materiaŁy do przedmiotu: poradnictwo i doradztwo · prowadzących do efektywnego poszukiwania...
TRANSCRIPT
MATERIAŁY DO PRZEDMIOTU: PORADNICTWO I DORADZTWO
I. ZAGADNIENIA WSTĘPNE
Konieczność świadczenia profesjonalnej pomocy doradczej wynika ze zmienności
i destabilizacji współczesnego świata, globalizacji gospodarki oraz swobodnego przepływu
kapitału i zasobów ludzkich pomiędzy narodami.
Dynamiczny rozwój struktur i oddziaływań doradczych wynika z potrzeby
orientacji zawodowej i poradnictwa karier, nie tylko w trakcie edukacji szkolnej, ale przez
całe życie człowieka (life on learning); powstawania nowych zawodów, co wpłynęło na
rozwój różnych ścieżek edukacyjnych i tym samym poszerzyło obszary kształcenia;
właściwości wolnego rynku, który otworzył możliwość pracy na własny rachunek;
Konkurencji, która wyzwoliła konieczność zdobywania wiedzy i umiejętności;
prowadzących do efektywnego poszukiwania zatrudnienia.
Organami realizującymi zadania poradnictwa zawodowego są: Ministerstwo
Edukacji Narodowej i Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Głównymi instytucjami
w ramach MEN są poradnie psychologiczno - pedagogiczne oraz Szkolne Ośrodki Kariery.
W obszarze rynku pracy usługi poradnictwa zawodowego są realizowane przez publiczne
służby zatrudnienia na poziomie wojewódzkim i powiatowym, Ochotnicze Hufce Pracy;
agencje zatrudnienia.
Każdy z sektorów niezależnie zarządza swymi służbami doradczymi i odrębnie je
finansuje w oparciu o Ustawę o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z dnia
20 kwietnia 2004 roku
Specyfika roli doradczej dotyczy wszystkich osób pełniących tę funkcję, niezależnie od
instytucji czy resortu.
KRYTERIA KWALIFIKACYJNE:
doradcą zawodowym może być osoba, która ukończyła studia psychologiczne,
pedagogiczne lub socjologiczne, bądź posiada inne kierunkowe wykształcenie oraz
studia podyplomowe z zakresu doradztwa zawodowego;
nowe możliwości edukacyjne pozwalają też osobom zainteresowanym pracą na tym
stanowisku kształcić się na studiach wyższych o kierunku: doradztwo zawodowe.
Doradca zawodowy udziela pomocy młodzieży i osobom dorosłym w formie
indywidualnych i grupowych porad zawodowych dotyczących wyboru zawodu oraz
kierunku kształcenia i szkolenia zawodowego, uwzględniając:
- możliwości psychofizyczne,
- sytuację zawodową i bytową,
- potrzeby rynku pracy;
- możliwości systemu edukacyjnego.
W procesie orientacji zawodowej uczniów i dorosłych doradca zawodowy
wykorzystuje wiedzę o świecie zawodów, znajomość technik psychologicznych,
pedagogicznych i socjologicznych, wiedzę o analizie rynku pracy; techniczne środki
przekazu informacji zawodowej.
Specyfika zawodu polega na tym, że doradca zawodowy powinien legitymować się
szeroką wiedzą merytoryczną z różnorodnych dziedzin i dyscyplin naukowych,
doświadczeniem zawodowym, predyspozycjami osobowymi do pracy z ludźmi, tj.
umiejętnościami społecznymi.
Osobom wykonującym ten zawód stawia się wysokie wymagania psychologiczne.
Doradcy zawodowi muszą posiadać: dużą odporność emocjonalną, cierpliwość
i wytrwałość, elastyczność i inicjatywność, samodzielność i niezależność oraz
umiejętności: nawiązywania kontaktów interpersonalnych; przełamywania oporów
klientów w mówieniu o swoich problemach; kontroli negatywnych emocji w kontaktach
międzyludzkich; współdziałania z innymi (klientami, współpracownikami, instytucjami
zewnętrznymi; empatii.
Doradcy biorą współodpowiedzialność społeczno-moralną za swoich klientów oraz
ich procesy decyzyjne. Odpowiedzialność doradcy wynika z etyki zawodowej, na
którą składają się następujące elementy:
rozumienie siebie i sposobu, w jaki osobiste cechy i działania doradcy mają wpływ na
jego kontakt z klientem,
świadomość własnych możliwości i ograniczeń, a także gotowość skierowania klienta
do innej instytucji,
ciągły rozwój we wszystkich dyscyplinach związanych z doradztwem zawodowym,
współpraca z instytucjami i organizacjami działającymi w obszarze rynku pracy,
w szczególności na poziomie lokalnym,
propagowanie wysokich standardów zawodowych i dobrych warunków pracy,
dostarczanie istotnych i pomocnych informacji innym osobom, które zawodowo
pomagają również klientom,
przestrzeganie tajemnicy zawodowej w odniesieniu do informacji uzyskanych od
klienta;
ujawnianie ich jedynie za jego zgodą w ramach obowiązującego prawa i przepisów,
przestrzeganie zasad etyki zawodowej oraz zasad etyki przestrzeganych przez daną
instytucję.
Poradnictwo nie jest psychoterapią, udzielaniem wskazówek czy
rozmową kwalifikacyjną. Jest natomiast procesem uczenia się, jak należy radzić sobie
z problemami zawodowymi oraz brakiem zatrudnienia. Doradca znajduje powiązania
pomiędzy istniejącym a potencjalnymi kwalifikacjami, stanowiskami pracy, ogólnymi
dziedzinami pracy i potrzebami szkoleniowymi radzącego się. Zgodnie z definicją Raya
Lamba (1998, s.9): „poradnictwo zawodowe jest to proces, w którym doradca
pomaga klientowi (osobie poszukującej) w osiągnięciu lepszego zrozumienia siebie
samego w odniesieniu do środowiska pracy, aby umożliwić mu realistyczny wybór lub
zmianę zatrudnienia lub też osiągnięcie właściwego dostosowania zawodowego.”
Poradnictwo zawodowe stanowi zatem formę profesjonalnej pomocy, ułatwiającej
ludziom dokonywanie zmian. Pomoc może być świadczona w różnorodnych miejscach
i okolicznościach i może być adresowana do indywidualnych osób bądź grup osób.
Poradnictwo może obejmować także rozmaite strategie działania (MurTatroyd S., 2000,
s. 16).
Usługi poradnictwa zawodowego powinny być ukierunkowane na
realizację trzech podstawowych funkcji:
a) profilaktycznej – która polega na otoczeniu ludzi właściwym wsparciem w celu
zapobiegania negatywnym skutkom problemów zawodowych oraz zagrożeń płynących
z niemożliwości radzenia sobie w warunkach otaczającego świata. Działalność doradcza
dotyczy informowania o mogących pojawić się problemach i sposobach ich
przezwyciężania oraz uświadamiania stałej niepewności i odpowiedzialności za
podejmowane decyzje.
Ten rodzaj opieki doradczej dotyczy tych osób, które stoją w obliczu zagrożenia
sytuacją problemową (np. próg edukacyjny, wejście na rynek pracy, przygotowanie do
zmiany zatrudnienia lub zawodu);
b) edukacyjnej – pomoc doradcza w tym zakresie ma na celu informowanie,
wyjaśnianie oraz wyposażanie ludzi w nowe umiejętności dotyczące poszerzania wiedzy
klientów na ich własny temat (poznanie swojego potencjału, m.in. zdolności, cech
charakteru, potrzeb i wartości, preferencji zawodowych), na temat świata zewnętrznego
(jego uwarunkowań społeczno-gospodarczych i politycznych, rynku pracy, możliwości
zatrudnienia i kształcenia, informacji o zawodach);
c) terapeutycznej – która łączy w sobie częściowo powyższe działania ma ułatwić
radzenie sobie z już istniejącymi problemami, trudnościami poprzez uświadomienie
ewentualnych przyczyn pojawienia się danego problemu. Funkcja ta może być
realizowania w działaniach interwencyjnych (np. utrata pracy, choroba zawodowa,
wypadek przy pracy).
Szczegółowe zadania doradcy zawodowego obejmują:
gromadzenie, opracowywanie i aktualizowanie informacji o zawodach, drogach
uzyskania kwalifikacji zawodowych oraz potrzebach rynku pracy,
udzielanie informacji indywidualnych i grupowych o zawodach, instytucjach kształcenia
oraz o aktualnej sytuacji na rynku pracy,
prowadzenie zajęć grupowych z młodzieżą i dorosłymi związanych z planowaniem
kariery zawodowej i aktywnym poszukiwaniem pracy,
wykonywanie diagnostycznych badań przydatności zawodowej przy wykorzystaniu
metod i technik psychologicznego i pedagogicznego pomiaru,
opracowywanie diagnoz przydatności zawodowej na podstawie zebranego materiału
badawczego oraz badań lekarskich,
udzielanie indywidualnych porad zawodowych, na podstawie przeprowadzonych badań
specjalistycznych, osobom niezdecydowanym, posiadającym ograniczenia w wyborze
zawodu lub pragnącym się przekwalifikować,
przekazywanie wiedzy i informacji o zawodach, możliwości uzyskania kwalifikacji
zawodowych, sytuacji na rynku pracy w formie cyklicznych szkoleń, spotkań
i konsultacji,
utrzymywanie współpracy z innymi instytucjami i pracodawcami,
prowadzenie dokumentacji osób zgłaszających się po poradę.
Na istnienie potrzeby usług poradnictwa zawodowego mogą wskazywać następujące
sygnały:
1. WYBÓR ZAWODU.
Klient: posiada wybitne umiejętności w jednej lub kilku dziedzinach i ma trudności
z podjęciem decyzji zawodowej; posiada ograniczone doświadczenie lub w ogóle go nie
posiada, nie posiada wyraźnych zainteresowań, umiejętności lub wykształcenia, które
mogłoby pomóc mu w ustaleniu odpowiedniej dziedziny zawodowej; posiada psychiczne
lub fizyczne ograniczenia, które trzeba wziąć pod uwagę przy wyborze zawodu; nie
dostrzega własnych umiejętności i zainteresowań lub ma sprzeczne zainteresowania;
pracował w wielu różnych miejscach, lecz w każdym przez krótki czas i żadne z tych zajęć
specjalnie go nie interesowało
2. BŁĘDNY WYBÓR ZAWODU.
Klient: dokonał wyboru zawodu, który wydaje się błędny: np. nie odpowiada jego
kwalifikacjom; wybrał dwa nie związane ze sobą stanowiska zawodowe, które wymagają
innego przygotowania; nie znajduje satysfakcji w zawodzie, do którego został
przygotowany; został przygotowany do zawodu, w którym nie ma wolnych miejsc pracy.
3. ZMIANA ZAWODU.
Klient: chce lub musi dokonać zmiany zawodowej lub rozważa taką możliwość ze
względu na okoliczności zewnętrzne; uzyskał dodatkowe przeszkolenie lub
doświadczenie, którego aktualnie nie może bezpośrednio wykorzystać - potrzebuje
pomocy przy zmianie zawodowej; posiada doświadczenie w dziedzinie zawodowej, która
ulega drastycznym zmianom na skutek postępu technicznego lub w ogóle zanika; posiada
umysłowe lub fizyczne ograniczenia, które wymagają zmiany zawodowej.
4. POTRZEBA SZKOLENIA.
Klient: poszukuje lub wymaga szkolenia i potrzebuje pomocy w ocenie swoich potrzeb
i wyborze odpowiedniej dziedziny zawodowej i rodzaju szkolenia; jest zainteresowany
dalszym szkoleniem, ale nie jest zdecydowany co do dziedziny zawodowej; musi
przerwać naukę ze względów finansowych, ale jest zdecydowany kontynuować ją
w trybie wieczorowym lub w miejscu pracy; jest zainteresowany szkoleniem w dziedzinie,
która budzi wątpliwości; wykazuje potencjał do wykonywania zawodu wymagającego
wyższych kwalifikacji.
5. POTRZEBA USŁUG INNYCH INSTYTDCJI.
Klient: wymaga usług innych instytucji, aby zwiększyć swoje szanse zatrudnienia, nie
dostrzega potrzeby korzystania z usług innych instytucji, nie wie jednak, z jakich usług
korzystać albo trudno mu jest ustalić odpowiednią instytucję, do której powinien się
zwrócić.
6. PRZYSTOSOWANIE ZAWODOWE.
Klient: potrzebuje pomocy przy przezwyciężaniu problemów z przystosowaniem
zawodowym - znajduje się w odpowiedniej dziedzinie zawodowej i napotyka na trudności
związane z sytuacją zawodową, a nie z obowiązkami zawodowymi; cechy osobiste klienta
lub jego zachowanie w pracy utrudniają zatrudnienie lub utrzymanie zatrudnienia;
postawa klienta wobec samego siebie, pracy lub współpracowników utrudnia mu
zatrudnienie lub utrzymanie zatrudnienia i sprawia, że podejmuje on pracę powyżej lub
poniżej swoich widocznych możliwości lub domaga się nierealnych warunków płacowych
lub socjalnych; utracił lub porzucił kilka miejsc pracy ze względu na konflikty
z przełożonymi lub współpracownikami; przejawia niedojrzałe podejście do zatrudnienia;
nie chce zaakceptować ograniczeń wynikających z poważnej choroby lub
niepełnosprawności; jest na zwolnieniu warunkowym lub niedawno opuścił zakład karny
albo szpital zamknięty i potrzebuje pomocy przy wyborze zawodu lub zmianie
zawodowej; jest zniechęcony, apatyczny lub zrezygnowany, a jego morale oraz
motywacja są niskie z uwagi na istniejące lub spodziewane bezrobocie, spowodowane
postępem technicznym lub zanikiem zawodu.
7. ZMIANA MIEJSCA ZATRUDNIENIA.
Klient: jest zainteresowany pracą w innej miejscowości i potrzebuje pomocy przy
tworzeniu odpowiedniego planu zatrudnienia. Potrzebuje pomocy przy podjęciu decyzji,
czy przemieszczenie się do nowego miejsca jest korzystne; potrzebuje pomocy przy
ustaleniu, w jaki sposób jego umiejętności lub zainteresowania mogą być najlepiej
wykorzystane w miejscu pracy w innej miejscowości; szanse klienta na znalezienie
zatrudnienia na danym terenie są tak małe, że powinien rozważyć zmianę miejscowości
zatrudnienia. Weryfikacja omówionych sygnałów może stanowić źródło wiedzy dla
samego doradcy dotyczącej ustalenia, na ile zgłaszający się do niego klient faktycznie
wymaga pomocy doradczej, a na ile wsparcia ze strony innych instytucji.
Doradca zawodowy może być zatrudniony w: poradniach psychologiczno-
pedagogicznych, urzędach pracy, agencjach zatrudnienia, szkołach, organizacjach
pozarządowych przy realizacji programów i projektów przeciwdziałających bezrobociu,
a skierowanych do różnorodnych grup beneficjentów.
PODMIOT DZIAŁANIA PORADNICZEGO
Biorąc pod uwagę osobę radzącą się, doradcę i problem, który staje się przyczyną
uruchomienia działania (społecznego) poradniczego, trudno wskazać na jeden z nich jako
podmiot. Nie można bowiem mówić o jednostronnym zmienianiu wspomaganego wskutek
działania doradcy ani o problemie jako czymś autonomicznym. Relację, w jakie wchodzą
doradca i radzący się określamy jako współdziałanie, a więc relacje wywołującą
wzajemne zmiany. Głównie chodzi w niej o zwiększenie ogólnej psychologicznej kondycji
radzącego się, dzięki takim zachowaniom doradcy, które można jednocześnie
zinterpretować jako wspomagające. Stąd dwuczłonowy układ: doradca – radzący się.
Przyjmuje się, że doradcą jest zarówno ten, kto podejmując role zawodową, wypełnia
zadania przypisane temu stanowisku pracy, polegające zazwyczaj na udzielaniu porad,
rad, informacji, jak i ten, kto kierując się altruizmem, odruchem serca, ludzka
solidarnością, podejmuje podobne działania.
TRZY RODZAJE PORADNICTWA
Poradnictwo dyrektywne - instrumentalne sterowanie radzącym się przez doradcę
(w tej koncepcji – behawioralnej - radzący się może być uznany za przedmiot
poradnictwa)
Poradnictwo liberalne - polega na zapewnieniu przez doradcę radzącemu się
(podmiotowi) poczucia bezpieczeństwa w samodzielnym dochodzeniu do zmian, poprzez
korzystanie z zabiegów stymulujących rozwój jego „wewnętrznej” świadomości
i zwiększanie odwagi bycia dorosłym.
Poradnictwo dialogowe - jest wspólnym rozwiązywaniem problemu w partnerskim
dialogu doradcy i radzącego się – dialogu opartym na refleksyjnej analizie sytuacji,
niejednokrotnie ujawniającej źródła opresji i ograniczeń, dotykających obu partnerów
oraz na dochodzeniu do konsensusu i zbliżenia stanowisk.
MODELE DZIAŁALNOŚCI DORADCÓW
Model dyrektywnego eksperta i informatora - jest oparty na behawioralnej koncepcji
człowieka; określa poradnictwo dyrektywne. Działania doradcy w zakresie wyboru
zawodu przez radzącego się jest aktem jednorazowym. Doradca prezentuje stanowisko
diagnostyczne.
Model partnerskiego konsultanta - jest oparty na poznawczej koncepcji człowieka.
Określa poradnictwo dialogowe. Działania doradcy w zakresie wyboru zawodu przez
radzącego się jest procesem specyficznym dla fazy rozwojowej człowieka. Doradca
prezentuje stanowisko diagnostyczno - wychowawcze.
Model spolegliwego opiekuna i lesferysty - jest oparty na psychodynamicznej
i humanistycznej koncepcji człowieka. Określa poradnictwo liberalne. Działania doradcy
w zakresie wyboru zawodu przez radzącego się jest procesem trwającym dłuższy okres
życia. Doradca prezentuje stanowisko wychowawcze.
Radzący się jest jednostką charakteryzującą się pewnymi trudnościami w regulowaniu
swoich stosunków ze światem zewnętrznym lub ze sobą samym, lub z jednym i drugim.
Ma on obniżoną umiejętność samodzielnego wyjścia z określonej sytuacji życiowej, dla
niej trudnej, nowej lub niepewnej, ale która wobec związanym z tym problemów
przyjmuje postawę aktywną. Nie umiejąc samodzielnie poradzić sobie z nimi, poszukuje
pomocy i współpracuje z doradcą w ich rozwiązywaniu. Radzący się jest jednostką
psychicznie zdrową, „normalną” w aspekcie rozwoju psychicznego, a jego bezradność ma
charakter przejściowy lub/i dotyczy określonego życiowego problemu lub jest stanem,
który pojawia się w określonej sytuacji i jest położeniem życiowym.
Różnorodność zachowań w sytuacji poradniczej zależy od tożsamości samego
doradcy; tożsamości obu partnerów, od poziomu wzajemnego zaufania; umiejętności
podtrzymywania relacji przez oba podmioty; społecznej rangi problemu, jego głębi,
podłoża; dotychczasowych sukcesów i porażek ponoszonych w rozwiązywaniu problemu;
od sposobu postrzegania poradnictwa jako formy pomocy przez samych uczestników
współdziałania; od wielu innych czynników natury psychologicznej, kulturowej,
społecznej.
PRZEDMIOT DZIAŁANIA PORADNICZEGO
Przedmiotem działania poradniczego jest PROBLEM, który jest udziałem
(dotyczy) radzącego się i który prowadzi do zaburzenia jego stosunku do siebie lub/i
otoczenia.
SYTUACJA PROBLEMOWA
Jest to sytuacja wymagająca rozwiązania problemu. Jest to sytuacja psychiczna
osoby radzącej się, która jest przez nią najczęściej oceniana jako negatywna. Sytuacja
problemowa może być trudna, wstydliwa, stresująca, niejednokrotnie traumatyzująca.
Często jednak jest to sytuacja mobilizująca, a jedynie wybór sposobu jej rozwiązania
stwarza problemy i wymaga pomocy doradcy.
ROZWIĄZANIE PROBLEMU
W najogólniejszym ujęciu – polega na takim przekształceniu stosunku radzącego
się do przeżywanych trudności, aby poczuł się on zmobilizowany do działań aktywnych,
pozytywnych, społecznie akceptowanych; okazał się zdecydowany na wprowadzenie
zmian w swoim życiu.
W wyniku współdziałania z doradcą, radzący się powinien odczuwać swoja
sytuację jako zadaniową, niebudzącą lęku, nieprzerastającą jego możliwości dokonania
zmiany, nienastręczającą za dużych trudności w wyborze środków działania.
Ze względu na rodzaj problemów przeżywanych przez radzących się w różnych
obszarach ich życia (przedmiot poradnictwa) wyróżniamy:
Poradnictwo rodzinne (w szerokim rozumieniu): przedmałżeńskie, małżeńskie,
rodzinne w wąskim rozumieniu, wychowawcze, seksualne).
Poradnictwo zawodowe: szkolno – zawodowe, poradnictwo pracy (dla osób
dorosłych).
Poradnictwo dla osób uzależnionych od: alkoholu, narkotyków, telewizji,
pracoholików, siecioholików, osób dotkniętych konsumeryzmem, osób osamotnionych,
współuzależnionych, itd.
Podejście psychologiczne zwraca uwagę na tożsamościowe uwarunkowania
problemów przeżywanych przez osoby korzystające z poradnictwa. Stąd też, mając na
uwadze indywidualną sytuację poszczególnych jednostek, wyróżnia się dwa rodzaje
problemów występujących w rodzajach poradnictwa.
Problemy instrumentalne, dotyczące sprawności, wiedzy, umiejętności czy
kompetencji społecznych. Są to problemy, które człowiek stara się rozwiązywać głównie
w sposób racjonalny.
Problemy egzystencjalne, rozumiane w szerokim ujęciu jako poszukiwanie sensu
życia, a w węższym – jako odniesienia do bytów idealnych, wartości absolutnych,
poznawczych czy estetycznych, możliwych do rozwiązania.
ŚRODKI DZIAŁANIA W PORADNICTWIE
Mimo rozwoju poradnictwa i specjalizowania się doradców w rozwiązywaniu
określonych problemów, należy stwierdzić, że poradnictwo nie dopracowało się odrębnych
środków działania. Doradcy używają najczęściej narzędzi psychologicznych,
pedagogicznych, socjologicznych – kwestionariuszy ankiet czy wywiadu, testów,
inwentarzy, skal ocen oraz urządzeń technicznych do pomiaru różnych sprawności.
METODY DZIAŁANIA PORADNICZEGO
Z prakseologicznego punktu widzenia, w poradnictwie jako specyficznym działaniu
przeważa metoda werbalna, stosowana w bezpośrednim kontakcie radzącego się
z doradcą. Socjolodzy określają tą metodę mianem „pozytywne nakłanianie”, zaś
pedagodzy „metodą wpływu osobistego”. Doradca, wchodząc w sytuacje poradniczą
i czynnie w niej uczestnicząc, oddziałuje całą swoja osobowością na osobowość radzącego
się. Wpływa na jego emocje, motywacje, system wartości. Starając się dotrzeć do
samego sedna tożsamości – zachęca do jej świadomego przetwarzania, wzbogacania
i podtrzymywania w procesie refleksyjnych eksperymentów.
II. PORADNICTWO I INFORMACJA ZAWODOWA
METODY PORADNICTWA ZAWODOWEGO:
Poradnictwo indywidualne – proces podczas którego doradca zawodowy w sposób
świadomy i celowy wykorzystuje procedury i techniki rozmowy doradczej motywując
klienta do swobodnego wypowiadania się oraz aktywnego współdziałania w rozwiązaniu
jego problemów
PORADA INDYWIDUALNA
Cel: pomoc w rozwiązywaniu problemu zawodowego klienta poszukującego pracy:
uzyskanie informacji dotyczącej problemu zawodowego klienta, uzyskanie informacji
umożliwiających, zhierarchizowanie innych problemów klienta, umożliwienie dokonania
oceny klienta, umożliwienie podjęcia decyzji co do dalszego postępowania.
INDYWIDUALNA OCENA ZAWODOWA
Krok 1 Określenie rodzaju problemu stojącego przed klientem,
Krok 2 Wytworzenie sobie pełnego obrazu klienta jako osoby,
Krok 3 Doradca zgłębia sposób widzenia siebie przez klienta, czynniki indywidualne
i czynniki środowiskowe, przy użyciu poprzednio nakreślonych metod i technik rozmowy.
(R.Lamb: Poradnictwo zawodowe w zarysie - zeszyty informacyjno-metodyczne doradcy
zawodowego Nr 9, 1998, KUP)
PORADA INDYWIDUALNA - PROCEDURA POSTĘPOWANIA
METODY PORADNICTWA ZAWODOWEGO:
Poradnictwo grupowe – sposób pracy z ludźmi, którzy jako członkowie grupy,
w atmosferze akceptacji i otwartości, mają możliwość zbadania i zdefiniowania
własnego problemu zawodowego, dokonania adekwatnej oceny siebie oraz rozwijania
umiejętności podejmowania decyzji dotyczących planowania własnej kariery
zawodowej.
Badanie psychologiczne – jest to badanie, którego celem jest określenie
przydatności zawodowej do pracy/zawodu, kierunku szkolenia albo ze względu na
szczególne wymagania stawiane przez pracodawcę, a nie uregulowane odrębnymi
przepisami resortowymi. Badanie to przeprowadza doradca zawodowy
z wykształceniem psychologicznym, z wykorzystaniem standaryzowanych testów
psychologicznych.
INDYWIDUALNA OCENA ZAWODOWA
Główne dziedziny badania i oceny:
1. Zainteresowania i cele
2. Doświadczenie zawodowe
3. Wykształcenie i przebyte szkolenia
4. Sposób spędzania wolnego czasu
5. Uzdolnienia
6. Czynniki społeczno-ekonomiczne
7. Cechy charakteru i usposobienie
8. Możliwości fizyczne
III. PEDAGOGICZNE PORADNICTWO INSTYTUCJONALNE
Literatura:
Jarosz E. (2001), Wybrane problemy diagnozowania pedagogicznego, Katowice.
Jarosz E., Wysocka E. (2006), Diagnoza psychopedagogiczna – podstawowe problemy
i rozwiązania, Warszawa.
Barnes K. (2005), Wywieranie wpływu. Ćwiczenia, Gdańsk.
SIEĆ PUBLICZNYCH PORADNI PSYCHOLOGICZNO -PEDAGOGICZNYCH
O dostępności pomocy psychologiczno – pedagogicznej w znaczący sposób
decyduje sieć poradni - je zakres, gęstość oraz równomierność rozmieszczenia. Poradnie
są placówkami oświatowymi działającymi w ramach systemu oświaty. Finansowanie ich
działalności jest obowiązkiem jednostek samorządu lokalnego (organów prowadzących).
Merytorycznie podlegają właściwym kuratoriom oświaty oraz Ministerstwu Edukacji
Narodowej i Sportu. Ze względu na obszar działania przyjęło się dzielenie poradni na
miejskie i powiatowe. Niewiele jest powiatów, które nie miałyby żadnej poradni,
w licznych działa ich kilka.
Zdecydowana większość (około 97% publicznych poradni) ma zapisane
w statutach wypełnianie wszystkich obowiązków, jakie nakłada na placówki tego typu
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 11 grudnia 2002 r.
w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-
pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych (Dz.U. z 2003 r. Nr 5, poz.
46).
Poradnie świadczą usługi: dzieciom i młodzieży, rodzicom uczniów
I nauczycielom. Korzystanie z usług poradni publicznych jest dobrowolne i bezpłatne,
natomiast – niepublicznych – dobrowolne i odpłatne. Każda poradnia publiczna ma
wyznaczony teren działania. Usługami objęte są dzieci i młodzież ze szkół i pozostałych
placówek oświatowo – wychowawczych funkcjonujących na danym terenie, ich
rodzice/opiekunowie prawni oraz kadra pedagogiczna. Jeżeli dziecko nie uczęszcza do
żadnej placówki oświatowej obowiązek udzielenia pomocy ma poradnia właściwa ze
względu na miejsce zamieszkania. Około 3% jednostek, to poradnie specjalistyczne,
zajmujące się specyficznymi problemami jednego rodzaju, np.: poradnie logopedyczne,
poradnie dla dzieci niedowidzących i niedosłyszących, poradnie terapii dysleksji, poradnie
mające na celu zapobieganie uzależnieniom, inne.
Poradni specjalistycznych jest bardzo mało, jednak wiele powiatowych wykonuje
również zadania specjalistyczne w określonym zakresie. Praktyka funkcjonowania takich
poradni jest następująca: zapewniają pomoc w pełnym zakresie dzieciom ze swojego
terenu oraz dodatkowo zajmują się dziećmi z całego regionu, które mają specyficzne
potrzeby.
Zgodnie z zapisami Rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad działania
publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych (w tym publicznych poradni
specjalistycznych), zadaniem publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych jest:
udzielanie dzieciom i młodzieży pomocy psychologiczno-pedagogicznej, w tym pomocy
logopedycznej; pomocy w wyborze kierunku kształcenia i zawodu; udzielanie rodzicom
i nauczycielom pomocy psychologiczno-pedagogicznej związanej z wychowywaniem
i kształceniem dzieci i młodzieży.
Najważniejsze zadania poradni to wspomaganie w zakresie:
wszechstronnego rozwoju dzieci i młodzieży, efektywności uczenia się;
nabywania i rozwijania umiejętności negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów
i problemów;
kształtowania innych umiejętności z zakresu komunikacji społecznej.
profilaktyka uzależnień i innych problemów dzieci i młodzieży;
udzielanie pomocy psychologiczno-pedagogicznej dzieciom i młodzieży
z grup ryzyka.
terapia zaburzeń rozwojowych i zachowań dysfunkcyjnych;
pomoc uczniom w dokonywaniu wyboru kierunku kształcenia, zawodu i planowaniu
kariery zawodowej.
prowadzenie edukacji prozdrowotnej wśród uczniów, rodziców i nauczycieli;
pomoc rodzicom i nauczycielom
w diagnozowaniu i rozwijaniu możliwości oraz mocnych stron uczniów;
wspomaganie wychowawczej i edukacyjnej funkcji rodziny;
wspomaganie wychowawczej i edukacyjnej funkcji szkoły.
PORADNICTWO ZAWODOWE – jest to proces dostosowany do planu życiowego
szkolnych i poszkolnych losów, mający na celu pomaganie w podejmowaniu decyzji
przez dostarczanie przydatnej wiedzy i zaznajamianie praktyczne z trudnościami dróg
zawodowych.
Zadania doradcy zawodowego obejmują:
1) Systematyczne diagnozowanie zapotrzebowania uczniów na informacje edukacyjne
i zawodowe oraz na pomoc w planowaniu kształcenia i kariery zawodowej.
2) Gromadzenie, aktualizacja i udostępnianie informacji edukacyjnych i zawodowych
właściwych danemu poziomowi kształcenia. Wskazywanie uczniom, rodzicom
i nauczycielom dodatkowych źródeł informacji na poziomie regionalnym,
ogólnokrajowym, europejskim i światowym dotyczących: rynku pracy, trendów
rozwojowych w świecie zawodów i zatrudnienia, wykorzystania posiadanych uzdolnień
i talentów przy wykonywaniu przyszłych zadań zawodowych, instytucji i organizacji
wspierających funkcjonowanie osób niepełnosprawnych w życiu codziennym
i zawodowym, alternatywnych możliwości kształcenia dla uczniów z problemami
emocjonalnymi i dla uczniów niedostosowanych społecznie, programów edukacyjnych
Unii Europejskiej.
3) Udzielanie indywidualnych porad uczniom i rodzicom.
4) Prowadzenie grupowych zajęć aktywizujących, przygotowujących uczniów do
świadomego planowania kariery i podjęcia roli zawodowej.
5) Koordynowanie działalności informacyjno-doradczej prowadzonej przez szkołę.
6) Wspieranie w działaniach doradczych rodziców i nauczycieli poprzez organizowanie
spotkań szkoleniowo-informacyjnych, udostępnianie informacji i materiałów do pracy
z uczniami.
7) Współpraca z radą pedagogiczną w zakresie: tworzenia i zapewnienia ciągłości działań
wewnątrzszkolnego systemu doradztwa zawodowego oraz realizacji działań z zakresu
przygotowania uczniów do wyboru drogi zawodowej, zawartych w programie
wychowawczym szkoły i programie profilaktyki.
8) Współpraca z instytucjami wspierającymi wewnątrzszkolny system doradztwa
zawodowego, w szczególności z poradniami psychologiczno-pedagogicznymi (w tym
z poradniami specjalistycznymi) oraz innymi instytucjami świadczącymi poradnictwo
i specjalistyczną pomoc uczniom i rodzicom.
Rola poradnictwa zawodowego polega obecnie na tym, aby pomóc jednostce
w konstruowaniu przebiegu jej kariery zawodowej i w rozumieniu jej jako „projektu
życiowego” i to nie tylko w określonych fazach życia, jak na przykład w okresie przejścia
od nauki do życia zawodowego, lecz przez całe życie.
Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej jest
centralną, ogólnopolską instytucją, prowadzoną przez Ministerstwo Edukacji Zawodowej
i Sportu. KOWEZiU ma na celu między innymi doskonalenie zawodowe nauczycieli
kształcenia zawodowego oraz nauczycieli ze szkół dla dorosłych. Jeden z wydziałów
KOWEZiU – Wydział Poradnictwa Zawodowego – ma za zadanie przygotowanie
programów kształcenia i dokształcania doradców zawodowych oraz opracowywanie dla
nich materiałów metodycznych. Z tych form pomocy korzystają również doradcy
zawodowi z poradni psychologiczno-pedagogicznych. Uczestniczą oni w szkoleniach
organizowanych przez KOWEZiU, a w pracy z uczniami, rodzicami i nauczycielami
wykorzystują materiały metodyczne opracowane w Ośrodku.
Zgodnie z Ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia
i instytucjach rynku pracy (Dz.U. z 2004 r Nr 99., poz. 1001, z późn. zm.), poradnie
psychologiczno-pedagogiczne (poprzez dokonanie wpisu do odpowiedniego rejestru
prowadzonego przez marszałka województwa) - stają się agencjami zatrudnienia lub
instytucjami szkoleniowymi. Jednak dotychczas tylko nieliczne skorzystały z tej
możliwości.
IV. NIEPUBLICZNE PORADNICTWO
Poradnie niepubliczne stanowią alternatywę dla poradni publicznych w systemie
wolnorynkowym. Placówki te zapewniają krótszy okres oczekiwania na świadczone przez
siebie usługi, a ich oferta jest dostosowana przede wszystkim do zgłaszanych potrzeb
klientów. Niepubliczne poradnie wydają opinie na podstawie badań diagnostycznych oraz
zapewniają klientom różne formy pomocy bezpośredniej. Z uwagi na odpłatność usług
z oferowanej przez nie pomocy korzystają przede wszystkim dzieci dobrze sytuowanych
rodziców. Są to głównie mieszkańcy dużych miast.
Poradnie niepubliczne zatrudniają wykwalifikowaną kadrę. Działalność
niepublicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych nie jest konkurencją dla
poradnictwa publicznego. Stanowi jego uzupełnienie, zwiększając dostęp do możliwości
uzyskania specjalistycznej diagnozy (opiniowanie) oraz udziału w różnych formach
pomocy bezpośredniej, w tym specjalistycznych zajęciach. Poradnie niepubliczne
w większości funkcjonują w dużych miastach. Obserwowany profil usług wiąże się z tym,
że z placówek niepublicznych korzystają głównie dzieci, których rodziców stać jest na
wykupienie drogich świadczeń. Są oni gotowi ponosić wydatki na zajęcia wspomagające
kształcenie dzieci i na opinie, które ukierunkowują pracę nauczyciela oraz chronią dzieci
przed nadmiernymi wymaganiami w szkole i w sytuacji sprawdzianu lub egzaminu
zewnętrznego.
V. WYBRANE ZAGADNIENIA PORADNICTWA ZAWODOWEGO
W 2004 roku Ochotnicze Hufce Pracy rozpoczęły budowę ogólnopolskiego systemu
informacji zawodowej i poradnictwa zawodowego. Pierwszym etapem tworzenia systemu
było utworzenie w ramach Centrów Edukacji i Pracy Młodzieży Mobilnych Centrów
Informacji Zawodowej (MCIZ). Drugim natomiast – utworzenie w 2005 r. (21)
Młodzieżowych Centrów Kariery (MCK) podległych Wojewódzkim Komendom OHP.
Kolejnym etapem tworzenia systemu było tworzenie współpracy ze szkołami, w których
powstały Szkolne Ośrodki Kariery (SzOK).
Podstawowe filary działań ogólnopolskiego systemu informacji zawodowej
i poradnictwa zawodowego OHP stanowią obecnie: kluby pracy, Mobilne Centra
Informacji Zawodowej, Młodzieżowe Centra Kariery, „Platforma Programowa OHP dla
Szkoły”, Centralny Ośrodek Metodyczny Informacji Zawodowej.
Funkcję koordynującą tworzenie ogólnopolskiego systemu poradnictwa w OHP
pełni Centralny Ośrodek Metodyczny Informacji Zawodowej (COMIZ), który
usytuowany jest w strukturze organizacyjnej Biura Rynku Pracy KG OHP. Stanowi on
równocześnie zaplecze metodyczne dla doradców zawodowych w MCIZ i MCK oraz
inicjuje i prowadzi działania z zakresu projektu „Platforma Programowa OHP dla Szkoły”.
Kluby pracy
Kluby pracy w Polsce istnieją już od ponad 10 lat. Pierwsze powstały na początku
lat 90. ubiegłego wieku, jednak faktyczny ich rozwój nastąpił od 1997 roku. Kluby pracy
są usytuowane zarówno w siedzibach Centrów Edukacji i Pracy Młodzieży, jak i poza nimi.
Na koniec czerwca 2006 roku w strukturze OHP działało 113 klubów pracy. Kluby pracy
działają w ramach struktur Ochotniczych Hufców Pracy jako część Centrów Edukacji
i Pracy Młodzieży. Są jednostkami wyspecjalizowanymi w działaniach na rzecz aktywizacji
osób bezrobotnych poszukujących zatrudnienia. Prowadzą zajęcia dla wszystkich
ustawowo określonych klientów OHP, tj. młodzieży pomiędzy 15 a 25 rokiem życia. Do
kategorii tej należą: osoby bezrobotne do 25 r.ż. i poszukujące pracy, uczniowie szkół
gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych oraz uczestnicy OHP. Celem działania klubów pracy
jest umożliwienie osobom bezrobotnym i poszukującym pracy nabycia umiejętności
poszukiwania i uzyskiwania zatrudnienia. Szkolenie w ramach klubu pracy przeznaczone
jest przede wszystkim dla osób, które nie mają żadnego doświadczenia w poszukiwaniu
pracy, albo są zniechęcone dotychczasowym brakiem pozytywnych efektów swoich
działań.
Ich poczuciu niepewności i rozgoryczeniu towarzyszą często wątpliwości
dotyczące: słuszności dokonywanych wyborów, poczucie niewiary w skuteczność
własnych poczynań, skłonność do przerzucania odpowiedzialności za swoją sytuację na
warunki zewnętrzne.
Podczas szkolenia w klubie pracy uczestnicy mają możliwość:
• poznać podstawowe zagadnienia dotyczące rynku pracy i mechanizmy, które nim
rządzą,
• dokonać analizy lokalnego rynku pracy,
• określić swoją sylwetkę zawodową oraz dokonać bilansu swoich mocnych i słabych
stron,
• dopasować swoje kwalifikacje, umiejętności oraz predyspozycje do oferty rynku pracy,
• podjąć decyzję dotyczącą swojej przyszłości zawodowej,
• nabyć wiedzę z zakresu technik i metod poszukiwania pracy oraz przekonać się
o potrzebie ich stosowania oraz skuteczności,
• nawiązywać kontakty pomocne w znalezieniu zatrudnienia.
Mobilne Centra Informacji Zawodowej
Powstały w 2003 roku na zlecenie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej
w ramach II edycji Rządowego Programu Aktywizacji Zawodowej Absolwentów „Pierwsza
Praca”, jako ogólnopolska sieć nowoczesnych Centrów świadczących usługi z zakresu
informacji i poradnictwa zawodowego w formie stacjonarnej i mobilnej. Są one pomocne
młodzieży w wieku 15–25 lat zagrożonej marginalizacją i wykluczeniem społecznym.
Umożliwiają zwiększenie dostępu do usług informacji i poradnictwa zawodowego dla
młodych ludzi mieszkających z dala od większych miast. Umożliwiają wyrównanie szans
rozwojowych młodzieży mieszkającej na wsi. Przeciwdziałają bezrobociu zgodnie
z przyjętymi standardami rozwiązywania tych problemów w Unii Europejskiej.
Mobilne Centra Informacji Zawodowej, zgodnie z zapisami Ustawy o promocji
zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, kierują swoją działalność do młodzieży w wieku
15– 25 lat, w tym:
• młodzieży zaniedbanej, o zmniejszonych szansach życiowych, pochodzącej ze
środowisk niedostosowanych społecznie i wymagającej oddziaływań wychowawczych,
• uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych,
• absolwentów szkół ponadgimnazjalnych zagrożonych bezrobociem i bezrobotnych,
• młodych ludzi, którzy wypadli z systemu edukacji przed ukończeniem szkoły i nie mają
wyuczonego zawodu,
• uczestników stacjonarnych i mobilnych form aktywizacji prowadzonych
przez jednostki istniejące w ramach systemu Ochotniczych Hufców Pracy.
Młodzieżowe Centra Kariery
Młodzieżowe Centra Kariery (MCK) powstały dzięki środkom przyznanym przez
Ministerstwo Gospodarki i Pracy w 2005 r. Są, w uzupełnieniu do Mobilnych Centrów
Informacji Zawodowej w strukturach OHP, stacjonarnymi placówkami poradnictwa
i informacji zawodowej dla młodzieży. Wypełniają one luki terytorialne w rozlokowaniu
tego typu jednostek na terenie kraju.
Merytoryczne aspekty ich działania obejmują poradnictwo i informację zawodową:
usługi doradcze i informacyjne, projektowanie indywidualnych planów działania,
przedsiębiorczość, pośrednictwo pracy (nawiązywanie kontaktów z pracodawcami,
organizacja targów i giełd pracy oraz innych zbiorowych przedsięwzięć przyczyniających
się do nawiązania kontaktów z pracodawcami), inne działania to gromadzenie,
opracowywanie i aktualizacja lokalnej informacji edukacyjno-zawodowej.
Docelowe grupy odbiorców usług Młodzieżowych Centrów Kariery to przede
wszystkim młodzi ludzie poszukujący pracy lub informacji na temat możliwości zdobycia
zatrudnienia. Są to: bezrobotni i osoby poszukujące pracy do 25 r.ż., absolwenci szkół
ponadgimnazjalnych, podopieczni placówek opiekuńczo-wychowawczych, świetlic