Medijsko pravo Mr.sci Miomir Maroš

ŠKOLA NOVINARSTVA I MEDIJSKE PISMENOSTI

Pogorica, 02.11.2013.godine

.......... „Dužnost je novinara da

poštuje istinu i istrajno traga za njom, imajući uvijek u vidu pravo javnosti da zna i ljudsku potrebu za pravičnošću i humanošću.“

(Kodeks novinara Crne Gore, 1. načelo)

PRAVO MEDIJA Pravo mas-medija, nije kod nas definisano u propisima,

samo u praksi, u inostranstvu je to univerzitetska disciplina, čak se pominje i masmedijska sudska praksa.

Legislativa – Zakon o medijima, Zakon o radiodifuziji, Zakon o javnom informisanju

U širem smislu - Pravo masmedija – svaka pravna norma i svaka pravna ustanova, koja važi za masmedije (subjekte i sredstva masovnog komuniciranja). To je u širem značenju i odredba KZ koja klevetu karakteriše kao kvalifikovani oblik klevete, odredbe Zakona o autorskim pravima, propisi o reklamiranju, prodaji novina, itd.

U užem smislu, dakle, specifičnom, to su samo one pravne norme i pravne ustanove koje nastaju baš u vezi sa djelatnošću medija. To su – impressum, pravo na odgovor, pravo na ispravku, ustanova cenzure i zabrana cenzure, norme koje uređuju odnose u mediju i one vezane za nov.profesiju.

Tradicionalno vs. Savremeno shvatanjeTradicionalno pravo – država je donosila

propise o medijima zbog opasnosti koju je vidjela u njima – propisi o cenzuri, prinudnoj ispravci, krivičnoj odgovornosti za štamparske delikte, itd.

Savremeno shvatanje – u drugom pravcu – zaštita masmedija od države, ograničenjem njene vlasti – zabrana cenzure, zabrana visokog poreza za medije, zaštita izvora novinarskih informacija, antimonopolski propisi o koncentraciji medija, propisi koji uređuju unutrašnju slobodu medija – dominantna je zaštita medija od države i dr.centara moći.

Tradicionalno vs. Savremeno shvatanjeDrugi dio propisa odnosi se na slobodan pristup

informacijama, jer su mediji faktor demokratizacije.Treći dio medijskog prava čine propisi koji uređuju

sukob između slobode masmedija i drugih vrijednosti – prava i slobode fizičkih lica, takve su norme o zaštiti rivatnosti, med.privilegija u pogledu zaštite podtaka o ličnosti, o oglašavanju, o izvještavanju sa događaja, za koji neko ima ekskluzivno pravo.

Trend je ukidanja tradicionalnih normi, kojima se guši sloboda informisanja.

Istorijska prelomnica između tradicionalnog i savremenog shvatanja masdmedija je – priznavaje slobode medija (slobode štampe), kao ustavom zagarantovane slobode.

ISTORIJSKI PRESJEK MEDIJSKOG PRAVA

U antičkoj Grčkoj i Rimu nijesu postojali ovi pojmovi, iako je postojalo izdavaštvo, čak i do 1000 primjeraka. Nije bilo zabranjeno izražavati mišljenje, ali su postojala ograničenja u interesu države (rimska zabrana narušavanja ugleda vladara). 

U Srednjem vijeku, glavni faktor ograničavanja bila je hrišćanska crkva, koja je suzbijala druge religije kad je postala zvanična, od 12.v. to i jeste posao inkvizicije.

Pronalaskom štamparske mašine 1450. uvedena je cenzura – prethodna kontrola sadržine štampanih knjiga i spisa – censura praevia. U Engleskoj i Francuskj su štitili vladare, a u Njemačkoj – crkvu.  

U Novom vijeku, pojavom novina u 17. vijeku gdje Napoleon o njima govori kao o sedmoj evropskoj sili, počinje njihova dominacija, pojavljuju se nove tehnike štampanja, a engleski filozofi Lok i Milton zagovaraju slobodu izražavanja mišljenja. U Engleskoj ukidaju cenzuru 1695. u Francuskoj 1789, Njemačkoj 1848-74, a kod nas tek u 20. vijeku.

Sloboda masmedija SLOBODA MASMEDIJA – Sloboda štampe- izraz nastao prije pojave masmedija, koji je u

Ustavu CG – „Jamči se sloboda štampe i dr.vidova javnog obavještavanja“.

Sloboda masmedija, mlađi izraz – Povelja osnovnih prava EU – „Sloboda medija...se poštuje“. Povelja o ljudskim i manjinskim pravima SiCG sadržala je taj termin.

Sloboda masmedija – ustavom i zakonom priznata i pozitivnopravna kategorija u nacionalnim pravima, ustavom zagrantovana, a zajamčena zakonom.

Garancije slobode masmedija su Deklaracije o pravima čovjeka – Francuska iz 1789. Sve garancije su nastale u borbi protiv cenzure.

Dio međunarodnog prava – Univerzalna deklaracija o ljudskim pravima 1948. (sloboda izražavanja mišljenja), Evropska konvencija za zaštitu ljudskih prava i sloboda 1950, Zav. akt Helsinške konferencije (1994 OEBS), Međunarodni pakt o građanskim i političkim pravima (1966) i Povelja osnovnih prava EU (2000). Ratifikovani !

USTAVNE GARANCIJE KOD NAS Slobodu masmedija garantuju svi naši

propisi ustavnog ranga Ustav Crne GoreRanije Povelja o ljudskim i manjinskim

pravima Sloboda ustavom zajamčena – jer su

mediji i novinari konstitutivni sastojak demokratije. Tako se odredio i Evropski sud za ljudska prava. „Sloboda izražavanja je jedan od suštinskih temelja demokratskog društva.“

USTAVNE GARANCIJE KOD NAS Masmediji služe informisanju javnosti, formiranju slobodnog

javnog mnjenja, jer bez slobodnih masmedija ni javno mnjenje ne bi bilo slobodno, a bez slobodnog j.mnjenja, nema demokratije!

 Ustavna garancija slobode javnog mnjenja znači njene obaveze –

- obaveza je države da slobodu medija poštuje, tj. da je ne povređuje (ne ukine i ne ograniči nedopušteno). Najteža povreda je cenzura (spoljna i preventivna, sistematska kontrola i sprečavanje objavljivanja informacija nepoželjnog sadržaja).

- obaveza je države da slobodu masmedija štiti u slučaju povrede (nedopuštenog ukidanja ili ograničenja). To tretira KZ, Zakon o medijima, Zakon o radiodifuziji- neovlašćeno sprečavanje štampanja ili rasturanja novina, emitovanja programa, ograničavanje slobode informisanja od odg.lica koje spriječi objavljivanje informacije od opšteg interesa.

Mehanizmi zaštiteMehanizmi zaštite – sudski,

upravni, policijski, vansudski.- obaveza je države da obezbijedi

uslove za ostvarenje slobode medija. To su mjere protiv stvaranja monopola i koncentrisanja medija u rukama malog broja vlasnika, kako bi se obezbijedio pluralizam. No, država ne obezbjeđuje posredne mjere, npr. opismenjavanje.

Sastavni djelovi SLOBODE MEDIJA

SLOBODA IZRAŽAVANJA MIŠLJENJA

SLOBODA INFORMISANJAINSTITUCIONALNA SLOBODA –

novinara i medija da djeluju.

OGRANIČENJA SLOBODE MEDIJATri uslova za dopuštenost ograničenja – ograničenje smije da se propiše samo

zakonom ili u skladu sa njimsamo radi ostvarenja određenih interesasamo ako je to neophodno za njihovo

ostvarenje Zabrane u javnom interesu – govor

mržnje, propaganda rata ili sl, pornografija, zaštita maloljetnika, državne tajne

Zaštita ličnosti (pravo na čast i ugled, privatnost i identitet)

PRAVA SUBJEKTA INFORMACIJE OdgovorIspravkaOpozivInformacija o ishodu krivičnog

postupkaPropuštanje ponovnog objavljivanjaNaknada štete – materijalna i

nematerijalna šteta (moralna, duševni bolovi)

Učešće u dobiti (od koristi žute štampe koju je stekla)

NEDOSTATAK SAMOREGULACIJE

„Kao što je spreman da svoj rad neprestano izlaže sudu javnosti, novinar tako treba da bude voljan da se izloži sudu nepristrasnog tijela koje brine o zaštiti ugleda profesije“

(Kodeks novinara Crne Gore).