meghalaya state aquaculture missionmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfmeghalaya state...
TRANSCRIPT
FF II SS HH FF AA RR MM EE RR SS DD EE VV EE LL OO PP MM EE NN TT AA GG EE NN CC YY
MMEE GG HH AA LL AA YY AA
2012-2017
MEGHALAYA STATE AQUACULTURE
MISSION
Pangchakanioni chu∙ongaona
Dr. Mukul Sangma
Chief Minister
Meghalaya
Office : 0364-2224282
PABX : 2200
Fax : 0364-2227913
(R) 2522752
KUSINI KOBOR
“Integrated Basin Development aro Livelihood Promotion Programme” (IBDLPP), State Government niksenggipa silroroatani kam ong∙e, gital aro dingtangman∙chagipa janggi tangani cholrangko nambatatna oprake on∙enga jerangkon simsakbee tariaha, uarangoni mingsade – State Aquaculture Mission ong∙a; jean dingtangman∙ cha niksenggipa nambatatna krengani ong∙a. Meghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani ong∙e a∙bachenggnok. Missionni bil gnanggipa inchroani – “Pangchakanioni Chu∙onganiona”, ingipara maiba dakpile ga∙suata je, Mission maiko am∙enga, uan chu∙sokangenga gita nikpila. Ian aiao inmanpil∙ani ong∙a je, a∙dok jeon chu∙onga gita mikka-chima aro a∙a- chirang donga, indiba bilsiantoian na∙tokkode 15,000 M.T. nangdaprongenga. Jedakgipa kamko iandake bang∙gipa nangdapaniko gapatna gita man∙genma ine krengan baksa ian dingtangmancha miksonganiko chu·sokatna kam ka·aniba (Mission) ong∙na nanggen. Kam ka∙enggiparangni bewalrang aro joton ka∙anirang nameman∙chan dingtanggipa ong∙na nanggen. Da∙ororo dakrongba∙enga gita Sorkarini chamanirangde chu∙ongjawa ong∙ani gimin,dingtangman∙chagipa chanchianiko ra∙gate Meghalaya Sorkari, Meghalaya State Aquaculture Missionko 12th Five Year Plan baksa dakchapate an∙tangnasan chu∙onge man∙aigija, indiba gipinrangna sualatna ampile aro a∙song gipinrangonaba sokangatpile na∙tokrangko man∙na gita kamko ka∙aha. Indake anga bebera∙ enga je, Missionara cha∙na namgipa na∙tokrangkosan chu∙onga gita bang∙ataijawa indiba, a∙dokni songadamrango chakri gri dongenggipa chadamberangkoba kamrangko man∙ate dakchakpagen. Nangchapgipa kamrang jedake namgipa na∙bisarangko man∙anio, na∙tokni cha∙anirangko sualanio, saanirangna simsak ba sananio aro nokrangona kamrangko ka∙e onanio, songadamni manderangko ka∙atna man∙gen aro na∙jilaniko baikamatna man∙gen. Angni nikanigitade, Meghalayani songadamni bakrangko ia Missionara namemanchan dingtangatna cholrang donga. Da∙o an∙ching Missionko a∙bachengna am∙engaha, kam ka∙anirango aro dakna nanganirango dingtang dingtang neng∙nikanirangko chagronggen aro kam ka∙gipa officerrang chakchikna nanggen aro neng∙beoba ka∙donge re∙mikkangna nanggen. Ia Mission seania man·gope kan∙dikgipa seanisan ong∙aioba, anga niksoenga je, re∙mikkangon na∙jilani bako gital cholrang nakatbagen. Nangchapgipa kamrangko ka∙na gita Missionara bil donga aro taridapna, ra∙ jujana gita cholba donga. Kamranga Mission ong∙ani gimin, ta∙rake matchotna nanggipa ong∙a. Fishery
Department uamangna on∙ gipa ra∙biani kamko ka∙na gisik nangtokgen, ine anga ka∙donga. Fishery Departmentna Sorkarini dakchakaniko on∙aniko, pangrakatgen. Anga uamangko aro Meghalayani manderangko nambegipa chegipa ong∙china ska! 21.02.2012
CHIEF SECRETARY, Shri W. M. S. PARIAT IASni
KUSI ONG∙CHAKANI KATTARANG
An∙chingni cha∙enggipa na∙plengna mang∙mangba anchingara a∙dok gipino
pangchakna gita nangenga, ian namen ka∙beani katta ong∙a. An∙chingni
mandejelanirang komibeoba aro chu∙onga gita a∙a-chirang aro changgipa
sapgipa manderang dongoba uarang chu∙ongatkujaenga. Da∙ororo iani
ong·enga obostara mingsa kam ka∙anio a∙selde, tik dake bilsiantio Fishery
Sectorna tangka ko chame jakkalna man∙gijani ong∙a ine ku∙rachakna nanggen;
jean chu·sokgija kam ka∙aniona sokataha aro kamrangko name dakna
man∙srangjaha.
Ua sal-somoirang da∙o badeangaha. Da∙ode chinga niksamsoe bil gnangan baksa ka∙nasiengaha
aro Meghalayako a∙doktangni na∙tokko chu∙onge ong·katatnasienga aro a∙dok gipino pangchakaniko
komiatna chanchiengaha. Beben, chu∙sokatana batede agannade nengrabea; maina nangdapenggipara
am∙e niani gitade 15000MT nan batpila aro an∙chingni chanchisamsoaniko chu∙sokatna gita adita
bilsirangko nangnaba donga.Ian simsakbe∙e chanchisamsoe chamanirangko aro tik dake kam
ka∙atanirangko nanga aro gisiko nangbee aro an∙tangtangko on∙kangsime kam ka∙gipa Fishery
Departmentni officerrangko nanggen. Anga namen kusi ong∙a je departmento on∙kange ka∙gipa dolni
chadambe officerrang donga, jemangan missionni miksonganiko chu∙sokatna ra∙bianiko ra∙chake
departmentni dakna amaniko mesokgen.
Anga ma∙sia je, Meghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko namedake simsakbe∙esa, jinma
baksa chanchigrike aro ja∙mano departmentni manderang nipiltaiesa tariaha. Anga an∙tangba
indakgipa chanchirimanirango bakko ra∙pagipa ong∙aha.Fishery departmentara ku∙patianirangko
on∙pachina pilaknan cholrangko on∙aha. Indake dakomangba, a∙damo chanchipil∙e dakna
nanggiparangba dongkuaigen aro ka∙roroe namdapatanirang donggen. Ia seanikoa, jeo nangnika
uarango jakkalna gita ja∙mano ra∙gatna man∙gen. Chu∙sokgipa ki∙tapko name ong∙katatna man∙ahani
gimin, officerrangko jerangan tusipil∙gija kamrangko ka∙e bonkamgipa seanirangko chapa ka∙atna
man∙ahana, namen mitelbea. Anga uamang pilakkon kam ka∙anirango ian namen rakbegipa kam ong∙a
ine ma∙siomangba, chu∙sokgipa ong∙china ska.
Meghalaya a∙dokni manderangni na∙tokko chu∙onge man∙na jumang niksoaniko, Fishery
Department officerrangchi chu∙sokgipa ong∙atchina angni ska.
Meghalaya State Aquaculture Mission
Katta-mong
Page. No.
Namgipa Aganatanirang
Agangopchengani
Bak I Aganchengani aro Miksongani 1
Bak II Missionni Sokatanirang 12
Bak III Mini Mission-I 19
Biap aro Pokkri Cho∙e Bariatani
1. Paltangni Pokkrirangko Cho∙e Bariatani 20
2. Jinmani Pokkrirangchi Bariatani 24
3. Chibol, Chibitekaro bheelrangko nambate taridapni 27
4. Chikatong aro chibolrang ba indake chongipa chirango
na∙bisarangko jilani
28
5. Pokkri Cho∙e Na∙jilna srona on∙ani aro Dakchakani 29
6. Mini Mission I ko dakani Namgni 31
7. Kan∙dike Mesoke Bon∙atani 32
Bak IV Mini Misson II 36
Na∙jilanio Nangchapgipa Bakrangko Tariani
1. Na∙bisarangko Government Pe∙chakatanirango man∙ani 37
2. Na∙bisarangko Paltangni Pe∙chakatanirango man∙ani 43
3. Na∙bisarangko FRP Pe∙atramo man∙ani 45
4. Isreaelni Budhi gita na∙tokko Pe∙atani 47
5. Na∙cha∙aniko Paltangni Kolrango tariani 47
6. Na∙tokrangni Sabisirangko Simsakani aro Laboratoryko Kuliani 51
7. Na∙jilna A∙bachengaoni Rim∙aona nanggipa Bakrang 53
8. Multi-Purpose Cooperative aro Fisheryko tariani aro bilakatani 62
Bak V Mini Mission III 72
Songpangni Na∙tokrangko Ripingna Chigitok Kangani
1. Gimaangenggipa Na∙tokrangko Ui∙na Sandianiko Dakani 73
2. Na∙tokrangko Ripingna, Manderangko Ui∙atna Kam Ka∙ani 73
3. Songrango Tom∙e Skie On∙ani 76
4. Chigitok Kangani 76
Bak VI Mini Mission IV 80
Skie On∙ani aro Ma∙si-ma∙talataniko Namdapatani
1. Gisiko Nange Dakgipa Dolrangni Changa-sapaniko Mangrakatani 80
a. Officerrangna Nie-Nike Skie Ra∙ani 81
b. Na∙jilgiparangni Nie-nike Skie Ra∙ani 82
c. Program Manager aro MSPna Nie-Nike Skie Ra∙ani 82
d. Fish-Cooperatorni Manderangna Nambate Skie On∙ani 84
e. Na∙jilanio Bakko Ra∙giparangko Namdapatani 85
Bak VII Mini Mission V 89
Jinmana Aganprakaniko aro Seaniko Dakani
1. Jinmako Ma∙siatna Tom∙dile Agan-Skianiko Dakani 89
2. Jinmana Mikrak-Ui∙ataniko Dakani 91
3. Noksik-Nokbakona Koborko Sokatani 94
4. Missionni Kamrangko Seani 96
Bak VIII Mini Mission VI 101
Skie On∙ani aro Ma∙si-ma∙talataniko Namdapatani
1. Aquarium - Ronggnang Na∙tokrangko Jilani 101
2. Trout Na∙tokko Jilani 103
3. Na∙tik Dal∙gipako Jilna A∙bachengatani 106
4. Gitalgipa Cha∙togipa Rokomni Na∙tokrangko Jilani 108
5. Aqua-Tourism/Park aro Pisusaani 116
Bak IX Aquaculture Missiono Kam Ka∙dimaniko Dakani 119
Bak X MIS aro Ui∙atanirangko Dakani 127
Bak XI Nirok-Sandiani aro Gamsikani 135
Bak XII MSAM na Korosko Hisapani 141
Bak XIII Kam Ka∙ani Bewal aro Kamko Ui∙ani 152
Bak XIV Aquaculture Missiono Civil Societyko Kam Ka∙atani 157
Bak XV Missionni Kamna Tangka Man∙ani 160
Janapchotani aro Ra∙chakani 162
Agangopchengani
Meghalaya o, bang∙begipa rokomanti na∙jilani cholrang bang∙beani gimin na∙tok
jilaniko bariatna gita namen namgipa ong∙achim; indiba ia ong∙telaigipa cholko ra∙na gita
ja∙manchakkuenga. Meghalayao songdonggiparang pilakan na∙tok cha∙rakgiparang ong∙oba, an∙chingo
na∙tok palanirang chu∙onggijanio gipin a∙song Andhra Pradeshonikosa ra∙baskana nangenga. Uni
gimin Meghalaya Government Fisheries ko mongsonggipa bak ine ra∙e, Meghalaya State Agriculture
Mission(MSAM) ko Twelfth Five Year Plan (2012-13 oni 2016-17) baksa nangrimate a∙bachengna
mangsongaha. MSAMni mongsonggipa miksonganirangko ka∙mao mesokatenga:
a) Da∙o dongenggipa chidikrangko namdapatani aro uarangko dal∙bate tarie na∙tok man∙aniko
chibol chibidekrangko namdapate, taridapani,
b) Meghalayao donggipa gimanasienggipa rokomanti na∙tokrangkoba ripinngna aro namgipa
na∙tokni rokomrangko jilchakramrangko palna gita nambate tariani,
c) Gisiko nange dakgipa dolrangna ma∙siataniko, changa sapaniko baridapatna dakani aro gipin
biaprangchi rimdile ui∙aniko baridapataniko on∙ani aro na∙tok jilanio bakko ra∙giparangna
pangkamgipa changa-sapaniko on∙ani.
d) Fisheryni bako kamrangko nakatroroatani
Aquaculture Mission-ko nambate aro olgroke dakna man∙a gita bak 6(dok) dake
sualaha jekon mini mission ine done ka·mao mesokatenga:
Mini Mission-I
“Area and Productivity Expansion’, Iano an·tangtangna pokkrirangko cho∙na, jinmani
pokkri cho·ani, chibol, chibidek, bheel aro chiringrangko tarianichi aro na’tok ripinganiko rakkianichi
namdapataniko ra∙bana man·gen.
Mini Mission-II
“Na∙tok jilani bidingo mongsonggipa kamrangko namdapatani”, jedake na∙tok bitchiko
man∙ani, na∙tok ni cha∙aniko tariani, na∙tokrangni sabisina simsaksoani, na∙tok jilna skang aro jilani
ja∙mani kamrang, aro fisheryo co-operative societyrangko ong∙ate mangrakatani. Na∙tok bi∙sako
man∙aniko sorkarini, an∙tangtang (private) tarigipab hatchery aro FRP technology-rangko jakkalanichi
man∙gen.
Mini Mission-III
“Joltango man∙gipa na∙tokrangko ripingna gita Chigitok ba na∙tokrangko rakkie
donram biapko tariani”: Ia Mission-ni ningo gimaangenggipa rokomni na∙tokrangko ma∙sina gita
sandianiko dakani, workshop aro tv, radio ba songbadrango aganprakataniko ong∙atgen. Ia mission,
Tourism department baksa nangrime mahaseer arogipin an∙chingo man∙gipa rokomrangko ripingna
mangsonganirangko chu∙sokatna kamrangko ka·gen.
MiniMission-IV
“Na∙jilgiparangna, Officerrangna, Programme Managerrang aro dingtang dingtang
kamrangko on∙giparangna, kamko ka∙na ku∙cholsan bakrimgipa dolrang ni ma∙siani aro changa
sapaniko baridapatna (capacity building), bang·a manderangko tom·bimonge ski-parakataniko aro
kam gri dongenggipa chadamberangna changa sapaniko skie on·anirangko iano on·anggen.
Mini Mission V
“Jinmana parakatani, lekkao seanirang aro songrangona re·roroe ia Mission-ni minggni
mongsonggipa kamrang jekai manderangna mission ni gimin ma·siataniko dakna aro na·tok jilanio
chu·soke dakgipa manderangni gimin lekkao see tariani gimin manderangna ui·atani ong·gen.
MiniMission-VI
Fisheryo kamrangko nakatroroatani, nitogipa rokomni na·tokrangko donani, a·brini chi
ka·sinao donggipa rokomsa Trout na·tokko jilani, chi joksolna man·gipa chio na·tik jilani, Aqua
Tourism/Park ba kal·e rochakram biap, milsi pie kalsuaanirangan ia mini missionni bakrang ong·gen.
Aquacultureni Mission, MGNREGS, RKVY, NRLM ,Water Resources, Soil and Water
Conservation,Tourism Departmentrang baksa nangrime kam ka·gen. Ia Mission o, Management
Information Systemko nambatatna mangsonga, jeon missionni kamna ma.sina nanganirangko
chimongna, rakkie donna aro uarangko mikkangchina kam ka·anina, kamrangko sandie nirokanina aro
nipile namdapatna nangani somoerango altuae man·na gita tarigen. Projectko tarianio
mongsongbatgipara ‘monitoring aro evaluation’ ba kam ka·mitingo nirokani aro ka·aniko nipiltaie
nianiko dakanin ong·a maina iako dakanichi kam ka’mitingo namdapatna nanggni donggenchimode
namdapatna cholko man·gen. Missionni dakna mangsonganiara civil society ba songsalni namgnina
kam ka·gipa dolrangko dakatpa·e state ni manderangni namgnina kam ka·ani ong’a.
Iako dakanichi bang·a game cha·enggiparangna aro kam gri donggiparangna namgipa chol
ong·a ine masiatna aro iarangni gimin RKVY, NFDB, NEC, NCDC aro SPA-rango on·gilarangko aro
talatanirangkoba man·aha.
Mission chu·sokgipa ong`chongmotgen aro ja·manchi a·songo palanirango a·gitchapile gipin
a·songrangonaba watatna man’gipa aro janggi tangani bewalo tang·doatna dakchakgipa scheme ge·sa
ong·gen.
Aquaculture Mission-ara Govt. of Meghalayani program Integrated Basin Development &
Livelihood ni mongsonggipa bak ong’a aro hisapani gitade gong 1200 crore ko 12th Plan Period o
koros ong’en.
1
Bak-I
Aganchengani Aro Miksongani.
1.1 Talatchengani
1. Da∙ode India a∙songba na∙tok man∙anirangni gisepo a∙gilsako gnigipa ong∙engaha. Fisheryni bako
a∙songni janggi tangani bewalko tang∙doatanio mongsonggipa biapko ra∙engaha. Iako dakanichi
bang∙bea tangka paisarangko man∙naha aro kamrangko on∙naba man∙aha; maina ian bang∙bea
gipin badingani kamrangko ong∙katroroatna man∙a aro ian namen dam nom∙gipa cha∙togipa
cha∙ani ong∙a. Unbaksana, gipin a∙songrang baksa bading chiwale cha∙na cholko man∙bataha.
Mongsongbate, a∙songo 14.49 million kangal manderangni janggi tangani bewalo na·tok jilaniko
dake cha∙na cholko on∙aha. Fisheryni Agriculturena GDPo on∙gilaniba bariengaha, ine nikna
man∙aha.
2. Meghalayao bang∙a dingtang dingtang na∙tok jilaniko dakani cholrang gnang maina, chiring
chibimarangoniko aro kachanggimin chidikrangoniko, unbaksa mikka waa 1200 mm ong∙ani
gimin, na∙jilani kamrangna namdapatna namen bang∙bea cholrangko on∙a. Ia ong∙telaigipa
cholrangko jakkalna changjani a∙selosa an∙ching ja∙manchakenga. Meghalayani a∙dok,
ga∙nanggijagipa a∙bri a∙kong biap ong∙ani gimin bang∙e na∙tok jile badinge cha∙aniko namdapatna
adita nengnikani donga. Indiomangba, mikkachiko kachange chongipa digirangko bikotanichiba
na∙tok jilaniko dakna man∙a ine nika.
3. Meghalayani manderang namen na∙tok cha∙na namnikbegipa ong∙a; indiba manderangni nangnika
gita a∙songo chu∙onge na∙tokko man∙kujaenga. Na∙tokko nangnikanirangna Andhra Pradesh-oniko
bang∙e ra∙bagenchimoba manderangna chu·ongnikani ong∙kujaenga. Minggipinara, manderangni
chiring chibimarangoniko, chi banna re·gipa chiblokrangoniko, tank-rangoniko, chongipa
digirangoniko na·tok rim·anian songadamo janggi tanganio dake cha∙ani ong∙a aro pangchakgipa
cha∙ani ong∙a. Na∙tok jilaniko dakna chi donggipa biapko taridapanian songni manderangni
janggi tangani gadangrangko tang∙doatna namen dakchakchongmotgen.
4. Meghalaya sorkari na∙tok jile cha∙aniko mongsonggipa bak dake ra∙e manderangko na∙tok jile
cha∙aniko namdapatna aro dakchakna gita mangsongaha. Meghalaya State Aquaculture Mission
2
(MSAM)-ko Twelfth Five Year Plan period-baksa nangrime (2012-13 oni 2016-17 ona)
a∙bachengatna mangsongaha.
1.2 Meghalayao na∙tok man∙anirang
1. An∙chingni stateo na∙tok jilaniko namdapatna namen chol bang∙a. NRSA datani mesokani gita
na∙tok jilaniko dakna namen bang·begipa biap ong∙a. Indiba stateo baditana kingking na∙tok
man∙anirang donggen hisapanirang dongja. A∙songo bang∙a chibimarang gnang indiba na∙tok
baditana bang∙a bang∙ja uko ma∙sina namen neng∙bea. Iako dakna gitade chonchongipa
pokkrirangko sulsul songrangoniko sandichimonge dakgenchimosa chu∙gimik ong∙jaoba
aditakode tale ma∙sina man∙genchim. Ia Mission-ara na∙tokko man∙anina aro a∙songtango
chu∙onganina miksonge re∙mikkangna daksamsogimin ong∙a.
2. Iani kamao noksa mesokatenga gita, a∙songni na∙tok man∙anirang 2010-12 ona, 4500 MT mang
ong∙a. Indiba na∙tok man∙anirang 1990 bilsirangonin niatgenchimode namen komichong∙motenga
ine nika.
3. Na∙tok chonchongiparangko man∙anirangoba batanggimin bilsi gittamrangonan mamung
namdaproroaniko nikjaenga. Bilsi 2006-07 ona chonchongipa na∙tokrangni a∙songo
jelroroanirangara lakh 10.0 mang ong∙a aro bilsi 2010-11 ona lakh 29.6 mang tang∙doangaha.
Rashtriya Krishi Vikas Yojna (RKVY) scheme-o tangka paisa on∙anirangchiba chonchongipa
na∙tokrangko jemangan jilenga, uarangko namdapatna gita dakchakaniko on∙paaha. Iani namgniko
na∙tok barianio aro uko bariatna man∙anio nikna man∙gen.
3
4. Stateo ge· 14 na∙bisarangko jilchakgipa farm-rang gnang. Bilsi 2007-08 ona na∙bi∙sarangko
jilchakramrango bariatani dongjaha. RKVY-ni schemeni giminsa na∙bi∙sarangko jilgipani
tang·doaniko nikna man∙aha. Na∙tok jilna gita komibeoba 399.6 hectares chibol aro chibitekrang
donga aro na∙brine jilna gita namgipa 404.6 hectare donga. Hisap ka∙aniranga komia gita nika,
indiba chong∙motgipa hisapko ka∙na nanggen ine nikenga.
5. A∙songo namen mande jelanirang bilsi 2001-11 dipet batroroenga(2.5 % per annum) Mande
jelanirang bang·batgenchimoba na∙tok man∙anirangde namen komiskaenga ine nikna man∙a.
Na∙tok man∙anirang tang·dogijanio iako dake cha∙giparangni G.S.D.P na on∙gilanirangba
komibeaha. A∙songo man∙na amgipa Agriculture G.S.D.P na na∙tokni on∙gilani 1.15% san ong·aia
aro a∙songoniko toatode 2010-11 o 5.20% ong∙a. A∙song on∙gilanide namen komibea, 0.21% san
ong∙aia. Niatgenchimode, gipin a∙songrangode an∙ching a∙songna chang 4(bri) bata. Hajalni hajal
digi cho·na scheme-rang donggenchimoba, uko dakna tale u∙i- ma∙sigijanio bang∙en
jamanchakanirangko man∙aha. Haida, ian uno kam ka∙gipa department-rangni namedake na·tokni
data rangko chimongjani a∙sel ong∙naba gnang. Antangari kite jakkalgipa digirangba ning·tugipa
songadamrango gnang, jeonikon name simsake badita na·tokrangko ong·katataha, uarangni gimin
see chimongna man∙jani gimin a·doko badita na·tok bang·ahachim namedake uina man·ja.
6. National Sample Survey-ni sandiani gitade man∙anirangna bate cha∙anian bang·batenga ine
nikaha. National Sample survey ka∙anio chang 61-gipao 2004-05 ona na∙tok cha∙anirang
Meghalaya-o gimik gimang 6.425 kg aro gipin a∙songrango 7.096 kg ong∙a. ia apsan
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
Production of fry and fingerlings ('000 tons)
4
gadangrangkon bilsi 2011-na donatode a∙song gimikni cha∙gnina chamsoa 19,000 MT ong∙gen.
Indide manderangni nangnikani aro palani nangdapgipara 14,500 MT ong∙skana nanggnok.
1.3 Aquaculture Mission-ni miksonganirang
1. Na∙tok jilanio nangdapatanirangko nike sorkarini skanggipa fisheryo jaku de∙e kam ka∙anian
ong∙enga jedakode na∙tok palanirangko bang·batatna a∙songni janggi tangani bewalko
tang·dobatatna, silroro namroroaniko aro ka∙donga gnang janggi tanganiko kangal manderangna
on∙a. Iarang gimikko ma∙sie Meghalaya-ni sorkari gitalgipa scheme-ko bikotaha, jekon 2005
bilsio ‘Thousand Pond Scheme’, ba TPS ine mingachim. Fisheries-ni ning·o 500 hectares mangni
gita pokkrirangko ra∙bae sak 2,336 na∙tok rim∙e cha∙giparangna batanggimin bilsi 6(dok)nade
namgniko dake on∙na gita man∙aha. Crore 17 gongrangchi na∙tok rim∙e cha∙giparang nama
dakchakaniko man∙aha. Ia scheme-ko name chu·sokjok ine aganna man·kuja maina TPS-ni jako
ra∙e kam ka∙ani gitade iarangra hajira sike kam ka∙na nanggipa aro namen somoi bakroe nanggipa
ong∙a. Ia Mission gita scheme-ko ta·rakbate aro nambate dakna kamko ka∙enga.TPSni mitam
bakrangkode namedake taldapatna nangkuenga, jedakode uan nambegipa scheme ong∙gen.
Scheme gimikkon Missionni ning∙ona ra∙gate ka∙ode nambatgenchim aro ta∙rakbatgenchim; maina
fisheryona chong∙motgipa na∙jilani budhi aro ui∙ani dongmanaha.
2. Meghalaya Sorkari “Meghalaya State Aquaculture Mission” ba ‘MSAM’ minga, iako
a∙bachengate kosako janapgimin kamrangko tang·dobate ka·na chanchie ra∙aha. Ian minggni dake
na∙tok man∙aniko bariatani cholrangko ong·katatani- dongsogimin pokkri aro gipin chirangoniko
man∙ani aro gital digirangko tarianichi na·tokrangko man∙ani. Chonchongipa biaprango chongipa
pokkrirangko cho∙na nanggen. Da∙o dongenggipa digirang 2500 hectare-rangni gita ong∙a uko
changgni dal·dapatna nanggen.
3. MSAM-ni mangsonganirangko ka·mao mesokatenga:
a. Na∙tokrangko bang·batate ong·katatna gita dongenggipa pokkrirangko namdapatna aro
pokkrirangko aro chidikrangko tarina.
b. Chibol, chibidek dakgipa, bheelrangko aro uandakgioa gipin biaprangko taridape gitalgipa
na∙tok jilani bewalo jilani.
5
c. Jinma manderangna ui∙ataniko on∙na, changa-sapaniko bariatna skie on∙ani, a∙songni gipin
bakrangchi rimdile skie on∙ani, gisik nange dakgiparangni ma∙sianiko nambatatna skie on∙ani
d. Meghalayao donggipa gimaangenggipa ma∙malrang (Mahseer aro Chocolate Mahseer)ko
ripingani aro bang∙en palna man∙gipa rokomni na∙tokko jilchakram farmko kulie
namdapatani.
e. Nie rona nitogipa na∙tokrangko jilaniko mesoke da∙o dongenggipa rokomna bate
bang∙batatroroe gitalgipa ong∙katroroenggipa na∙tok jilani cholrang, jekai chi jokruragipa chio
na∙tikrangko jilani
f. Chongipa chiringrangko taridape chi chimonganiko baridapatani aro ge·agamani cholrangko
bariatani.
g. Gisiko nange dakgipa manderangna technicallly dakchakaniko name simsake on∙ani.
4. Missionni gimin bang∙en ma∙siataniko on∙e Mini Mission-rangko aro mangsonganirangko aro
chonbate bak daktaia jedakode, iako nambate ninagita man∙gen. Mini Mission 1-ara “Pokkrini
a∙barangko aro bang∙a na∙tokrangko man·dapna”, jekon, chonchongipa chol ming brichi man·na
amgen. Mingsa Chol - I “An∙tangna kitgipa digirangchi”: Ian na∙tokko bariatanisan ong∙aija
indiba nangchongmotgipa bak ong∙a, jedake cha∙asianiko komiatani, kam ka·e ch·aani chol aro
be·enna namgipa cha·aniko on·e an∙seng bilakanikoba on∙ani ong∙a. Jemangan ia na∙tok jilaniko
dakna ku∙si ong∙enga aro uamang a∙a 0.1 hectare ba 1000 square meters gnang, uamangna tangka
paisarangchiba dakchakaniko on∙nan baksa loan-rangko on∙e digi tarianirangko a∙bachengna
on∙gen aro na∙tokna nanggiparangkoba skanggipa bilsiode on∙gen.
5. Gnigipa Chol - “Jinmani kitgipa pokkri ba digirang”: Meghalaya a∙songni manderangde namen
saksa sakgipino pangchakgrike janggi tanggipa ong∙a. Meghalaya a∙songo bang∙a jinmachi
chalaigipa digirangba gnang. Iarangchiba bang∙a na∙tokrangko man∙na amgen. An∙tang kitgipa aro
jinma chalaigipa digirangna dingtang dakchakaniko on∙gen, jerangan 2 Ha ong∙gen uamangna
6
dingtanggipa skie on∙naniranko on·gen. Stateo jinmani pokkrirang namen bang∙a aro namnambea,
jerangonikon na∙tokrangko bang∙e man∙a. Meghalayani manderang jinma kam ka∙aniko aro co-
operativerangko dakna namen namnikgiparang ong∙a
Jinmachi chalaigipa digirang 0.5 hectaresan ong∙aiode, nanganirangkoba komiesa on∙na gita
man∙aigen. Iandakgipa manderangnade tangka paisarangchi dakchakaniba komibatgen maina,
iamanga an·tangtang gipinrangna kamko tangkana on∙skana nanggnok. Indiba da∙o gita
an·tangtang kite jilgipa digirangara kangal manderangsa, uni gimin uamang sorkarini dakchakako
bang·bata somoirangnan man∙gen.
6. Gitamgipa Chol - Iara galchipgimin chiblokrang aro diporangko namdapatani ong∙a. Ian namen
nangchongmotgipa ong∙a, maina bakrarango iandakgipa indin gale donaigipa chiblokrangko
taridape gipin nanganirangnaba jakalna gita man∙gen. Ia chibolrangko namdapatanina tangka
paisarangko bang∙e jakkalna nangjawa aro na∙tokna on∙anikoba komiesa nangaigen indiba
man·pilani bang·gen. Ian dakchakaniko on·anio krabatgipa ong·a maina iandakgipa chibolrang
indin dongaigenchim aro gipin nanganinba jakkalnaba cholija. Indiba badiaba biaprango
digirangni chirang skonge donggija ran∙aia; maina uano nanggijagipa sambolrang chaa, a∙a
be∙dape dapa aro a∙kolrang dongani gimin chirang skongja.
7. Brigipa Chol - “Chitomrango ba dal·dalgipa pokkrirango na∙jilani”. Ian nambegipa ong∙a aro
bang∙e koros ong∙gipa ong∙ja, indiba iako dakna ku·mong nangrimaniko nanga. Skangggipa bak-
tongna agre, gipinrangni nangrime kam ka∙aniko iano namen nangchongmota. Nangrimani gri
mamungba chu∙sokna amja.
8. Meghalaya a∙doko bang∙a na∙tok rim·e cha∙giparang bang·beoba janggi tangani gadangrang
basakoba tang·ona tang·doa dakaia. Na∙tok jilanio bang·akon namdapatna jamanchakanio
namnamgipa bitchini na∙tokrangko man∙na gita amjaenga aro jile cha∙giparang a∙dok gipinchikosa
ra∙bana nangronga; unon na∙tokni bang·e sianikoba nikna man∙a. Je pe∙atgipa na∙bisarangba nama
cha∙aniko man∙jani gimin, dal∙chiketaia, indaken 0.3 ba 0.4 kg ong∙gipa na∙tokrangkosa man∙a gita
amaia; indiba a∙songgipinrangode kg 1 oni kg 2 ong∙gipa na·tokrangkosa man∙skaa.
7
9. Mini Mission-II-ara: “Dongkugijagipa Cholrangko Dakchapani”: Iano ge∙ 7 bakrang donga.
“Na∙tok bitchi chi·ate bisarangko sualani” ara minggniko manchapa- Bitchirangko ong∙katatna
aro bitchi pe·ate na.·tok bi·sarangko na·jilgiparangni nangani kri on·na man·ani. Natok bitchi
chi·chakgipa aro na·tok bi·sa pe·chakram biap rangko sorkari aro manderang an·tangtangba
tarigen. “Na∙tok cha∙aniko tariani” – Iano na∙tokni cha∙aniko tariani kolko donani aro namgipa
na∙tokni cha∙aniko gipin a∙dokoniko ra∙bae palani ong∙a. “Na∙tokni sabisirangni gimin
simsakani” – Iano na∙tokni sabisirangko sandie niani, aro maina na∙bisaranga bang∙e sironga,
uarangni gimin sandie champenganirangko ra∙ani aro namatani bak ong∙a. Sabisirangna
simsaksoanio, a∙mitim aro chiko namedake nirokani ( soil and water testing )koba man·chapa
maina na∙tokrangni dal·roroaniba chi, amitim aro ding·asin·anio pangchaka.“Na∙tok rim·e
palani” – Na∙tok rim·e palgipa manderangni bajaro palna nangani aro uko ui∙ani gamchataniko
uiatna, aro palchakram nokrangni gimin iano simsakaniko dakgen. Na∙tokko nama bewalo aro
gamchate rakkiani kamrangkoba iano ra∙gatjolgen. Fishery Co-operativerangkoba ia kamna
bilakatgen.
10. Ia Mini Mission namen nangchongmotgipa ong∙a, maina ian natok jelroroanio komianiko
namatna dakchaka. Jensalo na∙tok bitchirangko sepangjolo man∙ja, aro natokna cha·ani on·gipaba
namja unon na·tokrang bang·e sia. Na·tok bang·e siode man∙aniba komianga aro cha·ani
o·naniba komianga. Cha·ani komiode na∙tokrangni dal·roroani komibegen aro jrimjawa, 0.4 kg-
nan na∙tok mangprak batjawa.
11. Songpangni na∙tokrangko aro dingtang dingtang rokomni na∙tokrangko ripingani aro rakkina
a∙bachenganiko Mini Mission-III-o pangchake dakgen. Da∙o dongenggipa chigitokrango na·tok
donga dongja uarangko sandina aro namdapataniko ra∙bana aro gitalgipa chigitokrangko tarina, ia
bak III Mission-ni miksongani ong∙a.
12. MSAM-ni mongsongbatgipa chu·sokaniara game cha∙giparangna aro Officeo kam ka·giparangna,
dingtang dingtang kam ka∙e on∙giparang aro nangrime dakpagiparangni na∙tok jilanio ma∙si
ma∙talani aro changa sapanichisa ong∙gen. Jinmana aganprake uamangko na·tok jile cha·china
rimbana aro bang·a kamrangko nangrime ui∙ate on·na amanian ong·a. Iako Mission-IV-o kam
kana tariaha.
8
13. Mission-ko chusokatna minggni namen nangchongmotani ong∙a- bang∙a manderangna uie ma·sie
ra·na mikrakataniko on·na aro na∙jilanio chu∙sokgipa kamrangko see rakkiani aro tariani. Ia
miksonganirangko manderangna uiatna gita dondikgijan kamko ka∙na gita nanggen, jedake
TV/radio rango aganparakatachi, poster-rango seachi, chonchogipa leka pal·taprango
seanirangchi, pakmarango seanichi aro dakmesokanirangchi manderangna ma·siataniko on∙na
man∙gen. Iako Mini Mission V-o kam ka·na janapaaniko “ Mass Media Campaigns,
Documentation and Outreach ine donaha.
14. Bang∙a Mission-ni miksonganiko bilsi 5-na kingking name tarie dal∙a miksonganio donahani
gimin, uko namdapatana gita Mission-ni ningo dingtang dingtang kamrangko name nipiltaie kam
ka·aniko bilsi bonga ong·na skang bijangchiomangba dakna nanggen. Kamrangko dingtangatna je
somoioba man∙aigen. Kamrangni chu∙soka chu·sokgijaniko sandie seanirangko bilsiprakon dake,
maiba dingtangatanirang dongode uarangko napchapate, Missionni Ki·tapo maikai kam ka·na
nangachim uarangko janape segen.
15. A∙songo na∙tok jile cha∙giparang skang chasongni dakrongbewal bewal gitasan ongaia aro gital
bewalo dake chaani cholrang gitade ong·pakuja indiba jensalo namnamgipa na∙tokrangko
nangana batpile man∙aha, unon gipin ona watatna cholrang sokbaosa gital dake nianirang aro
cholrangde sokbagen. Mini Mission-VI-o Fisheryo gital man∙chapgipa cholrangni gimin janapa,
jedakode gitalgipa cholrang nakatgen. Dingtang dingtang nakatgipa cholrang, jekai nitogipa
na∙tok aro uarangko rakkie manderangna mesokani, trout na∙tokko jilani aro na∙tikrangko jilani,
iarangko dakna gita man∙gen. Ua Cholrangko ra∙giparangna dakchakanian iano mongsonggipa
miksongani ong∙a. Aqua-Tourism aro Aqua-Parkrangko aro a·dokni dingtang dingtang
biaprangoni na·tokrangko ra·bae tom·dake palna miksonganirangba ong∙a. Ia kamranga
na∙jilgiparangna gital cholrangko dakna gita didianiko on·e ding∙chaobatatgen.
1.4. Nanganiko mesokani
1. Maikoba dal∙e dakna gita chanchie tangkarangko jakkalna chamahaon, badita nanganiara donga
uko nichenge aro agitchagipako gipinchi watatna cholrangkoba ra∙gatna nanga. Mande sakprakni
mingsa cha·aniko nanganiara, cha·ani bostuni dam, cha∙chapgipa bosturangni dam aro uamangni
man∙ani kri ong∙a. Chu·gimik nanganikoa, sakprakni nangani aro mande jelanio hisapa.
Damrangko ru∙uta somoinan apsan dake tarienba, mande jelanio aro uamangni bilsio man∙anio
9
pangchake hisap ka∙na nanggen. Nanganikoa minggni dake mesoka. Skanggipara nanganini
bariani. Ia barianiko bilsi gimikna donatenba, bilsi gipinona hisapna man∙a aro uandaken
changgipinonaba hisaproroangna man∙a. Nanganirangko mesokaniko Table 1.1 o mesokenga.
Masang 1.1: Nanganiko chanchipe mesokani
12-gipa bilsi 5
na Chamsoani
13-gipa bilsi 5
na Chamsoani
Sakprakni korosni bariani 6.00 6.00
Man∙nanimung nanganini 1.15 1.15
Mande Jelani bariani 2.20 2.10
Nanganini bariani 9.10 9.00
2. Batanggimin bilsirango badita cha·e bon·ataha, re∙baenggipa bilsiona nangchongmotgipa hisapani
ong∙a. Sakprakni bilsiprako nanganiko hisapanikoa, cha∙giparangni korosko rakigipa NSS onikosa
man∙aigen Batanggimin bilsirango bon·anggiminrangko NSS-ni sandirikitanikosa masirikna
manaijok. Sandiani gita, 61gipa NSS-o 2004-05 jaanti na∙tokrangko sakprako cha∙ani 528 gm
ong∙a. Bilsigimikniko hisapode, manderangni cha’ani sakprako 6.425 kg ong∙a. Ian gipin
a∙songrangna batede komibata, maina gipinrangode 7.096 kg ong∙pila. Bilsi 2012 nade ua apsanko
chamna namen neng∙nikbeani ong∙aha. 2012 o chu∙gimik manderangni cha∙ania 19,528 MT
ong∙pila. Iandake re·mikkang bilsi 2017 rangona chamsoade mande jelani kri 30,184 MT
ong∙skagnok. Uni ortode, chang 12gipa bilsi 5 ni plan bon∙ode 12,281 Mt natok barina nanggen
aro chang 13gipa bilsi 5ni plan ode, 19,769 Mt bate nanggnok.
3. Nangdapenggipako man∙na gitade, 4440 hectare pokkrirangko baridapatna nanggnok. 15,000 MT
na∙tok komianikode, pokkri 6250 hectare-rangko baridapatanichisa man∙na gita am∙gen.
Chang12gipa Planni ja∙manode, pokkri 10,690 Ha ko tarie chu∙onga gita na∙tokrangko man∙gnok.
Hectareprako man∙ani 2.4 Mt oni 3.0 ona bariode, bariatna nanggipa pokkriara 6,480 Ha san
ong∙aigen. Bilsiprako hectareprako 2.4 Mt na∙tokkosan man∙aiode, chang 13gipa Plan o 2,334 Ha
pokkrirangko bariatna nanggen; indiba bilsiprako hectareprako 3.0 Mt ong∙ode, 1,867 Ha kosan
tarina nangaigen, jean namen komibea. Indake, chang 12gipa Planni bon∙ao, a∙doko chu∙onga gita
na∙tokko man∙ode, chang 13gipa Plan o na∙tokko bariatna bang∙e krengna nangani dongjawachim.
10
Masang 1.2: Na∙tokna nangani ko 12th aro 13th Planni bon∙angachipako
mesokna daksoa
Bilsi Na∙tok cha∙ani
(MT)
Nangnikani
batroroani(MT)
A∙ako
dal∙batatna
nangnikani*(ha)
A∙ako
dal∙batatna
nangnikani**(ha)
2012 19528 - - -
2017 30184 10656 4440 3552
2022 46442 16258 6774 5419
* 2.4MT/ha o pangchake ** 3.0 Mt/ha o pangchake
1.5 Kandike agane bon∙atani:
1. Meghalaya a∙songde chirang chu∙onga gita dongani gimin, na∙tokrangko man∙na gita bang∙en
ka∙donganirang gnang. Iarangko dakna gita bang∙a tangka paisarangko nanggen, unbaksa sorkarini
dakchakanikoba pokkrirangko aro chibolrangko namatna gita tangkako nangchongmotgen.
Na∙jilaniko bariatna gita, chang 12gipa Plan o Aquaculture Missionko ra·gataha, jedakode
manderang laprangko, kam ka·e cha·ani cholrangko aro an∙seng baljokaniko man∙gen.
Na∙tokrangko a∙palchiko bang∙e ra∙baania, a∙dokni lapko aro kam ka·e cha·na cholko ba komiata.
Uni gimin Governmentni iani bidingo dingchike kam ka∙aniko nangenga.
2. Chimonge serikaniranga chu∙onga ong∙ja, uarangko namdapatna nanganirang donga.
Neng∙nikanirangko ma∙sina gita, re∙roroe badita pokkrirang dongachim, uarangko toe nie, uarangni
obostarangko sandie sechimonge nina aro maidakgipa neng·nikanirang gnang uarangko ma·sina
nanggen.
3. Serikaniko man∙ani gitade, bilsi 10ni gisepo sakprako na∙tok man∙naniara 201 kg oni 105 kgona
tang∙onangaha; ian manderangni bariani aro na∙tok man∙aniara komiani a∙sel ong∙aha. Indake
Agricultureko namdapatanio aro GSDP ko tang∙doatanio Fishery Sector komiesan on∙pana
man∙aiaha. Manderangni neng∙nikaniko namatna na∙tok jilgipa pokkrirangko 5000 hectare-rangni
gita bariatna nanggen, jedakode chang 12-na Plan daksoa somoeo 6000 hectare-pokkrirangara
na∙tokko nangani aro palanirangko gapatna man∙gen. Da∙o dongenggipa pokkri-chibolrangko
namdapate na∙tok man∙aniko bariatode, pokkri gital tarina nangenggipako aro na∙tok
nangdapenggipakoba komiatna gita man∙gen.
11
4. Meghalaya sorkarini Meghalaya State Aquaculture Mission-ko a∙bachenganio chang 12-gipa Plan
ni somoi donanio minggittam miksonganganirang gnang. Skanggipa a∙bachenganiara,
na∙tokrangko bang·batatani ong∙a. Iarangko minggni cholrangchi man∙a gita amgen: pokkrirangko
taridapatanichi aro dongsoenggipa pokkri-chibolrangko tarianichi. Kangal manderangna jemangan
an·tangari pokkrirangko kitgen uamangna sorkarini dakchakani donggen. Jinmachi chalaigipa ba
dol dake kitgimin digirangkoba bilakatanina ku∙monganirangko songni manderangna on∙gen.
Dingtang dingtang chidikrang jekai chibol, bheel aro kachanggipa chirangkoba na∙tok jilna
jakkalgen. Gnigipa miksonganiara, na∙tok bi∙sarangko baridapatna aro na·tokna cha·anirangko
tarie namgipa na·tokrangko bang·e ong·katatgen, aro uarangko antirango palchakanirangkoba
tariani ong∙gen. Na∙bisarangko pe∙chakatanirangko jinmana aro badiaba nokdangrang baksa melie
tarianiko dakgen. Missionni 3gipa miksonganiara, chidikrangko kange a∙dokni na∙tok na∙batrangko
kangani bil∙ani ong∙a. 4gipa bakara na∙tok jilani bidingo manderangko skie on·e tarigen aro
namdapatgen, jean mongsonggipa ong·a. Pilak gisiko nanggipa na∙jilgiparang na∙tokko
bang∙batatna ma∙siataniko on∙gen aro nambatgiparangko basee, dingtang skianirangkoba on∙gen.
Iarangna agreba, pilak officerrangnan a∙dok gipinrango dakenggipa na∙jilani budhirangko skie
ra∙na watatgen. Ia miksonganiara, na∙tokko a·doktango bariatanina namen nangchongmotgipa
ong∙gen. Mingsa nangchongmotgipa kamara, Missionni kamrangko niroksandiani aro damsikatani
ong∙a, jekon MIS ( managing information system) baksa napchapate , chong∙motgipa sakirangko
on∙na man∙gen. Bilsiprako ong∙gipa obostarango pangchake, jeon nangachim, tarie on∙dap-
ra∙galanirangkoba dakanggen.
12
Bak – II
Missionni Sokatanirang
Bak – 1 o janapa gita, Aquaculture Missionkoa ming 6 dake tariaha jedakode nambate
dakna aro kam ka∙na man∙gen. Missionkoa ge∙dok chonchongipa Mission dake tarie mesoke kam
ka∙na gita donaha, jerangkon ka∙mao mesokatenga:
2.1Mini Mission-I: A·ako aro Na·tok jalaniko bangdapatani:
1. Fisheries-ni departmentrang 1000 digirangni scheme-ko 2005-06 bilsio 500 hectare-rangko
a∙songona ra∙baanichi 2,336 manderang ia scheme chi na∙tok rime cha∙giparang ong∙aha. Ia
man∙dapaniko dakanni ja∙manoba namedake chu∙ongade ong∙kujaenga, uni gimin Aquaculture
Mission gita uko ra∙baskaana mangsongenga. Chidipo chibolrangko aro jinmani pokkrirangko
tariana agreba, bilsi 5 ni gisepo sakantinan pokkrirangko cho∙e on∙e, 10,000 Ha pokkriko ong∙atna
ia Mission miksongenga. Songsanoniko man∙ode jinmana tarie on∙na miksonganiko donaha.
2. Chonchongipa chidamblek, chiblokrangoba namnamgipa na∙tokrangko watna gita uarangko
tarigen. 500 hectare songni chirangko ia Missionni ning·o ra∙baana gita amgen ine nikaha.
Chasongni chasongna na∙tokko man∙ania chidandakrangoniko ong∙a ine nika jedake Umiam,
Kyrdemkulai aro Nongmahir, Mikkangchi na∙tok jelroroatanio ian mongsongbatgipa bak ong∙gen.
Jeoba chol ong∙a, ia Mission bite nanganina namen rake kamko ka∙gipa ong∙anggen.
2.2 MiniMission-II: Na∙jilanio nangchapgiparang
1. Na∙tok jilaniko dakanio na∙bisa aro cha∙anian mongsongbatgipa bak ong∙a. Mission namgipa
na∙tok bi∙sako man∙na neng·nikaniko gitalgipa bi∙sa pe∙atanirangko(hatchery) rikate aro da∙o
dongenggipa departmentni farmrangko namdapate tarigen. Na∙tok bi∙sa nangnikaniko on∙na gita
stateni ge 7 districtrangon sorkarini hatcheryrangko nambate tarigen. Na∙tokni cha∙ani dam
rakbeani gimin aro man∙na neng·ani gimin private sectoro na∙tokni cha∙aniko tarigipa kolrangko
ia Mission o rikgen jedakode State naba tangka man·nani sokbagen. Bi∙sa pe∙atgipa FRPko
a∙dokni dingtangdingtang biaprangona sualatgen. Na∙tokni cha∙aniko dam komie man∙na amna
gita, cha∙ani tarigipa kolrangko Mission kuligen.
13
2. Israel a∙songo jakkalgipa na·tok jilani budhiko skie ra∙e na∙bisako bang∙atgen. Mawpun-ni na∙tok
jilramoba Israelni budhiko ra·gate namdapatgen. Ia Missionara na∙tokrangni sabisirangko
sananio dakchakani ong∙gen aro ku∙patigiparangko dongen. Na∙tokrangara mamanti sabisirangko
man∙a altubegipa ong∙a aro na∙tokko bariatanio man∙dikatgipa ong∙a. Uaranga batrikrikgipa
sabisirangko man∙ronga jedake – Protozoa, chisu∙tik, bacteria jo∙ong aro virus. Uni gimin,
sabisirangni napaniko champengna man∙na gita uarangko an∙seng baljoke rakkina aro indake
sianichi gimaataniko champengna nanga. Sabisirangko sandiani PCR budhiko aro gipin sannani
bosturangko Mawpun Farmo dongen. Chi aro a∙mangko sannani bosturangko, salgopjal, happa
aro chopjalrangko ra∙e on·ani Missionni kam ong∙gen.
3. Na∙tok antirangko nambatatna aro gital na∙palramko da∙ororoni gital rikanirang gita tarina ine
Mission tik ka∙aha. Fishery Co-operativerangko na∙jilani bida budhiko aro tangka paisani gita
dakchakaniko on∙e na∙tokrangko bariatna chanchiaha. Na∙jilanio skie ra∙chakrama namen
nangchongmotgipa ong∙a; indiba gitalko riknara ru∙utgen ong∙ani gimin, da·o dongenggiparangko
ta∙raken namdapatna nangnikaha. Gital skichakramrangko Stateo aro Districto rikna dakchakgen.
2.3 Mini Mission-III: An·chingo donggipa na·tokrangko ripingani:
1. An∙chingni biapo donggipa na∙tokrangko ripingna chigitok kangani ia Mission-ni miksongani
mongsonggipa bak ong∙a. Ia ripinganiko nangchongmotgipa a∙selrangni gimin ra∙aha. Skanggipa,
an∙chingni biapo man∙gipa na∙tokrangara a∙songni gam ong∙ani gimin ripingna nanga. Gniggipao,
na·tok mikkangchi badingna namgipa aro cha∙tobatgipa be∙en ong∙a. Gittamgipao, samtangtango
dingtang dingtang ma.mal janggi gnanggiparangchi pangchakggrikaniko bariata, aro bon·kame
bang∙a game cha∙giparangna janggi tangani cholko ra∙bana. Na∙tokrangko ripingani cholrangko ia
Mission gita T.V- radio rango agananichi, game cha∙giparangna skie on∙nanichi, skulrango,
college-rango skie on·anichi, biapsano tom·dakate skie on·nanichi ra∙bana. Songpangni
na∙tokrangko ripingna gita Mission Niam-ritirangko tarigen aro uko Meghalaya Fisheries Act ine
minggen.
2. Mahseerkora mingsingbegipa milsi pie rona namgipa na∙tok ong∙ani gimin, ia na∙tokko Stateni
na∙tok ine minggen. Mahseer na∙tok ko rakkigipa biaprangko state ni bang∙a biaprangon simsake
rakkigen aro chu·gimik sandianiko Fishery Departmentni Programme Manager aro District
Officerrangchi dakgen. Bingbang na∙tok rim∙anirangko champenggen aro badiaba Na∙rongrangni
14
donggipa biapkode milsi piesan cha∙na man∙aigen. Kanggimin chigitok (Sanctuary)rangko niam
gita rakie, nirorogiparangna taridapataniko dakgen. Ua biaprangko gipin biaprangoni nina
re∙bagiparangna ninagita Tourism Department baksa namdapatgen.
2.4 Mini Mishon – IV : Manderangni Changa-sapaniko bariatani aro HRD
1. Mission-ko chusokgipa ong∙atna gitara gisiko nange skie ra∙e chu∙sokatgiparango pangchaka.
Kam on∙giparangna (service personnel) agreba, na∙tok jilgiparang, dingtang dingtang kamrangko
on∙giparang (Multi Service Providers) aro ku·cholsan dol kam ka∙giparang naba jilani
budhirangko skie on∙gen. Skie ra∙ani aro skichakramrangko dakanian Missionni mongsonggipa
bak ong∙gen. Kam gri donggipa chadamberangna na∙bitchi chi∙atani, nitogipa na∙tokrangko jile
tarianirangko skie on∙gen. Gisik nanggipa na∙jilgiparangna bimung segatna gita aganprakaniko
Stateni District ge∙antion ong∙atgen.
2. Ia Mission ge 7(sni) Training Centre-rangko district ge∙prako skie ra∙ani bosturang chu∙onga gita
donge rikna chanchienga jedakode, ua training-o bang·a game cha∙gipa aro officeni
manderangnaba skie on∙naniko dakna man∙gen.
3. Aquaculture Mission ko Meghalay-o chang 12th Plan Period-ni somoio Fish Farmer Development
Agency (FFDA)-chi dakgen. Ia Mission-ko nambate aro chusoke dakna FFDA ko chalaianiko
mangrakatgen. FFDA Mission Director aro staff-rangmung kamko ka∙gen. Program
Managerrangko contracto kam na rakkie na∙tok jilaniko dakgiparangona sokatgen. Uamangko
Multi-Service Provider (MSPs)rang dakchakpagen, jekon, dingtang dingtang kamrangchi contract
gita rakkie na∙tok jilgiparangna dakchakna jakkalgen. Jemangan klas 12-ko pass ka∙aha
uandakgipa manderangna trainingrangko aro kam na changa sapani ko skie on∙chenggen.
4. Gadang gadang dake ia Missionara kam ka∙gen. Skanggipa changode manderangko komie skie
on∙chenggen; indiba skichakramrang namroroatanbaksa manderangko bariatroroe skie
on·anirangko dakanggen. Mission ni Bongagipa bilsiode pilakkon matchotatgnok. Nambatgipa
na∙tok jilgiparangna kusi ong∙e on∙pilskaanirangba donggen jedakode gisik nangbate rakbate kam
ka·na uamangna didiani ong·gen.
15
2.5 Mini Mishon –V : Jinmana Aganprakani, See chapa kae rakkiani aro pilakonan sokangani
Na∙jilgiparangni gisik nange kamrango bak ra∙anichisan Mission miksonganirangko chu∙sokatna
man∙aigen. Mission aro uni kamrangni gimin ui∙atna aro jinmana talatna, mongsongbate
na∙jilgiparangna, chapa ka∙e aro kolrangchi ui∙atanirangko dakgen. Kamni gimin seanirang aro
namgipa chu∙sokani golporangko noksa baksa tarianirangko dakaniba Missionni Kaman ong∙gen.
Mini Mission V o aganprakani aro see tarie chapa ka·atani ko dakgen. Ia Mission gita
mikrakataniko on’na kam ka∙anichi jedake skie on∙ani, aganmesokani, na·tokpaljinmaani,
palmesokani, na∙mesokani, FM radio-o agananichi aro exhibitionrangko ong∙atanichi, lekka chapa
ka∙e sualanichi Public Manderangna Aqualculture Mission-ko uiatna man∙gen. Songbadosan
ong∙aigija, dingtangdingtang chona dal∙a ki∙taprangko ku·siktangchi seanichiba aro
jawilwatrangchiba jinmana ui∙atna miksongaha.
2.6 Mini Mission VI :Fisherysector o ong∙katroroba∙enggipa cholrangko dak∙rikani
1. Ia Mission o fisheries sector o nakatroroenggipa cholrangko dakrikna niksamsoanirang donga aro
uarangko gisiko nange dakgen aro scientific bewalchi dakgen. Ornamental/aquarium
na∙tokrangko bi∙sa pe∙ate jilani cholrang namen bang∙bea. Mesokani gita an∙chingni a∙doko
man∙gipa nitogipa na∙tokrang 256 rokomrang donga aro uarangko jile palna namen nengrabea. Ia
state ni ka∙singipa chio na∙tok jilna gitaba namen namgipa biap ong∙a. An∙chingni state o
trout(a∙brini chi ka∙singipao donggipa cha∙tobegipa rokomsa na∙tok) ko jilnaba namen namgipa
biap ong∙ani gimin, an∙ching uko jilaniko daknagita nanga. Chiring, chibolrangni na∙tik ko
jilanikoba an∙ching dakna nanga. Indakgipa chirango donggipa rokomsa na∙tik (Macrobrachium
malcolmsonii)ara Indian Major Carp rang baksa jilbrinna namgipa ong∙a.
2. Meghalaya-ni manderangde kal∙susaaniko namen namnikgiparang ong∙a aro milsi pie roaniba
uarangoni mingsa ong∙a. Ia Misson-ni ning∙o namgipa biap aro chidik rangko kangenba milsi pie
rona, kal∙susana aro aqua/eco tourism na namdapatna tik ka∙aha. Koborko ui∙atani gita, Sajar
Nangli Fishing Festival-ko Thadlaskein chibol, Jowai sepango Jaintia Hiils-o 2010 o ong∙ataha.
Uanona a∙songni dingtang dingtang bakrangni bang∙a manderang re∙baaha. Uandake gipin
namgipa biaprangko basee, a∙song gipinni nie rogiparangko muni nangatna tarianirangko dakgen.
16
3. Ia Mission-ni ning∙o state o chiring,chibol rangni na∙tikrangko jilanikoba a∙bachengatgen. Aqua
park ( rochakram biap) rangkoba tarie dingtang dingtang dake ga∙suate na∙jilaniba mingsa kam
ong∙gen, jean manderangna nie rona nambegipa ong∙an baksa chatro chatrirangnaba skie ma∙sie
ra∙na chol ong∙gen. Ia mission dal∙gipa rokom ni na∙tokrangkoba a∙bachengatgen aro
mingsingatna jotton ka∙gen. Table trout aro common carpni rokom gni German phenotypes(mirror
carp aro scale carp) ko jilanikoba a∙bachengatgen.
4. West Garo Hills-o na∙tok jilaniko ripingbaenggipa Rombagre song aro Nongbareh jean Jaintia
hills-o ong∙a, da∙o namen mingsingbegipa tourist biaprang ong∙aha. Ia biaprang gitan na∙tok
ripingani gipin biaprangkoba touristrang re∙bajringgipa biap ong∙atnagita dingtangate tarina
mangsongaha.
2.7Mission ni dingtang dingtang kamrang:
1. Nangdime kam ka·ani.
Gipin Programmerangko Aquaculture Mission baksa nangdimate kam ka∙niara Fishery Sector na
bang·bata tangka rangko jakkale nambate chanchisamsoe kamrangko ka·na mangenchim aro
sorkarini rokom rokom bakrang dingtang programmerangko nangdimate kam kaode apsan
chu·sokbate kamrangko ka·na man·a. Nangdime kam ka·genchimode gitap gitap, mingsani
nangana batpile tangka chamanirangko aro ge·gni ge·gitam dolrangni kam kadapdapaniko
champenga. Apsan mangsonganirangna plak nanganirangko sualgrikna, gitalgipa cholrangko
ma∙sina gita aro kamko chalaianiko kenchakani gri niknagita chol ong∙katata. Aquaculture
Mission gipin programrang jekai MGNREGS, RKVY, NRLM baksa nangrime kam ka∙gen aro
damsan jinma bakrime ka∙aniko gipin departmentrang jekai Water Resources, Soil & water
conservation aro Tourism baksa dakskagen.
Chusokgiminko mesokani ge·sa Jaintia Hills ni song damsa Nongbareh o chongipa chitingklokko
Soil & water conservation department/Water Resources departmentni tarigipako ua songni
manderangan Fish Sanctuary (na’tokrangko ripingani biap) dakaha. Gimaangenggipa
na∙rongkoba iano ripinge rakkia aro ia chibima gimikon jelatengaha. Mission apsan dake
ripinganirangko gipin biaprangni chibima aro chiringrango dakna miksonge donaha.
17
2. Management Information System (MIS)
Mission ni ning·o dingtang dingtang kam kaanirangko maikai ong·enga ma∙sina nanganirangko
chimonge see rakkigen aro uarangko jakkale tiktak je ma∙sina nangako ta∙rake man∙na chol
ong∙gen. Ia Management Information System (MIS) ko Aquaculture Mission o tarina
mangsongaha, jedakode ma’sina nanganirangko jekai badita na∙tok jilchakramrangko
ong∙katataha, sawarang badita tangkarangko man∙e namgniko man∙aha aro uandake gipin
nanganirangko ma∙sina man∙gen. MIS ko tarina ui∙gipa aro kragipa mandeko dongen. Plak
ma∙sianiko chimonge man·giminkora taraken machine gita kobor watatgen (online). Websiteko
tarie Missionni dingtangdingtang bakni gimin ma∙sina nanganirangko, gisiko nange kam
ka·pagiparangna on·gen.
3. Nirokani aro mai gadango kam ka·a nipilani aro audit ka∙ani:
Ia Mission-ni ningo kam ka∙giparangko pangnan nirokaniko dakgen, jedake jaantini kobor,
jagittam prako aro jadoko kobor ra∙anirangko dakanggen, nanggenchimode kam ka∙engmitingoba
taridapanirangko dakatgen.
Bilsignini ja∙mano, Missionni kamni tang∙doaniko a∙palni dolrangchi nianirangko dakatgen.
Bijangchio nianiko ra∙e, taridapani ba galanikoba dakgen, jedakode nambate kamko dakna
man∙kugen. Missionko bon∙chote toe nianikoba dakgen, jeon manderangna namgniko badita
on∙aha ba on∙jaha uko ma∙sina man∙gen. Missionni dingtang dingtang kamrango baditana
manderangna lapko, kam k·ae cha·na cholko aro noko-jamo namdapataniko onaha, uarangko
nisusaatanirangko dakatgen.
Missionni a∙bao kam ka∙aniko, an∙tangtangonin cheke nianiko dakgen. Kamni aro tangka paisani
gita, baoniko man∙baaha, man∙sogipa manderangmung kam ka∙e on∙gipa dolmung melie ka∙ama
ka∙ja, uarangko niani ong∙a. Ian manderangna kakket aro bebe ong∙e kam ka∙aniko mesokani
ong∙gen. Audit ka∙gipa dolara, mitam na∙jilgipaoni, songnokko rodilgipa aro jolo niksenggiparang
aro songbad segiparang ong∙gen , jedakode programme o kam ka∙aniko maimancha ong·achim
kakket aro bebedake nikgen.
18
4. Songsar na Lapko sandie niani:
Manderangna mai namgniko dingtangdingtang kamrango on∙ahachim, jedake na∙jilanio, kam ka·e
cha·anio aro gipin namgnirang dongama, uko am∙e niatgen. Namgnirangko am∙e nianiko dakna
gita, dingtang dingtang kamrangchi sandirikkitaniko dakatgen. Na·jilani Mission Songna nokna
badita namroroaniko on·a, uko nianikoa, MIS aro aganmesoke on∙ani lekaonikosa sandie dakgen.
5. Tangkako am∙bae jakalani:
Missionna nanggipa tangka paisarangko, dingtang dingtang kamrangko ka∙na gita, chame
donmanaha. Uarangko man∙baani cholrang, iarangoniko ong∙gen, jekai Agriculture (RKVY),
NFDB, NEC, NCDC, SPA, State Plan etc. Meghalaya Co-operativeApex Bankoniko aro
gipinrangonikoba dakchakanirangko am∙gen.
19
Bak – III
Mini Mishon - I
Biap aro Pokkri cho∙e bariatani
Aganchengani
Meghalaya State
Aquaculture Mission-ni miksonge
dakaniara manderangni nangnikaniko
aro nanganiko on∙na man∙ani ong∙a.
Chang 12gipa aro 13gipa Plan ode
manderangni na∙tokko nangnikania
9.0 oni 10.0% ong∙pile batrorognok.
Pokkrirangko cho∙e bariatani gimin
Mini Mission-I o talataha. Iano
minggni bakrang donga.
Skanggipara- gitalgipa digirangko cho∙ani jekon Chi A.dam Bariatani ine minga Minggipinara,
dongenggipa pokkri aro gipinrangko gisik nange na∙tok jilskae bang∙batatani ong∙a.
Gitalgipa digirangko jemangan a∙a antangtango gnang, cho·e na∙tok jilna tarina man∙ode nambatgen.
Indiba badiaba digirangkode ‘jinmani’ a∙ao cho∙na nangnaba gnang, jerangkon an∙tangtang kam ka∙e
matchotatna nanggen. Meghalaya a∙songni manderango bangbata biaprangon namgipa pokkrirangko
nikna man∙a; uamang ku∙monge jinmaan apsan dake songni digi ine, songo noko rakigiparang gnang,
jeon songni manderangna mikkim rasong aro songsalni gita janggi tanganio chu·sokgipa
dakchakaniko ra∙baronga.
A∙doko bang∙a chitomrang, chidiporang aro bheelrang donga, jerangkon songni gita jinmarang kange
jakkala. Indakgipa biaprango na∙tok jilna gita tarianiko on∙gilpa∙e dakode aro uko simsakangkuode,
na∙tokko bang∙dapatna gita cholko man∙gen. A∙doko dal∙dalgipa kachanggimin chitomrang aro
chibolrang donga, jerangkon ge∙a gamanina mongsongbatede jakkalachim, uarango na∙tokrangkoba
jilna gita man∙gen. Ia minggni cholrangchi na∙tokrangko bang·roroatna man·an baksa chirangni
gamchatanikoba bariatgen. Na∙tokrangko jelroroatanio Mini Mission-I o ian- dakgipa chirangko na∙tok
jilna jakkalgen. Mini Mission-I ni dakna nanggnirangko mingbri(4) dake suala.
Mawlyngngai songni jaktangchi kitgipa pokkri (Ri BhoiDistrict)
20
1. Sakantinan pokkri cho∙atani
2. Jinmachi tarigipa pokkri
3. Chibolrang, chibitekrang aro bheelrangko nambate taridapani
4. Kachanggipa chitom aro chibolrango na∙jilani
Mini Mission 1-o janapgimin ming 4 kamrangko talatna ra∙aha. Ia bakko ge∙ 8 dake
pe∙raronaha. 2gipao sakantina aro 3gipaoa jinmarangni pokkrirangko tarina tik ka∙aha. Ia minggniara
janggi tangani cholko on∙e, kangal ong∙aniko gimaatani ong∙gen. Jinmani pokkriba nokantini pokkri
gitan apsan gamchataia; dingtanganide badita dal∙a chona aro Sorkarini tangka dakchakaniosan
ong∙bataia. Bakron IV oa bheel,chiblok aro chibitekrangko tariani aro bakron V oa kachanggipa
chitom aro chibolrango na∙jilanirangko dakatgen. Ia minggni kamranga, dongenggipa chirangoniko
na∙tokrangko bariatgen. Minggipin dake aganode, man∙aniko bariatania tarianiko namdapatani gimin
chu∙sokaha. Mini Mission-ni mingbrina koros dingtang dingtang bilsirango ong∙anggiminko
hisapaniko bakron VI-o janapa. Koros ong’gnigipa pilakna adita dakchakanirangko sorkari on∙gen aro
bank-rang gita sroanirangko aro jinmaba antangni kamrangchi on∙gilna nanggen. Ia Mini Mission
mingbri (4) ni gamchatani aro man∙anio bariatani gimin name dake bakron VII-o dokbadale seaha.
Kandike agananiko aro bon·ataniko bakron VIII-o on∙nangskagen.
3.1 Paltangtang pokkrirangko cho∙ani:
Iako dakani mongsongbatgipa miksonganiara, je
biaprangon a∙arangko indin gale donengachim, ua
biaprangko tarie salantio janggi tanganio maiba mingsa
cholko kangal manderangna man∙aniko bariate, be∙en
an∙senganiko on∙ani ong∙a. Ia Mission digirangko 10,000
hectare-rang apaldapate bilsi bonga (5)-ni somoiona lakh
sa(1) game cha∙giparangko namdapatgen.
1. Bilsina chamani:
Skanggipa kamde 10,000 Ha pokkrirangko bilsio cho∙ani ong∙a. Skanggipa bilsioni
a∙bachenge, ka∙sine ka∙sine bariroroate kamrangko ka∙na nanggen; maina badiaba dolrango ba
kamrango meligijani ba neng∙nikanirang dongnaba donga. Ka∙e ui∙roroesa kamrangko nengrae aro
name ka∙na man∙a. Bilsiprakna chamaniko iarangko hisapesa dakna man∙a. Skanggipa bilsio 1500
Smit songni an’tangari bikotgipa digi (East Khasi Hills)
21
hectare pokkrirangko dakna a∙bachenge, ja∙mano kasine kasine 2400 hectare pokkrirangko bilsi 5gipao
cho∙e gapatgen. Mai bilsio baditako cho∙gen, uko Masang 3.1 o mesokatenga.
Masang3.1: Paltangtang Pokkri cho∙na bilsiprakna chamani
Sl.
No. Bilsi Paltangtang Pokkri cho∙ani (Ha.)
1. 2012-13 1500
2. 2013-14 1800
3. 2014-15 2000
4. 2015-16 2300
5. 2016-17 2400
Chugimik 10,000
Pokkri cho∙na chamanio na∙tok jilna a∙a chi namaniko a∙chike niesa sualna nanga.
A∙songo , a∙dok chigani obostarang dingtanggrikbeani gimin, na∙jilna namaniba district aro C&RD
blockprakon dingtanggrikbea. Districtantina badita pokkrirangko bilsio tarigen,Table 3.2 o mesoka.
Pokkri 10,000 Ha oniko 58.1% (5810 Ha) A∙chikjolna chamaha, jean a∙dok gimikni 36.4% ong∙a aro
mande jelani 37.5% ong∙a. Khasi-Jaintiajolnade a∙dok gimikni 63.6%ko chamskaaha, jean jelani
62.5% ong∙a; uko chamgiminoniko 49.1%ko on∙aha.
Joltangomangba chamanirang dingtanggrika ine nika. District ge∙4 na chamanio, Jaintia
Hillsde 21%kosan man∙paia. East Khasi Hills 28.2%ko aro West Khasi Hills 24.5%ko jolna
chamgiminoniko man∙aha. A∙chik a∙dokode, West Garo Hillsan bang∙bate 54.4%ko chamaoniko
man∙aha. East Garo Hills 23.9% aro South Garo Hills 21.7%ko jolna chamaoniko man∙aha. West Garo
Hillsan na∙jilna nambatgipa biap ong∙e, State gimikna chamaoniko bak 3ni bak 1ko man∙aha. Districtni
dingtang dingtang blockrango, a∙a chi nama namjani kri chamaniko dakaha. Dingtang dingtang C&RD
blockrangna chamaniko On∙chapgipa 3.1 o mesoka.
Masang3.2: District prakna sualgimin sakantini kitgnigipa digi
District 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16 2016-17 Chugimik Percentage
Jaintia Hills 133 158 176 202 211 880 21.0
East Khasi Hills 179 213 236 270 282 1180 28.2
Ri-Bhoi 165 199 217 254 265 1100 26.3
West Khasi Hills 155 185 205 237 248 1030 24.5
Khasi-Jaintia
JolKhasi-Jaintia 632 755 834 963 1006 4190
100.0
(41.9)
22
District 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16 2016-17 Chugimik Percentage
West Garo Hills 471 568 636 728 757 3160 54.4
East Garo Hills 207 250 279 319 335 1390 23.9
South Garo Hills 190 227 251 290 302 1260 21.7
A∙chik Jolna 868 1045 1166 1337 1394 5810 100.0
(58.1)
State Gimik 1500 1800 2000 2300 2400 10000
Ongkoranga 100prako jolna mesokgipa ong∙a.
2.Cho∙ani koros :
Koros ong∙anirangara digirangni dal∙ani krisa ong∙aia, aro nama biap donga dongjani kri ong∙a.
Pokkrini dal∙ania donggipa a∙ani ga∙nangani kri ong∙a. Ramram game cha∙giparangni pokkrirangde
chonkalgiparang ong∙bata. 1000 Pokkrinko cho∙anio indake nika je, game cha∙giparang bang∙batan 0.2
Ha na agreba 0.1 Ha sa bang∙bata aro uona ra∙onna dabiaha. Dal∙kale cho∙na aganode, bang∙a kangal
gamgiparangan a∙ako chu∙onge on∙na man∙ja. Uni gimin, pokkrini apalaniko 0.1 Ha ona ra∙onataha.
Pokkri cho∙anio a∙ani Kaman bang∙bata aro digirangni apalaniko 0.1 hectare-ong∙e uni tua 1.5 m
ong∙gipako mande sak 600 cho∙e matchotatna nanga ine nikaha .Da∙ororo MGNREGS-ni hajira salsao
gong 117 ong∙ode, indide, a∙ako choatanina chamsoa gong 70,200 ong’pila aro gipin on∙chapna
nanggiparangko on∙chapede gimik gong 71,700/- ong∙a.
Jilchakatani korosara na∙bisa, cha∙ani, sanani, na∙tok rim∙ani hajira aro chun matchuki gitang,
gipin samrang aro na∙tok rim∙ani ostrorangkoba man∙chapa. Na∙tok bi∙sarangko mang 1000 ko watna
nanggen arocha∙aniko 150 kg ong∙e 0.1 hectare ong∙gipao on∙na nanggen. Uni gimin, koros
gimikara gong 11,950 ong∙a.
Na∙tok pale cha∙giparang bilsiantio jakkalgimin pilak korosrangko bilsi gittamni jamano
ra∙sroarangko chotpilna nanga. Ia loan-rangko on∙e dakchakaniara jedakode na∙tok pale cha∙giparangni
nengnikanirangko ritchengatna jilchengani korosna agreba, gnigipa bisioba na∙tokni cha∙anirangko
on∙e 3gipa bilsionan dakchakanirangko on∙anggen. Gipin nangchapgipa korosrangba gnang, jekai
banko tariani, insurance, ra∙ruraani, ui∙atgipa bolpleng. Iarang pilakkon cho∙ani koroso man∙chapatgen,
jedakode na∙jilgipana neng∙nikani ong∙jawa aro uko Nangdapgipa Koros ine on∙chapgen. Chu∙gimik
minggittam a∙selrang jekai, cho∙chakatanina, jilchakatanina aro nangdapgipa korosrangko man∙chape
gimik gimang gong 90,400/- ong∙gen.
23
Rika cho∙ani korosrang bilsi bilsina bariroroa ine nikna man∙a aro ian korosrangni baridapani
gimin ong∙a. Iarang pilakni giminba ia kamo simsakani donggen. Pokkriko rika cho∙anio hajirasan
ong∙aioba, 2gipa bilsionide MGNREGSni hajirao pangchake cho∙ani koros gimikko taritaigen. Ian
na∙jilgiparangko amchakatna gita nangchongmotgipa ong∙a. Ia schemeo cho∙a rikanio 60% kode
dakchakgen; indiba koros gimikni 25%kode ra∙srona nanggen. Agitchagipa15%kode cho·a
nokgiparang on∙pana nanggen. Dakchakpa∙ania Tg 54,000/- aro ra∙srona nanggipara Tg 22,500/-
ong∙gen. Chugimik talataniko Masang 3.3 o mesokenga.
Masang3.3: Pokkri ge∙prakni koros aro dakchakani
Ba∙ku On∙talani Gamchatani
(`)
Pokkrini apalani (m2) 1000 -
Pokkrini tu∙ani (m) 1.5 -
Pokkri dotgimik (m3) 1500 -
Sakprakni salprakni a∙ani kam (m3 ) 2.5 -
Cho∙ani salrang 600 -
Salsani Hajira (`) 117 -
Chugimik cho∙ani koros (`) 600 x 117 70200
A.C silting 4 1500
A. Cho∙a-rikani koros gimik 71700
Chun100 kg @ ` 12/- 100 x 12 1200
Matchuki 1000 kg @ `1/- 1000 x 1 1000
Super phosphate 20 kg @ `8/- 20 x 8 160
Urea 20 kg @ ` 8/- 20 x 8 160
IMC and A∙gipinoni jaksi-na∙bisa (No.) 1000 2000
Ginde75 kg @ `15/- 75 x 15 1125
To biki 75 kg @ `20/- 75 x 20 1500
Sana banana Kyllum 400
Na∙rimani ostrorang Kyllum 3000
Hajira12 mansal@ ` 117/- salprak 12 x 117 1404
B. Jilchakatani koros 11949
24
Ba∙ku On∙talani Gamchatani
(`)
2gipa bilsini cha∙ani 2625
3gipa bilsini cha∙ani 2625
Segate on∙ani dam 200
Ui∙atani bolpleng 450
Insurance 450
Sokatani 400
C. Nangdapgipa Dakchakani 6750
D. chugimik koros(A+B+C) 90399
Dakchakani 54239
Dakchakaniko namatani 54000
Bankoniko ra∙sroani 22500
Paltangni on∙gilani 13899
3.2.Jinmani Pokkrirangchi Bariatani :
Meghalya a∙songni manderang
pangchakgrike janggi tanganio namen
bilaka aro jinmachi chalaina gita
uamang a∙songni gnangrangko name
simsakgipa ong∙a. Iani gimin Fishery
Departmento batanggimin
changrangonin ui∙man∙aha. Jinmana
pokkrirangko Departmentba skangrango
tarie on∙aha aro da∙oba uarang namen
dongkuenga ine nika. Jinmachi
chalaigipa chibolrang jedake
Mawphlang, Jaud, Luniong, Khulia
Bondudai, Mawtneng iarangan na’tok jilanio chu·sokgipa digirang ong∙a. Jinmachi chalaigipa
Mawtnengni digi jean Ri-Bhoi District-o ong∙a, uamangde na∙tok rim·e ua diginiko pale songni skul
teacher-na dormahako on∙na ampila. Bak IV-o a∙gangimin gita 27.5 hectare-rangni gita apaldapatna
Khulia songo Jinmachi chalaigipa digioniko na’tok rim’ani (Ri-Bhoi District)
25
Fishery Co-operative Societies aro Multi Purpose Co-operative Societes -na pakwataha. Jinmani
pokkriko tarina gita 500 Hako chamaha. Fishery Cooperative Society aro Multipurpose Cooperative
Societyrangkoba pokkri cho∙anio napatna man∙gen. Niamrang Cooperative Societyrangnaba apsan
ong∙aigen.
1. Bilsina Chamani:
Ia Mission-ara 500 hectare a∙arangko jinmani digio ka∙sin ka∙sin bilsiantio 100 hectare
pokkrirangchi bariatna miksongaha. Jinmani pokkrini dal∙ani komibeoba 0.5 Ha ong∙na nanggen
aro 2 Ha na batna man∙jawa 500 hectare a∙arangko jinamana sualgiminoniko, 143 hectare-
pokkrirangkode FCS aro MPC-rangna dingtang dingtang bilsirangna pakwataha. Ia ba∙kurangni
korosrangko jean Mini mission I o ong∙achim, uko Mini Mission II o nikna man∙a, jerangkon
Cooperativerangna chame donahachim.
2. Tarianina koros ong∙anirang:
India sorkarini on∙nao pangchake, jinmani digiko tarina gong 2.50 lakh 0.5 hectare-na unoni gong
2.00 lakh-kode digiko choatanio aro gitchagipa gong 0.50 lakh-kode uno nanggnigipa kamrangna
on∙naha. Ian an∙tangari kitgipa digirangna bate komibatgipa dam ong∙a. Ia minggni digirangoni
dingtanggrikaniara ian cho∙ani korososan ong∙aia; jenan Indiani Governmentara Tg 4 lak
on∙achim. Jinmarang pokkriko rika cho∙anio jak on∙na nanggen. Uni gimin, chu·gimik koroskode
jinmanade tarijaha.
Sakantina aro jinmana tarigipa pokkri cho∙ani korosni dingtanggrikania, jinmaranga
an∙tangtang pokkriko cho∙na nanggen, jeon bang∙bate koros galna nanga. Sakantini pokkriko
cho∙nade indake man∙jawa, maina nokdango cho∙giparang bang∙jawa aro uko on∙gimin somoio
matchotatna man∙jawa. Uni gimin, saksannade chong∙mot korosko hisape tariaha aro jinmanade
Indiani niam gita tariaha. Indiba, korosrang bariani gita, jinmanaba gnigipa bilsionide niroke
bariatani donggen. MGNREGSni hajirani baria gita rika cho∙anirango taridapanirang donggen.
Indakgipa dingtangatanirang jilchengani korosnade dingtangatani dongjawa.
Jilchakatanio on∙gipa koros aro bosturangde jinmanaba aro saksannaba minggninan apsan
ong∙aigen. Indiba, jilchakatanini korosko on·anio, jinma aro saksanni dingtanggrikanide iasan,
saksangipanade dakchakniko on∙angkugen. Saksangipa pokkri cho∙gipanade, bilsi 3 na kingking
dakchakaniko on∙angkugen; indiba jinmani pokkrinade bilsisanasan on∙aigen. Jinmachi
chalaigipa digirangna 0.5 hectare-ko cho∙atanio gong 2.50 lakh nanggen, unoni 60% ba gong 1.50
lakh-kode tarianio sorkari dakchakangen. Unoni gitchagipa gong 1.00 lakh-kode songni
26
manderang pokkri cho∙aniko dakanichi on∙gilpaaniko dakna nang∙gen. Masang 3.4-o tale
mesokanirangko dakaha.
Masang 3.4: Jinmapokkrini Cho∙ani aro Jilchakatani Koros (0.5 Ha)
Sl. No. Ba∙ku On∙talani Gamchatani
(`)
Capital cost
Pokkrini Apalani 5000 ----
Pokkrini Tu∙ani 1.5 ----
Pokkri Dotgimik 7500 ----
A.C Siltong 2 ----
A Chu∙gimik Koros (Govt. of India norm) 2,00,000
Bilsini Jilchakatani Koros
Chun 500 kg @ `12/- per kg 500 x 12 6,000
Matchuki gitang5000 kg @ `1/- per kg 5000 x 1 5,000
Ammonium Super phosphate 100 kg @ ` 8/- per kg 100 x 8 800
Urea 100 kg @ `8/- per kg 100 x 8 800
IMC and A∙gipinoni Jaksi na∙bisa @ `2/- each 5000 tylli. 10,000
Ginde 250 kg @ ` 5/- per kg 250 x 15 3,750
To biki 250 kg @ ` 20/- per kg 250 x 20 5,000
Saa-jomana Simsaksoani L/S 4,000
Na∙rimani Ostrorang L/S 10,330
Hajira36 mansal@ ` 120/- salprako 36 x 120 4,320
B Bilsi gimikni Jilchakatani Koros 50,000
C Cho∙ani aro Jilchakatani Gimik Koros (A+B) 2,50, 000
Schemeni Tangkarang
D Governmentni dakchakani@ 60 % 2,50,000 x 0.6 1,50,000
E Jinmani On∙gilani@ 40 % 2,50,000 x 0.4 1,00,000
Gimik (D+E) 2,50,000
Jinmani pokkrini dal∙a komigipan 0.5 Ha apalgipa ong∙na nanggen; ong∙jaode mamung
dakchakaniko onjawa. Uandaken, 2Ha na batgipanaba dakchakaniko on∙na man∙jawa. Jinma
27
pokkrirangko 2 Ha na dal∙batako nangode, an∙tangtang koros ka∙e matchotatna nanggen. Ia dakaniara,
bang∙bata songrango jinmani pokkrirangko tarina man∙atgen aro name dal∙na gita na∙tokrangnaba
dakchakani aro Stateo jinmani pokkrirangko nambatatna man∙gen.
3.3 Chibol, Chibitek aro Bheel-rangko nambate taridapani:
Chibolrang, Bheel-rang,jerangan apal
jolrango mikka waanirangchi, chi skonge
dongrikgipa biaprango sam chapripe a∙sal
bang∙a, indakgipao na∙tok jilna tarina man∙gen.
Koros ong∙anirangde jedake antangari aro
jinmachi chalaigipa digirang baksa apsangija
komibatgen. Indiba tariani korosde saksan aro
jinmani gitan apsan ong∙aigen. A∙bachengode,
iandakgiparango na∙tokrangko bang∙e
man∙janaba donga. Ia pilakkon jinma
dakgrimachi jedake songni dilgiparangchi, Nokma aro Sirdar, songni ku’mongachi namgipa na’tok
jilaniko songo bikotna man’gen. Ia indake tariani ja∙mano, jaksi-na’tok bi’sarangko chimonge watna
man∙gen. Indakgipa chirango na∙bisarang mamung neng∙nikgijan chioniko cha∙anirangko man∙e
dal∙rorogen. Indakgipa chirangko Mission taridapatgen aro jinmarang namnikode 2gipa bilsioni jaksi-
na∙bisarangko watgen, jedakode chini aro biapni nosto ong∙angaoniko champengna man∙gen.
1. Bilsina Chamani
Bilsi 5na chamade 500 Ha ong∙a aro bilsiprako bariroroe chamgipade, skanggipao aro 2gipa
bilsirango 50 Ha aro 3gipa aro 4gipa bilsio 100 Ha aro bon∙kame, 5gipa bilsio 200 Ha ka∙e,
pokkrirangko on∙aniko chamaha. Ia bariatgipa chamania badiao taridapaniko nanggen, uarangko
ma∙sina gita ong∙a. Taridapanina pokkrini apalani 2 Ha aro batgipara 5 Ha ong∙na nanggen,
unosa tangka paisachi dakchakaniko on∙na man∙gen. Indake dakaniara, dalgipa chibolrangkosan
ra∙aigija chongiparangkoba ra∙gataniona sokatpagen. Iano mamung dingtangman∙cha na∙tokni
cha∙aniko on∙jawa ong∙ani gimin; na∙tokrangara ong∙telaigipa jong∙chirinekrangosan tange dal∙na
nanggen, ong∙jaode, dol nokgipaan uarangna simsakna nanggen.
Jinmachi chalaigipa digirangko gital daktaina gita gong 4 lakh-ko hectareprako chamaha. Ia
obostao hectare-prako na∙tok mang 10,000-ko wate jichakatani korosde komiskagen; unbaksana,
na∙rimani bosturangna Tg 20,000/- on∙gen. Koros gimokde hectareprako Tg 4.4 lak ong∙gen.
Damalgre o chi skonge a∙dobekgipa biap jekon ja’mano
namdapate tarina man∙gen
28
Jinmaba 40% (Tg1.76 L)ko on∙pana nanggen , bangki 60%kode government dakchakani gita
on∙gen. Bilsiprako hectareprako man∙gnigipa na∙tokara 1500kg ong∙gen. Masang 3.5-o kamao
mesokatenga.
Masang 3.5: Bilsiprakna chamgipa - Chidipo, Chibitek aro Bheel-rangko tariani
Sl.
No. Bilsi
Apala
(Ha.)
Tariani
Koros
(` Lakhs)
Jilchakatao
Bon∙gipa
(` Lakhs)
Koros
Gimik
(`Lakhs)
Man∙ani
(MT)
(@ 1.5
MT/Ha.)
Man∙ani
Gamchatani
(`Lakhs)
1. 2012-13 50 200 20 220 75.00 90.00
2. 2013-14 50 200 20 220 75.00 90.00
3. 2014-15 100 400 40 440 150.00 180.00
4. 2015-16 100 400 40 440 150.00 180.00
5. 2016-17 200 800 80 880 300.00 360.00
TOTAL 500 2000 200 2200 750.00 900.00
3.4Chibol, Chikatongrango aro dingtang dingtang chirango jaksi-na∙bisarangko watani:
Stateo minggittam mingsingbegipa nie
rona tarigipa biaprang jedake, Umiam,
Kyrdemkhulai aro Nongmahir gnang jeon
na∙tok bi∙sarangko jelatanio dakchakaniko
man∙gen. Ia minggittamoni Umiam chikatongan
gimikna bate 500 hectare-rang ong∙e dalbatgipa
ong∙a. Chikatong minggnide 160 hectare-
rangsan ong∙aia. Ia ripinggipa gimik biaprang
chanatode gimik gimang 650 hectare-rang
ong∙a. Iarangni gisepon bang∙a chibolrangba
dongkua. Indakgipa chibolrang ge· 24 donga, jean 50 Ha ong∙a. Fisheries-o ka∙gipa department-rangni
aganani gitade ia pilakon changope niode a∙songo 700 hectare-rang gnang. Ia chirango jaksi
na∙bisarangko wate na∙tokrangko bariatna man∙gen. Hectareprako 2000 jaksina∙bisarangko watna
man∙gen, uarangko chi ra∙anganina katonggiparango dakna man∙gen, maina uarang chionin
cha∙anirang bang∙bea. Ian departmentni kam ong∙a aro jinmani dakna nanggnirang bang∙breja.
Na∙wataniko bilsi 5na Missiono dakanggen. Wataoni 40% sioba, mangprak 0.15 kg ong∙ode,
****************************
29
hectareprako 180 kgde ong∙gen (0.6 X 0.15 X 2000).Chugimikde bilsiprako 126.00 MT aro bilsi 5 ode
630 MT ong∙gen. ( Masang 3.6 ).
Masang 3.6: Na∙tokrangko Chikatong aro Chibolrango jilani Koros aro Man∙pilani
Chikatongni Bimung
Chini
Apala
(Ha)
Watani
Jaksina∙bi∙sa
(@2000/ha.)
Jaksina∙bisani
dam @ `2
(` Lakhs)
Bilsiprako
na∙manani
(MT)
Bilsi 5 o
Na∙mangipa
Gimink
Umiam 500 10.0 20.0 90.0 450.0
Kyrdemkulai 80 1.6 3.2 14.4 72.0
Nongmahir 70 1.4 2.8 12.6 63.0
Chikatong Gimik 650 13.0 26.0 117.0 585.0
Chibpol Gimik 50 1.0 2.0 9.0 45.0
Chikatong aro Chibol 700 14.0 28.0 126.0 630.0
3.5 Pokkri cho∙e Na∙jilna Srona on∙ani aro dakchakani:
Koros ong·gnigiaparngna Masang 3.7-o mesokaniko dakenga. Ia programme-na chamsoa
gimik Tg 933.74 kror ong∙a. Paltangni kitgipa digirangko dal·dapatani Chongipa Mission I-o koros
ong∙nasigipa gong 904.00 kror ong’a. Uan koros ong∙a gimikoni 96.81% ong∙a. Gipin mongsonggipa
bakara, chidipo, chidobek aro bheelrangko tariani ong∙a. Ia bakna chamgiminara Tg 22.00 kror ong∙a.
Minggnigiparangde korosni bidingo komibea. Jinma-pokkriko rika-cho∙anide Tg 5.00 kror ong∙a aro
Chikatongrango na∙wate jilania Tg 2.74 kror ong∙aia. Kamo Sorkarini korosara Tg 561.34 kror ong∙a.
Ia tangkarangkoa dakchakani gita on∙na nanggen. Bangki Tg 372.40 krorkode dol dake ka∙giparangna
on∙gen. Uoni mitam bak (60.7% ba Tg 226.00 kror) kode bankoniko ra∙srona nanggen aro
gitchagipakode jinmaan kam ka∙achi gapatna nanggen. Skanggipa bilsio dakchakani Tg 83.82 kror
ong∙gen aro bon∙kamgipa bilsio Tg 136.60 krorona sokgen. MGNREGSo jedake hajira baria indaken
tangkarangba barigen. Nangchongmotgipa bakrango koros kaani komiani gimin, pokkrirangko rika-
cho∙anirango indakpile bariani ong∙jawa.
30
Masang 3.7: Bilsiprako Sroani, dakchakani aro na∙jilgiparangni on∙gilani (Tg lakh)
Bilsi Ba∙ku Paltangni
Pokkri
Jinmani
Pokkri
Bheelrang
ko
Taripil∙ani
etc.
Chilatong
aro Chibol
Pilak
Kamni
Chugimik
2012-13 Dakchapani 8136.00 60.00 132.00 54.80 8382.80
Sroani 3390.00 - - - 3390.00
On∙gilani 2034.00 40.00 88.00 - 2162.00
Koros Gimik 13560.00 100.00 220.00 54.80 13934.80
2013-14 Dakchapani 9763.20 60.00 132.00 54.80 10010.00
Sroani 4068.00 - - - 4068.00
On∙gilani 2440.80 40.00 88.00 - 2568.80
Koros Gimik 16272.00 100.00 220.00 54.80 16646.80
2014-15 Dakchapani 10848.00 60.00 264.00 54.80 11226.80
Sroani 4520.00 - - - 4520.00
On∙gilani 2712.00 40.00 176.00 - 2928.00
Koros Gimik 18080.00 100.00 440.00 54.80 18674.80
2015-16 Dakchapani 12475.20 60.00 264.00 54.80 12854.00
Sroani 5198.00 - - - 5198.00
On∙gilani 3118.80 40.00 176.00 - 3334.80
Koros Gimik 20792.00 100.00 440.00 54.80 21386.80
2016-17 Dakchapani 13017.60 60.00 528.00 54.80 13660.40
Srosni 5424.00 - - - 5424.00
On∙gilani 3254.40 40.00 352.00 - 3646.40
Koros Gimik 21696.00 100.00 880.00 54.80 22730.80
Chu∙
Gimik
Dakchapani 54240.00 300.00 1320.00 274.00 56134.00
Sroani 22600.00 - - - 22600.00
On∙gilani 13560.00 200.00 880.00 - 14640.00
Koros Gimik 90400.00 500.00 2200.00 274.00 93374.00
Ritcha prako 96.81 0.54 2.36 0.29 100.00
31
3.6 Mini Mission-I ko dakani namgni
Na∙jilanio man∙pilanirang-ko Masang 3.8-o mesoka. Chugimik Pokkrirangni bilsi bonga (5)-o
bariania 11,000 hectare ong∙gen. Iarangna agreba, jaksi-na∙bisarangko watani bilsiantio 700 hectare
ong∙gen. Programme-ni ningo jaksi-na∙bisarangko watania 14,500 hectare-rang ong∙enga. Uano jelani
bang∙ani 26,580 MT-ni gita ong∙gen. lani a∙selara, na∙tokko bang∙e manani (90.3 %)de paltangni
pokkrirangni gimin ong∙bata. Man∙ani gamchataniara Tg318.96 kror ong∙gen. Koros aro man∙anini
gisepo hisapania 2.93 ong∙a, jean gimik gamchatanigita hisapon, namen komibea. Ia Mission pangnan
kangalrangna chanchichakanio kam ka∙gipa ong∙a. Ia man∙ani aro korosni gisepo hisapanini
tang∙doania, namedake skianirangko on∙manani ja∙manosa bariaignok. Ja∙manoba kamrangde namen
ong∙angaigen, maina ian kangal cha∙asianiko galna gita name tarigimin ong∙a. Ia Mission
pangchakaniko man∙e dal∙rorooba, uan kangalni dakanikon ja∙rikaikuenga. 0.1 hectare pokkrirangko
on∙ode, lakh sa(1) game cha∙giparangna kamko on∙na man∙gen. Bang∙bata na∙jilgiparangan
kangalgiparang ong∙gen. Indake iakoa an∙tangtangon man∙rikkamna gita tariaha. Iana
mongsongbatgipa kama dal∙roro-namroroani ong∙a. Apsan dake, kangalrang baksasa kam ka∙ani
ong∙ani gimin namen simsakbenaba nangskaa. Iani giminan, Mission-ara ka·sine simsakesa
jilchakanirangko on∙anio aro palanioba name simsake dakna gita ra∙gataha.
Skanggipa bilsio chontaesa kam ka∙aniko a∙bachenge, gnigipa bilsionisa bariroroataniko dakna
miksongaha. Kamrangko ka∙engmitingoba namdapatanirangko dakna cholrangko on∙gen. Name
simsake niroksandianichi aro gamsikatanichi, na∙jilanirangko name chu∙sokatna man∙gen.
Masang 3.8: Dingtangdingtang scheme-rango pokkri cho∙ani aro na∙tokko man∙ani
Bilsi Ba∙ku Paltangni
Pokkri
Jinmani
Pokkri
Bheelrangko
Taripilani.
Chikatong
aro
Chibolrang
Pilak
Scheme
rang
2012-13 Apalani (Ha.) 1500 100 50 700 2350
Man∙ani(Kg/Ha.) 2400 2400 1500 180 1.720
Chugimik Man∙ani(MT) 3600 240 75 126 4041
Gamchatani (`Lakhs) 4320 288 90 151.2 4849.2
2013-14 Apalani (Ha.) 1800 100 50 700 2650
Man∙ani (Kg /Ha.) 2400 2400 1500 180 1.797
Chugimik Man∙ani(MT) 4320 240 75 126 4761
Gamchatani ( Lakhs) 5184 288 90 151.2 5713.2
32
Bilsi Ba∙ku Paltangni
Pokkri
Jinmani
Pokkri
Bheelrangko
Taripilani.
Chikatong
aro
Chibolrang
Pilak
Scheme
rang
2014-15 Apalani(Ha.) 2000 100 100 700 2900
Man∙ani(Kg /Ha.) 2400 2400 1500 180 1.833
Chugimik Man∙ani (MT) 4800 240 150 126 5316
Gamchatani (Lakhs) 5760 288 180 151.2 6379.2
2015-16 Apalani (Ha.) 2300 100 100 700 3200
Man∙ani (Kg /Ha.) 2400 2400 1500 180 1.886
Chu∙gimik Man∙ani (MT) 5520 240 150 126 6036
Gamchatani (`Lakhs) 6624 288 180 151.2 7243.2
2016-17 Apalani(Ha.) 2400 100 200 700 3400
Man∙ani (Kg /Ha.) 2400 2400 1500 180 1.890
Chu∙gimik Man∙ani (MT) 5760 240 300 126 6426
Gamchatani ( Lakhs) 6912 288 360 151.2 7711.2
Pil
ak
Bil
sira
ngn
a Apalani (Ha.) 10000 500 500 3500 14500
Man∙ani(Kg /Ha.) 2400 2400 1500 180 1.833
Chu∙gimik Man∙ani (MT) 24000 1200 750 630 26580
Gamchatani (Lakhs) 28800 1440 900 756 31896
3.7 Kan∙dike Mesoke Bon∙atani:
Mini Mission-I-o janapgimin gita na·tokrangko jilna gita minggni dake pokkrirangko bariate
man·dapatani pilak dongsoenggipa chini bakrangko man∙chape dakaha. Unbaksa sorkarini nangani
gita, sroanirangko on·e kangal manderangna janggi tanganio pokkrirangko cho∙na rikna gita
dakchakanirangkoba on·naha. Ia daksoania laksa kangal cha∙asigiparangna tikanggen. Uamangna
pokkriko rika cho∙anio dakchakgen aro jilchakatanina bilsisana dakchakgen. Una agreba, bilsi 3 na
kingking na∙tokna cha∙anirangko on∙e dakchakanirangko on∙nanggen; jedakode chotpilani somoi
ong∙ahaomangba mamung neng∙nikanirang dongjawa.
Rika-cho∙ani koros aro bilsi 3 na cha∙ani baksa jilchakatani korosara Tg 90,400/- ong∙a. Jinmani
pokkrirangkoa 2 Ha na bate on∙jaha, jedakode bang∙a songrangonan iara tikanggen. Jinmani pokkriko
rikna-cho∙na gita Tg 6 lakko on∙gen, indiba Tg 4 lakkode dol nokgiparang jakchi kamchi ka∙eba
33
on∙pana nanggen. Songnokgiparangoni 40%kode on∙gilna nanggen ine dakani miksongania,
tangkarangko jakkalsretaniko ian champenggen ine ong∙a. A∙dok gimiko na∙tok jilna jinmani tarigipa
pokkride 500 Ha ong∙gen.
Chidipo, chidobek aro bheelrangko taridape na∙tokrangko jile bariatna gita chanchie donaha.
Tardapani korosmangmangkosan on∙enba, jilchenganina jaksi-na∙bisarangko nirokesa on∙aigen.
Paltangni pokkrirangko cho∙na on∙anina batede, ianon bang∙bate ui∙ma∙sianiko man∙bataha. Ia dakani
kamo chu∙sokode, uko ja∙mano bariatna man∙gen. Ian jinmani gisiko nange dakaniko aro name
simsakaniko nanga. 500 Ha pokkrirangkosan ia daksoanio on∙aigen.
Chibol aro chikatongrango name kam ka∙e na∙jilanian, bang∙bate na∙tokrangko ong∙katatna
man∙gipa dakani ong∙gen. Ia kamkora, gipin gipin departmentrang baksa bakrime ka∙esa matchotatgen.
Ia kam chu∙sokode, gipin departmentrang baksa na∙jilbrinaniko dakanggen.
Missionko ra∙gatani gimin na∙tokni bariania 26580 MT ong∙gen, jean da∙o man∙engana bate chang
5 ong∙pila. Pilak kamrangni matchotani ja∙mano, bilsiprako man∙a gimikni gamchataniara Tg 318.96
kror ong∙gen. Missionni bon∙aode, Stateara na∙tokko an∙tangon chu∙onge man∙gnok. Mini-Mission I ni
koros gimikara Tg 933.74 kror aro dakchakaniara Tg 561.34 kror ong∙gen. Paltangni pokkrirangko
cho∙anina dakchakanian mongsongbatgipa ong∙e, 60.1% na∙tokko bariatgipa ong∙a. Gipin bakrangko
man∙chapatode, Sorkarini bakba bariangskagen.
Dalroro silroroanio ia daksoani kamni miksongani ong·a aro kangal manderangni janggi tanganio
salantio chu·ongnikatanio man·chapa. Uan an·tangonin ong·telaigipa nisan ong’a.
Masang 3.9: Bilsiprako Paltangni kitgipa digirangko hectare o man’na miksongani
Sl.
No. Block/District 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16 2016-17 Total
1. Amlarem 52 63 70 81 84 350
2. Khliehriat 33 40 44 50 53 220
3. Laskein 20 23 26 30 31 130
4. Thadlaskein 20 23 26 30 31 130
5. Saipung 8 9 10 11 12 50
Jaintia Hills 133 158 176 202 211 880
1. Pynursula 62 74 82 94 98 410
2. Shella Bholagang 45 54 60 69 72 300
3. Mawsynram 18 22 24 28 28 120
4. Mawphlang 18 22 24 28 28 120
34
Sl.
No. Block/District 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16 2016-17 Total
5. Mylliem 12 14 16 18 20 80
6. Mawryngknang 8 9 10 11 12 50
7. Mawkynrew 8 9 10 11 12 50
8. Laitkroh 8 9 10 11 12 50
East Khasi Hills 179 213 236 270 282 1180
1. Mawshynrut 52 64 72 83 87 360
2. Nongstoin 32 38 45 52 54 219
3. Mawkyrwat 19 23 26 30 32 130
4. Mawthadraishan 16 20 20 25 26 107
5. Ranikor 16 20 20 25 26 107
6. Mairang 16 20 20 25 26 107
West Khasi Hills 151 185 203 240 251 1030
1. Umling 78 92 102 116 122 510
2. Umsning 52 62 67 78 81 340
3. Jirang 39 45 50 57 59 250
Ri-Bhoi 169 199 219 251 262 1100
1. Selsella 115 145 164 186 190 800
2. Trikrikilla 87 104 116 133 140 580
3. Betasing 87 104 116 133 140 580
4. Zikzak 56 67 74 85 88 370
5. Dalu Gambeggre 35 41 46 53 55 230
6. Dadenggiri 35 41 46 53 55 230
7. Gambeggre 35 41 46 53 55 230
8. Rongram 21 25 28 32 34 140
West Garo Hills 471 568 636 728 757 3160
1. Resubelpara 70 87 97 110 116 480
2. Dombo Rongjung 48 58 64 74 76 320
3. Kharkutta 35 41 46 53 55 230
4. Songsak 27 32 36 41 44 180
35
Sl.
No. Block/District 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16 2016-17 Total
5. Samanda 27 32 36 41 44 180
East Garo Hills 207 250 279 319 335 1390
1. Gasupara 72 87 96 110 115 480
2. Chokpot 48 58 63 74 77 320
3. Rongara 35 41 46 53 55 230
4. Bhagmara 35 41 46 53 55 230
South Garo Hills 190 227 251 290 302 1260
State Total 1500 1800 2000 2300 2400 10000
36
Bak – IV
Mini Mishon - II
Na∙jilanio nangchapgipa bakrangko tariani
Aganchengani
Meghalaya State Aquaculture Mission-
ni mangsonga dongenggipa pokkrirangoniko
na·tokrangko bang·batatanina aro
pokkrirangko bariatanina ong·a. Paltangni
pokkrirangko cho∙na gita miksongani
man∙chade 10,000 hectare ong∙a. Iana agreba,
Missionara chidipo , chidobek aro bheelrangko
namdapate Fisheryko namdapatna
chanchienga Na·tok bi·sarangko
dingtangmancha alduna nangani
iandakgiparango dongja; maina chi ning’ani
samsirangan uno chuonga gita cha·anirangko on·a man·a. Apsan dake, na·tok bi·sarangko chikatong
aro chibolrango uarango dal∙china watna man∙a aro una agre gipin korosko nangdapja.
Hectareprak chioniko na∙tokko man∙ania, na∙bisa, na∙chaani aro sabisi sakanchirangna simsakanio
pangchaka. Mini Mission II ara pokkrirangko bariatannina simsakanina agreba, dongenggipa
pokkrirangna maiko nangengachim, uarangna on∙ani ong∙a. Ia kamkoa bakgni dake sualna man∙gen;
na∙tok rim∙na skang aro rim∙ani ja∙man. Na∙bisa, na∙cha∙ani aro saa-dinganina simsakanirangan,
na∙tok rim∙na skang ka∙gnigipa kamrang ong∙a. Chimongani, ra∙angani aro palaniranga, na∙tok rim∙ani
ja∙mano ka∙gnigipa kamrang ong∙a. Indiba da∙ororoni gitade, na∙rimani ja∙manni mitam kamrangkode,
ka∙gijaba ong∙aia. Ia bakara nangchongmotgipa kamrangko ka∙anina simsakani ong∙a.
Ia bakkode ba∙kudok dake sualaha. Section II, na’bisarangko bariatna aro a·songtango
sualna tik ka∙e donaha. Na∙bisako bariatna kam ka∙aniko bak 3 dake sualna man∙gen,jedake-
dongenggipa departmentni pe∙chakatanirangko namdapatanichi, gital pe∙chakatanirangko gisiko
nanggiparangna government baksa nangrime tarie on∙anichi. Ruutgija salrangna skangsan, chongipa
na∙bisa pe∙chakataniko CIFAni manderang Bhubaneswaro tariaha. Ia pe∙chakatani kolko a∙songni
dingtang dingtang biaprango jaksi-na∙bisako man∙na gita sualattokgen.
Bakron III o, na· bi·sarangna cha∙aniko tariani gimin kam ka∙gen. Da·ororo na·tok
jilgiparang cha·cherangko aro to bikirangko namgnirang komioba on∙aia. Na∙tokni dal·anina
Digrichiring Fishseed Farm, West Garo Hills District
37
nanggipa cha∙anirangde uarango dongjaenga. Namgni gnanggipa cha∙anirangko on∙na ranta ka∙na gita,
banggija cha∙aniko tariani kolrangko, gisiko nanggipa manderang baksa government tariatgen.
Pokkrirango an∙seng baljokani gimin simsakanirang komibea aro uani giminan na∙tokni jelanirangba
komiskaa.
Bakron IV, namgipa simsak nirokaniko pilak songrango on’a nanganiko dakgen, aro ge∙gni
laboratoryrangko stateo dongen. Bakron V oara, na∙rimani ja∙mano nanggiparangni gimin kamko
ka∙gen. Da∙oni nanggiparanga na∙rimani bosturang ong∙enga, jedake jal,ring aro gipin bosturang aro
Na∙palram, jekon rongtale donna nanga. A∙doko ge 50 mang na∙jilgiparangni cooperative societyrang
donga aro bang∙batan name kam ka∙jaengaha. Mission uarangko namate bilakatpilgen. Iana agreba,
Fish Farmers’ Development Agencykoba bilakatpilgen, jean Missionko da∙o chalaienga. Bakron VI
ode ia bakni gimin kan∙dike serikani aro mai ong∙a uarangko am∙e niani ong∙gen.
4.1Na∙bisarangko Pe∙ate man·ani
“1000 Pokkrini Scheme”o pokkrirangko bariatahani gimin, na’bisarangko jilna amani aro
dabianirang a·songo bang∙bataha. Na·tok bi·sarangko jilani scheme-rangko kam ka·gipa department-
rang jako ra·e ka·kujachim, maina bang∙bata farmrangan nosto ong∙tokahachim. Indaken bang·a
na·tok jile cha·giparangan gipin a·songrangonikosa am·ate jilna nangaha aro namen neng·nikaniko
na∙bisarangni sianichi man∙rongachim. Uni gimin a·doktango Aquaculture Mission-ni programme-ko
a·bachengna nangaha, jeon 10,000 ha pokkrirangchi bariataniko dakgen. Jinmani pokkrirangkoa 500
Ha chi bariataniko dakskagen aro Fisheryko tang∙doatgen. Iana agreba, 500 Ha chidobek, chidipo aro
bheelrangko tarie bariatanichi na∙tokrangko bang∙dapatgen. Indake ia pokkri cho∙aniara, 11,000 Ha
pokkrirangko tarianiona sokgen. Ia pokkriranga 1,100 jaksi-na∙bisarangko nangskagen. Iana agreba,
dongenggipa chibol aro chikatongrango na∙jilaniko dake,na∙tokrangko bangbatataniko dakgen, jean
700 Ha ona ong∙gen. Iani bakode 700 Ha onasan kam ka∙na miksongenga. Dingtangmancha
cha∙anirangko on∙jawa ong∙ani gimin, hectareprako komibatgipa gitasan na∙bisarangko wataigen, jean
mang 2,000 ong∙a. Indiba watanikode bilsiantian dakskagen; uni gimin, gimik gimangde hectareprako
10,000 jaksi-na∙bisarangde ong∙gen. Uni gimin ia bako jaksi-na∙bisarangko nanga gimikde 70.00 lak
ong∙gen. Aro jaksi-na∙bisarangko nanga chu·gimikde 1,170 lak ong∙gen.
Bilsiantio na·tok bi·sarangna dabianiko dakaniko Masang 4.1-o mesokatenga. Dabianirang
batroroenga. 179.00 lakh 2012-13 oni 264.00 lakh 2016-17 ona ong∙aha. Bilsiprako nanganikoa,
nangdapenggipako skang nanggipa baksa chandime hisapna nanga.
38
Masang 4.1: Bilsiantio jaksi-na’ bi’sarangko nangdapani (lakh)
Bilsi
Pokkri aro
chibidekrangko tariani Chibol aro chikatong Gimik
Apala
(ha.)
Jaksi-na∙bisa
@ 10,000/ha.
Apala
(ha.)
Jaksi-na∙bisa
@ 2000/ha.
Apala
(ha.)
Jaksi-na∙bisa
(lakhs)
2012-13 1650 165 700 14.00 2350 179.00
2013-14 1950 195 700 14.00 2650 209.00
2014-15 2200 220 700 14.00 2900 234.00
2015-16 2400 240 700 14.00 3100 254.00
2016-17 2500 250 700 14.00 3200 264.00
Total 10700 1070 700 70.00 14200 1140.00
* 700Ha chikatong aro chibolrangko namdapatanio bisi 5nade jako ra∙anggen.
A∙bachengao gapatna nanggipa hisapaniranga, pokkrirangko tarianio hisapanirang
ong∙manjahani gimin, man∙dikataniko man∙aha. Serikanirangko gatani gitasan a∙bachenggipa
hisapanirangkoa ra∙ahani gimin, korosna hisapania ka∙mao ga∙akaha. 2010-11 bilsirango na’tok
man’ani a’songo 4,533 MT ong’a. Iako ong’katatna gita 190.35 lakh jaksi-na·bi·sarangko jakkalaha.
Indiba department-rango kam ka’giparangni on∙anide 29.63 lakh-san ong·aiachim.
An·tang kite jilgipa digirango na·tok bi·sarangko jilani dongjani gimin, 160.72 lakh-mangni
gitade komina nangaijok (Masang 4.2)
Masang 4.2: 2010-11 bilsio na’tok bi’sarangko nangnikani aro ra’baani
Ba∙ku Gimik
Na∙tok Man∙ani (MT) 45.33
Na∙tok kg prako nanggipa na∙bisa (No.) 4.2
Chugimik na∙bisa (lakh) 190.35
On∙gimin jaksi-na∙bisa(lakh) 29.63
Nangdapgipa jaksi-na∙bisa(lakh) 160.72
Missionni skanggipa bilsio (2012-13) nanganiara 382.75 lak ong∙a, jean skanggipa
nangdapgipa 190.35 lakko aro ua bilsio nangdapgipa 192.4 lakkoba man∙chapa. Ka∙sne ka∙snede,
Missionni bon∙achibarade 1397.35 lak na∙bisarangona sokegen. Masang 4.3
39
Bang·bata bakan 80%-ni gitade kangal manderangni an·tangtang kitgipa digirangniko na·tok
bi·sarangko man·na amna nanggen. Bilsiantio gital na∙bisarangko man∙jringatna nanggen, ong∙jaode
jilgiparang na∙jilaniko watgalnaba donga. Iako chu∙sokatna gitara, da.o jeonikon man·engachim
uarangko bang·bate on·china kam ka·atana aro gital na·bisarangko man∙anirangnaba kam ka∙na
nanggen.
Masang 4.3: Bilsiantio na’tok bi’sarangko nangnikani (lakh)
Bilsi Nangdapani Gimik Nangani
Chenggipa bilsi - 190.35
2012-13 192.4 382.75
2013-14 222.4 605.15
2014-15 247.4 852.55
2015-16 267.4 1119.95
2016-17 277.4 1397.35
Jaksi-na∙bisarangko man∙ani ja∙pangde, departmentni pe∙chakatgiparangan ong∙a. Da’o dipet
Trout Farmko gale, ge· 17 department-ni farm-rang gnang. Indiba bang∙batan nosto ong∙tokaha aro
ta∙rake tarina nanganio ong∙enga. Mitamrangna RKVY aro BRGFni tangka paisachi dakchakaniko
on·enga. Dongsparangko tarianikode, Missionni kamrango man∙chapataignok. Departmental Farm-
rangko aro nanganirangko ka·mao mesokatenga:
Departmentni Farm-rangni obosta:
Ge· 17 Departmental Farm-rangna agreba, ge·sa rokomsa Trout na·tokrangko jilani Shillong-o
gnang. Na·tokrangko bang∙atani iarangan ong·achim, indiba namdapatani donggijanio bang·e
ong·katatna neng∙nikanirangko man·enga. Ia pilak Farmrangkon namdapatgen aro je nanga bak aro
pe∙chakatanirangko jeo dakna man∙a, tarie chu∙sokatgen.
1. Fish-Dale Farm - Ian Shillong-o ong·a. Uni apala 2.24 hectare ong’a. Ia farm-oniko 3.04 lakh
na·tokrangko 2008-09 bilsio man·aha. Ia Farmara a∙chugipa biapo ong∙ani gimin, common carp
na∙bisarangko ong∙atna man∙a, jekon a∙doko bang∙en nanga. Ia Farmko namdape tarie,
na∙bisarangko bangdapatgen aro ge∙sa FRPkoba songdimgen.
40
2. Umjar Na·tok Farm- Ian Mawkynrew Development Block-o ong·a aro uni apala 2.50 hectare
ong·a. Ia farm-ara a∙kawe jolo ong∙oba wachikariosan chiko man∙aia aro uko simsakanirang
namen komie da∙ode namjaha.
3. Porsohat Na’tok Farm- Ian 70 hectare apalgipa ong∙a aro ua 5-7 km Nongstoin-oni chel∙ao
dong’a. A’bachengo ia farm-rangara namen somoi gita nirokgijagipa ong’a. Ua biapo bang·gija
na·bi·sarangko, na∙tokrangko jilanirangsan dongaha. Ia farm-ko namdapatgen aro FRP ge∙sako
songdimgen.
4. Laitblieh Na·tok Farm- Ian Mairang biapo ong’a aro uni apala 4.41 hectare ong·a. Ian Mairango
ong∙a. Ua bilsi gni(2)-na na·tok bi·sarangko man·anirang dongjaha. Ia farm-ko gital ong·pilatna
aro namgipa na∙bisarangko ong·katatna ge∙sa FRP-ko jakkalgen.
5. Kyrdemkhulai Na’tok Farm- Ia biapni apala 1.63 hectare ong·a aro ua onbatgipa biaprango
donga aro uan bang·bea IMC aro A∙gipinni na·tok bi·sarangko man·a gita amgen. Iano Eco-
hatcheryko songdimgen.
6. Umsning Na’tok Farm- Iani apala 3.67 hectare-rang ong’a aro ia farm-ko RKVY-ni on·gilachi
ra·doaniko man·aha. Ian bilsi 2012-13 ode na∙bisarangko ong·katatgnok.
7. Nongpoh Transit Ponds- Ia digirangkode na∙bisarangko ra∙rikriknasa tariaha. Na’tok
bitchrirangko gipin a·songoniko ra·bae manderangna sualna skang ianon chimongchenggen. Iano
na∙bisarangko pe∙atnaba joton ka∙ahachim. Ia biapara namen chi gnanggipa, ding∙gipa aro
bijangchigipa ong·ani gimin uko namdapatgen. Ia digio chini apala 0.3 hectare ong’a aro uano
ge∙sa FRP ko songdimgen.
8. Mawpun Production-cum-Research centre-ni apala 5.05 hectare ong’a. Ia farm-ko tang·doatna
koros gong 2.00 crore-rangko RKVY-ni scheme oniko jakalaha. Iako ra·dona gita Israel-ni
technology-rangko jakalna gita sandianirangko dake tik ka∙aha.
9. Umktieh Na’tok Farm- Ian ICAR Compex-ni sambao donga aro uni apala 4.70 hectare ong’a. Ia
farm-ara ge 15 na·tok bi·sarangni digirang donga aro uni apala 1514 sq. m ong’a. Uano ge 4
Na∙dalrangko jilram pokkrirang dong’a. Ian na∙bisarangko bang∙e man∙gnigipa biap ong∙chim. Ia
41
pokkrirangara nosto ong·gimin ong·a aro uko taridapna gita nangenga.Iano eco-hatcheryko
songdimgen.
10. Old Thadlaskein Na’tok Farm- Ia farm-ni apala 0.29 hectare ong·a. Na∙bisako alamalasan
da∙ode man∙aiaha; uko bariatna gita FRP ko on∙dapgen.
11. New Thadlaskein Na’tok Farm- Ia biapni apala 1.9 hectare ong’a. Ua biapo namen chirang
komianiko man’a aro chirangko saldoanirangchisa common carpko pe∙atna man∙gen. FRPko
donachi uko bariatna kam ka∙gen;namdapatani ja∙mano na∙bisarangko man∙anggen.
12. Gangdubi Na’tok Farm- Ia biapni apala 0.82 hectare ong’a. Iano adita na∙bisarangkode
taridapani ja∙mano ong∙katatna gita man∙gen.
13. Williamnagar Tank- Ian 0.44 hectare apala. Chu∙onga gita chirangko iano man∙ja aro
a∙rankariode tipna am∙aia. Dinggipa biap ong∙ani gimin, Mayoni November jaonade Common
carp aro IMCko pe∙atna mangen. Dingtangman∙cha farmona chiko tarie on∙na nanggen.
Namdapatani ja∙manode, na∙bisarangko man∙anggnok.
14. Regional Na’tok Bitchrirangni Farm, Jamge- Ian 3.48 hectare apala. Ia farm-ko gital dakatna
RKVY gong 1.00 kror-ko on’e jako ra’aha. Ia farm-ba batok bi’sarangko jelatanio namen
namgipa biap ong’a. Dongenggipa eco-hatcheryko RKVYo namdapataniko dakenga.
Namdapatani ja∙manode, farmara namen namgipa na∙bisarangko bang∙e ong∙katatna man∙gnok.
15. Digrichiring Na’tok Farm- Ia biapni apalara 7.6 hectare ong·a. Ia biap-ko BRGF-ni on’gilanichi
namdapataniko dakaha. Uo ge∙sa eco-hatchery donga;je gitaan bang∙be∙e IMC aro A∙gipinni
na∙bisarangko ong∙katatna man∙gen. Ia biapna bilake kam ka∙na gita namen on’gilanirangko
nangenga. Ia biap-ara ge’sa na’tok bi’sa man’ani centre ong·a.
16. Dalu Na’tok Farm- Ia biapni apalani 0.66 hectare ong·a. Nambatgipa bitchrirangko man’a gita
Mission-ni dakchakaniko nangenga. Ian na∙bisako tarina namen namgipa biap ong∙a.
42
17. Gasuapara Na’tok Farm- Ia biapni apala 1.35 hectare-rang ong’a. Ia biap-ko gital daktaina
RKVY gong 1.51 kror-rangko jakalaha. Ia farmo ge∙sa eco-hatcheryko songdimgen. Ding∙gipa
biap ong∙ani gimin, ian namen jeko daknaba namgipa ong∙a.
Ia gimikna chamsogiminrang, korosrang aro bitchrirangko man’ani pilakko Masang 4.4-o
mesokatenga.
Masang 4.4: Jaksi-na∙bisarangko Departmentni Farm-rango man’ani
Sl.
No.
Distric
t Farmni bimung
Apala
(Ha.)
Namdap
atna
chamani
(`lakhs)
Da∙ororo
Man∙gipa
na∙bisa
Songdim
gnigipa
Eco-
hatchery
Don
Gnigipa
FRP
Namdapatani
ja∙mano
man∙gnigipa
(jaksi-na∙bisa)
1. EKH Fish Dale Farm 2.24 300 3.66 - 1 15
2. Umjar FF 2.50 250 2.00 - 1 5
3. RB Kyrdemkulai FF 9.50 300 0.30 1 - 30
4. Nongpoh Transit Pond 0.30 180 0.30 - 1 5
5. Umktieh FF* 4.75 - - 1 - 30
6. Umsning FF** 3.67 200 30.00 - - 50
7. Mawpun FF** 5.05 371 - - 50
8. WKH Porsohsat FF 7.00 300 0.93 - 1 10
9. Lait Blieh FF 4.41 250 0.10 - 1 5
10. JH New Thadlaskein FF 1.90 150 - 1 5
11. Old Thadlaskein FF 0.29 50 - 1 5
12. WGH Digrichiring FF 7.60 230 - - 57.35
13. Dalu FF 0.66 60 - 1 10
14. EGH Gangdubi FF 1.40 120 1 - 10
15. Williamnagar FF 1.50 50 - 1 5
16. Jamge FF** 3.48 100 - - 55
17. SGH Gasuapara FF** 1.35 100 - - 50
Total 61.8 3461 3 9 397.35
* Namdapatanirangko State Aquaculture Missionni ning∙o 2011-12 o Tg 235.00 lakchi dakengaha.
** RKVYni ning∙o iarangko kam ka∙enga.
Missionni kamko ka∙mitingo, departmentni jaksi-na∙bisarangko man∙aniara 397.35 lak ong∙gen.
Bangki laksade paltangni ong∙katatgipa na∙bisarang ong∙gen.
43
4.2 An·tangtang Na∙bisarangko Pe∙chakatgipao tarie Man∙ani:
Paltangni kitgipa digirangko na∙bisarangko ong·katatna songni manderangko
ku·monganiko dakna nanggen; maina da∙odipetde indakgiparang dongkuja. Ia Mission na·tok
bitchrirangko pe∙ate jelroroatanio dakchakaniko dakgen aro da∙ororoni pe∙chakatani kolrangko aro
FRP o pe∙atanirangko ra∙gatgen.
An∙chingni a·dokni a∙arang ga·nangjani gimin aro manderangni cholgriani gimin, dal∙dalgipa
pe∙chakatanirangkode songdimna man∙jawa. Uni gimin, ia kamna 2 Ha nasan dakchakaniko on∙aigen;
nangdapgipa korosrangkode nokgipa dakchapna nanggen. Ge 15 pe∙chakatani kolrangko tarigen,jeon
ge∙prakan 1 kror na∙mikirangko ong∙katatgen. Kror san na∙mikioni, lak 40 na∙bisa ong∙katgen aro
bonkame, lak 24 jaksi-na∙bisako man∙chotgen. Indake, na∙mikioniko jaksi-na∙bisakode bak 3ni
baksakosan man∙aigen.
1. Tangkarangchi dakchakani:
Ia pilakkon ge 7(sni) district-rango ka·sine pe∙chakatanirangko ong·katatna chamanirangko
dakgen. Skanggipa bilsiode jaksi-na∙bisarangko bang∙e nanggen ong∙ani gimin, districtprako
ge∙prakko kuliatgen. 5gipa bilsiode mamung pe∙chakataniko kulianiko dakjawa. Bilsi gni (2) aro
gittam (3)-rango ge·gittam unit-rangko matchotna aro bilsi bri (4)-o ge· gni (2)-ko matchotna
chanchigen. West Garo Hills-na agre ge· dok (6) district-rangde ge· (2) unitrang dongen. West
Garo Hills-ode ge· gittam (3) unitrangko donskagen. Masang 4.5-o dingtang dingtang
bilsirangona unit-rangko pakwatgiminrangko mesokatenga.
Pe∙chakatani kolko rikani korosara Tg 16 lak ong∙a. Korosni 60%kode government jako ra∙gen
aro 25%kode bankoniko srona dakchakgen. Bangki 15%kode nokgipa chengani koros gita on∙na
nanggen. Dakchakani gimika Tg 9.60 lak aro sroania Tg 4.0 lak ong∙a. Gitchagipa Tg 2.40 lakde
chengani tangka ong∙gen.
Masang 4.5 Districtprakna tikatgipa aro Paltangni Pe∙chakatanini koros
District Ba∙ku 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16 Gimik
EKH Ge∙ 1 1 2
Dakchakani 9.6 9.6 19.2
Sroani 4.0 4.0 8.0
Chengani 2.4 2.4 4.8
Gimik 16.0 16.0 32.0
44
District Ba∙ku 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16 Gimik
WKH Ge∙ 1 1 2
Dakchakani 9.6 9.6 19.2
Sroani 8.0 8.0 8.0
Chengani 2.4 2.4 4.8
Gimik 16.0 16.0 32.0
RB Ge∙ 1 1 2
Dakchakani 9.6 9.6 19.2
Sroani 4.0 4.0 8.0
Chengani 2.4 2.4 4.8
Gimik 16.0 16.0 32.0
JH Ge∙ 1 1 2
Dakchakani 9.6 9.6 19.2
Sroani 4.0 4.0 8.0
Chengani 2.4 2.4 4.8
Gimik 16.0 16.0 32.0
WGH Ge∙ 1 1 1 3
Dakchakani 9.6 9.6 9.6 28.8
Sroani 4.0 4.0 4.0 12.0
Chengani 2.4 2.4 2.4 7.2
Gimik 16.0 16.0 16.0 48.0
EGH Ge∙ 1 1 2
Dakchakani 9.6 9.6 19.2
Sroani 4.0 4.0 8.0
Chengani 2.4 2.4 4.8
Gimik 16.0 16.0 32.0
SGH Ge∙ 1 1 2
Dakchakani 9.6 9.6 19.2
Sroani 4.0 4.0 8.0
Chengani 2.4 2.4 4.8
Gimik 16.0 16.0 32.0
45
District Ba∙ku 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16 Gimik
Sta
te
Ge∙ 7 3 3 2 15
Dakchakani 67.2 28.8 28.8 19.2 144.0
Sroani 28.0 12.0 12.0 8.0 60.0
Chengani 16.8 7.2 7.2 4.8 36.0
Chugimik 112.0 48.0 48.0 32.0 240.0
4.3 Na∙bisarangko FRP pe∙atramo Man∙ani :
Bhubaneshwar CIFA o na∙peataniko namdapatani Fibre Reinforced Plastic (FRP)
technology-ko 2004-o bikotaha aro uko 126 biaprangona watataha. Chonbegipa ong·ani gimin uko
ra∙rurana namen altubegen. Ia budhi-ko Meghalaya State Aquaculture Mission-oba ra∙gatgen. Je gisiko
nanggipa na∙jilgiparangoan ba SHG ba Fishery Cooperativerangoan komigipan hectare sa pokkri
donga, ia kolko on∙gen; iano sorkarini dakchakani aro bankoniko sroaniba dongchapgen.
Ia na·tok pe·atani kola ge·saan lakh 30 na∙mikirangko peatna man·na nanggen. Unosa chamsogimin
gita lak 12 na∙bisarangko aro lak 10 jaksi-na∙bisarangko man∙aona sokna man’gen. Ia kama sak 77
na∙jilgiparangna tikgen. Ge∙prakni damde Tg 2.34 lak ong∙a. Dakchakani gita 60%ko chong∙motan Tg
1,40,400/- on∙gen aro 25%kode ba Tg 58,500/-kode bankoniko srona nanggen. Bangki 15% ba Tg
35,100/-kode nokgipa on∙chappana nanggen. Ka·mao 4.6-ko nianichi uina gita man·gen.
Masang 4.6: District ge∙prakna tikatgipa aro FRP na∙ peatanina koros ong’gnirang
District Ba∙ku 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16 2016-17 Total
EKH Ge∙ 3 3 2 2 1 11
Dakchakani 4.212 4.212 2.808 2.808 1.404 15.444
Sroani 1.755 1.755 1.17 1.17 0.585 6.435
Chengani 1.053 1.053 0.702 0.702 0.351 3.861
Gimik 7.02 7.02 4.68 4.68 2.34 25.74
WKH Ge∙ 2 3 2 2 1 10
Dakchakani 2.808 4.212 2.808 2.808 1.404 14.040
Sroani 1.17 1.755 1.17 1.17 0.585 5.85
Chengani 0.702 1.053 0.702 0.702 0.351 3.51
Gimik 4.68 7.02 4.68 4.68 2.34 23.4
46
District Ba∙ku 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16 2016-17 Total
RB Ge∙ 3 3 2 3 1 12
Dakchakani 4.212 4.212 2.808 4.212 1.404 16.848
Sroani 1.755 1.755 1.17 1.755 0.585 7.02
Chengani 1.053 1.053 0.702 1.053 0.351 4.212
Gimik 7.02 7.02 4.68 7.02 2.34 28.08
JH Ge∙ 3 2 2 2 1 10
Dakchakani 4.212 2.808 2.808 2.808 1.404 14.040
Sroani 1.755 1.17 1.17 1.17 0.585 5.85
Chengani 1.053 0.702 0.702 0.702 0.351 3.51
Gimik 7.02 4.68 4.68 4.68 2.34 23.4
WGH Ge∙ 3 3 3 2 1 12
Dakchakani 4.212 4.212 4.212 2.808 1.404 16.848
Sroani 1.755 1.755 1.755 1.17 0.585 7.02
Chengani 1.053 1.053 1.053 0.702 0.351 4.212
Gimik 7.02 7.02 7.02 4.68 2.34 28.08
EGH Ge∙ 3 3 2 2 1 11
Dakchakani 4.212 4.212 2.808 2.808 1.404 15.444
Sroani 1.755 1.755 1.17 1.17 0.585 6.435
Chengani 1.053 1.053 0.702 0.702 0.351 3.861
Gimik 7.02 7.02 4.68 4.68 2.34 25.74
SGH Ge∙ 3 3 2 2 1 11
Dakchakani 4.212 4.212 2.808 2.808 1.404 15.444
Sroani 1.755 1.755 1.17 1.17 0.585 6.435
Chengani 1.053 1.053 0.702 0.702 0.351 3.861
Gimik 7.02 7.02 4.68 4.68 2.34 25.74
ST
AT
E
Ge∙ 20 20 15 15 7 77
Dakchakani 28.08 28.08 21.06 21.06 9.828 108.108
Sroani 11.7 11.7 8.775 8.775 4.095 45.045
Chengani 7.02 7.02 5.265 5.265 2.457 27.027
Gimik 46.8 46.8 35.1 35.1 16.38 180.180
47
Na·tok chonchongiparangko departmentni farmrangoniko aro paltangni pe∙atgipa jaksi-
na∙bisarangko sualaniko ia Masang 4.7-o mesokatenga. Departmental Farm-rang 50 lakh na·tok
bi·sarangko bilsi 2012-13 on∙aoni 150 lakh-ko 2016-17 o bariatna gita tik ka∙aha. Paltangni
na∙pe∙atgiparangde bilsi bilsina baririkrikgen; maina bilsiprakon Pe∙atgipa kolko on∙rikrikgen.
Unbaksana an·tangari pe∙atgipa manderangni na∙bisaranga 2012-13 o 350 lakoni 2016-17 o 1420
lakona bariatna gita tarienga. Man∙e sualania nanganina batede on∙tisa batpaenga aro uandake
sualanirangko simsake dakna nanggen.
Masang 4.7: Jinmana jaksi-nabi’sarangko sualani
Bilsi Departmentni
Farm
Paltangni
pe∙atgipa
FRP o
pe∙chakatgipa
Gimik
sualani
Nanga
Gimik
2012-13 50 100 200 350 353.1
2013-14 80 200 400 680 575.5
2014-15 100 333 550 983 822.9
2015-16 120 500 700 1320 1100.3
2016-17 150 500 770 1420 1387.7
4.4Israelni Technology gita Na∙tok Pe∙atani:
Ia technology-ko ra·baanichi na·tokrangko bang·bate ong·katatna amanina ka·dongsoani
gnang. Noksa salani, rika-cho∙ani aro uarangko chalaianiona soke pilakkon dakgen. Ia budhikoa,
a∙sako maidake nambate sane na∙tokko an·ksenge rakie nambatgipa chalaianiko dakgen.
Israeli technology farm ge· gni(2)-rango dake nichengna am∙enga- Digrichiring Na·tok Farm,
jean Tura-o aro Mawpun Na·tok Farm, jean Ri-Bhoi district-o ong·a. Rika-cho∙ani, jilanirang,
pe∙chakatani aro pilak dakna nanggiparangko, ia ge∙2 farmrango ra∙gatgen.
Israelni technology-ko ra∙gate na∙bisarangko pe∙atanina gong 5.00 kror tangkarangko koros
ka∙na nang’gen.
4.5 Na∙toka alaniko Paltangni Kolo Tariani
Bilsi bonga(5)-ni gisepo 10,500 hectarechi pokkrirangko baridapatna Mission kam ka’na
miksongenga.Missionni skanggipa bilsio, pokkrirangko 1600 Ha ona bariatgen. Na∙tokni cha∙ania,
hectareprako bilsiprako 1.5 MT ka∙e, nanga gimikara 2400 MT ong∙a.Bilsisao sal 300na hisapon,
48
salprako cha∙aniko 8 MT nanga, ine nikaha.Indake bilsi 5 ona cha∙aniko nanganide 15000 MT ong∙a
aro salprakode 50 MT ong∙gen.
Ribhoi jolo donggipa pokkrirangoniko sing∙sandie niani gitade, manderang besual biki aro
gindeko 1:1 ka∙esan na∙tok bi∙sarangna on∙aia; indiba namgipa tarigimin cha∙anikode on∙ja. Mitam
na∙jilgiparangde ia namgipa na∙tokni cha∙anirangni gamchatani gimin ui∙achim; indiba uarangko
bang∙e jakkalanirangko dakkujaenga. Da∙omitingde, songo man∙gipa aro Assamoniko ra∙bagipa besual
biki aro ginderangkosan na∙chaani dake jakalenga. Jensalo da∙oni pokkrirangko chang 4na bariatgen,
cha∙anina krenganiba barigen. A∙doko na∙cha∙aniko nanganini gimin Mission simsakgen aro nanga
kamrangko ka∙gen.
Namgipa na∙cha∙aniko a∙doko jakalatna gita Mission chanchienga. Iako chanchie, na∙cha∙ani
kolrangn gimin sandina gita ge∙gni state chong∙motan Andhra Pradesh aro Keralaona watataha, jeon
na∙jilanio tang∙doaha aro mongsonggipa ong∙enga. Andhra Pradesho na∙jilgiparangoniko sing∙sandie
niani gitade, to jete galgimin gindekon (DORB) jakalkuenga aro mamung gamchatgipa na∙cha∙aniko
on∙ja. Uamangoni mitamrangde tarigimin na∙cha∙ani baksa jakalbaenggipa na∙cha∙aniko 4:1 dake brine
on∙enga. Indiba da∙ode uamang tarigimin gamchatgipa na∙cha∙aniko jakalengaha.
Na∙cha∙aniko tariani kolni gimin sandiania indake ong∙aha: Skanggipa jajaania – bang∙gija
tariana bate bang∙e tarion nambatgenma, minggipin dake, na∙cha∙aniko tariani kola pangkamgenma?
Iako indake nikha je, lap man∙e pangkamnade neng∙gen. Indiba bang∙e tariode nambatgen, maina
antirango palna aro gipinchina watatnaba chol ong∙gen. Dingtanggrikanide, na∙cha∙aniko tarianio uni
gamchataniosa pangchakaia.
Minggipin sing∙ania, dingtang dingtang jilanirangnaba cha∙aniko tarina man∙gipa kolko
songdimora nambatgenchimma. Minggipin dake , cha∙aniko tarianio name pangkamna man∙genma?
Na∙tokni cha∙ani aro gipin jilanirangni cha∙aniko tarianichapanio mamung namdapani dongja ine
nikaha. Tangka paisani bidingo on∙tisa komiatna man∙naba donga, indiba man∙dik man∙si dakanirang
dongskagen. Kolrangko dingtang cha∙aniko tarina nangahaon rongtalatna nanggen.
Gittamgipa chanchianide tariani korosni gimin ong∙a. Na∙cha∙ani damara pilak kolrangon kg
prako Tg 18/- ong∙a. Jilchakatanini damni nom∙ania tariani koroso pangchaka. Ginde (DORB), To biki
aro na∙kam bisemsemrangkoa dam nom∙e man∙a. Na∙chaani dama iarango pangchaka.
Bon∙chotgipa chancianide, kolrangni dal∙a aro chonanini gimin ong∙a. Bang∙bata cha∙aniko
tariani kolrangan salprako 250 – 300 MT ka∙e tarina man∙giparangsan ong∙bata. Chonbatgipa kolan
chang∙prako 10 MT ko tarina man∙gipa ong∙a. Uko songdimani koros aro jakalanirangko man∙chape
Tg 1.75 kror ong∙gen aro ge∙gipinara Tg 0.25 kror ong∙skagen.
49
Ia somoiode indakgipa kolkode nangjaenga, indiba a∙bachengna gita chonkalgiparangko jedake
1 MT cha∙aniko tarina man∙gipa kolkasa nangenga. Indakgipa kolkoa Keralao man∙a. Ukoa sak 8 SHG
ni dolchi chalaia. Ua kola salprako 300 – 500 kg kosan tarina man∙aia. Ia kolkoa 2010 o a∙bachengaha
aro uni korosa pilak man∙chapgiparangko aro songdimaniko man∙gope Tg 9.7 laksan ong∙aia.
Bariatanirangko hisapoba, uni dam gimik Tg 12 laksan ong∙aigen. Tamil Nadu ( Coimbatore)oni
Meghalayaona ra∙baanikoba hisapna nanggen. Bree uko songani aro chalaiani koros gimikde Tg 18 lak
ong∙gen. Ia kamara sak 8 manderangna kamko on∙gen aro uko me∙chikrangchiba chalaina man∙aigen.
Ia na∙cha∙ania 25% protein donggen aro uko tariani korosa kg prako Tg45 ong∙gen. Bosturangni
korosa Tg 30 aro tariania Tg15 ong∙gen.
Kol ge∙prako 0.3 Mtkosan tarina man∙aigen ong∙ani gimin, district ge∙prako ge∙ 5 kolrangkode
kulina nanggen ine nikaha. Skanggipa bilsio district ge∙praknan ge∙sa kolko on∙gen. Ua cha∙anirangko
tarina a∙bachengahaon, district ge∙prakon ge∙prak kolko kuliatgen. Indake, ge∙ 7 districtrangon
ge∙gnigni kolrangko kuliatgen. Chalaiani aro kam ka∙anirangni gimin serikanirangko nie,
neng∙nikanirangko namatna joton ka∙gen aro gipin kolrangko kulina gita chanchianirangko dakgen.
Minggipin dakgni kama, jako ra∙nasigiparangko baseani ong∙gen. Ian chongipa kolsan ong∙ani
gimin, ukoa me∙chikrangchiba chalaina man∙aigen; uni gimin uko SHG dol, Fishery cooperative ba
gisiko nanggipa na∙jilgipa ba nokdangrangnaba on∙na man∙gen. Ja∙mangipana on∙ode, uan nambatgen
ine nikna man∙a. Kam ka∙ani koros ko hisapja∙ode, tariani dama komigen. Baseania minggnio
pangchakgen: Kolkoa songadamonasa on∙batgen, jeon na∙jilanirang bang∙bata aro ukoa gong∙gipa aro
gisiko nanggipa dolna on∙gen.
Songbatrango separake nangnikgiparangoniko dorkastorangko am∙atgen. Dorkastorangko
kosako minggni mesokgimin gita chekaniko dakgen. Minggipinara, jinmani pokkrina dakani gita
baseaniko dakgen. Na∙cha∙aniko tariani kolna koros ong∙aniko Masang 4.8 o mesokatenga. Bilsi
gipinrangnade uni dam aro koroskoa, damrangni tang∙doani gita bilsiprako Tg 1 lak ka∙e bariatna
nanggen. Je ong∙oba dam chongmotko man∙na nanggen aro ugitasa breanirangkoba dakna nanggen.
50
Masang 4.8: District-prakna tikatgipa aro Na∙cha∙ani Kolrangni koros
District Ki Phang 2012-13 2013-14 Baroh
EKH Ge∙ 1 1 2
Dakchakani 10.80 10.80 21.60
Sroani 4.50 4.50 9.00
Chengani 2.70 2.70 5.40
Gimik 18.00 18.00 36.00
WKH Ge∙ 1 1 2
Dakchakani 10.80 10.80 21.60
Sroani 4.50 4.50 9.00
Chengani 2.70 2.70 5.40
Gimik 18.00 18.00 36.00
RB Ge∙ 1 1 2
Dakchakani 10.80 10.80 21.60
Sroani 4.50 4.50 9.00
Chengani 2.70 2.70 5.40
Gimik 18.00 18.00 36.00
JH Ge∙ 1 1 2
Dakchakani 10.80 10.80 21.60
Sroani 4.50 4.50 9.00
Chengani 2.70 2.70 5.40
Gimik 18.00 18.00 36.00
WGH Ge∙ 1 1 2
Dakchakani 10.80 10.80 21.60
Sroani 4.50 4.50 9.00
Chengani 2.70 2.70 5.40
Gimik 18.00 18.00 36.00
EGH Ge∙ 1 1 2
Dakchakani 10.80 10.80 21.60
Sroani 4.50 4.50 9.00
Chengani 2.70 2.70 5.40
Gimik 18.00 18.00 36.00
51
District Ki Phang 2012-13 2013-14 Baroh
SGH Ge∙ 1 1 2
Dakchakani 10.80 10.80 21.60
Sroani 4.50 4.50 9.00
Chengani 2.70 2.70 5.40
Gimik 18.00 18.00 36.00
ST
AT
E
Ge∙ 7 7 14
Dakchakani 75.60 75.60 151.20
Sroani 31.50 31.50 63.00
Chengani 18.90 18.90 37.80
Gimik 126.00 126.00 252.00
4.6 Na∙tokrangni sabisirangko simsakani aro Laboratoryrangko Kuliani:
Na∙tok jilgipa manderangni mingsa dal∙begipa simsakna nangani ian digirango aro tank-rango
jilgipa na∙tokrang namen sabisiko man·ningani ong·a. Na·tok bi·sarang ba dal∙dalgiparangba ra∙roroe
ra∙bamitingo name simsakgija ra’bagenchimode nosto ong·aniko man·an baksa, me∙gimu sabisikoba
basakobade rang∙san man·aia. Ia indakgipa sabisirang ong·na skang department-rang chi-tikrangni
gimin namen simsaksona nangchongmota. Ramram sabisirangna agreba, sijinma sianirang chibima
aro chiringrango ong∙ronga. Sandichakani Laboratoryrang dongjanio, mai a∙selni gimin indake sia,
uko ma∙sina man∙rongja. Sandiani chu·gimik gnanggipa Laboratoryko indakgipa sabisirangko sandina
gita kulina nangchongmota.
Ge∙sa Laboratoryko kulie uko chalaiani korosko Masang 4.10 o mesokatenga. Ge∙gni
laboratoryrangko ge∙sakoa Khasi Hillso aro ge∙gipinkoa Garo Hillso kuligen, jeni korosan Tg14 lak
ong∙gen. Bilsiantio ge∙sa labaratoryko chalaiani korosara Tg 5.6 lak ong∙a. Ge∙gni laboratoryrangko
bilsi 5 na chalaiani korosara Tg 56 lak ong∙gen. Indake, ge∙gni laboratoryrangko kulie chalaiani koros
gimikara Tg 70 lak ong∙gen. Ma∙mong sorkaride saaniko sandiani koroskosan on∙aigen; samni
damkode, na∙nokgiparang sananina chamgiminchi gamna nanggen. Masang 4.9.
52
Masang 4.9: Na∙tok sabisiko sanna kuliani aro chalaiani bosturangko breani koros
Sl. No. Ba∙ku Gimik (Tg)
Koros ong∙chenggipa
1. Thermo Cycler – PCR Machine 1,50,000
2. Ultra Violet Trans illuminator 70,000
3. Gel Electrophoresis Unit 12,000
4. Cyclomixer – Vortex mixer 10,000
5. Micro Centrifuge 20,000
6. Deep Freezer 20,000
7. Microwave Oven 15,000
8. Laminar Flow Chamber 40,000
9. Autoclave 6,000
10. Microscope 30,000
11. PH meter 15,000
12. Micro pipettes bad ki glass wares 25,000
13. Electronic Balance 30,000
14. Water Bath 7,000
15. Air Conditioner 30,000
16. UPS 35,000
17. Gas Connection and Stove 7,000
18. Furniture 25,000
19. Heat scaling Machine 3,500
20. Gel Rocker 11,000
21. Refrigerator 20,000
22. Micro Centrifuge 20,000
23. Equipment for Water and Soil Analysis 75,000
24. Miscellaneous 23,500
A Chu∙gimik Koros 7,00,000
Chalaiani Koros
25. Nok Bhara ra∙ani (Electricity bill etc) 12,000
26 Primer for 1000 samples 3,50,000
53
Sl. No. Ba∙ku Gimik (Tg)
27 Gipin Chalaiani Koros 60,000
28 Dormaha– PCR Technician (1) 60,000
29 Lab Assistants (2) 60,000
30 Nangchapgiparang 18,000
B Gimik Koros 5,60,000
C Gimik Koros (A+B) 12,60,000
D Laboratory ge∙gnina Koros ka∙chengani 14,00,000
E Bilsi 5 na chalaiani Koros 56,00,000
F Bilsi 5 na Koros Gimik (D+E) 70,00,000
4.7 Na∙jilna a∙bachengaoni rim∙aona nanggipa Bakrang
Aquaculture Mission-ni miksonganiara digirangoniko bangdapate na’tokrangko man∙na kam
ka∙ani ong·a aro rim∙ani ja∙mano nosto ong∙anirangko champengna ong∙bata. Iako chusokatna ming
bri(4) dakna nanggnirang gnang. Saknggipa uan, namgipa bosturangko,ostrorangko aro
dongchakaniko man·na nanggen. Gnigipa uan, na·tok palanirangko bazaar-rango namdapatna.
Gittamgipa, ja∙mano jakkalna gita ripinganiko dakna aro, brigipa uan, research instituteoniko
budhirangko ra∙gatna.
1. Bosturang, majal/chek aro gipin nanganirang:
Na·tokrangni pilak nanganirangko u·ie ma·sie ra·anirango nangchongmotgipara chi aro a∙ani
gimin ma∙sina nanganirangan ong·a. A∙o chio maia donga, uarangan na∙tokni nama silani gimin
kam ka∙a, jekai sin∙a-ding∙a, kari-karchi(pH), chini balwa, kimongani, CO2, chio donggipa
samrang jekai nitrogen, phosphorus, potassium, calcium,magnecium aro gipinrang, jerangko hisap
ka∙na nanggenchim. Da∙ode, nanggipa bosturang, jekai a∙ni-chini nama-namjako niani bosturang
dongjani gimin, na∙jilgiparangba aro Fishery Departmentba iarangko name dakna man∙kujaenga.
Iandakgipa neng∙nikanirangko namatna, State Aquaculture Missiono ostrorangko breanirangko
dakgen aro Multi-Service Provider(MSP)rangko dongen, jerangan songadamni pokkrirangona
re∙ange, chirangko sandianiko dake uarangko namatgen. MSP-rangna salgopgipa majalko on’gen,
jechin na∙tokrangko rim∙e nie, dal∙chiketanirangko namatna joton ka∙gen. Uarangko,
a∙dubekrangko bikpaoatnaba jakkalgen, jean namgijagipa balwarangko chioniko watatgen aro
na∙tokni dal∙droaniko nambatatgen. Na∙tokko bang∙e jilnagitade, guli na∙cha∙aniko on∙na nanggen
54
aro pokkrio Balwa-kolko jakkalna nanggen, jean pokkrio oxygenko bang∙atgen. Balwa-kolara
oxygenkoba on∙gen aro chikoba jingjangatgen, jean balwa gitalko chio Napata aro bisi
balwarangko jerangan soenggipa bosturangoni ong∙kata, uko chiniko watatskara. Balwa-kola
rokomgni donga, ge∙sara bikpaoatgipa aro ge∙gipinara pol∙suatgipa. Dake nianina gita, rokomgni
balwa-kolrangkon departmentni farm aro na∙jilgiparangnaba on∙gen.
Departmentni Farm-rangko ia Mission mangrakatna gita nanggipa bosturangko bregen jedake,
a∙ko-chiko niani bostu, salgopgipa jalrang, happa rim∙chopani chek aro balwakolrangko on·e
dakchakaniko dakgen.
2. Pala simanio Dakgnirang
a. Districto Na∙palramrangko rikani/Namdapatani
Ia Misssion-ni gita lakh 1 gital digirangko bikotanichi bilsio 23,000 MT na’tokrangko da∙o
man∙na agreba man·gen. Da∙o dongenggipa na∙tok antirangko namdapatna aro da∙ororoni gita
tang∙doatna nangenga aro gital na∙tok antirangko district ge∙prakon rikna nanggen. Ramram
antirango palnangaioba, uarang namgipa aro rongtalgipa ong∙ja. Bang·bata na·tok palgipa
biaprang chu·onga gita chiko man·ja, jedake, rongtalgipa chiko man·ani, nalarang, galgimin
bosturangko chimongani, rongtalgipa biaprango na·tokrangko donchakna aro ratchakna,
bijolini bilrang aro na·tokko ripinge donchakna neng·nikanirangko man·ronga.
Na∙tokara ru∙ute baigipa bostu ong∙jani gimin aro bikan nosto ong∙aigipa ong∙ani gimin,
antini mongsonggipa kamde, na∙tokko rim∙aoni palaona uko name rongtale rim∙gital gita
rakkiani cholrangko dakani ong∙a.
Na∙tok antia rongtalgipa do∙ga chipna man∙e biap dal∙gipa aro chu∙onga gita garirangko
donchakna biap donggipa, sorok sam nala donggipa aro na∙tokrangko ra∙one dakgichakram
biap donggipa ong∙na nanggen. Na∙tok palgipa gan∙chang aro ratchakram oara chu∙onga gita
chirang dongna nanggen aro bregiparangna re∙rurana biapba dal∙e nanga, teng∙anirangkoba
nanggen, gan∙chang aro sambengrango su∙srangna man∙gipa ong∙na nanggen, opgalgipa
pangka, tampi-jo∙ongrang napna man∙gijagipa, tin∙kagipa suri, surichikgipa kuturi, chi aro
bijoli, jabol aro sogiminrangko galchakani donggipa ong∙na nanggen. Na∙toko mitchiani,
jo∙ong aro samrang dongna nangjawa. Na∙tokara rang∙san nosto ong∙aigipa bostu ine ma∙sie
name ka∙sinate rakkie rim∙gipaoni bregipaona ba na∙tokrangko tarie sokatna gita, department
kamko ka∙na gita nangkuenga.
55
NFDB anti-bajarrangko namdapataniko dakna jako ra∙aha, uaranga :–
i. Palgopani ba bregiparangna palchakaniko name rikna ba namdapatna governmentko
dakchakgen.
ii. Me∙chik na∙jilgiparangna ba palgiparangna rongtalgipa palchakani nokrangko rike
dakchakgen.
iii. Ka∙sinate rakkie ra·jojona man·gipa aro na∙tokko taridape palna tarianirangko dakatgen.
iv. Na∙tok palgipa, rim∙gipa aro na∙jilgiparangna rongtale kam ka∙na, gamsikatna aro soatgija
rakianirangko aro uandake nanganirangko skigen.
v. Na∙tok palmesokani aro paljinma∙anirangko dakate, na∙tokko cha·anio mai namgniko
man∙a, uarangko agantalate on∙anggen.
Aquaculture Missiono na·tok palchakram ko tarianio changgipa sapgiparangoniko
budhirangko am∙gen aro na∙tok bajarko maidake rikna nanga aro tangka paisarangchi
dakchakanirangko NFDB oniko am∙gen.
Namdapatna tang∙doatna nanggipa na∙tok bajarrangko ba jeon nok gitalko rikgen, Fisheryni
Superintendentrang sandie on∙gen. Unbaksana gital bazar biaprangko rikanio Syiem-rang,
Nokma-rang aro District Council baksa agan talgrike ku∙monge dakna gita
man·chisoanirangba donga. Na∙tok antiko rikna gita MeECL MGCC etc dolrangna on∙na
man∙gen. Ge∙7 na∙tok antidamrangko, districtprako ge∙prakko rikna gita tik ka∙aha. Ge∙sa
na∙tok antiko songdimania Tg 250 lak ong∙gen. Gnigipa bilsio ge∙2 antidamko,gittamgipa
bilsio ge∙3ko,aro brigipa bilsio ge∙2 na∙tokdamko songdimgen. Ge∙sa na∙tokpaldamko rikani
korosko Masang 4.10 o mesokatenga.
56
Masang 4.10 Na’tokpaldamko rikani koros
Sl. No. Koros Ka∙anirang Koros
(`lakh)
1. Gari Donchakram 20.00
2. Gatani aro Ra∙onchakani biap (5 sa∙rarang) 5.00
3. Ka∙sinate Rakichakram 3 no. (Ge∙prakni chaka 10 tons ) 45.00
4. Rong∙plengchi name tarigimin palchakram (50 nos.) 55.00
5. Kadepani aro ra∙angani 7.00
6. Tin∙ka-suri, chiaro nangchapgipa(Suri-plengko tariani 4 nos) 42.00
7. Ui∙-ma∙sigrikani cholrang 2.00
8. Ma∙talatgipa pleng (Plengo bostu aro kg prako badita - mesokgen) 2.00
9. Mitchi-mitchokrangko galani (Effluent treatment plants) 25.00
10. Neng∙takram aro paikanarang 5.00
11. Joksronggipa chikare 10.00
12. Chiko sualani(tank and taps ) 5.00
13. Champengani- Guare aro do∙ga. 10.00
14. Cha∙sikram 7.00
15. Nangchapgipa aro niksamsogijagipa korosrang 10.00
Gimik 250.00
b. Songni na’tok palram biaprango na’tok palani
Da∙o dongenggipa antirango na∙tokrangko palna nambate jakkalgen. Bang·a songni
manderang antiprakon a∙doko donggipa bazarko cha∙ronge na·tokrangko ra·ronga. Ia
antiprako ong∙atgipa antirango ba ‘haaat’rangona re∙bae songni manderang pala
breanirangko daka. Songadamni antiprakni antidamo, ka∙sinatkame rakina man∙gipa
garirango na∙tokrangko ra∙ange nama obostao palgen, jerangkon pringni bakosan
rim∙ahachim. Iandakgipa pokkrirangoniko rim∙e palaniko dakna Mission miksonge
donenga. Bilsi gittam (3)-ni jamanode ia Mission-ni ningo district ge∙praknan
na’tokrangko ka∙sinatgipa gari ge’sa(1)-ko on’gnok; je garini daman gong 25 lakh ong’a
aro chu∙gimik koros ong’gnigipa gong 175 lakh ong’gen.
Ka∙sinkame rakina man∙gipa gario na∙tokrangko ra∙jojoe palenba, palnanggijagipakode
salgipino palna ua garion rakina man∙aigen. Surichikkamgipa gario ra∙jojoe antirango
palahaon, na∙jilgiparangna mamung soe gimaani ong∙jawaha; jean joltangni bajarona name
57
sokatanikoba on∙gen. Rim∙gital na∙tokko man∙ania, a∙dok gipinoniko ra∙baaniko
champenggen.
c. Districtni mitam biaprango palchakramko kuliani
Na·tokrangni salko manianio a·songo, district-rango aro skotongrango rim∙gital na·tokrangko
brena ka∙oksie re∙batoka. Rim∙gital na∙tokrangna ma∙ringako chanchie, Mission a∙dokni ge∙7
districtni palnangnakgipa biaprango, palchakani nokrangko rikna tik ka∙aha; jedakode
na∙jilgiparangni na∙tokrangko uarango palna man∙gen. Palchakramko district office
sambao,aro sub-divisionoffice sambarango dakgen, unbaksana, tin∙kaatgipa nokkoba
songdimjolgen. Na∙palramko kamgri chadamberangna ba co-operativerangna bhara on∙gen,
jeon departmentni tik ka∙gimin dam gita palna nanggen, jean suri chikgipa gario ra∙baani
koroskoba man∙chapgen. Salantio sokatna gita, songrangoni na’tokrangko man’a dipet
na∙jilgiparangoniko ua biapona ra∙bana joton ka’gen. Kam gri chadamberangko ba co-
operativerangko na∙palramko chalaina on∙na gita baseanio simsakesa dakgen. Ge∙sa
na∙palramko rikani korosara Tg 3 lak aro suri-nokkoa Tg 7 lak ong∙gen. Na∙palramrangko
districtrangna tikataniko Masang 4.11 o mesokatenga. Ge 20 na∙palramrangko rikna tik
ka∙aha, jeni korosan Tg 200 lak ong∙gen, jean suri-nokkoba man∙chapgen.
Masang 4.11: Districto Na∙palramko Songdimani Koros
Sl.
No. District
Palram Nokrang Koros
(` Lak) 2014-15 2015-16 Total
1. East Khasi Hills 2 2 4 40.00
2. West Khasi Hills 1 1 2 20.00
3. Ri-Bhoi 2 2 4 40.00
4. Jaintia Hills 1 1 2 20.00
5. West Garo Hills 2 2 4 40.00
6. East Garo Hills 1 1 2 20.00
7. South Garo Hills 1 1 2 20.00
Total 10 10 20 200.00
Rikani Koros = Tg 3 lak. Suri-nokni Dam = Tg7 lak.
58
District ge∙praknan ge∙sa ka∙sinatgipa gariko gittamgipa bilsiode on∙gnok, jeni daman Tg 25 lak
ong∙a. Da∙oni dam gita, ge∙7 ka∙sinatgipa gariko breani korosde Tg 175 lak ong∙gen. Gittamgipa
bilsiosa (2014-15)bregen ong∙ani gimin, damrangko nigriktaiesa breaniko dakna nanggen.
Na∙palram aro ka∙sinatgipa gariko breani koros gimikde Tg 375 lak ong∙gen.
3. Na∙rim∙ani ja∙mano nanganirang:
Jensalo na·torangko palna gita chioniko rim·a, ta∙raken na∙tokara sona a∙bachenga; uni gimin
bakan na∙tokrangko tarianiko dakna nanga. Na∙tokko manderangona sokatna ka·singipa
donchakanio done gital dakatna man∙ode nambata. Ripinganio changa sapani jedake, ka·sinatanio
donao, kari nonge ran∙atani, na·tokrangko salo ramani (nakam)-rangko dake damsikatna man·a
aro kam grirangna cholko ogen. Na∙tokko man∙a bang∙dugaa da∙ondipat dongjani gimin,
damsikate rakianirangko dakna nangani dongjaenga. Indiba, Aqua Missionni ning∙o na∙tokrangko
man∙ani bariahaon, uarangko dakna nanggnok ine nika. Na∙tokrangko name rakkiani kamrang
dongjaode, na∙jilgiparangna namen noksan ong∙gen aro dontonganiona sokbagen. Missionni
dakchakenggipa na∙jilgiparanga chonchongiparangsan ong∙ani gimin, uamangna Missionan
rakiani cholkoba dake on∙na nanggen. Agitchapilgipa na∙tokrangko minggittam cholrangchi rakina
man∙gen, uaranga: (a) MEGFISH dokano palani, (b) Ripboaniko dakani aro (c) Na∙kam ramani.
a. MEGFISH ko tarie palani
Na’tokrangoniko dingtang dingtang rokomni cha·anirangko tarina gita man·a, jekai na∙chleng
ba na·tokko chonchone rate cha·ani tariani, na·tokni pakkora, na·tokoniko momo tariani,
na·tok chow aro na·tok samosa tarina aro uarangko manderang cha·na gita tarie palna
man·gen. Songjinmarango donggiparangde nama bimungo palaniko nangani gimin,
‘MEGFISH’ ine tape palgen. West Bengalni Fishery Departmentba ‘BENFISH’ ine kadepo
tape palaha aro namen palnangbea, ine nikaha. Stateni dingtang dingtang biaprango,
mongsongbate songjinmarango ge∙bri dokanrangko kuliatchenggen. Kam gri dongenggipa
gisiko nanggipa chadamberang ia kamko jako ra∙na man∙gen aro ra∙jojoe palnaba
dakchakgen. Ia kamkode jensalo agitcha∙e na∙tokrangko man∙aha aro gitang palo
amchakpil∙jaha, unosa dakgen. Na∙palram nokko rikani koros Tg 7.44 lak ong∙a. Ge∙ 4
dokanrangko rikgen- ge∙sako gittamgipa bilsio aro 4 gipa bilsio aro ge∙gniko 5gipa bilsio
rikna tik ka∙e donaha. Gimik hisapanide Tg 31.36 lak ong∙a aro dakchakaniara Tg 18.816 lak
ong∙skagen. Dokan nokrangko korosni kri bariatna ba komiatnaba man∙gen aro rikmiting
somoini korosko hisape kamko ka∙gen. Kuturi ge∙gniko (jean 144 sq feet ong∙a)rikaniko
59
hisapesa Tg 7.44 lak ong∙gen, ine ra∙aha, jean chi ra∙baani - Tg 10,000/- aro song∙a chanani
aro gipin korosrangko man∙chape Tg30,000/- ong∙a.
Masang 4.12: MEGFISH dokanko tariani aro Korosrangni Hisap
Bilsi Dokan Koros Gimik Dakchakani
(60%)
Chengani
(40%)
2014-15 1 7.84 4.704 3.136
2015-16 1 7.84 4.704 3.136
2016-17 2 15.68 9.408 6.272
Gimik 4 31.36 18.816 12.544
b. Ripbogimin na’tokrangko palani biaprangko tariani
Meghalaya a·songde namen ripbogimin na·tokrangko cha·na namnikbegipa ong·a,
mongsongbate, Jaintia Hills-o aro Garo Hills district-rango jakkalbata. Jaintia Hills-ode
chongipa na·tok ripboe palgipa dokanrangan ge∙gni dongpila. Ia namgipa na·tokrangko
bajaroniko ra∙bae jerangkon songonikosa man∙ronga uarangko so∙simprake taria, uko Jaintia
a·songode “Kharang” aro “Khyrwong”ko minga. Ia tarigimin bosturangko songtangosan
palaigija, gipin a·songrangonaba watata.
Skangni jakalba∙enggipa ripboaniranga rongtala ong∙ja, maina uarangkoa chankolrango aro
am∙pang nokrangosa, jeon chi aro bijolirang chu∙onga gita dongja. Indakgipa ripboani
biaprangko namdapatna nangenga, jekai namgipa rongtalgipa ripbochakram nok,
namdapatgimin chankol, chitomrangko donani aro gipin nanggipa bakrang.
Ia indakgipa dokkanrangko Jaintia Hills-oniko namdapatanina agreba, ge·18-rangko
ong·katatna State tik ka·angaha. Ripbochakramko tariani karkanani korosara Tg 7 lak
ong∙gen. Uan minggni bakrangko man∙chapa – ripbochakram nok aro chankolko rikani,
ripbochakgipa kalparang, chitom(overhead tank) aro nalla, ia giminkni korosa Tg 6.55 lak aro
magur ba gipinrangko jilna 0.05 ha ong∙gipa pokkriko cho∙na gita Tg 0.45 lakko nanggen.
Dongenggipa ripboramrangko namdapatna Tg 7 lakko chamaha. Indiba, namdapatna badita
tangkako nanggenchim, uko sandiani ja∙manosa chong∙mot koroskode man∙gen. Ge∙ 18
ripbochakramrangko songdimani aro ge∙2 ko namdapatani korosara Tg 133.00 lak ong∙a,
jeonin Tg 79.80 lakde dakchakani ong∙gen.
60
Masang 4.13: Walku ba ripogimin na’tokrangko palna cottage industry
ko rikna miksongani koros
Bilsi Ge∙ Koros Gimik Dakchakani
(60%)
Chengani
(40%)
2013-14 2 7.00 4.20 2.80
2014-15 3 21.00 12.60 8.40
2015-16 8 56.00 33.60 22.40
2016-17 7 49.00 29.40 19.60
Gimik 20 133.00 79.80 53.20
c. Na∙kamrangko tariani
Meghalaya a·songo dakrongbaenga gita cha·anirang jedake, “Tungtap” Khasi Hills-o aro
Garo Hills-o na·kamrangko tariani namen gamchatbea aro iarangko rakbegipa damrango ra·e
cha·na gita nanga. Na∙kam dataniara cha∙tobatata, cha∙aniko jrongningata aro nambatata.
Ge∙sa na∙kam dataniko tariani korosara Tg 37 lak ong∙a. Da∙odipet, ge∙6 na∙kam tariani
karkanarangko Khasi Hillso nikna man∙a. Uko apalatna gita ge kolgrik(20) na∙kam
datramrangko bikotna stateo chamanirangko dakaha, jegitan chonchongipa dake
cha∙giparangna dakchakni ong∙gen. Na∙kam karkanako songdimani korosara Tg 740 lak
ong∙gen, jeonin Tg 444 lakde dakchakani aro Tg 296 lakde chengani ong∙gen.
Masang 4.14: Nakam tarigipa karkanarangko kulianini koros
Bilsi Ge∙ Koros
Gimik
Dakchakani
(60%)
Chengani
(40%)
2013-14 8 296.00 177.60 118.40
2014-15 5 185.00 111.00 74.00
2015-16 4 148.00 88.80 59.20
2016-17 3 111.00 66.60 44.40
Gimik 20 740.00 444.00 296.00
61
d. Budhiko Ra∙gatani ( Technology Induction)
India a·songo bikotgimin gitalgipa budhirangko ra∙gatna Natok jilanio nangenga. Jemangan
indake gital budhirangko jakkalna man·genchim uamangna dake mesoknanaba nangengachim. Ia
indakgipa budhirangko na·jilgiparangna baditana kingking jakkaltoani ong·gen, namama
namjawa uarangko nisusae name sandie jakkale nichengemung a·bachengatna nanggen.
Mitam budhirang jekon dake nie jakkalna man∙genchim, uaranga :-
a. Dingtang dake na∙jilani jeon namnamgipa aro dingtang nambatgipa na∙tokrangko pokkrirango
jilani ong∙gen.
b. Gamchatgipa na∙tokrangko bitchi chi∙ate jilani.
c. Nitogipa rongni na∙tokrangko bitchi chi∙ate jilani.
d. Ka∙singipa chiring chibimarango donggipa na∙tokrangko bitchi chi∙ate jilani.
e. Ong∙telaigipa a∙salrangko jakkale na∙jilani.
f. Kadule aro kacharango na∙tokrangko done chikatong aro chidikrango na∙jilani.
g. Jo∙ongrangko na∙tok cha∙anina jilani.
h. Na∙tokrangko sanna banna.
i. Chika`tongrango na∙rimaniko name nosto ka∙gija dakani budhirang.
j. Na∙rimani ostro aro rim∙ani ja∙mano dakgni kamrang.
Kosako janapbagimin budhirangko tok tok dake jakalanggen. Uarangko na∙jilgiparangni
pokkrirango dake nie, nama namjani, cholia ba baiani gimin chanchianggen. Ia budhirangko
na∙jilgiparangni pokkrirango dake nianggen. Ning∙tukalgipa dake nianirangkode na∙jilgipa aro
officerrang baksa damsansa ka∙gen. Bilsiantian nabaroroenggipa budhirangko skie ra∙na gita
tom∙bimonganirangko dakatgen, jedakode stateo uarangko ra·gatna man∙gen. Budhirangni gimin
ki∙taprangko aro jawilwatrangkoba chimonge mesokanirangko dake manderangna skianirangko
dakgen. Somoini kri, manderangna budhirangko ui∙atgen aro bang∙e na∙tokrangko palanirangko
dakatgen.
62
4.8Multi-Purpose Co-operative aro Fisheryko Tariani aro bilakatani:
Fishery Co-operative Society (FCS)-rang ge 65 donga, jeon memberranga 2,129 ong∙a aro 445
Multi-purpose Co-operative Societies (MPCS) donga, gimik gmang sak 10,640 uano onga. Mitam
FSC ge∙ 18 aro MPCS ge∙ 51 mangde kamrangko name ka∙jaha; indiba pilak gipinrangde name
daktokenga. Bilsirang re∙angahaon, mitam FCS rangara maiba a∙selrangni olgrokangaha,
mitamrangko mesokatenga:–
1. Na∙jilani budhirang memberrango dongja aro skie on∙giparangba chu∙ongja.
2. Namgipa na∙bisa aro cha∙anirangko man∙ja.
3. Cooperative Departmentni on∙gipa tangkaranga pokkrirangko cho∙na aro nangchapgipa
kamrangko ka∙na gita chu∙ongja aro society ni memberrang tangka paisarangko ra∙bana
man∙paja.
4. Dolranga dilgipaosan pangchakaia aro uamangni gisepo meli-nangrimanirang dongbreja.
1. MSAM-o co-operative-rangko bakko ra’atpaani
MSAM-ni nisanrangara co-operative-rangko bilakatna, mangrakatna aro Mini Mission-rangni
dingtang dingtang kamrango bakko ra’pana. Mitam bakrangko FCS aro MPCS jako ra·enga:
1. Je Society-rangan bilaka aro an·tangtang on∙gilanirangko daka, na·tok bi·sarangko jilani
nokrangko aro na·tok pe∙atanio dakna gita ama.
2. Ia kamrangko dakanio aro ra·ange nokrangona on·eanio bimchipgipa ong·na man∙gen.
3. Je society-rangan na∙jilaniko dakenga uamangba dal·dapatna man·gen aro ia Mission bang·a
ka·donganirangko on·a man·gen. A∙a dal∙e dongode, nambate na∙jilanirangko dakna chol
ong∙gen.
4. MPCS aro FCS-rangan Mini Mission III-ni nanmgipa ripeng ong·na man·gen. Uamangni
kam ka·anio jedake chasongni chasongna chigitok kange na·tokrangko ripinganio apsan
nangrime kamko ka·na gita man·gen. Iarangko dakna gita, indakgipa dolrangan nambatgen,
maina uamanga songni bang∙bata nokdangrangkon man∙chapgen.
5. FCS aro MPCS-rangna namgipa budhirangko on·e mikkangchi jakkalanio na∙jilaniko
mangrakatangna manode nambatgen.
6. Iandakgipa co-operative-rangchi Mini Mission III-o kam ka·anirangko chusokgipa ong∙atna
man·gen. Indakgipa budhirangko skanggipa co-operative-rangna, skie ra∙ani cholrangna aro
kamrangchi ma∙sianinarangna on∙chenggen.
63
2. FCS aro MPCS-rangming nangrime kam ka’aniko dakani bewal
1. FSC aro MPCS dolrangna jinmani pokkriko cho∙anio Mini Mission 1 o aro na∙cha∙ani aro
na∙peataniko Mini Mission 2 o aro Mini Mission 3 o Chigitok kanganirangko dakna
cholrangko on∙gen. Cooperativeni mande ong∙oba, Mini Missionni ning∙o pokkrina
dorkastoko on∙nade man∙aigen.
2. Cooperativeni Registrar, namnamgipa dolrangko Missionona dakchakaniko on∙na gita
watatgen. Baseanikoa uamangni kamo, ka∙dongchakna man∙anio, a∙a donganio, meli-
nangrimani gisik donganio aro na∙jilaniko dakna man∙gen ine nikanio pangchakgen.
3. Baseanikoa FFDAni dal∙gipa manderangchi aro ua dolko mai bako dongen ukode Mission
chanchigen.
4. Dakchakanirangko RCS gita kam ka∙atgen aro uamangan kamrangni bidingo nirok
simsakaniko dakgen. Indiba, kam a∙bachenganio aro uko ka∙atanio FFDA ka∙atgen.
5. Ia kamrangko ka∙na gita officer saksako district ba sub-division ge·prako done aro
Cooperation Department ni skotongoniko sak 2 ko seokgen, jemangan ua kamrangko ka∙na
gita jako ra∙gen. Dongimin officerrang, FFDA ni ning∙o skie ra∙anirangko dake ra∙gen aro
na∙tok jilna kamka∙anio FCS/ MPCSrang name matchotna man∙na gita nirok sandianikoba
dakgen.
6. Cooperation department basegimindolrangna kam ka∙na tangka paisarangko sandie on∙na
nanggen aro indake gipin on∙gilgiparangkoba sandie on∙na nanggen.
3. Gital Fishery Co-operative Society-rangko ong’atani aro simsakani
Meghalaya a∙doko meli-nangrimania namen nangchongmotgipa ong∙a. Indiba uko Na∙jilanio aro
Co-operativerango ra∙gatkujaenga. A∙dok gimiko 65 FCSrangsan dongaienga. Gital kuligipa 150
FCSrangna ge∙prako Tg 10 lak ka∙e on∙gen.Chugimik korosde Tg 1500 lak ong∙gen.
4. Nanggipa tangka paisarangko mesokani
Jinmana pokkrirangko cho∙a rikanirangko dakna gita, MSAMni skanggipa bilsi 2 na – 2012 aro
2013-14na chamanirangko Masang 4.15 o mesokatenga. Jinmana pokkri cho∙ani gimikde 143 ha
ong∙a,jeonikon 91 ha kode FCSrangna on∙gen aro agitchagipa 52 ha kode MPCSrangna
on∙skagen. Iarangko dakani koros gimikde Tg 715.00 lak ong∙a aro Tg 429.00 lakde dakchakani
ong∙gen. Ka∙gni bangkirangkode jinma dolan chengani gita on∙na nanggen ba bankoniko ra∙srona
nanggen. (Masang 4.15)
64
Masang 4.15: Jinma rikgipa pokkrirangko bariatna chamsoani (1gipa aro 2gipa bilsirang)
Sl. District
Societyrang Chamgimin
Pokkrirang (hec.) Tangkani bisik (` Lakhs)
FCS MPCS FCS MPCS Total Dakchaka
ni Sroani
Chenga
ni Total
1. EKH 6 10 15 10 25 75.00 31.25 18.75 125.00
Sohra 3 2 6 4 10 30.00 12.50 7.50 50.00
2. WKH 5 10 10 10 20 60.00 25.00 15.00 100.00
Mawkyrwat 8 5 16 4 20 60.00 25.00 15.00 100.00
3. RB 3 10 6 10 16 48.00 20.00 12.00 30.00
4. JH 2 2 4 2 6 18.00 7.50 4.50 30.00
Amlarem 5 2 10 4 14 42.00 17.50 10.50 70.00
5. WGH 4 2 8 4 12 36.00 15.00 9.00 60.00
6. EGH 5 2 10 2 12 36.00 15.00 9.00 60.00
7. SGH 3 2 6 2 8 24.00 10.00 6.00 40.00
Gimik 44 47 91 52 143 429.00 178.75 107.25 715.00
*Ia kamko Mini Mission I ni Bak III o mesoka.
Society-rang ge· chigni (12) na’tok chaniko tariani kolrangko man∙gen, jeni koros-an gong 18
lakh ong·gen. Ia kolranko district ge·prakna sualaniko dakgen jeko Masang 4.16-o mesokaha.
A·bachengo gimik district-an geprakko skanggipa bilsio man·chenggen. Gnigipa bilsio ge
bonga(5) district-rang, East Garo Hills aro South Garo Hills-ko galchange ge·prak gimiknan
tikataniko dakgen. Ia pilakko ra·gatanio gong 216.00 lakh koros ong’gen aro dakchakania Tg
129.00 lak ong∙gen.
Masang 4.16: Na’tok ni cha’ani kol ko a’bachengatanina chamsoani
( 1gipa aro 2gipabilsi-rango)
Sl.
No.
District/
Subdivision
2012-
13
2013-
14 Gimik
Dakchaka
ni
Ra∙sro
ani
Cheng
ani Chu∙gimik
1. EKH 1 1 2 21.60 9.00 5.40 36.00
2. WKH 1 1 2 21.60 9.00 5.40 36.00
3. RB 1 1 2 21.60 9.00 5.40 36.00
4. Amlarem SD 1 1 2 21.60 9.00 5.40 36.00
5. WGH 1 1 2 21.60 9.00 5.40 36.00
6. EGH 1 - 1 10.80 4.50 2.70 18.00
7. SGH 1 - 1 10.80 4.50 2.70 18.00
Gimik 7 5 12 129.60 54.00 32.40 216.00
65
Co-operative dolrangna ge∙10 na∙peatani kolrangko songdimna chanchienga. Chu·gimik korosde
Tg 160.00 lak ong∙gen aro uoni Tg 96.00 lakde MSAMoni dakchakani ong∙gen. District ge∙prakna
na∙peatani kolrangko chamani aro korosrangko Masang 4.17 o mesokatenga.
Masang 4.17: Na’tok peatram-ko rikna chamsoani ( 1st aro 2nd bilsi-rango)
Sl.
No.
District/
Subdivision 2
01
2-1
3
20
13-1
4
Gimik Dakchakani Sroani Chengani Gimik
1. EKH 1 - 1 9.60 4.00 2.40 16.00
2. Sohra SD - 1 1 9.60 4.00 2.40 16.00
3. Mawkyrwat SD 1 - 1 9.60 4.00 2.40 16.00
4. RB 1 1 2 19.20 8.00 4.8 32.00
5. Amlarem SD 1 1 9.60 4.00 2.40 16.00
6. WGH 1 1 2 19.20 8.00 4.8 32.00
7. EGH 1 - 1 9.60 4.00 2.40 16.00
8. SGH 1 - 1 9.60 4.00 2.40 16.00
Gimik 7 3 10 96.00 40.00 24.8 160.00
Co-operative dolrangna ge 20 FRP na∙peatanirangko on∙e dakchakanirangko dakgen. FRP kolni
dam ge∙prako Tg 2.43 lak ong∙gen. District aro Sub-Divisionrangna sualaniko Masang 4.18 o
mesokatenga. Chugimik korosara Tg46.80 lak aro dakchakania Tg 28.08 lak ong∙gen.
Masang 4.18: FRP na’tok peatram kolrangna chamsogiminrang (Bilsi 1 aro2-o)
District/Subdivi
sion 2012-13 2013-14 Gimik Dakchakani Sroani Chengani Gimik
EKH 1 1 2 2.808 1.170 0.702 4.68
Sohra SD - 1 1 1.404 0.585 0.351 2.34
WKH - 1 1 1.404 0.585 0.351 2.34
Mawkyrwat SD 2 1 3 4.212 1.755 1.053 7.02
RB 1 1 2 2.808 1.170 0.702 4.68
Amlarem 1 1 2 2.808 1.170 0.702 4.68
WGH 2 2 4 5.616 2.340 1.404 9.36
EGH 2 1 3 4.212 1.755 1.053 7.02
SGH 1 1 2 2.808 1.170 0.702 4.68
Gimik 10 10 20 28.08 11.70 7.02 46.80
66
Co-operative dolrangba ge∙ 7 Chigitok kanganirango bakko ra∙pagen, je ge∙prakni korosan Tg
70.00 lak aro dakchakaniara Tg 42.00 lak ong∙gen. Chigitok kangani biaprangko ja∙mano
sandigen.
Co-operative dolrang jerangan tangka paisao bilaka aro namgipa kam ka∙ani biaprang donga,
budhirangko on∙na, skie ra∙chakatna, kam ka∙na aro pala sim∙anirangko dakna chol ong∙a,
uarangkoba dakatgen. Mitam kamrangko ka∙na gita dingtangman∙cha chamanirangko dakjahaoba,
paltangna sualanirangko dakana batede, Co-operativerangna chanchichenganniko MSAM dakgen.
Co-operativerangna tangka chamanirangko bang∙gijasan dakaioba, ja∙mano jensalo co-
operativerang kamrangko jako ra∙aha, korosrangko nipilani donggen.
Co-operativerangna on∙gipa kamrangni korosara Tg 2707.80 lak aro dakchakaniara Tg 2224.68
lak ong∙gen.Co-operative dolrang Tg181.17 lakko chengani gita on∙na nanggen. Ia MSAMni
dakchakaniara 150 Fishery Co-operative dolrangko tarianikoba man∙chapa. Bang∙a gipin
kamrangba dongkuenga jerangkon man∙chapkuja, jedake tari-tillongani, na∙tok palani aro dake nie
skie on∙anirang. Choligipa dolrang mesokbagimin kamrangko ka∙na gita, MSAMna dorkastoko
Co-operative Registrar gita watatna nanggen.
Ka∙na nangkugipa kamrangni chugimik korosara jekon Mini Mission II o man∙a Tg 6601.74 lak
(Masang 4.19)ong∙a. Ia chugimikoni Tg273.25 lakde ra∙sroani ong∙gen. Bakko ra∙giparang Tg
605.69 lakko on∙gilpana nanggen. Bangki tangka Tg 5722.80 lakkode MSAM on∙skagen. Indake
nikgen je, MSAMni on∙gilaniara 9.2 % ong∙e namen chugipa ong∙aha. Ia MSAMni bang∙e
on∙gilania, uni Missino dakchakani Kaman ong∙a ine nikgen. Bang∙a kamrangnan Mission
ra∙sroaniko dakatanio simsakaniko dakjawa. Minggipin dake, MSAMara paltangni pokkrirangko
cho∙a-rikanirangnade sroanirangko dakna gita dakchakgen. Indiba, mitam Missionni chengani
tangkarangde bankoniko sroanian ong∙naba donga; indiba una MSAM jamin chakna man∙jawa.
67
Masang 4.19: Jilanio mongsonggipa kamko namdapatanina koros ong’gnirang
Bak Tangkani
bisik 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16 2016-17 Gimik
Departmental
Farms
Ge 3 2 2 2 3 12
Dakchakani 650.00 450.00 480.00 310.00 350.00 2240.00
Sroani - - - - - -
Chengani - - - - - -
Gimik 650.00 450.00 480.00 310.00 350.00 2240.00
Paltangni
Na∙peatani
Kol
Ge 7 3 3 2 - 15
Dakchakani 67.2 28.8 28.8 19.2 - 144.0
Sroani 28.0 12.0 12.0 8.0 - 60.0
Chengani 16.8 7.2 7.2 4.8 - 36.0
Gimik 112.0 48.0 48.0 32.0 - 240.0
Ra∙togipa
FRP
Na∙peatani Kol
Ge 20 20 15 15 7 77
Dakchakani 28.08 28.08 21.06 21.06 9.828 108.108
Sroani 11.7 11.7 8.775 8.775 4.095 45.045
Chengani 7.02 7.02 5.265 5.265 2.457 27.027
Gimik 46.8 46.8 35.1 35.1 16.38 180.180
Na∙cha∙aniko
tariani Kol
Ge 2 2 2 2 2 10
Dakchakani 21.60 21.60 21.60 21.60 21.60 108
Sroani 9.00 9.00 9.00 9.00 9.00 45
Chengani 5.40 5.40 5.40 5.40 5.40 27
Gimik 36 36 36 36 36 180
Nia-sanani
Dring(Lab)
Ge 2 - - - - 2
Dakchakani 25.2 11.2 11.2 11.2 11.2 70.0
Sroani - - - - - -
Chengani - - - - - -
Gimik 25.2 11.2 11.2 11.2 11.2 70.0
Antidamrang Ge - - - 2 - 2
Dakchakani - - - 500.0 - 500.0
Sroani - - - - - -
Chengani - - - - - -
Gimik - - - 500.0 - 500.0
68
Bak Tangkani
bisik 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16 2016-17 Gimik
Suri Gari Ge - - 7 - - 7
Dakchakani - - 175 - - 175
Sroani - - - - - -
Chengani - - - - - -
Gimik - - 175 - - 175
Palchakram
Noktop
Ge - - 10 10 - 20
Dakchakani - - 10.0 10.0 - 20.00
Sroani - - - - - -
Chengani - - - - - -
Gimik - - 10.0 10.0 - 20.00
MEGFISH
Dokan
Ge - - 1 1 2 4
Dakchakani - - 4.704 4.704 9.408 18.816
Sroani - - - - - -
Chengani - - 3.136 3.136 6.272 12.544
Gimik - - 7.84 7.84 15.68 31.36
Na∙karek Ge - 2 3 8 7 20
Dakchakani - 4.2 12.6 33.6 29.4 79.8
Sroani - - - - - -
Chengani - 2.8 8.4 22.4 19.6 53.2
Gimik - 7.00 21.0 56.0 49.0 133.0
Na∙kam datani Ge - 8 5 4 3 20
Dakchakani - 177.6 11.0 88.8 66.0 343.4
Sroani - - - - - -
Chengani - 118.4 74.0 59.2 44.4 296.0
Gimik - 296.0 185.0 148.0 110.4 639.4
Technology
Induction
Ge 2 2 2 2 2 10
Dakchakani 24.0 24.0 24.0 24.0 24.0 120.0
Sroani - - - - - -
Chengani 16.0 16.0 16.0 16.0 16.0 80.0
Gimik 40.0 40.0 40.0 40.0 40.0 200.0
Coop Na∙chaani
Kol
Ge 7 5 - - - 12
Dakchakani 75.6 54.0 - - - 129.6
Sroani 31.5 22.5 - - - 54.0
Chengani 18.9 13.5 - - - 32.4
Gimik 126.0 90.0 - - - 216.0
69
Bak Tangkani
bisik 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16 2016-17 Gimik
Coop
Na∙pe∙atram
(Hatchery)
Ge 7 3 - - - 10
Dakchakani 67.2 28.8 - - - 96.0
Sroani 28.0 12.0 - - - 40.0
Chengani 16.8 7.2 - - - 24.0
Gimik 112.0 48.0 - - - 160.0
Coop Dolni FRP
Na∙peatani
Kol
Ge 10 10 - - - 20
Dakchakani 14.04 14.04 - - - 28.08
Sroani 5.85 5.85 - - - 11.70
Chengani 3.51 3.51 - - - 7.02
Gimik 23.40 23.40 - - - 46.80
Coop dolni Gital
FCS
Ge 20 30 30 35 35 150
Dakchakani 200 300 300 350 350 1500
Sroani - - - - - -
Chengani - - - - - -
Gimik 200 300 300 350 350 1500
Coop Dolni
Chigitok
Ge - 2 2 2 1 7
Dakchakani - 12.0 12.0 12.0 6.0 42.0
Sroani - 5.0 5.0 5.0 2.5 17.5
Chengani - 3.0 3.0 3.0 1.5 10.5
Gimik - 20.0 20.0 20.0 10.0 70.0
Pilak Kamrang* Dakchaka
Ni 1172.92 1154.32 1111.96 1406.16 877.44 6222.80**
Sroani 114.05 80.06 34.78 30.78 15.60 273.25
Chengani 84.43 184.03 122.40 119.20 95.63 605.69
Gimik 1371.40 1416.40 1269.14 1556.14 988.66 7107.74
* Mini Mission I ni All Components ingipao pokkri cho∙ani korosko Co-operative dolrangna mesokjaha.
** Israelni budhiko jakalna gita Tg 500.00 lakko man∙chapataha
4.9Kandike agannani aro bonatani
Dingtang dingtang budhirangko jakkkale dake nianio namroro silroroanina, namdapatanina
bang·a na∙jilgiparangna dake nichina gita namgipa skanirangko on·aha. Ia kangalko ra∙dona
chanchianio chu∙sokaniara, nangdapgipa kamrangko ka∙anio ong∙gen; maina bang∙bata bakko
ra∙giparangan chongipa aro ramram game cha∙giparangsan ong∙aia. Na∙bisa ong·katatani, na∙tokna
70
alaniko tariani, na·tok an∙sengbaljokanina simsakani aro pala-sim∙anirangan fisheryko
tang∙doatanirang ong∙a.
Jaksi na∙bisarangko man∙na gita nangchongmota, indiba paltangni na∙pechakatni kolrang
dongja aro departmentni pe∙chakatramrangkoba chu∙ongagita man∙na inode, namdapatna nanggen.
Nangenggipa jaksi-na∙bisarangkoa Assamonikosa ra∙baskaenga aro ra∙baon rama namgijarangko
re∙bana nangani gimin, na∙bisaranga neng∙goke bang∙en sironga. Da∙o nangenggipa jaksina∙bisarangko
hisape nion 160 lakko nangdapenga ine nikaha. Skanggipa bilsio Mission 119 lak jaksi-na∙bisarangko
ong∙katatgen ine nikenga.Jaksi-na∙bisarangko nanganiara skanggipa bilsion 350 lak ong∙enga.
Bilsiprako jaksi-na∙bisako nangania 220 – 270 lakona ong∙a,ine nika. Missionni bon∙achibarade,
nanganiara bilsiprako 1400 lak na∙bisarang ong∙gnok, maina Missionni kamranga barirorognok.
Ge∙ 17 departmentni farmrangko da∙ororoni gita namdapatgnok jedakode 30 lakoni 400 lakona
na∙bisarangko ong∙katatna man∙gen. Da∙ororoni gita dakdapanirangko RKVY aro BRGFni tangkarang
gita kamrangko ka∙engaha aro chu∙onggija aro nangdapgiparangko Missionni gita niroke kamko
ka∙anggen. Paltangni gita kam ka∙giparangna bilsiprako 10 kror jaksi-nabisarang sualna man∙na gita
Mission dakchakaniko 60% aro bankoniko srona 25%ko dakchakgen. Na∙jilgiparangna ge∙15
Pe∙chakatramko aro ge∙77FRP pe∙atani kolrangko Mission songdimgen. Pe∙chakatramko songdimani
korosara Tg 15 lak aro FRP pe∙atanikora Tg 2.34 lak ong∙gen. Missionni bon∙achibarade, bilsiprako
na∙bisarangko Pe∙chakatramoniko 500 lak aro FRP pe∙atani koloniko 770 lak jaksi-na∙bisarangko
man∙gen ine ka∙dongsoenga.
Gnigipa nangchongmotgipa jilchakatani bakara na∙cha∙ani ong∙a aro uan Missionni ning∙o
na∙tokko bang∙atanina ong∙gen. Da∙ororo alanirangde namen komibea jean hectareprako 1.0 MTsan
ong∙aia.Indiba na∙jilgiparangni on∙ronganiko dingtangate, bilsiprako 1.5 MT cha∙anikode on∙gen ine
ka∙dongenga jekai gindeko 1.00 MT aro to bikiko 0.5 MT brine on∙gen. Chugimik nanggipa
na∙cha∙ania 16,500 MT (11000MT ginde aro 5500MT tobiki) Missionni bon∙achibarade ong∙gnok.
Na∙jile man∙ania indakpile banggnok je uan da∙onina chang4 ong∙pilgen aro a∙doko na∙cha∙anirangko
man∙piljawakon ine kenchakpil∙enga. Na∙cha∙aniko a∙song gipinonikosa ra∙bana nangpilaha ong∙ode,
tarikugijagipa ronggra bosturangko ra∙baode nambatpil∙gen aro a∙songnaba namgni ong∙pilgen.
Mission chongipa na∙chaani kolko bikotgen, jean salo 0.5MTkosan tarina man∙aigen, jedakode
na∙cha∙aniko tarianio jako ra∙giparangko bang∙atna man∙gen. Ge 26 na∙chaani kolko songdimna
Mission dakchakgen. Na∙tokna cha∙ani tariani kol ge∙sani damara Tg 18.00 lak ong∙gen aro uan
bilsisao 150MTko ong∙katatgen. Dongenggipa na∙cha∙ani kolni gimin sandianiko dakani ja∙manosa,
bariataniko nangode on∙dapgen. Gipinrango kam ka∙ani gita, ia bakoba dakchakaniko 60% ka∙e aro
sroaniko 25% ka∙e tarie on∙gen. Na∙jilgiparang bringimin cha∙anikosa on∙na nanggen ong∙ani gimin,
71
na∙tokcha∙ani kolko kulina gita Fishery Co-operatiive ba SHGrangna on∙chenganiko dakgen, jedakode
na∙cha∙aniko joljolan na∙jilgiparang nengrae man∙gen.
Gittamgipa jilchakatani kamara an∙seng-baljokanina simsakani ong∙a, jekon on∙tisaba
ra∙gatkuja.Natok man∙anikoa cha∙anina aro an∙seng-baljokanina simsakanichi ong∙bata ine nikna
man∙a. Indiba uaranga mingsanarigipa ong∙ja. Siani a∙selrangna batede, cha∙aniko on∙gijanian ong∙bata.
Laboratory ge∙gniko, ge∙sako Khasi Hillso aro ge∙gipinko Garo Hillso kuligen jeni korosan Tg25.20
lak ong∙gen aro jean skanggipa bilsina uni koros aro uko chalaiani tangkarangkoba man∙chapa. Bilsi
bonga gimikna korosde Tg70.00 lak ong∙gen. Ia laboratory nianinade tangkako nangjawa, indiba
samrangni koroskode na∙nokgiparang gamna nanggen.
Mission na∙rim∙ani ja∙manni kamrangkoba ka∙anggen. Anti ge∙sniko Mission kulina am∙enga,
je ge∙prakni korosan Tg 250.00 lak ong∙gen. Iana agreba, ge kolgrik na∙palram nokrangko Mission
rikgen, je ge∙prakni daman Tg 10.00 lak ong∙gen.
Gisiko nangbegipa na∙jilgiparangna Mission da∙ororoni na∙jilani budhirangko ra∙gatna dakchakgen,
jerangkon dake-nie nama ine nika aro ia budhini namsranganiko nirokjolatgen. Ma∙si-ma∙talatna gita
skie agane aro dakmesokanirangkoba dakatgen, jedakode da∙ororoni ra∙gatgimin budhirangko
manderang jakalna changgen. Changni chang jinmarangko tom∙ate agan-skie mesokanirangko
dakatgen.
Jensalo maiba kamko ka∙na aro dingtangman∙cha somoio matchotna ine tik ka∙e miksonge
dakaha, uan baigipa ong∙china ine ka∙na nanga. Indakgiparangna, skichakramrangko mangrakatna
nanga. Indakgiparangoni mingsade Co-operative dolrang ong∙a. Uamangko tangka paisani bidingo
bilakatgen aro mitam nangdapgipa kamrangko ka∙atgen aro nambatatgen. Jedake, Na∙pechakatram,
na∙cha∙ani kol aro na∙basee tari-tilongani(processing), indakgiparangko bilakgipa aro gisiko nanggipa
Co-operativerangna on∙gen, jedakode palbadinggipa aro antirangko komiatna man∙gen.
Nangchomotgipa kamrang aro neng·nikbatgipa uan Mini Mission II-na tangka chamsoani
ong∙a, jean gong 8362.31 lakh ong·a. Chong∙motgipa hisapanikode bosturangni tang∙doani aro
koborni gitasa taridapgen. Mini Mission II kam ka·atanirangko on·e, hisap ka∙giparangtoniko
dakchakanirangkoba am∙gen, jedakode on∙tisa tangkakoba jakkalsretanirang dongjawa.
72
Bak – V
Mini Mishon - III
Songpangni Na∙tokrangko Ripingna Chigitok Kangani
A∙gilsako mingsinggipa na∙tok Mahaseer na∙tokni gamchatani gimin pilakan ma∙sitoka.
Chocolate mahaseer (Neolissocheilus hexagonolepis) aro Golden mahaseer (Tor putuitora)
na∙tokrangan Meghalaya-o bang·bata aro nikronggipa na∙tokni jatrang ong∙a. Batanggimin
bilsirangoniko niate, uamangni komirororanganiko niatgenchimode a∙selrangko nikna man∙gen. Boma
goprete siatgipa(dynamite), bleaching, bisi(pesticide), makkal(local herbs) aro gipin siatgipa
cholrangko jakkalani a∙sel komiroroangenga ine nikna man∙gen. Na∙tokrangni bitchi chi·na domitingo
aro bitchi chi∙mane ong∙onmiting somoirango, dingtang dingtang siatani cholrangko jakkale uarangko
so∙otrongbata. Uarangni bitchi chi·chakna nangenggipa ro∙ong aro chonchongipa rongsrekrangkoba
nosto ka∙e gala, indake, uarang, chibimarangko nosto ga∙e galani gimin namgipa biapko bitchi chi∙na
man∙paja.
Na·tokrangni komiroroaniko rakgipa niamrangko ra∙gate champenganiko dakna nanga.
“Meghalaya State Aquaculture Mission” ba “A·songni Chio Donggiparangna Dakgni Kam”, ge∙sa
champenganiko dakna nanggipa ong∙a. Mingbri a∙selrangni gimin uarangko rakkina gita nanga.
______________________________________________________________
73
a) An∙chingni a∙songo chio rogipa pilakan a∙songni gam ong∙a. Uni gimin uarang gimajana gita
rakkie donna nanga.
b) Uarang an∙chingna gamchatgipa aro cha∙togipa na∙tokrang ong∙a.
c) Na∙tok rim∙e janggi tanggiparangna cholko on∙na.
d) Uarang Aqua Tourism-naba ba songre-songgabate rogiparangko bang∙batata.
e) Na∙tokchian chini (ringna) nama namgijaniko ma∙sina man∙a.
5.1 Gimaangenggipa Na∙tokrangko ui∙na Sandianiko dakani
Nambatgipa uarangni bon∙anganiko champengna kamko ka∙anide, bano bano na∙tokrang donga
aro rorongbata, badita bang∙a, maidakgiparango chaka aro uarangko manderang maidake bon∙atenga,
uarangni gimin ma∙sigiparango sing∙sandichengna nanggen, unosa uarangko nampilatna gita man∙gen.
Ia kamna, Departmentni District Excutive Officer aro Programe Managerrang nangrime ma∙sie ra∙ode
nambatgen. Skanggipao, chiring ba chibimarangko nichengna aro see rakkina nanggen, jeonikon ia
gimaangenggipa na∙tokrangko sandina am∙enga. Uni ja·mano songni nokma ba sordarniko na·tok
ripinganiko dakna bi∙e on∙ako man∙e official-rang ua biapko nitaina nanga. Biapko niani (survey)
ka∙ani miksonganiko nokma ba sordar-rangna talatna gitaba nanga. Uarangko nina gita, na∙tok rim∙ani
lekka, ba ugita milsi aro tamburang, jachipchang(camera), polythene bag/jola, tusichakgipa biap/jola,
oxygen cylinder-rangko rabitjolangna nanggen. Songpangni manderangkoba, bano maiko man∙a, uko
sing·-sandina gita rimjolangna nanga.
5.2 Na∙tokrangko Ripingna Manderangko Ui∙atna kam ka∙ani
An∙chingni chengoni nikrongenggipa na∙tokrangni gamchataniko manderangna ui∙atna nanga.
Aquaculture Mission, uni miksonganiko parakchol gita ui∙atna gisiko nangatna nanga.
Ian jinma tom∙e chanchiani(public meeting), noksarangko tapanichi(poster campaign),
namgipa kattarangko see tapanichi(slogan), chongipa ki∙taprango chapa ka∙atanichi, radio, jabirong-
rango parakanichi, skul aro college-rango skie on∙nanichi mikrakataniko on∙na man∙na. Ui∙atanirangko
Garo, Khasi aro English songbatrango gatna nanga.
1. Jinma to∙me chanchiani
Tom∙e chanchianiko dakanichi(public meeting) Aquaculture Mission, NGO-rang ba public-rang
baksa, jeon na∙tokrangko rakkie donna nangnikengachim, uarango tom∙e chanchianiko dakna
nanga. Uarangko dakania manderangko ui∙atna aro songpangni na∙tokrangko ripinganini
gamchataniko ui∙atani ong∙a; aro uamangoniko Missionni miksonganiko chu·sokatna
74
dakchakaniko am·an baksa uamangni bak ra·paaniba ong·gen. Mittam NGO-rangde department
baksa nangrime kamko ka∙e, mitam chiring/chibimarango ka∙saninggija siatanirangkoba
champenga aro ripingna gita tom∙e chanchianikoba dakata. Goprete aro bisirangko on∙e
nisianirang bang∙kuode, uamangna ku∙patie, uamangkon Mission ni bakko ra∙ate kamrangko ka∙na
gita nanggen. Indakgipa ramram dakgipa meetingrangko chibima/ chiringrangni sambao donggipa
songadamrango ong∙ate chanchianiko dakna nanga. Indakgipa kamo changgiparangko okame
agan ma·siate on·na manderangko tom∙atgen.
2. Noksarangko tapachi ui∙atani
Seachi ba noksarangko tapaniba mingsa manderangna ui∙ataniko on∙nani chol ong∙a, jean
Missionni ripingna miksonganiko chu∙sokatgen. Dingtangman∙chagipa noksarangko dakanichi aro
salanichi manderangko didina man∙a. Iarangko dakna gita chadamberangko jakkalgen.
Ripinganiko namnikgipa dolrangko noksa salate uarangko tariatgen.
3. A·bokani / Mingani ( slogan) kattarangko seanichi ui∙atani
Na∙tokrangko rakkianina skul ba college-rango minganirangko see susaaniko dakatgen jerangan
na∙tokrangko ripingna aro jolni na∙tokrangna ong∙gen, uko a∙dokni dingtang dingtang biaprango
dakatgen.
4. Chongipa ki∙tap/leka-bisingkaprangko seatani
Chongipa ki∙tap ba leka-pal·taprango see chapa ka∙ate, jeon goprete ba bisi on∙ne siatani
namgijani gimin segen, uarangko sualanichi manderangni dakchakpaaniko man∙na gita bang∙e
sualgen, jedakode manderang ia namgijagipa bewaloniko chel∙atna man∙gen.
5. Songbadrango ui∙atani ba segatatani
Jagittamprakon a∙doko donggipa ba dingtangman∙chagipa na∙tokrangna mai ong∙angemga,
uarangko ripingani miksongani gimin songbadrango segate on∙ronggen, jedakode manderang
uarangni obostani gimin ui∙na man∙gen.
6. Parakatanina tom∙e chanchianirang
Jagittamprakon tom·e chanchianirangko ong·katataitaina gita department na∙tokrangko ripingani
gimin dakanggen. Joltangni songbadrango aro Jabirongrango chu∙sokgipa kamrangko
on∙atpachina agangrikanirangko dakgen, jedakode manderangni gisiko, gisik nanganiko
ong∙katatna man·gen.
75
7. Kobor ra∙ruragiparang
Separakgiparang ba gipin a∙songni re∙bae nigiparang, kobor ra∙batimgipa aro dingtang dingtang
koborrangko watatruragipa manderangko, na·tok rakkie dongipa biapona okamate
ripinganirangko mesoke on∙na nanga, jedakode uamangni kobor gipatanichi songgipinoniba
apsan dake ra∙gatpana man∙gen.
8. Radioo Aganprakani
Radio-rango uiatanichi bang∙a manderangna namgniko on·a. Ian mingsa bangbang gita ui∙atani
namgipa chol ong·a. Ian tarakbe∙e ui∙atna man·gipa mingsa chol aro dam nom∙gipaba ong·a.
Aganprakaniko siliting ba Jabirong gita, Internet radio aro FM radiorang gitaba ui∙atanirangko
dakna man∙gen. Radio gita aganprakatanirangko, mongsongbate Chigitok kanganirangko dakna
aganprakna gita jakalgen.
9. Jabirongo watatani ( Telecast )
An·chingni a’song India gita, jeon skia man’gijagiparang bang’a, songsalni namgnina
koborrangko mesokatna ba dakmesokatna Jabirongan nambatgipa chol ong∙a. Ian bang·bate
manderangna nikanichi, mesokanichi gipatna man·a.
a) Jabirong ba jawilwat gita nike nie skie ra·na documentary film-rangko jean gimaangenggipa
na·tokrangko ripinganio chu·sokatna man·aha, jekai: Jantia Hills ni Nongbareh, West Garo
Hillsni Rombagre songo ripinganirangko, ba indake gipinrangko uiatna, watatna ba
mesokatna man·a. Iandakgipa mesokataniara, sakgipinrangkoba apsan dake dakpana ba
ja∙rikatpana dakchakgen.
b) Na·tokrangko rakkie donani gimin noksarangko mesoktaitatie, uarangko bang∙bate
ong∙katatna aro palbadingna man∙genchim ine manderangni gisiko napatna man∙gen. Ia kama
songpangni na∙tokrangko ripinganiosan ong∙aijawa, indiba tangka paisarangko nina
re∙anggiparangoniko man∙aniba ong∙gen.
10. Bi’sarangko skul-o susaatani
Skul-o bi·sarangna na·tok jilarangni gamchataniko ripingna susagrikatanirangko ong·ate
bi·sarangnaba mikrakatani ba ui∙ataniko on·na man·. Ia susaagrikaniko essay seani, poetry-ko
sean,i jera-ra·grikani aro golporangko sesusaatnaba man·a. Ian bi∙sarangni gisikko, na∙tok
76
ripinganio simsakaniko nakatatgen aro chiring chibisikrangko na∙tok gnang rongtale rakianichi
karirangni namanggijanikoba nambaatpilna man∙naba donga.
11. Gan∙srango dakmesokani:
Gitrangchi, tamasa dakanirangchi, jean an·chingni pagitchamrangni darongbewal gita ong·a,
ukoba mesokna man·a. Uarangchi manderangna adita ui∙atna ba skie on’na gitaba dakchakani
ong∙gen. Iandakgipa Gahon dakanirangchiba, mesok-skianiko on∙na gita songni gahon dakgipa ba
git ring∙giparangko Mission agane dakmesokchina agangen, jedakode jolni na∙tokrangko
ripinganio manderang gisik nangpagen.
12. Kamni koborrang
Chigitok rakie donaniko koborrangko poraiani dake chapa ka·atronge Aquaculture Mission-chi
manderangna ui∙atna man·ka. Iako somoi-somoio gisik nanggipa poraigiparangna, joltangni
na∙tokrangko ripingani gamchatani gimin gatatronggen.
5.3 Songrango Tom∙e Skie On∙ni
Bang·a songni manderang uarangko rakkie donani gamchatani gimin skie ra·na nangbeenga.
Uni gimin songni manderangna namgipa dingtang dingtang bakrangni pangchakgrikani,
mongsongbate na∙tokko ripingani gamchataniko tom·dake chanchigrikataniko dake skie ra∙aniko
ong·atna nanga. Ia tom·dake chanchigrikanirangko, jeon Chigitok kangna biap bichamrang donga,
indakgiparangosa ong∙atna nanga. Indake skie ra∙anio songni dilgiparang, NGO-rang, Self Help
Group, Fishing Association dolrangko skie ra·china okamatna nanga. Indakgipa
tom∙bimonganirangkoa baditaba songrangni bijangchiosa, songnokgiparangko okamchimonge dakatna
nanggen. Indake changgipa sapgipa a·songni mingsinggipa institution-rangoni, Directorate of Cold
Water Fisheries Research, Bhimtal, CIFA, NFDB, CIFRI, CIFTni skigiparangko rimbae skie on·atna
man·ode nama. Ian manderangko an∙tangtangni chiring chibimarango na∙tok ripinganiko ma∙siatgen
aro dakpana draatgen. Dol dake jinmani kamrangan chiring chibimarangko rakiani dakdilgiparang
ong∙a aro uamangni jako ra∙paanichisan, kanga-bil∙aniranga chu∙sokgipa ong∙na man∙gen. Iako songo
noko changni chang tom∙echanchianirangko dakanichi chu∙sokatna man∙gen.
5.4Chigitok Kangani
Chigitokara naljokgipa biap ong·a, jean ong’telaigipa rakiram ong∙a aro gimaangenggipa, ba
bang∙pagijagipa ba gipinrangko simsakani biap ong∙a. Na·tokko kangram biapode rimna on’gijani
niamrangko donronga.Chini badiaba bakrangko ba dingtangman∙cha wariko chasongjolnan Chigitok
kange ra∙na man∙a. Aquaculture Mission-ni ningode iako songni dilgiparang baksa ripingani ba rakkie
donani kamrangko ka·a.
77
Na·tokko donram biapde chi tuna nanga, a∙gapgijagipa, manderangni golmal ka·gijagipa chiwari
ong·na nanga. Seokgimin chiwariko aridake ba sakina , jedake rong∙dot ba bolpang, iandakgiparango
sejolachi pangrake kangna aro wilwila songrangonaba ui∙atna nanga. Uarangna name tarigenchimode
uarangni gimin ui∙giparango sing∙e tarina man·gen. Nanggenchimode, programo tarigimin gita,
chiring chibimarangko kachange tu·ate rakina nanga.
Missionni miksonganiara Na∙rong, Na∙wak aro iandakgiparang jerangan badiaba jolosan
dongaia aro gipin pangnan nikronggipa n·atokrangko rakkiani ba ripingani ong∙bata. Naljokgipa
biaprangko na·tokrangna tarigenchimode, bang·a chio donggipa janggi gnanggiparangko rakkian
baksa gimaangenggipa na∙tokrangkoba ripingjolna man·gen. Uarangni jelania manderangna
namgniko on·gen. Indake an·chingni a·doko indakgipa Chigitokrangko nina a·palchini tourist-rangko
re·bana draatgen aro jensalo uamang re·baa, unon songni manderangna janggi tanganioba tang∙dona
chol man·pagenchim.
Chiko nirokgipa River Guards jean Fisheries department-ni ong·achim, uamang naljokgipa ba
rakkie donna namgipa biaprangko bang·bate rakkina bilsi gimikan joton ka·na nanga, ong·jaode,
songni manderangonikon nirokgipako done rakkina nanggen. Nirokgiparangko donja ong·kode
Chigitokrangko rakina man∙jawa. Na∙tok bitchi chi∙ani somoiode, songni chadamberangko na∙tok
rim∙aniko champengna gita, nirokchina departmentan tik ka∙e donatgen, jedakode bitchi chi∙na
re∙bingbangmitingo rim∙na man∙jawa; ong∙jagenchimode, ripingna joton ka∙ani mamung namgnian
dongjawa.
Chigitok kanganio korosrang jedake, na∙bisarangko watani, bo∙rangrangko rikani, chikatonganiko
dakani, sorok, neng∙takram aro gipinrangko Missionni gita koros ka∙gen. Matchotahaode, ia
chigitokrangkoa gisiko nanggipa NGO/SHG aro gipin dolrangna, Departmentni dongimin niamgita
nangrime kam ka∙china gita jako on∙gen.
Masang 5.1: Songpangni Na∙tokrangko Ripingna chamani
(Tg Lak)
Sl.
No. Kamni Bimang
Badita Chang sandia/
see on∙ani
/mesokani/songreani
etc. bilsi 5na.
Ong∙atani/bilsi Chamsogipa
koros
Bilsi 5na Koros
Skanggipa
bilsini Kam
Bangki bilsi
4ni kam
1. Gimaangenggipa Na∙tokrangko Sandie Niani 250 ge district ge∙ 7 o 50 nos. 0.20 10.00 40.00
2. Ripingna Tom∙e Aganprakani
a. Jinma Tom∙anirang 200 district ge 7na
bichong/biaprang
40 nos. 0.50 20.00 80.00
b. Noksa/Seaniko Tapanirang 200 district ge 7na
bichong/biaprang
40 nos. 0.10 4.00 16.00
c. Aganwatanirang 200 district ge 7na
bichong/biaprang
40 nos. 0.10 4.00 16.00
d. Segimin patrang/ki∙taprangko sualani 15,000 nos. ge 3
ku∙sikrango(English,
Khasi & Garo)
3000 nos. 0.60 0.60 2.40
e. Ui∙atani/Songbado seanirang 20 chang 4 chang 0.50 2.00 8.00
f. Separakgiparangna ui∙atani 20 chang -Shillong 4 chang 0.25 1.00 4.00
g. Separakgiparangni re∙jojoe ui∙atani 35 chang pilak district 7 chang 0.50 3.50 14.00
h. Radioo aganprakani 20 chang 4 chang 0.10 0.40 1.60
i. TVo aganmesokani 20 chang 4 chang 0.75 3.00 12.00
j. Skul bi∙sarangko sesusa∙atani 39 chang pilak blocko 8 chang 0.10 0.80 3.20
k. Gan∙sangrango agan-dakmesokani 39 chang pilak blocko 8 chang 0.50 4.00 16.00
l. Songbadrango gatani 20 chang 4 chang 0.10 0.40 1.60
3. Cho long∙gipa songrango agandakmesoke
on∙ani
40 bichong/biap/song 8 chang 0.80 6.40 25.60
79
Sl.
No. Kamni Bimang
Badita Chang sandia/
see on∙ani
/mesokani/songreani
etc. bilsi 5na.
Ong∙atani/bilsi Chamsogipa
koros
Bilsi 5na Koros
Skanggipa
bilsini Kam
Bangki bilsi
4ni kam
4. Chigitokrangko Kangani 200 nos. 5.00 lakh/
chigitok
200.00 800.00
Gimik 260.10 1040.40
Chu∙gimik 1300.50
Bak – VI
Mini Mishon - IV
Skie on∙ani aro Ma∙si-ma∙talataniko Namdapatani
Skie on∙ani ine aganon bak ra·pana gisiko nanggipa dolrang (stake holders) ni changa sapa aro
dakna changanirangko mangrakbatatna kam ka·ani mangsonga, jedakode uamang kamko nambate
ka·na gita man·gen. Aquaculture mission ni bang·a bakrangko chu·soke ka·na gitara gisiko nange
dakgipa dolrangni changa sapaniko namdapatna gita nanggen. Ia mission, na·tok jilanio dakani
bewalko human resource ni dakna amanikoba nambatatna mangsonga, jekai bitchi chi·ataniko
(hatchery)ko name nirokani, na·bisako man·ani, ornamental na.tokko jilani, pokkrio jile na.tok
man·ani, sabisiko nirokani, na·tok ni cha·aniko tariani, na·tokko pala sim∙ani etc.
Ia Mini Missiono minggni mongsonggipa bakrang donga, uarangara:
1. Gisiko nange dakgipa dolrangni changa sapaniko mangrakatani, aro
2. Skie on·chakram (training) biaprangko tariani aro skie on·na cholrangko dakani aro mangrakatani
6.1Gisiko nange bak ra·gipa dolrangni changa sapaniko mangrakatani
Skie ma∙siataniko sakprakna,
institution rangna, aro songsal (society)
ni gadango daknagita man·a. Skie
on∙anikora sakprakna dakna
nangbatgenchimoba kosako dolgni naba
dakna mongsonggipa ong·a.
Ma∙siatna skie on∙aniko dol gni
manderangna daka uan departmentni
dilgiparangna (official) aro na·tok
jilgiparangna. Dilgiparangna skie
on∙aniko dakaniara missionko dakanio
chu·sokgipa ong·atna namen mongsonggipa ong·a. Dilgiparangna gitalgipa bewalo na·tok jilaniko aro
nakatroroba·enggipa technologyrangni gimin skie on·aniko (training) on·na nanggen jedakode
uamang na·tok jilaniko dakanio da·ororo nakatgipa nambatgipa cholrangko tale ma·sina gita
man·gen.Uamangko a·songni gipin biaprangni fishery skulrangonaba ma·sie ra· nagita watatgen.
CIFA,Bhubaneswaro skieon’ani
CIFA,Bhubaneswaro skieon’ani
81
Jinma ba apsan dol dake skie ra∙aniko minggittam bewalo dakna mangsonga, jekai i) jinmako
tom·dakate aganprakatani jean manderangko mission ni bakrangni gimin ma·siatgen, ii) name dakna
amgipa na·tok jilgiparangna (jemangan jinmana tom·dake aganprakatani somoeo bimungrangko
segatachim ) ma·sibatatna skianiko on·a, jedakode uamangko mission ni gimin uiatna man·gen. iii)
na·tokrangko ripingna biaprangko Chigitokko tarina gisiko nangatna gita agantalate on∙anirangko
na·tok jilgiparangna /songni manderangna ong·atani. Ia state o namen gamchatgipa na·tokrangko
ripingani biap donga. Indimangba state o chibima ni bakroa 5600km dongani gimin bang·bata na·tok
ripingani biaprang dongkuenga. Ma·si man·gimin na·tok jilgipa dolrang aro songni manderang
an·tangtangni songo na·tok ripingani biapko tarina gisik nange janapanikoba dakaha. Indakgipa
dolrangna na·tok ripingani biapko tarina gisik nange janapanikoba dakaha. Indakgipa dolrangna
na·tok ripingani bewalrangko ma’siatna gita on’na nanggen.
a. Officerrangna Nie-nike skie ra∙ani
i) Officerrangna na∙jilani budhirangko skie ra∙na gita on·gen
a. Bitchi chi·ataniko simsakani-CIFA,Bhubaneswar/CIFRI, Barrackpore
b. Cha·aniko tariani technology-CIFA,Bhubaneswar
c. Na·tok ko tariani bewal-CIFT,Cochin
d. Nitogipa na·tokko jilani-CIFA,Bhubaneswar
e. Ka·singipa chirango na’tok jilaniko dingtang mancha skie on·ani-NRC on cold water
Fisheries, Bhimtal o ong·gen.
f. Na·tokrangni sabisiko simsakani
ii) Ma·sianiko baridapatnagita state ni a·palchi re·anirangko officerrangna dakgen aro uamangna
ka·mao janapgipa technologyrang mesokgen jedakode uamang nike uie ra·ani cholrangko
man·gen.
- na·tok jilanio name dakgiparangni na·tok jilchakram farmrang aro Andhra Pradesh ni
instituterang
- West Bengal aro Kerala ni nie rona nitogipa ( ornamental) na·tok jilgipa farmrang
- Andhra Pradesh aro Kerala o gisiko nange dakgipa dolrangni private hatcheryrangko
- Andhra Pradesh Private sector ni na·tok ni cha·aniko tariani kolrang
- Andhra Pradesh aro West Bengal ni name tarigipa na·tok palchakani biaprangko
- Nie rona nitogipa na·tok jilgipa scientific instituterang koba nidilgen.
82
b. Na∙ jilgiparangni nie nike skie ra∙ni
Ia mission o na·tok jilgiparangna jakkalgniggipa technologyrangni gimin training on·gen aro
indakgipa biaprangchi re·on National Institute rangni dakgimin budhirangko mesoke on·aniko
dakgen. Na·tok jilgiparangna ka’mao janapgimin topicrango pangchake skie on·aniko dakgen.
a. Pokkrio na·tok jilani-CIFA,Bhubaneswar
b. Bitchi chi·ataniko dakani – CIFRI, Barrackpore aro indakgipa gipin skulrang.
Na·tok jilgiparangko India gimikchina nike ma·sie ra·nagita rimdilgen aro biaprang jekai Bhimtal
ni NRC for cold water fisheries, CIRI, Barrackpur, CIFA, Bhubaneswar, CIFT, Cochin aro na’tok
jilgipa farmrang, cha·ani tarigipa millrang aro Andhra Pradesh o bitchi chi·e pe·atgipa (hatcheries)
West Bengal aro Keralarangchi re·dilgen.
c. Program Manager aro MSP rangna nike-nie skie ra∙ani
Ia mission na kam ka·gipa Program Manager rangnaba kan·dike skianiko state o aro state ni a·palo
missionno jakkal gnigipa technologyrangni gimin skie on·gen.Una agreba Program Manager
rangna che·em che·em ma·sibatatna skie on·ani ba ma∙siatanikoba ong·atgen, jedakode uamang
an·tangtang ka·gni kamrangna nanggipako ma·sie ra·na man·gen.
Skie ra∙na dingtangmancha basegimin ma∙siani bakrang aro jaktangchi dake nianiko tarigen, jeon
changna nanganirangko man·chapgen aro ian skie ra·giparangna nanggipa change sapaniko on·na
man·gen.
Na∙jilaniko bariatanio na·tok jilgiparangna dakchakaniko on·na changgipa kam ka·giparangko
rakkiani chol donga, jekon Multiple Service Providers (MSPs) minga. Uamangnaba seokgimin
budhirangni gimin che·em che·em gimikko skie on·aniko missionan dakgen. MSPrangko na·tok
jilgiparangna na·tok jilani bidingo kam nanggiparango jakkalgen. Uamang somoi gita
na·bisarangko, cha·ani aro sabisirangko nirokaniko dakgen. Uamang an·tangtangni kam ka·gipa
a·dok ni pokkrirangchi re·e chini obostako nie, na·bisa, cha·a aro sabisiko nirokani obosta
namangja ong·ode na·tok jilgiparangna namdapatna dakchakgen.Uamang na·tok jilgipa rang baksa
na·tok rim·e nianikoba dakgen.MSPrangko contract dake kam ka·na rakkigen.Uamangko FFDA
State Aquaculture Mission komigipa somoi bilsi san a seokgen, jekon bilsiprako dakangrikrikgen
aro apsan nangdime dormaha koba ong’gen.
83
MSPs aro Program Managerrangni kamna nanggipa changa sapani
A. MSPs
MSPsrangara class 12 pass ka·gipa ong·na nanggen. Uamangna ka·mao janapgipa changa
sapaniko skie on·aniko dakgen:
a. Pokkri ni a·a aro chiko niani ostrochi nianiko nie, na·tok jilgiparangna skie dakdilgen.
b. Na·tok ni dal·roroaniko ui·na rim·e nie hisap rakkiani
c. Na·tok rim·o jakkalani ostrorang jekai hapa, rim∙chopani, aerator rang
d. Jilna skang pokkriko nirokani, ianon pokkriko chun on·ani, a·sal on·ani, na·bisarangko
wataniko man·chapa.
e. Na·tokrangko watani ja’mano pokkriko nirokani jeon, chun on·ani aro a·sal on·ani,
pokkriko sarokgalani, dal·roroaniko rim·e nianirangko man·chapa.
f. Na·tok rangni sabisi man·aniko nie masiani aro sananiko on·ani, na·tok rim·ani bewal
g. Na·tok rim·giparangni dol ko ong·atani aro na∙jilgiparangni dolko namdapatani
h. Aquaculture Mission ni nangnikani gita uina nanganirangko chimongani aro namgniko
man·gipa
MPSs rangna changa sapaniko namdapatna skie on·aniko FFDA/Fishery Department ni
Officerrang jasana ong·gen, jekon mission ni ra·chakgimin skie ra∙ani niamo pangchake
dakgen. Skie ra∙ani bakko DACUM ( Develop a Curricullum) ko jarike tarigen. DACUMko
dakatania sak 8 ba 10 ona kam on∙aniona re∙bagen aro sak 20-25 ona kamo changgiparangko
ong∙katatgen. Dingtangman∙cha chang sapani, ui∙ani aro kam ka∙na man∙aniko, mingpraknan
ong∙katatgen. Ia ui∙atania,name ka∙e baseani bak ong∙a, skie ra∙ani, dake niani, aganmesokani,
kam ka∙ani aro skie ra∙aniko toani ong∙gen. Nanggipa sapaniko skichakramo, dakmesokanio
aro dingtang dingtang skie ra∙anio changat sapatani ong∙gen. Sakprakko sapatanian skie on∙ani
miksongani ong∙gen. Sam-matrangni gimin aro na∙jilani budhirangko skie on∙ana agreba,
fishery hisap ka∙e janggi tangani, agan-ma∙sie ra∙ani aro mamungkoba nosto ka∙gija tanganiko
skiani ong∙gen.
MSPs na mesokgipa training na daksoani ko ka·mao janapaha.
1. Aquaculture mission ni bakrangko kan·dike talatchengani
2. An·chingni a∙doko na·tok jilani ko silroroatani
3. Missionko dakanio MSPs rangni kam ka·ani aro kam ka·gnirang
4. Pokkriko cho·na biapko baseani, pokkriko cho·ani bewal
84
5. Na·tok watna skang pokkriko nirokani-pokkriko rongtalatani, chun on·ani, a·sal on·ani,
na·bisarangko watani
6. Pokkrini a·a aro chiko, a·a chiko niani kit chi nie-mai ong·ako nie dakchakaniko on·ani
7. Na·tok rim·ani jaman pokkri ko nirokani chun aro somoigita a·sal on·ani, pokkriko
sarokgalani, na·tok rim·e nianiko dake na·tokrangni dal·roroaniko niani
8. Na·tok rim·ao jakkalani bosturang jekai haapas ,hand nets, aerators etc.
9. Na’tokrangni sabisiko ui’ani aro saani cholrang
10. Na·tok jilgipa dolrangko ong·atani aro pokri-jinmarangko namdapatani
11. Carp na·tokko jilani dingtang dingtang rokom ni na’tokrangko jilbrinani aro na·tok baksa
wak, do·o aro do·geprangko jilbrinani
12. Bitchi chi·aniko nirokani
13. Na·tokna cha·ani on·ani
14. Rim·ani cholrang
15. Agan-ma∙sie ra∙na man·ani
16. An·chingni wilwilao donggiparangko ripingani, na·tok jilaniko dakani
B. Programme Managers
Program managerrang missiono uamangni kamrangko ka·nagita ui·ani aro change sapaniko
man·chengna nanggen.
- Kamni budhirang –na∙jilanio jakkalgipa budhirang
- Skie Onani-Skianiko ong’atani, budhi aro gamsikani
- Agan-ma’siani- mandeska baksa agangrikani aro jinmao agangrikani
- Seani aro agan-mesoke on’aniko change sapani-report ko tariani na·tok jilanio chu·soke
dakgiparang
Dakchakani kamko ui·ani-na·tok jilgipa dolrangko ong·atani, civil society dolrang baksa bakko
ra·ani aro gipin gisiko nanggipa dolrang, manderangko bak ra·atna dakani aro simsakani,
Kamko name ka∙na changani—kamna chmani, kamko ka∙atani aro uni gimin serikani.
d. Fish-Co-operatorni manderangna nambate skie on∙ani
Fishery co-operative Societyrangko mangrakatna dakanio,Fishery co-operative societyrangni
manderangna na·tok jilani gimin che·em che·em skiani, ornamental ba nitogipa nie rona namgipa
na·tokrangko jilani aro FRP na∙peatanirangko dakanirangni gimin CIFA,Bhubaneswaro skianiko
on·gen.Uamangko Indiani dingtang dingtang biaprangona re∙angdilgen; jedakode uamanga
na∙jilani kamo sapgiparang ong∙gen.
85
e. Na∙jilaniko Dake Cha·na Gisik Nanggiparangko Namdaptani
MSPrangna agreba, nambate uina gita na∙jilani kamo salantio kam ka·na skianiko on·gen, gisiko
nanggipa chadamberang aro na·tok jilaniko name dakgiparang changbatna gita aro na∙tok palanio
badingchiwalaniko a·bachengna man·gen. Una agreba, bang’bea dakbewalrang donga jekon
na·tok jiliparang ra·gatna nanggen aro ia kamrangko dakna gitara namen changna gita nanga aro
uko dakna amnagipa mande ong·na nanggen. Entrepreneurship Development Programme (EDP)
rangko ong·ate indakgipa gunrangko bang·e ong·atna gita jotton ka·gen. Mission ka·mao
mesokgipa dam gni biaprango namdapatgen.
i) Paltangni jaksi-na∙bisarangko tariani--uamangna na·bisarangko jile man·e antio palna man·na
gita nanggipa ui·anirangko skie on·gen. Uamangna ka·mao janapgipa gita skie on·aniko
dakgen
a. Namgipa jaksi- na·bisarangko man·ani chol
b. FRP na∙pechakataniko nirokani aro bitchi chi·atani
c. Na·bisarangko jilchakani pokkri, na·tok dal·bakalgiparang ko jilchakani pokkri, na·tok
dal·giparangko jilchakani pokkri aro bitchi chi·chakatani pokkrirangko nirokani.
d. Na·tokrangko palani bewal, chongipa badinganiko chalaiani, on·srogiparangko tangka
paisarangko jakkalani ko nirokani
ii) Paltangni aquariumko dakgiparang
a. Aquarium o jilgipa nitobegipa na·tokrangko jilani
b. Aquarium chiklokko tariani
c. Chongipa badingchiwalani dakna skie on·ani aro tangka on·sroani aro tangka paisa
jakkalaniko nirokani
iii) Paltangni na·tokni cha·aniko tarigipa
a. Namgipa cha·ani ni gamchatani
b. Na·tokni cha·ani ni bakrang-Bringimin cha∙ani
c. Namgipa cha·aniko donani
d. Na∙tok cha∙ani gulirang -balbogipa aro naptomgipagulirang
e. Cha·ani aro on·ani bewal
f. Cha·aniko donani
g. Cha·aniko tariani bosturang.
86
6.2 Skie On·chakramrangko Namdapatani aro Gital Rikani
Mission ko jako ra·e ka·dilgiparangko nambatatna Mission bimchipe kam ka·gen, jedakode
uamang bang·a kamko name ka·na man·gen. Da·o dipet na·tok jilgiparangna skie on∙anirangko
ong·atna gita Fishery Departmni chu·onga gita skichakani nokrang / biaprang aro training on·ani
bosturang dongjani a·sel ong·atna man·jaenga. Uni gimin mission bang·gija skichakram nokrangko
district skotongrango rikna tik ka·aha. Skianirangko ong·atna man·a gita, ge∙sni skie ra∙chakram
biaprangko name skie ra∙na jakkalna chu·onge riknagita mangsongaha. Meghalayani skie ra∙chakram
skulrang jekai St.Anthony·s College, CAU,Barapani, ICAR NEHR, KVKs aro Fisheries
College,Tripura, Fisheries College, Jorhat aro NIRD ni NERC, Guwahati rangni dakchakaniko ra·e
changa sapanirangko on·e ui∙anirangko bang·a gadangrango on·a aro dingtang dingtang kamrangna
dakna gita tarie donaha.
Sakgittam manderangko skidilgipa
dol dake district skotong grango donna
gita Mission mangsongenga, jedakode
an·tangtang ong·atgipa skiani bakrangko
bang·a gisiko nange dakgipa dolrangna
ong·atna man·gen. Biap ge·saoni
ge·gipinona re·roroe skie-mesoke on·gipa
dolkoba sak dok manderangchi dakgen,
uamang ni skie on·aniko districtni agan–
skie on·anio aro gipin songsalo janggi
tanganio ma∙sidapaniko namdapatna
man·gen. Skianiko on·gipa dol (team)
rangko skotong biap aro biap ge·saoni ge·saona re·roroe on·gipa dolrangko ong·atna gitara
songbadrango gatchengesa dakgen. Indake namen niksenggipa Instituterangona wataniko dakgen.
Ma∙mongrangna skianirangko on·a dakgipa dol web (internet) o on·gipa “Train on line” jean
Aquaculture mission ni bang·a bakrangko man·e lessonrangko on·gipa ong·a. Una agreba mission
dilgipa skigiparangko ong∙atna gita districtrango skigiparangna nanganina dakgen.
Skianirangko ong·atani skangipa bilsini bon·angachipak, badita chu·sokaha nianiko dakgen,
aro niplitaigen jedakode gnigipa bilsiona aro ja·manonaba skianirang tarisoaniko namdapatna
man·gen.
Officer rang aro na’tok jilaniko dakgiparangnaCIFA,
Bhubaneswaro skie on’ani
87
6.3 Na∙ jilgiparangna aro Departmentni Officerrangna boksis on∙ani
Na·tok jilgipa / community /co-operative societyrangni state o gitalgipa bewalo na·tok jilaniko
namdapatanina aro gipinrangkoba didiatna uamangna boksisrangko on·na ia missionni ning·o mingsa
ong·a. Iana seokon jemangan na·tok man·aniko baridapata, gitalgipa jilani bewal ko dake niani, uko
change dakani, on·kange kam ka·ani, na·tok jile bang·bata kamaina man·anirangko mesoka,· uarango
pangchake on·gen.
Ia boksis onanini gimin parakchol (media) aro gipin bewalrango parakataniko bang·en dakgen
aro boksisrangko man·na kragipa na·tok jilgiparangko DEOs/EOS ranggita dorkasto onna naggen·
unon DEO aro EO rang a.damchi ree nianiko dakani jamano jemangan boksis ko man·na kraa
uamangni bimungrangko an·tangtangni a·dok ni CEO,FFDA na on·atgen. Sorkari sakbonga
memberrangko indakgipa na·tok jilgiparangko basena dongen. Indakgipa memberangara
departmentni gitchambatgipa kamo neng∙takgimin officerrang, jakgitel dakgipa dol jekai RRTC, DF
& MC ni manderang, parakchol (media)ni mande aro gipin sorkarini kam ka·giparangoniko ra·gen.
Boksisko man·na kragipa na·tok jilgipa mande aro mission ni dakchakaniko man·gipaonikosa
seokgen. Indakgipa boksis on·nani ko dal·bee manigen.
Boksisko state aro district gadangrango tangkako on·e ba bostuko on·e dakgen, jean gong
50,000/- ko stateni gadango aro gong 20,000/- ko districtni gadango dakgen. Una agreba gipin boksis
on·dapanikoba state aro district gadangrango dakgen. Indake boksis on·aniko bilsio Meghalaya State
Aquaculture Missionko a·bachengatani salo dakgen.
Departmentni officer/Program Managerrang jemangan State Aquaculture Missionko been
pilatanio kamko ka·a, indakgiparangnaba boksisko on·gen. Baseani bewalkoa- change kam ka·ani,
tarisoani, scheme rangko chusokatana abachengani matchotaona name kam kaaniko nigen. Na·tok
jilgiparangni uamangni kam ko maidake nika uko agananikoba ra·chakgen. Kosako janapgimin boksis
on·na seokna dongimin dolrangan dol gninan manderangko seokaniko dakgen.
88
Mini Mission IVna Chamani (Capacity Building and HRD)
(`Lak)
Sl.
No. Bichong Ge∙
Ge∙prakni
Dam Chu∙gimik
1. Jinmako tomdakate ui∙atani 28 3.00 84.00
2. Na∙jilna chol ong∙giparangna dingtangmancha skiani 75 3.00 225.00
3. Game cha·gipa aro songni dol jinmarangna Chigitok
kangna sikgiparangna agan-mesokani 200 0.20 40.00
4.
Gisiko nange bak ra·gipa dolrangni changa sapaniko
mangrakatani
a. Officerrangni gipin biaprangchina re∙roroe skie ra∙ani 52 1.65 85.90
b. Changbatgipa na∙jilgiparangni niroroe skie ra∙ani 30 2.47 74.00
c. Aquaculture Missiono na∙jilgiparangna ski-mesokani 195 0.60 117.00
d. Programme Managerrangni skie ra∙ani 4 3.00 12.00
e. MSPrangna bilsio chang∙sa re∙roroe skie ra∙ani 5 1.00 5.00
f. Fishery co-operatorrangna re∙roroe skie ra∙ani 6 3.33 20.00
g. EDP skie ra∙ani 10 4.00 40.00
5. Skichakram biaprangko rikani aro namdapatani
a. Ge∙ 7 skichakram nokmongrangko districtprako rikani
jeon hostel,jinma turam, cha∙anidonram 7 100.00 700.00
b. Skiani bosturangko breani 7 20.00 140.00
c. Skotongo skigiparangko donani, districtrangna re∙roroe
skigipa, skigipako skiani, lineo skianirangko donani
etc. (L/S)
300.00
d. Na∙jilgiparangna skiani (L/S) 150.00
e. Officerrangna skiani (L/S) 50.00
6. Officerrangna aro gamgiparangna boksisrang 12.00
Gimik 2054.90
89
Bak – VII
Mini Mission - V
Jinmana Aganprakani aro Seani Dakani
Janapchengani
Jinmana Aganparake Ui∙atani ine aganon jinmana ui∙atani plak cholrangko apsan bakrime kam
ka·aniko miksonga, jedakode department/dakdilgipa dolrang, mande jinmana ui·atna man·gen. Bang∙a
mande jinmako tombimongate bang·a mongsonggipa ui·atna nanggiparangko dakaniara namen
mongsonggipa ong·a. Jinmana ui∙atani bang·a manderangna koborko sokatna dakchaka.
7.1Jinmako ma∙siatna Tom∙dile Aganskianiko Dakani
Aquaculture mission manderangko
ma·siatna gita (mass campaign)
jinmako tombimongate aganprakani
ko daka jedakode mission ni ning·o
chusokatna nangani (goal),
mangsongani (objectives) aro bang·a
changa sapani aro tangka chame
dakchakaniko on·gipa programrang
ko manderangna ui·atna man·gen aro
iara maikai songo donggipa
manderangni janggi tanganiko tang·doatna man·gen. Iarangko manderangna ui·atanian missionni
miksongani ong·a. Manderangna mikrakataniko on·na Aquaculture mission jinmana agan-ui∙ataniko
bang·en dakgen, jedakode ian manderangko na∙jilani gimin ma·siatna chol ong·gen. Iako dakon,
scienceni gita agan-mesokani, agan-talatani, jinma tom·dakani (public meetings) missionni
mangsonganiko Khasi,Garo aro English chi songbad o chapa ka·ani, na·tok jilaniko chu·soke dakgipa
manderangni gimin seani aro uko film tarie jabirongo (t.v) rango on·ani jerangkon ka·mao
janapatenga:
Umsning (RiBhoi District)omanderangkoa’ganetombimongani
90
1. Scienceni gita Aganmesokanirang aro Agantalatanirang
Aganmesokani aro agantalatanirangan mission ni ningtugipa bakrangko manderangko
ma·siatna dakchakanio mongsonggipa bak ong·a. Indakgipa aganmesoke talatanirangko state ni
skulrang aro niksenggipa skie ra∙ramrang, jekai CIFA,NFDB,ICAR,CIFRI,CIFT rangoniko
chanchirimna aro talate on·pana, gita okamatgen. Iachi dingtang dingtang gisiko nanggipa
dolrang, jekai departmentni manderang, na·tok jiliparang aro aquaculture missiono kam ka·gipa
manderangni ma·sianiko baridapatna dakchagen. NGO,SHG, badinggiparang, Fishery co-
operative societyrangko bak ra·na gita okamatgen, jedakode uamang stateo na·tok jilani bidingo
bang·a namdapatana nangnirangni gimin chanchirimpana gita man·gen. Indakgipa aganmesokani
aro agantalatanirangko adita somoi prakon ia missionni ong·atmiting somoio ong·atgen.
2. Agan-singgrike talgrikna tom∙anirang
Fishery departmentni dilgiparang (Officials) aro na·tok jilgiparang baksa agan- sing·grike
talgrikna tom·aniba mingsa manderangni ma·sianiko gipatna Aquaculture Mission somoi gita
bang·a stateni biaprango dakgen, jedakode ia manderangko missionni bang·a bakrangon
uamangni chanchianiko aganpana cholko on·gen. Indake sing·grike talgrikna tom·anion, bang·a
programrangna daksogimin neng·nikanirangko ui·e nambate dakna miksongna gita cholko
on·gen. Talgrikna tom·aniara an·chingni biapo man·gipa rokomrangko ripingna gamchatani aro
uarangko palna man·ani dam aro na∙jilani bako nakatbaenggipa cholrangko ra∙gatna maikai
man·gen uarangni gimin ong·batgen. Iandake na·tok rim·giparangko, department ni dilgiparang
baksa apsan ong·e dakanichi manderangni ma·sianiko baridapatna dakchakgen. Iako Aquaculture
Missionna kam ka·giparang block jolrango ong·atgen. Indake chanchirimna tom·anio bankni
manderangkoba bakko ra·atpagen; jedakode tangka ra·chakani bidingo maiba ma·sina
neng·nikani dongode, uko talatna gita man·gen.
3. Jinma Tom∙bimonganirang
Jinma tom·anikoba jedakode manderangko na·tokrangko ka·saninggija dake boma, bisi ua
indakgiparangchi so·otani gimin mikrakatna dakenga. Bang·bata districtrangon indake
na·tokrangko siataniko nikenga indiba chio janggitanggiparangko nisiania iarangni a·selba
ong∙enga - scienceni gita naljokani bewalchi ong·gija dake koila cho·e nisianiko Jaintia Hills aro
Garo Hills bang·bate dakani gimin koila chiko moila ong·ata. Indakgipa tom·anirangko iarangni
gimin chanchie kamko kagen jedakode adokni ningo sambol janggi gnanggipa apsan name
tanganiko ripingna man·gen. Aquaculture missionna kam ka·giparang bang·a songrango
ong·atgen, mongsongbate jerangan chiring, chibima sepango donga. Chiring chibimani
91
na·tokrangni gimin ma·sigipa manderang, songni manderang, songni padot, nokmarang, sordar
aro songna kam ka·giparang (communities) NGOrang indakgipa tom·anirango bakko ra·na
nanggen.
4. Jinmana Agan- Mikrakataniko on·ani
a. Dingtang dingtang rokomni
na·tokrangko mingsingatna, na·tokniko
tarigipa bosturang, sabisirangko
champengna samrang on·ani,
sabisirangko sanani, aro na∙jilanio
nangenggiparangna gitalgipa chanchiani
-rangko ong·kaattna gita manderangko
tom∙chimongate natokrangko
rabachimonge pala-sim∙anirangko
dakani natok jilaniko mesokanirangko,
ba indakgiparangko ong·atanian mingsa jinma tom··dake dakani mongsonggipa ong·a, aro
iarangan missionchi stateni fishery ko tang·doaniko mesokgen.
b. An·chingo man·gipa rokomni na·tokrangko ripinganian namen mongsonggipa ong·a. Mass
mobilization ba mande jinmako tom·chimongate ma·siatanian mission ni kamrangoni
mongsongbatgipa bak ong·a, jedakode ian songni manderang, songni padot, nokma, sirdar
aro songni dol jinmako, mongsongbate jemangan chiring ,chibima jolrango donggiparangko
an·chingo man·gipa na·tokrangko ripingna nangchongmotani gimin, uandakgipa kamrangna
ku·monganiko on·pana nanga.
7.2 Jinmana seachi knaatachi Mikrak-Ui∙ataniko Dakani
Jinmana mikrak-ui∙ataniko ge·gni dake bak ka·na man·a - i) chapa (print) ka·gipa bak ii)
electronic (audio/visual) ku·rang/noksao nikgipa bak. Chapa ka∙atani ine aganon songbad, magazine
aro salantio nakatgipa songbadrang ong·a. Electronic media ine aganon radio, t.v aro balsringrangko
mangsonga. Aquaculture missiono miksongani aro bang·a kamrangko ma·siatna gita bang·en
jakkalanina miksongenga.
Williamnag aroTom∙chimongate Agan-mikrakatani
92
1. Songbado parakatani
Aquaculture mission ni dakna mangsongani aro bang·a programrango jerangan songni
manderangni janggi tangani bewalko tang·doatna bang·en dakchakgen, uko jagittamprako
niksenggipa songbado aro English songbadrango gatatanian, Aquaculture Missionni kamrangoni
mingsa mongsongbatgipa kam ong·a. Ian manderangni missionni bang·a programrangko
ma·siatgen aro uamangni janggi tangani gadangko namen tang·doatna dakchakgen, ine
ka∙dongenga.
2. Kobor Separakgiparang baksa Tom∙ani
Aquaculture mission ni bang·a program aro kamrangni nambatroroani gimin somoi gita press
conferencerangko ja 3 prako ong·atgen. Mission mangsonganirangko chu·sokatna kamrangko
ka·miting somoio adita kamrangko taridapna nanggenchimode uko kobor separakgiparango
ui·atgen. Electronic media ni dingtang dingtang joltangni watgipa TVrangoba missionni
namdapani aro chu·sokatna man·anirangko on·gen, jedakode ian manderangko bak ra·atna gita
gipatna man·gen.
3. Separakgiparangni Re∙jojoe koborrangko ra∙ani
Separakgiparangmung TV watgiparangni dolrangni manderangming re∙jojoe nianiko ong·ate, je
songrang, ba jeon missionni kamrangko dakengachim uchina re·anggen. Ian songbad
segiparangna ia kamrangni gimin manderang maiko chanchia uko ma·sina gita dakchakgen.
Indakgipa PCT rangara AquaMission dakani namgniko man·gipa manderangko chananio
dakchakbatgen.
4. Radio gita parakatani
Radio gita parakatanian mingsa namgipa kobor watna dakani bewal ong·a, jean bang·a
manderangona sokatna miksonga gnang dakani ong·a. Ian nangchongmotgipa koborko bang·bata
manderangona sokatna man·a. Ian mangrakgipa aro namen dam komie dakna man·gipa ong·a.
Aganprakanirangkora cable, radio,local television ,FM radio aro internetrang gitaba dakna man·a.
Aquaculture mission ia bakrangchin bang·e namedake songadamrangni noksik nokbak rango
donggipa manderangonaba sokatna gita mangsonga jekon ka·mao janapaha.
a. MSAMni dakna mongsonganiko aro uni bang·a kamrangko jolni radio pangnan parakataniko
dakgen, ianon gitalgipa bewalo na·tokrangko jilani, pokkriko cho·oaniko, na·bisa aro
93
cha·aniko nirokani, rokomprak na·tokrangko jilaniko aro gitalgipa na·tok palram biapko
dakanikoba man·chapa.
b. Missionni programrang jekai pokkriko rika cho∙ani, an·chingo man·gipa rokomni
na·tokrangko ripinganirangko local radio stationrango dingtang dingtangjoltangni ku·sikchi
parakatgen.
5. (Jabirongo)Televisiono parakatani
An·chingni a·song jeon skia poraigipa manderang namen bang·bea,televisionan koborrangko
watna namen nambegipa kol ong·a. Unbaksana t.v ara apale na∙jilani koborrangko sokatnaba
amgen. T.Vni gamchataniko ma·sie missionara ia bewalo kobor wataniko dal·been gipatna gita
jakkalna mangsonga. Ka·mao janapgipa bakrangko t.v ni joltangni channelrango pangnan
mesokatgen.
a. Skul bi·sarangna ma·sie ra·na gita agan-mesokgipa golpo dake mission ni bang·a bakrangko
mesokatgen.
b. An·chingo man·gipa rokomni na·tokrangko ripingani gimin somoini kri agan-mesokani
golporangko mesokatgen; jedakode ia manderangna indakgipa rokomni na·tok rangko pale
lap man·aniko bang·bate ma·siatna dakchakani ong∙gen.
c. Na∙bisarangko pe∙ataniko dakani gimin agan-mesokanirangko tarigen, gitalgipa bewalo
na·tok jilani pokkriko cho·ani, na·bisa aro cha·aniko nirokani, rokomprak na·tokrangko jilani
aro gitalgipa na·tok palchakram biaprangko dakatgen.
6. Gitalgipa Ui∙atani Cholrang
Computer aro Information technology ni nambatroroani aro gipanian ·Gitalgipa Ui∙ataniko
ong·kataona sokataha. Ian computer,IT,communication network aro digital media ko man·chapa.
Ian minggipin jinmarangna ui∙atani bewal, jekon ka∙grimaona sokatskaa. Ka∙grimaniara,
ui∙atgipani dingtang dingtang bimangrang , jekai chapa ka·gimin kattarang, photograph, filmrang,
chipgimin gitrang ba radio,t.v uandake gipinrang ong·a. Gitchamgipa ui∙atani kamrangko
gitalgipa ui∙atanioniko dingtanggrikatna neng·begenchimoba, a∙gilsakni web ba internetan
an·chingni ui·grikaniko dingtangataha. Aquaculture mission ian budhirangko jinmana ui∙atanina
jakkalna mangsonggipa aro iakon changgipa-sapgipa manderangchi kam ka·atgen.
94
7. Websiteko tariani
Website ara chimonggimin webni jakrang, jeon noksa, video aroba gipin noksarangni bakrang
donga. Websiteko tarie ma·sina nanganirang ba gipatnara missionni kamrangoni mingsa
mongsonggipa kam ong·a. FFDA websiteko changgipa manderangchi tariatgen. Uno on·nakgipa
aro gipin mongsonggipa ui·na nanganiko changgiparang aro gipin dilgiparang jemangan
missionni kamko name ma·sigiparang ong·a, uamang on·gen. Websiteoara, kragipa biapko video
clip aro noksarang baksa chu·soke dakgipa manderangni gimin seanirangkoba on·chapgen.
Websiteko namdapatna aro jringnan gitalgipa koborrangkoba on·dape taridaprorogen, jekon uko
dakna chanchongmotgiparang contract o – kam ka·gen.
7.3 Noksik-Nokbakona Koborko Sokatani
Jeonaba ia mission ni miksonganiko sokatangna man∙na gita, skul bi·sarangna susaanirangko
dakatani, Na∙tok- chimongdame palani / mesokani, noksa salgiminrangko ba segiminrangko tapani,
dakmesokani, sorok samrango dakmesokani, git ring·anirang aro aganwatanirangko tariani ko
dakatgen.
1. Skul bi·sarangna susaanirang
Skul bi·sarangna missionni bang·a pangchakanio susaanirang mongsongbate mahaseer / chiring,
chibimani na·tokrangko ripinge rakkiani gimin ong·atgen. Ian skul bi·sarangna mikrakataniko
on·gen; maina uamangan an·chingo man·gipa rokom ni na·tokko ta·rake jelatani gimin aro
uarangko ripingani gimin ui·na gita nanggen, ine Mission chanchienga.
2. Na∙tok chimongani / Pal-mesokani
Na∙tokrangko chimongdame pal-mesokanirangba minggipin ui∙atani ba dakmesokani
mongsonggipa bakrang ong·a; jeon bang·a donne mesokanirang, jekai na·tok aro na·tokoniko
tarigipa cha·anirangko scienceni bewalo dakaniko nikna man·gen. Mission indakgipa Na∙tok
rangko chimonge palmesokanirangko ong·atna mangsonga, jeon na·tok jilaniko jakalna ra∙ani
bang·a bakrang, gitalgipa bewalo pokkri cho·ani aro rikani, na·tokni cha·aniko tari-nirokani,
na·tok rim·anikoba iano man·chapa. Na·tokoniko tarigimin bang·bea song·gimin cha·anirang aro
ru·ute donne cha·na man·gipa cha·anirangkoba districttango bilsi prako ong·atnasigipa
mela/Palmesokani biaprango dongen. Districtni dingtang dingtang songni na·tok jilgiparang,
government officialrang, badinggiparang, na·tokni cha·ani aro jilanio jakkalgipa bosturangko
jakkalgipako tarigipa/badinggiparang, NGOrang, jemangan na·tok jilaniko namdapatna kam ka∙a,
fishery co-operative rangkoba indakgipa dakanirango bakko ra·atpana okamatgen. Na∙jilani
95
budhini gimin chanchianirangko na·tok jilgiparang aro department ni officialrang, NGO rang aro
na·tok rim·anio jakkalaniko ostro rangko tarigipa/badinggipana ong·atgen; jeon na·tok jilgiparang
na·tok rim·ani bidingo namdapatna namgni onga, sing·aniranko sing·na gita man·gen, jekon
department aro gipin organization ni manderang aganchakgen/talatgen. Ian stateo gitalgipa
bewalo na·tok jilaniko namdapataniko manderangna ui·atna gita ta·rake gipatna gita dakchakgen.
3. Seani ba Noksarangko tape Ui∙atani
Noksarangko mesokaniba manderangko gisiko nangatna dakani mingsa chol ong·a aro iakon
missionni ning·o dakna nanggipa mangsonggipa bang·a kamrangko a·bachengatna bang·en
jakkalgen. Indakgipa noksarangara manderangko mission aro uni mangsonganirangko gisiko
nangatna gita songadam jolrango mesokna name tarigipa ong·na nanga. Ia noksarngara missionni
mangsongani aro a·bachengo dakgni kamrang, jilchakatani budhi aro tangka-paisani bidingo
dakchakanirangko missionni ning·o on·gnirangko man·gope tarigipa ong·na nanga.
4. Tamasa ba dakmesoke Ui∙atani
Git ring·ani, tamasa ba dakmesokani aro ramasamrango dakmesokanirangara dakbaenggipa
parakchol aro ian ma·gitcham pagitchamrangoniko man·rikrike dakbaenggipa ong·a. Ring·ani,
chrok mesaanirangan manderangna ma·sina, skian baksa kusi ong·atani ong∙a. Mission indakgipa
dakbaenggipa parakcholko jinmako ma·siatna gita dakmesokani, git ring·ani aro chrokanirangko
dakgipa manderangko dakatna gita mangsongenga.
a. Git ring·ani,dakmesokani aro rama samrango dakmesokani
Git ring·ani, dakmesokani aro rama samrango dakmesokgiparangara, radio ba televisionrango
gita ong·gija, saksa sakgipinko ma·sigrika. Uamang je biaprango dakmesokenga, ua biapara
ma·sigipa aro kengni grigipa ong·a. Iano aganatgipa kattarangara nengrae ma∙sigipa ku·sik
aro jakkalgipa kattarang ong·na nanga. Gitalgipa parakcholko gita manderang mamingsaloba
neng·nikjawa. An·chingni a·songo dingtang dingtang cholrang donga. Uarangko biapni kri
dingtang dingtang bimungrangko minga. Mitam dakronggiparangara golpo aganani,
gitchamgipa ring·anirang, ramarango dakmesokani aro putulachi ( puppetry) dakmesokani
ong·a. Dakrongbaenggipa cholrangara, joljol ong·aigipa aro/ba biap damsao ong·aigipa
ong·a. Aquaculture mission indakgipa dakbaenggipa budhiko block/districtni gadang
ge·prakon ong·atna mangsongenga. Ian songadamni manderangni gitalgipa bewalo na·tok
jilaniko aro an·chingo man·gipa na·tokrangko ripinganiko bang·e dakna ma·sianiko on·a gita
dakchakgen.
96
b. See A·bokanirang
Jinmako ma·siatna a·bokani katarangko jakkaleba man·a, jekon dingtangmancha seanichi
ong·skaa. Slogan manderangko okamna mol·molna, dakatna sikaniko on·a. Semesokani aro
maibako seaniko ra·chakna dakchaka. Slogan manderangna ui·ataniko bilake aro name on·na
man·gipa ong·a. Aquaculture mission bang∙a manderangkon missionni dingtang dingtang
programrangko (daksoani) gisiko nangatna gita ia bewalko dakgen. Missionni bakrangni
mongsonggipa daksoanini gimin manderangko salna man·gipa kattako slogano see stateni
bang·a biaprangon jakkalen.
7.4 Ka·bagimin Missionni Kamrangko Seani
Tom∙e chanchigiminrangko, agan-parake talgrikanirangko, chusokatna miksongani aro plak
kamrangko, na∙jilann tarigimin bakrangko, Missionni chu∙sokatgimin kamrangko, parakjolni
reportrangko, kam ka∙grimaniko tariani aro bilsiantini na∙jilani koborrangko see rakianirangan,
jinmana ma·siataniko on·ani kam ong∙a.
1. Jakprako sena tariani aro chongipa ki·taprangko
Pamphlet ba jakprako see aro chongipa ki·taprangko missionni gimin che·em che·em seanirang
(bang·a schemerang aro training tang on·e dakchakaniko dorgasto galani bewal) ko Khasi,Garo
aro English ku·sikchi chapa ka·e adokni plak songadamrango donggipa manderangna sualgen.
Chongipa lekka (leaflet) jeon missionni mangsonganiko kan·dike janapa, uarangkoba na·tok
jilaniko namdapatna dakanio jinmako ma·siatna mingsa kam ka·ani .
2. Na∙jilani kamni gimin talatani kitap
Na∙jilani kamni kitaprang missionni programko dakna gita ka·mao janapgipa mongsonggipa
bakrangko nambate mesokaha.
a) Pokkriko cho·na biapko baseani
b) Pokkriko rikani niam
c) Na·tok jilna skang simsakani
d) Na·tok jilani ja·man simsakani
e) Jarikit pokkriko simsakani
f) Na·tokrangni man·rongbewal sabisi aro uko sanani
g) Cha·ani on·aniko nirokani
h) Na·tok rim·aniko nirokani
i) An·chingo man·gipa rokomni na·tokrangko ripingani
97
j) Rong gnanggipa na·tokrangko jilani
k) Manderangna mongsonggipa skie ra∙anirang
3. Chu·soke dakgipa manderangni golpoko tariani
Chu·soke na·jilaniko dakgipa manderangni gimin seaniara mingsa mongsonggipa bak ong·a
maina miksongaona sokaniara aro chu·sokatgipa ong·aniara dakna amsokgijani ong·ja indiba
miksonge donna jekai altuaa indakesa ong·aia. Saksa sakgipin ni golporang
dingtanggrikgenchimoba, indakgipa golporangko poraie nie, maikai ua manderang chu·sokgipa
ong·aha, uko ma·sinagita man·gen. Iako gisiko ra·e, Aquaculture mission paltangtang dakgipa ba
jinma na·tok jilgipa/ripinggiparangni dingtangmancha chu·soke kam ka·aaniko sena gita,
Aquaculture mission mangsongenga. Ian a·dokni na·tok jilgipa manderangko gisik nangatna
dakchakgen ine ka∙dongsoenga.
4. Parakcholni kamrangko seani
Songbad aro parakjolrango on·anian gamchatbatgipa on·pilskaaniko, songbad aro register ka·e
jakkalgiparangoniko man·ronga. Uni gimin mission indake songbado on·gimin seanirangko
chimonge ra·gen, jedakode ian na∙jilanio maikomancha dakenga uko masian baksa songbado
gatgiminrangko nirok-sanditaie uni gamchatanikoba ma·sina man·gen.
5. Bilsiprako on·gipa reportrang
Bilsio report on·anian gisiko nange dakgiparang aro gipin gisiko nanggipa manderangna
missionni kamrang aro tangka jakkalanirangko ui·na gita chol on·gen. Missionni ki∙tapo mingsa
ka∙dongchakna man∙anide, bilsiantian bilsini kamrangko kaanini gimin see chapa kagen aro
bakko ra∙enggipa plak dolrangna aro parakjolni manderangnaba sualatgen, jedakode uamang
na∙jilani chu∙sokanirangko manderangna ui∙atna man∙gen. Indake see on∙anirangko tarianion,
ka·mao on·gipa mongsonggipa bakrangko nina nanggen.
Missionni ning·o namdapaniko on·ani, pokkrirangko dal·dapatani; pokkrirangko noko
bang∙bate tariani
Missionni ning·o dakna mangsonggipa kamrangko chu·soke dakani aro uko ma·siani
Missionni programrangko dakani aro kam ka·gipa manderang
Kamna jakkalgnigipa chamsogimin tangka, bak bak dake.
98
Kamni koborrang
Segatgimin kamni chitiara dontonggija cha·pa ka·e sualatgipa jeon mingsa pangchakanion
ong·rongaia aro ian poraigipa manderangsan gisik nangataniko man∙a. Aquaculture mission, ja 3
prako “newsletter” ko missionni dingtang dingtang kamrangko ua somoio kam ka·e chu·soke
dakman·gipa kamrangni gimin chapa ka·atgen. Ian gisiko nange bakrimgipa dolrangko (stake
holders), dingtang dingtang dilgiparangko man·chape, missionni kamni chu·sokanirangko
ma·siatna dakchakgen. Jinmako ma·siatna tom·dile dakani, sechimonge donani aro noksik
nokbakona sokatani kamrangni bang·a bakrangna nanggipa korosrangko Annexure o che·em
che·em mesokatenga.
Masang 7.1:
Sl.
No. Kamni Bimang
Badita sak bak ra·giparang/seanirang/
ui·atani/donanirang
Ong·ata
changprakna koros
ong·gnirang/ unit
of article
(` lakh )
Bilsi bongana chu·gimik
koros(` lakh)
Kam ka·ani
skanggipa
bilsi
Kam ka·ani
bangki bilsi
bri
1. Aganskiani aro Jinma tom·anirang
i. Scienceni gita aganskiani ba mesokani Bilsiprako sak 200 bak ra·giparang baksa 2.50 10.00 40.00
ii. Adita somoini gisepo workshoprangko
ong·atpilani Ja gittam prako sak 100 participants
3.00 12.00 48.00
iii. Chanchirimna tom·ani ja gittam prako 100 bak ra·giparang baksa 3.00 12.00 48.00
iv. Jinma ko tom·dile aganprakani gimik district kon bilsio changsa 20.00 20.00 80.00
2. Jinma na aganprakatani
i. Ui∙atani/Songbado seanirang Ja gittam prako mingsinggipa songbado 4.00 16.00 64.00
ii. Separakgiparangna ui∙atani Ja gittam prako Shillong 0.25 1.00 4.00
iii. Separakgiparangni re∙jojoe ui∙atani Bilsiprako 2.50 2.50 10.00
iv. Radio o parakatani Ja gittamprako local station gita 0.20 0.80 3.20
v. Televisiono aganmesokani Ja gittam prako 3-4 video ko local channel o 0.75 3.00 12.00
vi. Ka∙grimani- gitalgipa dakmesokani bilsiprako contract professionalrang gita 10.00 20.00 8.00
vii. Web siteko tariani aro nirokani bilsiprako contract professionalrang gita 10.00 10.00 10.00
viii. Changgipa kam ka·giparangko jinma tom∙e
aganprakanina rakkiani
Sak professionalrang aro saksa sssistant ko contract
o rakkigen
6.00 6.00 24.00
3. Noksik nokbakona Ui∙atna Tariani
100
Sl.
No. Kamni Bimang
Badita sak bak ra·giparang/seanirang/
ui·atani/donanirang
Ong·ata
changprakna koros
ong·gnirang/ unit
of article
(` lakh )
Bilsi bongana chu·gimik
koros(` lakh)
Kam ka·ani
skanggipa
bilsi
Kam ka·ani
bangki bilsi
bri
i. Skul bi·sarangna susaani bilsiprako 39 blockrang ona 0.80 0.80 3.20
ii. Na∙tok Mela/ Palmesokanirang bilsiprako 7 districtrangna @ ` 3.00 lakh 21.00 21.00 84.00
iii. Noksa/Seaniko Tapanirang bilsiprako 600 songrang 30.00 30.00 120.00
iv. Git ring·anirang/dakmesokani/ ramarango
dakmesokani bilsiprako 39 block na @` 50,000/- 19.50 19.50 78.00
v. Seanirangko ra·e a·bokani bilsio dingtang dingtang biaprango chang 4-5
ong·atanirango
0.25 0.25 1.00
4. Seanirang
i. Segimin patrang/ki∙taprang
bilsiprako, 25,000 Segimin patrang/ki∙taprangko
minggittam ku·sikrangchi
5.00 5.00 20.00
ii. Na∙jilani Bidikrang
bilsiprako 7,000 ki·taprangko minggittam
ku·sikrangchi
3.50 3.50 14.00
iii. Na·tok jilanio chu·sokgiparangko seani bilsiprako 3-4 seanirangko king 1000 5.00 5.00 20.00
iv. Parakchol gita parakatani (advertisement) Bilsiprako 5.00 5.00 20.00
v. Bilsiprakni kamko ui·atani Bilsi prako, king 1000 1.00 1.00 4.00
vi. Songbadrango gatani Ja gittamprako, king 1000 2.00 2.00 8.00
vii. Gipin seanirang aro gipinrangni dam (L/S) 20.00 80.00
Chu·gimik 226.35 803.40
*********************************************************************************`1029.75 lak
Bak – VIII
Mini Mission – VI
Na∙jilani Bako Dongchapgipa Cholrang
Ia segimin ki∙tapni gipin bakrango janapgimin gita, missionni dingtangmancha
dakna miksonganiara na∙jilani kamrango nakatba·roroenggipa dake cha·ani cholrangko
dakrikrikanian ong·a aro uko mikkangchi dakangna gita, scienceni bewalo dakchakani, rong
gnang na·tokrangko jilani, a·brini ka·singipa chirango donggipa na·tokko jilani (trout
farming), chiring-chibimarangni na·tikrangko jilanirangko man·a dipetde dakna gita nanga.
Ia missionni ning·o aqua tourismko a·bachengna gita kragipa biaprangko aro jilna
maidakgipa chirangko baseanirangko dakgen.
8.1 Aquarium – Rong-gnang Na∙tokrangko jilani
Ronggnanggipa na·tokrangan a·gilsako
mingsingbatgipa jilna namgipa ong·a aro aquarium done
na·tok jilanian mingsa mingsingbatgipa dake roaniba
ong·a. Aquariumko airport, hotel, badingani nokrango,
departmental store/dokan, hospital aro gipin biaprangoba
nikna gita man·a. Aquacultureni bako ronggnang
na·tokko jilani aro palanian nambegipa cholko on∙a. Iano
cha·gijagipa na·tokrangko dakanio kam aro kamaina
nambegipa ong·a. Ia an·chingni wilwilao donggipanaba
namen nambea, manderangnaba ra·chakna altua aro iako dakna koros namen komia aro bi·sa
pe·ani somoiba namen kan·dika. Iako gipim kamrang dongoba chone ramram dake
badinganiko dakchapna man·a aro ian namen lap gnanggipa ong·a.
Meghalayao songdonggiparang samtangtango donggipa ong·telaigipa biapko namnika aro
da·ororo gital chi chekanirangko man·an baksa, chaani gulirangko, altuae ding·atanirangko,
ronggnang ching·atani, chio donna tarigimin samchengrangko man·ahani gimin manderang
bang·batroroe nitogipa na·tokrangko jilenga aro uni giminan nie rona nitogipa na·tokrangko
aro uarangko jilchakgipa glassni aquariumrangko bang·en ra·bana nangengaha.
Iandakgipa jilaniko bangen dakengahani gimin iako badingna nitogipa natokrangko aro
glassni aquariumko gipin adokrangkchikosa rabae anchingni adoko badiaba dokanrango
palenga. Mitam chadamberang glassni jilchakaniko tariengaha indiba na·tok bitchi chi·e
pe·atgiparangko badinganide sokbakuja.
Kamgri roaigipa chadamberangna kam ka·e cha·na ian mingsa chol ong·gen ine nike iako
State Aquaculture Mision o ra·gataha.
Angel Fish
102
1. Na∙peatgipa aro Jilgiparang
Iako badinggiparangara dingtang dingtang dakgipa ronggnang na·tokrangko, an·chingni
a·doktango man·gipa ba gipin a·songoniko ra·bae jile nirokgiparangko man·chapa.
Chu·soke jilanio na·bisarangko ja 2-3na palna name dalkuja dipet jila. Uarangko gipin
palskagipa dokan ba mongsonggipa ra∙ronggipa biaprangona palatskaa.
2. Aquariumko tariani aro uko gipin biaprangchi raange palskaani ( Hobby / Retail
Centres-cum-aquarium manufacturing/fabrication unit)
Ian na·tok pe·ate jilgiparangmung aro na·tok jile rona namnikgiparangni gisepo ong·a.
Hobby centreko chalaigipa na·tok jilgiprangoniko bree uarangko jile rona
namnikgiparangna aro aquarium donggiparangna pala. Na·tokna agreba uamang
tarigimin on·jolna mangipa danako, balwa sikani pump, rongsrekrangko aro samkoba
paljola. Uamang aquariumko nirokani, sabisirangko champengani giminba na·tok
jilgiparangna jilani agan ku·pattianikoba on·a. Uamangan aquarium badinganiko
namdapatna mongsonggipa bakko ra·a.
Aquariumko tarianian badingani mingsa mongsongbatgipa bak ong·a, jean kam nakatna
namgipa chol ong·a. Mitam chadamberang aquarium tarianikoba bang·gija tarie hobby
centrerang gita ba na·tok jilgiparangna palna gita man·gen. Ia missionni ning·o- hobby
centres-cum-aquarium tariani dokan baksa dake dakchape tangkako sroe dakchakaniko
badinggiparangna namdapatna on·gen.
Indake dakchakasan ong·aigija na·tok jilgiparang (breeders/rearers) hobby/retail centres-
cum-aquarium tarigiparangko CIFA, Bhubaneswarchi skie ra·na gita watatgen.
Uamangko aquariumko nirokna aro simsakna, sabisi man·gipa na·tokrangko simsakna,
sabisi man·gipa na·tokrangko ma·eke donaniko skie on·gen; jedakode uamang bregipa
manderangni nanganiko dakchakna man·gen. Indakgipa dokan dakgiparangara
bang·batan mongsonggipa ui·ani dongjani a·selo, bregipa manderangko dakchakna
man·ja, ian uamangni na·tok jilna gisik nanganiko komiata ba ui∙-ma·siani dongjani
a·sel, ia dam rakbegipa na·tokrangara siaia. Jemangan indakgipa na·tokrangko
jilengachim, uamangko department namgipa rokom ni na·tokrangko on·e dakchakgen.
Uamang bang·a an·chingo man·gipa aro gipin a·songni na·tokrang, jerangkon gipin
a·songchi watna man·gen, sualgen aro iako jilani gimin ui∙-ma·sina nanganiko on·gen.
103
Masang 8.1: Ronggnanggipa Na∙tokrangko Jilanina Koros chamgimin
(` lakh)
Sl.
No. Kamni Bimung
Badita
ge
Gimik
Koros@
1.00 lakh
ge∙prako
60%
Dakchakani
25%
Bankoniko
Sroani
15%
Chengani
1. Ronggnang nitogipa
Na∙tokrangko Jilani aro
Pe∙atani
25 25.00 15.00 6.25 3.75
2. Aquariumko Tariani
aro rogipa bidamrango
donani
10 10.00 6.00 2.50 1.50
Gimik 35.00 21.00 8.75 5.25
Masang 8.2: Bilsi prakni nie rona tarigipa na·tokrangna sualanirang aro gital
biaprangko bikotani.
Sl.
No. Kamni Bimung
2012-1
3
2013-1
4
2014-1
5
2014-1
5
2014-1
5
1. Ronggnang nitogipa Na∙tokrangko
Jilani aro Pe∙atani
5 5 5 5 5
2. Aquariumko Tariani aro rogipa
bidamrango donani
2 2 2 2 2
Gimik 7 7 7 7 7
3. Ronggnang nitogipa Na∙tokrangko Dondam
Meghalaya Government Stateo ornamental na·tokni Bidamko ( ornamental fish park) aro
gipin nanganirangko tarina MPEDA baksa nanggipa a·ako aro gipin nanganirangko tik
ka·grikgen.
8.2 Trout Na∙tokko Jilani
Meghalayani namgipa bal-chiara ka·singipa aro
chio donggipa na·tokrangko jilanina namen nambea. Trout
na·tokkora aganani gitade onbegipa 1000MSL ona kingking
chu·onga gita namgipa chiko man·ode jilna gita man·a.
Namgipa chian trout na∙tok ko jilani mangsonggipa bak
ong·aia aro kimonggipa chikode gelna nanga. Trout na·tokko
jilna mongsonggipa dakna nanggiparangara:
104
a. Biapko baseani: jilna basegipa biapo jokkamgipa chi dongna nanga.
b. Pokkriko cho·ani: Ro∙kalgipa pokkri ong·ode nambata. Cement chi tarigipa pokkrikoba
jilna jakkalna man·a.
c. Chi watani farm/pokkri ona chi watanikora cheke ba a∙dubekrangko skongatesa jakkalna
nanga.
d. Trout na·tokko jilanina nanggipa bakrangara -
i. ding·a ba ka·sinani =10°-18° C an namgipa ong·a
ii. balwa (oxygen) 5.8 oni 9.5 mg/l
iii. pH namchacha ong·aigipa ba adita brapa pH an nambatgipa ong·aia. Nambatgipade
5.5 oni 9.0 ong·a
iv. Chi kimongani-chi kimongani on·tisaba dongna nangja aro chi namen rongtalgipa
ong·na nanga.
e. Na·tok watani bang·ani-na·bisa (5 oni 50 g) ko chi kosako 20kg na·tok/cm watna nanga.
f. Cha·aniko on·ani-cha·aniko adita somoini bakon on·na nanga.
g. Dal∙gimin na·tok- je na·tokrangan 250gm ong·ahaode rimon nambata.
h. Rongtalani- Trout na·tok jilanio chi kosako rongtale donanian mongsonggipa ong·a
Meghalayao trout na·tok rim·na namnikani bang·rorobaengaha ine nikna
man·a aro mitam ia biapko nina re·bagiparang trout na·tok rim·na namgipa biaprangko
sing·ronga. Trout na·tokko Meghalayao jilani rakbatgipa kam ong·genchimoba, ian
aquaculture missionni bakrangoni mingsa dake nina ra·gatgipa ong·a. Ia kamko Fisheries
Department aro Directorate of Cold water Fisheries, Bhimtal, Uttarkhandni baksa apsan
dakna mangsonggipa ong·a. Gimik ui∙na nanggipa kamrang daknasienggipa biapko
nichengani, jilani, skie on·ani gimikkon Bhimtal ni changgipa sapgipa (experts) manderang
on·gen. Ge 9 projectrangko gong 14.85 lakhs chi dakna mangsongaoni tangka dakchakani
60%,bank oniko sroani 25% aro antang 15% ko on·chengne gisiko nanggipa na·tok
jilgiparang jemangan chu·onga gita biap donga, uamangna on·gen. Koros aro dakchakaniara
masango gita ong·gen.
105
Masang 8.3: Trout na∙tokko paltangni pokkrio jilani koros aro dakchakani bakrang
Ba∙ku Mesokani Gamchata
ni (`)
Pokkrini apalani (m2) 1000 -
Pokkrini tu∙ani (m) 1.5 -
Pokkrini bidom (m3) 1500 -
Salprako sakprakni a∙a kam ka∙ani (m3 ) 2.5 -
Cho∙ani salrang 600 -
Hajira (`) 120 -
Cho∙a gimikni koros (`) 600 x 120 72000
A.C. Siltong 4 1500
A. Nangchenggipa koros 73500
Chun 100 kg ha @ ` 12/- kgprako 100 x 12 1200
Matchu ki∙i gitang1000 kg @ ` 1/- kgprako 1000 x 1 1000
Ammonium super phosphate 20 kg @ 8/- kgprako 20 x 8 160
Urea 20 kg @ ` 8/- per kg 20 x 8 160
Na∙ bi∙sa mangprako ` 2/- 20000 x 2 40000
Cha∙ani Lomsom 15000
Saana Simsakani Lomsom 2000
Jilani, rim∙ani ostrorang, baljipko man∙chape, etc. Lomsom 30576
Sal12na hajira @ ` 117/- salprako 12 x 117 1404
B. Jilchakatani koros 91500
D. Gimik Koros (A+B) 165000
Dakchakani 99000
Bankoniko ra∙sroani 41250
An∙tangtang on∙chengani 24750
106
Masang 8.4:
District
2012-1
3
2013-1
4
2014-1
5
2015-1
6
2016-1
7
Gimik
East Khasi Hills - 1 1 1 - 3
West Khasi Hills - 1 1 1 - 3
Jaintia Hills - 1 1 1 - 3
Gimik - 3 3 3 - 9
8.3 Na∙tik Dal∙gipako Jilna A∙bachengatani
Macrobrachium rosenbergii,
jekon Scampi ineba minga, ian
Palaemonidae ma·chongni
dal·batgipa ong·a. Iako diggi, chiring,
chidipo, a·baona den·wate watgipa
chiring, dongge, pokkri aro ditdogipa
chibimani braram jolrango ba nikna
man·a. Ia ma·malara ding·gipa aro
ding·kalgipa biaprango jilna namgipa ong·a.
Scampiara namen cha·tobegipa ong·a aro iani proteinara namen namgipa ong·a. Ian
gipin chiring, chibol, chidipo, na·tikrangna bate ta·rake dal·ningbata aro ian ding·gipa aro
ding·kalgipa biaprango jilna gita nama. Scampikora uamangni rokomkosan ba
ang·kerangming jilbrina gita man·a. Ia na·tikara mangrakgipa ong·ani gimin, sagalni
na·tikna bate sabisi man·ninggijagipa ong·a. Scampiko dam rake palna man·ani gimin
na·tokrangna bate jilna namnikbatronga. Scampiko chu·soksrange jilaniara namgipa biapko
baseani jeon balchi, a·ani rokom chu·onga gita namgipa chiko man·ani, nengrae sokna
man·gipa rama, iarangan ia jilanio mongsonggipa nanggiparang ong·a. Indakgipa
na·tikrangko jilanio jakkalaniara bang·en dingtanga, ianon matburung ba me·surangni
bosturangko jakkala aro pokkri rikamo brine tarigipa cha·anirangkoban on·a, ia minggniko
·jilram biapo cha∙ani tariani ba an·tangtang a·bao tarigipa cha·ani jekai na·tokni cha·ani ba
soyabean meal ine agana. Do·o aro wak na brine tarigipa cha·aniko taridape ba jetgipachi
na·tok ba na·tik ginderang baksa jetarangkoba ia na·tikko jilanio jakkala. Jilani somoi ja 6-12
mang ong∙a, indiba mai dakgipa jilani bewalko jarikani uni kri ong·aia. Scampiko rim·aniko
adita somoini kri daka, ian agre jelaniko champenge dal·ningbatna gitaba on·a. Na·tikrangni
_________________
107
dal·bewalara 50 oni 200g jria. Jila ru·uta, jrea, chini namani, cha·ani on·ani krisa ong·a.
Uarangani tanganira 70% oni 80% jilani bewalni krisa pangchaka. Ia missionni ning·o
na·tikko angkerang ming jilbrina(chini a·pao cha·amgiparangko chibima, chiring, chibol,
chidiponi na·tikrangchi donskaa)niko dake nianiko paltangni pokkrirango jerangan 0.1 ha
(komigipa) oni 0.3 ha (batgipa)a∙a donga, uamangna on∙gen. Jemangan gisiko nanggiparang,
ia programko ra·gatna man∙gen. Ge 20 (kolgrik) projectrangko bilsi 5 (2012-2017) ni gisepo
chu·gimik koros gong 34.40 lakh chi dakna chamenga. Dakchakaniko 60% subsidy,25%
bankoniko sroe aro 15% ko an·tangtang on·chengna nanggen. Ka·mao masango mesokaha.
ban ioh la bynta ha ka dur jong 60% subsidy, 25% ka loan, bad 15% ba la bei na lade.
Masang8.5: Rongtalgipa chini na·tikrangko jilani
Ba∙ku Mesokani Gamchatani
(Tg)
Pokkrini apalani (m2) 1000 -
Pokkrini tu∙ani (m) 1.5 -
Pokkrini bidom (m3) 1500 -
Salprako sakprakni a∙a kam ka∙ani (m3 ) 2.5 -
Cho∙ani salrang 600 -
Hajira (Tg) 120 -
Cho∙a gimikni koros (Tg) 600 x 120 72000
A.C. Siltong 4 1500
A. Nangchenggipa koros 73500
Chun 40 kg ha @ ` 12/- kgprako 40 x 12 480
Matchu ki∙I gitang1000 kg @ ` 1/- kgprako 1000 x 1 1000
Ammonium super phosphate 20 kg @ 8/- kgprako 20 x 8 160
Urea 20 kg @ ` 8/- per kg 20 x 8 160
Na∙tik bi∙sa (PL-5) 2,000 nos. @ ` 20/- each 2000 x 20 40000
Cha∙ani370 kg @ ` 60/- per kg 370 x 60 22200
Saana Simsakani L/S 2000
Jilani, rim∙ani ostrorang, baljipko man∙chape, etc. L/S 31096
Sal12na hajira @ Tg 117/- salprako 12 x 117 1404
B. Jilchakatani koros 98500
D. Gimik Koros (A+B) 172000
108
Ba∙ku Mesokani Gamchatani
(Tg)
Dakchakani 103200
Bankoniko sroani 43000
Chengani 25800
Masang 8.6: Rongtalgipa Rongtalgipa chini na·tikrangko jilani
Districtprakna tikataniko mesokani
District 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16 2016-17 Baroh
Ri-Bhoi - 2 1 1 - 4
West Garo Hills - 2 2 2 1 7
East Garo Hills - 1 1 1 1 4
South Garo Hills - 2 1 1 1 5
Gimik - 7 5 5 3 20
8.4 Gital Cha∙togipa Rokomni Na∙tokrangko jilani
Da·alo maidake ong·enga, stateo na·tok jilaniko dakrongba·enggipara carp
na·tokkon jile man·anian ong·aia. Jilani bewalko bang·atna gita, jilronggijagipa rokomrang
(chiring, chibolni na·tikrang, Tilapia mossambica, Notopterus chitala, Labeo gonius, L.
kontius, P. sarana aro magur na·tokrang)ko jilaniko a·bachengatgen. Indake dingtang
dingtang ma·malni na·tokrangko jile man·anian, na·tok jile cha·aniko tang·dobatatna
on·dapanio mongsonggipa onpaani ong·gen. State aquaculture mission gitalgipa cha∙togipa
rokomrangko jilna a·bachengani programrangko dakgen.
Chitalko Tilapia mung jilbrinani
Chitalara na·tok skako cha·gipa
ong·a. Uni gimin chitalko Tilapia
ming jilbrinanin chitalrarako jilana
bate lap bang·batgen. Iako dakani
minggipin namgniara, Tilapia chini
nanggijagipa samsirangko cha·e
bon·ate pokkriko nirokani korosko komiata. Tilapiara chitalna cha·ani gita ong·e chitalni
cha·ani koroskoba komiata. Chitalara namen dam rakbea. Uan gong 400-600/kg aro ian
na·tok jilgiparangnaba lap ong·gen maina iani rokom gni ma·malrangan ta·rake dala.
Economic chart o mesokani gita bilsio kg 1 (sa) o chini apalani 40ha ko 400 project
Chital Na∙tok
109
mang 0.1 ha prak dake a·bachengate dake
nigen. Chu·gimik gong 444 lakhmangko ia
programko a·bachengatna dakgen,
dakchakani 60% bankoniko ra·chakani 25%
aro an·tangtang 15% ko on·chengna
nanggen. Koros aro dakchakanimasang 8.7
ni gita ong·gen.
Masang 8.7: Pokkrio 0.1 hectare-o dondimgimin na·tok chital jean tilapia baksa ong·a
jilanina korosrang
Ba∙ku Mesokani Gamchatni
(`)
Pokkrini Apala (m2) 1000 -
Pokkrini Tu∙a (m) 1.5 -
Pokkrini Bidom (m3) 1500 -
Salprako sakprakni a∙a kam ka∙ani (m3 ) 2.5 -
Cho∙ani salrang 600 -
Hajira (`) 120 -
Cho∙ani koros gimik (`) 600 x 120 72000
A.C. silting 4 1500
A. Nangchenggipa Koros 73500
Chun 100 kg @ ` 12/- kgprako 100 x 12 1200
Matchuki gitang 1000 kg @ ` 1/- kgprako 1000 x 1 1000
Ammonium super phosphate 20 kg @ ` 8/- kgprako 20 x 8 160
Urea 20 kg @ ` 8/- kgprako 20 x 8 160
Tilapia na∙bisa 1,600 nos. @ `1/- (50-70mm dal∙a) 1600 x 1 1600
Chital na∙bisa 400 nos. @ `50/- (100-150mm dal∙a) 400 x 50 20000
Na∙cha∙ani
a. Na∙tok ginde 100 kg @ ` 25/- kgprako 100 x 25 2500
b. Mi ginde 50 kg @ ` 15/- kgprako 50 x 15 750
c. Besual biki 50 kg @ ` 20/- kgprako 50 x 20 1000
Chital Na∙tok
110
Ba∙ku Mesokani Gamchatni
(`)
An∙seng-baljokanina Simsakani L/S 2000
Na∙rimani Ostrorang l/S 5726
Sal 12ni hajira@ ` 117/- salprako 12 x 117 1404
B. Jilchakatani Koros 37500
D. Gimik Koros (A+B) 111000
Dakchakani 66600
Bankoniko Sroani 27750
Chengani 16650
Masang 8.8:Saksani Pokkri 0.1 ha o chital aro tilapiako jildimna
District prako jilna tikatako mesokani
District
2012-1
3
2013-1
4
2014-1
5
2015-1
6
2016-1
7
Gimik
East Khasi Hills 1 1 0.5 0.5 0.5 3.5
Ri-Bhoi 2 1 1 1 1 6
West Khasi Hills 1 0.5 0.5 0.5 0.5 3
Jaintia Hills 1 0.5 0.5 0.5 0.5 3
West Garo Hills 4 2 2 2 2 12
East Garo Hills 2 1 1 1 0.5 5.5
South Garo Hills 3 1 1 1 1 7
Gimik 14 7 6.5 6.5 6 40
1. Puntius Saranako carp baksa jilbrinani
Puntius Sarana ding·gipa biapni chiring,
chibima, chibolrango donggipa na·tok
Minnow ma·malni Puntus genius dolni
ong∙a. Ia ma·malko ·Olive barb” ineba
minga, jekon cha·ana aro nitoana jile
ronaba jakkala. Iako salgro aro salgro-
salaram Indiani chibimarango bang·e nikna man∙a. Ian bilsisao 31cm ong·e roa. Ia
ma·malara gimik dakgipakon cha·aia aro chini samsirango donggipa jo·orangko,
Puntius Sarana
111
nanggijagipa na·tokrang aro chini samsirangko cha·aia. Ia rokomni na·tokara
cha·giminrangko okningo jrongatani bilrang namen bilaka. Ian bilsi sao 400-500gm dal·a
aro kg prako gong 100-150/- mang palna man·a. Ia ma·malko na·tok jilaniko dakanio
an·tangari nirokaniko dakgipa ine ra·a, maina iako chini samsirang (Lemna species)ko
pokkri rangoniko bon·atna jakkala. Ia ma·malara jilanio namgniko on·nani gimin, iako
carp ming jilbrinaniara jilani bewalko jelbraatnasan dakchakaigija, ripingnaba jakkalna
man·gen. Ia ma·malara mirka aro rohu baksaba jilna meliaia. P.saranako rokom bri
mongsonggipa carprang, jean Labeo rohita, Catla catla (Catla), Cirrhinus mrigala
(mirka), Cyprinus Carprio (common carp)rang ming jile nianiko ge· 7 (sni) districtrango
chini apalani 20ha, jean 200 pokkrirangko ong∙gen; ge∙prakan 0.1 haok a·bachengatgen.
Gisiko nanggipa na·tok jilgiparangna dakchakaniko 60%, subsidy, 25% bankoniko
ra·chakani aro an·tangtang 15% ko on·chenge dakna nang·gen. Chu·gimik korosara
gong 184 lakh ong·enga. Koros aro dakchakani ko masang 8.9 o on·aha.
Masang 8.9: Puntius sarana-ko 0.1 ha o carp baksa jilrimani korosna
dakchakaniko
Ba∙ku Mesokani Gamchatni
(`)
Pokkrini Apala (m2) 1000 -
Pokkrini Tu∙a (m) 1.5 -
Pokkrini Bidom (m3) 1500 -
Salprako sakprakni a∙a kam ka∙ani (m3 ) 2.5 -
Cho∙atani salrang 600 -
Hajira (`) 120 -
Cho∙ani Koros Gimik (`) 600 x 120 72000
A.C.Siltong 4 1500
A. Nangchenggipa Koros 73500
Chun 100 kg @ ` 12/- kgprako 100 x 12 1200
Matchu ki∙I gitang 1000 kg @ ` 1/- kgprako 1000 x 1 1000
Ammonium super phosphate 20 kg @ ` 8/- kgprako 20 x 8 160
Urea 20 kg @ ` 8/- kgprako 20 x 8 160
IMC & common carp na∙bisa 1,400 nos. @ `2/- (100-
150mm dal∙a)
1400 x 2 2800
Puntius sarana na∙bisa 600 nos. @ `2/- (50-70mmdal∙a) 600 x 2 1200
112
Ba∙ku Mesokani Gamchatni
(`)
Na∙cha∙ani ;
a. Na∙tok ginde 50 kg @ ` 25/- kgprako 50 x 25 1250
b. Mi ginde 50 kg @ ` 15/- kgprako 50 x 15 750
c. To biki 50 kg @ ` 20/- kgprako 50 x 20 1000
An∙seng-baljokanina Simsakani L/S 2000
Na∙rimani ostro L/S 5576
Sal 12na hajira @ ` 117/- salprako 12 x 117 1404
B Jilchakatani Koros 18500
C. Koros Gimik(A+B) 92000
Dakchakani 55200
Bankoniko Sroani 23000
Chengani 13800
Masang 8.10: Puntius sarana-kojilna district-prako jilna tikatgimin
District 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16 2016-17 Gimik
East Khasi Hills 0.5 0.5 0.4 0.3 0.3 2.00
Ri-Bhoi 1 0.5 0.5 0.5 0.5 3.00
West Khasi Hills 0.5 0.3 0.3 0.2 0.2 1.50
Jaintia Hills 0.5 0.3 0.3 0.2 0.2 1.50
West Garo Hills 2 1 1 1 1 6.00
East Garo Hills 1 0.5 0.5 0.5 0.5 3.00
South Garo Hills 1 0.5 0.5 0.5 0.5 3.00
Gimik 6.5 3.6 3.5 3.2 3.2 20.00
2. Labeo goniusko carp ming jilbrinani
Labeo goniusara minor carp ni
mongsonggipa na∙tok ong·a. Labeo
goniusara Indiani salgro aro salaram oni
ong·a. Ian tiktak ong·e dal·aigipa
na·tokara chio napsrimgipa samsirangko
cha·a aro gipin Indiani carp rang gita
wachikario chi bana ong·gipa biaprango
donga. Ia na·tok nekgipa chirango dongna namnika jeon tong∙sa napsrime chagipa
Labeo gonius
113
samsirang banga. Da·o ia rokomni natok chibima aro gipin chirangoni
bon·angroroengaha. Ia rokomko jilna a·bachengataniara jelroroatna aro ripingnaba
dakchakgen. Ia rokomko gong 200-250/kg o pala. Labeo gonuisko gipin mongsonggipa
carprang, jekai catla (catla catla), silver carp (Hypophthalmichthys moutrix), rohu (labeo
rohita) aro mirka (Cirrhinus mrigala)rangming jile nianiko stateni ge 7 (sni) districtrango
dakna a·bachengatgen. Iako daka chu·sokgipa ong·ode, ia kamko badingna namnagita
dal·dapatgen. Uandake na·tok man·aniko aro na·tok jile cha·giparangni kamaianikoba
bang·dapatgen. Missionni bilsi 5gipa somoio, 20Ha ba ge 200 pokkri mang 0.1 Ha prak
dakna mangsonga. Dakchakaniko gisiko nanggipa na·tok jilgiparangna 60% subsidy,
25% bankoniko ra·chakna aro an·tang 15%ko on·chengna nanggen. Chu·gimik koros
gong 187.60 lakh ong·gen. Koros aro dakchakani masang 8.11 gita ong·gen.
Masang 8.11: Labeo gonius na·tokrangko jilani korosrangko kamao mesokatenga
Ba∙ku Mesokani Gamchatni
(`)
Pokkrini Apala (m2) 1000 -
Pokkrini Tu∙a (m) 1.5 -
Pokkrini Bidom (m3) 1500 -
Salprako sakprakni a∙a kam ka∙ani (m3 ) 2.5 -
Cho∙ani Salrang 600 -
Hajira (`) 120 -
Cho∙ani Koros (`) 600 x 120 72000
A.C. Siltong 4 1500
A. Nangchenggipa Koros 73500
Chun100 kg @ ` 12/- kgprako 100 x 12 1200
Matchu ki∙i gitang 1000 kg @ ` 1/- kgprako 1000 x 1 1000
Ammonium super phosphate 20 kg @ ` 8/- kgprako 20 x 8 160
Urea 20 kg @ ` 8/- kgprako 20 x 8 160
IMC & common carp na∙bisa1,400 nos. @ `2/- (100-150 mm
dal∙a)
1400 x 2 2800
L. gonius na∙bisa 600 nos. @ `5/- (100-150mm dal∙a) 600 x 5 3000
Na∙cha∙ani:
a. Na∙tok ginde 50 kg @ ` 25/- kgprako 50 x 25 1250
b. Mi ginde 50 kg @ ` 15/- kgprako 50 x 15 750
114
Ba∙ku Mesokani Gamchatni
(`)
c. To biki 50 kg @ ` 20/- kgprako 50 x 20 1000
An∙seng baljokanina Simsakani L/S 2000
Na∙rimani Ostro l/S 5576
Sal12ni hajira@ ` 117/- per day 12 x 117 1404
B. Jilchakatani Koros 20300
C. Gimik Koros (A+B) 93800
Dakchakani 56280
Bankoniko Sroani 23450
Chengani 14070
Masang 8.12: District ge·prakna Labeo gonius-ko pokkrio jilna gita tariatgiminrang
District 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16 2016-17 Gimik
East Khasi Hills 0.5 0.5 0.4 0.3 0.3 2.00
Ri-Bhoi 1 0.5 0.5 0.5 0.5 3.00
West Khasi Hills 0.5 0.3 0.3 0.2 0.2 1.50
Jaintia Hills 0.5 0.3 0.3 0.2 0.2 1.50
West Garo Hills 2 1 1 1 1 6.00
East Garo Hills 1 0.5 0.5 0.5 0.5 3.00
South Garo Hills 1 0.5 0.5 0.5 0.5 3.00
Gimik 6.5 3.6 3.5 3.2 3.2 20.00
3. Magur (C.batrachus) ko jilani
Clarius batrachus jekon magur ine
minga, ia na·tok balwako rang·sitan
baksa nambregijagipa obostaoba
tangna gita man·gipa rokom ong·a. Ia
na·tokko mang mang jile ba gipin
na·tokmung jilbrineba bang·e man·na
ama. Ia na·tok cha·tobegipa ong·ani
gimin, na·tok cha·na namnikgiparang namen namgipa cha·ani dake ra·a. Aganani gita
Magur Na∙tok
115
C.batrachusko jilaniko salgro salaramni songadamrangni chirango on·tisa
namdapatgimin jakkalanichi dakgenchimode, ian janggi tangani bewalko namdapatna
ra·bana man·gen. Ia na·tokara Meghalayao an·tangarin ong·kate tanggipa ong·ani gimin,
jilanide namen altubea aro tanggipaba ong·gen. Ia na·tokkora balwakoba rang·site
tangna man·ani gimin, gipin carprangna bate chang 5-10 bate jilronga. Clarius
batrachusko stateni gimik bakon man·a aro uko cementchi chonne rikgipa
pokkri/noksamo donggipaoba jilna man∙a. Pokkri 1Ha chi apalgipao mang 50,000-
70,000 wate jilna man·a. Ia na·tok jilani bilsi sao 100-150 gm ong∙e palna name dal·a aro
ian na·tok jilgiparangna lap ong·gen. Ia na·tokko jilna komigipa 0.02 ha oni batgipa 0.10
ha ong·a. Miksongani gita 100 ha chini dal·a oni 5000 unit oni 0.02 ha ko man·gen.
Dakchakaniko 60% subsidy, 25% bank oniko ra·chakna aro 15% ko an·tang on·chengna
gisiko nanggipa dakna amgipana on∙gen. Chu·gimik koros gong 170 lakh. Koros aro
dakchakani masang 8.13 ni kri ong·gen.
Masang 8.13: Magur na·tokrangko jilanio chamgimin korosrang
Ba∙ku Gimik
(Tg`)
Ba∙ku
Nangchenggipa Koros
0.02 Ha apalgipa aro tu∙ani 1m ong∙gipa pokkriko cho∙ani koros, jeon chi
jokbaatna aro wate galna tarichapa aro sambengrangko itachi kachanga 20,000.00
Bilsiprani Koros
Jilchakatani 300.00
Chun 25 kg @ ` 12/- kgprako. 200.00
Matchu ki∙I gitang 200 kg @ ` 1/- kgprako 6,000.00
Na∙bisarangko watani 600 nos. @ ` 10/- mangprako 6,000.00
Tarigimin na∙cha∙ani - 3 quintals @ ` 2000/- quintalprako 500.00
Na∙tok saanirangko champengani koros L/S 1,000.00
Nangchapgipa Koros L/S 14,000.00
Gimik 34,000.00
Chu∙gimik 1 & 2 = (20,000 + 14,000)
116
Masang 8.14: Magur na·tokko jilanina tikatgimin District-rang
District 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16 2016-17 Gimik
East Khasi Hills 4 4 4 4 4 20
Ri-Bhoi 4 4 4 4 4 20
West Khasi Hills 2 2 2 2 2 10
Jaintia Hills 2 2 2 2 2 10
West Garo Hills 4 4 4 4 4 20
East Garo Hills 2 2 2 2 2 10
South Garo Hills 2 2 2 2 2 10
Gimik 20 20 20 20 20 100
8.5 Aqua Tourism/Aqua Park/MilsiPisusa∙ani
Aqua Park ara an·senge rona ba kalgrike rona tarigipa chi onga jeon chio solsolani , aro gipin
kalanirang aro jrona namgipa biaprang ong·a. Ian baksanaba kongkeng dareng jokgipa
chiring/chibimarango dingtang dingtang rokomni na·tok dongchakram biaprangko a·palchini
manderangko re·baatna tarina man·gen Aqua Parkrang adokni tourismko tangdoatna kam
ka·ani bak ongpagen, uarangara skie raani adam aro an·senge roani biapba ong·a. Gegni
aquaparkrangko gesa Khasi Hills o aro gegipinko Garo Hills o donna miksongenga.West
Khasi Hills donggipa Nokhnum chichang Nongstoin ni km 14 o donggipakoba aqua park
dake tarina mangen. Ian Meghalaya o 20-25 sq mt ong·e dal·batsranggipa chibimao donggipa
chichang ong·a. Langshiang Chidare Indiao gitamgipa dalbatgipa onga aro uan chichangoni
10 km san chel·a.Garo Hills ni Naphak Lake ba aqua park tarina mangen. Indakgipa chibol
aro warirangko Garo Hills niko sandianiko Department uigipa manderangmung dakangkuna
man·gen.
Jillao mande
jelroroengahani gimin, a·palo
kusi ong∙na dake roanirangko
sandianiba batroroengaha.
Meghalayani manderangara
kal·susaanirangko namnikgipa
ong·a, unoni milsi pie roaniba
mingsa ong·a. Sport fisheries
aro aqua/eco-tourismko dakna
gita mitam biaprangko milsi pie
roani biap dakode
nambatgenchim. Indakgipa Mawrap, West Khasi Hills
117
chirango chu·onga gita milsi pina namgipa rokomni na·tokrang dongna nanga, jedakode ian
milsi pigipa manderangni nangnikaniko on·a man·gen. Indakgipa biaprangan touristrangni
re·gipa biap ong·gen aro ian sonngni manderangnaba man∙dapani kamrangko nakatatgen;
unbaksa an·chingni stateni matburungrangkoba ripingna man·gen. Departmento kragipa chi
donggipa biaprangko basee fishery sportna nambatate nanggipa rikna nanganirangko dakgen.
Indakgipa susaanirangko name ong·atgenchimode, indakgipa kamrangara statena bang·a
tangkarangko on·gen. Basegimin biaprangko namdapatna ja·mano, ia kamko NGOrang,
angling association(milsi pisusaniko ong·atgipa dol)na nirokna gita on·gen. Milsi pina gitara
dongimin damko gamesa dakna on·gen aro ia man·aniara community/NGOrangna namgni
ong·gen aro chadamberang jemangkon skatang na·tok rim·giparangko nitimna dona
uamangko rakkianina gamna gita jakkalgen. An·tang tarigipa ring baksa gipin nanggipa
bosturangko chibima,chiringrangko nitimna rakkigiparang aro gipin re·roroe nitimgipa
manderangna on·tisa neng·takani nokkoba indakgipa chibima, chiringrangni rikkamo rikgen.
Meghalayao milsi
pisusanian mongsonggipa dake
roanirangoni mingsa ong·a. Chibima,
chiringrang bang·beanian milsi pina
namnikgpa manderang, jekai me·a
,me·chik, chadambe, kusina milsi
pigipa manderang, jemangan chel·bea
biaprangoni milsi pie rona sandibaa,
sport fisheryko namdapatanian stateni
obostako tang·doatna dakchakani,
jeon hotel, restaurant, milsi pina
jakkalgipa bosturang, dokan rangko milsi pina basegipa biaprango rikgen. Ian an·chingni
milsi pigiparang aro a·palchini re·bagiparangna namgni ong·gen. Ian an·ching
chadamberangna kamko ba nakatatgen. Sport fisherykora tourism department baksa
nangdime ra·gatna man·gen.
Meghalayao milsi pina
namgipa biaprang donga, uarangoni
Ranikoran biap damsa ong·a, ian India
aro Bangladeshni ario donggipa
chongipa jila ong·a. Ia stateo na·tok
Ranikorni Chibima,West Khasi Hills
Rilang chibimao milsi pigiparang
118
milsi pina namgipa biap Shillongoni 140 km mang ong·a. Ia biap nitoani aro chiring
chibimani na·tok bang·ani, namgipa cholko on·e, stateni milsi pina nambegipa biap ong·ata.
Gipin chibimarang jekai Garo Hillsni Simsang, Khasi aro Jaintia Hillsni Rilang, Khri,
Umngot, iarangan Meghalayani mitam niksenggipa milsi piram biaprang ong·a, jeon
indakgipa kal·susaanirangko gisepo ong·ata. Ia programko namdapatna gita gong 20,000
crore ko chamaha. Chu·gimik mini missionni koros chamara gong 26.4 crore ong·a.
119
Bak – IX
Aquaculture Missiono Kam Ka∙dimaniko dakani
Aganchengani
1. Ka∙dimaniara dingtangdingtang kamrangko manderangna chu·soke on·ani ong·a, jean
ong·kujachim ba sorkarini rokom rokom dolrang dingtang dakesa on·achim.
Ka∙dimaniara i) kam ka.dapdape galanirangko champenga ii)Apsan mangsonganirangna
nanganirangko sualgrike jakkalna on·a, iii)Programko chu·sokatna on·aniko nambatatna
dakchaka iv)on·gipa kamko nambatata v)dingtangdingtang namdapatna dakgipa
kamrangko nangrimatna dakchaka vi)gitalgipa cholrangko ma·sina gita dakchaka
vii)kamko chalaianiko kenchakani gri nikna gita on·a viii)kam ka·ako nirokanio namgipa
biteko ong·katata.
2. Fisheries ba na·tok jilaniara Indiani mongsonggipa bak-bitong ong·a, aro Meghalaya
stateo fisheriesko namdapatana bang·bea cholrang donga. State Aquaculture Missionko
gipin programrang baksa apsan dakgenchimode, Fishery kamrangko nambate tarina
man·gen ine ka·donga. Indake dingtangdingtang sorkarini programrang aro
schemerangko dakna tarianio apsan dakaniara dolgniko meligrikna dakchaka.
9.1 Convergence ko Aquaculture Mission ming dakanichol
1. Convergence ba Ka∙dimaniko dakora dingtangdingtang bimango aro dingtangdingtang
cholrangchi ka·na man·a. Dingtangdingtang rokomni ka∙dimaniara department bako kam
ka∙ani ba gipin departmentrang baksa ka∙ani, dol dake ka∙grimani, departmentni
kamrangko bakrime ka∙e matchotatani, tangka paisa sualgiminrangko jakkale kam
ka·ani, budhirangko donbrine ka∙ani ong·a. Jekai MGNREGS aro NWDPRA. Je songo
jinmani pokkrirangko RSVY / BRGF rango cho·aha uan bang·batatna dondime kam
ka·ani onga. Dondime ka·na nanganiara, bang·bata salon maikai dakgen, maidake
a·bachenggen aro nanggipa korosrangni gimin ong·bata.Ian ge·gni departmentrang
baksa, ba una bate bang·bata departmentrang baksa, scheme ge·gni gegitam dondime
ka·ani aro tangka chamrime ba technologyko apsan jakkale kam ka·aniba ong·a.
2. Mingsa Indiani Governmentni mongsongbatgipa program aro ka∙dimanichi chu·soke
dakna man·gipara MGNREGS, jean Ministry of Rural Developmentni ong·a.
120
Dingtangdingtang ministryni gipin schemerangba ka∙dimaniko dakna cholko on·a.
MGNREGSko gipin departmentrangming nangrime dakgenchimode kam ka·na
mangsonganirangko nambate dakna chol ong·gen. Uni gimin District level committeeko
Project Director, DRDAni ning∙o dakna gita mangsongenga, maina ian MGNREGSko
Aquaculture Mission baksa nangrime dakna dakchakgen.
3. Bang·bea kamrang jerangan chi man·gipa biaprang, chiko rakkiani aro chiko
jakkalanirangkora Department of water Resources (DoWR) aro Department of Land
Resources (DoLR), Ministry of Rural Developmentrangsa niroka sandianirangko daka.
MGNREGSni 50% batgipa kamrangan chiko ripingani bidingo ong·a, DoWR aro
DoLRni pokkri, digi aro gipin chirangko ba kam ka·na miksonggipa kamrang, jekai
a·baona chi on·a aro na·tok jilaniko dakna, a·ningoni chiko jakkalna aro na·tok jilaniko
dakna on·e janggi tangani cholko on·a .
4. Chi-an bang·a Government of Indiani dingtangdingtang ministryni bang·a namdapatna
dakgipani schemerangoni mongsongbatgipa ong·a. Watershed development
projectrangko a·songni bang·a biaprangon minggitam programrangchi daka, jekai
Integrated wasteland Development Project (IWDP).
5. Mission, tangkamaigipa chio pangchake, janggitangani cholko aro manderangna
chu·onga gita namgipa cha·aniko na∙jilgiparangna on·a gita rake kam ka·gen.
9.2 Gisiko nange daknasikgipa dolrang baksa workshoprango nangrime dakani
1. Workshop “MSAMni gipin Departmentrang baksa ka∙dimani” ko 28th November,2011o
Shillongo bang·a gisiko nange dakgipa dolrang baksa ong·ataha. Workshopo
chanchirimao pangchake ka·mao mesokgipa dakna nanggipa miksonganirangko ge∙dok
mini missionni ning·o nangrime dakna janapaha.
121
2. Mini Mission I ni ka∙dimani S
l. N
o.
Kamrang
Department/Agencyrang
aro gipin kamrang
jerangkon Aquaculture
Mission baksa ka∙na
man∙gen
Missionni ning∙o kam
ka∙na tarigiminrang
Tangkani
bidik
1. Paltangni
Pokkrirangko
cho∙anichi
bang∙dapatani
Horticulture Mission
( Dept of Agriculture)
MGNREGS (C&RD)
NWDPRA (Agriculture
Department)
IWMP (Soil &Water
Conservation)
-Dakdimani kamrango
cho∙gnigipa
pokkrirangna gital
niamrangko dakani
-Na∙jilna gita chirangko
nambate jakalna
chanchiani
-Chiko jakkalenggipa
dolrangna na∙jilani
gimin skie on∙ani –
Fishery departmentni
officerrangna skie
ra∙aniko on∙ani
-Jilchakatanirangko
fishery departmentni
on∙ani
TMNEH,
MGNREGS,
NWDPRA,
IWMP,
MSAM
2. Jinmani
Pokkrirangchi
bariatani
Kosako gita. Kosako
janapbagimin gita, pilak
ge∙4 departmentrangkon ia
dakgrimanio nanggen. Ia
kamo,Cooperation
Departmentba jako ra∙paode
nambegen.
-Kosako gita -
- Fishery
cooperatorrangna skie
namdapatanirangko
on∙gen.
TMNEH,
MGNREGS,
NWDPRA,
IWMP,
RCS,
Meghalayani
programrang.
3. Chibitek
chibolrangko
inamdapatan
MGNREGS ( C&RD)
NWDPRA (AgriDept)
-Kosako gita -
MGNREGS,
NWDPRA,
Soil & Water
Conservation
Department,
MSAM
4. Chikatongrango
na∙tok man∙aniko
bariataniko
dakani
Dept of Tourism
MECL
Na∙rimgiparangni bilko
mangrakatani,
Chikatongni sambajolo
donggipa na∙rimgipa
dolrangna skie ui∙atani,
aro Fishery Cooperative
Societyko bikotani
. (RCS)
Tourism
Department,
NEC,
MSAM
5. Chibol aro
chidikrango jaksi-
na∙bisarangko
watani
NWDPRA (AgriDept)
IWMP (S&W C)
MRDS,
NERCOMP
Fishery 0fficer
ong∙gijagiparangna
jilchakataniko aro skie
ui∙ataniko on∙ani
MGNREGS
NWDPRA
MRDS/IFAD
122
3. Mini Mission II ni dakdimani bitom S
l. N
o.
Kamrang
Depts / Schemerang
jerangkon Aquaculture
Mission baksa ka∙dimna
man∙gen.
Missiono kam ka∙na
daksoanirang
Tangkani
bidik
1. Government
hatcheryrang baksa
na∙bisarangko
man∙ani
RKVY (AgriDept)
NFDB (Central Govt)
Pe∙chakatanirangko
namdapatani
RKVY
NFDB
2. Na∙palramrangko
rikani
BADP (State govt)
NFDB (Central Govt)
DRDA (C& RD dept)
Jakalenggipa
na∙palramko
namdapatani/da∙ororoni
gita gital na∙palramko
rikani
NFDB
SPA
3. Pokkri bang∙e
donggipa biapona
ramarangko cho∙ani
BADP (State govt)
DRDA (C& RD Dept)
A∙ako ra∙ani aro
Nokmaoniko NOCko
ra∙ani
BADP
SPA
4. Pokkri bidamraongo
dingtang dingtang
cholrangko dakaniko
kuliani
BADP
DRDA
District administration
baksa nangrime kam
ka∙ani
NFDB
5. Na∙jilgiparangni co-
operative society-
rangko bilakatani
Department of Co-
operation
NCDC
Co-operatorrangko
skie ui∙atani
NCDC
4. Mini Mission III o Ka∙dimani
Sl.
No.
Kamrang
Depts / Schemerang
jerangkon Aquaculture
Mission baksa ka∙na
man∙gen.
Missiono ka∙na
daksoanirang
Tangkani
Bidik
1. Gimaangenggipa
na∙tokrangko sandie
mesokani
St. Anthony·s College
ICAR institutes
Civil society
organizations
A core team to be
developed, Capacity
building
Aquaculture
Mission
2. Na∙kanganina
ui∙atanirang
St. Anthony·s College
CSOs, Print and
electronic media, Private
media houses, MBDA,
MRDS
Dakmesokani, tamasa,
jawilwat aro
gipinrangko tarina gita
dolko bikotna nanggen.
Aquaculture
Mission
3. Communityna ski-
mesoke on∙ani
St. Anthony·s College,
MRDS, SIRD
Legislationko
conservation dakna gita
re∙roroe skie on∙ani
Aquaculture
Mission
4. Gipin
dakchapanirang
baksa
Chigitokrangko
dakani
Dept of Tourism, DRDA
MBDA, MRDS, NGOs
Chigitokna namgipa
biaprangko sandianiko
aro ski-
ma∙siatanirangko Dist
Admist dakgen.
MBDA
VGF
NEC
123
Sl.
No.
Kamrang
Depts / Schemerang
jerangkon Aquaculture
Mission baksa ka∙na
man∙gen.
Missiono ka∙na
daksoanirang
Tangkani
Bidik
5. Joltangni
na∙tokrangko jile
pe∙atna gita
Chigitokrangko
tariani.
IWMP (S&WC)
RKVY (Agridept)
Fishery officer
ong∙gijagiparangna skie
ra∙ani
RKVY
5. Mini Mission IV o Ka∙dimani
Sl.
No.
Kamrang
Depts / Schemerangko
Aquaculture Mission
baksa ka∙dimani
Missiono ka∙na
daksoanirang
Tangkani
Bidik
1. Skie ra∙na nanganiko
Am∙e niani
SIRD, St. Anthony·s
College, ICAR
institutions
Am∙e nianiko skanggipa
skie ra∙ani bilsini
ja∙mano dakgen
Aquaculture
Mission
2. Skie ra∙aniko Tariani -do- Bilsiantina skie ra∙na
tarisoani
-do-
3. Skie on∙giparangko
skie on∙ani (ToT)
programme
-do- Missionna Master
Trainerko tariani
-do-
4. Districto skie ra∙ani MRDS, DRDA Re∙roroe ui∙-
mikrakatgiparangko
dongen
DRDA,
MRDS
5. Officer aro
na∙jilgiparangna
gipin stateoniko
mesokaniko dakgen.
ICAR institutes,
Fisheries Colleges,
Private institutions,
Progressive farmers
Demonstration
farmrangko niroroanio
pangchake dakgen.
Aquaculture
Mission
6. o Fisheries deptni
officerrangna
trainingko on∙ani
ICAR institutes,
Fisheries Colleges, St.
Anthony·s college,
NIRD, IIE, IIM (B)
Project management,
MDP, Technology
managemento skie ra∙ani
-do-
NFDB
7. Na∙jilgiparangna
trainingko on∙ani
ICAR institutes, St.
Anthony·s college,
SIRD, MRDS, RRTC
Master trainerrangchi
district skie on∙ani
-do-
NFDB
8. Skie ra∙ani aro
Training
Management unitko
HQo kuliani
ATMA, NFDB, DoPT Training unit
Training infrastructureko
HQo dakani
DoPT
NFDB
9. IEC bakrangko
ong∙atani
SIRD, NIRD, St.
Anthony·s College,
ICAR institutions
Media Cellko Missionni
tarigipako bilakatani
Aquaculture
Mission
10. Training
institutionrangko
noksa salani
S IRD, DRDA Training infrastructureko
Meghalayao bikotani
-do-
124
Sl.
No.
Kamrang
Depts / Schemerangko
Aquaculture Mission
baksa ka∙dimani
Missiono ka∙na
daksoanirang
Tangkani
Bidik
11. Skie ra∙anina
nanggiparangko
tariani
NFDB,RKVY, ATMA Skie ra∙ani bidikrangko
kuliani
RKVY,
ATMA
12. Gisiko nanggipa
na∙jilgiparangna skie
on∙aniko dakani
SIRD, St. Anthony·s
College, ICAR
institutions
Master trainerrangchi
districto skie on∙ani
Aquaculture
Mission
13. Fish co-
operatorrangko
tang∙doatani
SIRD, St. Anthony·s
College
Technical trainings, EDP
trainings
NCDC
14. Self employmentna
skill trainingko
on∙ani
RRTC, SIRD, St.
Anthony·s College
Skill trainingrangko
ornamental fisheryko
dakna aro aquarium
fabricationko bikotani
Aquaculture
Mission
6. Mini Mission V o ka∙dimani
Sl.
No.
Kamrang
Depts / Schemerang
Aquaculture Mission
baksa ka∙dimani
Missiono ka∙na
daksoanirang
Tangkani
Bidik
1. Jinmana ui∙-
ma∙siatna kam
ka∙ani
DRDA, MRDS, NGOs,
media institutions
DRDA and district
administration baksa
nangrime blockrango
kam ka∙gen.
Aquaculture
Mission
2. Dingtang dingtang
ui∙atanirang gita
gatatanirangko
dakgen
DRDA, MRDS, NGOs,
media institutions, Dept
of I &PR
Songbado gatani, kobor
ra∙timgiparango,aganpra
kanio aro cablerango
ui∙atani
-do-
3. Chu∙sokgipa
na∙jilgiparangni
gimin segataniko
dakani
MBDA, MRDS, NGOS,
media institutions
Chu∙sokgipa
na∙jilgiparangni
jawilwatko tariani
-do-
4. Na∙tok palani Mela
aro Festivalrangko
ong∙atani
Dept of Tourism, DRDA,
Wild life, NGOs, media
institutions
Missionchi kam ka∙ani,
songre giparangni jakao
ra∙ani
Tourism
dept chi
dakchakaniko
dakgen.
125
7. Mini Mission VI o ka∙dimani S
l. N
o.
Kamrang
Depts / Schemerang
Aquaculture Mission
baksa ka∙dimani
Missioo ka∙na
daksoanirang
Tangkani
Bidik
1. Water sportko
basegimin biapo
PPP o pangchake
ka∙gen.
Dept of Tourism,
C & RD, MECL, MRDS,
NGOs, DRDA
- Mission and
Department of Tourism
nangrime gatatgen.
songreroroenigiparangni
ka∙paani
Aquaculture
Mission,
Tourismoni
tangkarang
ong∙gen.
2. Melie dongani,
re∙jojoe roani,
chibol rikamrango
do∙orangko nie
roani
Dept of Tourism, DRDA,
Wild life, NGOs
- Mission and
Department of Tourism
nangrime gatatgen.
songreroroenigiparangni
ka∙paani
Tangka
Tourism
depttoni
3. Dal∙gipa Aquarium
rangko (Ornamental
fish) in tourist
biaprango donani
Dept of Tourism,
MPEDA, NFDB
Aquariumrangko
paltangna dakgiparangko
kam ka∙atna man∙gen.
NFDB aro
Tourismoni
tangka.
4. Aqua-Parkko
chikatong ba gipin
dal∙dalgipa
chidikrangni
sambao tariani
-do-
-Joint Publicity by
Mission and Department
of Tourism
-Songregipa dolrangni
jako ra∙paani
Aquaculture
Mission,
Tourismoni
tangkarang
re∙bagen.
5. Trout na∙tokko
jilaniko
tang∙doatani
National Research Centre
for Coldwater Fisheries,
Progressive farmers
Troutko jilaniko
namgipa chiringrango
dakani
NFDB
6. Na∙tik gipokko
jilaniko
tang∙doatani
CIFA, Progressive
farmers, NGOs
Na∙tik dal∙gipako jilna
mangipa biaprango jilani
NFDB
9.3Kamna tangka on·giparangko dondime jakkalani
Agriculture Missionni kamko ka·na nanggipa tangkarangna ka·mao
mesokgipa cholrangko ra·gatgen. Dingtang dingtang schemerangni apsangipa kamna on·gipa
tangkako chol man·a dipet nangrime dakgen, jekai IWMP of Soil & Water Conservation
Department ni ning·o donggipa chirangko tarianiko aro Deartment of Water Resourcesni
chirangko tarigen. NRM, NICRA(National Iniative on Climate Resilient Agriculture)ni
bang·a schemerang baksa nangrime daknaba chanchigen. Jinma aro private agencyrangni
schemerang jean tourism aro cha·aniko tariani kolrang (PPP mode ni projectrang)baksaba
nangrime dakgen.
126
9.4Da·ororo nangrime dakgparang
Bang·a nangrime dakanio ong·enggipa dolrang donga, mitamara
an·tangtangan ong·a, mitamkora chanchie daka. Indake ong·enggiparangara:
1. Jaintia Hillsni song damsa Nongbareho Chongipa check dam Amlayechini baksa
tarigipako ua songni manderangan Fish Sanctuary ine donaha. Gimaangenggipa
chocolate mahaseer ma·malkoba iano ripinge rakkia aro ia chio jelatengaha.
2. Saksa NGO (Rombagreni National Management Resource group) ba an·chingni
biaposan man·gipa chini gamko Simsangchio (Garo Hills) Tura-Williamnagar ramao
ripingenga. Ian manderangni nina re·na namnikgipa biap ong·enga aro ia biapko
re·pakgipa manderang na·tokrangko ripingna kusi ong·beenga. Nigamtona gita dakgipa
biapko aro ua biapona sokna gita, mande re·na ramakoba Tourism Department tariaha
aro ua biapchi napna tangka ra·gipachin reservoirko tarienga. Ian Tourism Department
aro Fishery Departmentni Mahaseer na·tokko ripingna dakani namgnina nangrime
dakani ong·a.
3. Aquaculture Mission Water resoures for conservation baksa apsan na·tokrangko ripingna
aro stateo Chigitokko dakna apsan kam ka·gen. Mission DRDA aro gipinrangko
namdapatna kam ka·gipa agencyrang baksa melie kam ka·gen.
127
Bak – X
MIS aro Ui∙atanirangko Dakani
Aganchengani
1. Management Information System(MIS) organisationko chalaiani bidingo ma·sina
nanganiko name aro chu·soke on·a man·a. MISara gipin ma·sianiko on·giparangoni
dingtanga; maina iako organization ni dakgipa kamrangko nina jakkala. Skangode
badingani kamrangara gipin organisationrangni ning·oni kamrangni reportko jakchi
ka·esa on·a aro uko giseposan dakaia jekon chane aro sulsul mesoke daka. Ian kam
ka·aniko nirokaniko bang·gija aro ru·utesa ui·ataniko on·ana man·aia. Ma·sina
nanganirangko chimonganiko (data) organizationni nangani kri jakchi daka.
2. Skangni kamrango computerko nengragipa kam jekai palaniko sandianiba payroll ko
bang·gija ui·atani ba bimangosan dakaia. Adita somoirang re·angani ja·mano, computer
dakani bewalrang rakrorobaha, hardwareo donchakani ba chimongani biapko bang·bate
man·aha aro technology ba skango galchipgipa computer applicationna bate nambataha.
Indake bangbatroroe ma·sina nanganirangko rakkie dona man·aha, kamko
chalaigiparang bang·bate ma·sina nangaha….
10.1Meghalaya State Aquaculture Mission na MIS kojakkalani
Aquaculture Mission na MISko a·bachengna nangengaha, jedakode ma·sina
nanggipa gimikon chimonge dona man·gen aro missionko dakani somoio aro nirokmitingo
somoi gita ma·sina nanganirangko man·gen.
1. Namgniko man·giparang(Beneficiaryrang)ko bimung segatani (Register): Gimik
namgniko man·giparangni gimin ma·sina nanggiparang jekai sakprak/dol dakgiparangni
bimung EPIC ID, Photorangko MISo dongen, Registration ba bimung segatanio
namgniko man·giparangni biap, maidakgipa pokkri, na·tokni rokom, badita na·tokrangko
man·a ka·donga, jilani bewal, rim·ani somoi, tangka ra·chakako gampilani somoi,
schemeni obostako segen.
128
2. Financial data: Financial templateo ka·mao mesokgipa financial datako segen:
i) Receipt
ii) Tangka on·ani
iii) Kamko ka·ani koros
iv) Gipin korosrang
3. Reportrang: MISara State/District levelni namgniko man·giparangni report ko nangani
kri mesokskana man·gen. Reportrangni rokomara
i) Badita sak namgniko man·giparang donga
ii) Badita dam chi donga
iii) District ge·sao badita rokomni na·tokrang donga
iv) Jao/bilsio badita na·tokrangko man·a
v) Sakprak namgniko man·giparangni gimin ma·sianiko
vi) Je gipin ma·sina nangani
vii) Kamko dakani bidingo MISni mikrakatani
10.2 Meghalaya State Aquaculture Missionna software designko mesokani
Ia bewalo ma·sina nanganirangko chimonganiko State aro District levelo
change skigimin mandeko jakkale dakgen. Iakon website tarie dakgen, jeon ma·sina nanga
gimikkon online ong·e tariachi dakgen. State Aquaculture Misssionni gimin chu·gimik
ma·sina nanganiko je somoioba online man·gen. Je ui·na nanganirangko on·gimin
websiteoniko chapa ka·e ra·na mangen. Iako state aro district levelon jakkalna mangsongani
gimin ,iako name chalaina gita namen simsake rakkina nanga. Iako jakkalgipa dingtang
dingtang manderang ong·gen; uni gimin uamang sakprakan an·tangtangni jakkalani bimung
aro password dongna nanga. Ia software ge·prak district ni State Aquaculture Missionni
bidingo ma·sina nangarangko central databaseona watatna man·gen. Iakon state aro district
levelon dingtangmancha change skie ra·gimin mandeko chalaina gita dongen.
10.3 MIS na nanggipa ICT
1. Database Server: Namgipa databasekora NIC taria aro niroka. Gimik ma·sina
nanggipakon centralized databaseoni gitasa daka.
129
2. Nanggipa network: Softwarekora onlinesa dakani gimin internet connectionde
nangchongmotgipa ong·a. Iakon state aro district headquarterrango broadband(speed
ta·rakgipa internet) connect ka·e dakna man·a.
3. Nanggipa Hardware:
Hardwareko state aro district levelo LAN gnang dakna nanga.
a.) Server –state data centreo jekon NIC nirokgen
b.) Desktop PC ba Laptop- State aro district administrator levelo
c.) Printers, Scanners aro UPS
d.) LAN peripherals
e.) Internet connectionko VSAT ba broad band gnang nangchongmotgipa ong·a
4. Professional dakchakaniko nangani:Data baseko nirokna, datako chipna,
neng·nikaniko nirokna ba indake gipin kamrangko state aro district levelo changgipa
mande rakkigipa dakna nanga.
a.) State Level Data Administrator :State levelni system administratorara state data
manager aro data entry operator
b)State Data Manager – Saksa mandeko contract dake rakkigen, jean B>E/B.Tech
computer Science/IT, MCA dakgipa ba NIC ni nangani kri dongimin gita japrako Tg
25,000/- Tg 30,000/- on·gen.
c)Data Entry Operator – NICni nangnikani gita dongimin sakgni graduaterang
jemangan computer change uamangko contract dake rakkigen aro dormaha jao Tg
8000/- Tg 10,000/- on·gen.
d)District Level Data Administrator: District levelo administratorara district data
manager aro data entry operator ong·a.
e)District Data Manager– Saksa BCA/B.Sc (computer)/·A· Level DOEACC ba NIC ni
dongimin niam gita district ge·prakon contract dake rakkie japrakoTg15000/- on·gen
f)Data Entry Operator- Saksa computer changgipa graduate ong·gipaba NIC ni niam
dongimin gita contract dake rakkie jaoTg 8000/- Tg10,000/- on·gen.
130
5. GIS ko jakkalani
STATE MIS CELL
State Data Manager - 1 nos
Data Entry Operators - 2 nos.
DISTRICT MIS CELL
District Data Manager - 1 nos
Data Entry Operators - 1nos.
NIC
Date management Team.
COMPUTER
SYSTEM
GEO SPATIAL
DATA
USERS
Maps, Satellite images,
Statistic tables etc.
Hardware, Software,
Storage, Display etc.
Design of standards,
updating, Analysis &
Implementation
131
1. GPS
Geo Positioning System (GPS) ko jakkalaniara biapko aro chiko uarangni dal·a ba
chonnako nianina namen namgni ong·a.
Context levelko sale mesokani
State District
Fisheries
Department
Beneficiaries/ Users
Meghalaya Online
Aquaculture Mission
Software (NIC Server)
Send Data
Send Data
Data
Send Data
Data
Get Info
Get Info
Get Info
Ioh Jingtip
MIS - MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONni KAM KA∙NA TARIGIMIN
Sl.
No. Tarigimin Bimung Kamrang
Kamko matchotani
Somoi Pangchake
1. SOFTWARE
DEVELOPMENT
Online Websiteko Meghalaya
Aqua Culture Missionna tariani
Ja 6 Mission websiteko NIC Shillong, State Level
data Management Cell baksa nangrime tarigen,
nirokgen. Nirok sandianiko NIC aro State and
District level dakanggen.
2. SOFTWARE TESTING Tarigimin softwareko ong∙gijani
aro gualanirangko nampilatna
dake nigen.
Ja 2 Applicationko dake nianiara tarigipa dolni jako
ong∙gen.
3. ICT INFRASTRUCTURE Internet Connectivity
(VSAT/Broadband)
Stateo networkko aro District
Level officeo ong∙katatgen.
Ja 2 Je Districton BSNL Broadband donga, ukon
jakalna nanggen. Jeon man∙ja, VSATko
RFPoniko jakalna nanggen.
4. PERSONNEL Stateo aro Districto chakri
on∙anirangko dakgen.
Ja 1 -
5. TRAINING Stateo aro Districtoba
officerrangna trainingko on∙gen.
Ja 1 Skie on∙anirangko NIC dakgen.
MIS MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONNI KAM KA∙NA
TARIGIMIN KOROS (a) Hardwareni Koros Gimik
a.) Hardwareni Koros Gimik
Head of
expenditure Item Name
Cost/Unit
( Tg)
Quantity Total Cost (in `)
State Doistrict Non
recurring Recurring
Annual
Recurring
Charges
ICT
Equipments
Desktop PC 45,000/- 3 14 7,65,000/-
UPS 5,000/- 3 14 85,000/-
Printer (B&W) 10,000/- 1 7 80,000/-
Scanner 8,000/- 1 7 64,000/-
LAN
equipments
10,000/- 1 7 80,000/-
VSAT
Hardware
50,000/- 0 6 3,00,000/-
Ka jingring
Internet
VSAT
monthly
charges
10,000/- 0 6 - 60,000/- 7,20,000/-
BSNL
Broadband
(one time
payment)
5,000/- 1 1 10,000/-
BSNL
Broadband
connection
monthly
charges
3,000/- 1 1 - 6,000/- 72,000/-
Total Cost 13,84,000/- 66,000/- 7,92,000/-
b.) Personnel Koros Gimik
Head of
expenditure Chakri
Dormaha/japrako
( Tg)
Chugimik
kam Jaantini
Dormahani
Koros (Tg )
Bilsi
gimikni
dormahani
Koros (Tg) State District
Personnel
State Data
Manager
25,000/- 1 0 25,000/- 3,00,000/-
District Data
Manager
20,000/- 0 7 1,40,000/- 16,80,000/-
Data Entry
Operators
10,000/- 2 7 90,000/- 10,80,000/-
Gimik Koros 2,55,000/- 30,60,000/-
134
MIS Meghalaya State Aquacu ation lture Missionni Kam ka∙na Tarigimin
1. Jakalgni bosturangko chang∙sa bree donani = Tg 13,84,000/-
2. Internet Connectivity and Personnelni japrakni Koros = Tg 3,21,000/-
3. Internet Connectivity and Personnelni bilsi gimikni Koros = Tg 38,52,000/-
Chu∙gimik bilsi 5ni Koros
Recurring
Expenses Head
Skangipa
bilsi
Gnigipa
bilsi
Gittamgip
a bilsi
Brigipa
bilsi
Bongagipa
bilsi
Gimik Koros
(Tg)
Songdimani
Koros 13,84,000/- - - - - 13,84,000/-
VSAT bhara
aro donani
Koros
7,20,000/- 7,56,000/- 7,93,800/- 8,33,490/- 8,75,164/- 39,78,454/-
BSNL bhara
aro donani
Koros
72,000/- 75,600/- 79,380/- 83,349/- 87,516/- 3,97,845/-
Dormahani
Koros 30,60,000/- 33,66,000/
-
37,02,600/- 40,72,860/- 44,80,146/- 1,86,81,606/-
Bilsi bongana gimik koros 2,44,41,905/-
Contingencies 5% 12,22,095/-
MIS Meghalaya State Aquaculture Missionko dakani Chugimik Koros 2,56,64,000/-
(Katachi:Kror gni lak sotbongadok hajalsotdokbri ong∙a)
Internet and VSAT koros: 5% bariani uan2gipa bilsioni
Dormaha: 10% bariani uan 2gipa bilsioni
Contingencyara chanamgipakoba man∙chapa.
135
Bak – XI
NIROK-SANDIANI ARO NIPILANI
Talatchengani
Niroksandiani aro Nipilani ( gamsikani ineba agana ) kam ka∙anini bak ge∙sa ong∙na nanga,
maina uan kamrangko ka∙mitingo taridapanirangko dakna cholko on∙a aro k∙ani
bijangchiomangba namdapatanirangko dakna dakchaka. Programo miksongani gnanggipa
ge∙dok Mini-Missionrang donga. Nirok-sandiani aro Nipilaniara Mission o kam kaanirangko
sronge kaengama kajaenga aro miksongako chusokatgenma uko mesokgnigipa ong∙a.
Nirokaniara kam ka∙enganiko dondikgija sandiani, gamsikaniara ba nipiltaianiara somoi
somoio mai ong∙engaha uko mesoke on∙ani ong∙a. Nirok gamsikaniara ge∙sa ge∙gipin baksa
susaani pal pangchakgrikgipa kamko ka∙a. Nirokaniara salantini kamrangko sandi-mesoke
on∙gipa ong∙a, indiba gamsikaniara dingtangman∙cha kamni gimin ui∙aniko on∙gipa ong∙a.
Nirokaniara kamni namroroaniko ja∙rike ui∙atgipa ong∙a, gamsikaniara batanggimino mai
ong∙aha aro uni gamchataniara badita uko mesokgipa ong∙a. Nirokania kam ka∙enganiko toe
on∙a; indiba gamsikania kam ka∙anio mai man∙cha ong∙a aro mai namgni ong∙gen uko
mesokgipa ong∙a.
Nirokania kam ka∙anio badita naming uko tona dakchakgen, indiba gamsikania chamgimin
manchianiona badita sokaha uko tona dakchaka. Gamsikania minggni sing∙anirangna
aganchakaniko on∙gen: Mai dakgipa kamrang chu∙soka aro maina? Maidakgipa namdapatani
kam bang∙bate namgnirangko on∙a?
11.1Nirokani aro Nipiltaina Gamsikaniko Tariani ja∙kurang
A∙bachengode, nirokani aro gamsikaniko dakania tongtong ong∙jachim, kamko ka∙anikosan
nibataiachim , indiba da∙ode kam ka·ani biteko man∙aniona sokaha. Kam ka∙anio nirokania,
manderangko kamona sokatna mai dakgipako ra∙enga, matchotama matchotja aro maidakgipa
ka∙chenganirangko man∙aha, uarangko ma·sina gisik nangataha. Biteko man·aniona
nirokaniara maidake kam ka∙na nanga uarangko mesokaniona sokataha.
Pokkri cho∙anirangko matchotani ja∙manosa, nama namgijani giminde ui∙na man∙gen.
Obostade namgipa ba namgijagipaba ong∙na man∙a, ba mongsonggipa ba nangbregijagipaba
ong∙naba donga. Mesokna gita, jaksi-na∙bisarangni tangbangani, na∙bisarangni
dalningbatanio, jerangan mongsonggipa namgniko on∙a. Pokkri cho∙e na∙jilania nambatgipa
janggi tanganiko on∙ode, uan gnigipa namgniko on∙gipa ong∙a. pokkriko rika cho∙ania
136
gamchatgipa me∙su-samjakrangko ran∙gipa somoirango dakaniba ong∙gen. Uan na∙jila gamani
gita a∙ako nambatatgen. Iarangan nambatatgipa bakrang ong∙a. Namgija bakba re∙bana
man∙aia, jekai mi ge∙gipa a∙pal pokkri sambao dongode, namjanaba donga. Ru∙uta ong∙oba,
bilsibongani ja∙manode, pilakkon ma∙sina man∙gnok. Missionni ning∙o dakchakako man∙gipa
na∙jilgiparang, na∙jilaniko nambadatnaba donga, ong∙jaoba gipin ge∙a gamaniona jitskanaba
donga.
Nirokani aro Gamsikaniko dakanio mingbonga dakgnirang donga, uaranga :
1. Miksongani aro cholko tariani
An∙ching maina M aro E ko nanga? Kam ka∙ani chinrang baksa a∙bachengani pal,
an∙ching ka∙na gita singanichisa a∙bachengna nangaha. Kamko ka∙na gita maiko ma∙sina
nangachim, uko man∙na gita an∙chingko uarangan dakchaka. Kam ka∙na gita sing·aniko
ma∙sianiara nangchongmotani ong∙a. Skang, singaniko an∙ching ma∙sichengna, unikode
nanganirangko man∙ani cholko nina aro uko ra∙chakna ba jegalnaba man∙gen. Unikode,
gipin chanchianirangko ra∙baskana man∙gen. Minggipin dake aganode, pilak
sing∙anirangan ma∙sina nanggipa ong∙anio pangchaka.
2. Ui∙na Nangani aro Sing∙anirangko Baseani
An∙chingni kam ka∙ani sing∙aniko jakale, mesokgiparangko nengrabate ma∙sina man∙gen
aro gipin ui∙na nanganirangko jerangknan ui∙atanirangko chimongna man∙gen. Je
ui∙atanian kamna sing∙anina aganchakani ong∙a, ukosan ra∙na nanggen. Ian ui∙aniko
on∙anina chimongani ong∙gen, jekon nanga.
3. Pangchakani ui∙ataniko chimongani
Sing∙anirangna aganchakna gita, pangchakani ui∙aniko chimonganiko ui∙na nanggen.
Ui∙atanina pangchakaniko sing∙anina aganchakna nangja ong∙ode, ba ua ui∙ataniko
man∙aha ong∙ode, chimongna gita nangjawa.
4. Datako chimongani cholrangko Baseani
Jensalo an∙ching jeko nanga uko chimongna ui∙aha aro maia mesokanirangko jakalna
nanga man∙aha, datako chimonganiko daknasan chanchina nangaiaha. Dakani
mingprakan dingtang dingtang damrang donga aro dingtang dingtang ui∙ataniko nambate
137
on∙a. An∙ching nambatgipa aro bang∙batgipa ui∙ataniko jakalna man∙gen. An∙ching bakko
ra∙gipa budhi ba nokantiona re∙roroe sandianiko dakanikoba jakalna man∙gen.
5. Baseaniko Ong∙atani , Nisoani aro Dingtangani
Datako basena nanggen aro chanchienggipa dolrangna nisoani lekkarangko on∙na
nanggen, jedakode bijangchimitingon nampilatna man∙gen.
11.2 Kam ka·ani obostako nirokani
Ka·gni kamrangna chanchie daksoanio kam ka·mitingo nirokani aro je
kamrangko nipiltaie nianian mongsongbatgipa bak ong·na nanga; maina ia kam ka·mitingo
aro jatchio namdapatna nanganirangko dakna gita cholko on·a. Programo ge 6 mini mission
donga, jekon man·na miksonga gnang donaha.
MSAMna Nirok-sandiani aro Gamsikaniko dakani
MSAMo nirokaniko minggni bewalo dakgen aro gamsikanikoba minggni bewalo dakgen.
Skanggipa nirokaniko dakon namgniko man·giparang(beneficiary)ni gimin ma·sina gita
sandie nianiko dakchenggen. Uamangni gimin ma·sina nanganirangko chimonggipa
computerni ACCESS ba DBASE ba SPSSo dongen. Ian ja·mano gamsikanina poraie nianiko
dakchakani ong·gen. Gnigipa gadangara, indake chimonggimin ma·sina nanganirang MIS na
ong·gen. Iani ja·mano, kam ka·ani somoio namroroaniko ma·sina dakchakgen.
Gamsikaniko gipin dolna on·gen aro iako gadang gittamo dakgen. Skanggipa
gadangni gamsikaniko skanggipa bilsini bon·angachipak dakgen. Ia kamko ka·engmitingo
neng·nikanirang donggniko ma·sina dakchakgen. Reportko ja brio matchotna nanga;
jedakode kam ka·miting somoion namatna nanganirang dongode bilsi gnini gisepo dakna
man·gen. Gittamgipa nirokani reportko bongagipa bilsini bon·angachipak dakgen.
11.3 Skanggipa bilsini bon·angachipak aro bilsi jatchini gamsikanio sing·na
nanganirang
Pokkri cho·ani somoio
Missionni tik ka·gimin hajira damna kam ka·gipako man·ama man·ja?
Pokkriko kitani kamko sal 600 o matchotama matchotjawa?
Nokni manderangoni badita sakko pokkri kitanio jakkalaha?
Kam ka·anina on·gipa tangkako pokkri kitani somoio on·a man·ahama?
138
Na·bisarangko sualani aro gipin jakkalna nanggipa bosturang
Chun,matchu ki·i aro a·sal ong·atgipa (fertilizer) na badita koros ong·aha?
Badita mang na·bisarangko sualaha?
Sualani somoio na·bisarang sia dongama dongja?
Bon·kamao badita mang na·bisarang sia?
Na·tokrangna cha·aniko sualani aro sabisiko nirokani
Na·tokni cha·aniko somoigita on·ama on·ja?
Na·tokni cha·ani ni rokom ko chu·ongnikaiama?
Na·tokni cha·aniko badita bang·e suala?
Na·tokrangna sualgipa cha·anina agre gipin cha·aniko on·dapama?
Na·tokrang maiba sabisiko man·ahama?
Na·tokrangni sabisiko sanna badita tangka koros ong·aha?
Na·tokrangko rim·ani aro pala sim·ani
Na·tokrangko namgipa somoio rim·ama?
Na·tokrangko rim·amaniko name dakama?
Badita sak kam ka·giparangko na·tok rim·anio jakkala?
Rim·gipa na·tok badita jrea?
Badita na·tokrangko nook cha·aha aro baditako palaha?
Na·tok palanio neng·nikani dongama?
Nang·ni pokkrio jilgipa na·tokrangko pale badita tangkako man·aha?
139
11.4 Gamsikaniko ma∙sina Kam ka∙anio Korosko niani aro Kamni Dal∙ani
Gamsikaniko dakanio skanggipa changna 1000 na∙jilgiparangko ra∙gen. Cheke
niani ja∙mano 900 sing∙anirangkode man∙gen ine ka∙dongsona man∙a. District ge∙prakonin
bakko ra∙giparang donggen. Dake nianiko district ge∙brioniko ra∙gen – ge∙gnigipara Khasi-
Jaintia aro gipin ge∙gniara Garo Hillsoni ong∙gen. Na∙jilanio bang∙batgipa blockrangko
basegen.
Bijangchigipa gamsikaniko dakania 1500 nokdangrangko man∙chapgen aro
bon∙chote gamsikaniko dakaniba 1500 nokdangrangko man∙gopgen. Ia nianiko, skanggipa
bilsini nianio matchotgijagiparangko man∙chapatgen.
Missionni kamrangko matchotani ja∙manosa chu∙gimik gamsikanikode dakna
gita man∙gen. Skanggipa bilsi gittamni na∙jilgiparangoniko ia nianiko ra∙chenggen, jedakode
uni gamchataniko nina man∙gen. Skanggipa bilsi gittamni na∙jilgipa songrangoniko nina gita
ra∙chenggen.
Mesokna gita toaniko dakana agreba, mitam songrang jerangkon toanio
man∙chapkuaja, PRAchi uamangni kamrangko nianiko dakskagen. Ia dakaniara ,Social Audit
ni pal ongskagen. Dingtanggrikanide, ia dake nianiara badiaba songrangnasan ong∙aigen.
Ia nianiko dakana gita, dolsako Missionni skanggipa jadokni gisepon dongen,
jedakode Missionni kamrangkba ma∙sijolna man∙gen. Datarangko dingtang dingtang
bakrangoniko chimonggen, jeon pangchakna man∙gen. Iarango pangchaken, ja∙mano toe
nianina chamna man∙gen. Toani pangchakani datako mikkangchi jakalna pangchakna gita
computer donaniko togipa dolan dakna nanggen. Ge∙prakko toe nianina Tg 28 lakko aro Tg
16 lakkoa computer base line datako tarianina donenga jeon laksa na∙jilgiparangko
man∙chapgen. Ge∙gittam nianirangko dakani korosara gittamgipa dolko man∙chape nirok-
gamsikaniara Tg 100 lak ong∙gen.
11.5Nigopani Aro Bon∙atani
Nirok-sandianiara kam ka∙anio nangeaniko toanina dakchakgen aro
gamsikaniara miksonganiko chu∙sokatna dakchakgen. Gamsikaniara mongsongbate minggni
sing∙anirangko aganchakna dakchakgen. Da∙ororode, nirokani aro gamsikaniara ma∙aniona
apalbatataniko man∙aha.
Iani mongsonggipa bakde, pokkri cho∙anian ong∙a aro uan kangalko rikgalani
mongsonggipa bak ong∙a, uni gimin, uko name nirokna nanga. Nirokani baksakode FFDA
dakgen aro gipin bakode gittamgipa dol dakskagen. FFDAni nirokaniara, na∙jilgiparangni
janggi tanganini gimin sandie on∙ani ong∙gen, aro MIS webo jagittamprako gatatani ong∙gen.
140
Nirokani gnigipa bakde jakgitelgipa dolchi dakgen. Ia bakara, bijangchigipa
bakrango taridapaniko dakna nangode ine sandiani ong∙gen, aro donsogimin miksonganiara
chu∙sokahama uko niani ong∙gen. Gittamgipa dolna on∙gipa bak aro gipinrang damsan
chanchiesa kamko ka∙gen. Ia gamsikanikoa chang gittam dakatgen; ge∙sara skanggipa bilsini
bon∙ao, kam ka∙engani bijangchio taridapaniko dakna nangode, gnigipara, bilsi gni adhani
matchoatani ja∙mano aro bon∙kame, bilsi bongani bon∙ao ong∙gen. Ua dolara surveydatako
computero tarie on∙na nanggen aro dolni data chimonggipako ge∙gittam dake gamsikaniko
on∙na nanggen. Gittamgipa dolna gamsikaniko dakanina chamgiminara Tg 100 lak ong∙a,
jekon ua kamna miksonge donaha.
141
Bak – XII
MSAMna Korosko Hisapani
Aganchengani
MSAM lakhsa manderangna jekon an·tangtang na·tok pokkriko cho·gen, Tg 904.99/-
crorechi tarina mangsongaha, maina ian na·tok man·aniko bang·batatgen aro ian kamaina aro
kam on·e cholko on·gen. Kamko ka·na bang·batgipako (60% baTg540/-crore) ko Meghalaya
ni sorkari dakchakna gita on·gen. Commercial bankrang 25% baTg225/-croreko ra·chaksona
(loan) dake namgniko man·giparangna (beneficiary) on·gen aro bangki Tg138.99/-crore, jean
chu·gimik kam ka·na chamgipaoni 15% ong·a uko namgniko man·giparang an·tangtang
on·na nanggen. Na∙jilgipa sakantian Tg 36,000/-ko an∙tangoniko ba ra∙sroe kam ka∙na
nanggen. Ia korosko ka∙na skang minggni obostako nina nanggen. Mingsara na∙jilgipani
bilsiprako man∙dapani. Gnigipara koros ka∙anio lap man∙ani. Skanggipa obostako chekaniara,
koros ka∙anio man∙aniko nina nanggen. Gnigipa bakoara, SBCAo pangchake dakna nanggen.
Ia bakoara janapbagimin obostarango pangchakbate dakaha. Bakron II koara ramram
aro chongipa na∙jilgiparangni man∙aniko nirokna gita on∙kangaha. Bakron III koa paltangni
na∙jilgiparangni lap man∙aniko toani gimin ong∙a. Ia bikotania kamko talatani aro songadamo
chakkriko on∙a gita ong∙a. SBCAo ong∙ronga gita je bikotaniba ong∙sruaona ga∙akna man∙a;
gisiko nange bikotania ong∙sruaona dilja aro choligipa kam ong∙ata. Gisiko nange bikotaniko
bakron IV o mesokenga. Kan∙dike talatani aro bon∙chotatanikoa bakron V o on∙skaenga.
12.1 Chongipa aro Ramram Na∙jilgiparangni Man∙ani
Na∙jilgiparangni man∙dapaniko hisapanikoa simsakbe∙esa dakna nanga, maina mitam
laprangde uamangna on∙atanioba ong∙a aro mitam bakde koros ka∙anio man∙dapani ong∙a.
Minggipin dake, Meghalaya Governmentara Pokkrirangko cho∙nasan dakchakaigija,
na∙jilgiparangna jilchakatani koroskoba on∙na tariaha; maina bang∙bata na∙jilgiparangan
cholgri aro ramram na∙jilgiparangsan ong∙a. Ia schemekoa, kangalrangko dakchakna
miksonge dakaha aro 0.1 Ha ona on∙na tariaha. Pilak kam ka∙anirangan lapko man∙e bariatna
dakgipa ong∙a; maina an∙chingni a∙doko bangbea a∙a-chirang gamchatgija gita dongtokenga.
Na∙jilgipani man∙dapaniko nianio man∙dikpile nina nanggipara, tangka bon∙ataniko
lap man∙pile man∙ani ong∙a. Mitamrangni korosko hisapaniode, gama-suanio man∙ani koros
baksa hisapa ine Agricultureni korosni Commission aro dam o agana(CACP), je bikotanini
chanchianikon C2 o dona. Korosni gamchatanide, a∙ani gamchatani, hajira aro rika-cho∙ani
korosna agreba jilchakatani koroskoba man∙chapa. Indiba a∙ani gamchatanikode iano
142
chanjaha maina bang∙bata a∙arangan pokkri cho∙ana agre indakpile gamchatgipa ong∙ja.
Na∙jilgipani korosni mitam bakde, bankrangoniko ra∙sroaona ong∙a jean bilsiprako 7% ong∙a.
Bangki donggipakode, gamgipa an∙tangan on∙gilna nanggen. Chenganikode bilsiprako
10% o hisap ka∙aha maina, uamangni korosara hajiraosa ong∙aigen aro jilchakatanikode
bilsigimiknan brerikrikna nanggen. Pokkrini baianiko bilsi 20na ra∙e, bilsiprako nosto
ong∙anganikoa 5% ka∙e ra∙skaaha. Bosturangni baianikoa bilsi 2 oni 4 ona ra∙e,bilsiprako
cham∙anganikoa 33.3% ka∙e ra∙aha.
Pokkriko cho∙ani bilsisani ja∙manosa man∙dapanirangkoa man∙gen. Bilsi bonga
gimikon na∙jilgiparang dinggrikgipa man∙anirangko man∙gen. A∙selara, skanggipao,
na∙jilgiparangna governmentara skanggipa bilsio tangkachi dakchakaha. Gnigipara,
chotpilaniko gnigipa bilsioni a∙bachengatgen aro bongagipa bilsio matchotatgen. Sudkode
ra∙sroaniko chotpilanio paangchake tarigen. Uni gimin, chotaniranga bilsini bilsina
dingtanggen aro gnigipa bilsioni man∙pilanirangko man∙anggen.Ra∙sroanikoa, bongagipa
bilsio matchotatna nanggen. Uandake, dokgipa bilsiode man∙ania chu∙gimik ong∙gnok aro
chotpilaniko dakna nangjawaha.
Skanggipa aro dokgipa bilsio man∙anirangko masang 12.1 o mesokenga. Man∙anikoa
tang∙dogijagipa damrangosa hisapaha. Na∙jilgipana chu∙gimik korosde bak gittam dake
ong∙aha,chong∙motan, chengani, chengani sud, pokkrini baiani, bosturangni baiani aro
ra∙sroaniko chotpilani.
Skanggipa bilsio chu·gimik koros ong·a jeon ia kamko ka·na chu·gimik dam aro kam
ka·na nangtaitaigipa korosTg85149/- mang ong·a. Sorkarini dakchakgipaTg48750/-bank loan
Tg22500/- aro na·tok jilaniko dakgiparang an·tangtangni on·na nanggipaTg13899/- ong·a.
Bankoniko ra·chakgipako(loan) gampilani gnigipa bilsioni a·bachenga aro bongagipa bilsio
bon·a. Ra·chaksoaniko gampilaniara tangkako nanganiTg717/-oni Tg1390/- ong·a. ia pilak
dingtangani gimin gnigipa bilsio tangkaTg9129 mang batskaa. Gittamgipa bilsio
ra·chaksoaniko gampilani komiani giminTg394 mangchisan batskaia. Brigipa bilsio tangka
man·aniTg7029/- ong·a aro bilsi bongaoTg7422/- ong·a. Bilsi dok dipet tangka
man·nagipaTg13441/- ong·a.
Janapbagimin man∙anikoa komie hisap ka∙na nanggen, maina jaksi-na∙bisarangni
gimaanikoa 40% ka∙e ra∙aha, jean agre dal∙duga∙a. Namgipa jaksi-na∙bisarangko a∙dokni
na∙peatramrangoniko uarangni tangbanganina simsakani baksa, man∙ahaode, gimaanirangkoa
20%ona ra∙onatna man∙gnok, jeon 80 kgchi barianiko man∙gnok aro man∙dapania Tg 9600/-
ong∙gen. Indake, kangalko rikgalania, namgipa jaksi-na∙bisarangko sabisi gri on∙anian ong∙a.
143
Iako gisik ra∙na nanggen je, damrangkoa 2011 bilsionikosa hisapna gita ra∙aha. Koros
ka∙ani aro man∙ani damrang apsan dake tang∙doode, na∙jilgiparangni man∙dapania barigen.
Kangalna tarigipa kamrangkode, koros aro man∙dapaniko hisapesa nama namgijaniko bikotna
nanga. Alamalade kangalna tarigipa kamrangkoba hisapna man∙a. Kangalgipa nokdangni
man∙ania bilsiprako 2012 o Tg 60,000/- ong∙ode, komibeoba 25% lapkode on∙gen. Gipin
dake, je nokdangrangan kangalni gadangoni bakbrini baksa ba una bate tang∙onachim,
uamanga kangalni gadangoni tang∙doskagen. Indake, ia schemeranga namgipa laprangko
chongipa aro ramram na∙jilgiparangna on∙skaa.
Masang 12.1: Najilgiprangni Antangtang Pokkri Cho·anio Mandapanirang
(Income Gains to the Farmers from Individual Pond Scheme)
Sl.
No. Kam
Igipa
Bilsi
IIgipa
Bilsi
IIIgip
a Bilsi
IVgipa
Bilsi
Vgipa
Bilsi
VIgipa
Bilsioni
Rika-Cho∙ani aro Jilchakatani Koros
1. Cho∙ani Koros 71700 - -- - - -
2. Bostuni Koros 3000 - - - - -
3. Chun, matchuki aro a∙salrang 2520 2520 2520 2520 2520 2520
4. Jaksi-na∙bisa 2000 2000 2000 2000 2000 2000
5. Na∙cha∙ani 2625 2625 2625 2625 2625 2625
6. Jilchakatanirangko ra∙baani 400 400 400 400 400 400
7. Saa-ding∙ana simsakani 400 400 400 400 400 400
8. Hajira(sak-sal 12) 1404 1404 1404 1404 1404 1404
9. Insurance 450 450 450 450 450 450
10. Kam ka∙ani aro Senotap 650 - - - - -
11. Chu∙gimik Koros (1 to 10)* 85149 9799 9799 9799 9799 9799
Tangkani Bidik
12. Governmentni Dakchakani 48750 2625 2625 - - -
13. Bankoniko Ra∙sroani 22500 - - - - -
14. Chengani 13899 7174 7174 9799 9799 9799
15. Gimik (12 to 14) 85149 9799 9799 9799 9799 9799
Man∙ani aro Lapni Gamchatani
144
Sl.
No. Kam
Igipa
Bilsi
IIgipa
Bilsi
IIIgip
a Bilsi
IVgipa
Bilsi
Vgipa
Bilsi
VIgipa
Bilsioni
16. Man∙ani (kg) (1000x0.6x0.4) 240 240 240 240 240 240
17. Man∙ani Gamchatani (`120x240) 28800 28800 28800 28800 28800 28800
18. Chengani (cho∙ani &
jilchakatani) 13899 7174 7174 9799 9799 9799
19. Chengani Sud (10%) 1390 717 717 980 980 980
20. Pokkrini baianggijani (5%) 3585 3580 3580 3580 3580 3580
21. Bosturangni cham∙angani 1000 1000 1000 1000 1000 1000
22. Ra∙sroaniko Chotani 7% 0 7200 6806 6412 6019 -
23. Na∙jilgipani Koros Gimik(18oni
22) 19874 22296 21902 21771 21378 15359
24. Lap (17 - 23) 8926 9129 9523 7029 7422 13441
* Jensalo gnigipa aro gittamgipa bilsini na∙cha∙ani korosrangko ra∙sroani baksa
chandimaha, koros gimikara Tg 90399/- ong∙baaha. Brigipa bilsionide, na∙jilgipara
na∙cha∙anina gamna man∙gnok.
12.2 Sakprakni Pokkrirangni Cholianiko Niani (Economic Analysis)
Na∙jilgiparangni gisepo kangalaniko bon∙ataniara man∙dapanichi ong∙a ine
nikahaon, kamranga choligipa ong∙na nanga, maina jatni nikani gitade, korosrangkoa jinmani
rongdikonikosa jakalenga. Economicko bikotania kamko gamchatatna ba on∙tisa tangkachiba
chu∙sokatna ba ong∙jaoba kamni cholianiko mesokna ong∙a. Ia kamni bidingo mamung
susaanirang dongjani gimin, cholianikosan niroke nina nangaia. Social Benefit Cost Analysis
(SBCA)ko ia nianio jakalgen.
1. Songsarna Namgniko niani (Social Benefit Cost Analysis)
Koros aro lap man∙anirangko segatanirangko bang∙en man∙a, indiba mitam bakrangko nie
uarangko segate ra∙na namja ine nikaha. Iano minggni mongsonggipa niani bak donga.
Skanggipa niama, pilak kamni bakan nambo namjabo tangkani hisap gita ong∙na nanga.
Gnigipa niama, koros aro lapko ua somoi tangkani gamchatani gita hisapna nanga.
Da∙oni gongsara ja∙mano man∙gipa gong∙sana bate gamchatbata, maina uni sud donga.
145
Pilak somoion jakalna man∙na gita, koros aro lapkoara da∙oni gamchatanina komibate
ra∙na nanga.
Kamko ra∙chakani ba jegalania chanchiani bakrangoniko baseanio ong∙a. Ia bakranga
minggni donga – uaranga ra∙ongipa aro ra∙ongijagipa toanirang ong∙a. Ra∙ongijagipa
toanio, on∙pilani somoian mongsongbatgipa ong∙a. Ukoara bilsirangna donaha, jeon
koros ong∙giminko man∙pilani ong∙a. Indakgipa toanirangkoa ta∙rake kam ka∙ani
budhirangko man∙giparango dakna nanga. Koros ka∙anio man∙pilaniko dakna nangani
gimin, gimaatjana gita gamgiparang ta∙rake man∙pilna joton ka∙ronga.
Ru∙utkalgipa na∙jilani kamrangna, mingbri ra∙one on∙anirang donga, jekai, da∙oni
gamchatani, tok dake onpilani, koros ka∙anio lap man∙ani tok aro breanio lap man∙ani
tok. Da∙oni gamchatania, da∙o koros ka∙anio lapko nikani jean rika-cho∙ani koroskoba
man∙chapa. Bariatgimin lap man∙ania (lap man∙aoniko korosko changale) komiataniko ba
gapataniko man∙gen. Tok dake on∙pilania bariatgimin lap man∙aniko da∙oni barigimin
damko apsanatani ong∙a. Koros ka∙anio lap man∙ani tokara lap man∙anio gapgijana
on∙dapaniko lap man∙gijanina on∙dapgijanichi sualani ong∙a. Ia minggittam toanirango,
lap aro damrangna dingtangdingtang ong∙gija gimik lapnasa komiataniko dakataha.
Chu∙gimik lapkoa, man∙a gimikoniko korosko changale man∙a. Korosni lapkoa lap
gapgijana on∙dapaniko da∙oni korosniko komiatanichi suale man∙a. Ia toanio, lapna aro
korosna galonanirangko dingtang dingtang dakaha.
Economic toanio, dam nama aro namgijanio pangchake bosturangko man∙nako sandina
man∙a. Indiba ianode da∙oni gita dam namgijanio bostuko sandina nangja, maina rika
cho∙anio ba tarianio subsidy ba tax dongja.
Economic toanio damko komiatania, kam ka∙ani koros chong∙motko mesokna nanga.
Bang∙bata silroroenggipa a∙songrangon, ukoara 8ba 15%ni gisepo ra∙rongbata aro
mongsongbatgipa basee ragipara 12% ong∙a. Namgipa damna agreba, minggipin somoio
pangchake ra∙gipakoba jekon ra∙onatronga, jakala. Jinmarango somoi ru∙uten dongani
gimin, tokko ra∙onanikoa komiatskara. Uni gimin, komiatgimindama 10% ong∙a,
jedakode uan koros k∙ani namgipa damko man∙gen aro somoini gita nianioba nangegen.
Bilsiantini na∙jilani ramram laprangko hisap ka∙e niaha aro rika-cho∙ani koros aro
jilchakatani koros jekai chun, matchu ki∙i, a∙sal, jaksi-na∙bisa, na∙cha∙ani, sabisina
simsakani, hajira aro na∙jilani bosturangko changale niaha. Dongspagipa, ba bang∙gija
lapara na∙jilaniko dakna koros ong∙gipako gapatna gita man∙a ine nikaha aro na∙jilanio
nangchapgipa koroskoba chotna man∙a ine nika. Na∙jilgijani lapko , na∙jilani laponikon
pi∙okode, an∙ching barigipa lapko man∙a. Na∙jilna jakalgipa a∙akoa mamungnaba jakaljani
146
gimin, na∙jilani donggijani lapkoa zero ine ra∙na nanga, indake lap aro bariatgimin lapni
dingtanggrikani dongja.
Chu∙gimikgipa lapara, kamni korosko man∙pilani aro chu∙gimik korosona sokpilani
ong∙a. Na∙jiolanio nosto ong∙anganikode pi∙okjaha maina, bariatgimin lapan chu∙gimik
korosona sokpilatna man∙a. Kam ka∙ani korosoniko sudkoba pi∙okjaha main, man∙ania
kamni korosona sokpilna nanga.
Dingtang dingtang toaniko jakalna gita datako masang 12.2 o mesokenga. Paltangni
pokkrirangkode 10% komiatanio hisapaha. Nangchongmotgipa nianirango pangchake,
pokkrini baianikoa bilsi 20na donaha aro na∙jilani ostrorang jekai jalrang aro gipin
jakalani bosturangkoa bilsi 3prako bodolina nanggen. Gipin dake, na∙jilani bosturangni
dama bilsiprako Tg 1000 lak ong∙gen. Na∙jilani bosturangni koroskoa koros gimikni 5%
ka∙e donaha, jekon skanggipa bilsion brena nanggen. Na∙jilgiparangni kamrangko bilsi
gipinon nirokgenoba, iarangni korosrangkode name ma∙sijaha, maina ukoa bilsi 5na king
kingan dakanggen, jerangkon gipin nangchapgipa kamrang baksa dakna nanggen.
Table 12.2: Net Present Value of Pond Individual Scheme at 10% Discount Rate
(` Lak)
Yea
r
Incremental Cost Increme
ntal
Benefit
Increm
ental
Net
Benefit
Discount
Factor at
10%
Net
Present
Value Capital Production
Cost
Equipment
& Capacity
Building
Management
Cost
Total
Cost
1. 71700 11649 2000 4267 89616 - -89616 1 -89616
2. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.909090 14683
3. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.826446 13348
4. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.751315 12134
5. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.683013 11031
6. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.620921 10029
7. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.564474 9117
8. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.513158 8288
9. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.466507 7535
10. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.424098 6850
11. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.385543 6227
12. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.350494 5661
13. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.318631 5146
14. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.289664 4678
15. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.263331 4253
16. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.239392 3866
147
Ge∙bri gamchataniko ra∙aniko masang 12.3 o mesokenga. Chugimik korosara Tg 89616/-
ong∙a in era∙ode, aro bilsiantio man∙pilanikoa Tg 16151/- ine ra∙ode, chu∙gimikko
man∙pilna gita bilsi 5.5 nanggen. Minggipin dake, chotpilanikoa bilsi 5.5 nanggen. Je
ong∙omangba iana koros ka∙anio mamung choligijani dongja. Uni gimin, komiatgipa
ra∙aniona dakaha, jedakode koros ka∙gipa tangkaona sokpilna man∙gen.
Na∙jilaniko da∙oni korosko hisapoa Tg 454.86 kror ong∙a. Chu∙gimik Tg 896.16
krorko hisape Tg 454.86 krorko bilsi 20ni gisepo man∙pilgen, jean ma∙pang ong∙a.
Gnigipara man∙chapgipa tok ong∙a, jeni lapan 17.13% ong∙a. Ian namen namgipa tok
ong∙a, je kaman kangal ong∙aniko komiatna man∙gen.
Koros ka∙anio lap man∙ani ratioa 1.508 ong∙a jean 50.8 % lapko koros ka∙anio on∙a ine
nika. Damoni lapona ratioa 1.2328 jean da∙oni gamchatani gita 23.28% damna bate lap
ong∙a ine nika. Mongsongbatede, kamrangko ra∙chakania 1.1 ratio ong∙na ba batna
nanga. Ian chakkrirangkoba on∙gen aro songsalo tangka paisakoba man∙atgen. Indake
ge∙bri toanirangan, paltangni pokkri dakania namgipa aro gamchatgipa ong∙a ine mesoka.
2. Chakkriko on∙ani
Ia kamo chakkriko ong∙katatania namen nangchongmotgipa ong∙a maina, a∙doko game
sue cha∙aniko bilsi a∙najolde on∙na man∙ja.Na∙jilania rokomgni cholrangko on∙a –
pokkriko rika-cho∙anio chang∙sasan ong∙oba kamko on∙a, minggipina bilsiantion
na∙tokko rim∙e palanio kamrangko ong∙katatgen. Skanggipara namen mongsonggipa
ong∙a aro gnigipaba namen nangchonmotgipa ong∙a. Koroskoa kam ka∙anio ka∙na
nanggipa ong∙a maina pokkri cho∙anio hajira on∙esa ka∙na nanggen aro nanggipa
bosturangde bang∙gijasan ong∙aia. Ia kamrangkoa MGNREGS baksa nengraen bakrime
ka∙na man∙gen, maina koros gimikni kam ka∙ani baka namen dal∙a.
Pokkriko rika-cho∙ania 600 mandena hajirako ong∙katatgen, jekon MGNREGSni niam
gita nokdang ge∙dokna sal 100na bilsi gimikn akamko on∙gen. Missionara 20000
17. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.217629 3515
18. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.197845 3195
19. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.179859 2905
20. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.163508 2641
45486
148
pokkrirangko bilsiprako cho∙na gita miksongaha, jean 1.2 lak nokdangrangna kamko sal
100na ong∙katatgen. Stateoa mande jelani 30 lakmang donga ba nokdang ge∙ lak
dokmang ong∙gen. Chanchichipe, nokdang ge∙ lak brimang hajirako MGNERGSo
nangenga, ia ong∙atania nokdangrangoni 30%nade hajirako MGNREGSni ning∙o on∙na
man∙enga. Na∙jilanikoa bilsi 5na ong∙atengani gimin, Chi∙gnigipa Plano MGNREGSni
kamko 30% kamkode ka∙na man∙gen.
Na∙tokko rim∙a palanioba kamrangko ong∙katata, jean pokkri ge∙prako sal 12 hajirako
bilsiprako ong∙katata. Indakgipa kamrangko ong∙katatania nangchongmotgipa ong∙a,
maina uan kamkosan ong∙katataija. Salprako ong∙katatani gamchatania namen dal∙a jean
Tg 2400/- ong∙a. Indake na∙jilania kam gri donggiparangna kamrangko ong∙katata. Ia
minggni namgipa bakranga, bang∙a kamko on∙a, jean namgipa tangka man∙ani chol
ong∙asan ong∙aija indiba na∙tokrangkoba bariata.
Ia schemea man∙aniko sualani bak ong∙a, maina manderangni bang∙a somoiko ra∙gija
man∙dapanirangko on∙a. Gipinrangni man∙ana bate komibatani gimin, apsangijaniko ia
na∙jilanio sualania komiatgen. Da∙oni gamchatanina batede, man∙ani gimikde na∙jilaniko
dake bang∙batgen ine nikna man∙a.
12.3Niksamsoaoniko Baseani
Bang∙a kam ka∙anirangan koros ka∙anio lapko man∙anina chanchisoanirango
chu∙sokrangja. Ia chong∙mot ong∙gijaniranga maibarangni a∙sel ong∙ranga jekai damrangni
dingtanggrikani, ong∙telaigipa a∙selrang aro gipinrang. Man∙pilanio dingtanggrikaniko
ma∙sina gita,niksamsoaniko baseaniko dakna nanggen.
Da∙oni gita baseaniko dakanio, rokom gittam komiataniko daakaha – Pokkrini
baianiko bilsi 20 oniko bilsi 15 ona ra∙onaha, tariani damko 10% ka∙e bariataha ba tariani
dam aro man∙aniko bariatanio minggnian 10% bariaha.
Ia dingtangatanirangkoa mingbri toanirangchi hisapaha aro ukoara masang 12.3 0
mesokenga. Jensalo pokkrini baianiko bilsi 15 na tang∙onataha, da∙oni gamchatani gitade uara
Tg 293.63 krorona tang∙onaha. Uan 35.4% tang∙onani ong∙a. Indita tang∙onani
ja∙manomangba, na∙jilania cholikuaenga ine nikaha. Man∙chipilania 17.13%oni 15.67% ona
tang∙onaha aro korosni lapni ratioa 1.23 oni 1.16 ona tang∙onaha. Koros aro lapni ratioara
1.508 oni 1.328 ona tang∙onskaaha. Pilak ratiorang rang∙san tang∙onahaoba, na∙jilani kamde
cholikuaienga ine nikaha. Tang∙onani ja∙manoba, pilak ratiorangan chue dongkuenga aro
koros ka∙na jajrengani dongja ine nikaha.
Korosrang 10% bariomangba, ratio tang∙onanide namengkua aro na∙jilania
cholikuaienga.Da∙oni gamchatania Tg 345.76 krorona tang∙onani, jean 24% tang∙onani
149
ong∙a.Koros aro lapni rationi tang∙onania 1.51 oni 1.38 ona ong∙skaaha. Ia minggni
toaniranga, bilsi 15na pokkrini baianioniko man∙anina bate namen chubata. Gipin minggittam
ratioranga, man∙chipilani aro korosni lapni ratio jean namen tang∙ona, bilsi 15na pokkrini
gamchatani baksa apsananga. Indake, jilchakatani korosko 10% bariatoba chanchianiko
mangrakatna man∙ja aro bilsi 15na na∙jilaniko komiataninade nambatkuenga.
Koroso 10%ko bariatani namgijara, pokkrini baianina bate namen komibata. Da∙oni
gamchatania namen chua jean Tg 345.76 kror ong∙a aro chu∙gimik lap aro korosni ratioa 1.38
ong∙a. Gipin minggni ratioranga, bilsi 15na pokkrini baianina apsananga.
Na∙tokrangni damrangko bariatani kri, man∙anikoba bariatna man∙gen ine nikenga
maina jaksi na∙bisarangni gimaaniara bang1enga ine nika. Damrangko 10% bariatode,
man∙aniba 10% barigen ine nika. Indake ong∙genchimode, da∙oni gamchatania Tg 586.67 kror
ong∙nok; jean a∙bachengaoni 29.0% bariani ong∙a. Chu∙gimik lap aro korosni ratioa 1.51oni
1.64ona tang∙doaha. Man∙chipilania point 2 chi bataha jean 19.0 % ona sokata. Lap aro
korosni ratioa 1.28 ona namen tang∙doaha. Iako gisik ra∙na nanggen, je brigipa nikanide
namen nama aro a∙bachengo chanchisoana bate bang∙bate lapko man∙gen ine kadongna
man∙a.
Masang 12.3: Projectni dingchikaniko toe nianirang
( Sensitivity of Measures of Project Effectiveness)
Sl.
No. Toani A∙bachengogipa
Bilsi 15na
komiatgimin
pokkrini
baiani
Man∙ani
korosni 10%
bariani
Damni aro
man∙anini
10% bariani
1. Da∙oni Gamchatani (Kror) 454.86 293.63 345.76 586.67
2. Lap aro Korosni Ratio 1.508 1.328 1.3809 1.6462
3. Man∙chipilani % 17.13 15.676 15.43 18.95
4. Lap aro Damni Ratio 1.2328 1.1606 1.1676 1.2843
12.4 Agangopani aro Bon∙atani
Mongsonggipa MSAMni miksongania, an·tangtang paltangni pokkrirangko
rika-cho∙anian ong∙a, jeon minggni miksonganirang donga – na∙tok man∙anirangko bariatani
aro kangal ong∙aniko komiatani. Man∙aniko bariatania cholian baksa baigipa ong∙na nanga;
jekon dam aro lapko toanichi name nina man∙gen. Kanga long∙aniko komiatania,
kangalrangna simsake kam ka∙ode, uamangna cholrangko on∙e lapko on∙ode, chakri gita
choligipa ong∙gen.
150
Pokkri rika-cho∙ani schemekoa 0.10 Ha ong∙e dal∙e tarina tik ka∙aha.
Man∙gnigiparanga bang∙batan kangalrarasa ong∙ani gimin, indakeba indakeba, tangka paisani
bidingo dalchakaniko dakna tariaha. Tg 90000/- koros gimikoniko, Meghalaya Governmenta
Tg 54000/-ko dakchakna tariaha, bangki Tg 22500/-ko ra∙sroaniko dakchina gita tarie
on∙skaaha.
Na∙jilgipani skanggipa bilsio pale gimik man∙anikoa Tg 8926/- ine hisapaha.
Bankoniko ra∙sroaniko chotpilani gimin, gnigipa bilsioni bongagipa bilsiona bilsi gimiko
man∙ania Tg 6241/- oni Tg 7422/-ona kingking dingtanggrikanirang donggen. Sroanikoa
bongagipa bilsion matchote chotna nanggen aro indake dokgipa bilsionide bilsio man∙ania Tg
13441/-ona tang∙doangnok. Man∙chongmotanide, da∙o mesokana bate batgen, maina jaksi
na∙bisarangni sianiara namakosa watode kominok aro minggipinara sa-ding∙anirangna
simsakani gimin ong∙gen. 20% ona na∙bisani sianiko komiatahaon, na∙tokko man∙ania 80kg
bariskanok, jean Tg 9600/-ko man∙dapatgnok. Indake namgipa jaksi-na∙bisarangko on∙a ba
watania aro sa-ding∙anina simsakania, na∙jilanichi kangalaniko komiatna namen
nangchongmotgipa ong∙a. Hisap ka∙anirangkoa 2011 bilsini damosa pangchake dakaha.
Breani aro palani koros aro damrang apsan dake tang∙doode, na∙jilgipani man∙dapaniba
barigen. Ian a∙jilania ramram game cha∙giparangna man∙dapgipa lapko on∙a. Bak brini
baksachisan kangal ine chanako man∙engode, pilak na∙jilgipa nokdangrangan kangal ong∙ani
lineni kosakona tang∙dotokgnok.
Da∙oni paltangni pokkrirangni gamchataniko hisapaniara 10% komiatanio ka∙aha.
Pokkrini baianikoa bilsi 20na chong∙motede hisap ka∙aha aro pilak na∙jilani bosturangkoa
bilsi gittam prakon bodolina nanggenchim. Ba gipin dake, na∙jilani bosturangni dama Tg
1000 lak ong∙gen. Na∙jolaniko dakna uni korosara koros gimikni 5% ong∙gen, jekon
skanggipa bilsion hisapgen. Na∙jilgiparangni daka-rikanirangko bilsi bonganan nirokgenoba,
gipin bilsirangni scheme baksa nichapaigen ong∙ani gimin, dingtangman∙cha uko mesokjaha.
Economicko hisape se∙anio, indakgipa na∙jilaniara cholia aro namgipa lapko on∙a ine
nikaha. Koros ka∙gipa tangkakoa bilsi 5.5ni gisepon man∙pilgen. Komiatgipa toaniranga
na∙jilania nama ine mesoka.Tg 896.16 krorko koros ka∙ode Tg 454.86 kror tangkako bilsi
20ni gisepon man∙pilgen ine nika. Man∙chipilania 17.13% ong∙a ine nikaha, jean kangalaniko
galna gita kamrangko dakanio nambatgipa ong∙a ine ma∙sia.
Ia schemeara 1.2 lak nokdangrangna sal 100ni kamko pokkri rika-cho∙anio
MGNREGSni niam gita 12gipa Plan Periodo 30% ong∙nasipile hajirarangko on∙gen.
Na∙jilanio kamrangko ong∙katataniara indakpil∙ede ong∙ja; indiba uan namako ong∙katata.
Salprako na∙jilanio man∙ania Tg 2400/- ong∙a.
151
Na∙jilani kamranga lap man∙anio namen namgipa ong∙a, maina uara dingtangman∙cha
man∙dapaniko somoi cha∙gija manderangna on∙a. Na∙jilgiparangni man∙ania gipinrangna bate
namen komibeani gimin, apsangijaniko na∙jilania komiatgen ba apsanatpagen. Man∙dapani
chong∙motde da∙oni gita hisapanina batede bata.
Na∙jilanio, Economic gita baianiko cholijasusu nikaniona donatman∙ani ja∙manoba,
namaia ine nikaha. Jensalo pokkrini baianiko bilsi 15ona ra∙onaha, uarangni gamchataniara
Tg 293.63 kroronaa tang∙onaha; koros ka∙anio man∙pilanide namkuaienga. Man∙chipilania
17.13%oni 15.67%ona tang∙onaha aro lap aro korosni ratioa 1.23oni 1.16ona ong∙skajok. Ia
pilak ratiorangan komiani ja∙manoba na∙jilaniara nama ine mesokaha.
Jilchakatani korosko 10% bariatode, ratio tang∙onania namchachaa aro pokkrini
baianini komiana batede bang∙bate man∙a. Chong∙mot onganide, man∙ani damni bariani
ja∙chape na∙tokko man∙batani ong∙a, maina jaksi-na∙bisarangni gimaanirang uamangna
simsakanini gimin nambataha. Tariani koros aro namdapatani 10% bariode, da∙oni
gamchatania Tg 586.67 kror ong∙a,jean a∙bachengani nikana bate 29% bata. Dao lap aro
korosni ratioa 1,51oni 1.64ona tang∙doangskaaha. Manchipilania point 2%chi gadoaha aro
19.0%ona sokaha. Lap aro damni ratioa 1.28ona tang∙doaha. Indake ia schemea Missionni
mongsonggipa bak ong∙e namgipa niamrang donga aro ian niksenggipa namroroatani aro
kangalaniko komiatanio dakgrikani ge∙sa ong∙a.
152
Bak – XIII
Kam Ka∙ani Bewal aro Kamko Ui∙ani
Institutionrangko mangrakatani
Kamko ka·dilna dongipa Institutionrang stateko namdapatna namen mongsonggipa
biapko ra·a. Mission indakgipa institutionrang jekai FFDA aro Fishery co-operative Societies
(FCS) aro civil society organisationrangni dakchakaniko nanga.
13.1 Fish Farmer Development Agency (FFDA)
FFDA ara missionko dakdilna ong·ataha jean an·tangchi chalaigipa ong·a. Minister
(i/c Fisheries)an Agencyni chairman ong·a. Ian gadanggni dakgipa ong·a, ge·sa state level
aro ge·gipinara district level ong·a. Fisheriesni Directoran state levelni Chief Executive
Officer (CEO), Deputy Chief Officer (DyCEO) technical aro administrative kamrango uko
dakchakpaa.
District levelo Superintendent of Fisheries FFDAni District Executive Officers
(DEO) dake kam ka·gen, jemangan missionni programrangni kamko ka·gniko nigen. Ge·gni
levelni tikkao rakkigiparang Fishery Departmentni officerang jekai Sub-Divisional Fishery
Officerrang, Fishery Demonstratorang baksa DEO na dakchakgen. Program Manager (PM)
jerangan B.F.Sc/B.Sc (Pisciculture) graduate ong·giparangko tikkao kam ka·na rakkia.
Uamangba DEOko State Aquaculture Mission ko dakanio nirokna dakchakgen. Gnigipa
gadangara Multiple Service Providers (MPS), ua kamna class XII pass ka·giparangko
seokgen. Uamangko na·tok jilgiparangona sokatna gita jakkalgen. Uamangna nanggipa
training ba skie ra·aniko FFDA on·gen. Districtprako sak 6 MPS rangko dongen, uandake
chu·gimik sak 42 MPS rangko stateo missionko dakani somoio seokgen. Uamangkora tikka
dake kam ka·nasan rakkigen aro uko mission ko dakani somoiosan ong·aigen.
13.2FFDA o kam ka·giparangni kamrang:
a.) CEO
1. CEO, FFDA agencyni meetingrangko Chairman(FFDA), Commissioner &
Secretary/Principal Secretary (Fisheries) baksa chanchirime dakdilgen
2. State o Aquaculture Missionko Mission documentni kri niroke ka·a.
153
3. Kamko chailaigipa dol aro FFDAni Execvutive Committee(kamko ka·dilgipa dol)
gisepo dila aro ku·patia gita kamko ka·a.
4. Ia kamrangko FFDA ni CEO na dongimin ka·na nanggipa kamrang baksa
on·chapgipa ong·gen.
b.) Deputy CEO.
1. Mission Director –cum- CEO ko administrative unbaksa technical kamrangko
donchapgen
2. Missionni kam ka·aniko nirokna nanggen
3. Workshop, jinma tombimongani (public meetings), mikrakatna ba ma·siatna
tom·dilanirang (awareness campaigns), skiani (training) programrangko ong·atanio
dakchakna gita nanggen.
4. Technical skiani ki·taprang, chongipa ki·taprang, bilsio kam ka·ani namroroani
reportrangko chapa ka·ako dakna nanggen.
5. MIS ni kam ka·aniko dakna nanggen.
6. Je gipin kam jekon sorkari aro FFDA gisepo on·a uko bak ra·na gita nanggen.
c.) District Executive Officers (Supdt. of Fisheries) & Sub- Divisional Executive Officer
(Fishery Officers).
1. SPA, State Planrangni ning·o hisapgipa ka·rongbewal kamna agreba FFDA ni
DEOrang aro Sub-Divisional EOrang Aquaculture Missionna kam ka·na nanga.
Uamangan mission ni kamrangko simsake aro bimchipe ka·na mongsonggiparang
ong·a.
2. Gipatna kam ka·aoni projectrangko matchotaona DEOrang aro Sub Divisional EO
rangni dakna nanggiparangara bimung segatna, MCABoniko tangka ra·chaksona
kamko ka·ani, nirokani, hisap rakkiani aro tangka watani jekon legal aro financial
frameworko dakgen ba on·asigipa obostao pangchake gisepo dakgen.
154
3. Uamangan ta·rake MIS datako watna ong·atna nanga aro biaprangko nirokaniko aro
ning·oni ba a·palni dolrang obostanikri ja·manchi nirokanirangko altubatana nanga.
d.) Program Managerrang
1. A·bachengo tarimiting somoio, jeon draft project ni mangsonganirangko
ong·atmitingo, ma·sina chimonganirangko, seminar/workshop/tom·anirangko,
ma·sigipa manderangming agangrike golpoanirangko, ma·sianirangko chimonge
tarianirangko bon·kame dakna dakchakgen.
2. Stateo dongenggipa chirangko baseanio aro see tarianiko dakchakgen.
3. Namgipa chiring, chibimarangko sandianio dakchakgen jekon rokomanti
na·tokrangko jilchakgipa biap (sanctuaries), milsi pie kal·susaanirangna biapko
tarigen.
4. Technical skianiko pilak na·tok jilaniko dakgiparangna Meghalaya State
Aquaculture Mission o on·gipa dakchakgen.
5. Missionni kam ka·aniko nirokgen.
6. FFDAko seanirangko aro gipin Office ni kamko dakchakgen.
7. A·bachengoni matchotaona seaniko dakgen aro MIS ko dakchakgen.
8. Pokkri kitaniko, jilna skang aro jilani ja·man pokkriko nirokaniko dakgen.
9. Na·tokni dal·roroani aro an·seng-baljokaniko nianiko pangnan dakgen.
10. Na·tok rim·aniko nie man·aniko hisape nianiko dakgen, pala-sim·aniko nirokgen aro
jilani ja·mano nirokna nangani bidingo dakchakgen.
11. Una agre, gipin kamrangko jerangkon gisepo uamangna on·gen.
155
e.) Multiple Service providers (MSPs).
1. Uamangko na·tok jilaniko dakgiparangni bang·a nengnikanirangko uamangni
nokona re·e dakchakanirangko on·a gita jakkalgen jedakode uamangna somoi gita
na·tok bitchri, cha·ani aro kam ka·anio nirokanirangko dakgen.
2. Uamang an·tangtangni a·doko ga·akgipa na·tok pokkrirangko nina re·anganiko
dakgen, chini obostako nie namja ong·ode na·tok jilaniko dakgiparangna
dakchakaniko on·gen.
3. Uamang na·tok rim·e nianiko dake na·tok jilgiparangko dakchakgen, rim·aniko aro
pala-sim·ani bidingoba dakchakgen
13.3 Fishery Co-operative Societies
Mission ni nangbatgipa kamara kangal-cholgrirangko niani ong·a maina uamang
na·tok jilanio nanggipa bosturangko man·ja aro na·tok rim·e man·akoba an·tangtang palna
nanga. Na·tok jilaniko dakgiparang ku·cholsan ku·monge Societyko dakgenchimode uamang
ia kamko nambate ba chu·soke dakna man·gen. Missionni bang·a neng·nikanirangko co-
operativeni gita ka·na man·gen. Je kamrangko co-operative na dakna on·a man·a
indakgiparangara- a) Co-operative ni na·tok pokkriko kitan i, b)Portable FRP hatchery ko
ra·e on·aniko, c)na·tokni cha·aniko tarigipa kol (mill) ko nirokani, d)na·tokrangko pala-
sim·aniko aro e)na·tok jilaniko dakgiparangni change- sapaniko bariatna dakani (capacity
building).Cooperative Society rangko bilabatana tangka chamataniko masang 4:16 o mesoka.
Gimik gimang chmatani Tg gong lak 400 ong·a, iako kam ka·nasienggipa societyrangko
man·ahani jamano on·atgen.
156
Masang 4.16: Fishery Cooperativerangko bilakbatatna chamsogiminrang
Ba∙ku
2012-1
3
2013-1
4
2014-1
5
2015-1
6
2016-1
7
Gimik
Pokkri Ge∙ 5 5 5 5 5 25
Dakchakani 15.0 15.0 15.0 15.0 15.0 75.0
Paltangni 10.0 10.0 10.0 10.0 10.0 50.0
Gimik 25.0 25.0 25.0 25.0 25.0 125.0
FRP na∙pe
Chakatani
Ge∙ 2 2 2 2 2 10
Dakchakani 1.398 1.398 1.398 1.398 1.398 6.99
Paltangni 0.932 0.932 0.932 0.932 0.932 4.66
Gimik 2.33 2.33 2.33 2.33 2.33 11.65
Tarichakram Ge∙ - - - 1 1 2
Dakchakani - - - 4.2 22.20 26.40
Paltangni - - - 2.80 14.80 17.6
Gimik - - - 7.0 37.0 44.0
Technology
On∙ani
Ge∙ 2 2 2 2 2 10
Dakchakani 24.0 24.0 24.0 24.0 24.0 120.0
Paltangni 16.0 16.0 16.0 16.0 16.0 80.0
Gimik 40.0 40.0 40.0 40.0 40.0 200.0
Ornamental
Na∙tokrang
Ge∙ - 2 2 - - 4
Dakchakani - 0.96 0.96 - - 1.92
Paltangni 0.64 0.64 1.28
Gimik - 1.60 1.60 - - 3.2
157
Bak – XIV
Aquaculture Missiono Civil Societyko Kam Ka∙atani
Civil Society da·ororo namen monngsonggipa biapko ra·e manderangko
namgipa ramao dilaniko bilake dakan baksa a·songni namgnina tom·anio chanchina nanggni
kamrangni programrangko daka.Civil societyko jinmako tom·e ui·ataniko on·a jakkalna gita
man·gen aro sorkarini institutionrang technical dakchakani aro kamko on·skana
man·gen.Civil Society ara manderangko mission o bim·chipe bakko ra·na gita altue
nang·atna man·gen aro governmentni instituteranga budhi on∙anirango aro kamrango
dakchakna man∙gen. Mingsako gisik ra∙na nanggen, je Aquaculture Missionko dakanio
donugiminko bikotani gita daknade, songpanggiparang apalbate a∙dokni namgnina miksonge
ku∙cholsan kam ka∙na nanggen.
An·ching Meghalaya stateara civil societyrangko sorkarina kam ka·giparang
gita uamangni changa sapani aro ma·sianiko baridapatna nanchongmotenga. Sorikarini
simsakgija ba nirokgijagipa programni bakrangara a·bachenge civil societyko bak
ra·atsranggijani a·sel ong·a, minggipinara kragija aro sapgijagipa civil society
organisationko baseani, bon·kamao chu·sokgijaniona soka. Budhirangko ra∙gatanio,
rang∙sande ding∙charanaija; ua kamko dakatna gita agandilgiparangni jakkoba nanggen.
Mitam Civil Societyni manderang jinmako ka∙dilna gita Missiono gisiko nange bakko ra∙gipa
ong∙na nanggen.
A∙doko gimaangenggipa aro rakina nanggipa na∙tokrangkoripingna,
dingtangman∙cha miksonge dakgipa manderangko ui∙atani, jinmako gisiko nangatani, ba
gipinrangko Missionni social auditko dakna man∙atna gita dakaha. Dingtangman∙chagipa
kamko ka∙na gita, dingtangman∙cha gisiko nange kam ka∙aniko jinmao dakna nanga.
Missionni ning∙o kam ka∙na gita gisiko nanggipa badiaba dolrangko baseaniko dakgen,
jerangan dingtangman∙chagiparang ong∙a. Basegimin kamko ka∙na gita, maiba bakrango
pangchake nianiko dakgen. Niani mitam bakranga –
a.) Songbadrango, jinmarangni nikanio, web site aro gipinrango ppangchake dolo
pangchakna man∙aniko basegen.
b.) Jinmana ui∙atani ba ma∙siataniko dakna budhidonganiko man∙ani
c.) Manderangni dol dakaniko a∙bachengatna ba bilakatna kam ka∙ani bakrang
158
d.) Gipin mingsinggipa dolrang baksa meli-nangrime kam ka∙na man∙ani
e.) Government department baksa ba kamrango ka∙ani ui∙ani dongani.
Kamna koros ong·gipako hisap ka·e nina man·genaro civil societyko ba
kamko jako ra·mitingo kam ka·gipa manderangkora aro uandaken gipin bosturangko on·pana
ka·donga.Civil society ni dakchakpaanira mission ni apalgipa rikchakani adita somoirangni
gisepon namdapgen aro ia bako nangenggipa koros chu·gimikkode niksamsona namen
nanggen uni gimin ia bak(chapter)na chu·gimik chamsogipa tangkara`10,000 crore jekon
bilsi bongana bate koros ka·gen aro bilsi prak `2.00 mang jakkalgen.
Ia bak o dingtangmancha kamrangko jako ra·nasienggipako ka·mao mesoka
gita ong·gen.
1. Manderangko gisiko nangatana MSAM ni mingsa pangchakanio gisepo workshopko
civil society baksa ong·atani
2. Civil societyni gisepo bang·bea Animator,facilitator(manderangna mangsonganiko
ma·siatna aro maiko chu·sokatna dakchakgipa) aro skie on·a dakchakgiparangko
jinmako tom·bimongate aro mikrakatna dakgipa campaignrangko ong·atani
3. Nambate dakgipa civil society organization na incentiverangko bilsiprako uamangni
mangsongani kamrangko nie on·gen
4. Na·tok bitchi,cha·ani,sabisirangko nirokani,pala simanirangni gimin ui·ataniko on·e
missionko dakchakgiparangna kamko on·e dakgen.
5. Mission ko daka rikani bewalo dakchakpagen, manderangna dake cha·ani cholrangni
gimin ma·siataniko on·e,uamangna bilko on·e missionko gipin dolrang baksa
nangrimanirangchibilakbatatgen.
6. State ni fiheries sectorko namdaptna dakchaknagita dingtang dingtang a·bao kam ka·gipa
manderangko dol sa ong·ate mangsonge a·songni gipin bakrango dakagita Matsya Mitras
ni gimin bang·bate ma·siataniko on·gen.
159
7. Uandaken River Defence Parties ko chibimarangoniko nan·tangari ong·telaigiparangko
skatang dake jakkalaniko aro chio donggipa ma·malrangko bisi on·e, bomragchi
nisianiko jokatna nanga.
8. Una agre je gipin kam jeanmission ni mangsonganiko nambatate civil society ko bak
ra·pana on·a.
Bon∙atna gita, kosako janapbagipa kamranga, governmenrtni manderanmgko
name bakko ra∙atna, jedakode nambate fisheryko rikna man∙gen, indake miksongani ong∙a.
Jedakemangba, kosako janapgiminranga namgipa aro chu∙gimikgipa ong∙a ine rachakna
man∙gnigipa ong∙a. Uan bilsirangna ong∙gen, maina ui∙roroesa aro namdapatroroesa a∙doko
uarangko bariatna man∙gen. Je ong∙oba, Missionko name dakna gitara, civil societyko
missionni bang·a kamrangko ka·anian ong·ako dakna ong·gipa ong∙a.
160
Bak – XV
Missionni Kamna Tangka Man∙ani
Missionni bang·a bakrangna kam ka·na chu·gimik hisape nioara Tg 1138.645
krore ong·a, unoni sorkari/agencyrangni nanggipa dakchakani tangkara Tg 795.328 krore
ong·a.
Dingtang dingtang dolrang jekai Ministry of Agricultureni RKVY, Central
Ministryni NFDB, NEC, NCDC, SPA, StatePlanrangniko bang·en dakchakaniko man·na
ka·dongenga. Indiba, nangenggipa tangka-paisarangko miksonga gita man∙gen ine
ka∙dongsona man∙ja.
Missionko dakna gita, Meghalaya Co-operative Bank oniko tangka ra·chke
dakchakaniko am·aniko dakgen. Uandaken, man·a amgipa tangkachi dakchakaniko gipin
multi-lateral Instituterangoniko sandianikoba dakgen.
Somoi gita nipilanirangko dake nanggipa tangkarangko gapataniko dakgen aro
uarangko Missiono jakalna on∙anirangko chanchigen aro tangkarangko man∙anirangko somoi,
somoina sandianggen.
NANGGIPA TANGKARANGNA CHAMANIRANG
(` lak)
Kamni Ba∙kurang
Bilsi 5 na
nanggipa Koros
Gimik
(2012–17)
Dakchakani
Tangkani Bidik
NF
DB
Cen
tral
Gover
nm
ent
Sta
te
Gover
nm
ent
(Pla
n)
RK
VY
SP
A
NE
C
NC
DC
MP
ED
A
Mini Mission – I: Pokkriko Rika-Cho∙ani 933.74 561.34
Mini Mission – II: Na∙jilanio Nangdapaniko
Dakani 71.02 62.23
Mini Mission – III: Jolni aro Gimaangenggipa
Na∙tokrangko Ripingna Chigitokko Kuliani 13.005 13.005
Mini Mission – IV: Ma∙si-Skie Ra∙ani 20.55 20.55
Mini Mission – V: Jinmako Ui∙-Mikselatani 10.30 10.30
Mini Mission – VI: Na∙jilanio Nachapgipa
Kamrang 26.43 26.43
Ka∙dimani Tangka 50.00 50.00
MIS & Ui∙e Ra∙ani 2.60 2.60
Nirok-Sandiani & Gamsikani 1.00 1.00
Civil Societyko Aquaculture Missiono kam
ka∙atani 10.00 10.00
Kamni Gimik Koros 1138.645 757.455
Administrative Cost at 5% of the Total Project
Cost 37.873
Nanggipa Gimik 1138.645 795.328
Shri K.N. Kumar, IAS, Principal Secretary, Fisheriesni Aganchotani aro
Nama ine Ra∙chakani
Shakespeareni golpoo, Lady Macbethara an∙tangni segipani
gimin indake aganaha,·Menggoara na∙tokkode cha∙genchim, indiba
an∙tangni ja∙akode sosiatjawachim·. Maiba miksonganiko man∙na gita,
indiba koros ka∙gija aro neng∙nikaniko ra∙na sikgijania, bostu ra·gija
dokano re·jojoe nigipa gita ong∙aia. Na∙tok cha∙na sikgipa manderangde
maikobade dakna nanggen – skanggipa uarangko man∙aniko skie ra∙chengna nanggen aro
unikoa uoniko gamko bikotaniko ui∙na nanggen.
Bilsi bongani gisepo 15,000 MT na∙tokrangko man∙a.
Dakchongmotgiparangde jagoke gogotekpilgen. Rongtalbeean, indake dal∙gipa na∙jilaniko
dakanio ga·akonanirangba donga ine nikgen. Indiba manderangna kam ka∙ania nengragipa
rama cho∙aniko kam ka∙anina bate bata ba nengrabatgipako basee kam ka∙aninaba bata. Ia
Missionni gimin, mandeni gisiko kamko ka·e man·pilna ka∙dongsoani na bate aro
kamka·anio kenchakanirangko galana bate, naljokaniko aro altuanikosan dakna
chanchibatgenma ine dal∙batgipa kenchakani donggenchim. Kamrang nengrae
re∙bajagenchimomangba, re∙mikkangna nanga aro indake janggi ine chanchianiko kal∙ake
rona nangja, ian ong∙ana bate ong∙chongmotgipa ong∙a, indake dal∙e chanchina nanga.
Fishery Departmentni chu∙sokanikoa kam ka∙na tarigimin seanio nikaha; jeon
chu·sokna skanirangko ong∙atna man∙gen, ine ma∙sina man∙a, jekon batanggimin somoio
nikkuja aro joton ka∙eba nikuja. Ia na∙jilani ki∙tapko seanion skie ra∙anini a∙bachengani,
namgipa ui∙e ra∙ani, tusichipa gita dakgipa kamko mikrakatani aro dondikgipa na∙jilanina
cha∙aniko on∙ani gita ong∙a. Rongtalbreja gita ong∙naba donga, indiba ua kam ka∙enga ine
nika. Angni officerrangni on∙kange kam ka∙anio, balwade dingtangaha, ine rasong chana
man∙a. Anga chongipa chu∙sokanirangko chimonga, maina uarangan dal∙a chu∙sokaniona dila.
Ia seania chu∙sokgipa ong∙a ine ku∙rachakna man∙ja. Chu∙sokania Isol ong∙ode,
indide ang gita bebera∙gijagipanade kusi ong∙ani ong∙a, maina minggnian dongja. An∙ching
kam ka∙enga gita, bijangchioba taridapanirangko dakdapanggen aro bang∙bate skie ra∙anggen;
indiba an∙ching neng∙nikanioba dakangkuaigen. Bilsi bongani ja∙manode, Meghalayao
cha∙gipa na∙tokrangkoa 2000 KM chel∙gipao tarijawaha, bas sal 15na songree an·chingona
sokbajawaha. Chinga a∙dokni sakantikon ia kamo jako gisiko nange ra∙aniko nangnika aro
163
nipiljana aro re∙piljanaha! An∙ching je a∙gilsakon dongenga, ong∙aigen ingiparangna bang∙e
ka∙donganiko on∙janaba donga aro indake an∙tangtangnasan chanchiaigiparangnaba
ong∙taijawa. Uni gimin, an∙ching re∙mikkangna chanchina hai.
Indakgipa seaniko dakania mande saksanni kam ong∙na man∙ja ba bang∙gija
officerrangni dolni jakchiba ong∙na man∙ja. Na∙tok jilani Missionko dakania pe∙ania 2011ni
May ja mangon a∙bachengaha. Ian chanchirimani seanirangchi re∙chakataha. Gisik nanggipa
manderangoniko dingtang dingtang ui∙atanirango pangchake, Missionni ki∙tapko seaniko
2011, August jao parakataha. Iako ong∙atna gita ja gittammang nangaha, jeon gisiko nanggipa
manderang, na∙jilgiparang aro ui∙giparangoniko dakchakani seanirangko man∙soaha. Dr.
Subrahmanyam, Dr. R.M. Prasad and Dr. R.P.Singh, Basin Development Authorityni
Adviserrang ki∙tapo hisap ka∙anirangko dakchakaha. Fishery Departmentni Senior
Officerrangni Committeeko tariaha, jean dintng dingtang bakrango ia ki∙tapko seanio
ku∙patianirangko on∙aha. Chinga dingtang dingtang research instituterangoniko, central aro
aro state government officerrangoniko Missionni ki∙tapko dakanio ku∙patianirangko
man∙soaha. Bang∙bata ku∙patianirangkon man∙chapataha.
Anga adita budhirangko gipinrangoniko man∙soaha aro Bankrang,
Cooperatorrang, scientistrang, MRDS aro NERCOMP officialrang baksa agan-
chanchigrikanirangko dakaha. Uamangni budhirangko ki∙tapni bakrango napchapataha.
NFDBni CEO, Dr. P. Krishnaya,CIFA aro CIFRIni Director, Indiani Fishery Surveyni DG,
ICARni Scientistrang aro St. Anthony·s College, Shillong, Fishery Departmentni manderang,
dingtang dingtang somoirango, uamangni ku∙patianirangko on∙aha. Gamchatgipa
on∙chapatani ong∙jaoba, kamrangko ong∙atna ku∙patianirang ong∙chongmotaha.
Anga dingtangman∙cha Shri A F Syiem, Dy. CEO, FFDAko janapna ska, jean
ki∙tapko tarianio dingtang dingtang bakrango angni neng∙nikanirangko komiataha, uaranga
dakchakaniosan ongaija indiba somoi gita name kam ka∙ani gimin ong∙bata. Name change
kam ka∙ania pilako dakoba gimarongja!
Departmentni officerrangni palo, anga chingni gisiko nangbegipa mandera∙aniko
Hon·ble Chief Minister (i/c.Fisheries) Dr. Mukul Sangmana uni je somoioba jaksramgipa
kamrangna mitelpil∙aniko on∙na ska.
K.N.Kumar, IAS
Principal Secretary
Department
.