството

на трагично загинатиот воен обврзник од резервниот состав на АРМ, Миле Ѓиноски–Гина, делегации од општините Киче-во и Другово, како и претстав-ници на Командата на Втората механизирана пешадиска бри-гада и здружението на браните-лите „Бедем“ положија цвeќе на гробот на трагично загинатиот сограѓанин за време на воените дејства во 2001 година. Во рамките на одбеле жува њето на годишнината од трагичната смрт на воениот обврзник, Ко-мандата на касарната во Киче-во во соработка со Месната за-едница од с. Пополжани органи-зираше меморијален турнир во мал фудбал на кој, покрај оста-натите, учество зеде и екипата од гарнизонот во Кичево.

Мице Котески

ГОДИШНИНА ОД СМРТТА НА МИЛЕ ЃИНОВСКИ–ГИНА

12

КОНТИНУИРАНА ХУМАНОСТ

На свечениот чин на завр-шувањето на Академијата и на доделувањето на сертифи-кати, пригодни обраќања има-ле: заменикот на министерот за одбрана на Република Чеш-ка, Михаил Хрбата; бригадни-от генерал на чешката армија, Јаромир Зуна и директорот на Јазичната академија, пол-ковникот Жерард Древил. На оваа свечена церемонија при-суствувале и претставници на армиите на: Франција, Велика Британија, САД и Азербејџан.За разлика од поранешните јазични академии, годинава за првпат за најдобрите 30 слу-шатели бил организиран тест по англиски јазик за второто ниво наречен „STANАG 6001“, кој се користи како стандард во НАТО–алијансата. Овој серти-фикат го добиле и двајца маке-донски учесници.

Николе и Стојанче Димов од Штип. Во нивната двонеделна едукација биле ангажирани 18 инструктори од: САД, Канада, Велика Британија, Франција, Швајцарија, Шпанија и Италија. Во рамките на Програмата, на учесниците им биле презен-тирани повеќе информации, меѓу кои: за активностите на Националната гарда на САД; за Воената морнарица на Ка-нада; за Легијата на странците во Франција; како и еколошки теми во кои спаѓа катастрофа-та со нафтената дамка што се појави покрај крајбрежјето на САД. Исто така имале можност да се запознаат со природ-ните убавини и со историски-те знаменитости во околината на градот Брно, а посебен впе-чаток им оставиле дворецот „Славков“ од 16 век и пештера-та „Бланско – Моравија карст“.

а 8 aвгуст 2010 година Репу-блика Македонија по втор

пат влезе во Гинисовата книга на рекорди. Во овчеполското село Сарчиево кое се наоѓа на 15-тина километри од Штип и има само неколку куќи и тројца ста-ри жители, пред неколку илјади луѓе дојдени од сите краеви на Македонија, беше осветена но-воизградената црква „Св.Петка“ и се одвиваше несекојдневен на-стан – рушење на Гинисовиот ре-корд во варење грав во казан од 3,5 тони.За успешноста на оваа манифес-тација голем придонес имаше и Првата мпбр во координација со локалната самоуправа од Штип и Брегалничката епархија, „скорпиите” укажаа помош со материјално-технички средства во одбележувањето на православ-ниот празник Св.Петка. Во рамки-те на програмата се одвиваше и манифестација на подготвуваање на гравче во казан од 3.500 литри за соборување на Гинисовиот ре-корд од 1.200 литри постигнат од страна на американски студенти.Ова е втор македонски рекорд за Гинис по прилепските сарми.

З. Џамбаски

НАТО–партнерите, укажувајќи и на учеството на мировниците од АРМ во мисиите ИСАФ во Ав-ганистан, во Алтеа во БиХ и во мисијата УНИФИЛ во Либан. Со силите на КФОР беа разменува-ни одредени податоци, рече ми-нистерот Коњановски, кои беа од исклучително значење за градењето на безбедноста во регионот. „Овие се клучеви на соработка, со кои ги отворавме нашите визии кон Алијансата. Во овој момент не може да се прецизира за што ќе се кори-стат овие објекти, но секако ќе се развиваат проекти во МО кои ќе можат да се искористат“, изјави министерот Коњановски. Тој потенцира дека Македонија од 2005 година учествува во штабот на НАТО преку Коорди-нативниот центар за логистичка поддршка, како земја која не е членка на Алијансата.Министерката Јанкулоска по-тенцираше дека за Македонија членството во НАТО е врвен стратешки приоритет во надво-решната политика, посочувајќи оти е започнат 12-тиот циклус на Акциониот план за членство, а во тек е подготовка на Годиш-ната национална програма за членство во Алијансата за 2010-2011 година.

омандантот на КФОР гене-рал-полковник Маркус Бентлер, на 28 јули на во-

ениот аеродром во касарната „Страшо Пинџур“ во Петровец, на министерот за одбрана Зо-ран Коњановски му ги преда-де клучевите од три објекти кои досега ги користеше КФОР, меѓу другото за операции за авион-ско набљудување.Командантот на КФОР, Бент-лер, во присуство на мини-стерката за внатрешни работи Гордана Јанкулоска и високи-от воен претставник на НАТО, бригадниот генерал Давид Ху-мар, оценувајќи дека Косово сега е стабилен регион, подвле-че оти операцијата за авион-ско набљудување од југот кон северот во изминатите годи-ни им обезбедила значаен ка-пацитет за увид и можност за реагирање во итни ситуации.Министерот Коњановски нагла-си дека Македонија има прин-ципиелен став за поддршка на

13

о летните жешки августов-ски денови заврши обука-

та на уште една генерација војници кои доброволно го служеа воениот рок во Цента-рот за индивидуална обука во КзО во Велес.Освен теоретскиот дел тежиш-те во обуката беше практич-ната реализација. Војниците најголем интерес имаа за ракување со оружјето што се потврди преку реализирањето на гаѓањата. Низ текот на об-уката војниците имаа и мож-ност да ја потврдат и својата хуманост со земање на актив-но учество во акцијата за до-броволно дарување крв кое беше организирано во гарни-зонот.По реализацијата на завршни-те испити и проверката на фи-зичката способност војниците на доброволно служење вој-ска се вратија во своите ме-ста на живеење побогати за уште едно животно искуство. Им посакуваме успех во нив-ната понатамошна кариера, било тоа да е војничка или цивилна.

Славица Николовска

ПОБОГАТИ ЗА УШТЕ ЕДНО ЖИВОТНО ИСКУСТВО

МАКЕДОНСКО ГРАВЧЕ ЗА ГИНИСОВ РЕКОРД

КЛУЧЕВИ НА СОРАБОТКА

о организација на Меѓуна-родната конфедерација на

резервните офицери (CIOR), во Тренинг–центарот на Воена-та академија „Дедице“ во гра-дот Вишков, Република Чешка, се одржа 11. Јазична академија како меѓународна институцио-нална форма за едукација на резервните офицери. На чи-нот на отвoрањето, поздравно обраќање до 85-те учесници од 18 национални асоцијации на земјите–членки на НАТО и на ПзМ имаше заменикот на командантот на Воената академија во Вишков, полков-никот Јозев Копетски.Основната цел на Академијата, која се организира тради-ционално од 2000 година (ОРОРМ со целосна логистич-ка поддршка на МО и на ГШ на АРМ беше домаќин и ко-организатор во 2007 година), е со изучувањето на англи-скиот и на францускиот јазик да се подигне на повисоко ниво комуникацијата во CIOR–NATO. На оваа меѓународна јазична едукација ОРОРМ ја претставуваа резервните офи-цери: м-р Гоце Георгиев од Ви-ница, Ристе Панов од Свети

Од активностите на ОРОРМЈАЗИЧНА ЕДУКАЦИЈА

ретставници на ОРОРМ, на централно и на општин-

ско ниво, учествуваа во голе-миот број активности по повод одбележувањето на 18 Август – Денот на АРМ.Меѓу другите активности, по-голем број организациски еди-ници на ОРОРМ во општини-те организираа свечени седни-ци на извршните одбори со уче-ство на претставници на локал-ната самоуправа и на други ор-гани од областа на одбраната и безбедноста, здруженија на граѓани и други субјекти со кои се остварува континуирана со-работка.Претставници на ОРОРМ уче-ствуваа во одбележувањето на Денот на АРМ и во командите на единиците на АРМ во: Скопје, Куманово, Кичево, Штип, Охрид и Тетово.Делегација на ОРОРМ предво-дена од претседателот, проф. д-р Ѓорѓи Малковски, на 17 ав-густ положи свежо цвеќе на спомен-обележјата на Парти-занските гробишта во Бутел, на поранешниот претседател на Република Македонија, Борис Трајковски и на командантот на Главниот штаб на НОВ и ПОМ, генералот Михаило Апостолски.

Живко Трајановски

ОРОРМ И ДЕНОТ НА АРМ

лузиите за роботи–борци што ќе по-бедуваат на боиштето се развивале многу одамна. Но од неодамна вое-ните експерти за роботика размислу-

ваат како да им помогнат на борците во неволја, особено кога животот им е загро-зен од непосредна опасност или, пак, ако се тешко ранети, а болничарите не можат безбедно да стигнат до нив и да ги извле-чат од бојното поле.

РОБОТИЗАЦИЈА НА БОИШТЕТОИдејата за користење роботи на бојното поле е многу стара. Но и покрај тоа, индустријата на мултифункционални роботи се развива многу бргу во мно-гу земји во светот како последица на развојот на роботиката, пред сè кон

14

крајот на 20 и почетокот на 21 век. Под роботски систем се подразбира уред што е програмиран самостојно да из-вршува одредени механички или други работи без непосредно влијание на чове-кот. Притоа треба да се има на ум дека роботизираните борбени системи секо-гаш се разгледувале во функција на на-падот или одбраната и дека нивната ефи-касност се проценувала со тоа колку се во состојба да му нанесат губитоци во жива сила и техника на противникот. Најмногу такви системи се изработени и тестира-ни за потребите на набљудувањето и откривањето на непријателските цели, но и за нивно уништување. Во сите области на војувањето има сè повеќе и повеќе роботи. Некои од

роботизација на бојното поле

mеханичкивоини

15

откривање цели и наведување на огнот во Авганистан и во Ирак. Најкомплетно роботско возило со повеќе намени е таканаречениот робот SWORD (Special Weapons Observation Reconnaissance Detec-tion). Тој на повеќенаменската га-сенична платформа има вградени панорамски и зум–камери, може да му се додаваат и други сен-зори, а вооружен е и со митрале-зот М249 со нишанска камера. Тоа е еден од серијата роботи кои на себе имаат и вооружување упо-требливо во урбани дејства, но и на тактичкото боиште. Се разбира, и многу други инсти-туции ја гледаат својата шанса да промовираат роботски систе-ми за боиштето, па Институтот за технологија од Масачусетс развил летало „robochopper“, кое може да носи системи за набљудување, извидување, наведување, па и оружје за дејство по противникот. Има многу типови на самоодни возила за снабдување со муниција, храна и други борбени потреби за боиштето во тактички или во опе-ративни размери. Еден од таквите е и „Роботскиот оклопен јуришен систем“ (Robotic Armored Assault System – RAAS), развиен во рам-ките на проектот „Борбени систе-ми на иднината“ (Future Combat Systems). А сето тоа е само мал дел од поширокиот проект наре-

најновите роботи кои се кори-стат во копнената војска на мул-тинационалните сили во Ирак и во Авганистан се: „Dragon Runner“ (роботизирано возило за набљудување и извидување), „MARC“ (Multifunctional advance remote control) кое се користи како извидувачко возило пред колони-те во движење по патиштата каде што се можни заседи или каде што се претпоставува дека се поставе-ни мини. Британците во тактички-те дејства користат робот кој личи на змија (Spy snake-like robot) за набљудување и за шпионирање на противникот во населени места и за извидување на изработени фортификациски пречки. Роботот се исфрла од хеликоптер на про-сторот кој треба да се набљудува и да се извидува. Во секој случај, овој робот претставува напредок во развојот на механиката на ро-ботите бидејќи тоа е прв проект што нема тркала за движење . За откривање и превенција од те-рористички напади, против аме-риканските војници се употребува роботска платформа „MARCBOT“ (Multifunction Agile Remote Control Robotic). Американските единици во Ирак и во Авганистан користат повеќе роботи за набљудување и извидување. Компанијата iRobot од САД има развиено серија транс-портни, набљудувачки, извидувач-ки, противснајперски и таканарече-ни ЕОD–роботи (за деминирање на експлозивни направи) за потреби-те на мултинационалните сили во Ирак и во Авганистан. Еден од так-вите роботски системи што се кори-сти во Авганистан и во Ирак е така-наречениот „iRobot PackBot“, мул-тифункционално самоуправувачко гасенично возило за движење по песокливи терени. Американска-та агенција за истражување и за производство на вооружување – „DARPA“ е ангажирана во развојот на минијатурните роботски хели-коптери со нано-својства. Несомне-но е дека овој проект веднаш најде свое место во тактичките дејства на бојното поле за набљудување,

ВО СИТЕ ОБЛАСТИ НА ВОЈУВАЊЕТО ИМА СÈ ПОВЕЌЕ РОБОТИ: 1. DRAGON RUNNER 2. IROBOT PACKBOT3. MARCBOT4. RAAS5. SWORD

6. РАБОТА-ТА НА ВОЈНИЦИТЕ–БОЛНИЧАРИ НА БОЈНОТО ПОЛЕ Е ЕДНА ОД НАЈОПАСНИ-ТЕ И НАЈТЕШ-КИТЕ

7. BEAR Е ХУМАНОИДЕН РОБОТ КОЈ ЌЕ ГИ СПАСУВА РАНЕТИТЕ БОРЦИ НА БОИШТЕТО НАМЕСТО ВОЈНИЦИТЕ–БОЛНИЧАРИ

1616

првата станица за укажување итна ме-дицинска помош. Тоа му го овозможува хидрауличниот склоп и другите состав-ни делови. Изработен е прототип кој е испитуван во различни услови, а на јавноста првпат и била претставена шестата верзија, кон крајот на 2006 година. Таа верзија на роботот можела да подигне и да носи маса од 165 килограми, додека послед-ната, деветта верзија, односно прототи-пот кој моментално се усовршува, може да подигне маса од над 300 килограми. Металните делови на роботот се израбо-тени од титаниум. Хидрауликата му обе-збедува голема подвижност на роботот. Многу добро е развиена и електронска-та структура за управување со роботот, а сите команди се пренесуваат во локал-на мрежа преку повеќе канали. Во ло-калната мрежа се пренесуваат сите по-датоци добиени од сензорите (видеока-мери, аудиосензори и GPS–уреди вгра-дени во роботот). Во системот постојат видео и аудиоконтролен потсистем, жи-роскопска контрола и контрола на

забрзувањето, кои обезбедуваат ба-

лансирање и рамнотежа. Сензорските сигнали од рацете,

од телото и од торзото на роботот се пренесуваат безжично низ комуникаци-ската мрежа до управувачкиот уред. Ка-мерите, микрофоните и останатите сен-зори му обезбедуваат функционирање на роботот во дневни и во ноќни усло-ви, односно во услови на оптичка невид-ливост заради чад или магла. Постојат

чен „Нов модел на војник на копнена-та војска“ (A New Model Army Soldier), за кој Пентагон има издвоено околу 420 милијарди долари. Секако, слични про-грами за роботизација на бојнотото поле се одвиваат и во Воената морнарица, во Морнаричката пешадија, како и во Вое-ното воздухопловство.

СПАСУВАЊЕ РАНЕТИРеволуционерна промена во роботи-зацијата на боиштето се случи неодамна, кога компанијата „Vecna“ најави дека раз-вива робот од типот „BEAR“ (Battlefield Extraction and Retrieval Robot), односно робот кој би ги спасувал ранетите бор-ци на боиштето, наместо војниците–бол-ничари. Тоа е еден од првите неборбени проекти на роботи за боевото поле. Проектот се развива под надзор на Истражувачкиот центар на американ-ската копнена војска за телемедици-на и напредни технологии (US Army Telemedicine and Advanced Technology Research Center TATRC – part of the US Army Medical Research and Material Command). Носител на проектот е „Vecna – Истражувачка лабараторија за технологија од Кембриџ во близина на Бостон“. Станува збор за хуманоиден робот со гасеничен погон. Роботот е

конструиран така, што може да по-дигне ранет војник со своите сил-ни раце, може да го извлече од бојното поле и да го пренесе до

пет комуникациски мрежи (канали), и тоа посебно за секоја рака, за секое стапа-ло (гасеници), а и за торзото. Сите пода-тоци ги обединува процесор вграден во роботот кој безжично ги доставува до контролниот компјутер.Меѓутоа, многу функции на роботот се полуавтоматски со оглед на тоа што операторот не може секогаш во реално време да ги следи сите параметри кои го обезбедуваат функционирањето на роботот. Управувачкиот систем за ро-ботот е модуларен и ги обединува сите функционалности предвидени со аме-риканскиот воен стандард JAUS (Joint Architecture for Unmanned Systems –

обединета структура за управување со системи без посада).

ЗАКЛУЧОКНесомнено е дека роботизацијата на бо-иштето отиде многу далеку и дека се на-правени повеќе чекори што укажуваат дека не се размислува само за робот-ски борбени системи, туку и за системи за логистичка поддршка и за итна ме-дицинска помош. Дали за тоа придоне-ле зголемените загуби на американски-те војници во Ирак во изминатите годи-ни или, пак, тоа е пат зацртан врз осно-ва на изучувањето на војните во те-кот на историјата, тешко е да се заклу-чи. Може да се каже дека идејата за автоматизација и за роботизација на логистиката и на итната медицинска помош била одамна зацртана, но ста-нала актуелна кога загубите на човеч-ките животи во современите војни ги надминале сите очекувања и пресмет-ки на експертите, односно прагот по-сле кој јавноста почнува да поставува непријатни прашања.Човечките животи се ненадоместли-ва загуба за разлика од техниката која постојано се развива, а поновите мо-дели непрекинато ги заменуваат прет-ходните верзии. Новата логика, дека е полесно да се поднесе загубата на тех-ничките средства, а дека спасувањето на човечкиот живот е императив, ре-волуционерно ја менува и логиката на управување со современото воено поле – во овој случај во тактички рамки. Современи полигони за таква нова тех-ника и технологија се Авганистан, Ирак и Блискиот Исток.

Александар Стојчевски

ДЕЛ ОД АРСЕНАЛОТ НА КОМПАНИЈАТА

SIKORSKY R-4 – Прв во светот сери-ски произведен хеликоптер на оваа компанија е Sikorsky R-4. Тоа беше ед-номоторен хеликоптер со три кра-ци на главниот ротор. По успешните тестирања овој хеликоптер стана опе-ративен во тогашните воздухоплов-ства на САД и на Велика Британија.

SKYCRANE S-60 – За првпат во 1959 година во компанијата „Сикорски“ е раз-виен хеликоптер за транспорт на тешки товари односно „хеликоптер воздушен кран“. Носивоста била до 6 тони со из-воредна контрола на товарот од сите аспекти од пилотската кабина. Skycrane S-64 станува хеликоптер со подобрена носивост до 9 тони.

BLACK HAWK – Повеќе од 2.300 хе-ликоптери во служба, со 30-годишна традиција. UH-60 Black Hawk (во превод црн сокол) е средно товарен хеликоп-тер со четири краци и два мотори. „Си-корски“ го произведе моделот С-70 за армијата на САД во 1972 година со на-деж дека ќе биде избор на армијата. Во индустриската војна помеѓу двете ком-пании „Сикорски“ и „Боинг“ за хеликоп-тер во воздухопловството, во САД во 1976 година победува YUH-60A. Како победнички хеликоптер, поразувајки го YUH-61 на „Боинг“, „црниот сокол“ вле-

во дизајнот на првите повеќемоторни воздухоплови – „летечки бродови“, од-носно во развивањето на компанијата за трансатлантски летови „Пан Ам“ (Pan American World Airway) во да-лечната 1930 година. По нејзиното основање таа се занимава со транс-порт на луѓе и на товар со помош на хидроавиони. Оваа компанија, сè до нејзиното распаѓање во 1991 година, беше една од водечките во светот. „Сикорски“ го дизајнира и го пушта во сериско производство првиот хеликоп-тер во светот со ознака Sikorsky R-4 во 1942 година. Денеска компанијата е една од водечките за производство на хеликоптери со напредна технологија.

оздухопловната компанија „Сикор-ски“ е основана во далечната 1925 година од страна на Игор Ивано-вич Сикорски (Игорь Иванович

Сикорский), руски пионер на возду-хопловството од украинско потекло. На 12–годишна возраст ја изработу-ва својата прва макета на хеликоптер. Во текот на студирањето, на бројните патувањата со татко му во Германија, се запознава со проектите, со плано-вите и со достигнувањата на браќата Рајт, како и со цепелините на грофот Von Zeppelin. По овие настани се од-лучува да студира воздухопловство. Студирањето го продолжува во Па-риз, во тоа време мошне развиен цен-тар за воздухопловство, и таму се за-познава со пионерите на воздухоплов-ството. Во 1909 година се враќа во Русија и започнува да работи на дизајнот на својот прв хеликоптер. Царскиот ае-роклуб на Русија му издава пилотска дозвола во согласност со Fédération Aéronautique Internationale (FAI). Во 1912 година станува главен инженер во Рускиот балистички завод. Подоц-на започнуваат превирањата околу Првата светска војна и граѓанската војна во царска Русија. Не гледајќи ја својата иднина во опустошената Ев-ропа и Русија, Сикорски емигрира во САД во 1919 година. Воздухопловна-та компанија „Сикорски“ ја основа во 1925 година. Игор Сикорски учествува

ОД „ЛЕТЕЧКИ БРОДОВИ“ ДО ХЕЛИКОПТЕРИ СО НАПРЕДНА ТЕХНОЛОГИЈА

СИКОРСКИ

18

гува во употреба, за во 1979 година да го замени тогашниот UH-1 Iroquois.Главниот ротор и роторот на опашка-та на овој хеликоптер се со по четири краци кои ги движат два GE T700 мо-тори. Хеликоптерот може да лета 30 минути со погоден крак од носечки ро-тор со гранати од 23 mm, а резервоа-рот може да издржи погодок од зрно со 12.7 mm. Долгата и издолжена форма се според условите на армијата на САД за да може да го собере во транспор-тниот авион C-130 Hercules во услови

повредени војници. Исто така има и ВИП–верзија која се користи за превоз на значајни лица, како премиери, прет-седатели и други високи функционери. „Црниот сокол“ за прв пат влегол во упо-треба со 101. воздушна дивизија во јуни 1979 г. За првпат е употребен во војна во инвазијата на Гренада во 1983 година, а подоцна и во Панама во 1989 г. За вре-ме на Заливската војна биле употребени повеќе од 300 „црни соколи“. Во 1993, „црниот сокол“ беше употребен во битката за Могадишу во Сомалија, при заробување на сомалискиот коман-дант на герилските сили. Во акцијата, два хеликоптери од овој тип се урнати.На меѓународната вежба „Cooperative Key 2005“ во Пловдив, Бугарија, хели-коптерот Ми-17 на македонското вое-но воздухопловство изврши заедничка мисија со овој тип на хеликоптер (на аме-риканското копнено воздухопловство) во формациски лет од воздухопловната база Граф Игнатиево и базата Безмер.Со овој тип на хеликоптер имаа мож-ност да се сретнат припадниците на воздухопловниот ВИНГ на АРМ во првата и во втората ротација од ЕУ–мисијата АЛТЕА во 2006-2007 годи-на во БиХ, користејќи ги капацитети-те за слетување, за сместување и за полетување од базата во Тузла каде што беа лоцирани „црните соколи“.

SEA HAWK – Има повеќе од 600 хе-ликоптери во служба, со 60–годиш-на традиција во извршувањето мисии над водени површини. Морнаричката верзија е опремена со: набљудувачки радар, доплер навигациски радар, со-нар–детектори и пливци за откривање на подморници и нивно уништување со торпеда и со длабочински бомби.

SEA KING – За подморничка употре-ба со капацитет од 2 пилоти и 26 пат-ници или војници. Покрај базичната задача за транспорт, основна наме-на му била откривање и уништување на подморници. На дел од хеликопте-рите се монтирани системи за рано предупредување. Лиценцно се произ-ведува во неколку земји.На меѓународната вежба „Eagle SAR-05“ во хеликоптерската база Фар-ка, Албанија, во 2005 година, хели-коптерот Ми-17 на македонското вое-но воздухопловство учествуваше во заеднички подготовки за летање и за извршување формациски лет со овој тип на хеликоптер на италијанското воздухопловство.

SUPER HAWK – Специјализиран за строго дефинирани операции, за транс-порт на трупи, за борбено барање и спасување (combat search and rescue) и за медицинска евакуација (medical evacuation) ширум светот. Воздухопло-вот вклучува модерна технологија на изработка и интегрирани системи.

SEA STALLION CH-53 е тежок хеликоп-тер кој за првпат полетал во 1964 го-

на пребазирање, поправки и сл. Може да носи 11 комплетно опремени војници со внатрешна тежина од 1,170 kg, а како надворешен товар може да крене и до 4,050 kg (се однесува на верзијата UH-60L/M). „Црниот сокол“ е практичен хе-ликоптер, сенаменски и може да изве-дува повеќе видови операции како што се: превоз на војници, превоз на то-вар (внатрешен и надворешен), опера-ции за инфилтрација и ексфилтрација на војници, барање и спасување, ме-дицинска евакуација и транспорт на

ТЕХНИЧКО–ТАКТИЧКИ ПОДАТОЦИ

ЕКИПАЖ 2 пилоти

ДОЛЖИНА 64 ft 10 in (19.76 m)

ШИРИНА НА ТРУПОТ 7 ft 9 in (2.36 m)

ВИСИНА 16 FT 10 IN (5.13 M)

ТЕЖИНА (ПРАЗЕН) 10,624 LB (4,819 KG)

ТЕЖИНА (НАПОЛНЕТ) 22,000 lb (9,980 kg)

МАКСИМАЛНА ТЕЖИНА СО КОЈА МОЖЕ ДА ПОЛЕТА

23,500 lb (10,660 kg)

МОТОРИ 2× General Electric T700-GE-701C, секој по 1.890 коњски сили (1.410 kW)

МАКСИМАЛНА БРЗИНА 159 kn (183 mph, 295 km/h)

НОРМАЛНА БРЗИНА 150 KN (173 MPH, 278 KM/H)

РАДИУС ВО КОЈ МОЖЕ ДА ВОЈУВА СО ЕДНО ПОЛНЕЊЕ ГОРИВО

592 km

РАСТОЈАНИЕ КОЕ МОЖЕ ДА ГО ПОМИНЕ СО ЕДНО ПОЛНЕЊЕ ГОРИВО

2.220 km со надворешни резервоари за гориво

МАКСИМАЛНА ВИСИНА НА ЛЕТ 19.000 ft (5,790 m)

дина за потребите на Маринскиот кор-пус. Се користи за транспорт на војници (Super Stallion може да понесе максимум 55 маринци), тешки предмети (heavy-lift operations), возила и артилериски орудија. Може да оперира и над воде-ни површини, над пустински делови, над висински места итн. Овие хеликоптери се опремени со: навигациски системи, радар за следење на теренот, FLIR, са-телитски навигациски системи, дисплеј со карти, заштитен систем за врски, за-штита од противвоздушни ракети и сл.

LIGHT TURBINE – Лесен хеликоптер, погоден за почетна обука. Од 1956 го-дина до ден денес, компанијата „Сикор-

ски“ има изработено 3.750 воздухо-плови во повеќе од 70 земји, со повеќе од 20 милиони летачки часови. ОПРЕМА ДЕЛОВИ, ТЕХНОЛОГИЈА

Компанијата „Сикорски“ дава навреме-ни, точни и прецизни информации за одржување и за сервисирање на сво-ите хеликоптери ширум светот. Да се биде лидер во оваа индустрија значи повеќе од производство на дизајнот, сигурни воздухоплови, но исто така и континуирана поддршка на нивните производи во текот на целиот живо-тен циклус. „Сикорски воздухопловни услуги и резервни делови“ е посветена

19

изводство, инженеринг, шпедиција, ре-зервни делови, предлози, планирање, инспекции, обука и техничка поддршка. Имаат создадено голем број на произ-води наменети за одржување и за обу-ка. Овие производи, меѓу другото, вклу-чуваат пристап до лекции, при што ко-рисникот може да одбере некој линк од рамките на интерактивни електронски технички упатства (IETM) во согласност со веб-базирана обука (WBT) која вклучу-ва и интерактивно мултимедијално упат-ство. Електронската „библиотека“ сод-ржи илјадници страници документација и илустрации за одржување. Се користи за побрзо лоцирање на потребните тех-нички податоци отколку што е возмож-

но на вообичаен начин, при што овозмо-жува да се движиме низ информациите брзо и лесно.Компанијата нуди цел спектар решенија за обука на воените клиенти во различ-ни форми како што се: целосно опре-мени симулатори, преносливи уреди за лет со цел за обука, компјутерски и web-базирана обука. Обуката вклучува обука за пилоти, одржување и авиони-ка и специјализирана обука, како и ин-фраструктура и планирање.

SIKORSKY X2 HELICOPTER – ПРОТОТИП

Овој хеликоптер со брзина на лет од 180 јазли (207 милји на час одно-сно над 380 km на час) со тенденција да постигне брзина на лет од 250 јазли (288 милји на час односно над 530 km на час) сè уште е во фаза на испитувања и пробни летови. X2 кори-сти коаксијален главен роторен систем со елиминирање на потребата за опа-шен ротор кој е баланс на вртежниот момент, а истовремено зема и многу голема сила на главниот ротор. Наме-сто опашен ротор X2 има пропелер кој генерира дејство слично на фиксните крила на авионите.Моменталниот брзински рекорд за хе-ликоптерите беше поставен во 1986 година кога Вестленд Lynx полета со брзина од 249 милји на час (над 460 km на час). Доколку сè оди според планот, X2 треба да го постигне рекордот од 288 милји оваа есен, навестувајќи нова ера во хеликоптерската индустрија.

Драган Павловски

на работата до совршеност без оглед дали се занимаваат со воени клиенти или со комерцијални корисници на хе-ликоптерите.Оваа компанија е светски лидер во по-правки на роторите, во употребата на композитна технологија, така што Вла-дата на САД ја поддржува „Сикорски“ над 30 години, особено за време на операциите „Пустинска бура“, „Пустин-ски штит“ и во војната во Ирак. На Black Hawk–хеликоптерите им даде огромна поддршка за сервисирање со компо-зитни материјали за над 2.800 главни и опашни ротори. Производите и услугите обезбедени од страна „Сикорски“ вклучуваат: про-

20

ТАЈНИТЕ СОВЕТСКИ ЕЛЕКТРОМАГНЕТНИ ОРУЖЈА – II

ЧУДЕСНАТА МОЌ НА СРПОТ И ЧЕКАНОТ

ОЈ НИ ГО КОНТРОЛИРА УМОТ?Анализирајќи ги карактеристиките на оружјата кои работат на радио-фреквенции и електромагнетни бра-

нови, неминовно е да се споменат и напра-вите кои иако своето место веќе го има-ат етаблирано во некои од холивудски-те блокбастери, не би било чудно ако се појават и во реалниот живот. Станува збор за електромагнетните оружја кои делува-ат врз човековиот ум и за нашата подгот-веност за правилно расудување. Знаејќи дека досега Советите навистина користе-ле направи базирани на електромагнетиз-мот за лекување на лицата со психички нарушувања, можноста за развој на овој тип оружја станува сè поблиску до реално-ста отколку до научната фантастика. Одредени информации говорат дека влијанието на електромагнетизмот врз умот на биолошкото суштество било ис-питано од голем број научници, меѓу кои и докторот Хозе Делгадо, кој демонстри-рал далечинско управување на жив бик. Имено, со поврзување на бикот преку ра-диоантена и електроди внесени во него-виот мозок, Делгадо докажал дека агре-сивните тенденции на бикот можат да би-дат намалени или, пак, целосно анулира-ни. Докторот Делгадо извршил и одреде-

ни експерименти со мајмуни, но овојпат без користење на антена, туку со помош на пулсирачко магнетно поле со мала моќност. Со помош на тоа поле тој успе-ал да ги контролира емоциите, интелектот, личноста и сл. Сепак, експериментите на Делгадо биле ограничени на животни, што не дава гаранции дека никој не ја вршел и во Советскиот Сојуз, каде оваа технологија (наводно) била развиена во голема мера. Кога станува збор за советското иску-ство, најадекватна е да се спомене ма-шината наречена „Лида“, која се користе-ла за манипулирање на расположението на пациентите со ментални проблеми. Се говори дека машината користела пулсе-ви на радиоенергија, заедно со светлина, звук и топлина за достигнување на поса-куваниот ефект. Американските научници, имајќи ја на ум „Лида“, објаснуваат дека слабите електро-магнетни сигнали го имаат истиот ефект како и познатите дроги – халуцинации, со подложност на сугестии кои инаку не би биле прифатени во здраворазумна состојба. Одредени извори исто така говорат дека споменатата „Лидо“ машина (која кори-стела радиопулсирања помеѓу 0 и 100 ци-клуси во секунда) уште во средината на

ти експериментални оружја на поранеш-ниот Советски Сојуз. Аудиописмата на американскиот доктор Бетер укажува-ат на неверојатни советски пронајдоци, почнувајќи од направи за контролирање на времето инсталирани на Земјениот са-телит па се до т.н. „космосфери“, кои во суштина се големи лебдечки платформи на кои биле инсталирани ЕМ-оружја.Писмото број 54 се навраќа на еден мно-гу интересен феномен кој се случил на 21 февруари 1980 година во јужниот дел на Атлантикот, меѓу Антартикот и Јужна Аф-рика. Имено, се појавиле два големи свет-лечки одблесоци за кои официјалните извештаи велат дека „најверојатно ста-нувало збор за детонација на израелска атомска бомба“. Ова тврдење било пот-врдено и од американската влада која не-мала точни податоци за настанот. Спо-ред доктор Бетер, САД имале среќа во откривањето на настанот поради тоа што во моментот на двата огромни свет-лечки одблесоци, над површината на Земјата поминувал еден од сателитите наречени „Вела“, инаку дел од системот за набљудување кој служел како гарант дека се почитува Договорот за забрана на атмосферско тестирање на нуклерани оружја, сателит кој дури и во осумдесет-тите години на минатиот век се сметал за застарен. Тоа што го предизвикало вни-манието на Бетер бил фактот што сате-литот „Вела“ (кој носел опрема за мерење на радијацијата по детонација на нукле-арна направа) не детектирал никаква радијација (X-зраци, гама-зраци, неутро-ни) по јужноафриканскиот настан. Спо-ред него настанот не бил предизвикан од

минатиот век се сметала за застарена технологија во СССР. Американската мрежа CNN на оваа тема разговарала со докторката Лариса Валанскаја, која била добро упатена во електромагнетните истражувања врше-ни во Советскиот Сојуз. Таа изјавила: „Тие (советските научници) експериментално демонстрирале дека електромагнетни-те полиња со ниска фреквенција и ниска моќност можат да поседуваат биолошки информации (секое поле освен енергија може да пренесува и информации). Сека-ко дека советската влада нареди таа по-годност да се искористи во воени цели“.Истражувањата во таа област покажале дека искористувањето на електромагне-тизмот во воени цели не е воопшто теш-ко – со монтирање на антена на хеликоп-тер, на бојното поле можат да се преди-звикаат бројни симптоми кај живата вое-на сила: од несвестица и дезориентација, па сè до смрт.

ВЕШТАЧКИТЕ ОБЛАЦИИнформациите кои се однесуваат на конструирањето на оружја кои имаат цел промена на времето во одредена област навлегуваат уште подлабоко во областа на заговорите од сите остана-

тестирање на израелска атомска бомба, туку од Советите и нивното тестирање на високоекспериментално оружје за контролирање на временските услови. Тој во неговите аудиописма зборува и за две звучни експлозии кои биле слушна-ти на американскиот источен брег, две години пред настанот во јужниот Атлан-тик. Според него, тие експлозии биле пре-дизвикани од советските „космосфери“, како дел од еден софистициран систем за модифицирање на временските услови во одредено подрачје, заедно со мрежата на гигантски оружја базирани на зраци од че-стички стационирани на Месечината. Интересно е да се спомене како според Бетер функционира комплексниот си-стем за промена на временските услови. Ви претставувам дел од неговото ауди-описмо кое се однесува на процесот на активирање на зракот од вселената.„Две од советските оружја стационира-ни на Месечината се подготвуваат да ‘пу-каат’ во отворена водна површина во јужниот Атлантик. Во меѓувреме чети-ри лебдечки „космосфери“ се стациони-раат на четири точки поставени во фор-ма на квадрат околу целта, лебдејќи на 16 km над површината на водата. Целта се наоѓала на 34 степени и 54 минути ЈГШ (јужна географска ширина) и 26 степе-ни и 10 минути ЗГД (западна географска должина). По истрелувањето на главното оружје, огромна количина вода инстантно се претвора во суперзагреана пареа која започнува да се подига кон стратосфера-та, а студен воздух започнува да навле-гува под пареата за да го пополни вакуу-мот. Внатрешните ветрови почнуваат да

Иван Петрушевски

22

ротираат (поради ротацијата на Земјата), а притисокот започнува драстично да се намалува. Во период од неколку мину-ти, атмосферата над целната зона ста-нува спирален столб од водена пареа и ветар со голема брзина. Се роди прва-та бура целосно предизвикана од чо-векот! И покрај тоа што моќните инста-лации на Месечината го започнаа про-цесот, главниот елемент кој овозможува бурата да се развие се четирите „космос-фери“ кои го оневозможуваат процесот на „паѓање“ на големото количество во-дена пареа која се кондензира во пови-соките и постудени области на Земјината атмосфера во вид на поројни дождови. Со истрелувањето на електрични зраци кон целта, (од „космосферите“) водени-те капки негативно се наелектрелизира-ат со што тие се одбиваат една од дру-га и не кондензираат во дожд. На тој на-чин бурата може да се одржи подолг пе-риод“. Според доктор Бетер, Советите го „ис-трелале“ ова оружје врз САД на 4 јануари 1980 година, кога американските власти решиле да воведат ембарго на увозот на 17 милиони метрички тони жито нарача-ни од СССР. Веќе следниот ден, необични временски услови се развиле во северно Ново Мексико, во јужна Калифорнија и во Аризона. Огромни бури една по дру-га биле генерирани во посочените реги-они, по што настанале големи штети во градот Феникс и виталните земјоделски области на јужна Калифорнија.

ОСТАНАТИ ДОКАЗИОсвен веќе споменатите подморници врз кои биле извршени тестови на советски-те скаларни супероружја, како и подво-дниот тест северно од брегот на Порто-рико, конспираторите во неколку навра-ти можеле да забележат тестови на со-ветски супероружја. Имено, тука стану-ва збор за тестовите вршени врз все-ленските бродови, како дел од американ-ската вселенска програма. Одредени ин-формации говорат за тест извршен врз вселенски брод лансиран на 26 ноември 1985 година, кога се слушнала силна со-нична експлозија над платформата за лансирање, 12 минути откако вселенскиот брод бил лансиран. Истата година се случил уште еден тест, овојпат извршен врз авион од типот DC-8, кој полетал од воената база „Gander“ лоцирана во Њуфаундленд. На надмор-ска височина од 30 метри, авионот кој пренесувал 250 американски војници ја изгубил силата и се срушил, пришто по-чинале сите патници и членови на еки-пажот. Сведоците на несреќата во Кана-да кои биле интервјуирани од канадска телевизиска мрежа велеле дека од ави-онот не биле забележани ниту пламен, ниту чад, но авионот светел во мистери-озна жолта светлина која се смета дека е короната создадена од електрични-от набој на трупот на авионот. Според конспираторите, тоа е знак дека авио-

Друг следбеник на „Аум“ е Хидео Мураи кој претходно работел на апликативнaта физика во областа на микробранови-те и гама/космичките зраци со цел лад-но лемење на челик во лабараторијата за челик во Кобе, која се смета дека е една од лабораториите (заедно со оние во Осака, во Цукуба и во Токио) каде се работело на развој на електромагнет-ните оружја. Конспираторите тврдат дека токму оваа фабрика се сметала за цел на земјотресот – никој освен „голе-мите момчиња“ не смеел да поседува технологија која „де факто“ се граничи со магија.Интересно е што од истата секта про-текуваат информации и за можно развивање на оружја за т.н. „метеоро-лошки инженеринг“. Во овој случај ста-нува збор за јапонски научници кои ра-ботеле на развојот на ЕМ оружја заед-но со нивните австралиски колеги со цел пошумување на централните австрали-ски пустини. Според членовите на „Аум“, јавноста во тие предели била сведок на формирање на дотогаш невидени фор-ми на облаци над пустините кои донеле голема влажност, некарактеристична за тој регион. Доказ дека во ова била ин-волвирана и Јапонија претставува група-та од педесетина научници и членови на војската кои снимале телескопски слики од тие необични формации над австра-лиската пустина.

нот бил нападнат од електромагнетно скаларно оружје кое предизвикало фи-зичката околина околу авионот да ги по-пречува неговите електрични уреди. По-ради тоа двата мотори на авионот пре-станале да работат и тој се срушил на земјата.

ЗЕМЈОТРЕСОТ ВО КОБЕЈапонскиот град Кобе на 17 јануари 1995 година бил погоден од масивен земјотрес кој го разрушил поголеми-от дел од градот, а загинале повеќе од 5.500 луѓе. Тоа што е интересно е што на 8 јануари, дури девет дена пред земјотресот, Шоко Асахара, лидерот на јапонската секта за „најголема висти-на“ наречена „Аум Шинрикјо“ предвидел дека земјотресот кој ќе го погоди Кобе ќе биде предизвикан од странска сила користејќи електромагнетен систем. До-полнително, т.н. министер за наука на „Аум“ изјавил дека земјотресот е преди-звикан од надворешна велесила што ко-ристи направа која внесува енергија ди-ректно во земјата. Само неколку дена пред земјотресот имало очевидци кои забележале силна портокалово-црвена светлина во сферична форма, лебдејќи над раседната линија кај Кобе. И покрај тоа што оваа светлина била забележана и пред настанувањето на земјотреси и на други локации, кај Кобе интензитетот на светлина бил многу поголем.

23

ГОРДО ЧЕКОРИМЕ НАПРЕД„Ми претставува особена чест и за-доволство да ве поздравам токму де-нес, на 18 Aвгуст, Денот на Армијата на Република Македонија. Како врхо-вен командант, горд сум на македон-ската армија која според својата спо-собност и посветеност ги надминува сите очекувања. Денес со гордост се сеќаваме и на 18 август 1943 година, денот кога беше формиран баталјонот Мирче Ацев како регуларна воена еди-ница, како еден од темелниците во создавањето на македонската држа-ва“, започна со своето обраќање прет-седателот Иванов, кој воедно се ос-врна и на заслугите на Армијата во реализирањето на вековниот сон на македонскиот народ – слободна и не-зависна Македонија. „Особено сум горд што Армијата како еден од столбовите на македонскиот интегритет и самобитност е ткиво што ги поврзува сите заедници што живеат во Република Македонија, независно од етничката и религиозната припад-ност“, додаде тој.Осврнувајќи се на нашиот пат кон НАТО, претседателот Иванов рече: „Иако денес славиме 18 години од формирањето, Армијата одамна го стекна и го потврди своето полнолет-ство. Соочувајќи се со големи преди-звици и спроведувајќи макотрпни и те-

ваа година Армијата на Републи-ка Македонија ја одбележа својата осумнаесетгодишнина, односно своето полнолетство.

Централната свеченост по повод 18 Август – Денот на АРМ се одржа во касарната „Илинден“ во Скопје, на која присуствуваа претседателот на Република Македонија и врховен ко-мандант на Армијата, Ѓорге Ива-нов, претседателот на Собрание-то на Република Македонија, Трајко Вељаноски, претседателот на Вла-дата на РМ, Никола Груевски, пора-нешните претседатели на Република Македонија, министерот за одбрана, Зоран Коњановски, началникот на ГШ на АРМ, генерал-потполковник Миро-слав Стојановски, министри во Влада-та, пратеници во Собранието на Репу-блика Македонија, поранешни мини-стри за одбрана и началници на ГШ на АРМ, пензионирани генерали на АРМ и други високи гости. Свечениот строј го сочинуваа ешaлони од повеќе еди-ници на АРМ, од ГШ на АРМ, како и припадниците на Втората механизи-рана пешадиска бригада кои неодам-на се вратија од мисијата ИСАФ во Ав-ганистан. По тој повод со пригоден говор на при-сутните им се обратија претседателот на Република Македонија и министе-рот за одбрана.

ЧЕСТВУВАЊЕ НА ПРАЗНИКОТ НА НАШАТА ЗАЕДНИЧКА ГОРДОСТ

АРМИЈА-ЗНАМЕНОСЕЦ18

ГОДИНИ

„АРМ ЈА ЧУВА НАШАТА СЛОБОДА И СЛОБОДАТА НА НАШИТЕ ДЕЦА И СO ТОА ОДГОВОРНО ЈА ИСПОЛНУВА СВОЈАТА ЗАДАЧА – ДА БИДЕ СУВЕРЕН ГАРАНТ НА НАШИОТ ТЕРИТОРИЈАЛЕН ИНТЕГРИТЕТ, НА ДЕМОКРАТИЈАТА И НА СЛОБОДАТА НА НАШИТЕ ГРАЃАНИ“

Ѓорге Иванов, претседател на Република Македонија и врховен

командант на АРМ, на 18 Август 2010 година

„ДЕНЕС, СЛАВЕЈЌИ ГИ ТОКМУ ТРУДОТ И ПОСТОЈАНОСТА НА СИТЕ ПРЕТХОДНИ ГЕНЕРАЦИИ, РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ГИ СЛАВИ ПРИДОБИВКИТЕ ОД ОСТВАРУВАЊЕТО НА ДОЛГО СОНУВАНАТА ИДЕЈА ЗА СОПСТВЕНА ДРЖАВНОСТ, СЛОБОДА, ДЕМОКРАТИЈА, ДОСТОИНСТВО – ИДЕЈАТА ЗА СОПСТВЕНА АРМИЈА.“

Зоран Коњановски, министер за одбрана на Република Македонија,

на 18 Август 2010 година

мелни реформи, македонската армија денес е еден од предводниците на ре-формскиот процес. Ги исполнивте кри-териумите за членство во Алијансата. Постигнавте исклучителна профе-сионалност и врвни стандарди во работењето. Токму затоа АРМ е еден од ,моторите, на македонскиот пат кон евроатлантските интеграции. Армијата на Република Македонија de facto е со-ставен дел на НАТО. За тоа најдобро зборува учеството во меѓународните мировни мисии. Мисии во кои нашите македонски мировници рамо до рамо со нашите сојузници ги бранат заед-ничките вредности - мирот, слобода-та и демократијата. Ги поздравувам нашите мировници и им честитам за успешно извршената задача“. На крајот од своето обраќање претсе-дателот Иванов порача: „Припадници-те на Армијата во идниот период мора да останат посветени на развојот на способностите. Ќе мора да го одржу-ваат моралот и да се стремат кон осовременување на борбените по-стапки кон новите безбедносни ри-зици. Убеден сум дека нашата армија

и Европската унија се нашиот врвен приоритет од кој нема отстапки. Пози-тивните оцени и исполнетите рефор-ми за нашето полноправно членство во НАТО се еден од успесите на оваа генерација, но и поттик за идните гене-рации. Притоа сакам да нагласам дека како Министерство за одбрана во кон-тинуитет и со интензивно темпо рабо-тиме на постигнување на уште подо-бри резултати на полето на реформи-те, и поради НАТО но, пред сè, поради нас самите. Македонија е меѓу првите пет земји-придонесувачи според бројот на ми-ровници по глава по жител, а воедно е ценет и посакуван партнер насекаде во светот. Денес, сите претставници од НАТО и од земјите-членки на НАТО јасно укажуваат дека реформите гово-рат за Република Македонија“.Воедно тој ги спомена и големи-от број проекти кои и покрај економ-ски тешката година во светски рамки беа во целост реализирани. Беа спо-менати: Воената академија, рефор-мите во военото здравство, изград-бата и промоцијата на армискиот по-

24

– знаменосец успешно ќе одговори на сите задачи и предизвици што стојат пред нас. Убеден сум дека и поната-му ќе бидеме горди на македонската армија“.

АРМИЈА НА НАТОСвоето обраќање до присутните мини-стерот за одбрана, Зоран Коњановски, го започна со мислата на нашиот вели-кан Гоце Делчев: „Труд и постојанство, тоа е силата со чијашто помош чо-век станува највелик при секоја иницијатива. Денес е денот кога пред 18 години беше поставен столбот на нашата државност – Армијата на Репу-блика Македонија. 18 години самопре-горност и посветеност, 18 години одго-ворност, патриотизам, хуманост, соли-дарност, единство, 18 години гордост и достоинство, 18 години Армија на неза-висна Република Македонија“.Говорејќи за првите чекори во формирањето на АРМ, министерот Коњановски се осврна и на големи-те тешкотии кога од Македонија беше изнесено сè што можеше да се изне-се, но и на нашиот непокорлив дух кој со себе ги носи своите постојани пат-ници, толеранцијата, мирољубивоста, пожртвуваноста и секако желбата за независност. Говорејќи за нашите приоритети, ми-нистерот Коњановски истакна: „Денес, после 18 години од првите чекори од формирањето на АРМ, слободно мо-жам да кажам дека исто како и во ми-натото, пред нас стојат сериозни пре-дизвици. Свесни за аманетот на наши-те предци мораме да бидеме свесни и за одговорноста за нашите идни гене-рации. И затоа мораме со заедничка верба, труд, посветеност и постојаност да успееме, бидејќи тоа ќе биде успех за Македонија. Интеграцијата во НАТО

о касарната „Илинден“ во Скопје, местото од каде што пред 18 годи-ни сè започна од почеток, Полкот

за специјални операции како нејзин ин-тегративен дел, на свечен начин го од-бележа Денот на АРМ. Командантот на единицата, полковник Зоран Додев-ски, во својот говор до припадниците, честитајќи го празникот, ја истакна важ-носта на местото и датумот, нагласувајќи дека секој припадник на единицата и на АРМ во изминативе 18 години растеше, се развиваше и е дел од оваа полно-летство со активно докажување на до-машен и на меѓународен план, а сè во служба на мирот и стабилноста. „Ние всушност и затоа постоиме, а првен-ствено тоа е зачувување на оваа мало, но големо и гордо парче земја – Ре-публика Македонија”. Нa крајот пол-ковникот Зоран Додевски уште ед-наш ја потврди одлучноста на секој поединец на единицата за ефикасна

Касарна „Илинден“В реализација на поставените задачи и за успешно справување со предизвиците, потенцирајќи: „Затоа што сме биле, сме и ќе бидеме она што треба, а тоа е га-рант за сите сегашни и идни поколенија, гарант за слободата“.Во рамките на активностите за одбе-лежување на Денот на АРМ, во едини-цата, а воедно и на ниво на АРМ, се ре-ализираа спортски натпревари на коиш-то учесниците од Полкот за специјални операции уште еднаш ги докажаа своите вештини и на спортско поле, постигнувајќи врвни резултати во сите дисциплини. По повод празникот, пред објектот на командата на свечен начин беше откри-ено спомен-обележје на единицата. Не беа заборавени ниту ликовите на припадниците на единицата и на Армијата кои ги положија своите животи за да бидеме тоа што сме денес.

Љ.Б.

25

лигон Криволак, подобрувањето на состојбите во вВИНГ и сл. Тековните проекти како реконструкцијата и из-градбата на објекти во гарнизоните, новите униформи за АРМ и капитал-ниот проект за изградба на станови за припадниците на АРМ, „АРМ – мој вистински дом“, беа споменати како проекти чија реализација тече според планираната динамика. Обраќајќи се до оние кои се носите-ли на нашите особено позитивни ре-зултати и дома и во светски рам-ки, припадниците на АРМ, министе-рот Коњановски порача: „Секоја генерација остава траен белег во но-вата воена историја на Република Македонија. Најголемата доверба од граѓаните, илјадниците одликувања и медали, секојдневните пофалби во земјата и во светот, се доказ за ваше-то големо дело. Празнувајте и биде-те горди на тоа што сте, бидете горди на македонската униформа и на маке-донското знаме. Бидете горди затоа што вие сте Армијата на Република Македонија, но вие сте и армијата на НАТО. Македонија се гордее со вас“.

ските единици во ГШ на АРМ и врабо-тените во ГШ на АРМ и МО и др. „Ако обично се вели дека навршувањето на осумнаесет години во животот на еден човек претставува полнолетство, тогаш слободно може-ме да кажеме дека АРМ своето полно-летсво го достигна многу порано пред навршувањето на осумнаесетгодиш-нината од нејзиното формирање“, за-почна со своето обраќање началникот на ГШ, Стојановски, осврнувајќи се и на распространетоста на македонската армија на сите краеви од светот: Авга-нистан, Босна и Херцеговина и Либан, давајќи го својот нескромен придонес

во изградбата на мирот и стабилноста во светски рамки.„Доказ дека АРМ е посакуван пар-тнер во извршувањето на мисиите предводени од НАТО покажува и го-динешното зголемување на бројот на македонските мировници, каде во рамките на наменските сили „Феникс“ во мисијата ИСАФ, припадниците на

На свеченоста се одржа и церемонија за унапредување на офицери на АРМ во чин полковник. По завршувањето на свеченоста од касарната „Илинден“ во чест на Денот на АРМ се изврши почесна стрелба со истрелување на 10 плотуни од 12 артилериски орудија.

ДОСТОИНСТВЕНО ОДБЕЛЕЖУВАЊЕ НИЗ РЕПУБЛИКАТАПрипадниците на АРМ го прославија Денот на АРМ со свечен строј и читање на наредби за унапредување во сите единици и касарни на АРМ во Република Македонија.

СКОПЈЕ: На 17 август пред зградата на МО и ГШ на АРМ се одржа свечено постројување на вработените. Приго-ден говор по повод Денот на АРМ има-ше началникот на ГШ на АРМ, генерал-потполковник Мирослав Стојановски, а присутни беа министерот за одбра-на, Зоран Коњановски, раководители-те во МО, началниците на организаци-

о пригодна воена свеченост која се одржа во касарната „Јане Сандан-ски” во Штип припадниците на 1.

мпбр го одбележаа Денот на Армијата на Република Македонија. На свеченоста присуствуваа началникот на штабот од Здружената оперативна команда (ЗОК), полковникот Стојан Дим-чов, како и претставниците од локал-ната власт од зоната на одговорност, Сојузот на Здружението на борците и други гости. Прославата на Денот на Армијата на Република Македонија за-почна со свечено постројување на еди-ниците од гарнизонот од страна на ко-мандантот на свеченоста, полковник Ве-лин Стојановски. На свеченоста свое обраќање имаше заменикот на командантот на 1.мпбр, полковник Зоран Џамбаски. Од името на градоначалниците од зоната на од-говорност, Денот на АРМ им го честита-ше градоначалникот на Штип, д-р Зоран

Алексов, кој во своето излагање истак-на дека македонската армија, иако мала, со својот ангажман во меѓународните сили, јасно покажува резултати кои се достојни за почит. По повод Денот на АРМ беа пофалени и наградени повеќе старешини, војници и цивилни лица. Свеченоста заврши со заедничко дружење и со војнички ручек на поканетите гости и вработените во касарната.По овој повод во штипската касарна од 10 до 16 август беа организирани спорт-ски натпревари во мал фудбал, одбојка, кошарка, шах и пинг-понг, а во неодам-на спроведената хуманитарна акција на ниво на АРМ, „скорпиите” донираа ху-манитарна помош во облека, обувки и хигиенски потрошни материјали за по-требите на Црвениот крст на Република Македонија, со што уште еднаш ја пока-жаа својата хуманоста на дело.

З.Ј.

ШтипС

26

без разлика на нивната национална, верска или полова припадност, но и без разлика на чинот и функционал-ната должност, тие ќе продолжат и понатаму да ја афирмираат Република Македонија насекаде во светот како нејзини амбасадори на мирот“. Во рамките на одбележувањето на Денот на АРМ, на 17 август на воениот стадион во Градскиот парк во Скопје се одржа изложба на која беа прика-жани материјално-техничките сред-ства и борбените возила, како и дел од вооружувањето со кое е опремена АРМ. Дружењето со граѓаните заврши со концерт на кој настапија естрадни

Полкот за специјални операции и на Баталјонот на Воената полиција, за-едно со припадниците на Национал-ната гарда на Вермонт од САД, покрај извршувањето на високоризични ми-сии и задачи, се вклучени и во обуката на авганистанските безбедносни сили“, додаде тој. Началникот на ГШ на АРМ потен-цираше дека учинокот на Армијата е голем и се состои од поправка и расчистување на патишта и инфра-структура, чистење и уредување на речни корита, уредување на дел од брегот на Преспанското Езеро, ло-гистичка поддршка и помош на на-селението погодено од природни не-погоди, масовно учество во акцијата „Денот на дрвото“, како и логистичка поддршка на разни манифестации, спортски настани и хуманитарни ак-ции. „АРМ со своите капацитети уче-ствуваше во над 170 активности во кои беа ангажирани над 6.000 при-падници на Армијата“, истакна тој и додаде дека „припадниците на АРМ за релативно кратко време станаа си-ноним за храброст, одлучност, струч-ност, издржливост и посветеност кон својата професија. Ова се особините кои ги красат припадниците на АРМ

уметници од забавната и народната музика. Од останатите активности би го из-двоиле положувањето венци со свежо цвеќе на партизанските гробишта, на гробот на загинатиот претседател Бо-рис Трајковски, како и на гробот на ге-нерал Михаило Апостолски од страна на делегација од Армијата предводена од началникот на ГШ на АРМ.

АКЦИЈА ЗА ДОБРОВОЛНО ДАРУВАЊЕ КРВНа 16 август во Градската болница „8 Септември“, министерот за одбрана Зоран Коњановски и началникот на ГШ на АРМ, генерал-потполковник Ми-рослав Стојановски, даруваа крв во акцијата за доброволно дарување од припадниците на АРМ.„АРМ има повеќе мисии кои се регу-лирани согласно Законот за служба во Армијата и согласно Законот за одбра-на, но има нешто што не е регулирано ниту во еден закон, а тоа е солидарно-ста и хуманоста која секојдневно може да се види од она што го прават при-падниците на АРМ“, изјави министерот Коњановски. Во текот на денот крв да-руваа околу 150 припадници на АРМ.

Редакција „Штит“

27

СМЕНА НА МАКЕДОНСКИОТ КОНТИНГЕНТ ВО ИСАФ

„СКОРПИИТЕ“ ГИ ЗАМЕНИЈА „ЛЕОПАРДИТЕ“

поред вообичаената процедура за смена на македонскиот контингент во мисијата ИСАФ во Авганистан, пред-водена од најстариот национален претставник, новиот контингент од

составот на Првата мпбр, ОМЛТ-2 и штаб-ните офицери, во придружба на полковни-кот Зоран Џамбаски, заменик-командант на Првата мпбр и потполковник Бранко Срби-новски од Г-4/ЗОК, како придружба, беа упатени во мисијата „ИСАФ“ во Авганистан за редовна смена во 9-тата ротација. По на-порното патување, кое беше организира-но со транспорт од Обединетото Кралство и реализирано во три групи, контингентот беше пречекан на аеродромот „КАИА” во Кабул од страна на колегите од контин-гентот кој во претходните шест месеци ја извршуваше мисијата и од таму според најстрогите безбедносни процедури беше транспортиран во базата каде што е сме-стена Главната команда и Штабот на ИСАФ во Кабул. По пристигнувањето и по прифаќањето на главнината на контингентот се пристапи кон соопштување на динамичкиот план за примопредавање изработен од страна на командантот на претходниот контингент, мајорот Блаже Николовски, и во период од десетина дена беше извршена подоготов-ка и смена на „леопардите” со „скорпиите” на АРМ. Самото примопредавање на мисијата се вршеше во крајно сложена и влошена без-бедносна состојба поради одржувањето на кабулската донаторска конференција, за-ради што имаше зачестени инциденти, са-моубиствени напади во Кабул и напади врз аеродромот „КАИА“.

„ДОБРО УТРО КОМАНДИРЕ... “Од сите субјекти со кои беа остварени кон-такти се слушаа само пофални зборови и зборови на благодарност за заложбите и за успешноста на македонските мировни-ци во текот на извршувањето на мисијата, поради што персоналот сместен во базата од каде се раководи со мисијата ИСАФ се чувствува безбедно. Каков е успехот на на-шите мировници и како се прифатени све-дочат и поздравите: „добро утро команди-ре“, „како си“, „јас сум добро“, „повели, само тука имаш оригинална копија на произво-ди“ и слично, симпатично кажани на маке-донски јазик од страна на месното населе-ние и на останатите вработени во базата.Церемонијата за смена на контингентите се одржа пред Командата на ИСАФ на која беа поканети и присуствуваа многубројни гости од останатите нации, меѓу кои и командан-тот на Регионалната команда за главниот град (RCC), турскиот бригаден генерал Ле-вент Чолак. По тој повод полковникот Зо-ран Џамбаски на „леопардите” им чести-таше за вложениот напор и за постигна-тиот успех во реализацијата на мисијата, а на „скорпиите“ им посака да продолжат со успешното извршување на задачите како и нивните претходници, и на сите им по-сака многу среќа и здравје и живи и здра-ви да им се вратат на своите најблиски во Македонија. По церемонијата беше прире-ден коктел на кој беа поканети сите гости, се служеше храна подготвена на македон-ски начин и се уживаше во звуците на „Ма-кедонско девојче“ и на останати македон-ски песни.

З. Џ.

За време на примопредавањето четирич-лен тим од КЛП изврши контролен технички преглед на муницијата, на вооружувањето, на средствата за врски и на возилата кои се во употреба веќе подолг период.Во периодот на примопредавањето беа извршени повеќе патроли и беа остварени средби и контакти на кои учествуваа пол-ковникот Зоран Џамбаски, најстарите на-ционални претставници и командирите на контингентите со персонал од остана-тите нации. Делегација во состав полков-ник Зоран Џамбаски, потполковник Бран-ко Србиноски и потполковник Ѓорѓи Чонев-ски имаше прием кај командантот на ИСАФ, генерал Дејвид Х.Петрaус, при што пол-ковникот Џамбаски му го врачи поздрав-ното писмо од министерот за одбрана на Р.Македонија, Зоран Коњановски. Притоа генералот Петреус изрази голема благо-дарност и пофалба за учеството и за успе-хот на припадниците на македонскиот кон-тингент во реализацијата на задачите.

28

рипадниците на Инженериската еди-ница на АРМ имаат навистина бла-городна мисија. Тие се неимари, од-носно градители на трајни дела. Не-

уморните инженерци се секогаш онаму каде што треба да се изгради или, пак, да се поправи изграденото. Без разлика дали се на „домашен терен“, односно во војничката средина, или, пак, надвор од неа, нивен полигон за обука се простран-ствата ширум Република Македонија. Ак-тивни се во текот на целата година, одно-сно и во зиме и во лето. Секогаш се под-готвени да укажат помош онаму каде што таа е потребна. Бројни се нивните хумани акции досега. Во досегашниот период од постоењето во нивното портфолио оста-наа запишани бројните изградени војнички

објекти на Криволак и во другите армиски средини, потоа илјадниците километри из-градени и поправени патишта, ископаните и исчистени канали, но и исчистените реки ширум Македонија.

ИНЖЕНЕРЦИ–НЕИМАРИ Во рамките на проектот на Владата на Ре-публика Македонија за чистење на реч-ните корита, но и на крајбрежјето на езе-рата, годинава дел од припадниците на Инженерискиот баталјон со потребната механизација се ангажирани на поправка и на санација на плажите на Преспанско-то Езеро. Би рекле, уште една благород-на мисија. А кон неа, впрочем како и кон сите други задачи, неуморните инженерци и пријдоа со сета сериозност.

Неодамна, вредните инженерци ги по-сети министерот за одбрана, Зоран Коњановски, придружуван од заменикот на началникот на ГШ на АРМ, генерал-мајор Насер Сејдини, градоначалникот на Ресен, Михаил Волканоски и претставници на локалната самоуправа и туристички ра-ботници. Тие го посетија Преспанскиот ре-гион каде што во рамките на акцијата на Владата на РМ за чистење на реките и на крајбрежјата, припадниците на Инженери-ската единица на АРМ веќе два месеци ин-тензивно работат на уредување на плажи-те и на враќање на стариот сјај на Преспан-ското Езеро.Изразувајќи задоволство од сработеното и од темпото на реализација на акцијата на Владата на РМ, воедно изразувајќи

на терен СО ИНЖЕНЕРИСКАТА ЕДИНИЦА НА АРМ

СЕ ВРАЌА СТАРИОТ СЈАЈ НА ПРЕСПА

29

благодарност за несебичното залагање на припадниците на АРМ во акцијата, ми-нистерот Коњановски, изјави: „Во рамките на акцијата на Владата на РМ за чистење на речните корите и на крајбрежјето, нам ни припадна честа и задоволството како Министерство за одбрана и како Армија на Република Македонија да бидеме концен-трирани на преспанското крајбрежје. Овде долго време сè беше оставено на природа-та. Јас кога дојдов пред два месеци знаев дека може и подобро, знаев дека може и повеќе, и со максимален ангажман на при-падниците на АРМ, денес, после два месе-ци, резултатот е очигледен. Што би рекол народот: Една слика – многу зборови. Тол-ку туристи во текот на сезоната во послед-ните години овде немало никогаш. Ние ќе

20 мај, а ќе продолжат сè до крајот на го-дината. Непосредно на теренот со активностите раководи командирот на Инженериска-та чета, поручникот Драгољуб Петков-ски. Неговиот тим е мал, но избран. Сите се прекалени борци, односно мајстори на својот занает. Инженериските машини – „грдосии“, во нивните раце изгледаат како мали играчки, а резултатите од нивната работа се повеќе од видливи. Со персонал од еден старешина и 10 про-фесионални војници и со инженериските машини: три дозери, еден грејдер, еден валјак, еден натоварувач, три самоистова-рувачи (кипери) и еден влечен воз за инже-

нериските машини, на задоволство на ту-ристите, за неполни два месеци го вратија духот и сјајот на неколку плажи на Пре-спанското Езеро.Во областа Маркова Нога уредена е пла-жата и направен е пристапен пат во дол-жина од 1 km и паркинг простор над пла-жата „Дупени бич“ со површина од 1.000 метри квадратни. Во Сливница е напра-вен пристапен пат во должина од 150 ме-три, а извршено е и опесочување, поправ-ка и проширување на постоечката плажа со површина од 1.000 метри. Во Претор е извршена поправка, проширување со опесочување на плажата во должина од 1,5 km. Во детското одморалиште „Мите Богоевски“ е извршено порамнување и изработка со опесочување на постоеч-ката плажа во должина од околу еден ки-лометар која досега беше многу запуш-тена. Исто така, во Стење е извршено порамнување на постоечката плажа во должина од 2,5 km.Се разделивме со вредните инженерци, а тие продолжија посветено да работат на исполнување на својата мисија. Остана да се доработи и да се доуреди плажата во Стење, како и плажата во детското од-моралиште „Мите Богоевски“. Се разбира во служба на граѓаните и на задоволство на многубројниоте капачи кои на денот на нашата посета беа сè побројни. Скриени-те насмевки на младите капачи, се разби-ра оние од женскиот пол, за професионал-ните војници на АРМ беа мотив за работа, но и задоволство од сработеното. И покрај напорите, одговорноста и посветеноста на исполнувањето на зададените рокови од проектот, сепак за нив ова ќе биде едно долго и незаборавно лето. Зошто да не. Нивната мисија е повеќе од благородна.

продолжиме максимално посветено до но-ември да работиме на подобрување на ин-фраструктурата, на пробивање на одреде-ни патишта во Преспа, на подобрување на плажата околу Преспанското Езеро. Ќе би-деме и понатаму тука, заедно со локална-та самоуправа и со градоначалникот на Ресен, заедно со луѓето со кои имаме со-работка и од кои добиваме помош, кои са-каат што е можно побрзо да се врати ви-стинскиот сјај на туризмот во Преспа, а ние како Влада им ветуваме дека стоиме зад добрите идеи и секогаш ќе помагаме да можат да се реализираат оние замисли да го вратиме сјајот на Преспа каков што беше порано и да го унапредиме. Сакам да

им се заблагодарам на припадниците на Инженериската единица на АРМ кои ги из-ведуваат овие градежни работи. Во рамки-те на нашиот личен проект во Министер-ството за одбрана, ние постигнавме да би-деме поблиску до народот и да се добли-жиме до граѓаните“. Изразувајќи задоволство од фактот што полека, но сигурно се враќа стариот сјај на Преспа, градоначалникот на Ресен, Миха-ил Волканоски, истакна: „Гледате и сами дека плажите покрај Преспанското Езеро по триесет години повторно се исчистени и сјајот на Преспа се врати на она ниво на коешто беше многу одамна. Плажите кои пред еден месец личеа на депонии денес се исчистени и средени. Изразувам голе-ма благодарност до Владата на РМ. Исто така, голема благодарност упатувам и до Министерството за одбрана за нивниот ангажман да се врати сјајот на плажите во Преспа. Очекуваме нашите плажи да би-дат преполни со туристи како што и сами забележувате. Од ден на ден туристите се враќаат во Преспа. Нам како локална са-моуправа ни останува она што го направи Армијата на Република Македонија наред-ните години ние само да го одржуваме за да не се повтори старата слика. Апелирам и до туристичките работници коишто ра-ботат овде да водат сметка за хигиената затоа што ако се вистински домаќини, то-гаш ќе имаме и добар туризам во Преспа“.

БЛАГОРОДНА МИСИЈАПод раководство на командантот на еди-ницата, потполковникот Бајрам Раки-повски, припадниците на Инженериски-от баталјон неуморно, деноноќно работат на остварувањето на својата благородна мисија. Нивните активности започнаа на

З.Ризовски

30

д 5 до 9 јули на воениот дел од ме ѓународниот аеродром Henri Coanda-Otopeni во Букурешт, Ро-ма нија, се одржа оценувањето

STARTASSESS согласно TACEVAL–про-грамата (Entry-Level Assessment). Беше оценуван MEDEVAC–хеликоптерски-от детачмент на романското Воено воз-духопловство во составот на 90. Airlift Flotilla. На оценувањето присуствуваа старешини од АРМ, односно претстав-ници од воздухопловниот ВИНГ, капе-танот Драган Павловски и капетанот Александар Митрески. Оценувањето го извршија високи претставници од Коман-дата на НАТО во Измир (CC Air Izmir). Од особено значење за нашата армија е тоа што за првпат АРМ има свои претстав-ници од воздухопловството, и тоа на ед-накво високо рамниште со оценувачи од земјите-членки на НАТО од: САД, Италија, Турција, Романија и Грција. Сите докумен-ти беа со класификација NATO Restricted што само по себе зборува за посебната важност на оваа активност. По завршување на НАТО–курсевите ниво–1 и НАТО ниво–2 оценување, со-гласно Operational Capabilities Concept, Evaluation and Feedback Programme, за нашите претставници следуваше и прак-тичен дел токму на ова оценување во рамките на воздухопловната компонен-та. Присуството на ваквото оценување е сосема оправдано и препорачано од НАТО–структурите поради претстојното самооценување ниво–2 на Декларирани-

от хеликоптерски детачмент на АРМ во текот на оваа година.Пред да започне оценувањето следува-ше воведен дел со презентации кои се однесуваа на: мисијата, капацитетите и способностите, опремата, логистиката, раз гледување на прашања од безбедно-сен аспект, запознавање и разгледување на воздухопловната база, на хеликоп-терскиот детачмент, запознавање со TACEVAL–координативниот центар, како и со правилата на оценување кои се од особено значење за текот и за успешно-то завршување на едно оценување. Беа оценувани две области: операции (OPS) и заштита на силите (Force Protection). Оценувањето се изврши согласно OCC E&F Handbook и придружните докумен-ти (станази, публикации и сл.) поврзани со оваа област.

ИСТОРИЈАТ НА РОМАНСКОТО ВОЕНО ВОЗДУХОПЛОВСТВОКорените на воздухопловството во Романија започнуваат во 1910 година со пионерите на воздухопловството: Traian Vuia, Aurel Vlaicu и Henri Coanda. Тоа биле првите конструктори на тогашните воздухоплови. Traian Vuia всушност бил и првиот пилот на романската армија, кој во септември 1910 година успеал да ја вброи Романија како трета земја во светот што користи воздухоплови за воени цели по Франција и Италија.За време на Првата светска војна роман-ските пилоти прелетале вкупно 8.838

долга воздухопловна традиција

STARTA

SSES

S–ОЦЕН

УВАЊ

Е

31

часа, учествувале во 560 воздушни бор-би и исфрлиле 60.000 kg бомби, бројки што навистина биле импозантни во тоа време. Периодот помеѓу двете светски војни претставува огромен развој за романско-то Воено воздухопловство од аспект на нови иновации, меѓународни патувања, значајни рекорди и меѓународни и светски аеромитинзи во Европа, во Америка и во Азија. По Втората светска војна, поточно во 1951 година, за првпат во воздухопловството на Романија влегуваат воени млазни ави-они од типот IAK-17 и IAK-23, а неколку го-дини подоцна, во 1958 година, и MIG-19. Првите хеликоптерски елементи се вос-поставени во 1962 година, а првите кос-монаутски летови се реализирани во 1981 година од страна на младиот офицер Dumitru Prunariu.

МЕЃУНАРОДНО ИСКУСТВО НА ВОЗДУХОПЛОВНИТЕ СИЛИ– 2005 година – Романското возду-хопловство зеде учество во EUFOR ALTHEA–мисијата во Босна и Херце-говина, со своите хеликоптери од ти-пот PUMA SOCAT. Детачментот броеше 110 припадници (летачки и земен персо-нал) со 4 хеликоптери лоцирани во база-та Metal Factory во Бања Лука. Се изврши смена на две ротации за период од една година. Еден транспортен авион од типот An-26, беше „on call“ (на повик по потреба) на аеродромот Henri Coanda-Otopeni во Букурешт, Романија, во случај на потреба од евакуација на Командата на EUFOR во Сараево;– 2006 година – Учествува како водеч-ка нација во мисијата за контрола на меѓународниот аеродром во Кабул, Ав-ганистан (ISAF–мисија). За само чети-ри месеци Романците воспоставија свој менаџмент на аеродромот, координација на дневните воздушни операции, ана-лизирајќи податоци и временска прогно-за со цел да обезбедат безбедно летање, снабдување, логистичка поддршка со то-вар и проток на патници на аеродромот;– 2007 година – Од август до октомври, романското воздухопловство учествува во 13. ротација на BALTIKA 07, Air Police Service за балтичките земји. Согласно North Atlantic Alliance–целите и задачите како НАТО–членка беше прифатена со

четири авиони од типот MIG-21 на роман-ското Воено воздухопловство за да обе-збедува Air Policing за балтичките земји Литванија, Летонија и Естонија;– 2008 година – Учествува со меѓу на род-ни сили во операции за воздушна безбед-ност и поддршка за време на НАТО–сами-тот во април во Букурешт.

МОДЕРНИЗАЦИЈА Од вкупно предвидените 40 хеликопте-ри за модернизација на романското Вое-но воздухопловство, модернизирани се: 24 хеликоптери од типот IAR-330 PUMA SOCAT (вооружена варијанта), 12 хеликоп-тери IAR-330 M (транспортна варијанта) и 4 IAR-330 MEDEVAC (хеликоптери за меди-цинска евакуација на повредени и болни).

IAR 330 MEDEVAC DETACHMENTВо средината на 1960 година, на барање на француската армија за среден транс-портен хеликоптер, започнува дизајнот на хеликоптер од типот PUMA. Подоцна, поточно на 15 април 1965 година, под ли-ценца на францускиот производител, за-почнува производството и првиот тест-лет на прототипот IAR-330 PUMA–хели-коптерите во градот Брашов во Романија, како замена на лесните хеликоптери од типот Alouette. Повеќе од 163 хеликопте-ри се произведени за воени и цивилни по-треби. Вкупно 57 хеликоптери се извезе-ни во други земји, а производството про-должува и ден денес.

Драган Павловски

ОПЕРАТИВНИ КАРАКТЕРИСТИКИ НА IAR-330 PUMA

1. Медицински карактеристики– 3 носилки и дополнителни 3 седиш-

та за пациенти или за патници;– медицински третман од типот 1, 2, 3;– медицински персонал составен од

двајца претставници;– медицинска опрема инсталирана во

хеликоптерот.

2. Комуникациски, идентификациски и навигациски карактеристики

– VHF/UHF (радиокомуникација);– Have Quick I и II (заштитена ради-

оврска);

– IFF–мод 4 (систем за идентификација на пријателски воздухоплов согласно НАТО–стан-дардите);

– Radar and Laser Warning Receiver (системи за откривање и предупредување од опасности);

– Night Vision (систем за ноќно летање);

– Weather Radar (метео радар);– GPS INS (интегрирани навигациски

ситеми);– Automatic Direction Finder (систем за

навигација) и– Moving Map (систем за навигација).

32

ИГРАЧ

ЗА ЦЕНТРАЛНАТА РАЗУЗНАВАЧКА АГЕНЦИЈА НА САД (ЦИА)

од орбитирачките сателити понатаму се анализираат од страна на стручни лица, а преку изготвените извештаи се врши идентификација на битните елементи на самите фотографии. Аналитичарите за врски вообичаено вршат дешифрирање на кодирани пораки и разговори додека, пак, оперативците на теренот регрутира-ат странски државјани кои понатаму би собирале разузнавачки информации што се однесуваат на нивните матични држа-ви, а во корист на САД. По собирањето на бараните информации, разузнавачки-те аналитичари ги извлекуваат релевант-ните податоци од сите можни разузна-вачки извори и вршат процена за тоа што и зошто се случува, што може да се слу-чи во иднина и какви последици би има-ло кон американските национални инте-реси. Резултат на овој аналитичен при-од кон работата е доставување навреме-ни и објективни процени, ослободени од политички и од друга каква било остана-та пристрасност од високите политички раководители, во форма на готови разу-знавачки продукти кои вклучуваат пиша-ни извештаи и брифинзи. Еден од овие извештаи секако е и дневниот извештај за претседателот, разузнавачки произ-вод кој на дневна основа се доставува до претседателот и до останатите највисоки официјални лица. Важно е да се напомене дека аналитича-рите на ЦИА вршат собирање и достава на потребните информации, но во ние-ден случај не влијаат на формулирање на политиките, туку тоа е оставено на мини-

претседателот на САД се назначува ди-ректор, а целата постапка се потврду-ва и од страна на Сенатот. Директорот на ЦИА е одговорен за менаџирање со операциите, персоналот и буџетот, а во-едно е и главен менаџер за разузнавање од HUMINT извори. Седиштето на ЦИА е во гратчето Ленгли, Вирџинија, јужно од главниот град на САД, Вашингтон. Според одредени процени, бројот на вработени во агенцијата е над 20 илјади, а годишни-от буџет е околу 5 милијарди долари. Примарна мисија на ЦИА е собирање, анализа, процена и понатамошна рас-пределба на разузнавачки податоци кои би му послужиле на претседателот и на останатите високи политички раководи-тели при донесување на соодветни одлу-ки поврзани со националната безбедност. Горенаведеното претставува комплексен процес кој вклучува неколку чекори. Прво се врши идентификација на про-блем или прашање од безбедносен аспект за американската влада. На пример, во одредени случаи ЦИА може да биде насо-чена да изврши опширна студија за одре-ден разузнавачки проблем (кои се плани-раните активности на терористичките ор-ганизации), а потоа да пристапи кон изра-ботка на план за собирање на разузнавач-ки информации. Обезбедувањето на раз-узнавачки податоци преку преведување на написи од дневни, неделни и месеч-ни печатени изданија и преку емитува-ни програми на радио и телевизија е по-знато како разузнавање од отворени из-вори. Фотографиите коишто се сликани

оединетите Американски Држа-ви се вклучени во разузнавач-ки активности уште од времето на Џорџ Вашингтон, првиот аме-

рикански претседател и според многу-мина основоположникот на американ-ското разузнавање. Сепак, сè до Вто-рата светска војна, разузнавачките ак-тивности не биле организирани и коор-динирани на потребното ниво, може-би поради тоа што и во светски рамки не бил актуелен трендот на модерни и централизирани разузнавачки агенции. По завршувањето на Втората светска војна, Канцеларијата за стратегиски услу-ги (претходникот на ЦИА), како и многу други агенции, била укината, а нејзините надлежности биле префрлени на мини-стерствата за војна и за надворешни работи. Таквата состојба не траела дол-го и во 1947 година со донесувањето на Законот за национална безбедност е формирана Централната разузнавач-ка агенција, позната по кратенката ЦИА, која била задолжена за спроведување на разузнавачки активности и насочување, оценување и распределба на разузна-вачки податоци кои се однесуваат на на-ционалната безбедност.

ОДГОВОРНОСТИ И МИСИЈАДенес ЦИА е независна агенција, одго-ворна за обезбедување на разузнавач-ки информации значајни за национална-та безбедност на САД а кои понатаму се доставуваат до високите политички рако-водители. На чело на ЦИА од страна на

ВО ЗАДнИНА

33

стерствата за одбрана и за надворешни работи. Исто така, битен е и фактот дека ЦИА не е овластена да презема мерки за постапување и гонење на прекрши-телите на законите. Претходно наведе-ното е исклучиво обврска на FBI (Federal bureau of Investigation – Федерално биро за истражување), меѓутоа двете агенции соработуваат на многу полиња од кои најзначајни се контраразузнавањето и противтероризмот. Дополнително, ЦИА, по наредба на претседателот, може да биде ангажирана за извршување на одредени прикриени, односно тајни ак-тивности, секако во согласност со посто-ечките законски регулативи.

ИНТЕРНА ПОСТАВЕНОСТКога станува збор за внатрешната струк-тура на организацијата, можеме да ка-жеме дека истата е составена од чети-ри основни компоненти кои се задолже-ни за непрекинато одвивање на разузна-вачкиот процес.1. Национален сервис за тајно

разузнавањеИстиот оддел е задолжен за тајно собирање на разузнавачки податоци, примарно од човечки извори-HUMINT. Овој оддел служи како национален ав-торитет за координација, прочистување и процена на тајните HUMINT-операции,

во рамките на разузнавачката заед-ница, секако следејќи ги законите, из-вршните наредби и меѓуагенциските до-говори. Националниот сервис за тајно разузнавање е примарен извор на тајни разузнавачки информации за одредени важни меѓународни процеси.2. Директорат за разузнавањеОвој оддел е задолжен за анализирање на разузнавачките информации од сите извори и за понатамошно преточување на извештаи, брифинзи и публикации за меѓународните односи и процеси. 3. Директорат за наука и технологијаОвој оддел пристапува и ги соби-ра информациите со цел да се олесни извршувањето на разузнавачките зада-чи преку употреба и применливост на

знавачките агенции и надзор над нивни-те активности се наведени Комитетот за разузнавање на Сенатот и Постојаниот комитет за разузнавање при долниот дом на Конгресот.

ЕФИКАСНИТЕ „ПРИКРИЕНИ АКЦИИ“Од широкиот делокруг на работа, при-криените (тајни) акции се можеби најефикасното оружје на ЦИА и нешто по што е добро позната во светската јавност. Како прикриени акции во овој контекст можеме да ги наведеме политичките со-вети и насочувања, субвенциите (помош на поединци), финансиската и технич-ката помош на групите, поддршката на приватните организации (синдикати, биз-нис-фирми итн.), пропагандата, обуката на поединци и групи, економските опера-ции, паравоените операции со цел под-дршка на одреден режим или движење и атентатите.Како поединечни примери од прикрие-ните акции на ЦИА во минатото коишто до денешен ден остануваат непотврде-ни, ќе ги споменеме поддршката на по-литички партии и групи во Франција и во Италија; поддршка на групи за отпор во Советкиот Сојуз; обиди за уривање на владите во Гватемала и Иран; обиди за атентат на Фидел Кастро итн. Се разби-ра, во контекст на современите безбед-носни предизвици за САД, ЦИА е наго-лемо ангажирана во актуелните војни во Ирак и во Авганистан и активно ја под-држува владата и владините трупи во Колумбија каде што во наредниот пери-од може да се очекува ескалација на без-бедносната ситуација како последица на затегнатите односи помеѓу Колумбија и Венецуела и сè позачестените актив-ности на FARC (марксистичко герилско движење во Колумбија).

ЦИА – ЕЛЕМЕНТ ЗА ОДРЖУВАЊЕ НА СУПЕРИОРНАТА ПОЗИЦИЈАДоколку внимателно се следат поли-тичките, економските и воените проце-си во последната декада и согледувајќи ги анализите и укажувањата на стручни-те лица кои се добро упатени во областа на меѓународните односи, се доаѓа до заклучок дека светот полека преоѓа од фаза на униполарност – политичка, еко-номска и воена надмоќ на САД, во мул-типоларност односно распореденост на моќта помеѓу големите држави. Се разби-ра, САД нема лесно да се откажат од при-матот што го имаат во меѓународните односи и најверојатно со сите средства ќе се трудат и во понатамошниот период да бидат водечка светска сила којашто на глобалната сцена ќе ги наметнува и спроведува нивните интереси. Покрај во-оружените сили на САД, кои без сомне-ние се најупотребливото средство за постигнување на нивните цели, и ЦИА со нејзините капацитети и потенцијали, зна-чително ќе учествува во градење и пона-тамошно одржување на позицијата која САД ја уживаат во моментов, а со тоа ќе придонесе и за заштита и унапредување на американските национални интереси.

Борче Јакимов

иновации, научни достигнувања, инже-нериски и технички решенија за повеќето критични проблеми. Во одделот се анга-жирани компјутерски програмери, ин-женери, научници, аналитичари и многу други специјалисти од областа на технич-ките науки и дисциплини.4. Директорат за поддршкаЛогистичката поддршка е клучна при извршувањето на разузнавачките ак-тивности. Директоратот за поддршка обезбедува целосен спектар на под-дршка, вклучувајќи набавки, комуника-ции, капацитети за сместување и рабо-та, менаџмент со финансии, информаци-ска технологија, медицински услуги, оп-шта логистика и обезбедување на персо-налот, на информациите, на капацитети-те и на технологијата.

РАЗУЗНУВАЧКИ „КОДЕКС“Kако и во секоја друга организација, и припадниците на ЦИА се обврзани да ги поседуваат и воедно да ги почитува-ат најважните вредности според кои се води истата, а тоа се:– должност (служба). Интересите на

државата и агенцијата се пред лич-ните интереси. Тивкиот патриотизам е заштитен знак на припадниците на агенцијата и истите се посветени на целосно извршување на мисијата.

– интегритет. Високо поставените стан-дарди се почитуваат. Се оддава голе-ма почит на бившите припадници на ЦИА, а во исто време се изразува по-чит и кон колегите со коишто се рабо-ти во моментот.

– надмоќност-одличност. Се прави ана-лиза после секоја извршена задача која служи како патоказ при следните активности.

Уште од самото формирање на ЦИА, во 1947 година, американскиот конгрес добил надлежност да врши надзор над актив-ностите на агенцијата. Со донесувањето на актот за надзор над разузнавањето, во 1980 година, како овластени органи од законодавната власт, за одобрување на програмите за разузнавање на разу-

ндрагогијата е наука за вос пи ту ва­ње, образование и обука на возрас­ните. Предмет на образование на возрасните е истражување на зако­нитостите, подготовка, извршување

и евалуација на едукацијата, на обуката и на образованието за работа на возрас­ните, управување и рекреација.Содржината на работата на андраго-гот може да се подели на четири фази:– испитување и проучување на обра-

зовните потреби на возрасните;– планирање и програмирање на обра-

зованието на возрасните;– остварување на целите; – вреднување на образовната работа.Во андрагошката литература поимот об­разование е доминантен повеќе отколку поимот воспитување, кој е доминантен во литературата. Поради тоа најчесто се зборува само за „образование на воз­расните“, а воспитувањето не се ни спом­нува. Причините за тоа се и практични и теоретски. Во андрагошката практи­ка образованието навистина преовла­дува над воспитувањето, а во повеќето теоретски разгледувања се заклучува дека можностите за насочено воспитно дејствување на возрасните значително се редуцираат.Сметам дека и кај младите и кај возрас­ните во воена /армиска/ средина и во си­стемот за оспособување и усовршување во одбраната, можеме и мораме да збо­руваме за образование и воспитување, но воспитувањето се остварува на разни начини што го оправдува и постоењето на андрагогијата како засебна наука за

разование и обука во одбраната). И во вака крајно општа дефиниција, видли-во е дека станува збор за воспитување и образование како еден вид човекова активност (дејност) во посебен опште-ствен организам – армијата. Значи, ста-нува збор за дејност која е својствена за општеството како целина, а армијата е еден дел од општеството.Историски гледано, станува збор за на-учна дисциплина од понов датум, која ја проучува многу постарата практика. Меѓутоа, тоа не значи дека оваа теорија и била непозната на таа практика, туку дека била неиздиференцирана во рамки-те на теоријата што ја осмислила практи-ката на воспитување и образование во општеството во чии рамки се наоѓала и

образование и воспитување на возрас-ните. Воената андрагогија ги проучува проблемите на образованието на воз-расните во услови на армиски живот и ра-бота, но и проблемите на воспитувањето во услови на армиски живот и работа кога функционалното воспитување (ра-ботно, што се однесува на некоја служба) е позначајно од интенционалното (за да се постигне некоја цел). Општо кажано, Воената андрагогија се занимава со воспитување, образова-ние и обука во армијата, односно, спо-ред современите тенденции, со стручно оспособување и усовршување во одбра-ната (во доктринарните и концепциските документи повеќепати и на повеќе места се користи и поимот на системот за об-

НАУКА ЗА ВОСПИТУВАЊЕ, ОБРАЗОВАНИЕ И ОБУКА НА ВОЗРАСНИТЕ

В О Е Н А АНДРАГОГИЈА

34

практиката на оваа дејност во армијата и за армијата. Кога военото образова-ние и воспитување се издиференцира-ле во посебни пратики, кои побарувале и оствариле свое теориско осмислување, тие по својата суштина останале дел од таа своевидна општествена дејност, условени од потребите на општеството и човекот во него.Значи воспитувањето има своја сод-ржина, се одвива по одредени закони-тости и дава одредени резултати. За-тоа, таа посебна практика и теоријата за-снована на неа носат карактеристики на воспитување и образование како вид чо-векова дејност.Развитокот на практиката и на теоријата на воспитно-образовната работа која е заснована на неа, условиле потре-ба и отвориле пат за појава и за развој на посебни дисциплини, чиј предмет на изучување е некој од сегментите на воспитувањето и образованието.Практиката и теоријата на воспитно-образовната работа можеле да се раз-виваат во рамките на општите воспитно-образовни дејности во општеството како посебни содржини и активности намене-ти за подготовка на луѓето за војна, по-средно или непосредно, или во опште-ствените организми наменети за водење војна (армија или други организации со слична намена). Повеќе или помалку оса-мостоена, ваквата активност секогаш имала цел да ги оспособува луѓето за водење војна.Настојувајќи да го задоволат оства ру-вањето на таа цел, практиката и те-о ријата се стремеле да одговорат на прашањата за тоа што треба да се из-учува (кои содржини), за тоа како да се стекнат знаења потребни за човекот во војна и за тоа кои својства да се развијат во човекот – воин.Војна водат луѓе организирани во по-себни организации (армија), со средства што се наменети само за таа цел (оружје и воена опрема) и на начин што првен-ствено е условен со нивото на развој на вооружувањето и на опремата.Подготовката на одредени општествени целини (најчесто на државите) за војна подразбира:– целокупност на материјалното обез бе-

ду вање за водење војна;– организирање на силите што ќе водат

војна (кои ќе бидат актерите на оруже-ната борба во прв ред);

– нивно оспособување да водат воо-ружена борба (па и војна во целина), со средствата со кои располагаат, на одреден простор и во одредено вре-ме, на начин што го дефинира воена-та вештина;

– нивна морална подготовка, да имаат волја и морално да бидат отпорни на сите неволји кои ги носи војната со себе.

ПРЕДМЕТ НА ВОЕНАТА АНДРАГОГИЈАГолем дел од подготовките за војна како траен, обемен и сложен потфат, се оства-руваат преку системот на воспитување, образование и обука. Системот прет-ставува организиран, систематичен и ефикасен начин за стекнување знаења, умеења и влијанија на развојот и

маваат со воспитување, образование и обука во армијата. Воената андрагогија може да ја исполни својата улога само со онаков однос кој ќе и биде следствен. Откако ќе се разбере дека за успешна практиката е неопходна теорија, дека само старешината што ги спознал законитостите на оваа дејност може успешно да ги решава проблемите на воспитувањето, образованието и об­уката во практика, тогаш теоријата ќе го заземе местото кое i припаѓа.Таа не смее да биде упатство за пос­тапување во конкретни случаи, односно не смее да дава рецепти, бидејќи во тој случај би се оневозможило творештво и пронаоѓање адекватни решенија и би во­дело кон шаблонизирање и практицизам.

Кемо Ѓозо

изградувањето на одредени својства на личноста, на оспособување на војниците и старешините, на само ним својствен на-чин да бидат успешни воини. Тоа претпо-ставува разбирање и прифаќање на по-требата да се брани земјата, прифаќање на обврските и одговорностите кои од тука произлегуваат, како иё под-готвеност да се совладаат знаењата и умеењата неопходни за човекот-воин, за да се развие морална отпорност на сите неволји на војната. Со ова се дадени рам-ките на предметот Воена андрагогија.Како теорија на воспитно-об ра зов ната работа во војската, Воената андрагогија ги изучува, ги открива и ги дефинира суштината, законитостите, содржината и обликот на реализација на оваа работа во нејзиниот спецификум. ЗАДАЧИ НА ВОЕНАТА АНДРАГОГИЈАЗадача на Воената андрагогија не е само да ја опише практиката на военото воспитување, образование и обука, туку и да ги утврдува причините за нејзините појави, за односите помеѓу нив, за нив-ната содржина и смисла и за последици-те кои ги причинуваат, односно да овоз-можи практично ослободување од изжи-веаното и неадекватно време во кое се остварува, да ги трансформира општите задачи за оспособување на единиците и поединците во облици што се погодни за воспитно-образовниот процес, да ги из-учува и да ги дефинира облиците и ме-тодите за работа кои даваат оптимални резултати, да пронаоѓа начин за реална оцена на оствареното и да i овозможу-ва постојан развој на практиката, за да може постојано да се остваруваат нови, поголеми и посложени задачи.Како и секоја теорија, Воената ан-дра гогија може да се гради само со објективна, критичка и научна анализа и процена на минатото и на она што прет-стои. Разликувајќи го позитивното од не-гативното, суштинското од појавното, објективното од субјективното, и во-очу вајќи ги причинско-последичните врс ки и односи во таа област, Воената андрагогија овозможува прогресивно менување на практиката на воспитно-образовната работа во армијата, во со-гласност со објективните потреби, со почитувањето на условите во кои оваа активност се одвива.Воената андрагогија треба да ги презен-тира своите достигнувања во облик со кој може да се служат сите што се зани-

35

36

еновиве изминуваат девет години од крвавиот 11-ти септември 2001 година, кога по извршениот теро-ристички напад животот го загубија

над три илјади луѓе во САД. Тогаш САД за прв пат во својата историја беа напад-нати на нивната територија. После овој ден многу работи се променија, светот, а посебно САД, станаа поинакви од до-тогаш. Всушност, на тој ден САД, со поддршка на своите сојузници, му објавија војна на глобалниот тероризам, предводен од терористичката организација „Ал Ка-еда“. Притоа, тогашниот претседател на САД, Џорџ Буш, рече: „Историјата ќе го запамети овој ден, не само како ден на трагедија, туку и како ден на одлука кога цивилизираниот свет беше револти-ран и поттикнат на акција. И терористите ќе го запаметат 11-ти септември како ден од кога започнува пресметката со нив“. Една година подоцна, кога веќе беа пре-земени конкретни мерки и активности во борбата против глобалниот тероризам, тогашниот претседателот Џорџ Буш, по повод трагичниот настан што ги потре-се САД изјави: „За таков непријател не постои ниту имунитет, ниту неутралност. Моќната коалиција на цивилизираните нации е во одбрана на заедничката безбедност. Те-рористичките фондови се замрзнати, а веќе е позната и главната мрежа на теро-ристичките групи. Илјадници терористи се изведени пред лицето на правдата, или се во постојано бегство стравувајќи за своите животи“.

мена на информации помеѓу агенции-те задолжени за собирање на информа-ции во земјата и агенциите за собирање информации надвор од територијата на САД. Сепак, Извештајот на Комисијата, а врз основа на научените лекции од наста-ните на 11-ти септември, најмногу се фоку-сира на препораките до претседателот и до Конгресот на САД. Со овие препора-ки, од страна на Комисијата се предлага-ат повеќе мерки и активности кои Влада-та на САД треба да ги преземе во иднина за да се дејствува превентивно, со што би се спречиле вакви и слични трагични инци-денти на територијата на САД. Овде ќе се задржиме само на дел од препораките од страна на комисијата. Комисијата и препо-рачува на Владата на САД задолжително да ги открие и да ги идентификува актуел-ните или потенцијалните терористички за-солништа и да дејствува со сите елементи на националната моќ (политички, дипло-матски, економски, разузнавачки и воени), така што терористите каде било во светот да не се чувствуваат сигурни. Посебно се нагласува потребата од соработка со сите други држави кои можат да помогнат во откривањето и во борбата против терори-стичката мрежа на „Ал Каеда“. САД треба да бидат подготвени да му по-могнат на Пакистан и на неговиот прет-седател во борбата против екстремисти-те бидејќи, според Комисијата, добар дел од терористичката мрежа на „Ал Каеда“ се наоѓа во оваа земја. САД треба да ја под-држи владата во Пакистан со сеопфат-ни мерки и активности, почнувајќи од вое-на и економска помош, како и поддршка

СВЕТОТ

СЕОПФАТНИ МЕРКИ И АКТИВНОСТИПо настаните од 11-ти септември во САД, по налог на претседателот и на Конгре-сот на САД, беше формирана специјална комисија, составена од еминентни ек-сперти од повеќе области, која имаше задача да ги утврди фактите и причини-те за крвавиот терористички напад, про-пустите на владините институции и аген-ции, научените лекции и да предложи мерки и активности со кои би се спре-чиле вакви и слични напади во иднина. Комисијата работеше напорно речиси три години и својот извештај го објави во 2004 година. За комплетирање на својот извештај, Комисијата разгледала 2,5 ми-лиони страници документи, разговарала со над 1.200 стручни лица од разни обла-сти, како и со 160 сведоци на настаните на 11-ти септември. Комисијата констати-рала дека имало многу пропусти, како од страна на сите служби задолжени за наци-оналната безбедност, така и од цивилни-те воздухопловни власти и од институци-ите и агенциите задолжени за заштита на границите на територијата на САД. Сите овие инстутиции и агенции задолжени за националната безбедност на САД, недо-волно ја сфатиле големата опасност од терористичките организации, како и тоа дека се работи за непријател кој е мно-гу софистициран, дисциплиниран и мно-гу добро обучен и благовремено не ги прилагодиле своите планови и активно-сти за да ја анулираат можноста од ваков напад на САД. Слабости имало и кај раз-узнавачките служби, кои биле недовол-но координирани, немало доволно раз-

ДЕВЕТ ГОДИНИ ОД КРВАВИОТ 11-ТИ СЕПТЕМВРИ

ТРАГЕДИЈАТАшто ГО ПРОМЕНИ

37

за подобрување на образованието во таа држава. Во иднина САД и меѓународната заедни-ца треба долгорочно да се посветат за подобрување на безбедноста и стабил-носта на Авганистан со цел да и помог-не на власта за подобрување на живо-тот на авганистанскиот народ. Авганистан не смее повторно да стане засолниште за меѓународниот криминал и тероризам. САД и меѓународната заедница треба да и помогнат на авганистанската влада во пот-полност да ја преземе власта во земјата.Понатаму, Комисијата препорачува подобрување на односите на САД со Са-удиска Арабија како еден од најважните партнери од арапскиот свет. Тоа тре-ба да вклучува заеднички напори за спроведување на политички и економски реформи и за градење заеднички интерес за поголема толеранција и културен однос, прераснувајќи во заложба за борба про-тив насилните екстремисти кои поттикнува-ат омраза. Исто така, Комисијата препора-чува американската влада да даде пример за морално водство во светот, со обврска да постапува со луѓето човечно, да се прид-ржува кон владеењето на правото и да се грижи за свиоте пријатели и сојузници.Потребно е САД и муслиманските пријатели да се согласат за неопходното почитување на човечкото достоинство и еднаквите можности. Терористите како Бин Ладен, на муслиманските родители немаат ништо да им понудат на своите деца, освен смртта на нивните деца. САД и нејзините пријатели на овие родители треба да им понудат визија како на свои-те деца да им овозможат подобра иднина.САД и во иднина треба да ги промовира-ат и да ги бранат своите вредности во све-тот. Владата на САД, досега ги бранеше и уште ги брани муслиманите од насилници-те и од криминалците во Сомалија, во Бос-на, во Косово, во Авганистан и во Ирак. Ако САД не дејствуваа агресивно за да се дефинираат себеси во исламскиот свет, екстремистите со задоволство ќе ја завр-шеа работата. За промовирање на свои-те вредности во муслиманскиот и арапски-от свет потребна е финансиска поддршка на одредени сателитски радио и телевизи-ски канали кои своите програми веќе поч-наа да ги емитуваат во земјите на арапски-от и муслиманскиот свет.Исто така, Комисијата предлага подоб-рување на американската Стратегија за борба против тероризмот со зголемување на финансиската помош во образование-то на младите во арапскиот и муслиман-скиот свет, како и економска и политичка поддршка за развој на нивните општества и подобрување на животот во тие држави и иднината на нивните деца.

КОАЛИЦИСКА СТРАТЕГИЈА САД треба да вклучат и други земји во развој на сеопфатна коалициска стратегија против исламскиот тероризам. Постојат неколку мултилатерални инсти-туции во кои таквите прашања треба да се разгледаат. Потребно е да се развијат заеднички стратегии за контрола на теро-ристичките патувања и за откривање на местата каде што терористите може да најдат засолниште.САД со своите пријатели треба да го ре-дефинирараат односот кон притворени-

стем, кој во потполност треба да биде ин-тегриран со поголема мрежа на скрининг-точки. Исто така, Комисијата предлага да се воспостави и потполна контрола на влезот и на излезот на луѓето од САД, со што би се спречило влегувањето на теро-ристите. Со еден збор, целта е да се по-дигнат граничните безбедносни стандар-ди за патување и за преминување на гра-ницата во текот на среднорочен и долго-рочен период и, секако, во соработка со останатите држави во светот.Посебно внимание треба да се посвети на откривањето на лицата кои пренесува-ат експлозиви со техничко подобрување на системите за откривање на такви пат-ници, кои сакаат да влезат во САД. Во извештајот на Комисијата посебно се по-тенцира потребата за размена на ин-формации меѓу владините агенции и приватниот сектор, но со задолжителна дискреција на приватноста на поединци-те со кои се разменуваат информации. Комисијата бара да се направи детал-на проценка на мерките и активностите кои треба да се преземат во урбаните об-ласти со висок безбедносен ризик, како што се градовите Вашингтон и Њујорк а, исто така, ја потенцира потребата од формирање на една единствена коман-да за одговор при евентуални катастро-фи која би ги координирала сите мерки и активности на инволвираните агенции и организации.

ПОДДРШКА НА СОЈУЗНИЦИТЕВладата на САД ги прифати сите препо-раки кои беа наведени во извештајот на Комисијата, но, секако дека одредени мерки и активности беа преземени вед-наш по терористичкиот напад. Беше по-барана поддршка од сите сојузници во НАТО и од сите партнери во светот за да започне војната против глобалниот теро-ризам. Неполн месец по нападот на САД, поточно на 7 октомври 2001 година, САД и Велика Британија ја започнаа воената операција против терористичката мрежа на „Ал Каеда“, најпрво со нападот на Ирак со цел соборување на режимот на Са-дам Хусеин, а подоцна и на Авганистан за уништување на талибанскиот режим. Во борбата против глобалниот тероризам САД настојуваа да формираат широка коалиција со учество на што повеќе држа-ви од светот. Ако поддршката на САД за нападот на Ирак беше незадоволител-на, мора да нагласиме дека за воената операција во Авганистан САД имаа многу поголема поддршка од страна на повеќе од 30 коалициски партнери. Подоцна, Коалицијата се прошируваше, а меѓу мно-гуте држави кои ја поддржаа борбата про-тив глобалниот тероризам се вклучи и Ре-публика Македонија, со испраќање на свои мировни сили, најпрво во Ирак, а по-тоа и во Авганистан, каде што до ден де-нес се наоѓаат припадници на Армијата на Република Македонија, кои несомне-но одлично ја извршуваат својата мисија. Се надеваме дека вакви и слични теро-ристички напади во иднина нема да се случуваат во светот бидејќи не треба да страдаат недолжни луѓе, како што тоа во-обичаено е случај кога се работи за теро-ристички акции.

м-р Стојан Димчов

те лица и да имаат хуман третман кон за-робени терористи во согласност со чле-нот 3 од Женевските конвенции и од За-конот за вооружен конфликт. Тој член беше специјално дизајниран за оние случаи во кои вообичаено законите на војната не се применуваат. Неговите минимални стандарди се општоприфа-тени во целиот свет, како вообичаено меѓународно право.Според извештајот на Комисијата, „Ал Ка-еда“ ќе се обиде да се здобие или да на-прави оружје за масовно уништување за најмалку десет години. Нема сомневање дека САД ќе биде примарна цел. Спречувањето на пролиферацијата на ова оружје бара максимален напор преку зајакнување на контрапролиферациски-те мерки и активности.Енергичните напори за да се следи финансирањето на тероризмот мора да остане приоритет во американските про-тивтерористички напори. Владата при-знава дека информацијата за движењето на финансиските средства на терористи помага во разоткривање на нивните мре-жи и на тој начин превентивно да ги спре-чи нивните операции. Разузнавањето и спроведување на законот открија рела-тивно мал број финансиски олеснувачи-поединци поврзани со „Ал Каеда“ способ-ни да подигнат и да им достават пари на „Ал Каеда“.САД треба да обезбедат информа-ции за патувањето на терористите и за нивните поддржувачи и со помош на aмериканскиот граничен безбедносен си-

е популарното име на Ме ѓу­народната организација за стандардизација, невлади­на организација со седиште во Женева, Швајцарија. ISO

работи за да ги развива и унапредува техничките стандарди за производство и услуги кои се продавани во светот. Стабилниот пораст на меѓународната трговија која започнала во средина­та на 19 век и опстојува до денес е пот­тик за глобална стандардизација на сто­ките и услугите. Компаниите кои рабо­тат и соработуваат со организации над­вор од земјата мораат да знаат дека нивните производи и услуги ќе ги задо­волат тие барања. Единствен начин да го обезбедат тоа за двете страни е во трансакцијата да користат сет од стан-дарди. Како што независната надво­решна економија помеѓу нациите на сите земји постојано расте, така потребата од авторизирани меѓународни стандарди станува повеќе од очигледна. За да се за­доволат овие потреби, на 23 февруари 1947 година, во Женева, била основана ISO како агенција на Обединетите нации.

ИСТОРИЈА НА ISOСтандардите се важни во меѓународната трговија, бидејќи неусогласени стандар­ди можат да предизвикуваат бариери во трговијата, давајќи им на некои организа­ции предности во одредени области на светот. Стандардите обезбедуваат јасна идентификација и показатели, кои се меѓународно признати и ја поттикнуваат фер­конкуренцијата во слободните пазар­

ISO – МЕЃУНАРОДНА ОРГАНИЗАЦИЈА ЗА СТАНДАРДИЗАЦИЈА

СИНОНИМ НА ЕДНАКВОСТА

38

ни економии. Тие ја олеснуваат трговијата преку зајакнување на квалитетот и сигур-носта на производите, преку поголема интероперабилност и компатибилност, поголема леснотија на одржување и на-малени трошоци. Организацијата започнала да рабо-ти во 1926 година, како Меѓународна федерација на здруженија за национално стандардизирање (International Federation of the National Standardizing Associations - ISA). Оваа организација била фокусирана исклучиво на Машинскиот факултет. За време на Втората светска војна била рас-пуштена, а во 1946 година повторно се организирала под сегашното име. Знаејќи дека иницијалите на орга низа-цијата на различни јазици ќе бидат раз-лични, основачите како универзална кратка форма на нејзиното име ја избра-ле кратенката ISO, добиена врз основа на грчкиот збор isos (ίσος), што значи еднак-ви. Ова, само по себе се рефлектира и на постигнување на целта на организацијата, да се изедначат и стандардизираат кул-турните разлики на земјите.

СТАНДАРДИЗАЦИЈА ЗА СОРАБОТКА И ТРГОВИЈАISO го промовира развојот на стан-дардизацијата и сродните активности за олеснување на меѓународната трговија со стоки и услуги, како и соработката на економските, интелектуалните, научни-те и технолошките аспекти. ISO – стан-дардите го покриваат целиот спектар од научни, индустриски и комерцијални ак-тивности, вклучително и компјутерските оперативни системи, процесите на про-изводство, квалитетот на производот, безбедноста, управувањето со техни-ката, и заштитата на животната среди-на, но со исклучок на електричното и електронското инженерство кое е ре-гулирано од страна на Меѓународната електротехничка комисија (International Electrotechnical Commission - IEC) и теле-комуникации кои се регулирани од страна на Меѓународната унија за телекомуника-ции, Сектор за телекомуникациски стан-дарди (International Telecommunications Union's Telecommunications Standards Sector - ITU-TSS.

ОРГАНИЗАЦИЈА НА ISOISO се состои од органи за национал-ни стандарди кои се претставени од 148 земји и служи за различни дејности. Таа ја олеснува комуникацијата и соработ-ката меѓу нејзините членови и ја олес-нува дистрибуцијата на научните и тех-ничките информации за стандарди и стандардизација. Во неа работат повеќе од 2850 технички групи посветени на комерцијални и индустриски истражувања кои се употребуваат во процесот за стандардизација, одржување на он-лајн базите на податоци за меѓународните стандарди и другите организаци-ски активности. ISO, со формулирање меѓународни стандарди применливи за целиот опсег на комерцијална активност во која било локација во светот, исто така, има за цел да даде сигурност дека стан-дардите не се користат како бестарифна бариера за меѓународната трговија.Иако поголемиот дел од стандардите из-гласани од страна на ISO се резултат на внатрешните активности на нејзините технички комитети и работни групи, на-ционалните организации за стандарди не им наложуваат на компаниите задол-жително да ги применуваат, но компани-ите кои се во согласност со нив имаат по-себна предност над оние кои не се, осо-бено кога се тргува во странство. Ком-паниите често ги испраќаат своите соп-ствени внатрешни стандарди кон ISO за разгледување како меѓународни стан-дарди. Слично на тоа, националните ор-ганизации за стандарди кои работат со ISO за да прифаќаат национални стан-дарди на меѓународно ниво, се водат по меѓународните стандарди. Досега ISO разви над 18 000 меѓународни стандарди за големата разновидност од теми и око-лу 1100 нови ISO стандарди се објавуваат секоја година. Во прилог на своите специфични стан-дарди за квалитет, ISO има издадено два сета на општите стандарди, ISO 9000 и ISO 14000, за да го регулираат соодветно производството и организациските про-цеси и заштитата на животната средина.

Елизабета Ташковска

ЧЛЕНКИТЕ НА ISO СЕ ПОДЕЛЕНИ ВО ТРИ КАТЕГОРИИ

• Земји-членки кои имаат национални тела кои ги претставуваат во ISO и кои имаат право на глас.

• Членки-дописнички се земји кои немаат своја организација за стандарди. Овие членови се информирани за работата на ISO, но не учествуваат во указите за стандардизација.

• Членки-претплатнички се земји со мали економии. Тие плаќаат намалена членарина и можат да го следат развојот на стандардите.

Земјите-членки се наречени P-членки, а членките кои можат да ја следат работата се нарекуваат О-членки.

Во Република Македонија надлежен орган кој ги воспоставува и ги контролира ISO стандардите е Институтот за стандардизација на Република Македонија (ИСРМ), формиран врз основа на Законот за стандардизација („Службен весник на Република Македонија“ бр. 54/02) и Одлуката на Владата на Република Македонија („Службен весник на Република Македонија“ бр. 14/03).

Земји-членки: зеленоЧленки-дописнички:

жолтоЧленки-претплатнички:

црвеноДруги места со код ISO

3166-1 кои не се членки на ISO: црно

39

УЧЕСТВО НА ДРЖАВИТЕ ОД БАЛТИЧКИОТ РЕГИОН ВО ИНИЦИЈАТИВИТЕ ЗА РЕГИОНАЛНА СОРАБОТКА + УЧЕСТВУВА; - НЕ УЧЕСТВУВА

ДРЖАВА БПГ БСС БСоБ БС БСМ

ЕСТОНИЈА + + + + +

ЛИТВАНИЈА + + + + +

ЛЕТОНИЈА + + + + +

БПГ – БАЛТИЧКА ПАРЛАМЕНТАРНА ГРУПА; БСС – БАЛТИЧКИ СОВЕТ ЗА СОРАБОТКА БС – БАЛТИЧКИ СОВЕТ; БСоБ – БАЛТИЧКО СОБРАНИЕ БСМ – БАЛТИЧКИ СОВЕТ НА МИНИСТРИ

40

БАЛТИЧКИ РЕГИОН и регионот на јиеегионалната соработка во овој ре-гион е анализирана низ призмата на соработката помеѓу три држави: Естонија, Литванија и Летонија. По-

четокот на институционалната соработка помеѓу овие држави е во раните 90-ти го-дини на минатиот век, а иницијалната улога во тој процес ја имале балтичките движења за независност на посочените поранеш-ни советски републики. Притоа соработ-ката се развивала низ неколку институци-онални облици (Балтичката парламентар-на група, Балтичкиот совет за соработ-ка, Собранието на балтичките движења за независност и сл.), кои го продуцира-ле создавањето на Балтичкиот совет како највисок облик на институционализација на соработката во Балтичкиот регион. Карак-теристично за соработката во тој период е тоа што постепено се ширеле нејзините цели и тоа од стекнувањето на независ-ност и меѓународно признавање на балтич-ките држави, па преку демилитаризацијата, заедничкиот балтички информациски си-стем, координацијата на надворешната политика и надворешната трговија, сè до интеграцијата во меѓународните организа-ции како НАТО и ЕУ. Еклатантен пример за тоа е историската димензија на регионал-ната соработка во рамките на Балтички-от совет. Всушност, во периодот на него-вото формирање во 1989 г., основни цели на соработката биле: обезбедување неза-висност на трите тогашни советски репу-блики, повлекување на руските трупи од нивната територија, демилитаризација и решавање на останатите безбедносни и одбранбени проблеми. Денес соработката помеѓу државите во рамките на Балтички-

меѓународна организација основана во Та-лин во 1991 г. со цел унапредување на со-работката помеѓу парламентите на трите балтички држави. Начелно станува збор за организација задолжена за координација на соработката помеѓу балтичките држави на парламентарно ниво, за разгледување на прашањата, проектите и пробле-мите од заеднички интерес, како и за изразување на заедничкиот став во однос на меѓународните, економските, политич-ките и културните прашања. Според стату-тот, Балтичкото собрание функционира во согласност со меѓународното право, а од-луките се усвојуваат според принципите на еднаквост, заемна корист и едногласност. Официјални јазици се: естонскиот, литван-скиот и летонскиот, а со прецизен договор помеѓу делегациите во одредени ситуации можат да се употребуваат и други јазици. Врховно законодавно тело на Балтичкото собрание е сесијата која се состанува ед-наш годишно. Таа е единствениот носител на одлуки во однос на активностите на со-бранието, при што одлуките се донесуваат

НИЗ ПРИЗМАТА НА РЕГИОНАЛНАТА СОРАБОТКА

от совет има далеку поширок опсег. Имено, Естонија, Литванија и Летонија ги каракте-ризира развиен заеднички пазар кој е ин-тегриран и во европските економски струк-тури. Потоа постои усогласено законодав-ство како помеѓу самите држави, така и на нивното законодавство со законодавство-то на ЕУ. Може да се истакне дека посте-пено се развива заеднички балтички про-стор и идентитет во разни сфери: економ-ска, финансиска, социјална, образовна, кул-турна, еколошка и сл. Исто така, балтич-ките држави имаат развиено институцио-нална соработка и во сферата на контро-лата на преминување на границите, визни-от режим, справувањето со организирани-от криминал како и по прашањата на без-бедноста и одбраната. Од институционален аспект Балтичкиот совет претставува едно-годишна сесија на останатите две институ-ции за соработка помеѓу балтичките држа-ви: Балтичкото собрание –соработка на парламентарно ниво и Балтичкиот совет на министри –соработка на владино ниво.Балтичкото собрание претставува

41

збор за ефикасна превенција на конфлик-ти ако соработката се одвива само во една општествена сфера и ако во неа не се ак-тивно вклучени сите држави од регионот и, се разбира, релевантните меѓународни субјекти. Од друга страна дополнител-на тежина продуцира и билатералната со-работка помеѓу државите од регионот на ЈИЕ која е обременета со голем број отво-рени прашања како што се оние поврзани со признавање/непризнавање на граници-те, религиозните прашања и сл. Покрај тоа, проблем во билатералните односи претста-вува и тоа што секоја од државите приме-

нува различен капацитет на соработка, по-ради што не би можело да се очекува дека соработката во такви услови може да про-дуцира долгорочна стабилизација на регио-нот. Затоа главен предизвик за регионална-та соработка во ЈИЕ во наредниот период е таа да биде иницирана, пред сè, од страна на самите држави во регионот и во тој кон-текст да продуцира развој на посебни ме-ханизми за соработка, кои директно ќе при-донесуваат за безбедноста, стабилноста и развојот на регионот. Затоа, доколку сака-ат да ги ползуваат позитивните искуства од регионалната соработка во нордискиот и балтичкиот регион, државите од ЈИЕ дефи-нитивно ќе мораат посериозно да се посве-тат на развојот на сопствената регионална соработка.

Александар Павлески

само доколку се присутни повеќе од поло-вината од членовите на националните де-легации. Инаку, секоја одлука се усвојува по пат на гласање, со тоа што трите национал-ни делегации имаат по еден глас, а одлука-та се смета за усвоена само кога сите три делегации гласале за неа.Соработката помеѓу балтичките држави на владино ниво се реализира во рамките на Балтичкиот совет на министри. Овој совет донесува одлуки за спроведување на пред-лозите на Балтичкото собрание, а исто така се ангажира и во решавањето на значајни прашања и проблеми во рамките на бал-тичката соработка. Балтичкиот совет на министри го сочинуваат неколку тела: Со-ветот на премиери (го сочинуваат шефо-вите на владите на балтичките држави), Советот за соработка (министрите за над-ворешни работи), Секретаријат (службени-ци во министерствата за надворешни ра-боти кои се одговорни за балтичката со-работка), Комитет (по еден висок службе-ник од секоја држава и соодветен број на експерти кои делуваат во одредени обла-сти од соработката). Одлуките во Балтич-киот совет на министри се донесуваат со консензус и истите се обврзувачки за бал-тичките држави под услов да се усогласени со националното законодавство на секоја од државите. Од презентираното за реги-оналната соработка во Балтичкиот регион произлегува дека постојат одредени разли-ки помеѓу неа и соработката во Нордиски-от регион. За разлика од Нордискиот реги-он каде што институционалните форми на соработка се јавуваат пред сè како резул-тат на потребата од еден сеопфатен развој на регионот, во Балтичкиот регион институ-ционалните форми на соработка во нивни-от зародиш имаат безбедносен предзнак. Всушност, тие, пред сè произлегуваат од потребата на балтичките држави на поче-токот од 90-тите години на минатиот век да ја извојуваат својата независност по ми-рен пат. По таа првична цел, во изминати-те 20 години, соработката во Балтичкиот регион се прошири и се зајакна во повеќе општествени сфери, а како резултат на тоа имаме постепен развој на еден специфи-чен балтички простор и, секако, специфи-чен балтички идентитет во рамките на тој простор.

СОРАБОТКАТА НА ЈУГОИСТОКОд географски аспект, во најширока смис-ла на зборот регионот на Југоисточна Евро-па (во понатамошниот текст ЈИЕ) ги опфаќа: Задкавкаскиот регион (Ерменија, Азербејџан и Грузија), поранешните југословенски ре-публики (Словенија, Хрватска, Босна и Хер-цеговина, Србија, Црна Гора и Македонија), Албанија, Грција, Бугарија, европскиот дел од Турција, Кипар, Романија, Молдавија и Украина. Тука генерално ќе стане збор за соработката помеѓу посочените држави од последната декада на минатиот век па сè до ден денес, иако корените на регио-налната соработка во овој регион датира-ат уште од втората половина на 19 век. Во тој контекст, започнувајќи од последната декада на 20 век, регионалната соработ-ка во ЈИЕ првенствено беше иницирана од страна на меѓународната заедница со цел да придонесе кон залечување на лузните од конфликтите во тој период и да претста-вува ефикасен механизам за помирување и за спречување на идни несакани дејства во регионот. За таа цел, меѓународната за-едница продуцираше низа иницијативи за

мултилатерална регионална соработка во различни сфери и тоа како услов, пред сè, за безбедносно стабилизирање на држа-вите, а потоа и како услов за нивна евро-атлантска интеграција. Такви се: Централ-ноевропската иницијатива, Роајамонскиот процес, Пактот за стабилност на ЈИЕ и Про-цесот за стабилизација и асоцијација во политичката сфера, Иницијативата за со-работка во ЈИЕ и Централноевропската зона за слободна трговија во економска-та сфера, како и Процесот на министри-те за одбрана на ЈИЕ, Иницијативата на НАТО за ЈИЕ, Јадранската повелба и Со-

ветот за цивилно-воено планирање на во-нредни состојби во ЈИЕ. Заедничка карак-теристика на сите посочени иницијативи е нивното настојување да продуцираат без-бедносна и политичка стабилизација на ре-гионот, при што токму регионалната сора-ботка се зема како средишен фактор од којшто во голема мера ќе зависи успехот на таа стабилизација. Заради реализација на посочената цел, освен соработката во рамките на посочените иницијативи, вос-поставена е и интензивна меѓусебна сора-ботка и соработка со меѓународните акте-ри. Тоа практично значи дека успехот на регионалната соработка врз превенцијата на конфликти во ЈИЕ е детерминиран како од широкиот опсег на сфери на соработка така и од бројноста на вклучените актери во таа соработка. Значи не може да стане

УЧЕСТВО НА ДРЖАВИТЕ ОД РЕГИОНОТ НА ЈИЕ ВО ИНИЦИЈАТИВИТЕ ЗА РЕГИОНАЛНА СОРАБОТКА + УЧЕСТВУВА; - НЕ УЧЕСТВУВА

ДРЖАВА ЦЕИ ЦМЕС ПрСЈИЕ РП ИСЈИЕ ПСЈИЕ ЈЈИ СРС

СЛОВЕИЈА + – – + + + + –

ХРВАТСКА + – + + + + + +

БИХ + – + + + + + +

СРБИЈА + – + + + + + +

ЦРНА ГОРА + – + + + + + +

МАКЕДОНИЈА + – + + + + – +

АЛБАНИЈА + + + + + + + +

ГРЦИЈА – + + + + + + +

БУГАРИЈА + + + + + + – +

РОМАНИЈА + + + + + + + +

ТУРЦИЈА – + + + + + – +

ЦЕИ – ЦЕНТРАЛНОЕВРОПСКА ИНИЦИЈАТИВА; ЦМЕС – ЦРНОМОРСКА ЕКОНОМСКА СОРАБОТКАПрЈИЕ – ПРОЦЕС ЗА СОРАБОТКА ВО ЈИЕ; РП – РОАЈАМОНСКИ ПРОЦЕСИСЈИЕ – ИНИЦИЈАТИВА ЗА СОРАБОТКА ВО ЈИЕ; ПСЈИЕ – ПРОЦЕС ЗА СОРАБОТКА ВО ЈИЕЈЈИ – ЈАДРАНСКО-ЈОНСКА ИНИЦИЈАТИВА; СРС – СОВЕТ ЗА РЕГИОНАЛНА СОРАБОТКА

42

авлегувањето на османлиската војска на Балканот почнало да се чувствува уште во текот на XI век кога Византија била тешко поразе-

на во битката кај Манцикерт во 1071 го-дина и била принудена да се повлеку-ва кон северозападниот дел на Балка-нот, поточно кон Бугарија. Победата кај Манцикерт го олеснила мигрирањето на османлиските племиња од областа Анадолија, кои сега се движеле кон за-пад од Централна Азија и Иран, следејќи ги селџучките војски.По освојувањето на Галиполскиот По-луостров во 1351 година кај балканските народи се јавил голем страв од осман-лиите, особено по масовниот и енерги-чен продор на османлиите во Европа и на Балканот во текот на 1353 година, од Анадолија кон Румелија. Потоа осман-лиите поминале од Црното Море на југ, каде што првиот продор бил од север, по кој Селџучката држава се срушила. Ана-долските османлиски племиња почнале да прават мали држави, а една од нив бил и османлискиот бејлук. Овој грани-чен бејлук се граничел со Византиската Империја, па затоа османлискиот бејлук за разлика од останатите бејлуци имал подобра местоположба за војување. Османлиите брзо напредувале на Балка-нот, така што византискиот император Јоанис Палеоголус, го пратил конзулот, папата Винчи Урбан, да преговара со ун-гарскиот крал Лајош, како и со бугарски-от, со српскиот и со босанскиот крал за да ги здружат војските за борба против османлиите. Османлиската опасност ја

ги здружат своите сили и да ги напад-нат Пловдив и Одрин или да се утврдат во Серес и во Драма и таму да ја чека-ат османлиската војска. Сепак се одлучи-ле за првичниот план знаејќи однапред дека главнината на Муратовата војска се наоѓа во Мала Азија. За одбрана на престолнината Одрин бил одговорен ру-мелискиот беглербег Лала Шахин паша. Тој мобилизирал околу 15.000 војници, недоволно обучени и слабо вооружени бидејќи главнината се наоѓала во Мала Азија. Царот Урош, во мај 1371 година му го предал управувањето со Скопје на кралот Волкашин. Тој веднаш почнал со мобилизирање на војската. Најважни мо-билизациски собиралишта биле: Скопје, Битола и Прилеп, а зборното мобилиза-циско место каде што за одредено вре-ме требало да се сретнат сите едини-ци било во Овче Поле кај Штип. Во исто време, деспотот Јован Углеша извршил мобилизација во областите: Серес, Дра-ма, Кавала и Мосинопол. Војниците биле вооружени со копја, со стрели, со сабји и со мечеви. Покрај штитовите, поимотните војници биле заштитени и со оклопи. Предводена од кралот Вол-кашин, војската од Овче Поле тргна-ла кон Ќустендил, а потоа кон Самоков, Пазарџик, Пловдив и Одрин. Војската што ја предводел Углеша од Драма тргнала кон Одрин и Пловдив. Две-те војски се консолидирале на широка-та рамнина покрај реката Марица близу местото Черномен. Македонската војска која логистички била добро подготвена, паднала на првиот тест. Имено, често се

насетил и царот Душан, кој гледајќи как-ва сила се движи кон неговите терито-рии побарал помош од папата Инокетие. Српскиот цар Душан ја здружил својата војска заедно со другите балкански наро-ди, а воедно тој барал да биде врховен заповедник. Но тој ненадејно починал, па така кралот Волкашин станал госпо-дар на Прилеп и на Охрид.

МАКЕДОНСКАТА ВОЈСКА НА БРАЌАТА ВОЛКАШИН И УГЛЕШАУште посилно османлиската опасност ја почувствувал Јован Углеша, бидејќи ис-точната и јужната граница од негова-та Серска област често биле напаѓани од османлиската војска. Неговата територија се простирала од реките Струма и Марица до езерото Порос во родопското крајбрежје со седиште во Серес. Од овие причини тој ги признал правата на Цариградската патријаршија на својата област во текот на 1368 го-дина. Брзиот тек на настаните го довел во ситуација да мора да се брани само со сопствените сили, а за помош го при-добил само брата си Волкашин. Војската на браќата Волкашин и Углеша претежно била од Македонија, при што различни извори различно ја наведуваат нејзината големина. Некои велат дека таа се дви-жела околу 60.000 војници, што е мошне сомнително. Според некои извори здру-жената војска на двајцата браќа изнесу-вала околу 15.000 војници и била соста-вена од пешадија и од коњаница воо-ружени со копја, со стрели, со сабји итн. Планот на Волкашин и Углеша бил да

БИТКАТА НА МАРИЦА

СТРАТЕГИЈАТА НА НЕНАДЕЕН НАПАД – ПРЕСУДНА

43

случувало при подолги походи војниците да се веселат, да пијат и да не ги почи-туваат основните норми на раководење и командување со единиците. Откако ло-горската просторија била поставена крај реката Марица близу Черномен или по-точно 40 километри северно од Одрин, Волкашин, не обрнувајќи доволно вни-мание, не забележал дека речиси целата единица е во алкохолизирана состојба и дека не е подготвена да се бори. Покрај ова, логорот не бил обезбеден бидејќи немало извидувачи на теренот како и стражарско обезбедување, иако место-то било погодно за тоа бидејќи самиот простор давал солидна маскирна дисци-плина. Малкутемина војници кои биле во трезна состојба се чувствувале мошне храбри откако преку извидувачите ја до-знале бројната состојба на османлиската војска, односно дека не се многубројни.

РЕШАВАЧКАТА БИТКА Вечерта на 25 септември во логорот на македонската војска пристигнале прего-варачи кои нуделе секакви скапоцености за да се склучи примирје кое всушност и не било нивната главна цел. Нивната цел била да ја утврдат бројната состојба на македонската војска и да увидат дали сите војници се способни да војуваат. Откако утврдиле дека сите работи одат во нивна полза, односно дека војската

била неспособна да војува бидејќи била под дејство на алкохол, како кулминација на сето тоа дошол одговорот на кралот Волкашин дека не сакаат од нив никакви скапоцености и дека не сакаат примирје. Врз основа на тие информации румели-скиот беглербег и врховен војсководец, Лала Шахин-паша, применил тактика на ненадеен ноќен напад. Во раните утрин-ски часови помеѓу 25/26 септември 1371 година од три различни правци ја оби-колил логорската просторија, а потоа ненадејно ја нападнал. Ова го направил од причина што силите на браќата биле побројни од неговите, но секако поради тоа што во состојбата во која се наоѓале и самата тактика која ја применил бројот на жртвите од негова страна би биле ми-

им пристигнала, а воедно ни насон не по-мислувал дека може да го совладаат про-тивникот со добра тактика. Се смета дека Лала Шахин-паша го убил Хаџи Илбеј со отровен шербет.

ПОНАТАМОШНОТО ПОКОРУВАЊЕ НА МАКЕДОНИЈА По катастрофалниот пораз на битката на Марица во текот на 1371 година поната-мошното освојување и покорување на Македонија било релативно лесно. Всуш-ност во Македонија немало организира-на сила која би им се спротивставила на османлиите, а воедно старата феудална класа била наклонета кон предавство со цел да ги задржи своите поседи и евенту-ално да биде наградена од османлиите. Сепак, и покрај ова, постоел отпор од на-селението. Османлискиот хроничар Ибн Кемал (1468-1534) вели дека бранителите на Скопје дале силен отпор пред осман-лиските сили под команда на Јигит-паша кој во текот на 1392 година станал управ-ник на Скопје. Од светските хроничари и патеписци само Садедин, Битлиси, Ашик-паша заде и Ано-нимус подетаљно ја опишуваат Маричка-та битка. По битката на Марица синовите на Волкашин: Андреја, Димитар, Иваниш и Марко станале турски вазали, при што кралската титула му припаднала на Мар-ко, а останатите браќа ги изгубиле своите територии бидејќи останале без војска која загинала на битката на Марица. Според Мавро Орбини кој освен што бил добар теоретичар бил и мошне познат хералди-чар, териториите на останатите браќа ги презеле: кнез Лазар – Ново Брдо и При-штина, Вук Бранковиќ – Скопје во текот на 1377 година. Марковата територија се протегала на исток до Вардар, а на запад до Охрид. Откако Охрид го зазел Андреј Гропа, територијата со која владеел кра-лот Марко (1371-1395) значително се нама-лила и му останал само Прилеп. Без оглед на тоа што кралот Марко во нашата на-родна поезија е опеан како голем херој и борец против поробувачите на македон-скиот народ и другите балкански народи, сепак реалноста е малку поинаква. Име-но, кралот Марко по Маричката битка 1371 година, за да задржи дел од своите тери-тории морал да стане турски вазал, што повлекувало покрај плаќањето на редов-ните даноци кон Османлиската Империја, и учество во воените походи на османли-ите со другите земји како османлиски ва-зал. Крали Марко и браќата Константин и Драгош Дејановиќ редовно како турски вазали учествувале во воените походи на Османлиската Империја со останати-те земји. Таква една кобна битка се оди-грала на 17 мај 1395 година во Ровињ, со влашкиот кнез Мирчеа којшто имал силна поддршка од Унгарија. На страна-та на османлиите покрај Крали Марко и браќата Дејановиќ се борел и српски-от кнез Лазар кој исто така бил во ваза-лен однос со Османлиската Империја. Во оваа тешка борба животите ги загубиле кралот Марко и Константин Дејановиќ. Иако во оваа битка победил влашкиот војвода Мирчеа, тој сепак морал да се покори на моќта на султанот и да се об-врзе на плаќање данок.

д-р Андреј Илиев

нимални, а кај македонската војска многу големи. Во самата битка Волкашин почи-нал на самото место, додека пак Углеша бил смртно ранет, при што со единицата со која се извлекол (околу 50 војници) по-чинал по патот за Серес. Вака обезгла-вената војска била катастрофално по-разена. Според тврдењето на Садедин, битката на реката Марица османлиите ја добиле преку неочекуван (ненадеен) напад од акинџии без употреба на затоа наменетата спахиска коњаница. Според стратегијата на Лала Шахин-паша битката на Марица е добиена откако прво

преку извидницата која била пратена на чело со Хаџи Илбеј, било утврдено дека војската на противникот е десеткратно поголема, што на прв поглед не дава ни-какви шанси за успех. Но, откако било ут-врдено дека војската речиси цело време била пијана, се појавиле големи шанси за добра стратегија и за сигурен успех. Так-тичкиот заклучок бил: Односот на силите на напаѓачот и оној кој се брани секогаш е еден спрема три, а уште ако се неподгот-вени физики и психички тогаш е најмалку десет спрема еден, само под услов да се организира добар ненадеен напад (засе-да), што било и напаравено. Најзаслужен за оваа победа бил добриот организатор и стратег, Хаџи Илбеј, бидејќи Лала Шахин-паша бил разочаран од помошта која не

44

ден од помалку познатите, но не и помалку брутални конфликти кои го одбележаа минатиот век е конфлик-тот на Средениот Исток познат како

Ирачко-иранска војна, односно како „на-метнатата војна“ или „светата одбрана“ за Иран и „Садамова кадисија“ (од Бит-ката за Кадисија, одлучувачката битка помеѓу Арапите и Персија) за Ирак.Војната која со себе зела повеќе од 500 илјади жртви (според некои пресметки и над 1,3 милиони жртви), многу често спо-редувана со Првата светска војна (пора-ди воените тактики кои вклучувале ма-сивни битки, поставување на митралез-ни гнезда, масивни напади со жива човеч-ка сила врз огромни пространства помеѓу двете непријателски линии и сл.), е позна-та по екстензивната употреба на оружје за масовно уништување, главно хеми-ско оружје како гасот мустард (употребен против иранската војска и цивили, како и врз ирачките Курди).

ВО СРЖТА НА ПРОБЛЕМОТПроблемите поврзани со ирачко-иранските односи датираат уште пред создавањето на Ирак и Иран како држа-ви, во модерна смисла на зборот. Иран се смета за наследник на моќната Перси-ска Империја, додека Ирак е наследник на Вавилонската Империја. Тоа само по себе значи дека народите кои живеат од двете страни на границата различно се иденти-фикуваат – Ирачаните како Арапи, доде-ка Иранците како Персијци. Како дополни-телен проблем се јавува и јазикот. Имено, мнозинството Иранци зборуваат перси-

КРВОПРОЛЕВАЊЕ ВО ПЕРСИСКИОТ ЗАЛИВ

30 ГОДИНИ ОД ПОЧЕТОКОТ НА ДОЛГАТА ВОЈНА МЕЃУ ИРАК И ИРАН

45

ски дијалекти, додека мнозинството Ира­чани – арапски. Во однос на религијата, и покрај тоа што и двете земји се муслиман­ски, владата во Ирак припаѓала на секта­та Суни, додека во Иран на Шија. На тоа се надоврзува и фактот што секуларната влада на тогашната владејачка партија во Ирак, Ба’т, „де факто“ владее врз населе­нието каде што 60% до 65% од населени­ето припаѓале на другата секта, односно на мнозинската секта во Иран, Шија. Проблемите помеѓу двете држави биле актуелни и на територијално ниво. Име­но, во 1959 година, новиот ирачки лидер Абдул Карим Казим изјавил дека негови­от режим не е ниту малку задоволен што Иран од Отоманската Империја на пода­рок ја добил територијата на провинцијата Кузестан, за која е познато дека изоби­лува со ноаѓалишта на нафта. Впрочем, ирачкиот режим започнал да ги поддржу­ва секцесионистичките движења во спо­менатата провинција, а дополнително ова прашање го поставувал и на средби­те на Арапската лига (но, без успех). Во 1971 година Ирак ги прекинал дипломат­ските односи со Иран откако објавил су­веренитет врз островите Абу Муса, Пого­лем Тунб и Помал Тунб, лоцирани во Пер­сисикиот Залив (по повлекувањето на Британците). По поставувањето на овие острови под свој суверенитет, Ирачани­те извршиле експропријација на имоти­те на околу 700 илјади Ирачани од иран­ско потекло, кои всушност или немале или имале мај број далечни роднини во Иран, а воедно и го зборувале арапскиот, а не персискиот јазик. Во однос на курдското прашање, и двете земји ги поддржувале сепаратистичките движења на курдските националисти во другата земја. Еден од најголемите проблеми и пра­шање кое долго време претставувало то­вар врз Ирачко­иранските односи била контролата врз водениот тек на Шат ал­араб (во Иран позната како Арванд Руд), канал кој има голема важност за извозот на нафта и за двете земји. Би сакал да ги споменам и неколкуте договори поврза­ни со овој воден тек. Првиот познат договор постигнат за овој воден тек датира од 1639 година, а бил потпишан од страна на Персиската и Ото­манската Империја. Овој договор имал многу недостатоци, меѓу кои и недоста­токот на детали, па затоа и се сметал за голем неуспех. Персиската страна сме­тала дека самиот водотек е природната граница помеѓу двата ентитета, и покрај тоа што на двата брега на текот живееле Арапи. Токму поради тоа Турците смета­ле дека и двата брега им припаѓаат ним, што, пак, довело до судири во текот на 1800­тите години. Недостатоците на ва­жечкиот договор не можеле да се над­минат ниту со Договорот од Ерзерум, во 1847 година, ниту пак со Протоколот од Константинопол (1913 година), бидејќи Комисијата за демаркирање создадена со овој протокол не успеала да си ја завр­ши својата работа поради избивањето на Првата светска војна. Првпат овој про­блем бил ставен во ирачко­ирански кон­текст по завршувањето на првата голема војна, што резултирало со потпишување договор во 1937 година и основање на комисија за одредување на границата

ПОВОД И ЦЕЛИПод изговор дека атентатот извршен врз ирачкиот министер за надворешни рабо-ти Тарик Азис во јужен Ирак е „дело“ на ирански агенти, односите помеѓу двете држави во почетокот на 1980 година наг-ло се влошиле, по што Иран го повлекол својот амбасадор од Ирак, а побарал ис-тото да го стори и „другата страна“. До-полнително, групата Ад Давах (наводно поддржувана од Иран) извршила атентат врз ирачкиот министер за култура и ин-формации, Латиф Јасим. Поради споме-натите настани, во септември 1980 годи-на во централниот сектор на границата помеѓу двете земји бил разменет првиот артилериски оган.Како цели на ирачката инвазија може да

се земат: контрола врз водениот тек на Шат ал Араб, анексирање на провинцијата Кузестан во Ирак и спречувањето на прелевање на иранската револуција во поширокиот регион.

СИЛАТА НА СПРОТИВСТАВЕНИТЕ АРМИИСликата за некогаш моќната иранска армија во периодот на ирачкиот напад била сосема поинаква. Иран се соочу-вал со сериозен недостаток на офицери, а и со резервни делови за својата опре-ма од американско потекло. Поголемиот дел од армијата на Иран се состоела од пешадија која и покрај тоа што била моти-вирана и имала висок морал, била многу слабо опремена.

една година подоцна. Сепак и овој обид „паднал во вода“ откако се увидело дека до 1950 година бил направен само мал напредок (особено по избивањето на револуција во Ирак). Веќе во 1969 го-дина, ситуацијата во регионот драстич-но се променила, односно Иран станал супериорна сила во регионот (што зна-чи дека Иран бил супериорен и во однос на Ирак). Но, можноста за отворен кон-фликт помеѓу двете земји била избегна-та со потпишувањето на Договорот од Алжир во март 1975 година (кој поради слабата позиција „де факто“ му бил на-метнат на Ирак). Со овој договор, среди-ната на водениот тек се сметала и за гра-ница помеѓу двете држави, факт што по-доцна бил отфрлен од Ирачаните.

„Честите и вулгарни ирански удари врз ирачкиот суверенитет го направија договорот од 1975 година ништовен и празен. Реката (водениот пат на Шат ал Араб) мора да го врати својот ирачки, односно арапски идентитет, кој го имала низ историјата...“

Дел од говорот на Садам Хусеин во ирачкиот парламент

на 17 септември 1980 година

46

Токму поради претходно споменатите причини, ирачките планери навеле дека навлегувањето во околината на Шат ал Араб од иранска страна не би претставу­вало никаков проблем за ирачката армија која поседувала опрема од советско по­текло. Воедно, за нив не би претставу­вал проблем ниту заземањето на двете страни на реките Кардех и Карун, ниту пак би биле „пречекани“ со голем отпор во Кузестан кој бил бранет од само една слабо опремена формација со големина на баталјон. Единствен проблем, според ирачките планери, претставувало иран­ското воено воздухопловство кое било опремено со некои од најсовремените американски летала.

ОФАНЗИВАТА НА АРАПИТЕСамо неколку недели по првичното раз­менување на артилериски оган, Садам Ху­сеин и официјално изјавил дека Догово­рот од 1975 година ја изгубил својата важ­ност и дека целосниот воден тек на Шат ал Араб се враќа под ирачки суверенитет. Оваа изјава на Хусеин била целосно от­фрлена од иранска страна, по што всуш­ност започнала долгата и скапа војна. На 22 септември 1980 година ирачки авиони од типот МиГ­23с и МиГ­21с ги на­паднале воздухопловните бази Мехра­бад и Дошен­Тапен близу Техеран и, до­полнително уште осум други бази со цел онеспособување на иранското воено воз­духопловство, додека тоа е приземјено (лекција научена од Арапско­израелската војна во 1967 година). Сепак, и покрај тоа

што тие успеале да уништат дел од пи­стите и депоата со муниција и гориво, го­лем дел од иранските летала останале не­оштетени. Сепак, причината за релатив­ниот неуспех на првичниот ирачки воз­душен напад не може да се гледа во про­тиввоздушната одбрана на Иран, туку во специјалните хангари во кои биле сместе­ни иранските воздухоплови и во екстрем­но големите писти. Само неколку часа по­доцна ирански воздухоплови од типот Ф­4 „фантом“ полетале од истите бази и из­вршиле успешен напад врз важни цели во близина на поголемите ирачки градови. Земјениот поход започнал со шест деви­зии на ирачката армија (четири кон Кузе­стан на југ, една централно и една на се­вер) кои навлегле во иранска територија на три посебни фронтови, каде пора­

ги градови во таа област. Дел од девизи-ите до средината на октомври успеале да стигнат до Корамшар, првичната цел на вториот правец за напад, додека други-от дел притискале кон Аваз и стратегиски важните нафтени полиња околу градот. Поради брзото и интензивно навлегување на ирачката војска во иранска територија, иранската власт одлучила во целост да ги искористи своите воздухопловни ка-пацитети за да му се спротивстави на непријателот. За таа цел од затвор биле пуштени голем број пилоти кои сè уште биле под сомневање дали му се лојални на Шахот или не. Оваа одлука се покажа-ла како стратегиски исправна бидејќи ток-му иранското воздухопловство успеало да ја запре ирачката офанзива. Сепак, Кормашар по долга и тешка бор-ба паднал во рацете на Ирачаните на 10 ноември 1980 година, територија која се смета за последнa поголемa добивка за Ирачаните. Само во битката за Кормашар бројката на повредени и загинати се дви-жела околу шест илјади за Ирачаните и над шест илјади за Иранците.Брзата мобилизација на голем број добро-волци и распоредувањето на лојалните пасдаријански сили на фронтот се дел од елементите кои ја спречиле брзата по-беда на Ирак врз Иран. Релативно но-виот револуционерен режим во Иран ги повикал и ветераните на некогашни-те империјални сили кои во најголем дел биле тренирани во други земји, меѓу кои и САД. Бројката на вкупните сили распо-редени на иранската страна во ноември 1980 година се движела околу 200 илјади војници.

ИРАНСКАТА КОНТРАОФАНЗИВАПрвата иранска контраофанзива на поче-токот на 1981 година го немала посакува-ниот крај. Имено, голем удел во неуспеш-носта на контраофанзивата имале воени-те, но и политичките одлуки. Неискусни-от претседател Бани Садр, кој воедно бил вклучен и во борбата за моќ со голем број религиозни водачи, наредил напад на три вооружени режименти, но без поддршка од страна на пасдаријанските единици. Поради тоа, а и поради временските не-погоди, иранската армија била опкружена од Ирачаните на три страни, што довело до онеспособување или до уништување на голем дел од механизацијата на иран-ската армија. Она што им одело во при-лог на Иранците е тоа што по нивното напуштање на борбените позиции не сле-дела ирачка контраофанзива. Првата голема иранска победа, пак, се случила со запирањето на навлегувањето на Ирачаните кај реката Карун, како и со победата и ослободувањето на Аба-дан од страна на Пасдараните (септем-ври 1981 година). Поради малубројната механизација, иранската армија се слу-жела со т.н. напади со „човечки бранови“, составени од илјадници доброволци. По-следователни победи биле извојувани и во областа на Каср е Ширин во декември 1981 година и во јануари 1982 година. Во овој период, поради можноста за високи-от степен на загуби, ирачката армија не презела ниту една контраофанзива. Продолжува...

Иван Петрушевски

ди елементот на изненадување за мно-гу краток период успеале да навлезат до осум километри во внатрешноста на Иран и да окупираат земја со површина од 1000 квадратни километри.

РАСПРЕДЕЛЕНОСТ НА ЗЕМЈЕНАТА ОФАНЗИВАПродорот на север (со диверзиона функција) го извршила една ирачка пла-нинска механизирана пешадиска дивизија која успеала да окупира град во погранич-ната провинција позната како Бактаран. Оваа територија која се наоѓа 30 киломе-три источно од базата во планините За-грос имала стратегиско значење бидејќи низ неа поминувал главниот автопат помеѓу Техеран и Багдад.Во централниот дел, ирачките сили го окупирале Мехран, на западниот дел на планините Загрос во провинцијата наре-

чена Илам и започнале да продираат кон исток. Во овој дел од голема стратеги-ска важност била една од главните рути на потегот север-југ, блиску до иранската граница.Во северниот и централниот дел на фрон-тот ирачките сили ги прегазиле Иранците и лесно навлегле во внатрешноста на Иран. Најголемиот удар бил извршен на т.н. јужен дел каде вкупно пет девизии на-влегле во Кузестан во два правца, ед-ниот водејќи преку Шат ал Араб, блиску Басра, додека другиот водејќи до Сусан-герд и градот Аваз, каде била сместе-на најголемата воена база во Кузестан. Ирачките сили без поголеми потешкотии успеале да го поминат водениот тек и да навлезат во Кузестан, а воедно и лесно да го окупираат Делоран и неколку дру-

ИРАН600.000 војници, 1.000 тенкови, 4.000 оклопни возила, 747 авиони, 750 хеликоптери

ИРАК300.000 војници, 4.000 тенкови, 4.000 оклопни возила, над 500 авиони, над 100 хеликоптери

47

о минатиот број започнавме со опис на дел од борбените постап-ки што начелно би требало да ги изведуваат вооружените сили кои

изведуваат противбунтовнички опе-рации (понатаму: ПБО) со единстве-на цел воспоставување на ефектив-на контрола врз територијата. Во мина-тиот број накратко ги објаснивме бор-бената патрола, извидувачка патрола, контролната точка и контролната точка на брза рака како тактички борбени по-стапки кои се изведуваат за време на воспоставувањето на ефективна контро-ла при спроведувањето на ПБО. Во овој број ќе се посветиме на останатите бор-бени постапки и активности за време на воспоставувањето на ефективна контро-ла на територијата кои лидерите и плане-рите би требало да ги имаат на ум за вре-ме на спроведувањето-извршувањето на ПБО. Заседата и препадот како тактички бор-бени постапки имаат мошне специфич-на улога во воспоставувањето на ефек-тивната контрола врз територијата како дел од ПБО. Нивната специфичност доаѓа од целокупниот „амбиент“ на те-ренот. Тоа ги вклучува: условите на те-ренот (во поглед на безбедноста-нивото на сигурност), оперативните цели за вре-ме на ПБО (што е тоа што треба да се постигне), перцепцијата на вооружени-те сили кои изведуваат ПБО т.е. нивниот легитимитет (и тоа од страна на локално-то население, бунтовниците, домашна-та јавност-земјата од каде што доаѓаат и

тегиските насоки во оперативни про-цедури на теренот нужно ја наметнува потребата од адаптирање на техники-те на дел од борбените постапки. Вак-вото адаптирање е наметнато од по-требата за исполнување на оператив-ните цели, но во функција на стратеги-ските насоки и цели. Преведено во опе-ративен јазик, за време на современи-те ПБО, центар на гравитација многу че-сто ќе биде населението (неговата без-бедност, потребите и лојалноста). За време на конвенционалните дејства, пак, центарот на гравитација на опе-ративно рамниште најчесто е фоку-сиран врз непријателските вооруже-ни компоненти (стратегиската резер-ва во случај на „жилав активен со-став“, командувањето и контролата, силите за маневар и средствата кои го обезбедуваат тоа – во случај кога непријателот има доктринарен концепт заснован на војување врз база на ма-неври и одлучувачки битки и сл.). Ваквата разлика врз заседата и препа-дот како тактички борбени постапки се одразува преку тоа што тактиката и про-цедурите за заседа и препад се исти. Она што се разликува се техниките преку кои се изведуваат овие постапки. Ако ја спо-име линијата: „стратешки насоки – опера-тивни цели – борбени постапки“ во кон-текст на ПБО и во контекст на конвен-ционалните борбени дејства – т.е. опе-рации за време на тотален вооружен конфликт (познати и како Major Combat Operations–MCO), резултатите на тере-

ПБО

ЗАСЕДАТА И ПРЕПАДОТ КАКО ТАКТИЧКИ БОРБЕНИ ПОСТАПКИпошироката светска јавност). Сето тоа за извршителите на теренот може да соз-даде конфузија доколку добро и правил-но не се објасни. Истото не е заради тоа што постои некаква потреба од смена во начелата на процедурите и тактики-те преку кои се изведуваат овие борбени постапки, туку дека е потребно да се сме-нат техниките на нивното извршување. За што всушност станува збор? Зошто е потребно да се разбере промената во техниките во зависност од условите на теренот? Претходно рековме дека изведувањето на ПБО ја наметнува потребата од раз-личен пристап-неконвенционален кон оперативната средина. Таквиот при-стап при трансформирањето на стра-

48

нот во поглед на техниката на изведувањето на операциите нема да бидат исти. Имено, засе-дата или препадот во контекст на ПБО за воспоставување контро-ла на теренот повторно ќе ја зад-ржат процедурата и тактиката, но како што рековме ќе се разли-куваат во однос на техниката со која се изведуваат.На тој начин тактиката по-вторно ќе почива врз принци-пот на изненадување, офан-зивност, близок контакт – бор-бен допир, маневар и евентуа-лен оган. Формацијата–борбени-от распоред повторно ќе го со-чинуваат групи за напад, гру-пи за обезбедување и групи за поддршка. Во рамките на оваа формација во зависност од ли-дерската креативност повторно би се формирале:– групи за заробување-запле-

ну вање-собирање на пленот-претрес;

– група за минирање-совла ду-вање на пречките;

– група за прва помош и сл. Во поглед на изведувањето на заседата и препадот редосле-дот на запоседнувње на пози-циите повторно би требало да ја следи логиката на класичното запоседнување како и во случај на класичните борбени дејства. Тоа значи дека пред да се запо-седне местото за заседа, одно-сно појдовната линија за препад, најпрвин ќе се постави групата за обезбедување, па групата за поддршка и на крај позицијата за заседа/препад ќе ја запосед-не групата за напад. Повторно како и во класичниот случај ќе мора да постои извидување, а ќе мора да се внимава на принци-пот на изненадување. Исто така, лидерите на теренот ќе мора да организираат запоседнување на предцелна собирна точка (оче-кувачки реон – значи да ги пре-земат сите мерки и процеду-ри кои се преземаат во пред-целната собирна точка), а со тоа и попатни собирни точки. Од сè што изнесовме досега како практична аргументација околу изведувањето на заседата и пре-падот како тактички борбени по-стапки стана јасно дека тактики-те и процедурите воопшто не се разликуваат од класичниот начин на изведување на овие борбени постапки. Сепак, она по што заседата и пре-падот се разликуваат од класич-ната заседа и препад е техниката на изведување. Врз ова влијаат повеќе фактори, но најважни се:– оперативната средина-условите

на теренот; – правилата на однесување (по-

натаму: ПНО) и оперативните цели (диктирано од стратеги-

ските насоки). Да тргнеме по ред во објас ну­вањето на влијанието на овие фактори. Целта за ваквата ела­борација е наметната од потре­бата за детаљно разбирање на важноста на тактичките носите­ли за успехот на ПБО. Практична­та елаборација на повеќекратно споменатите максими претход­но, дека успехот во современите ПБО нема да се постигне без да се развијат „стратешките капла-ри”, „еден испукан куршум може да има стратешки ефект” и тоа дека „поделбата на боиштето на тактичко, на оперативно и на стратегиско во класична смисла (значи во поглед на просторот) не важи и во контекст на ПБО (каде што поделбата е во контекст на целите и ефектите), е исто така во овој дух. Оперативната средина мошне влијае врз начинот на кој се из­ведува заседата или препадот во ПБО. За разлика од класичните борбени дејства кои се изведуваа надвор од населените места, со­времените операции кои се фо­кусирани на изведување на ПБО најчесто се одвиваат во урбани или во рурални средини во кои има присуство на цивили. Прет­ходно видовме дека современи­те бунтовници (или герилците, во­

еното крило на бунтовниците) се разликуваат во целта и во начи-нот на оперирање од класичните бунтовници. Она што во контекст на заседата и препадот како так-тички борбени постапки е инте-ресно за оваа расправа е начи-нот на оперирање на совреме-ните бунтовници. Линиите на од-брана не се во шумите и во нена-селените места, туку напротив, помеѓу населението. Тоа е и раз-бирливо ако се знае дека целта и на бунтовниците и на противбун-товниците е да се освои населе-нието (на ова ќе се наврaтиме по-доцна). Одредени ставови за тоа дека ваквите разлики не се издржани би ги аргументирале своите по-зиции од премисата дека совре-мените борбени операции како во поранешна Југославија, во Чеченија, или, пак, оние на Из-раел во појасот Газа, покажува-ат дека борбените операции за време на тотален вооружен кон-фликт исто така се изведуваат во една ваква оперативна средина. Оттаму е неоправдано да се ин-систира на тоа дека современите ПБО претставуваат еволуција во овој контекст (некаде помеѓу кон-венционалната доктрина и док-трината на мировни операции предводени од ООН која се раз-ви во деведесеттите години од минатиот век). Со овие ставови би се согласиле само делумно. Прво, за разлика од борбените операции во Југославија, борбе-ните операции во Чеченија не беа ништо друго туку, ПБО (не надво-решни, туку внатрешноориенти-рани за спречување на сецесија слично како и во Грузија во 2008 година). Многу слично (без да на-влегуваме во елаборација околу праведноста на окупацијата која ја има Израел), е и во случајот со борбените операции на Израел во појасот Газа и Либан. Второ, за разлика од Југославија, каде што реално не се водеа ПБО, современите ПБО имаат за цел, не дејство против наро-дот (нација против нација, етно-група против етно-група), туку напротив, како што претход-но објаснивме, за освојување на срцата и мислите на народот. От-тука, иако од аспект на правилата на војување (или Меѓународното право за вооружен конфликт-Ме-ѓунродното хуманитарно право респективно) при планирањето и изведувањето на борбени-те дејства значително внимание мора да се посвети на заштита-та на цивилите и на невоените објекти за време на современи-те ПБО, колатералната штета не е ништо друго туку луксуз кој им штети на остварувањето на опе-ративните цели. Со други зборо-

1. ЗАСЕДАТА КАКО ТАКТИЧКА БОРБЕНА ПОСТАПКА Е ЕДНА ОД НАЈСТАРИТЕ БОРБЕНИ ПОСТАПКИ КОИ ЈА ПРИМЕНУВАЛЕ СЕКОГАШ ПОСЛАБИТЕ КАКО НЕКОН- ВЕНЦИОНАЛЕН ОДГОВОР ПРОТИВ ПОСИЛНИТЕ ОД НИВ

2. МУЏАХЕДИН ВО АВГАНИСТАН

3. РАЗБИ-РАЊЕТО НА ЗАСЕДАТА Е КЛУЧНО ЗА УСПЕШНО РЕАЛИЗИРАЊЕ НА ЦЕЛО-КУПНИТЕ БОРБЕНИ ДЕЈСТВА. НА СЛИКАТА Е ПРИКАЖАН ДЕТАЉ ОД ЕФЕКТИТЕ КОИ МОЖЕ ДА ГИ ПРЕДИЗВИКА ЗАСЕДАТА

ви, додека во борбените опера-ции во поранешна Југославија ко-латералната штета од правен, но и од оперативен аспект можеше да се оправда преку принципот на воена потреба (иако имаше ек-стремни случаи на прекршување на правилата за војување), за време на современите ПБО по-стои сосема поинаква ситуација. Во современите ПБО, независно што правото може да е задоволе-но (значи кога точката на балан-сот помеѓу принципот на воена потреба, пропорционалност и ху-маност е на страна на принципот на воената потреба) од операти-

вен аспект во согласност со цели-те (па и насоките кои ги даде на пример генералот Мек-Кристал, а и новите насоки на генералот Петрaус) не го дозволуваат так-виот „луксуз“. Тоа нè води до следниот фактор кој влијае врз потребата од промена на тех-никата при изведувањето на за-седата и препадот како тактич-ки борбени постапки за време на извршувањето на ПБО.Правилата на однесување-ПНО, во најголема мерка се потпира-ат врз три (според некои ака-демски видувања четири) стол-бови (за ПНО за време на ПБО детаљно ќе стане збор подоцна). Тоа се политиката, доктрината и меѓународното право и (според некои видувања) дипломатијата. Во овој контекст, иако доктрина-та и правото дозволуваат одре-дена борбена постапка да се из-веде на еден или на друг на-чин, под влијанието на полити-ката (стратегиските насоки) зара-ди соодветните ограничувања кои таа може да ги постави, тех-никата на изведувањето на бор-бената постапка значително се менува. Ова влијание според не-кои академски видувања се повр-зува и со изведувањето на бор-бената патрола (за што стана збор претходно), па според нив

Оттука, она што останува да се објасни е како и на каков начин е потребно да се направи проме-на во техниката на изведување на заседата и на препадот како тактички борбени постапки при воспоставувањето на ефектив-на контрола на територијата. Ова значи дека на теренот наместо класичен упад или како што тоа оперативците во жаргон го на-рекуваат „hard raid“ потребно е да се примени т.н. мек упад или „soft raid“. Истото важи и за засе-дата како тактичка борбена по-стапка. За изведување на вакви тактички борбени постапки е по-требна детаљна подготовка и по-голема синхронизација со едини-ците за цивилно-воени односи и психолошки операции. Тоа значи дека е потребна синхронизација на целата линија на борбени опе-рации (како дел од оперативни-от дизајн) со информациската линија на операции, исто така дел од оперативниот дизајн за време на ПБО.Ваквата поврзаност на овие ли-нии на оперативно ниво (што е резултат на стратегиските насо-ки) евидентно се одразува и на тактичко ниво доколку боиште-то се набљудува во контекст на големината на единицата (фор-мациски) и просторот кој во кон-

венционална смисла таа едини-ца може да го покрие со своето дејствување. Оттука, пак, јасно е зошто максимите кои претход-но ги споменавме се вистинити и мошне релевантни за успешно изведување на современи ПБО.

Во наредниот број ќе продол­жиме со претресот како тактич­ка борбена постапка и со остана­тите фази во воспоставувањето на ефективна контрола на те­ри торијата за време на извр­шувањето на ПБО.

Д-р Методи Хаџи–Јанев

постои разлика на борбена па-трола во класична смисла, бор-бена патрола за покажување на присуство и борбена патрола за демонстрација на сила. Тесната поврзаност помеѓу факторите кои влијаат врз потребата од при-мена на различна техника за вре-ме на заседата и препадот како борбени постапки доаѓа до израз во третиот фактор т.е. оператив-ните цели.Покрај политиката, значаен сег-мент што влијае врз техниката на изведување на заседата и пре-падот за време на ПБО се и опе-ративните цели. Ваквата повр-заност доаѓа од поврзаноста на оперативниот дизајн со политич-ките насоки. Имено, секој опера-тивен дизајн (план за изведување на воените кампањи во даден спектар на операции) во соглас-ност со либерално-демократската традиција мора да биде така дизајниран да може да ги потчи-ни воените дејства и активности на потребите на политиката (зна-чи остварување на цивилна кон-трола врз вооружените сили или она што Клаузевиц го вели дека војната е продолжена рака на по-литиката). Во оперативна смисла тоа значи да обезбеди ефектив-на трансформација на политич-ките насоки во задачи на теренот

кои се изведуваат преку соодвет-ни борбени постапки, конкрет-но, заседата и препадот како так-ви. Како што рековме претходно оперативните цели за време на современите ПБО како центар на гравитација ја имаат поддршка-та на населението. Оттука, ако се знае дека оперативната среди-на во која се изведуваат заседа-та и препадот како тактичка бор-бена постапка е помеѓу населе-ние чијашто доверба треба да се освои, станува јасно за потребата од промената на техниката преку која се изведуваат овие борбени постапки.

49

4. ЗА РАЗЛИКА ОД ЗАСЕДАТА ВО КОНВЕНЦИ- ОНАЛНИТЕ ДЕЈСТВА КАДЕ ШТО МАСКИ-РАЊЕТО Е ПО- ЕДНОСТАВНО, ЗА ВРЕМЕ НА ЗАСЕДАТА ВО СОВРЕМЕ- НИТЕ ПБО МАСКИРНАТА ДИСЦИПЛИ- НА, А СО ТОА И ЕФЕКТОТ НА ИЗНЕНА-

ДУВАЊЕ, Е МНОГУ ТЕШКО ДА СЕ ПОСТИГНЕ

5. ГРУПАТА ЗА НАПАД ВО ЗАСЕДА ПРИ СОВРЕМЕНИ ПБО ВО АВГАНИСТАН СЕ ПРИСПО- СОБУВА НА УСЛОВИТЕ НА ТЕРЕНОТ ЗА ПОСТАВУ- ВАЊЕ НА ЗАСЕДА

50

тсекогаш присутен на малите екра-ни, Ристо Самарџиев веќе 13 години својата уметничка природа ја из-разува зад камерата, продуцирајќи

голем број емисии во живо за кои вели дека носат посебна тежина. Го запрашав-ме г. Самарџиев за промената од работа пред камерата до работата зад неа.„Сосема случајно дојде работата со телевизијата, токму во еден период кога се менуваше првата популарно наречена ,гар-нитура, во Сител телевизија, промена која ја зафати и редакцијата којашто беше одго-ворна за детската програма. Претпоставу-вам дека на главниот човек на телевизијата, Горан Иванов, му оставив впечаток на чо-век којшто умее да работи со програма на-менета за деца, впечаток кој најверојатно го имал поради мојот ангажман во тогаш многу популарната емисија Дајте музика, каде работев на музиката и на некои мали парчиња во концeптирањето на истата. Според многумина по неколку години из-лезе дека ,Дајте музика, е најгледаната програма на Македонската телевизија и претпоставувам дека тоа беше причината директорот да ме повика да го продолжам континуитетот на тогаш постарата емисија ’Сител бамбини’. Така започна и мојата те-левизиска приказна“.Токму успешноста на споменатиот про-ект укажува на тоа дека оние поединци чии афинитети во целост ја покриваат уметноста, како поширок општествен елемент своето место можат да го најдат во многу нејзини поткатегории. „Јас уви-

РАЗГОВОР СО ЕСТРАДНИОТ УМЕТНИК И ТВ-УРЕДНИК, РИСТО САМАРЏИЕВ

дов дека и во телевизиските емисии наоѓам некаков начин да го покажам својот умет-нички потенцијал, но и оти можам да си ја задоволам сопствената потреба за креа-тивна работа. Потоа дојдоа и другите ан-гажмани, па ете веќе 13 години сум дел од телевизијата“, додаде тој.

МУЗИКАТА И МАКЕДОНИЈА ВО СРЦЕТОПознат како еден од врвните македон-ски музичари, го запрашавме нашиот со-говорник дали музиката ја смета за своја прва љубов, а одговорот воопшто не нè изненади. „Оној што еднаш почнал да се занимава со музика и којшто навлегол во малку посери-

„СИТЕ ПРИПАДНИЦИ НА АРМ, А ОСОБЕНО ОНИЕ КОИ СЕ ДАЛЕКУ ОД НАШАТА ЗЕМЈА И ДАЛЕКУ ОД СВОИТЕ НАЈБЛИСКИ, ИМААТ МОЖНОСТ ДА ГИ БРАНАТ ПОЗИЦИИТЕ НА НАШАТА ДРЖАВА И ЗАТОА МИСЛАМ ДЕКА ТОКМУ ТИЕ ГО ИМААТ ОНА ВИСТИНСКО ПАТРИОТСКО ЧУВСТВО. ТОКМУ ТИЕ ЗНААТ КОЛКУ И КАКО ТРЕБА ДА СЕ САКА ОВАА ЗЕМЈА“

НЕЗ

АД

ОЛ

ЖИ

ТЕЛ

НО

мојата музика е врзана за македонија

озни години во музиката не го познава збо-рот откажување, што не е случај со оние коишто влегуваат во музиката за да си ги задоволат младешките каприци или, пак, да бидат малку повпечатливи. Кога јас поч-нував со музика во 80-тите години, желбата да се направи нешто, да се создаде музика, беше многу голема. А уште поинтересно е дека и на самите почетоци по малку се на-сетуваше дека во мојата музика ќе има не-што што ќе биде врзано на некој начин со ова парче земја, со ова поднебје каде што живееме. Како што созревав и музички, но и како човек, сè повеќе излегуваше на повр-шина фактот дека во секоја своја песна ќе имам некоја нишка којашто кажува дека таа песна е направена од човек којшто живее и твори тука во Македонија.“

ЗА ПСЕВДОНИМОТМакедонската јавност го познава наши-от соговорник едноставно како „Чили вили“. Го запрашавме г. Самарџиев како го доби тој познат псевдоним.„Во ‘Чили вили’ јас се јавувам само како изведувач, бидејќи тоа не е моја авторска песна, но тоа е првата песна која ја испе-ав како соло-изведувач. Инаку претходно бев дел од групата ‘Цилиндар’ и групата ‘Хаос ин Лаос’, коишто беа мошне попу-ларни состави во она ‘new wave’ време кога Македонија имаше една прилич-но етаблирана рок-сцена којашто беше многу позната и надвор од земјата. ‘Ци-линдар’ беше прва група од Македонија којашто ја освои ‘Зајечарската гитаријада’, гитаријада на којашто претходно настапу-вале и ‘Меморија’ и ‘Леб и сол’, но ним ете не им успеа. Тоа беше едно интересно ро-керско време но, како што велат, секое не-што во свое време, па така и секоја музика има свое време. Драго ми е што и ден де-нес луѓето ме препознаваат по ‘Чили вили’, или, пак, по групата ‘Цилиндар’. Сепак, не дозволив луѓето да се сеќаваат на мене, туку сè уште одвреме навреме, секако кога работата во ‘Сител’–телевизија ми го дозволува тоа, излегувам и јавно настапу-вам“.Кога стана збор за јавните настапи и фестивали, не можевме а да не ја спо-менеме „омилената“ тема на секој из-ведувач, фамозниот Избор за песна на Евровизија“. „Мислам дека мојот ангаж-ман кон тој евровизиски фестивал е при-лично голем, така што сега веќе тоа не е воопшто ниту тема за која размислувам. Јас секогаш на тој евровизиски фести-вал сум одел со чиста совест и со чисто срце, со цел да направам песна којашто добро би нè претставила. Игрите кои се постојано присутни на тој избор не ми се, ниту, пак, ми биле познати. Гледам дека со чиста совест и чисто срце не може да се помине, а воедно би рекол дека веќе при-донесов за афирмација на овој фестивал и тоа земајќи учество уште од неговото обновување во 1994/1995 година, сè со цел да дадам еден мал придонес и почит кон оние коишто на времето го формира-ле. Оттогаш имам некои пет-шест наста-пи на скопскиот Евровизиски фестивал, секогаш сум бил меѓу првите три-четири

тој ги има поминато деновите кога шлемот и маскирната боја биле негово секојдневие. „Ние бевме тројца другари кои беа постојано заедно, а воедно заед-но свиревме во групата ‘Цилиндар’ па за-тоа имавме разработено план заедно да бидеме дел од воениот оркестар. Но, на-правивме еден мал превид. Во тоа време Сомбор немаше оркестар, а освен тоа Сом-бор беше и регрутен центар од каде што нè испраќаа по цела поранешна Југославија. Сепак, најважно е што најтешките денови на адаптација ги поминавме заедно така што прилично лесно го поминавме тој пе-риод. На крајот јас имав среќа да добијам седум дена отсуство за да го земам мојот инструмент, но само за да можам да го забавувам својот вод од време на време. Значи во тој период сите ние повеќе се дру-жевме отколку што музициравме. За жал не можам да се пофалам со некое големо воено искуство затоа што искрено не знаев ниту да ја ставам заштитината маска. Мо-жеби токму кога тие учеле како се става за-штитна маска јас сум заминал дома за да ја земам гитарата“, низ смеа ни раскажа тој. Кога го замоливме да направи паралела помеѓу тогашната армија и денешната АРМ, г. Самарџиев рече: „Сега, од овој аспект, од она што можам да го забележам, мене ми делува дека сè е како што би се рекло ‘под конец’. Тоа го велам зашто јас присуствувам на церемонии и свечено-сти, на коишто имам впечаток дека имаме армија којашто е ,под конец,. Она на што можам да се сетам од моите војнички де-нови е тоа што се обидувавме да ги избег-неме војничките обврски. Искрено не знам дали тоа сега сè уште го има, но тогаш ми изгледаше дека тоа беше едниственото за што се размислуваше. Сигурен сум дека имало водови и касарни каде што дисипли-ната била на многу поголемо ниво, бидејќи југословенската армија беше мошне силна и почитувана според сите стандарди и ана-лизи. На крајот, дури приготвував и кафе во командата, имав свое работно време, а потоа, бидејќи и спиев таму, го викав својот вод и таму правевме забави сè додека не дознаа старешините и тогаш добивме казна да ја бојадисаме целата команда. Сè на сè, јас имав среќа или несреќа тој пери-од да го поминам малку порелаксирано. Новото време си носи и нови стандарди, најголемиот дел од нашата војска е про-фесионална и затоа сето тоа си носи едно поинакво ниво“. „Би сакал да ги поздравам сите припад-ници на нашата армија и повторно да им заблагодарам за честа која ми беше ука-жана, истовремено потсетувајќи ги дека во секое време сум подготвен да помогнам, не само со песна, туку на секој друг можен начин и како граѓанин и како уредник во телевизија“, им порача тој на припадниците на Армијата на Република Македонија.Г. Самарџиев е семеен човек кој, како што вели, веќе две децении постепено меѓусебно се запознаваат со својата со-пруга. Тој е татко е на две ќерки од кои поголемата има 21 година, а помалата 11.

Редакција „Штит“

места, но мислам дека сега начинот на перцепирање на тие евровизиски песни е малку изменет и не се гледам во некоја композиција којашто публиката ја бара. Евентуално, можеби можам да направам композиција за некој помлад изведувач којшто треба да направи некакво ‘салто-мортале’ на сцената“, се пошегува тој.Г. Самарџиев и Армијата на Република Македонија имаат долга и плодна сора-ботка. Токму затоа на 17 август оваа годи-на нему му беше доделена Мала плакета на АРМ.„Многу често, особено во последните го-дини, но и претходно кога било потребно, кога и да сум добил некој повик или шанса да бидам дел од церемониите на АРМ, тоа без двоумење сум го прифаќал. Знаете, тоа и за мене е шанса да се почувствувам навистина исполнето, чувство кое е нави-стина посебно кога гледате во една таква прекрасна атмосфера и иконографија, пред една униформирана сериозна маса на луѓе.Често сум размислувал која песна би била пригодна за настани од тој тип, бидејќи, да бидеме реални, ‘Чили вили’ не е песна која би можела да се изведува на такви настани. Иако секогаш има некои објективни причини кои можеле да нè спре-чат да одговориме позитивно на некоја так-ва покана, мислам дека тоа не ми се случи-ло. Јас секогаш сум наоѓал начини да бидам таму каде што требало да се настапи, да се одбележи некој настан или, пак, едностав-но заедно да се забавуваме. Навистина им благодарам на сите луѓе коишто ме канеле и на тој начин, пред сè, ми укажале чест во такви свечени моменти да бидеме заедно. Претпоставувам дека тоа е причината што јас оваа година бев почестен со едно вакво признание коешто ми беше врачено токму на мојот роденден, што му дава уште по-големо значење. Нашата соработка ќе про-должеше и со и без признанието, бидејќи јас тоа го правам од почит кон мојата армија која ја носам во срцето уште од дете, од оние денови кога со една голема детска наивност и од некој свој детски аспект сум гледал на таа величина. Едноставно така сум воспитуван, ја сакам мојата земја, а се разбира дека еден од првите атрибути и обележја со коишто една земја треба да се пофали е нејзината армија“. Навраќајки го нашиот соговорник го-дини наназад, нè интересираше како

51

НЕЗ

АД

ОЛ

ЖИ

ТЕЛ

НО

52

ЗА НОВИОТ ПРИОД КОН КОМПЈУТРСКИТЕ СТР АТЕГИИ – WARHAMMER 40K: DAWN OF WAR II

СИЛАТА НА ВОЕНИОТЧЕКАН

53

ЗА НОВИОТ ПРИОД КОН КОМПЈУТРСКИТЕ СТР АТЕГИИ – WARHAMMER 40K: DAWN OF WAR II

ПРВЕНЕЦОТ, СВЕТИОТ ГРАЛ ВО СВЕТОТ НА СТРАТЕГИСКИТЕ СИМУЛАЦИИ, „DUNE II“ ВО ОВОЈ МОМЕНТ СО СИГУРНОСТ „ПОЗЕЛЕНУВА“. ВИСТИНСКОТО ПРАШАЊЕ Е ДАЛИ Е ТОА ОД СРАМ ИЛИ ОД ЗАВИСТ. НА ПОЧЕТОКОТ НА МИНАТАТА ГОДИНА БЕШЕ ПРЕТСТАВЕНО НОВОТО ПРОДОЛЖЕНИЕ НА ДОБРОПОЗНАТАТА „WARHAMMER 40,000: DAWN OF WAR“, КОЕ СЛОБОДНО МОЖЕ ДА СЕ ОПИШЕ КАКО СИМБИОТ НА СИТЕ ПОЗИТИВНИ ЕЛЕМЕНТИ НА НЕГОВИОТ ПРЕТХОДНИК СО ВИЗУЕЛНИОТ НАПРЕДОК ПРЕТСТАВЕН ВО „COMPANY OF HEROES“. ПРЕД НАС НЕМА ОБИЧНА СТРАТЕГИСКА СИМУЛАЦИЈА. ГЛЕДАМЕ ВО RTS-СИМУЛАЦИЈА „WITH A TWIST“

МЕШАЈЌИ ГИ RTS И RPG

ДЕНТИТЕТСКА КРИЗА?Имајќи ги на ум основите врз кои секоја стратегиска симулација (со некои исклучоци) беше (и во

најголема мера сè уште е) градена, нови-от производ на „Relic Entertainment“ го добива ликот на Јуда. Трите свети збо-ра „жнеј-гради-уништи“ се целосно изне-верени и заменети со „уништи-уништи-уништи“. Уште веднаш ќе потенцирам дека „Warhammer 40k : DoW II“ не е игра за оние кои со сето свое битие уживаат во изград-бата и зацементињето на своето крал-ство, својата база. Таа впрочем, не ни по-стои! Сета енергија е фокусирана во мал број на единици кои со помош на искуство-то добиено преку битки еволуираат, се ра-виваат и акумулираат нови способности и оружја кои можат да бидат од есенцијално

значење за добивање на следната битка. Токму затоа, слободно може да се каже дека „DoW II“ е RPG (role playing game) игра со елементи на RTS-симулација. Сепак, концептот на скршнување од основниот правец е далеку од непознат. И во наше-то списание во неколку наврати, имавме наслови кои ниту малку не се базираа на основната RTS замисла (World in Conflict). Доколку се прашувате дали сликата за „DoW II“ е расипана поради тој еле-мент, одговорот е категорично не. Игра-та има голем број елементи со кои може јасно и гласно да се пофали, а неизбеж-но е да се спомене дека играњето он-лајн ќе ви донесе навистина големо задовол-ство. Но, за тоа, потоа. Првиот чекор кон

запознавањето на овој поинаков произ-вод ќе го направиме со претставувањето на главните „протагонисти“.

ЗАВОЈУВАНИТЕ СТРАНИВо продолжението на „Dawn of War“, освен веќе познатите армии на вселен-ските маринци, Орките и Елдарите, до-стапна е и армијата на Тиранидите, кои се јавуваат како новина. Играта е „сме-стена“ во универзумот на „Warhammer 40k“, кој, пак, е огледало на иднината во која војната е секојдневие. Во споменати-от универзум, човештвото се има здруже-но во „Империјата“ , на чие чело се наоѓа бесмртниот император, кој е и т.н. „Жив бог“. Воедно, „Империјата“ е во состојба на постојана војна со Орките и Елдарите.Вселенските маринци се генетски мо-дифицирани суперлуѓе кои и служат на „Империјата“ како елитни единици со бројни способности. Регрутирани на мала возраст тие се подложени на долг процес на тренирање, кое, пак, ги подготвува за вековно војување во одбрана на својата раса – човештвото. Нивните единици и возила се најскапи во споредба со остана-тите раси. Вселенските Маринци се един-ствената раса со која може да се игра во „single player“ и „campaign“ модовите. Елдарите припаѓаат на софистицира-на античка, но во исто време и техно-лошки високоразвиена раса способна за телепатија. Тие се брзи и агилни, а исто-времено многу лесно можат да се движат на различни точки на мапата користејќи ги нивните „мрежни порти“. Орките се брутална и воинствена раса која „живее за да се бори“. Тоа што им не-достасува во однос на технологијата, тие го покриваат со физичка сила и масивна армија. Тиранидите (наречени така бидејќи Тиран е првата планета на која биле пронајдени) се номадска раса која се состои од голем број генетски модифицирани форми. Нив-ната единствена цел е преживување пре-ку исцрпување на сите ресурси на одре-дена планета (пред да се релоцираат на следната). На бојното поле тие се брзи и нивната тактика се засновува на големата бројност. Во неколку наврати нивната так-тика може да се промени и наместо оче-куваниот рој, Тиранидите може да произ-ведат мал број монструозни титани со им-пресивна моќ.

54

ОДБРАНЕТЕ ГО ДОМОТ (МОД: КАМПАЊА)„DoW II“ е пионер (барем според мене) и во неколку други елементи. Имено стандар-дните модови „campaign“ (или кампања) и „single player“ (односно „skirmish“) има-ат засебни „multiplayer“ опции што во го-лема мера ја зголемуваат возбудата при играњето. Во модот кампања вие може-те да се здружите со други ентузијасти и заедно да ја водите борбата против непријателот, додека во „multiplayer“ опцијата во „skirmish“-модот ви е овоз-можено да си ја испробате силата во игра 1vs.1 или 3 vs.3. Зошто „Relic“ гo ограничу-ва бројот на гејмери на тој начин нависти-на не ми е јасно, но сепак, имајќи предвид дека ви следуваат неколку неверојатни

часа, тоа нема да ви претставува поголема болка. Кампањата во „DoW II“ е нелине-арна (без разлика дали ја игра еден гејмер или во on-line модот, повеќе гејмери). Кога зборуваме за коопе-ративното играње, мора да се спо-мене дека сите заслуги по успешно завршената мисија одат на сметка-та на „host“-от, додека гејмерот кој е додаден во кампањата се враќа во својата со „празни раце“. Един-ствената фракција која е достап-на за играње е онаа на Вселенски-те маринци, кои ќе влезат во крва-ви битки со Елдарите, Орките и Ти-ранидите со една цел – зачувување на своите планети. Стационирани на вселенскиот брод „Армагедон“ вие на располагање ќе имате шест единици (од кои треба да изберете четири), а како што ка-жав погоре, можноста за градење на каква било градба не постои. Вселенскиот брод лебди помеѓу три планети, каде можат да се из-берат повеќе мисии кои, според нарацијата, се од критична важ-ност. Системот е флексибилен и дозволува гејмерот да победува, но и да губи сè додека сите члено-ви на неговиот тим не се елимини-рани. Успешноста во играњето се мери преку бројот на елиминирани непријатели, како и преку брзината на извршување на задачите. Секоја мисија може да биде из-вршена во рок од 15 минути, што може да биде позитивен, но и не-гативен елемент, секако во за-виснот од барањата и желби-те на гејмерите. Сепак, доколку „Supreme Commander“ е играта со која ги споредувате сите остана-ти, краткотрајните мисии во „DoW II“ ќе ви делуваат разочарувачки. Во оваа игра централното место го заземаат малите групи, нивното брзо разместување на мапата, како и инстантната борба. Постоењето на различни нивоа на тежина, до-полнето со големиот број дополни-телни опции, овозможува подолго експериментирање без да се спо-мене зборот „досадно“.

СО КОМАНДАНТОТ НАПРЕД!Модот „skirmish“ нуди малку поинак-во искуство. И покрај малиот број достапни мапи (три 1 vs.1 и четири 3 vs.3) задоволството е секогаш зага-рантирано. Тоа што мене особено ми се допаѓа е што најчесто се до-стапни поголем број начини и при-стапи во извршувањето на напад врз непријателот. Тоа доведува до постојани промени во заземањето на контролните точки, елемент кој е познат од (претходно обработе-ната) „Company of Heroes“. Во овој мод, за разлика од кампањата, до-зволена е една базична градба која постои од самиот старт, но таа не влијае на начинот на играње (кој е брз и променлив). Уште една раз-лика од кампањата е што во овој

одредени градби или рециклирање на непотребна опрема.

ТЕХНИЧКИ ДЕТАЛИТехничките елементи на „DoW II“ се беспрекорни. Интерфејсот е одлично поставен, а и т.н. „hot­keys“ во голема мера пома­гаат при издавањето наредби. Деструкцијата, пак, која мо же да се види на екранот е неверојатна. Сите градби на мапата може да бидат срамнети со земја, а со тоа и сите позиции за криење од непријателот се фактички непостојани и подлож­ни на уништување. Тоа дополнител­

но внесува несигурност, нешто што секоја игра (особено стратегиската) ја прави интересна и вредна. И борбите се прикажани во вистин­ско светло – екранот изобилува со крв и уништување, остатоци од еди­ниците кои биле елиминирани со моќните чекани, експлозии и сл., а деталите на секоја единица се им­пресивни. Целосниот ефект на ха­отично бојно поле го заокружува и одлично поставените звучни ефек­ти кои заедно со графиката го нудат пакетот за вистинско задоволство.

ANY FINAL WORDS?„DoW II“ е еден од пионерите во овој нов т.н. „spin off“ на RTS­симулациите. Изработката е одлич­на, енџинот испробан (Company of Heroes), а приказната добро позна­та. Единственото прашање што се поставува е што вие сакате. Дали суштината на стратегиските симу­лации ја гледате во мапите со до­бро етаблирани бази опколени со моќна одбрана или во малите тимо­ви и брзите промени. Од моја глед­на точка, добро е да се направи пау­за од добро познатиот концепт, кој, реално, стагнира и да се испроба нешто ново. Сепак, од далеку се наслушнува на­родната „секое чудо за три дена“.

Иван Петрушевски

мод достапни за игра се сите чети-ри раси. Еден особено интересен елемент е што по изборот на расата, достапни ви стануваат три команданти од кои мора да се избере еден. Токму избо-рот на командантот кој има посеб-ни способности и вештини ја одре-дува и тактиката која ќе ја употре-бувате во подоцнежното играње. А вештините се навистина иноватив-ни – еден од командантите на Тира-нидите може да прокопува тунели што ви дава голема тактичка пред-ност во пренесувањето на вашите трупи од една до друга точка на ма-

пата, додека „Warlock“-от на Елда-рите има способност да го нападне непријателот со моќни магии.

ЕДИНИЦИ СО МНОГУ ЛИЦАЗа разлика од мнозинството RTS-симулации во кои секоја едини-ца има своја специфична улога која може многу малку да се ме-нува, со овозможените надград-би „DoW II“ ви овозможува посте-пено зголемување, но и менување на способностите на секоја едини-ца. Опремата за единицата може да биде добиена како надград-ба по успешното завршување на мисијата или, пак, да биде собра-на од остатоците на уништени-от непријател. Надополнувањата доаѓаат во форма на голем број оклопи, моќни енергетски секири, мачеви, бомби и митралези, па сè до возила и ракети. Помеѓу мисиите, секој гејмер може да промени дел од опремата на своите единици, со што „де факто“ ја менува и тактиката. Освен опремата, како што напоме-нав, има можност да се променат и личните способности на секоја еди-ница и тоа преку т.н. „experience points“. „Искуствените“ поени мо-жат да се добијат со елиминација на непријателите, комплетирање на поставена задача, заземање на

55

СИСТЕМСКИ ПОБАРУВАЊА

(Минимални/препорачани)

ОПЕРАТИВЕН СИСТЕМ Win XP SP2 / Win

Vista SP1ПРОЦЕСОРP4 3.2 GHZ

(SINGLE CORE) ИЛИ КОЈ БИЛО DUAL CORE ПРО-

ЦЕСОР/ AMD ATHLON 64X2 4400+ ИЛИ КОЈ БИЛО INTEL CORE2DUO ПРОЦЕСОР

RAM МЕМОРИЈА 1.0 GB (WIN XP),

1.5 (WIN VISTA) / 2.0 (WIN XP, VISTA)

HDD 5.5 GBVGA128 MB NVIDIA

GEFORCE 6600 GT ИЛИ 128 MB ATI X1600 (СО SHADER MODEL 3.0) / 256 MB NVIDIA GEFORCE 7800 GT ИЛИ 256 MB ATI X1900

од трагичниот хумор присутен во „Ничија земја“. Претставувањето на мисијата укажува на тоа како режисерот гледа на ползата која Босна и босанскиот на-род ја имале од активностите на воената мисија на Обединетите нации.Во приказната се вклучува и британска телевизиска куќа која во неколку навра-ти ќе ја покаже моќта на медиумите. Ток-му новинарката Џејн Ливингстон (која ја игра Катрин Картлиџ) е таа која ќе го на-тера командантот Мершанд да ја смени својата првична наредба за напуштање на местото и да повика деминер кој ќе направи процена на состојбата. Спомен-тата моќ може уште попластично да се види и на крајот на филмот кога нови-

56

весте илјади жртви и околу 1,3 ми-лиони бегалци. Тоа е официјалната статистика за еден од најкрвавите конфликти на европско тло, босан-

ската војна. Дисекцирањето на „мина-тата држава“ на неколку единки ја раз-горило ѕверската братоубиствена војна до тој степен што ги иницирало еден од најгрозоморните акти кои можат да ја допрат реалноста – геноцид и масовно убивање и на двете завојувани страни. Данис Тановиќ на многу поинаков начин од она што можеме да го видиме во фил-мовите во холувудската продукција ни ги прикажува апсурдностите на војната.

ПОИНАКОВ ПРИКАЗВоените филмови со себе носат една по-зната нишка. Тие секогаш се поистовету-ваат со бројни убиства, ненадејни експло-зии, психички растројства. Но, жанрот е способен на гледачот да му понуди мно-гу повеќе, односно да го „присили“ да раз-мислува за тоа зошто човечката природа секогаш посегнува по полесниот, но секо-гаш подеструктивен пат. И има ли нешто полошо од тоа првите соседи да дигнат рака еден на друг? Или најдобрите друга-ри само затоа што прпаѓаат на две раз-лични етнички заедници да можат да се видат само преку окуларот на нишанот? Или, како што е прикажано во овој филм, двајца странци кои сакаат меѓусебно да си го одземат животот, да познаваат една иста девојка и за тоа да можат да разгова-раат како двајца пријатели. Затоа, умни-от приказ на злото во „Ничија земја“, заед-но со своите комични елементи (дијалози) е она што го прави ова дело ниту повеќе ниту помалку, туку маестрално. Сепак кога ќе се види позадината на ре-жисерот, кој и самиот има учествувано во босанската војна, тоа воопшто не делува зачудувачки.

НОСЕЧКИТЕ ПРОТАГОНИСТИФилмот не изобилува со масивни сцени и голем број војници. Напротив, носечката приказна лежи на грбот на двајца Босан-ци (Чики игран од Бранко Ѓуриќ и Цера игран од Филип Шоваговиќ) кои пора-ди густата магла се заталкани блиску до непријателската линија и потоа под тежок оган од страна на српските сили мораат да се засолнат во еден напуштен ров помеѓу српските и босанските линии и еден Србин

ЗА ОСКАРОВЕЦОТ „НИЧИЈА ЗЕМЈА“

РОВ ЗА ПАМЕТЕЊЕ

(Нино, улогата е на Рене Биторајац), кој заедно со неговиот постар колега (кој е веднаш убиен од Чики) се испратени од својата команда да истражат дали некој сè уште се крие во споменатиот ров. Ток-му војникот кој загинува ќе ги отвори вра-тите за плетење на неверојатната приказ-на. Тој, мислејќи дека Цера е мртов под него поставува отскочна мина за „кога ќе дојдат неговите по него, сите да оти-дат по ѓаволите“. Чики го убива него, но го поштедува Нино, со кого всушност ќе го дели и ровот сè до крајот. Во тој мо-мент и Цера покажува знаци на живот, но не смее да се помрдне поради мината врз која тој лежи. Одговорот на безизлезната ситуација тројцата го гледаат во интернационални-те сили на Обединетите нации, кои во тоа време се стационирани во Босна и Херце-говина.Покрај истражувањето на односот помеѓу двата војника кои ги претставуваат на двете завојувани страни, филмот се ос-врнува и на улогата на меѓународната заедница во окончувањето на крвава-та војна. Силите под името UNPROFOR се претставени од неколку француски војници меѓу кои и наредникот Мершанд, како и командантот на мисијата, полков-никот Софт, инаку Британец по нацио-налност. Разликата помеѓу нив е повеќе од очигледна. Додека Мершанд го пре-зира начинот на кој интернационалните сили се нем набљудувач на трагичните случувања, очите на полковникот се насо-чени кон неговата секретарка, која е дел

нарката ќе одбие уште еднаш да го погледне ровот откако коман-дантот на UNPROFOR ќе објави дека деминирањето е успешно завршено, знаејќи дека изразот на лицето на Мершанд вели дека нешто навистина не е во ред. Ровот кој претставува четврт главен лик е централното ме-сто на сите случувања, од ско-ро пријателските дијалози до нишанење и пукање во својот „крвен“ непријател. Тој покажува колку оние кои ја дигнале пушката еден кон друг во суштина се исти, колку нивните потреби, желби, па и животни патишта се преклопува-ле пред војната. Она што е особено интересно е начинот на кој ниту Србинот ниту Босанецот не ја прифаќаат ви-ната за почетокот на војната и го приморуваат другиот (кога се во позиција да го направат тоа) да ја прифати. Се поставу-ва прашањето колку нависти-на голем дел од нив знаат зошто војуваат и каква е реалноста и која е вистинската причина за почето-кот на крвопролевањето.

„УСПЕШНА“ РАЗРЕШНИЦАсе разоткрива дел од приказнатаУспешноста на интернационал-ните сили во справувањето со меѓуетничкиот конфликт, кој значеше крваво распаѓање на Југославија, може целосно да се согледа на крајот на ова оска-ровско дело. Тука јасно е вид-лива претставената немоќ на UNPROFOR да се справи со тежи-ната на ситуацијата, како и подло-ста со која се служи за на светот да му претстави сосема искривена слика од тоа што тие го преземаат на терен. Откако германскиот де-минер проценил дека е невозмож-но да се демонтира мината и да се спаси Босанецот кој лежи врз неа, полковникот Софт одлучи од ро-вот, пред камерите на бројните новинарски екипи да го извади мртвото тело на носилки, со цел светската јавност да биде уверена во капацитетите и жртвата која си-

руваат на Французите, Босанците не знаат англиски, а Германците се секогаш точни. Впрочем, вооп-што не зачудува ниту фактот што Тановиќ на многу интересен начин си поигрува и со кастингот – Хрва-ти играат Срби, Босанците – Црно-горци, Словенците – Германци.

И откако сето тоа ќе се разгле-да од сите аспекти и по сите еле-менти, неминовно е да се каже дека ова е еден од најдобрите и најсеопфатните филмови за една војна кој бил воопшто напра-вен. „Ничија земја“ содржи сè: од убивање, кое е сурова реалност на секоја војна, до сарказам, лукавост, безобразие, па и дозиран хумор. Затоа, ќе кажам, „Ничија земја“ е филм кој мора се погледне. Не за-ради некои разорувачки сцени или неверојатни ефекти, туку заради неговата душа, заради трагичната приказна која ја раскажува.

Иван Петрушевски

лите на ОН ја прават секогаш кога се потребни. Се прашувам дали ова е мислењето на секој Босанец за улогата на интернационалните сили во Босна?Што се однесува до другите двајца главни ликови, тие заги-

нуваат неколку моменти пред запечатувањето на судбината на несреќниот Цера, Србинот Нино од куршумите на Чики, а тој од оние на еден од француските војници.

БАЛКАНСКА МЕШАВИНАОна што му дава посебен шарм на филмот е и „хаосот“ од на-ции и јазици и тешкотијата која војниците на ОН ја имаат за да се разберат со војниците на две-те страни. Комични се и предрасу-дите и карактеристиките кои им се припишуваат на националности-те. Имено, Англичаните не им ве-

57

Оваа рубрика ја посветуваме на ВОЈНИКОТ – ЧОВЕКОТ кој е прв на удар на виорот наречен војна – ЧОВЕКОТ кој е високо мотивиран да ја брани своината, татковината и идеите – ЧОВЕКОТ кој е физички и психички подготвен на највисоко ниво – ЧОВЕКОТ кој оставил дел од својата душа дома кај своето семејство – ЧОВЕКОТ кој, на крај, сепак, е само ЧОВЕК.И затоа тој е инспирација за многу уметнички филмски дела кои оставиле силен впечаток на неутралната широка публика, ја разбранувале нашата закоравена емотивност и ни покажале колку сурова е всушност војната и како таа делува на луѓето.Во следните броеви на ШТИТ ќе се осврнеме на некои од тие филмови без некоја посебна амбиција да бидеме филмски критичари. Сакаме само да ви пренесеме дел од нашите чувства, да ви покажеме дека една војничка, човечка судбина може да ги промени нашите ставови за вредностите во животот, а посебно да истакнеме колку тој тежок, исполнет со труд, кал и пот војнички живот е достоен за ПОЧИТ.

НАСЛОВ ВО ОРИГИНАЛОТ Ničija zemljaЗЕМЈИ:Босна и Херцеговина/ Франција/ Словенија/ Италија/ Велика БританијаЈАЗИЦИ:Босански, англиски, францускиРЕЖИЈАДанис ТановиќПРОДУЦЕНТЧедомир КоларУЛОГИ:Бранко Ѓуриќ – Чики;Рене Биторајац – Нино;Филип Шоваговиќ – Цера;Жорж Сиатидис Наредникот Маршанд;Катрин Картлиџ – Џејн Ливингстон;Бранко Заврсан – германски деминер.НАГРАДИ:„Оскар“ за најдобар странски филм (2002 година)„Златен глобус“ за најдобар странски филм (2001 година)Награда за најдобро сценарио на Канскиот филмски фестивал (2001 година)

Наслов на оригиналот:

Patricia OwensBETWEEN WAR AND POLITICSInternational Relations and the Thought of Hannah Arendt

Патриција ОвенсПОМЕЃУ ВОЈНАТА И ПОЛИТИКАТАМеѓународните односи и мислата на Хана Арент

Печат: АКАДЕМСКИ ПЕЧАТ – Скопје 2009

нигата „ПОМЕЃУ ВОЈНАТА И ПО-ЛИТИКАТА – МЕЃУНАРОДНИТЕ ОДНОСИ И МИСЛАТА НА ХАНА АРЕНТ“ од Патриција Овенс, исто така, е дел од програмата на Владата

на Република Македонија за преведување на 500 стручни, научни книги и учебни-ци од кои се учи на врвните, најдобрите и најреномираните универзитети во САД и земјите од Европската унија.Д-р Патрициа Овенс од 2007 година е виш предавач на Одделот за политики на Уни-верзитетот „Кралица Мери“ во Лондон. Сега е визитинг-професор и истражувач на Уни-верзитетот во Лос Анџелес–Калифорнија. Хана Арент/Hannah Arendt/ (1906-1975), била германска теоретичарка на политика-та и филозоф од еврејско потекло. Порас-нала во еврејско семејство од средната кла-са. Доктрорирала 1922 година. Бегајќи од на-цистите, како Еврејка во 1933 година после студиите по филозофија, теологија и кла-сична филологија, кај врвни професори од тоа време, морала да ја напушти нацистич-ка Германија и да избега во Чехословачка, а потоа преку Женева и Париз, свое прибе-жиште да најде во Њујорк – САД, каде ги на-пишала своите најзначајни дела. Меѓу нив се: „Потеклото на тоталитаризмот“ во 1951 г.,„Положбата на човекот“ во 1958 г., „Помеѓу минатото и иднината“, „За револуцијата“ во 1963 г., „Ајхман во Ерусалим“ во 1963 г., „Луѓето во мрачни времиња“, како и „За на-силството“. Лауреат е на многу меѓународни награди, меѓу кои и „Лесинговата награда“ во 1959 г. и наградата „Сигмунд Фројд“ во 1967 г. Во Дрезден е формиран Институт за истражување на тоталитаризмот кој го носи нејзиното име.Ова е прва студија за војната во вид на кни-га, заснована на размислувањата за еден од најважните и најоригиналните политич-ки мислители на 20 век. Делото на Хана Арент е во основа вкоренето во нејзиното разбирање на војната и на политичкото значење на војната. Но овој елемент од нејзиното дело изненадувачки беше зане-марен во меѓународната и во политичка-та теорија. Со оваа книга се исполнува таа празнина преку анализа на целосниот опсег на историските и на концепциските дела на Арент за војната, а во меѓународната теорија се воведува специфичниот јазик којшто таа го употребува кога зборува за војната и за светот на политиката. Книгата е заснована врз нејзиното преосмислување на старите концепти како: моќ, насилство, големина, свет, империјализам, зло, хипокризија и човечност, воедно воведувајќи концепти

што се нови во меѓународната мисла, како: плуралност, акција, агонија, наталитет и политичка бесмртност.Една од главните теми за размислување на Хана Арент е злото профилирано низ систе-мите на управување. Таа ги вовела поими-те „баналност на злото“ и „радикалност на злото“, кои подоцна во теоријата и послужи-ле како водилки во истражувањето на мо-дерниот тоталитаризам.Во поглавјето 2 од оваа книга е претставе-но како Арент ги сфаќа основните значења на политиката и војната, насилството и моќта. Нејзината дефиниција за моќта, ко-лективниот капацитет што се појавува меѓу луѓето додека соработуваат, е поддржа-на преку многубројни историски примери, вклучувајќи го и отпорот на партизаните за време на Втората светска војна и на Унгар-ската револуција од 1956 година. Разлика-та помеѓу моќта и насилството ја дава осно-вата на сфаќањето на Арент за различни-те значења на политиката и војната. Арент и Клаузевиц, главниот теоретичар на таа тема, го делеа ставот за војната како чин на примена на сила, насилен натпревар чија суштина е насилството и принудувањето. Сепак, политичкото дејствување од неко-гашната војна во суштина се разликува од тековната војна. Поглавјето 3 се однесува на начинот на размислување на Арент за полити-ката и војната. Тоа беше фундаментал-но убедување на нејзините дела, дека најзначајните промени во општествени-от и во политичкиот живот, вклучувајќи ги и војните, не може да се разберат преку прикажување на трајните историски закони. Токму карактерот на политиката и војната го предизвика неочекуваното и непредвидли-вото. Арент откри дека војната е совршена за нејзината „историска приказна“ бидејќи како и во самата историја таа е производ на настани оживеани од дејствувањето на пое-динците – мажи и жени.Поглавјето 4 ја разгледува историската ана-лиза на онаа форма на војна што сè уште го обликува современиот свет. За издвојување е нејзиното далекувидно и јасно тврдење дека империјалистичките освојувачки војни од доцниот 19 век помогнаа да се посее се-мето на тоталната војна во Европа во 20 век. Арент можеби е првата што го искажа она што сега се нарекува „повратен удар“ и го даде терминот „бумеранг ефект“ за нега-тивните и ненамерни последици од агресив-ната надворешна политика.Поглавјето 5 ги истражува заклучоци-те од историската и концептуалната про-

цена на Арент за односот меѓу војната, за-конот и територијалното проширување. Арент ја разбира важноста на законот и на територијалните граници како основ-ни ограничувања на инаку непредвидливо-то и неограничено политичко дејствување. Притоа ги разработува одделно примери-те со однесувањето на античките Грци и на Римјаните со поразените непријатели – ед-ните ги уништувале до истребување, а вто-рите приоѓале кон изнаоѓање на политич-ки решенија со поразените и признавање законски признат статус како суштина на градењето на империјата и своевиден поче-ток на западната традиција за надворешна политика.Во поглавјето 6 насловено како „Бес против лицемерството: за либералните војни за чо-вековите права“, се анализираат нејзините написи за насилството и за лицемерството. Делата на Арент се исполнети со насилен гнев против лицемерството но, исто така, и со примери за тоа како може лицемерство-то да ја предизвика суровоста. Последните две поглавја од книгата содржат два многу поинакви, но значително важни пристапи кон политиката и војната во поли-тичката и во меѓународната теорија. Поглавјето 7 посветува особено внима-ние на антагонистичкиот однос помеѓу филозофијата и политиката. Во политика-та секогаш постои искушение да се изла-же бидејќи самата лага е вмешување во заедничкиот свет. Постои наследен судир помеѓу политиката и секоја вистина без раз-лика дали тоа е филозофски или се засно-ва на факти.Поглавјето 8 ги споредува политичките на-писи на Арент со оние на водечките фигури во критичката и нормативната меѓународна теорија во врска со односот помеѓу војната и космополитската демократија што често се смета за најдобра алтернатива за глобална-та хегемонија на САД. Проценката на Арент, наспроти онаа на Јирген Хабермас (еден од најпознатите и најголеми современи герман-ски филозофи и мислители), беше потрезве-на и му претходеше на искушението полити-ката да се сведе на однос помеѓу целта и на-чините за достигнување на таа цел. Прашањата со коишто се занимавала Арент во текот на нејзиниот живот продолжуваат да го оформуваат политичкиот свет и прет-ставуваат извор на инспирација за оние кои имаат потреба од насока, но не во однос на тоа што да мислат, туку како да размислу-ваат за политиката и за војната.

М-р Јулијана Стојанова

58

ПРЕСПА ВЕ КАНИ НА УЖИВАЊЕУ

бави

ни

те н

а М

акед

они

ја

респа е едно од најубавите ме-ста во Македонија. На голема надморска височина, потполно незагадено, без индустрија, ја освежува душата и го крепи

телото. Убавините на Преспа се опеани во многу песни. Преспанското Езеро, планината Баба, но и сочното пре-спанско јаболко се надалеку прочуе-ни и претставуваат белег за овие ма-кедонски краеви. Преспа е позната и по прекрасните плажи, а најблиското освежување на крајбрежјето на Пре-спанското Езеро е плажата Претор. Патот низ селата Подмочани и Грнча-ри го красат убавите ку ќи изградени од печалбарите од Австралија, Аме-рика, Канада, Шведска и Германија. Mногумина од нив се вратиле да жи-веат овде. Преспанското Езеро е вто-ро по големина (274 km квадратни) езеро во Македонија кое се наоѓа помеѓу националните паркови Пели-стер и Галичица.Оваа година во рамките на проектот на Владата на Република Македонија за чистење на речните корита, но и на крајбрежјето на езерата, дел од при-падниците на Инженерскиот баталјон беа ангажирани на поправка и на санација на плажите на Преспанското Езеро. Припадниците на Инженерски-от баталјон се едни од најзаслужните кои помогнаа да се врати стариот сјај на Преспа, која секогаш е подготвена да ги дочека туристите, а посебно сега кога плажите се во одлична состојба, а водата е бистра и чиста. Плажата Сливница се смета за најдобра плажа на Препанското Езеро, со чист песок и со бистра вода. Селскиот пат од десна и од лева страна, украсен со недоглед-ни расадници со јаболка, ве води ток-му на оваа плажа.Најважно е да се напомене дека Пре-спанското Езеро оваа година има повеќе вода. Нивото на водата е повисоко за два метри, односно 15 метри во должина. Кон самата пла-жа има вода која последниве годи-ни беше повлечена. И фармерите и земјоделците се задоволни, затоа што повеќе вода е добро за туризмот, како и за напојување на расадниците.Убавата Преспа ве чека. Секогаш е подготвена да дојдете и да уживате во бистрите езерски води на песоч-ните плажи кои годинешнава тури-стичка сезона беа исполнети како во најдобрите денови.

Кристина Илиевска

1313