KURAM VE ARATIRMA ZERNE

rfan Erdoan

Faith has become a mere compound of credulity and prejudiceaye, prejudices too, which degrade man from rational being to beast, which completely stifle the power of judgment between true and false, which seem, in fact, carefully fostered for the purpose of extinguishing the last spark of reason!

(Spinoza, 1670, A Theologico-Political Treatise).

Cehaletin bilgilik taslamasyla beslenen egemenliin karakterini belirten Spinozann szn, gnmze uzatarak, yle yorumlayabiliriz: Bilim ve yntembilim, cehaletin bilgilik taslad akademik dnyann kara, tembellie, dmanla, kiisel husumet ve ekememezlie dayanan inanla ve banazlkla srdrd egemenlik, kiilerden geerek salanan rgtl bir yapnn haydutluunu anlatr. Bu haydutluk insanlk tarihi boyu, retim tarz ve ilikilerine bal olarak, eitli ekillerde kendini gsterir. Enformasyon toplumu a ve bilgi toplumu a olarak pazarlanan 21. yzyl, bu ekillerin hepsinin de mkemmelletirilerek kullanld, akln pazar biliiyle doldurulup dondurulduu ve sermaye iin satn alnmadnda esir edildii bir adr.

Bu ada insan bilinci ve bu bilincin tand sosyal, kltrel, ekonomik ve siyasal evre szl, szsz, grntl ve azl sembollerle ina ve yeniden ina edilmektedir. Bu inalar planl ve amal bir biimde yaplmaktadr. Yeni teknolojileri ve iletiimde bilgi birikimini kullanarak kurulan, tutulan ve srdrlen, gerektiinde deitirilen ben, teki, evre, siyaset, kltr, toplum, gereksinim, iyi ve kt, ne ile nasl yaanmas gerektii, elencenin ne ve nasl olduu vb bilinci hzla kreselleen bir pazar sistemine fonksiyonel olan bir mantn sistemli ve planl bir ekilde ileniini anlatr. Bu ileni evden fabrikaya kadar gnlk yaamn her annda normal grnen rgtl egemenlik ve normale kar anormal

olarak sunulan mcadele ilikileriyle her an yeniden kurulur (Erdoan, 2006). Bu ilenite (ya da Gerbnerin diliyle, ekme srecinde) gnmzde en planl bilin ynetimi giriimlerinden biri de halkla ilikilerdir. Kapitalist firma gereksinimlerinin ve kitlelerden korku ve dolaysyla kitlelerin kontrol zorunluluunun (Erdoan ve Alemdar, 2002) getirdii halkla ilikiler, reklamclkla birlikte, ksa zamanda gl bir bilin endstrisine dnt. zellikle 1980lerden beri kreselleme srecinin hzlandrlmasyla birlikte abuka dnyaya yayld. Trkiye de bu yaylmann dnda kalmad. Trkiyede 1970lerde ancak ok byk ve zellikle yabanc kurumlarn halkla ilikiler departman mevcut iken 1980lerin sonunda ve zellikle 1990larda hemen hemen tm orta boy ve byk irket ve resmi kurumlarda yer almaya balad. Dier lkelerde de olduu gibi, halkla ilikiler, kamu kurumlar dnda, irketin kendi iinde kurduu halkla ilikiler blm yerine zel teebbs sistemi olarak biimlendi, nk firmalar, gerekli duyduklarnda halkla ilikilerini halkla ilikiler irketleri yoluyla yapmay yelediler. Reklam acenteleri iinde veya onlar dnda halkla ilikiler irketleri kurulmaya balad. Medya halkla ilikilerin kulland en popler ara oldu. Hrriyet gazetesinin 2007 yaz aynda biz 70 milyonluk aileyiz diye sunduu halkla ilikiler gibi, bu tr ilikiler ailesinde ocuklar isiz, a ve yoksun brakanlarn, insan haklarn ineyenlerin halkla ilikileridir.

Bu an iledii bilinte iletiim devrimler yapar, iletiim ker ve sanz sizi sever. Aslnda, iletiim veya halkla ilikiler hibir ey yapmaz ve yapamaz, dncenin tarih ve devrimler yapamayaca gibi. nsann ve insanln gnmzdeki durumunun nedeni, insann neyi nasl yapt ve yapmadndandr. Trkiyede iletiimin ve halkla ilikilerin durumu da, yaplanlarn ve yaplmayanlarn bir sonucudur. Halkla ilikiler hakknda Nermin Abadan Modern Toplumlarda Halkla Mnasebetler kitabn yazdndan beri 40 yl akn zaman geti. Bu zaman iinde akademik dergilerde halkla ilikilerle ilgili birok makale olmayan makaleler yazld ve tez olamayan birok yksek lisans ve doktora tezleri yapld, bildikleri iin deil yalandklar iin dinozor duayen denen birileri tekrar tekrara ayn kitab halkla ilikiler kitab diye piyasaysa srd. zc olan, alann ilki olan iletiim fakltesi, Abadandan sonra da, Siyasal Bilgiler

Fakltesinin smrgesi olmaya, hem de iletiimin ve halkla ilikilerin ne olduunu okuyup anlamaya bile gerek duymayanlarn ve siyasal bilgilerde diki tutturamayanlarn egemenliinde devam etti. ABDde siyaset bilimcilerin, sosyologlarn ve sosyal psikologlarn iletiim alann ikinci alan olarak kullanmalar 1950 sonlarnda hzla son bulmu ve iletiim alan iletiimden yetienler tarafndan doldurulmaya balamtr. ABDde iletiimle ilk yetienleri sosyal bilimlerin en iyileri yetitirmiti. Ankarada da iletiimde ilk eitim verenler sosyal uraanlar sosyal bilimlerin (zellikle siyaset biliminin, sosyolojinin ve sosyal psikolojinin) en deerli ve en iyi olanlaryd. Trkiyede de yle. Ama ne yazk ki, Nermin Abadan dahil, bu deerli insanlar iletiimi anlayacak ve iletiimle ilgilenecek deerli birka kiiden fazlasn yetitiremedi. Onun yerine, bilimin dilini bilmeyen, okumayan ve iletiim alannda dnyadaki birikimi anlayacak yetenek ve bilgide olmayan tembel ve yeteneksiz insanlar iletiim alann doldurdular. Bundan Nermin Abadan ve o zamann deerli hocalar ksmen sorumlular, nk gnlk dedikodu retmede ve zel kar gerekletirmede ok alkan, ama bilimsel renme, retme ve retmede ok tembel kiilerin 1970lerden beri iletiim alannda reklenmesinde onlarn da pay var. Kendi hocalarnn kitabn bile okumayan (Korkmaz Alemdarn dnda Abadann iletiim alannda ders veren rencilerinin bir kez bile bu kitaptan bahsettiini dorudan veya dolayl olarak duymadm) veya Nermin Abadan hocadan korktuklar iin okuyan fakat anlamayan insanlar devrald iletiimi. Anlasalard, rnein, Osmanllarda halkla ilikiler olmayacan bilirlerdi ve krk iki yl sonra benim yazdm kitaba yle bir bakp, iinde Osmanllarda halkla ilikiler gibi balklar grnce, birden bire otuz yldr tekrarlayarak bastrdklar tek kitabnda olmayan bir eyi, imdiye kadar hi kimse Osmanllarda halkla ilikiler zerinde durmad uydurusuyla makale diye yazarak yeni bir ey kefettiklerini sanmazlard. Nermin Abadann, Halkla ilikileri aklayan Amerikallarn yazdklarn doru anlasalard ve benim yazdklarm yakndan okuyup kavrayabilselerdi, halkla ilikiler denildiinde gnlk rutin halkla ilikiler zerine ina edilen profesyonel halkla ilikiler denildiini, bir endstriyel pratikten bahsedildiini anlarlard; dolaysyla, Osmanllarda halka ilikiler olduunu kefeder gibi yazmaz ve konumazlard. Ben kitabmda okumayan veya yarm okuyan veya

okuduunu anlamayan cahilleri tuzaa drmek iin halkla ilikileri ta eski imparatorluklardan ele alp incelemedim. Ben halkla ilikiler denenin kapitalist pazar yapsnn getirdii ve sregelen rgtl insan ilikilerinin zerine ina edilen planlanm faaliyet olduunu, fakat bu faaliyetlerin insanlarn rgtlendiinden beri sregeldiini, kapitalizmde, bu sregeleni dzenleme iddiasyla, gerei belli karlara uygun bir ekilde yeniden ina eden ve yayan (ounlukla sahtekar) bir profesyonel pazar faaliyetinin rgtlendiini (irketletiini ve kurumsallatn) anlattm. Anlamak ciddi bir aba gerektirir. Dolaysyla, Nermin Abadan ve nsal Oskay gibi Siyasal Bilgiler Fakltesinden gelip, drste ve zveriyle iletiim alanna katkda bulunma yerine, bazlar iletiim alann ilgin bir smrge ve bazlar da ek ders paras alna bir yer olarak grp derse gelip gitmilerdir. Nermin Abadan gibi birok hocamzn aksine, bu kiiler glerini kendileri gibi olanlardan aldklar iin, kendilerinden daha ktlerini yetitirdiler. Kendilerini geebilecekleri ezdiler ve dladlar. Bu kiiler bireysel karlarn iletiim fakltesinin imajn kullanarak gerekletirme peinde koarken ya iletiime hibir doru katkda bulunmadlar ya da, rnein halkla ilikilerde halkla ilikilerin ne olduunu bile bilmediklerini gsteren bir kitapla ve onu kopyalayan sonraki yeniden basklarla alann akademik balamda yanl ynde biimlenmesi ve gerilemesine ciddi katkda bulundular. Tembellikleri, ilgisizlikleri ve bilgisizlikleriyle cehaleti bilmie yeniden reten (rnein iletiimin olmas iin en az iki kii gerekir diyen, evrenden rneklem kartan ve zellikle toplumsal yaamla ilgili olgularn aratrlmasnda, durum saptanmasnda, bir ilikinin aklanmasnda varsaymlarn kurulmas ve bunlarn snanmas doal olarak sz konusu deildir diye ne sylediinin farknda olmayan, iletiim alannda bir ekilde prof olmu stn siyaset bilimcisi geinirken Comte geri Marksist deildir, ama yine de Fransz devrimini destekleyerek, toplum deiimi konusunda dzen ve gelime ile gelen tutuculuktan ayrlr diye bilgilik taslayan, reklamn etkisi olmaz diye renciye kan) bu kiiler tm yaptklaryla niversitede youn tembellik ve hem kiisel dedikodu hem de yerel dedikoduyu merkeziletiren pseudo-scientific dedikodu kltrn egemen yaptlar. Bunlardan en pragmatik olanlar, darya i yaparak ceplerini doldurma

iinde profesyonelletiler. Hatta bazlar medyatikleti ve medyann paketledii bilin ynetimi seviyesine uygun anlatlar sunmaya balad. Bunun etkileri, elbette, niversite eitiminin endstriyel karlara uygun olan kuram ve uygulama erevesi iinde olmasn isteyen pazar yapsna ilevsel bir niversite ortam olumasna katk ynnde oldu. rnein, stanbul ve Eskiehirde olduu gibi iletiim faklteleri endstriyel karlara hizmete ynelik pragmatik (kimin iin, ne iin ve ne tr sonularla pragmatik?) bir yol setiler. Bunun sonucu da elbette niversitelerin ticarileen bir alan ve pazar karlarna uygun kuramsal yaklamlarn ve eitimin iletiim fakltelerinde egemenlii olmutur. Hem cehaleti yeniden reten hem de dla olan kar ilikilerinde onlara yamaklk yapan akademisyen taslaklar doldurdu iletiim alann. Bunun sonularndan biri de, yetitirmek iin aba gsterdiimiz ve ne yazk ki kapasitesi ok snrl olan kiiler bir ekilde akademisyen olmaktadr; Dolaysyla, iletiim alan aldnda alana katkda bulunan ve iyi akademisyen yetitirmek iin didinen hocalarmz gibi, o gnden beri ayn abay gsteren kk bir aznlk ne yazk ki, egemen ortamn getirdii kiisel ve akademik ilikisel bilincin ve bu bilinci besleyen yapnn karakteri nedeniyle, byk ounlukla hayal krklna uramaktadr. Dnn, okumayan ve bizim didinerek iletiim kmesinin, iletiimsizliin, beden dilinin, empatinin aslnda ne anlama geldiini anlatmaya altmz rencilerin bir ksm, dnp beden dili, etkili iletiim, kolay