Meunarodni odnosi, odnosno meunarodni ivot je sastavni dio ivota svakog drutva. Nauka o meunarodnim odnosima je, prije svega, deskriptivnog karaktera. Ona donekle pripada vrsti savremene historije naroda i kao takva, ona obuhvata sve oblasti, kao to su ekonomija, trgovina, razmjena proizvodnje, dobara, novca, kao i oblasti politike i kulture. Q. Wright navodi 8 disciplina koji imaju znaaj za nauku o meunarodnim odnosima: meunarodno pravo, meunarodni ekonomski odnosi, diplomatska historija, vojna historija, meunarodna politika, meunarodne organizacije, kolonijalna vladavina i voenje spoljnih poslova. Mnogi autori dodaju: Ratnu vjetinu, diplomaciju, politiku geografiju, demografiju i dr. Meunarodni odnosi jesu politiki odnosi, ali su i ekonomski, komunikacijski, vojni, kulturni i svi ostali odnosi. Zadatak znanosti o meunarodnim odnosima je jedino utvrivanje injenice da stanovita aktivnost izaziva stanovite posljedice, a izbor odgovarajuih mjera i procjena njihova efekta ostavlja se politiarima koji bi trebali samostalno odluivati. U savremenim teorijama meunarodnih odnosa smatra se da predmet nauke o meunarodnim odnosima primarno obuvata prirodu i elemente moi drava i drugih aktera u meunarodnim odnosima, a posebice ravnoteu snaga, kolektivnu bezbjednost, voenje i sistem odluivanja o spoljnjoj politici, te inioce koji djeluju na osnovna kretanja u meunarodnim odnosima. S razvojem bihejviorizma i funkcionalizma, predmet prouavanja je ponaanje drava u meunarodnim odnosima ili postojanje i funkcionisanje sistema u ovim odnosima. Bez obzira na razliite teorije, bitni ciljevi su ouvanje, opstanak i jaanje moi drave. Ekonomska mo je samo jedan od elemenata onoga to ini ukupnu silu, a uz nju se po pravilu vee vojna, politika, ideoloka mo, a zadnjih decenija i ono to se zove kulturna hegemonija i akulturalizacija. Jednostavno, globalizam poiman na nain neoimperijalizam i svekolike amerikanizacije svijeta. Osnovni faktori meunarodne politke su sljedei: a) Unutranji ili domai faktori su:

politiki sistem i dravni oblik, ekonomski sitem i ekonomski potencijal, vojna mo, kulturna i komunikacijska premo, supremacija u procesu globalizacije, socijalni sistem i njemu primjereni elementi nadgradnje. b) Vanjski faktori su: sistem ili oficijelno uspostavljen sistem relevantnih meunarodnih faktora, nasuprot

meunarodni

vojna mo u kontekstu raspodjele snaga i diktata koji vri jedna strana (SAD i NATO), teorijama o bipolarnosti i ravnotei snaga, meunarodna saradnja i sve izraenija konfliktnost,

stanje i potencijal meunarodne ekonomije (deset najrazvijenijih zemalja svijeta) labavih isntitucija prava i moral (nevladine organizacije, humanitarne organizaicje, transnacionalne vjerske i politike organizaicje itd.) H. Morgenthau kae da meunarodne odnose kao praktinu teoriju sainjavaju upravo najprea politika pitanja vremena. Takva praktina teorija prema njemu poivala je na tri temeljne pretpostavke:

1. Drave-nacije, odnosno oni koji donose politike odluke u tim dravama, predstavljaju najvanije katere za razumijevanje meunarodnih odnosa; 2. Postoji otra razlika izmeu domae politike i meunarodne politike; 3. Meunarodni odnosi predstavljaju borbu za mo imir. Razumijevanje kako se i na koji nain takva borba odvija te sugeriranje modusa za reguliranje tog procesa predstavlja smisao ove discipline sva istraivanja koja u najmanju ruku nisu indirektno vezana za tu svrhu su trivijalnog karaktera. Bitan zadatak meunarodnih odnosa jeste da se u turbulentnoj dinamici svjetskih kretanja, koja su po prirodi brza, esto iznenaujua, kritiki osmisle sve osnovne kategorije, zakonitosti i tendencije, koje teorijski i pragmatski politiki usmjeravaju ukupni drutveni razvoj, jasno definiraju osnovne inioce uz koje se taj razvoj ostvaruje (subjekti meunarodnih odnosa). TEORIJE I PRISTUPI IZUAVANJU MEUNARODNIH ODNOSA Antiki mislioci Platon i Aristotel u svojim raspravama o ratu i miru unose etike i vrijednosne kriterijume, prvenstveno kriterijum pravednosti i pravde. Pri tome, pored prirode ovjeka, odnosno vladajue grupe, oni posebno ukazuju na injenicu da na spoljne odnose drava u velikoj mjeri utie priroda politikog sistema i socijalna struktura. Machiavelli je u svom dijelu Vladalac zastupao miljenje da je za uspjeno funkcioniranje drave potrebno da vladar ne bude dobar, odnosno da ima potrebne osobine lisice i lava koje su neophodne za jaku dravu i vladarevo odravanje na vlasti. H. Mackinder i T. Mahan nastojali da stvore teorijske pretpostavke koje se odnose na utjecaj geografskih faktora na nacionalnu i meunarodnu politiku, ime utemeljuju faktiki novu disciplinu politiku geografiju, koja se sve do danas odrava kao znaajan pristup svjetskoj politici. Tu se geopolitika odreuje kao odnos izmeu geografije i politike i njihovih posljedica po nacionalne interese i relativnu mo drava. Liberalni pogled na svijet poetak klasinog liberalizma vezuje se za A. Toucquevilla, koji u svom poznatom dijelu Demokracija u Americi istie da demokratske nacije su prirodno naklonjene miru to proizilazi iz njihovih interesa i sklonosti. Tocquevill to povezuje sa pojavom novih graanskih sloboda i nove graanske svijesti. Kegley i Witcopf istiu da je u sutini liberalizma naglasak na utjecaju ideja na ponaanje, jednakost, dostojanstvo i slobodu pojedinca, kao i potreba zatite ljudi od pretjerane dravne regulative. U tom smislu, liberalizam posmatra pojedinca kao skup moralnih vrijednosti i vrlina, postavkom da ljudska bia treba posmatrati kao cilj umjesto kao sredstvo. Time liberalizam naglaava moralni princip prije nego tenju za vlau i institucije prije nego sposobnosti kao sile koje oblikuju odnose izmeu drava, a politiku na meunarodno nivou ne definira kao borbu za mo i presti, nego prije kao borbu za saglasnost. Zagovornike liberalizma su mnogi oznaavali kao idealiste, odnosno ljude inspirirane liberalnom teorijskom tradicijom koji msatraju da tenja za idealima, kao to je svjetski mir, moe promijeniti svijet. Za razvoj liberalizma, posebno u SAD, naroito je zasluan Woodrow Wilson (ameriki predsjednik koji je pored ostalog bio i jedan od glavnih osnivaa Lige naroda). Wilson se u osnovi zalagao za to da graanska i politika prava u svim zemljama meunarodne zajednice budu u to veoj mjeri izjednaena, to je i osnova za bri razvoj univerzalnih pravnih normi, ali i za liberalizaciju ekonomskih sistema drava u meunarodnoj zajednici i za ubrazanje ekonomskog povezivanja. to se tie samog programa liberalne reforme, postojalo je nekoliko pravaca: prvi su se zalagali za stvaranje meunarodnih institucija koje bi zamijenile anarhian i za rat podsticajan sistem ravnotee sile, koji se karakterizira koalicijama nezavisnih drava formiranih radi voenja rata ili zatite slabijeg

koalicionog partnera od rata. U tom smislu liberlani rformisti su nastojali da stvore novi sistem utemeljen na kolektivnoj bezbjednosti. Taj pristup je problem rata rjeavao tako to je agresiju bilo koje drave proglaavao za agresiju protiv svih, koji bi zajedniki djelovali da bi sprijeili agresora. Kolektivna bezbjednost oznaava bezbjednosni reim uspostavljen dogovorom velikih sila kojim su postavljena pravila za odravanje mira, voena principom da e akt agresije naii na kolektivni odgovor ostalih. Drugi pravac u prvi plan istie upotrebu pravnih postupaka kao to su posredovanje i arbitraa, da bi se rijeili sporovi i izbjegli oruani sukobi. Neki liberalni reformisti su se posebno zalagali za princip samoopredjeljenja kojim se narodima daje za pravo da se putem demokratskog izjanjavanja opredijele za samostalnu dravu, prije svega s ciljem da se politika geografija ili demografska karta svijeta ponovno iscrta tako da granice odgovoraju etnikom grupisanju. Realizam i realistiki pogled na svijet Na batini gorkog razoarenja koje su kritiari nauili iz perioda izmeu dva svjetska rata i velike svjetske kataklizme, javljaju se nove teorije, uglavnom definirane kao realizam ili realpolitika, koja se nerijetko oznaava i kao posebna filozofija, koja je radikalno suprotstavljena idealizmu i liberalnom utopizmu. Glavni zagovornici ovog novog pogleda na svijet bili su: E. H. Carr (1939), Geore F. Kennan (1951, 1954), Hans J. Morgenthau (1948), Reinhold Niebuhr (1947), Kenneth W. Thompson (1969), itd. Ova teorija je zasnovana na pretpostavci da je svjetska politika u sutini nepromjenjiva borba meu dravama od kojih svaka gleda primarno sopstveni interes, za premo i poloaj u uslovima meunarodne smuenosti i anarhije, pri emu svaka od pojedinih (konkurentskih) drava tei za ostvarivanjem sopstvenih nacionalnih interesa. Realpolitika se poima i odreuje kao teorijski pogled, gdje je gotovo glavna aksioma tvrdnja da drave treba da se pripremaju za rat kako bi odrale mir. Logika realpolitike temeljila se na tome da je vojna bezbjednost sutina svjetske politike. Bihejvioristika teorija o meunarodnim odnosima Bihejviorizam jeste pristup prouavanju meunarodnih odnosa koji naglaava primjenu naunih metoda i koji insistira da se puna panja posveti politikom znaaju naunog istraivanja. Bihejviorizam se zalae za principe i postupke istraivanja meunarodnih pojava kako bi se dolo do uoptavanja ili stavova o meunarodnim pravilnostima, koje izmeu njih vae bez obzira na mjesto i vrijeme. Prema bihejvioristima, nauka je primarna aktivnost generaliziranja. Oni potenciraju koritenje komparativnih meunarodnih analiza, umjesto prouavanja pojedinanih sluajeva odreenih zemalja u odreenom vremenu. Naglaavaju potrebu za egzaktnim empirijskim podacima o karakteristikama zemalja i kako se one ponaaju jedna prema drugoj. Osnovna parola bihejviorista je: Neka govore podaci, a ne kabinetski teoretiari! i Traite dokaze, ali im ne vjerujte. Funkcionalizam, neoliberalizam i teorija meuzavisnosti Prve razraenije ideje neoliberalizma vezane su za funkcionalistie ideje: D. Mitranya, Haasa, D. Eastona, T. Parsonsa itd. Doprinos ove teroije razvoju teorije meunarodnih odnosa, je uoavanje nastajanja sistema meunarodnih odnosa unutar kojih nastaju svojevrsne pravilnosti, po kojima se odnosi u ovakvim sistemima odvijaju. Funkcionalisti su uspjeno ukazali na znaaj ovih sistema za meunarodne odnose, njihov utjecaj na politiku subjekta, kao i uzajamno djelovanje aktera i sistema. Osnovna slabost funkcionalzima u meunarodnim odnosima je upravo u tome to u svom sistemu nije u stanju da izvoji ono to jeste proces od znaaja za meunarodne odnose od svih ostalih pojava, tako da se zagluuje injenicama, te je prinuen na arbitrarnost. Ova arbitrarnost je utoliko vea zato to zanemaruje historijske i drutvene osobenosti ovih procesa i ne prodire u sutinu meunarodnih odnosa kao specifinu vrstu drutvenih odnosa. Marksistiki pristup meunarodnim odnosima Kako je to i primjereno marksistikoj doktrini, glavno je polazite da meunarodni odnosi nastaju s pojavom klasnih drutava, odnosno da unutranja politika odreuje vanjsku politiku, a drutveno-ekonomski sistem je bitan faktor u profiliranju te politike. Utjecaj drutveno-ekonomskog sistema na vanjsku politiku ispoljava se kao projekcija drutvenih interesa, odnosno primarno klasnih interesa u meunarodnim odnosima. V. I. Lenjin je u svom djelu

Drava i revolucija tvrdio da e nakon raspodjele trita nuno doi do rata izmeu kapitalistikih zemalja. Marksisitiki pogled preuveliava ulogu drutvenih klasa, a zanemaruje utjecaj drutvene osnove, odnosno ukupne drutvene nadgradnje. Moderna drava se danas ne moe objasniti klasnim borbama, ve prije svega ekonomskim, nacionalnim, vojnim, kulturnim, politikim i ideolokim i komunikacijskim iniocima. Geografski faktor u meunarodnim odnosima Geografski faktor u meunarodnim odnosima je vrlo znaajan u promiljanju samih meunarodnih odnosa, kao i drutveno-politikih sistema koji se javljaju i koji povijesno egzistiraju na odreenim geografskim podrujima. Poev jo od Ibn Halduna, Tomasea Campanelle, T. Mora, Montesquiea, pa do savremenih teoretiara, svi oni insistiraju na razlikovanju vie geografskih elemenata u kojima se ogledaju znaajne uloge u djelovanju tzv. prirodnih uslova koji utjeu na ivot ovjeka i cjelokupnog drutva. Stare teorije glavni znaaj pripisuju klimi ili reljefu tla, kao i smaim kvalitetima tla. Tano je da je jedan od najznaajnijih utjecaja na spoljnopolitiko ponaanje drava - njihov poloaj i prostor. Granice izmeu drava, kao linije razdvajanja meu dravama se uglavnom dijele na prirodne, ali se dijele i na tzv. etnike, u smislu da je jedan etnos-narod-nacija uokviren u granicama iste drave. Problem je u tome to je na cijeloj planeti teko nai primjer takvog idealnog razgranienja: gdje se poklapaju prirodne sa etnikim granicama. S obziro da je ovo nacionalno-etniko pitanje jako zamreno i da na svim kontinentima postoji izuzetna nacionalno-etnika arolikost, ovo pitanje graninog uokvirivanja etnosa je veoma problematino i ono po pravilu dovodi do velikih sukoba izmeu pojeidnih drava i problema u ukupnim meunarodnim odnosima. Vojna mo kao faktor meunarodnih odnosa Po definicji, vojna mo ograniava potencijalni izbor politikih odluka, jer ona u biti predstavlja posredni faktor u donoenju odluka, prije svega voa i sve bulumente koja se stara o nacionalnoj bezbjednosti. Kada se promilja o teoriji sile uglavnom se od sedamdeseetih godina prolog stoljea misli na suavanje razlika u vojnim sposobnostima izmeu suprotstavljenih velikih sila za koje se pretpostavlja da poveavaju mogunost izbijanja meusobnog rata. Amerika politka, prije svega, preferira teorija sfere utjecaja, a to je SAD zajedno sa svojim evropski saveznicima odreene regione svijeta vide pod utjecajem i kontrolom sopstvene sile. Nacija kao faktor meunarodnih odnosa Nacija je drutveno-historijska kategorija koja se javlja tek na odreenom stepenu razvoja drutva (s pojavom modernog kapitalizma). Nju odreuje zajedniki teritorij, zajedniki jezik, zajednika kultura i tradicija, u mnogim sluajevima zajednika vjera i vjerska tradicija, a mnogi tomu dodaju i odreene psiholoke karakteristike. Bez obzira na sve to, buenje nacionalne svijesti i sam nastanak nacija vezan je za odreen stepen razvoja ljudskog drutva, koji se u osnovi vee a nastankom i pojmom savremen drave. S nastankom nacije javlja se i nacionalna drava koja, bez bozira na sve teorijske kontroverze, u osnovi predstavlja oblik dravnog organiziranja nacije, tako da se esto, naroito na anglo-saskonskom jezikom podruju, pojam nacije i drave poistovjeuje. Meunarodni odnosi su u osnovi odnosi izmeu drava ili globalnih drutava. U tom kontekstu narod ili nacija su izuzetno znaajni faktori ili subjekti meunarodnih odnosa. U pojmovnom smislu razlika izmeu naroda (etnosa) i nacije je u tome to je ovo potonja vezana za savremeni produkcioni odnos i za savremeno trite i za neto iri pojam onoga to se naziva civilizacija, opa kultura, jezik i tradicija. to se tie analize meunarodnih odnosa, veoma je bitna ta veza izmeu nacije i drave, s obzirom da je drava bitniji faktor ili subjekt meunarodnih odnosa. To je i stoga to se sutinski interesi odreenih nacija po pravilu identificiraju sa interesima pojedinih drava. Poseban problem te identifikacije jeste u dravama koje su po ustavnom ureenju federacije ili konfederacije. U tim situacijama esto dolazi do raskola izmeu tzv. dravnih i nacionalnih interesa. SPOLJNA POLITIKA I SPOLJNO-POLITIKO ODLUIVANJE

Svaka politika se dijeli na unutranju i spoljnu politiku, a svaka od tih politika, naravno, zavisi od politikih sistema dotine drave i njenog ustavnog ureenja. Svaki subjekt meunarodnih odnosa ima svoj centar odluivanja, koji kreira spoljno politike poteze i akcije. Svaka drava ima razliite sisteme i razliita ustavna ureenja. Smatra se da su od naroitog znaaja samo one spoljno-politike odluke koje su uzor ili povod za spoljno-politiku akciju. To znai da su te spoljno-politike odluke sukladne ustavnom odreenju i politikom sistemu date drave da se efikasno provode. Predsjedniki sistemi (ameriki, francuski, ruski itd) daju primat predsjedniku drave, klasini parlamentarni sistemi (Velika Britanija, Indija itd.) daju primat premijeru ili predsjedniku vlade, tzv. dogmatski sistemi (Kina, Kuba itd.) daju primat predsjedniku vladajue partije, dok se u istinskim demokratskim sistemima spoljno-politiko odluivanje zasniva na uzajamnoj konsultaciji i uvaavanju svih relevantnih faktora koji su ustavom odreeni (Njemaka, skandinavske zemlje itd.). Kada se govori i spoljno-politikim odlukama i njihovim izvriocima, pretpostavka je da u ui krug odluilaca ulaze, prije svega, predsjednici, premijeri, efovi drava, te istaknuti lanovi vlade (po pravilu ministri inostranih poslova) itd. Demografski faktor u meunarodnim odnosima Teritorijalno ogromne zemlje (Kina, Indija, Brazil, Indonezija, itd.) postaju velike sile i to ne samo u demografsko-populacijskom smislu, ve sve vie i u ekonomskoj, pa i vojnoj moi. Stoga moemo rei kako je demografski faktor veoma znaajan za ukupne odnose u svijetu. Kada se govori o demografskom faktoru u meunarodnim odnosima, danas se jednostavno ne moe zanemariti injenica broja stanovnika jedne zemlje, veliine njenog trita, posebno s aspekta to su mnoge od tih zemalja ve postale izuzetno bitan ekonomski pa i vojni faktor. Demografska nauka se u osnovi temelji na pojmovnim kategorijama kao to su natalitet, fertilitet, mortalitet. Gotovo da se moe aksiomatino postaviti tvrdnja da nerazvijeni i siromani doivljavaju demografsku eksploziju i apsolutnu prenapuenost sopstvenih teritorija, a da bogati i razvijeni imaju problema s biolokom supstancom, odnosno da boluju od tzv bijele kuge ili poasti, jer im je struktura stanovnitva, gledano po starosnoj dobi, apsolutno nepovoljna. DRAVA KAO SUBJEKT MEUNARODNIH ODNOSA Drava je neosporno glavni subjekt meunarodnih odnosa, a po mnogim autorima ona je i jedini subjekt meunarodnih odnosa. injenica je da se bez drave meunarodni odnosi, pa ni ostali subjekti, ne mogu odrediti. Mnogi teoretiari smatraju da su meunarodni odnosi u biti upravo odnosi izmeu drava. Bitne karakterisitke svake drave (za razliku od ostalih subjekata meunarodnih odnosa) jesu: teritorija, stanovnitvo i glavni centar odluivanja u datoj dravi (vlada, skuptina, sabor, kongres, parlament i slino). Postojanjem ova tri elementa ispunjeni su elementarni uslovi za postojanje drave. Pored pomenutih obiljeja, bez kojih ne moe postojati drava, veina modernih drava ima i nek druge zajednike karakteristike za meunarodne odnose. Te karakteristike su vezane, prije svega, za jedinstven ekonomski prostor, odnosno privredne cjeline, za specifine ekonomske, vojne i politike saveze. Takoer, drave, a posebno tzv. nacionalne drave, imaju specifina kulturna obiljeja (nacionalna kultura), ili ono to se u teoriji politikih sistema naziva drutveno-historijska klima i tradicija. Dravna teritorija Dravna teritoija je dio prostora (kopna, vode, zranog prostora) koji naseljava i koristi odreeno stanovnitvo i koje se nalazi pod vlau vlade te drave. Bitne funkcije neke teritorije koje odreuju i mjerila za opisivanje i komparaciju dravnih teritorija su: a) Veliina teritorije koja se kvantitativno izraava veliinom njene povrine (u kilometrima kvadratnim). Drave s malom (neznatnom) povrinom (tzv. patuljaste drave) esto imaju sporan status i ne smatraju se uvijek subjektima meunarodnih odnosa i meunarodnog prava (San marino, Monako, Lihtentajn itd.), iako ima izuzetaka, kao npr. Malta koja je lanica Evropske unije, te Vatikan koji je zahvaljui da je na njenom elu papa veoma znaajan subjekt meunarodnih odnosa.

b) Kvalitet pod kavlitetom odreene teritorije, odnosno povrine jedne drave, primarno se misli na ekonomsku vrijednost zemljita, podzemlja, voda i pdomorja, na rudna i umska bogatstva, na kvalitet poljoprivrednog zemljita, n energetske resurse (nafta, plin, ugalj itd.) c) Geografski poloaj obiljeje teritorije koje je jedinstveno za svaku dravu, tie se njenog poloaja na planeti Zemlji. U vezi s tim drava se opisuje poloajem koji zauzima, a koji sa sobom nosi razliite posljedice, a i odreuje njene susjede, tj. Vrste utjecaja koje drava trpi (ekonomske, saobraajne, politike, vojne, kulturne itd.). Od poloaja drave (njenog geopolitikog poloaja) zavisi njeno uee na svjetskom tritu, a esto i njena izloenost oruanim napadima. Stanovnitvo drave Stanovnitvom drave smatraju se ljudi koji na njenoj teritoriji trajno prebivaju (ne i oni koji se u datom trenutku zateknu na toj teritoriji). Za meunarodne odnose su znaajna bitna obiljeja stanovnitva u pojedinim dravama, zato to ljudi ine subjektivni element drave, a u krajnjoj konzekvenci su i glavni nosioci meunarodnih odnosa. Broj stanovnika je osnovno kvanitativno mjerilo za mo drave, iako ni on kao ni veliina teritorije nisu primarni na utjecaj koji dotina drava ima u meunarodnim odnosima. Pored broja stanovnika, kada se govori o stanovnitvu jedne drave, esto su mnogo vanije tzv. kvalitativne osobine stanovnitva. Tu se primarno misli na prosjenu starost stanovnitva, natalitet i mortalitet, posebno na mortalitet dojenadi, zatim na odnos izmeu polova, na stepen urbanizacije, te naroito na obuhvaenost i kvalitet zdravstva, te pismenost i stepen obrazovanja. U klasinim teorijama meunarodnih odnosa znatna panja se posveivala nacionalnom sastavu stanovnitva. U vezi s tim, drave su se uglavnom svrstavale u tri grupe: nacionalno homogene drave ili nacionalne drave u doslovnom smislu rijei. To bi bile drave ije stanovnitvo u potpunosti ili ogromnoj veini pripada jednoj naciji. drave ije se stanovnitvo sastoji iz vie nasija ili njihovih dijelova. I to su uglavnom u ustrojstvu politikog sistema federalne drave, te pojedine ustavne monarhije. Sluajevi gdje je stanovnitvo nacionalno homogeno, ali se ipak ne radi o pravim nacionalnim dravama. drave iji je nacionalni karakter prilino teko odrediti. Radi se o novnonastalim dravama (naroito one koje su nastale kao rezultat antikolonijalnih revolucija), ije stanovnitvo jo nije u dovoljnoj mjeri razvilo nacionalnu svijest i gdje je jo uvijek zadrana ak i plemenska identifikacija (naroito su upeatljivi primjeri mnogih novonastalih drava u Africi). U podgrupu bi spadale i tzv. imigracione drave, ije stanovnitvo preteno predstavljaju doseljenici iz drugih drava ili njihovi potomci. Glavno obiljeje ovih drava je u tome to se imigranti nisu primarno drali u tzv. nacionalnim grupama, ili grupama prema svom porijeklu, ve su se pretapali pred utjecajem, prije svega zajednike religije i kulture. Dravna vlast (vlada) Po pravilu vlada se izabira i organizira u skladu s nacionalnim zakonodavstvom, a vanjski poslovi svake drave se po pravilu vode preko specijalnog nadletva za vanjske (spoljne) poslove. Pod pojmom vlada se ne podrazumijeva samo ono znaenje koje ona ima u ustavnom pravu, odnosno samo onaj organ koji se tako po ustavu naziva. Zakoer, to nije samo ue izvrno ili izvrno-politiko tijelo, ve ukupnost svih organa koji su ovlaeni da donose odluke u ime cijele drave i koje se kao takve prihvataju u inostranstvu. To znai da pod vladom ne podrazumijevamo samo one organe koji formalno donose obavezne odluke u odnosu na datu dravu i inostranstvo, ve i na one odluke i institucije koje esto ustavom nisu ni odreene, a koje de facto imaju veliki utjecaj. Nasuprot tome, neke institucije i pored toga to su zakonom promovirane, teko ili nikako postaju dio politike stvarnosti. Razlog je u tome to se politiki program i poredak ne mogu stvarati nezavisno od realnih drutvenih, ekonomskih i politikih odnosa. Demokratske politike forme mogu da dobiju pun sadraj jedino ako je poloaj vodeih drutvenih snaga takav da one imaju potreban stupanj samostalnosti prema organima javne vlasti u jednoj dravi. Tu isto tako, veliku ulogu igra i stupanj prosvjeenosti i opa politika kultura biraa. Ukoliko je jedno drutvo vie birokratizirano utoliko je u njemu jai faktiki monopol aparata javne vlasti. S druge

strane, ukoliko ne postoje smaostalne drutvene snage, koje su u stanju da kontrliraju taj aparat utoliko je manje izgleda da demokreatkse institucije uspjeno djeluju u praksi. To vai za svaki poredak. Ustrojstvo i meusobni odnos politikih institucija svodi se na tri osnovna pitanja: a) ko bira vladajue rukovodee politike organe - moe dati odgovor na pitanje da li se radi o autokratskom ili dmeokratskom politikom sistemu. b) kako su oni organizirani i kakav im je meusobni odnos - Odnos izmeu zakonodavnih, izvrnih i sudskih organa vlasti. U tom pogledu postoje tri sistema: jedinstva vlasti, podjele vlasti i saradnje izmeu organa nosilaca vlasti. Sistem jedinstva vlasti pretpostavlja da je vlast u svim svojim funkcionalnim oblicima, u krajnjoj liniji koncentrirana u jednom organu i da iz njega proizlazi, po pravilu, u predstavnikom parlamentu, saboru. Sistem podjele vlasti postoji tamo gdje je striktna podjela, sa dovojenim nadlenostima svake od tri vlasti, tj. Zakonodavne, izvrne i sudske, i gdje po pravilu jedna drugu ograniava i kontrolira. Sistem meuzavisnosti i saradnje najpotpunije je razraen u parlametarnim sistemima britanskog tipa. Tamo parlament bira vladu i ona je pred njim odgovorna, ali ima i odreeni stupanj samostalnosti. Ako je osnovni kriterij oblik vladavine, onda bi on vodio klasificiranju na monarhije i republike, a oblik dravnog ureenja na unitarne i federalnoureene drave. Oblik dravne vlasti predstavlja najee primjenjivani kriterij za klasificiranje politikih sistema. Njegovom primjenom dolazi se do podjele sistema na predsjednike, parlamentarne i skuptinske. U sva tri sistema sudska je vlast odvojena od prve dvije, a nain biranja, odnosno imenovanja sudaca ne utie bitno na njihovu nezavisnost. c) da li su oni , i ako jesu, ime ogranieni Jedna nain ograniavanja te vlasti jeste pisani ustav, koji propisuje nain na koji se politika vlast vri, zatim proklamira graanska i politika prava pojedinaca. Ustavi su imali i danas imaju veliki demokratski znaaj u razvoju pojedinih politikih sistema, naroito u pogledu zatite pojedinaca od samovolje drave. Mnogo direktniji oblik kontrole vlasti se ostvaruje neposrednim ueem graana u vrenju vlasti kroz razne forme neposredne demokracije. Jedan ogranieni oblik takve direktne kontrole javne vlasti jeste referendum, naroito ako je ustavom ili zakonom unaprijed propisano kad treba da se raspie. Neuporedivo ire mogunosti u opoj kontroli vlasti prua sistem neposredne demokracije, lokalne samouprave i sl., gdje jedan irok krug pitanja rjeavaju graani neposredno. MEUNARODNE ORGANIZACIJE KAO SUBJEKTI SAVREMENIH MEUNARODNIH ODNOSA Meunarodna organizacija promatra se kao zajednica vie drava osnovana meunarodnim ugovorm, zajednica koja ima vlastite organe, a slui postizanju zajednikih odreenih ciljeva. Mnogi autori smatraju da pored drave, meunarodne organizacije spadaju u drugu grupu osnovnih meunarodnopravnih lica. U tom smislu meunarodne organizacije su subjekti meunarodnog prava koje su nastale voljom aktera, odnosno drava, kao udruenja ili asocijacije sa posebnim pravnim subjektivitetom i statusom koji omoguuje pravnu nezavisnost i autonomiju pri vrenju poslova vezanih za taj autonomni i nezavisni status u odnosu na druge pravne subjekte. Meunarodne organizacije imaju svoj osnovni dokument, organe, po pravilu zajedniko tijelo i imaju osnovne elemente subjektiviteta, gdje spadaju pravna sposobnost predstavljanja kod drugih meunarodno-pravnih lica, te sposobnost voenja pravnih postupaka u odnosu na meunarodne i unutranje pravne postupke. Oni takoer posjeduju meunarodno pravo i obavezu, te ugovornu sposobnost za sklapanje meunarodnih ugovora, sposobnost posjedovanja svojine i sposobnost posjedovanja inilaca autonomnog obavljanja poslova. Tu spadaju i diplomatske privilegije i imuniteti najviih slubenika meunarodne organizacije, kao i privilegije i imuniteti same organizacije. Porast broja meunarodnih organizacija uzrokuju sljedei faktori: drave vie nisu samodovoljne, i nuno trae mogunost udruenog djelovanja;

-

razvoj vojnih i tehnikih sredstava uinio je postojanje bilo kakvih utvrda nemoguima;

stvaranje socijalistikih drava nakon Drugog svjetskog rata i hladnoratovska polarizacija vojnih, politikih, ideolokih i ekonomskih snaga tadanjeg svijeta ubrzali su i ojaali trendove parcijalnog, blokovskog povezivanja; u danmanjoj fazi mirnijih meunarodnih odnosa prirodno je da jaa elja najveega broja drava da djeluju aktivno u raznim meunarodnim organizacijama koje su se pokazale kao korisni instrumenti usklaenog djelovanja i rjeavanja meunarodnih problema. Meunarodne organizacije obino se dijele na: a) meunarodne vladine organizacije, u kojima drave djeluju na osnovi meunarodnog ugovora (statuta) i b) meunarodne nevladine organizacije, koje tvore iroki krug razliitih skupina, grupa i pojedinaca iz razliitih drava. Meunarodne vladine organizacije imaju u svom lanstvu drave koje djeluju u njima preko svojih slubenih predstavnika. Te organizacije uspostavljaju normalne meunarodne odnose u meusobnoj komunikaciji, a meunarodna organizacija se ne pojavljuje kao neko naddravno ili supranacionalno sredite koje bi moglo donositi odluke mimo volje drava uljanjenih u organizaciju. Meunarodne vladine organizacije dijele se na: univerzalne (UN i njihove specijalizirane agencije) i regionalne (Sjevernoatlantski savez, Organizacija afrikog jedinstva itd.) Meunarodni odnosi, kao dinamini procesi koji se zbivaju u meunarodnoj sredini, toliko su narasli i nabujali da zbog svoje kompleksnosti uz aktivnost drave zahtjevaju formiranje novih institucija koje e moi: unapreivati saradnju (ekonomsku, politiku, kulturnu, drutvenu), pomoi u rjeavanju meunarodnih konflikata, osigurati ili bar pomoi u osiguranju vlastite dobrane i nacionalne sigurnosti.

Charles W. Keagley i Eugene R. Wittkopf smatraju da danas postoje dvije glavne vrste nedravnih inilaca meunarodnih odnosa, i to: meuvladine organizacije (MVO), iji su lanovi drave i nevladine organizacije (NVO), iji su lanovi pojedinci i grupe. MVO su institucije koje su stvorile i u kojima uestvuju vlade drava, a koje im daju ovlasti da donose kolektivne odluke u vezi s posebnim globalnim problemima. NVO su transnacionalne organizacije privatnih graana koje u odnosu na UN imaju konsultativan status. One ukljuuju profesionalna udruenja, fondacije, multinacionalne korporacije, odnosno meunarodno aktivne grupe, koje su udruene u radu na zajednikim interesima. MVO stvaraju drave u cilju rjeavanja zajednikih problema i to im daje mo da ostvare ciljeve koje su im drave dodijelile. Zato su MVO mnogo vanije od NVO, jer su njihovi lanovi drave i kao takve su produkt meudravnog sistema na globalnom nivou koje su proizvele odluke drava. Termin NVO se moe primjeniti na sve neprofitne organizacije koje su nezavisne od vlade. Takoer je uobiajeno da se o njima misli kao o intersocijalnim organizacijama koje doprinose pregovorima o globalnoj kontroli skoro svih pitanja javne politike. NVO povezuju globalno drutvo formiranjem mrea koje zastupaju politike promjene. Zbog toga mnoge NVO formalno djeluju uzajamno sa NVO. TRANSNACIONALNI SUBJEKTI MEUNARODNIH ODNOSA Transnacioalni subjekti meunarodnih odnosa karakteriziraju se, prije svega, u tome to su u njima okupljeni ljudi iz razliitih drava, bez posredovanja svojih drava. Osim vladinih i nevladinih organizacija tu su i transnacionalni politiki pokreti.

Meunarodni politiki pokreti okupljaju ljude razliitih nacionalnosti i dravljanstava, koji ne tee samo jednom djelominom ili privremenom cilju, ve usvajaju iru politiku ideologiju, uenje ili program i zalau se za njihovo usvajanje i ostvarivanje u cijelom svijetu. Takvi pokreti su esto vani inioci, ali ne i subjekti meunarodnih odnosa. Za njih je naroito karakteristino to to tee radikalnim promjenama u meunarodnoj politici i to vjeruju u prednost odreene ideologije i odreenih drutvenih politikih sistema. Organizacija meunarodnih politikih pokreta esto nije jasna i oni esto djeluju i bez pisanih progama, statuta i bez razraene organizacije i utvrenih organizacionih oblika. S druge strane, pripadnici tih pokreta po pravilu su mnogo privreniji pokretu nego to su to lanovi meunarodnih nevladinih organizacija i slino. Danas se kao najvaniji meunarodni politiki pokreti uglavnom pominju meunarodne politike internacionale, koje su faktiki asocijacije nacionalnih stranaka, koje polaze od iste ideologije (socijalistike, liberalistike, konzervativne, komunistike itd.) i imaju iste politike programe. Danas u tijelima meunarodnih javnih organizacija koje su sastavljene od lanova predstavnikih tijela u dravama-lanicama, kao to je to sluaj sa Savjetodavnom skuptinom savjeta Evrope i Parlamentarnom skuptinom Evropske unije, pripadnici srodnih nacionalnih stranaka se udruuju, bez obzira da li su lanovi polititkih internacionala ili ne. TRANSNACIONALNE PRIVREDNE ORGANIZACIJE Krajem 19. i poetkom 20. stoljea javljaju se velike privredna preduzea, kao to su karteli, trustovi, monopoli ioligopoli, koja jako djeluju na prostoru odreene drave i dobrim dijelom su pod njenom kontrolom, imaju razgranate meunarodne akcije i esto djeluju nezavisno od vlada, rukovodei se primarno posebnim interesima svojih suvlasnika i upravljaa, odnosno finansijskog kapitala. Takva preduzea su odigrala veliku ulogu u kolonijalnim osvajanjima. Po pravilu to je zemlja razvijenija, to je sklonija da igra aktivnu ulogu u svjetskoj politikoj ekonomiji. Bogate drave imaju interese da se prostiru daleko van njihovih granica i po pravilu imaju i mogunost da ih realiziraju i zatite. Zapravo drave koje imaju veliku ekonomsku mo i koje su veoma ukljuene u meunarodnu produkciju i trgovinu istovremenosu veoma snane i u vojnoj sili, samom injenicom to je vojna mo direktno u funkciji ekonomskih potencijala. Drutveni bruto-proizvod (DBP) se esto koristi u kombinaciji sa ostalim faktorima da bi se identificirale veliine velike sile, to je vaan element za predvianje globalnog interesa i angairanosti pojedinih zemalja. Nivoi produktivnosti i prosperiteta, takoer, utiu na spoljnu politiku siromanih drava pri dnu hijerarhije. One ponizno udovoljavaju eljama bogatih od kojih zavise ili se ponekad prkosno bune ne dozvoljavajui da drugi upravljaju njihovim meunarodnim ponaanjem. Meunarodni karteli predstavljaju sporazum izmeu nekoliko krupnih preduzea o raspodjeli svjetskog trita, utvrivanju cijena i ukupne proizvodnje, ime se podstie njihov monopolistiki, tj. oligopolistiki poloaj. Vienacionalnim preduzeima je svima zajedniko to to imaju u vidu sistem privrednih jedinica, koje su rasporeene u vie drava i podreene jednom centru. Sredite preduzea je u jednoj dravi, a jedinice van te drave mogu biti ili dijelovi (brane) samog tog preduzea, nad kojima ono ima potpunu vlast, ili njegova filijale (drutva-keri) gdje se nadzor vri posredovanjem odgovarajueg za kontrolu dovoljnog dijela akcija. Prema najirem gleditu, da bi se radilo o multinacionalnoj kompaniji, dovoljno je da postoji ogranak kompanije u jednoj stranoj dravi, ali se ipak smatra da treba da bude u vie drava. Dananje velike multinacionalne kompanije odravaju gotovo ravnopravne odnose s pojedinim vladama preko svojih specijalnih nadletava za vanjske poslove. Djelujui na razliitim tritima i u raznim uvjetima rada, kredita i radnih odnosa, korporacije mogu jeftino proizvoditi i prodavati. U pozitivne strane takva udruena djelovanja krupnog kapitala obino se ubraja dinamian razvoj svjetske privrede, uvoenje bre modernizacije, izravnjavanje tehnolokog razvoja pojedine zemlje, prevladavanje uskih granica nacionalnog trita i izvoza, ubrzavanje znanstvenoistraivakog rada. TRANSNACIONALNE VJERSKE ORGANIZACIJE

Religija je u razliitim oblicima utjecala i na nacionalne ideologije, nacionalnu emancipaciju i homogenizaciju, te posebno na ukupnu tradiciju i kulturu. Pored lokalnih i nacionalnih, postoje i meunarodne religije, tzv. monoteistike religije koje pripovijedaju vjerovanje u samo jednog boga, ili tzv. objavljene religije, temeljene na Boijoj objavi (judaizam, kranstvo, islam). Te meunarodne religije, odnosno vjerska uenja imale su i imaju sljedbenike u velikom broju zemalja i one su se, posmatrano historijski, i u irem smislu rijei ispoljavale kao vaniji subjekti meunarodnih odnosa. Bitno njihovo obiljeje jeste proporcionalno veliki broj sljedbenika (iskazan u milionima ljudi), koji oduvijek tee da se grupiu, pa i institucionalno organiziraju u odreenim dijelovima svijeta. Katolika crkva Najvre organizirana meunarodna crkva jeste katolika crkva. Ona poiva na razvijenom sistemu pravila i ima strogu hijerarhiju, na ijem se elu nalazi papa u svojstvu Vrhovnog sveenika svjetske crkve. Pored pape u Vatikanu djeluje i skup kardinala, koji obezbjeuje jedinstvo Katolike crkve i utvruje nain ponaanja i djelovanja svekoliko katolikog klera. Duga i bogata tradicija Katolike crkve stavila je pod njenu kontrolu niz organizacija i institucija, meu kojima je znaajan broj meunarodnih nevladinih organizacija. Pravoslavna crkva Kranska crkva je 1054. godine podijeljena na zapadnu (Katoliku) i istonu (Pravoslavnu). Kasnije su se od katolika ponovno odvojili protestanti. Pravoslavna crkva je skup hrianskih pomjesnih ili upravno samostalinh crkava. Za razliku of Katolie crkve koja je univerzalnog karaktera, s jedinstvenom hijerarhijom i centrom odluivanja i sl., Pravoslavna crkva je, prije svega, organizirana na autokefalnom, odnosno nacionalnom principu. Na meunarodnom planu, nominalno na elu Pravoslavne srkve i danas je Vaseljanski sabor sa sjeditem u Istanbulu, a Carigradska patrijarija i njen patrijarh su samo primus inter pares meu drugim crkvama i patrijarijama. Vaseljanski sabor je znaajan to je on vrhovna vjerska instanca, koja daje autokefalnost pojedinim pravoslavnim crkvama. Islam Islam u izvornom prevodu sa arapskog znai predanost jednom Bogu. To je monoteistika religija koja je nastala na Arapskom poluotoku u VII vijeku nae ere. Danas je druga najrasprostranjenija religija na svijetu sa neto vie od 1.3 milijarde sljedbenika. Sve od 1924. godine ulogu vrhovnih poglavara svih muslimaa imali su halife, koji su se smatrali nasljednicima Muhammeda, kao vrhovnog vjerskog autoriteta i voe, ali i svjetovnog vladara. Poslije turske revolucije, sa sultanataom je ukinut i halifat, iako je bilo pokuaja nekih arapskih vladara da preuzmu ulogu halife. Judaizam Judaizam je najstarija od tri svjetske religije. Judaizam je i IZVOR i kranstva i islama. Nakon dugih godina progonstva idovu su shvatili da e prestati trpjeti samo ako ponovno budu mogli ivjeti u svojoj vlastitoj zemlji. Iz tih shvaanja, ideologije i elja rodio se cionizam ijom zaslugom je i uspostavljena drava Izrael. Godine 1942. cionistiki pokret usvaja tzv. Baltimorski program, koji poziva na uspostavu idovkse drave u britanskom mandatu Palestini. Drava Izrael uspostavljena je 14. maja 1948. odlukom Generalne skuptine UN. Judaizam kao religija i kao pripadnost jednom narodu je nedjeljivo. To je jedinstven identitet ako idov eli biti i ostati idov, to razlikuje idovstvo od ostalih religija. SPOLJNOPOLITIKA SREDSTVA Izbor sredstava u okviru spoljnopolitikog odluivanja je u osnovi opredjeljivanje za djelatnost koja postojeu situaciju treba da promijeni ili ouva u cilju realizacije izabranog spoljnopolitikog cilja. Spoljnopolitiki cilj se uglavnom sastoji u postizanju i obezbjeenju odreene vrijednosti. Shodno tome, sredstvo je primarno politika djelatnost i akcija, i kada se ono upotrijebi to je posljedica ve donesene politike odluke. Veina spoljnopolitikih odluka donosi se kao posljedica meuzavisnosti drava i ostalih subjekata meunarodnih odnosa. Jedan subjekt, po pravilu, ne moe da postigne svoj spoljnopolitiki cilj bez saradnje ili bar pristanka nekog drugog subjekta meunarodnih odnosa ili vie njih. Razumljivo je da niz unutranjopolitikih odluka ima i spoljnopolitike posljedice ili se preduzimaju djelimino, imajui

u vidu i spoljnopolitike ciljeve, ali su sasvim rijetke spoljnopolitike odluke koje kao sredstvo predviaju iskljuivo unutranju akciju, te prema tome, ni najmanje ne dotiu druge subjekte. Sutinu sredstava ini nain na koji se utie na ponaanje ostalih subjekata, a njegov oblik predstavljaju radnje koje se u tu svrhu preduzimaju. Sredstva u fomralnom smislu, koja su ustvari kombinacija sredstava u sutinskom i materijalnom smislu, nazivaju se postupcima (tehnikama) u spoljnjoj politici. Danas se moe rei da su glavna sutinska sredstva u spoljnjoj politici: ubjeivanje, obeanje, prijetnja, nagrada, kazna i prinuda. a) Ubjeivanje je sredstvo kojim jedan subjekt nastoji da drugoga iskljuivo uvjeri da treba da se ponaa kako to prvom subjektu odgovara, uz iskljuivo koritenje razloga (argumenata). Karakteristino je za one subjekte koji nemaju izrazite materijalne moi, ali raspolau velikom moralnom snagom, kao to su npr. Univerzalne meunarodne organizacije koje se zalau za opeprihvaene ciljeve. b) Obeanje je stavljanje u izgled koristi drugom subjektu ako se bude ponaao na eljeni nain. U ovom sluaju se preutno priznaje da ne postoji obaveza druge strane, te se za to obeava odgovarajua protuuslaga. Razmjena obeanja je svakodnevna pojava u meunarodnim odnosima i poveznaa je s isto pominjanim naelom uzajamne koristi. Ono to je za ubjeivanje bliskost u sonovnim pogledima, to ej za obeanje povjerenje koje se gradi i rui sopstvenom praksom u pogledu izvrenja meunarodnih obaveza. Kada je povjerenje smanjeno moraju se pruiti izvjesna jemstva da e obeanje biti izvreno, bilo tako to oba razmijenjena obeanja istovremeno poinju da se izvravaju, to se daje neka vrsta zaloge ili to obeanje garantira neki trei subjekt, u koga primalac obeanja ima vie povjerenja. c) Prijetnja je stavljanje u izgled tete za drugog subjekta ako se ne povinuje zahtjevu prijetioca. Prijetnjom se druga strana moe navoditi na injenje ili neinjenje, pasivnost. Prva vrsta prijetnje moe se nazvati primoravanjem, dok se za drugu koristi izraz odvraanje. Klasian, visoko formalizovan i pravno priznat oblik prijetnje bio je ultimatum, gdje se prijetilo primjenom oruane sile (ratom), ukoliko se druga strana ne ponaa na eljeni nain. Smatra se da prijetnja da bi bila uspjena s gledita prijetioca, treba da ispunjava izvjesne uslove. Ona treba da bude stvarna, tj. Da postupci kojima se prijeti zaista mogu da tete drugoj strani. Drugi uslov koji prijetnja treba da ispuni sasotiji se u njenoj ostvarljivosti. Prijetilac treba da uini ono to najavljuje, inae e prijetnja biti prazna. Neizvrene prijetnje u prolosti, naroito ako je vlada bila upadljiva u blefiranju, umanjuju utisak novih prijetnji. d) Nagrada se sastoji u postupcia povoljnim po drugog subjekta, preduzetim s namjerom da se oda priznanje njegovom prolom ponaanju i tako podri da nastavi s njim. Prava nagrada nije isto to i izvrenje obeanja, jer na nju nagraiva nije ni u kom smislu obavezan. Nagrada ima i dejstvo preutnog obeanja buduih nagrada, te nagraiva oekuje da e odluioci nagraenog subjekta prilikom donoenja buduih odluka da uzimaju u obzir interese nagraivaa u oekivanju njegove zahvalnosti. Nagrada po pravilu ne sadri pritisak i ne podrazumijeva upotrebu sile. Otuda se smatra sredstvom koje ne djeluje nepovoljno na meunarodne odnose. e) Kazna je nanoenje tete subjektu koji se nije ponaao po volji kaznitelja. Pobude za kanjavanje mogubiti traenje zadovoljavanja ili osveta, ali se kao njen racionalni cilj moe oznaiti samo nastojanje da se neeljeno ponaanje izmijeni. Danas, restributivnim sankcijama za povredu optih interesa raspolau meunarodne organizacije. Skoro sve one mogu da iskljue svoju lanicu ili da suspenduju neka njena lanska prava, ako se ogrijei o odredbe statuta f) Prinuda je sredstvo koje se bitno razlikuje od svih do sada opisanih po tome to iskljuuje opredjeljivanje subjekta na koga je primijenjeno: on se ne navodi na eljeno ponaanje, nego ga na to primorava ili eljene postupke umjesto njega preduzima prinuditelj. U stvarnosti prinuda je kombinacija neposrednog fizikog pritiska s tekim prijetnjama, sraunatim da to da subjekte potpuno onesposobe za otpor. Poltika sile je stalni, ili po miljenju mnogih teoretiara, nuni pratilac meunarodnih odnosa. Nekada se ide dotle da se koritenje prinude smatra za bitnu razliku izmeu

meunarodnih politikih odnosa i takvih unutar drave. Prema takvom shvatanju, u meunarodnim odnosima se prinuda koristi slobodno izmeu subjekata, dok je unutar drave zabranjena i onemoguena postojanjem vrhovnog autoriteta, koga, pak, u meunarodnoj zajednici nema. Sa gledita prinuivaa prinuda je uspjela ako poslije izvjesnog vremena suprotna strana, u sutini nepromijenjena, pristane na zahtjeve koje u poetku nije prihvatala. MEUNARODNI ODNOSI I DIPLOMACIJA Diplomacija je, prije svega, oblik dravne djelatnosti usmjeren na odnose sa drugim zemljama i subjektima meunarodnih odnosa. U osnovi radi se o ciljevima politike odreenih drava, a ti ciljevi se ogledaju primarno u spoljnoj politici drava. U vezi s tim, najjednostavnije reeno, diplomacija je instrument kojim se ostvaruje ta politika. Time se osnovna funkcija diplomacije ispoljava kao dravna djelatnost na podruju spoljne politike. Sam pojam diplomacija/diplomatija dolazi od grke rijei diploma to znai presavijeni list, odnosno dvostruko presavijeni pergament. U francuskom jeziku rije la diplomatie pojavljuje se prvi put 726. godine, a oznaava, prije svega, nauku ili umijee o meunarodnim ugovorima. Sutinski cilj diplomacije je afirmacija interesa i poloaja vlastite drave, spreavanje rata i sl. Dva temeljna pravila meunarodnog prava u odnosu na diplomatske predstavnike, koja je naveo Hugo Grotijus, su: uspostava instituta akreditacije stranog ambasadora i njegova zatita (privilegij, imunitet slobodan od slube, poreza i davanja.). Prvi svjetski Pravilnik o diplomatskim odnosima usvaja se tek 1895. godine, iako su jo na Ahenskom kongresu (1818.) usvojena odreena diplomatska pravila i instituti. U modernom dobu pojaao se zahtjev za tzv. javnom diplomacijom, prije svega u cilju onemoguavanja zakulisnih sporazuma ili odluka koje bi bile skrivene od javnosti. S druge strane, kako je s pravom upozorio u En Laj (premijer NR Kine) cjelokupna diplomacija je nastavak rata drugim sredstvima. Na tom fonu nastaju i nove diplomatske doktrine, kao to je esto pominjana Buova doktrina koja je zasnovana na doktrini zastraivanja i diplomaciji prinude. Moderna diplomacija danas je usmjerena na ono to se zove ekonomska diplomacija, kojom se oznaavaju diplomatkse aktivnosti usmjerene prema unapreenju i zatiti ekonomskih interesa odreene zemlje. To se odnosi na pitanje unapreenje izvoza, privlaenje stranih investicija, borbu za nova trita, uklanjanje barijera u bilateralnoj trgovini, utvrivanje pravila trgovine i investiranja na globalnoj razini, razmjenu i plasman moderne tehnologije, unapreenje naunoistraivakog rada, razmjenu informacija, te unapreenje kulturne i sportske saradnje. Time moderna diplomacija sve vie zadobiva pragmatiki karakter, a oslobaa se imida elitne, tajne slube i klasinog diplomatskog protokola.