Magdalena Marek

Pedagogika społeczna II rok

Uniwersytet Gdański

Przedmiot : Środowisko życia i jego przemiany

Jednostka, jej funkcjonowanie i przemiany w grupie rówieśniczej.

Przedmiotem moich rozważań będzie

grupa rówieśnicza, oraz wszelkie procesy,

które zachodzą w niej w okresie dorastania

jednostki.

Grupą rówieśniczą określa się

zbiorowość ludzi w podobnym wieku.

Cechuje ją silna więź, wspólne cele i

kontakty, zbliżony wiek członków, wiedza oraz rozwój intelektualny są zazwyczaj na

podobnym poziomie, często również bliskie miejsca zamieszkania, czy przebywania np.

szkoła, czy koła zainteresowań. Ważnym czynnikiem spajającym i formującym grupę

rówieśniczą jest – w przeciwieństwie do rodziny, w której na przynależność nie mamy

wpływu – jej dobrowolny charakter. Oznacza to, że jednostki same decydują czy chcą być

częścią danej grupy rówieśniczej czy nie. Tworzeniu się takich grup sprzyjają upodobania

koleżeńskie, wspólne zainteresowania, wspólna nauka w szkole, sąsiedztwo, rodzina itp.

Pragnę poruszyć temat grup rówieśniczych ze względu na to, że jest istotnym

składnikiem w procesie wychowania jednostki. Socjalizacja młodego człowieka zachodzi

w trzech obszarach – jest to środowisko rodzinne, szkolne, oraz społeczność

lokalna/instytucje. Grupę rówieśniczą można by więc lokować pomiędzy dwoma

ostatnimi obszarami.

Człowiek w przeciągu swojego życia doświadcza i uczestniczy w wielu grupach

rówieśniczych o różnych charakterach – spontanicznych, czy celowych, a także różnych

pod względem wielkości. Nie mniej jednak grupa rówieśnicza zazwyczaj jest

środowiskiem pierwszym po rodzinie, z którym dziecko ma styczność. Inicjowanie

kontaktów z rówieśnikami, oraz powstawanie takich grup może mieć miejsce już w 2-3

roku życia dziecka, zaś na poziomie przedszkola jest to już zjawisko regularne. W tym

1

okresie grupy rówieśnicze są tworzone z przeznaczeniem do wspólnej zabawy. Dzieci

uczą się nawiązywania kontaktu z rówieśnikami, powstają pierwsze układy koleżeńskie.

Kolejnym etapem są grupy rówieśnicze nawiązywane w okresie wczesnoszkolnym i

szkolnym. Tutaj można zauważyć wyraźny wpływ grupy rówieśniczej na dziecko. Czym

starsze ono jest tym większe znaczenie ma dla niego grupa rówieśnicza i większa jest

odczuwalna potrzeba uczestniczenia w takiej strukturze. W tym miejscu też widać

pierwszą przemianę, lub inaczej nazywając wzbogacenie, czy urozmaicenie celów takiej

grupy. Mogą one być związane z wymianą poglądów czy problemów, dyskusji, zwierzeń,

uprawianiem wspólnych pasji, czy zainteresowań. Największy jednak wpływ grupy

rówieśniczej na jednostkę jest widoczny w jej okresie dojrzewania. W tym momencie

osłabia się autorytet rodziców i nauczycieli, natomiast grupa staje się punktem

odniesienia. W tym czasie jednostka spędza z rówieśnikami większą część wolnego czasu,

a grupa rówieśnicza wywiera wpływ na jej opinie, postawy i zachowania, na styl

ubierania się, na wybór muzyki i literatury.

Liczebność takich grup rówieśniczych zawiązywanych w środowisku szkolnym

czy lokalnym jest zazwyczaj mała, zaś organizacja, czy struktura mało wykształcona. Na

takim poziomie zazwyczaj nie dochodzi do znacznego podziału ról w grupie, ponieważ

oparta jest na równorzędności jej członków. Za to cechy które ją spajają, to silna więź,

zaufanie, solidarność, poczucie przynależności. Myślę, że ciekawa w tym miejscu jest

teza Jana Szczepańskiego który twierdzi, że na pewnym etapie życia, grupa rówieśnicza

konkuruje z rodziną, niejednokrotnie usiłując zająć nadrzędną pozycje. Dzieje się tak z

uwagi na możliwość występowanie wśród rówieśników innego systemu wartości, czy

innych wzorców zachowań niż te, które wyniósł ze środowiska rodzinnego. Dziecko

wśród grupy rówieśniczej doświadcza nowych rzeczy, może przekraczać granice ustalone

przez rodziców oraz podejmować różne inne aktywności które są niezgodne z

wychowaniem, czy zasadami panującymi w domu. Wynika to z potrzeby poznawania

świata, czy zwykłej ciekawości.

Zachodząc głębiej w kwestie obcowania w grupie rówieśniczej, warto pomyśleć o

negatywnych oddziaływaniach, jakie może ona mieć na jednostkę. Już w okresie szkoły

podstawowej, mogą tworzyć się grupy rówieśnicze np. bandy, często pochodzące z

patologicznych środowisk, które zaczynają od drobnych wykroczeń, łamania szkolnych

regulaminów, czy poleceń rodziców i nauczycieli. Początkowe chuligańskie wybryki

2

mogą jednak przeobrazić się w drobne przestępstwa, czy nawet zejście na drogę

kryminalną. Dochodzi do tego pokusa próbowania zakazanych używek, niecenzuralne

słownictwo, wandalizm, bunt i szereg innych aktywności negatywnych w skutkach dla

dziecka i całej rodziny. W takich grupach zazwyczaj występuje konkretny podział ról.

Można tu na przykład wyróżnić przywódcę, który jest inicjatorem, oraz motywatorem

negatywnych działań. Jest to zazwyczaj osoba o silnym autorytecie w grupie.

Myślę, że patrząc na grupę rówieśniczą w takim kontekście z perspektywy rodzica,

można mieć spore obawy, co do słuszności obcowania dziecka w danym środowisku,

skoro może być one determinantem złych zachowań, czy dewiacji. Niezmiernie ważna

jest w tym miejscu kontrola środowiska rówieśniczego ze strony rodziców. Odpowiedni

dobór takiej grupy rzutuje nie tylko na zachowanie dorastającego dziecka, ale także na

kształtowanie jego osobowości, wartości i celów życiowych. Z wiekiem młody człowiek

bardziej świadomie dobiera sobie grupy, z którymi chce przebywać. Tym trudniej dla

rodzica wpłynąć na ten wybór.

Trzeba jednak pamiętać, że grupa rówieśnicza jest bardzo ważnym składnikiem

socjalizacji i wdrażania do kultury młodego człowieka. Zaspokaja ona potrzeby

społeczne, które ani wychowawca, ani rodzice, nie mogą spełnić ze względu na wiek.

Może ona też wzmacniać poczucie własnej wartości, a także zaspakajać potrzebę

przynależności. Układ stosunków w grupie zależy nie tylko od ról, czy poziomu

akceptacji i uznania, ale także od wyznawanych w tej grupie wartości, oraz

przestrzeganych regułach i sankcjach.

Myślę, że jednak najważniejszą funkcją grupy rówieśniczej jest jej funkcja

wychowawcza, dzięki której jednostka kształtuje swoją aktywność i więzi z innymi

ludźmi, ułatwia kontakty z innymi, pobudza do rozwijania pasji i zainteresowań,

zaspokaja potrzeby uznania i aprobaty, uczy się współzawodnictwa, oraz sposobów

spędzania wspólnego czasu.

Istotę obcowania młodego człowieka w grupie rówieśniczej jasno tłumaczy Florian

Znaniecki który mówi że „grupy rówieśnicze pełnią dwojaka funkcje: młodzież wyraża w

nich to, czego się nauczyła uczestnicząc w życiu otoczenia dorosłych, przez udział w grupach

młodzież rozwija samodzielnie dążenia i osiąga cele, których nie może realizować w innych

formach aktywności przed osiągnięciem dojrzałości społecznej i uznaniem jej pełnoprawnego

uczestnictwa w życiu dorosłych. Grupy rówieśnicze stanowią wiec naturalna drogę procesu

3

uspołecznienia dzieci i młodzieży, wchodzenia w skomplikowany świat współżycia i

współdziałania społecznego”.

Uczestnictwo w grupach rówieśniczych można więc uznać jako kolejny, naturalny

etap rozwoju dziecka i jego potrzeb. Jest to środowisko które współdziała z rodziną,

szkołą i instytucjami lokalnymi na rzecz rozwoju dziecka i jest ono niezbędne do

kształtowania poprawnych wzorców zachowań społecznych. Istniejący dylemat dotyczący

doboru takiej grupy, aby mogła w pełni rozwijać jednostkę w wymiarze pozytywnym, a

nie negatywnym, pozostaje na barkach rodziców i pedagogów. Ich rolą jest przekazanie

wartości dziecku i świadome ich uczestnictwo w pozaszkolnym życiu dziecka.

Bibliografia

pod red. Tadeusza Pilcha, Ireny Lepalczyk Pedagogika społeczna: człowiek w

zmieniającym się świecie , Żak, Warszawa 1995

Znaniecki Florian Socjologia wychowania, PWN, Warszawa 2001

Ewa Murynowicz Hetka Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 2006

4