UNIVERZITET U ISTOČNOM SARAJEVUSAOBRAĆAJNI FAKULTET

DOBOJ

TEMA:MARKSIZAMSeminarski rad iz sociologije

STUDENT: MENTOR:Suzana Popović 143/08 Prof.Dr Braco Kovačević

Smjer: telekomunikacije asistent: Davor Vidaković

0

SADRŽAJ

Uvod………………………………………………………………………..2

1.MARKSIZAM I MATERIJALIZAM………………………………....3

1.1.Istorijski Materijalizam…….………………………32.1.Dijalektički Materijalizam........................................3

2.ALIJENACIJA I METODOLOGIJA…………..……………………..4

3.OSNOVNE OSOBINE MARKSOVOG METODA............................. 5

4.DRUŠTVENE GRUPE.............................................. ..............................7

5.DRUŠTVENA STRATIFIKACIJA .......................................................8

5.1.Funkcionalističko gledište .......................................85.2.Marksističko gledište ...............................................8

6.NOVIJI MARKSIZAM...........................................................................9

ZAKLJUČAK............................................................................................10

LITERATURA......................................................................................11IZVORI..................................................................................................11

1

“Bogat čovek je onaj koji je mnogo čovek, a ne onaj koji ima mnogo.”

Karl Marks

UVOD

Prema filozofskom shvatanju marksizam je tzv. dijalektički materijalizam primenjen na prirodu i društvo: njegova osnovna društveno-ekonomska postavka je „U društvenoj proizvodnji svoga života ljudi stupaju u određene, nužne, od njihove volje nezavisne odnose – osnose proizvodnje, koje odgovaraju određenom stupnju razvitka njihovih materijalnih proizvodnih snaga. Celokupnost tih odnosa proizvodnje sačinjava ekonomsku strukturu društva, realnu osnovu na kojoj se diže pravna i politička nadgradnja i kojoj odgovaraju određeni oblici društvene svesti. Način proizvodnje materijalnog života uslovljava društveni, politički i duhovni proces života uopšte. Ne određuje svest ljudi njihovo biće, već obrnuto, njihovo društveno biće određuje njihovu svest. Na izvesnom stupnju svoga razvitka materijalne proizvodne snage društva dolaze u protivrečnost sa postojećim odnosima proizvodnje, ili – što je samo pravni izraz za to – sa odnosima svojine u kojima su se dotle razvijale. Iz oblika razvitka proizvodnih snaga ti se odnosi pretvaraju u njihove okove. Tada nastupa epoha socijalne revolucije. S promenom ekonomske osnove vrši se brže ili sporije prevrat u čitavoj ogromnoj nadgradnji... U opštim crtama mogu se azijatski, antički, feudalni i savremeni buržoaski način proizvodnje označiti kao naredne epohe ekonomske društvene formacije“ (Marks)

2

1.MARKSIZAM I MATERIJALIZAM

Marksizam je skup filozofskih teorija društva, ekonomije i istorije izvedena iz učenja Karla Marksa i Fridriha Engelsa. Zajednički imenitelj ovim teorijama potiče od neravnomerne raspodele dobiti u kapitalizmu. Stoga se većina marksista trudi da osmisli pravedniji sistem raspodele dobara.

Marksizam sačinjavaju dve jedinstvene ali različite naučne discipline, koje se razlikuju po svom predmetu. To su dijalektički materijalizam i istorijski materijalizam.

1.1.Predmet ISTORIJSKOG MATERIJALIZMA, ili nauke o istoriji, poimanje je istorije proučavanjem raznih načina proizvodnje, njihove strukture, njihovog sastava i funkcionisanja, kao i prelaznih oblika iz jedne u drugu društvenu formaciju. 1.2.Poseban predmet DIJALEKTIČKOG MATERIJALIZMA, ili marksističke filozofije, jeste stvaranje saznanja, to jest struktura i funkcionisanje procesa mišljenja. Tačnije rečeno, predmet dijalektičkog materijalizma je naučna teorija istorije proizvodnje. Istorijski materijalizam je u jednom istom teorijskom kretanju zasnovao i dijalektički materijalizam kao zasebnu disciplinu, zato što je konstituisanje nauke o istoriji, koja svoj predmet definiše kao konstituciju pojma istorije - istorijskog materijalizma - dovelo do definisanja jedne teorije o nauci koja obuhvata istoriju kao sastavni deo svog predmeta.

Materijalizam je filozofski pravac koji materiju (tvar) smatra osnovom svega. Riječ je grčkog porijekla. Suprotno materijalizmu je idealizam. Popularna definicija materijalizma se tumači kao pohlepa ka materijalnim stvarima (objektima od velike materijalne vrijednosti) te se obično koristi kao suprotnost razumjevanju da su duhovne i nematerijalne vrijednosti značajnije od materijalnih.

3

2.ALIJENACIJA I METODOLOGIJA

Alijenacija je osećanje odvojenosti, usamljenosti ili bivanja strancem. Nju u svom iskustvu imaju osobe koje borave u kulturnim i socijalnim okruženjima koja su im nepoznata, neprihvatljiva ili nepredvidljiva. U širem smislu upotrebljavao ga je Platon, govoreći o otuđenju jezika u politici, kasnije Hegel, kao otuđenje čovekovog mišljenja od realnosti, a u sadašnjem, najčešće korišćenom smislu, kao otuđenje čoveka od njegove sopstvene prirode i društva.

Metodologija je jedan deo logike i kao metodologija jedne posebne nauke ona ostaje specijalna logička disciplina čiji je zadatak da proučava i razvija logičke okvire naučnog saznanja, ali i istraživačka sredstva i postupke koje određena nauka primenjuje u svojim istraživanjima i pomoću kojih nastoji da dođe do novih saznanja.

Za lakše razumevanje prirode i funkcije metodologije značajno je da se objasni razlika između metodologoje i metoda. Metod je način istrazivanja koji se primenjuje u nekoj nauci. On je nerazdvojni sastavni deo njene istraživačke delatnosti. Samo bi jedna nauka, u kojoj su se prestala postavljati nova pitanja, koja više ne nastoji da usavrši svoja znanja, mogla da bude bez metoda. A metodologija, kao logočka disciplina koja proučava metod, razvija njegova logička načela, nastoji da sistematizuje i oceni istraživačko iskustvo jedne nauke, mnogo je samostalnija u odnosu prema istraživačkoj delatnosti određene nauke.

Metodološka raspravljanja su najpotrebnija kada metod nije dovoljno podesan za uspešno rešavanje naučnih problema, kad u naučnoj praksi iskrsnu veće teškoće, kad u njoj nema racionalnog reda, kad postoji mnogo neslaganja. Tada metodologija može svojom kritičkom analizom najviše da pomogne.

O prirodi sociologije i o osobenostima njenog metoda iskristalizovala su se tri osnovna stanovišta:1. ono koje zastupa Marks2. pozitivističko stanovište Kanta, Mila i Dirkema3. stanovište čija je osnovna ideja da između prirodnih i društvenih nauka

postoje korenite epistemološke razlike u sociologiji je najviše došlo do izražaja u delu Maksa Vebera.

4

3.OSNOVNE OSOBINE MARKSOVOG METODA

Marksov metod se razvija od kraja pedesetih do sedamdesetih godina XIX veka. Glavne podsticaje za razvoj svoje metodološke misli Marks crpi iz Hegelove filozifije i klasične političke ekonomije.

Jedna od osovnih Marksovih metodoloških ideja je da teorijska i metodološka iskustva u proučavanju jednog razvijenog tipa društva mogu korisno poslužiti u proučavanju ostalih. Izneo je gledište da proučavanje odnosa struktura razvijenih oblika društvene proizvodnje omogućuje da se retrospektivno bolje shvate odnosi i strukture njenih ranijih istorijskih oblika.

Cilj nauke, po Marksu, može da bude samo istina, sve postupnije i dublje saznavanje stvarnosti. Ta saznajna uloga ne može se ničem podrediti i u traganju za istinom nauka mora da bude i bezobzirna i dosledna. Dakle, očigledno je Marksovo gledište da bezobzirno i nepristrasno traganje za istinom nije samo stvar ličnog poštenja naučnika, nego bitna imanentna osobina nauke kao ljudske delatnosti. Ko ne zauzima taj stav ne spada u nauku.

Trebalo bi nešto više reći o Marksovom logičko-epistemološkim shvatanjima, tj. o načelima njegove dijalektike. Ta shvatanja su nastala u jednom vrlo samostalnom i kritičkom odnosu prema Hegelu. Njegov snažan uticaj Marks nikada nije osporavao, ali je uvek isticao bitne razlike u shvatanjima dijalektike. Srodnost potiče iz kritičke prerade niza ideja iz Hegelove dijalektike, dok najopštija osnova bitnih razlika leži u suprotnom ontološkom stanovištu. Usled toga nijedna od logičko-metodoloških kategorija Hegelove dijalektike nije mogla biti preuzeta u svom izvornom sadržaju. Suprotno ontološko stanovište izrazilo se i u terminologiji Marksove dijalektike iz koje su odstranjeni brojni Hegelovi termini.

Marks je izuzetno široko i temeljno proučavao brojne nauke, naročito društvene. Nastojao je da se upozna sa novim istraživačkim pristupima, sredstvima i postupcima i da se osposobi da ih samostalno primenjuje. Za Marksova proučavanja je karakteristična da su podjednako uporno išla u dva pravca. Prvi od njih sastojao se u brižljivom i neobično obimnom ispitivanju gotovo svih pojedinosti istorijskog razvoja kapitalizma i njegovih

5

najrazvijenijih oblika. Drugi deo ogromne Marksove naučne delatnosti bila je kritička analiza postojećih naučnih shvatanja o kapitalizmu i o ljudskom društvu. Retko se može naći naučnik koji stvara originalnu teorijsku zamisao i istovremeno nastoji da pomoću nje toliko široko analizara ranija shvatanja.

Najbitnije osobine Marksove metode se ispoljavaju u načinu stvaranja teorijske osnove za objašnjenje raznovrsnih istraživačkih pojava. Istražujući osnovne odnose kapitalizma, kao tipa društveno-ekonomskog uređenja, Marks primenjuje jedan izrazito apstraktno-analitički postupak. Pošto se društvene nauke ne mogu eksperimentisati, ulogu eksperimenta preuzima apstrakcija (tzv. misleni eksperimet). Osnovni odnosi jedne složene stvarnosti izdvajaju se apstrakcijom da bi se mogli analizirati u što čistijem vidu.

Marks ne analizira kapitalizam sa užeg ekonomskog stanovišta kao što je to činila klasična građanska ekonomija. Smatrajući da odnosi u kojima se ljudi nalaze u društvenoj proizvodnji materijalnih dobara čine osnovicu društva, Marks želi da otkrije osnovne društvene karakteristike sistema. Zbog toga, polazeći od analize privrede, on stvara celovitu sliku društvenih odnosa u kapitalističkom sistemu.

Da bi mogao što dublje analizirati osnovni društveni odnos na kom se zasniva kapitalizam kao privredni i društveni poredak on 1) pretpostavlja čist kapitalizam u kome su iščezli svi tragovi ranuijih društveno-ekonomskih sistema, zatim 2) apstrahuje spoljne međunarodne činioce, a pre svega neekvivalentnu razmenu na svetskom tržištu. 3) Naredna je predpostavka da je čitava razmena u okviru sistema potpuno ekvivalentna, tj. da cene svih roba pa i radne snage odgovaraju njihovim vrednostima. 4) Višak vrednosti raščlanjava na razne pojavne oblike: industrijski trgovinski profit, preduzetničku dobit, kamatu, zemljišnu rentu. 5) Isključuje uticaj vanekonomske prinude na društvene odnose u privredi.

Upravo neobična smelost u primeni analitičkih apstraktivnih postupaka, izuzetna sposobnost i uporno nastojanje da se polazna apstraktno-analitička saznanja dalje razrađuju, konkretizuju, pretvaraju u dinamičke oblike celovitih teorijskih sinteza i iskustveno proveravaju, i napokon, da se opšte teorijsko stanovište uspešno upotrebljava u analizi konkretnih istorijskih slučajeva, čine bitnu osobenost Marksovog naučnog metoda.

6

4.DRUŠTVENE GRUPE

Određene društvene grupe imaju zajedničke identitete, interese i slične načine života. Međutim, društvena nejednakost može postojati i bez društvenih slojeva. Ondje gdje su nekad postojale klase, čiji su članovi imali neku vrstu svijesti i interese sad postoji neprekinut kontinuitet statusa po zanimanju, određen različitim stupnjem ugleda i ekonomskog nagrađvanja. Time je hijerarhija pojedinaca zamijenila hijerarhiju društvenih skupina.

„Među članovima svakoga sloja postoji tendencija da razvijaju vlastitu subkulturu, tj. odredene norme, stavove i vrijednosti koji su osebujni za njih kao društvenu skupinu.Subkulture slojeva pokazuju tendenciju da budu veoma različite kad su mogućnosti za kretanje iz jednog sloja u drugi vrlo malene“ (Haralambos, 1994:37-38). Ona može biti usmjerena prema gore, kao na primjer prijelaz iz radničke u srednju klasu ili obratno. U zatvorenim sistemima koji nude male mogucnosti za društvenu pokretljivost, položaj pojedinca je obično pripisan, uvjetovan rođenjem i pojedinac ne može učiniti gotovo ništa da ga izmijeni. Za razliku od toga, sistem stratifikacije u kapitalističkom društvu može poslužiti kao primjer visoke društvene pokretljivosti ili otvorenog sistema. Neki tvrde da je klasna pozicija stečena vlastitim odlikama i sposobnostima. Mnogi sistemi vjeruju da je društvena nejednakost biološki utemeljena. Ona je prirodna ili fizička, sastavljena od razlika u godinama, zdravlju, tjelesnoj snazi i osobinama duha. Društvena nejednakost se sastoji od povlastica koje ljudi imaju u odnosu na druge, kao bogatstvo, ugled i moć. Ona tvori osnovicu sistema društvene stratifikacije. Biološki faktori postaju važni u mnogima stratifikacijskim sistemima zbog značenja koja im pridaju različite kulture. Takva vjerovanja služe da bi objasnila sistem, opravdala ga i legitimirala pozivajući se na prirodu.

7

5.DRUŠTVENA STRATIFIKACIJA

5.1.Funkcionalističko gledište

Funkcionalisti „pretpostavljaju da postoje stanovite temeljne potrebe i funkcionalni preduvjeti kojima treba udovoljiti da bi društvo preživjelo“ (Haralambos, 1994:41). Oni polaze od pretpostavke da dijelovi društva tvore integralnu cjelinu i tvrde kako je odredeni stupanj reda i stabilnosti bitan da bi društveni sistemi funkcionirali. U prvom redu, oni se bave funkcioniranjem društvene stratifikacije, njezinim doprinosom održavanju i dobrobiti društva.

5.2.Marksističko gledište

Marksisticka gledišta promatraju stratifikaciju kao strukturu koja ne integrira, vec dijeli i izrabljuje druge. Moc vladajuce klase izvire iz cinjenice da posjeduje i kontrolira proizvodne snage te izrabljuje i tlaci podredenu klasu. Prema Marxu, „klasa je društvena skupina ciji su clanovi ujedinjeni jednakim odnosom prema proizvodnim snagama“ (Haralambos, 1994:50).

8

6.NOVIJI MARKSIZAM

Po viđenju liberalne teorije iz države zrači moć, prema tradicionalnom marksizmu država izražava moć koja se konstituira negdje drugdje. Noviji marksizam, većinom strukturalistički, pokušao je analizirati moć države kao specifičnu za državu kao društvenu formu, no ipak obuhvaćenu determiniranom društvenom cjelinom koju razumijevamo primjenom klasne analize. Ovakva država je «relativno neovisna» što znači da država koju predstavljaju njeni dužnosnici ima nepobitan klasni karakter, jasno je kapitalistička ili socijalistička, ali u isto vrijeme ima svoje vlastite interese koji su u određenoj mjeri neovisni od interesa vladajuće klase i od klasne strukture. Ovaj pristup tvrdi kako država kao takva ima specifičnu moć i interese nazvane «političkim» tako da klasna moć, klasni interesi izraženi kroz i u državi, i ponašanje države – iako ih je nemoguće zamisliti u međusobnoj nepovezanosti, ipak nisu linearno ili kauzalno povezani, odnosno striktno jednakog opsega. Takav pristup locira «specifičnost političkog» u posredno «područje» između države koja je svoj vlastiti izvor moći (što samo po sebi, kao u liberalnom poimanju, odvaja državu ili je stavlja iznad klase) i države koja ne posjeduje nikakvu posebnu nadmoć ili prioritet u pitanjima moći (što predstavlja ortodoksniji marksistički pogled).

9

Zaključak

Kao što je feminizam razradio teoriju moći ali ne i teoriju države, tako je marksizam izgradio teoriju vrijednosti koja se (analizom organizacije rada u proizvodnji) pretvara u klasnu analizu, ali je imao problema s teorijom države. Marx nije govorio o državi ništa eksplicitnije nego o ženama.Samoupravljanje je shvaćeno kao politička, ali ne i kao ekonomska kategorija. Da li bi ono bilo zaustavljeno i prekinuto u svom toku da je pojedinačni radnik bio stvarni vlasnik sredstava na kojima je obavljao radni proces? Da li bi tako olako prepustio svoje fabrike i ustanove nacionalističkim falangama i bio uvučen u krvavo kolo građanskog rata u kome je sve izgubio? Sigurno – ne. Nacionalizam kao dio društvene patologije nema smo korijene u neriješenim pitanjima među nacijama nego i u neriješenim pitanjima unutar jednog naroda – nacije.

Socijalizam je dao ogromni doprinos na planu prirodnih nauka, industrijalizacije, izlaska iz opšte bijede i siromaštva, loma kolonijalnog sistema i dominacije sile, ali i poboljšanja uslova života radničkoj klasi u kapitalističkim zemljama. Nijedna politička ideologija u istoriji ljudskog roda nije tako snažno ustalasala modernu istoriju i podstakla masovni entuzijazam ljudi kao socijalistička ideologija.

Građanski mislioci i filozofi tretiraju marksizam kao najznačajniju misao naše epohe. Socijalizam nije počeo 1917. godine, niti je propao 1990. Istorija ljudskog društva ne ide pravolinijski, nego teče kroz vrijeme i prostor "cik-cak" maršrutom. Kapitalizam se rađao i razvijao punih pet vjekova.

10

LITERATURA:

1. Dušan Čalić:Banka,Marksizam i Samoupravljanje ,Zagreb 19742. V.I.Lenjin:Država i Revolucija3. Nikola Milošević, Antinomije Marksističkih Ideologija ,Zagreb 1990

IZVORI:

1.Internet Stranica, www.crvenfront.ru, Marksističko gledište2. Internet Stranica,www.wikipedia.com, Marksizam

11