metodologjia e hulumtimeve.pdf

7/27/2019 Metodologjia e hulumtimeve.pdf

1/58

AKADEMIA E STUDIMEVE T AVANCUARA UNIVERSITARE

ASAUACADEMY OF ADVANCED UNIVERSITY STUDIES

Rruga 24 maji nr. 15, Lagja Arbria (ish Dragodan), PrishtinTel. (038) 235 054; (044) 403 501E-mail: [email protected] pr studime postdiplomike me Vendimin e MASHT-it nr. 459/02-1 t dats 10.04.06

ROGRAMI I STUDIMEVE PR SHKALLN AKADEMIKEMAGJISTR I SHKENCS S BIZNESIT

METODOLOGJIA E KRKIMIT SHKENCORE PR BIZNES

Prmbledhje materialesh pr student, prgatitur nga N. Rexha bazuar n tekstinmsimor W. G. Zikmund-it, Business Research Methods The Dryden Press, 2003

Pjesa e Par

Prishtin, 2009


2/58

Metodologjia e Hulumtimeve

1

Ligjrata e par: ROLI I KRKIMEVE N BIZNES

I. FUSHVEPRIMI I KRKIMEVE N BIZNES

Krkimet n biznes prmbushin nevojn e menaxherit pr t njohur organizatn,tregun, ekonomin ose t ndonj fushe tjetr t panjohur. Kjo i ndihmon menaxherit q tparashoh se si individt, tregjet, njsit organizative, ose faktort e tjer do t reagojn ndajvendimeve t tij t biznesit.

Qllimi i krkimit t biznesit sht q t ndrroj vendimin e rrezikshm intuitiv tvendimmarrsit n vendime t bazuara n hulumtime sistematike dhe objektive.

Eksperti q kryen krkimet n biznes mund t referohet si nj "krkues i marketingut","krkues organizativ", nj "drejtor i krkimit financiar", ose nj prej shum posteve t tjer.

II. DEFINIMI I KRKIMEVE N BIZNES

Krkimet n biznes definohen si nj proces sistematik dhe objektiv i prodhimit tinformacionit pr t ndihmuar vendimmarrjen n biznes. Ky informacion duhet t jet (1)shkencor; jo intuitiv ose i mbledhur rastsisht (2) objektiv (3) jo personal.

Krkimet n biznes mund t shfrytzohen pr do aspekt t ndrmarrjes. Duke ofruarinformacionin prkats, krkimi duhet t jet nj ndihm pr gjykimin menaxhues, edhe psenuk duhet t jet zvendsim i tij. Zbatimi i hulumtimit sht nj art menaxhues n vete.

Krkimet n biznes mund t shfrytzohen nga t gjitha llojet e organizatave q jan tangazhuara n ndonj lloj aktiviteti t biznesit.

III KRKIMET BAZIKE (FUNDAMENTALE) DHE KRKIMET APLIKATIVE

Ekzistojn dy lloje t krkimeve n biznes:

A. Krkimet bazike, q jan krkime fundamentale, kan pr qllim zgjerimin e diturive.B. Krkimet aplikative, jan krkimet q duhet t mbshtetin nj vendim lidhur me zgjidhjen

e nj problemi specifik t biznesit.

T dy llojet e krkimit shfrytzojn metodn shkencore, analizn dhe interpretimin edshmis empirike (faktet nga observimi apo eksperimentimi), pr t konfirmuar ose pr tmosaprovuar konceptet paraprake.


3/58


2

IV. VLERA MENAXHUESE E KRKIMEVE N BIZNES

Vlera parsore menaxhuese e krkimeve n biznes sht se ato e ngushtojn paqartsinduke ofruar informacion q ndihmon vendimmarrjen rreth strategjive dhe taktikave tshfrytzuara pr arritjen e qllimeve strategjike t nj organizate. Procesi i vendimmarrjes

prfshin tri faza t ndrlidhura.

A. Identifikimi i ekzistencs s problemeve dhe i shanseve. Para se t mund tzhvillohet ndonj strategji, organizata duhet t prcaktoj se ku dshiron t arrij dhe si do tarrij atje. Krkimet n biznes mund tu ndihmojn menaxherve pr planifikimin e strategjive,duke prcaktuar natyrn e situatave dhe duke identifikuar ekzistimin e problemeve ose tshanseve q jan prezent n organizat.

B. Diagnoza dhe vlersimi.Pasi q organizata ta njoh nj problem ose ta identifikojnj shans potencial, nj aspekt i rndsishm i krkimit n biznes sht shpeshher provizioni i

informacionit diagnostik, q e qartson situatn. Menaxhert duhet t fitojn nj dituri lidhurme faktort themelor q e shkaktojn situatn. Nse ekziston ndonj problem, ata duhet taspecifikojn se ka ndodhur dhe pse. Nse ekziston nj shans, ata duhet ta hulumtojn, tasqarojn dhe ta definojn natyrn e shansit.

C. Zgjedhja dhe zbatimi i kursit t veprimit. Krkimet n biznes shpeshher bhenpr t fituar nj informacion specifik, q ndihmon pr ti vlersuar alternativat e ndryshme, siedhe pr t zgjedhur kursin m t mir t veprimit t bazuar n kritere t caktuara tperformanss.

D. Vlersimi i kursit t veprimit. Krkimi i vlersimit bhet pr ti informuarmenaxhert pr at se a jan ekzekutuar si duhet aktivitetet e planifikuara dhe nse ato kanarritur at q sht pritur ta bjn. Kjo i shrben funksionit t vlersimit dhe kontrollit. Krkimii vlersimit sht nj vlersim formal dhe objektiv, q ofron informacion lidhur me objektivatdhe pr at se a kan arritur aktivitetet e planifikuara at q sht pritur t arrijn. Kjo mund tbhet nprmjet krkimit t performanss-monitoringut, q sht nj form e krkimit, q nmnyr t rregullt siguron kthim informacioni (feedback) pr vlersimin dhe kontrollin eaktivitetit t biznesit. Nse ky krkim tregon q gjrat nuk shkojn ashtu si sht planifikuar,mund t nevojitet nj krkim i mtutjeshm pr t shpjeguar pse dika "ka shkuar gabimisht".

V. KUR NEVOJITEN KRKIMET N BIZNES?

Nj menaxher, i cili mendon ta bj, apo jo, nj krkim, duhet t'i shqyrtoj katr gjra:

A. Prkufizimet kohore: A ka koh t mjaftueshme n dispozicion para se t merret njvendim menaxhues?


4/58


3

B. Disponimin me t dhna: A sht informacioni adekuat tanim n duar pr tmarr vendimin? Nse jo, a mund t sigurohet informacioni prkats?

C. Natyrn e vendimit:A sht vendimi i nj rndsie t konsiderueshme strategjikedhe taktike?

D. Dobin kundruall kostos: A e tejkalon vlera e informacionit t krkimit koston ebrjes s krkimit?

Nse prgjigjja n seciln prej ktyre pyetjeve sht "jo", ather krkimet n biznes nukduhet t bhen.

VI. ZGJERIMI I FUSHVERPRIMIT T KRKIMEVE N BIZNES

Krkimet n biznes gjithnj e m tepr po bhen t domosdoshme pr menaxhimcilsor. Menaxhimi cilsor sht nj filozofi biznesi, q ka shum gjra t prbashkta me idense konsumuatori sht sovran. Kjo e shpreh besimin se, procesi i menaxhimit duhet tprqendrohet n integrimin e ides s bazuar n ofrimin e produkteve ose t shrbimevecilsore konsumatorit, n tr organizatn. Menaxhimi cilsor thekson prmirsimin evazhdueshm t cilsis s produktit dhe t shrbimit. Menaxhert e prmirsojnqndrueshmrin dhe e zgjerojn produktin me veti t reja, derisa produkti vjetrsohet. Ataprpiqen q ta prmirsojn livrimin dhe shrbimet e tjera pr t'i mbajtur prodhimet e tyrekonkurruese. Kompanit, t cilat e kan adaptuar filozofin e cilsis s plot, i shikojn tpunsuarit si konsumator t brendshm.

Implementimi i nj programi t menaxhimit cilsor krkon nj matje tkonsiderueshme. Konsumatort dhe punonjsit e ndrmarrjes duhet t pyeten n mnyrrutinore lidhur me aspekte t ndyshme t cilsis, n mnyr q nga prgjigjet e tyre tprpilohet programi i qart i ndrmarrjes, i cili do t forconte vazhdimisht pozitn e sajkundruall konkurrencs. Kjo nnkupton monitorimin performanss s kompanis kundrejtstandardeve t caktuara, duke u mbshtetur n krkimet e biznesit. N kt mnyr, krkimi ibiznesit me konsumatort e jashtm dhe me puntort e organizats (konsumatort ebrendshm) sht me rndsi n programin e menaxhimit cilsor.

VII. KRKIMI N BIZNES SHT NJ AKTIVITET GLOBAL

N ditt e sotme, biznesi sht global. Krkimi n biznes, sikurse t gjitha aktivitetet ebiznesit, n mnyr t rritshme sht br m shum global.


5/58


4

VIII. PYETJET/PRGJIGJET

1. Definojeni krkimin e biznesit dhe definojini detyrat e tij.

Kjo pyetje krkon nga studentt q t japin prgjigjet e tyre vetanake dhe unike. Tekstdefinicioni pr krkimin e biznesit sht: "Procesi sistematik dhe objektiv i mbledhjes, ishnimit dhe i analizimit t t dhnave pr dhe n vendimmarrje n biznes". fardodefinicioni q japin studentt, prgjigjet e tyre duhet t prfshijn konceptet q informacionisht vendimtar pr t reduktuar paqartsin dhe se, qllimi i krkimit sht q t ndihmohetvendimmarrja.

2. Si mund ta shfrytzoj krkimin n biznes nj organizat joprofitabile.

Edhe pse organizatat joprofitabile kan misione t ndryshme organizative n krahasim

me organizatat profitabile, funksionet t cilat ato i kryejn jan mjaft t ngjashme me ato t cilati kryejn organizatat profitabile. Pr shembull, kopshtet zoologjike mund t bjn anketa mekonsumatort e tyre. Agjencit qeveritare mund t hulumtojn sa jan t knaqur puntort.

3. Cili sht dallimi ndrmjet krkimit t aplikueshm dhe atij (bazik) fundamental?

Krkimi fundamental ose bazik ka pr qllim zgjerimin e kufijve t dituris. Ka njrndsi t natyrs teorike, sepse nuk ka pr qllim zgjidhjen e nj problemi t posam tbiznesit, si bn krkimi i aplikueshm. T dyja metodat, ajo fundamentale dhe e aplikueshme,

prdorin metodn shkencore dhe metodologjit e njjta.

Klasifikojini donjrin prej shembujve si krkim fundamental ose i aplikueshm.

a. Nj krkues hulumton nse ant e ndryshme (p.sh. hemisfera e djatht kundrhemisfers s majt), n trurin e menaxherit jan t involvuara me lloje t ndryshme tvendimmarrjes menaxhuese. Krkimi fundamental

b. Nj krkues hulumton qndrimet e konsumatorve drejt nj prototipi t nj llojiinovativ t produktit, nj prodhim pr pastrim kimik t rrobave. Krkimi i aplikueshm

c. Nj krkues hulumton 5 tipare t personalitetit, pr t shikuar nse ato mund tshpjegojn sjelljen e blersve t automobilave. Krkimi fundamental

d. Nj krkues q punon pr nj kompani t mblsirave ka koncepte t vlersimit tfmijve dhe prototipe pr mblsira t reja. Krkuesit krkojn nga ata q ti shijojnproduktet dhe ti radhisin ato. Ndonjher, kompania e mblsirave zhvillon artikuj unik q


6/58


5

kan shije t mir dhe krkuesit i pyesin fmijt q t dalin me nj koncept ose me nj emr tproduktit.Krkimi i aplikueshm

4. Prshkruajeni nj situat ku krkimi i biznesit nuk nevojitet dhe, nj situat ku krkimi

i biznesit nevojitet. Cilt faktor dallojn n kto dy situata?

Studentt do t japin prgjigje t ndryshme. Situata tipike, ku krkimi nuk nevojitet, dot jet nj situat e cila sht relativisht rutinore, ose do t jet nj situat ku vendimi nevojiteturgjentisht (kur nuk ka koh pr krkim). Situatat ku krkimi nevojitet do t karakterizohen sivendime t mdha ku duhet t bhen shpenzimet kapitale (p.sh. lansimi i nj produkti t ri).Kto situata karakterizohen me koh t shumt dhe me vlern e informacionit, e cila e tejkalonkoston. Parimisht kriteriumi do t'i prcjell ato t paraqitura n seksionin "Kur nevojitetkrkimet n biznes?", duke prfshir prkufizimet kohore, disponimin me t dhna, natyrn evendimit, benificionin kundr kostos.

5. Me fjal tuaja, cili sht roli i biznesit n programin e menaxhimit cilsor?

Krkimet n biznes jan nj aspekt esencial i menaxhimit cilsor. Menaxhimi cilsorsht nj filozofi biznesi, e cila ka shum gjra t prbashkta me iden se konsumatori shtsovran. Kjo e shpreh besimin se procesi i menaxhimit duhet t prqendrohet n integrimin eides s bazuar n cilsin e konsumatorit npr tr organizatn. Menaxhimi cilsor theksonprmirsimin e vazhdueshm t cilsis s produktit dhe t shrbimit. Menaxhert eprmirsojn qndrueshmrin dhe e e zgjerojn produktin me tema shtes, derisa produktivjetrohet. Ata prpiqen ta prmirsojn drgimin dhe shrbimet e tjera pr t'i mbajtur

prodhimet e tyre konkurruese.

Implementimi i programit t menaxhimit cilsor krkon nj matje t konsiderueshme.Anketat jan t zakonshme. Kjo krkon pyetje rutinore t konsumatorve pr t radhitur njkompani kundrejt konkurruesve t saj. Kjo, po ashtu, krkon matjen e qndrimit t puntorve,sepse ata shikohen si konsumator t brendshm. Kjo krkon monitorimin e performanss skompanis kundrejt standardeve t caktuara. Kto mund t jen standardet e prodhimit osestandardet e kohs s livrimit (drgimit). Krkimi i biznesit luan nj rol t rndsishm nprogramin e menaxhimit cilsor.


7/58


6

Ligjrata e dyt: SISTEMET E INFORMACIONIT DHE MENAXHIMI I DITURIS

I. T DHNAT, INFORMACIONI DHE MENAXHIMI I DITURIS

Ekziston nj dallim ndrmjet t dhnave dhe informacionit. T dhnat - faktet epaprpunuara - tregojn masat e fenomenit t caktuar t cilat jan t domosdoshme pr tofruar informacion - fakte n form t prshtatshme pr menaxhert pr t'i bazuar vendimet.Dituria sht nj informacion i przier, prvoj dhe mendjehollsi q ofron nj korniz, e cilamund t aplikohet me maturi gjat vlersimit t informacionit t ri ose gjat vlersimit tsituatave relevante.

Menaxhimi i dituris sht nj proces pr krijimin e nj memorie organizativeinkluzive, gjithprfshirse, me qasje t leht, e cila shpeshher quhet kapitali intelektual iorganizats. Qllimi i menaxhimit t dituris sht t organizohet kapitali intelektual i nj

organizate n nj mnyr formalisht t strukturuar pr shfrytzim t leht.

II. SISTEMET GLOBALE T INFORMACIONIT

Gjendja e mir e korporatave multinacionale, n fakt shndeti i do organizate biznesiq planifikon t prosperoj n shekullin 21, varet nga informacioni lidhur me ekonominbotrore dhe konkurrencn globale. Tregtart bashkkohor zbulojn se shum informacionemund t vhen n disponim menjher. Kjo ka ndryshuar mnyrn e drejtimit t biznesit.

Nj sistem global i informacionit sht nj koleksion i organizuar i hardverit, softverit, i

t dhnave kompjuterike dhe i personelit t destinuar pr t kapur, ruajtur, freskuar,manipuluar, analizuar dhe pr t paraqitur menjher informacionin pr aktivitetin botror tbiznesit.

III. SISTEMET E MBSHTETJES S VENDIMIT

Nj sistem marketingu i mbshtjetjes s vendimit sht nj sistem i bazuar nkompjuter, i cili ndihmon vendimmarrsit n konfrontimin e problemeve nprmjetndrveprimit t drejtprdrejt me datotekat (bazat e t dhnave) dhe me modelet analitike.

Qllimi i sistemit t mbshtetjes s vendimit sht ti ruaj t dhnat dhe t'i transformoj ato ninformacion t organizuar, i cili mund t ket qasje t leht pr menaxhert e programeve.

Sistemet e mbshtetjes s vendimit u shrbejn njsive specifike t biznesit brenda njkompanie. Sistemi i mbshtetjes s vendimit operon brenda kontekstit t sistemit global tinformacionit. Nj sistem i mbshtetjes s vendimit nuk sht i pavarur nga sistemi global iinformacionit.


8/58


7

A. Baza e t dhnave (datoteka): sht nj koleksion i informacionit, q shtaranzhuar n mnyr logjike dhe q sht organizuar n nj form q mund t ruhet dhe tprocesohet me kompjuter.

Nj list e adresave t emrave t konsumatorve sht nj lloj i bazs s t dhnave.

Karakteristikat e popullsis t regjistruara nga shteti, komuna dhe qyteti, mund t prfshihenn nj baz tjetr t dhnash. Bazat e t dhnave shpeshher ekzistojn t ruajtura n pjes tkompjuterit, si sht hard disku. Por, llojet e tjera t bazs s t dhnave mund tekzistojn n kompjutert e kompanis s shitsit.

Koncepti i depos s bazs s t dhnave sht nj term q menaxhert e teknologjisinformative e shfrytzojn pr t diskutuar ruajtjen n kompjuter t t dhnave t tanishmedhe historike dhe mekanizmat e zgjedhjes dhe shfrytzimit t informacionit, q jan relevantepr detyrat e vendimmarrsve. Menaxhimi i depos s t dhnave krkon q t dhnat edetajuara nga sistemet operative t ekstraktohen dhe t transformohen n mnyr q shtresat

e "tabelave" t t dhnave t prmbledhura t mund t ruhen (deponohen), n mnyr q tdhnat e ndryshme t jen t prputhshme. Organizatat me depo t t dhnave mund tintegrojn bazn e t dhnave edhe nga brenda edhe nga jasht kompanis.

B. Softveri: Prmban sisteme statistikore t softverit, softverin e tabelave elektronike,dhe vendruajtjen e modelit t vendimit q kombinon dhe ristrukturon bazat e t dhnave,diagnostikon marrdhniet, vlerson ndryshoret (variablat), dhe analizon t dhnat prbrendasistemit.

Analistt e vendimit zbatojn procedura komplekse statistikore dhe modele

kompjuterike t vendimeve pr t dhna t tilla.

IV. MENAXHIMI I INPUTIT

Inputi prfshin t gjitha t dhnat numerike, tekstin, zrin, dhe imazhet q hyjn nsistemin e mbshtetjes s vendimit.

Akumulimi sistematik i t dhnave prkatse, n koh dhe sakt, sht esencial prsuksesin e sistemit t mbshtetjes s vendimit. Menaxhert e sistemit t mbshtetjes svendimit, analistt e sistemeve dhe programert kompjuterik jan prgjegjs pr sistemin si

t tr. Megjithat, detyra e sigurimit t t dhnave t inputit ndahet nga shum funksioneprbrenda organizats. Krkuesit e biznesit, kontabilistt, bibliotekart, personeli pr shitje,menaxhert e prodhimit dhe shum t tjer prbrenda organizats, jan t prfshir nmbledhjen e t dhnave dhe n sigurimin e inputit pr sistemin e mbshtetjes s vendimit.

T dhnat e inputit mund t vijn nga burime t brendshme n organizat ose ngaburime jasht kompanis. Katr burimet kryesore t inputit pr t dhnat e marketingut jan:


9/58


8

shnimet e brendshme, krkimi i biznesit, inteligjenca e marketingut dhe shitsit ejashtm/shprndarsit e jashtm t t dhnave. Secili burim mund t ofroj input t vlefshm.

V. ARKIVAT KOMPJUTERIKE T T DHNAVE

N shekullin e 21-t, ne do t mendojm pr t dhnat, si pr ato t ruajtura n form tdigjitalizuar, t mbajtura n arkiva kompjuterike t t dhnave. Baza e t dhnave e Ne YorkTimes dhe Dow Jones Text - Search Service,jan baza t t dhnave me tekst t plot q lejojngjetjen e artikullit t tr ose t dokumentit.

Bazat e t dhnave statistikore prmbajn t dhna numerike pr analiz dhe pr parashikimt tregut.Bazat e t dhnave statistikore jan t ilustruara me sistemet informative gjeografikedhe bazat e t dhnave t skenerve.

Termi sistemi informativ gjeografik u referohet sistemeve t mbshtetjes s vendimit qshfrytzojn planin gjeografik demografik, shitjet dhe ndryshoret e tjera relevante tmarketingut. Pa marr parasysh natyrn e tyre, ato t gjitha shfrytzojn softvere t fuqishmpr t prgatitur harta kompjuterike, t bra duke shfrytzuar ndryshoret relevante n bazn et dhnave. Kompanit si Claritas, Urban Decision Systems dhe CACI, t gjitha ofrojnbaza t t dhnave gjeografike/demografike, t cilat gjersisht shfrytzohen n industri.

T dhnat financiare pr konkurruesit dhe pr konsumatort, sijan deklaratat e t hyravedhe fletat e bilancit mund t jen me interes pr menaxher t marketingut. Kto leht mundt qasen n bazat e t dhnave financiare. Baza e t dhnave "Compustat", sht nj bazfinanciare e t dhnave q prmban t dhna t gjera financiare pr mijra kompani sipasindustrive t tyre dhe rnieve. "Compustat's Global Advantage" me t dhna t gjra pr 6,650kompani n 31 vende t Evrops, Pacifikut dhe t Ameriks Veriore ilustron thellsin e tdhnave ne dispozicion pr menaxhert.

N shekullin e 21-t, imazhi digjital dhe videodatotekat, faktikisht bazat e t dhnave, t cilatn mnyr t digjitalizuar ruajn fotografit dhe filmat, do t jen t rndomta. Sot,Universiteti i Ilinoisit ofron parashikime t motit pr do minut dhe fotografi t fresktasatelitore t motit do or, pr do qytet n Shtetet e Bashkuara t Ameriks.

VI. RRJETET DHE SHKMBIMET E T DHNAVE ELEKTRONIKE

Edhe pse kompjutert personal punojn si njsi t pavarura, ata mund t futen n rrjetme kompjuter t tjer. Rrjeti sht lidhja e dy ose m shum kompjuterve pr t'i ndar tdhnat dhe programet softare.


10/58


9

Kmbimi elektronik i t dhnave sht term i cili shfrytzohet kur nj sistemkompjuterik i kompanis integrohet n mnyr t drejtprdrejt me sistemin kompjuterik tkompanis tjetr.

VII. SHT INTERNETI?

Interneti sht nj rrjet botror i kompjuterve, q u mundson shfrytzuesve t kenqasje n informacion dhe n dokumente nga burime t largta. sht nj kombinim i sistemitbotror t komunikimit dhe libraris m t madhe botrore publike me nj varg t pafundinformacionesh. Interneti ka ndryshuar mnyrn se si miliona njerz kan menduar prmarrjen dhe shprndarjen e informacionit.

Komunikimi me kompjuter dhe zbulimi i burimeve jan dy funksionet qendrore tInternetit. Shfrytzuesit i drgojn mesazhet n Internet me an t e-mail- it (posts

elektronike). Sikurse letra e drguar nga nj puntor postar q krkon adresn, ashtu krkonedhe e-mail-i. E-mail adresa prbhet prej dy pjesve, t ndara me an t simbolit @ ("at").Emri i kutis postare t shfrytzuesit sht n ann e majt. Emri i sistemit t kutis postaresht n ann e djatht. Emrat e sistemit, apo domenit, kan dy apo m shum fusha, t ndarame an t pikave dhe mund t prcjellin shum skema t ndryshme, sikurse jan ato sipasshteteve (.al,.au,.us, .jp) ose sipas llojit t aktivitetit (.com, .org). Domeni sht emr tipik i njkompanie, emr institucional ose emr organizativ i shoqruar me "host" kompjuterin.

Interneti prbhet prej host kompjuterve q kan qasje n server. "Host"-i sht njkompjuter t cilin e shfrytzojn nj apo m shum njerz duke u kyur n kompjuterinpersonal t lidhur n t, n mnyr q t ket qasje n shrbimet e rrjetit. Serveri sht njkompjuter i cili ofron shrbimet n Internet.

Ekzistojn lloje t ndryshme t serverve. Nj file server (fajll server) prmbandokumente dhe programe t cilat mund t qasen dhe t incizohen (downloadohen) nprmjethost-it tek kompjuteri personal i shfrytzuesit. Nj server i lists lejon shfrytzuesit n listn eadresave postare t komunikojn me njri-tjetrin npr tr globin. Serveri i diskutimit tshfrytzuesitlejon shfrytzuesit e shumfisht t komunikojn n koh t njjt m njri-tjetrin.

Interneti u mundson shfrytzuesve t ken qasje n nj informacion t madh nmnyr t menjhershme dhe efektive. Organizatat komerciale dhe jokomerciale vjn n

dispozicion nj pasuri t tr t t dhnave dhe t burimeve t tjera n Internet. Pr shembull,Bibloteka e Kongresit e SHBA-s ofron tekstin e plot t t gjitha versioneve t legjislacionit tShtpis dhe Senatit dhe tekstin e plot t Regjistrit Kongresional (Congressional Record) dheShrbimi i Brendshm i t Hyrave bn t mundur q t incizohet (donload-ohet) njformular i tatimit n t hyra.


11/58


10

VIII. UDHTIMI NPR RRJETIN GJITHBOTROR (WORLD WIDE WEB)

Rrjeti Gjithbotror (www), sht nj sistem grafik interfejs i mijra faqeve(dokumenteve) t ndrlidhura, q lejon qasje n t gjitha burimet n Internet nga nj interfejs iparaqitur n do ekran kompjuterik.

Gjat viteve t kaluara, asociacionet akademike, agjencit qeveritare, universitetet,gazetat, rrjetet TV, bibliotekat dhe korporatat kan vendosur dokumente t prbra nga faqetgrafike t informacionit n servera t lidhur n Internet. Faqja hyrse apo ekrani hyrs quhethompejgj (homepage), sepse ofron informacion themelor pr qllimin e dokumentit, sbashku me nj meny t zgjedhjeve apo linkeve, t cilat drejtojn n ekrane t tjera me mshum informacione specifike. N kt mnyr, do faqe mund t ket lidhje ose mbilidhje nfaqet e tjera, t cilat mund t jen n do kompjuter t lidhur n Internet.

Njerzit duke shfrytzuar Rrjetin Gjithbotror mund t shikojn informacion n host

kompjutert e tyre ose n ndonj makin n mbar botn. Web-i i Gjer Botror u mundsonshfrytzuesve t klikojn se ku dshirojn t shkojn dhe t'i thrrasin videot, zrat dhegrafikat nga rrjetet e ndryshme kompjuterike pjesmarrse n mbar botn.

Pr t pasur qasje n Web-in e Gjer Botror, nj shfrytzues tipik shtpiak duhet tket nj eb hulumtues (nj softvere-program me interfejs grafik t shfrytzuesit q mund tadrejtoj kompjuterin ose n Unix, windos ose n makin t bazuar n Macintosh), njmodem, dhe nj linj telefonike me shpejtsi t madhe (n dispozicion me mime t ulta ngaofruesit e shrbimit n mbar vendin), ose program emulacioni, q stimulon nj linjtelefonike me shpejtsi t madhe.

Hulumtuesit e popullarizuar t web-it, si jan Netscape Navigator dhe MicrosoftExplorer, jan softvere-sisteme t bazuara n meny q i paraqesin shfrytzuesit nj meny tdosjeve (fajllave) n nj server t posam dhe e bjn t leht lvizjen nga nj server nserverin tjetr n Internet (shpeshher quhet udhtimi npr rrjet, navigacion ose surfing). Mekta hulumtues t web-it edhe nj fillestar n Internet mund t krkoj informacionin dukeprdorur thjesht grafikat e drejtimit dhe klikimet q jan t ngjashme me interfejsin enjohur t windos-it ose Macintosh-it. Lidhjet n dokumentet e tjera zakonisht jan thijzuara dhe paraqiten me ngjyr tjetr, duke qen t nnvizuara apo duke pasur nj ikonunike.

Shumica e hulumtuesve t web-it, po ashtu, e lejojn shfrytzuesin t fut njLokalizues Uniform t Burimit (Uniform Resource Locator ) apo URL, n web programin.URL n t vrtet sht vetm nj adres e web-faqes t ciln e njeh hulumtuesi i web-it. Njweb-faqe sht do host kompjuter q vepron si nj lokacion n t cilin mund t ket qasje mean t softvere-it t hulumtuesit. Shum web-faqe lejojn do shfryzues ose vizitor q tken qasje n web-faqet e tyre pa aprovim paraprak. Mirpo, shum faqe komerciale krkojnq shfrytzuesi t ket nj konto valide dhe fjalkalim (pasvord) para se t lejohet qasja.


12/58


11

Web-i Gjithbotror sht nj sistem hipermedial i botimit vetanak. Sistemi hipermediali botimit sht sistem i bazuar n faqet e tekstit dhe n imazhe, q ruhen n mijra kompjuternpr tr botn. Nse shikoni n faqe burimore, ajo do t ket paragrafe normale tinformacionit s bashku me kodin e njohur si HTML (hypertekst markup language), i cili bn

referenca pr faqet e tjera, si edhe imazhet grafike, videoklipet, klipet e zrit t ruajtura nhost kompjuterin ose n kompjuter me mijra kiliometra larg. HTTP (Hypertext TransferProtokol) sht nj metod pr transferimin dhe paraqitjen e informacionit t HTML-s nInternet. JAVA sht gjuh programuese q, po ashtu, ndihmon n paraqitjen e informacionitn Internet.

Pr t pasur qasje n Web-in Gjithbotror, personit i duhet nj web hulumtues (njsoftvere-program me interfejs grafik t shfrytzuesit q mund ta drejtoj kompjuterin ose nUnix, windos apo n makin t bazuar n Macintosh). Hulumtuesit e popullarizuar t web-itprfshin Netscape, Pridigy Broser dhe Microsoft Explorer. Kto jan softvere-sisteme t

bazuara n meny q i paraqesin shfrytzuesit nj meny t dosjeve (fajllave) n nj server tposam dhe e bjn t leht lvizjen nga nj server n serverin tjetr n Internet (shpeshherquhet dhtimi npr rrjet, navigacion ose surfing).

Nj krkues q mundohet t gjej nj faqe t caktuar ose dokument n Internet, apo qkrkon vetm nj list burimesh pr nj lnd t caktuar, mund t shfrytzoj nj prej shummotorve n dispozicion pr krkim. Motor i krkimit sht direktoriumi, q i mundsonsecilit t hulumtoj Web-in Gjithbotror (WWW), pr informacion n nj mnyr t caktuar.Me motor t krkimit si jan Yahoo, Excite, Alta Vista, Dogpile dhe InfoSeek, e tra ka duhett bj krkuesi sht q t shtyp n fushn e krkimit ose vetm t fut fjalt ose shprehjetkye.

IX. MEDIAT INTERAKTIVE DHE SKENIMI AMBIENTAL

Njerzit, t cilt e shfrytzojn Internetin, ndrveprojn me kompjutert e tyre. Ky shtnj mjedis ndrveprues (interaktiv), sepse shfrytzuesi e klikon nj komand dhe kompjuteriprgjigjet n mnyra t sofistikuara, ashtu q shfrytzuesi dhe pajisja mund t ken njbisedim t vazhdueshm. Skenimi ambiental krkon tr informacionin e mbledhur q sht idestinuar pr t detektuar indikacionet e ndryshimeve ambientale n fazat e tyre fillestare tzhvillimit. Pr shkak t gjersis s madhe t tij, Interneti sht nj burim posarisht i

dobishm pr skenimin e shum llojeve t ndryshimeve n ambient.

X. TEKNOLOGJIA E SHTYRJES

Teknologjia e shtyrjes drgon prmbajtje n tavolinn (desktopin) e shikuesve, dukeshfrytzuar softvere-in kompjuterik t njohur si agjent intelegjent pr t gjetur informacion,


13/58


12

pa pasur nevoj q shfryzuesi t bj krkimin dhe pastaj e ruan kt informacion nkompjuterin e shfrytzuesit.

sht Intraneti?

Intraneti sht rrjeti privat i t dhnave t nj kompanie q shfrytzon standarded dheteknologjin e Internetit. Informacioni n Intranet (t dhnat, grafikt, madje edhe videot dhezri), sht n dispozicion vetm prbrenda organizats. N kt mnyr, dallimi kyndrmjet Internetit dhe Intranetit sht se "firewall"-at ose softver-programet e sigurisinstalohen pr t kufizuar qasjen n vetm ata puntor t autorizuar pr tu futur n sistem.Intraneti i nj kompanie shfrytzon temat e Internetit, si jan posta elektronike, web-faqetdhe hulumtuesit (browser-at) pr t ndrtuar komunikimin dhe burimin e t dhnave n njkompani specifike.

N organizatat t cilat praktikojn menaxhimin e dituris, funksioni i Intranetit sht tbj diturin e "ekspertve" t kompanis m shum t qasshme npr organizatat e tyre.Ekziston nj prpjekje e organizuar mir dhe qllimplote pr t mbajtur, analizuar dhe pr torganizuar ekspertizn e puntorve, n mnyr q ajo t jet leht e kapshme n do kohdhe nga do vend.

XI. INTERNET 2

Teknologjia informative ndryshon n mnyr rapide. Aq sa jan t sofistikuara Internetidhe Intraneti sot, teknologjit e reja, si sht Internet2, do ta zgjerojn n mnyr dramatike

mundsin e krkuesve pr t'u prgjigjur ndaj problemeve t marketingut n t ardhmen.Internet2 (http://www.internet2.edu/) sht nj prpjekje kolaborative, q prfshin 100universitete, organizata industriale dhe filiale qeveritare n Shtetet e Bashkuara. Qllimi iInternet2 sht t ndrtohet dhe t operohet nj rrjet i krkimit me nj prfshirje (bandwidth)100 her m t madhe se i Internetit t tanishm.

XII. PYETJE/PRGJIGJE

1. Cili sht dallimi ndrmjet t dhnave dhe informacionit?

T dhnat jan masa t shnuara t fenomenit t caktuar, duke pasur parasysh seinformacioni u referohet fakteve q jan n format t prshtatshm pr marrjen e vendimit.Pr shembull, nse dikush ju thot se drgesat n Gjermani muajin e fundit ishin 3.200, shtshembull i nj t dhne. Nse personi i njjt thot se drgesat n Gjermani kan qen deri 15%t muajit t fundit, ky sht nj shembull i informacionit.


14/58


13

2. Sa sht i rndsishm sistemi i informacionit global pr suksesin e ndrmarrjes?

Gjendja e mir e korporatave multinacionale, n fakt shndeti i do organizate biznesiq planifikon t prosperoj n shekullin e 21-t, varet nga informacioni lidhur me ekonominbotrore dhe me konkurrencn globale. Menaxhert bashkkohor krkojn informacion n

koh dhe t sakt nga i tr globi, pr t'i mirmbajtur prparsit e konkurrencs. N botn esotme menaxhert mund t ken qasje n nj sr informacionesh n mnyr tmenjhershme, dhe kjo ka ndryshuar mnyrn si ata bjn biznes.

Nj sistem i suksesshm global i informacionit sht ai i cili u ofron menaxherve llojindhe sasin informacionit q atyre u nevojitet, kur t dshirojn ata, dhe n nj form t ciln edshirojn ata. Shihet se ekziston nj koh dhe prpjekje e konsiderueshme q bhet pr t'usiguruar se nnsistemet e ndryshme po koordinohen.

Konkurrenca e rritur globale dhe prparsit teknologjike, duke prfshir mediat

bashkvepruese, kan stimuluar zhvillimin e sistemeve globale t informacionit. Nj sistemglobal i informacionit sht nj koleksion i organizuar i hardverit, softverit, i t dhnavekompjuterike dhe i personelit t destinuar pr t kapur, ruajtur, freskuar, manipuluar,analizuar dhe pr t paraqitur menjher informacionin pr aktivitetin botror t biznesit.

Qllimi i sistemit global t informacionit sht t menaxhohet informacioni n mnyrsistematike. Kjo do t thot se sistemi pr prodhimin e informacionit dhe procedurat prlehtsimin e rrjedhjes s informacionit te vendimmarrsit sht menaxhuar. Pr t qen isuksesshm, t dhnat duhet q t jen t gatshme n koh dhe t jen n dispozicion n njform t prshtatshme n mnyr q ti ofrojn ndihm t vazhdueshme menaxherit prvendimmarrje. Informacioni joprsrits, po ashtu, duhet t sigurohet n nj format t till qdo t knaqte krkesat e informacionit.

Qllimi i nj sistemi t mbshtetjes s vendimit sht t menaxhohet informacioni qsht n dispozicion nga burime t ndryshme. Menaxhert shpeshher kan ose tepr oseshum pak informacione. Qllimi i sistemit t mbshtetjes s sistemit sht t sigurojprodhimin e rrjedhjes s vazhdueshme t informacionit dhe t lejoj menaxherin e marketingutt gjej informacion sa her q t'i nevojitet.

3. Prshkruajeni Internetin, cili sht qllimi i tij?

Kjo do t duhej t jap disa diskutime interesante. Un presprgjigje t ndryshme nga ju. Dukecekur se Interneti sht nj kombinim i sistemit botror t komunikimit dhe i libraris m tmadhe botrore publike, ai mund t shfrytzohet si pik fillimi. Diskutoni rolin e Internetit prperhapjen e t vrtets pr Kosovn gjat lufts. Cekni disa prej web-faqeve kosovare. Referonin vebfaqet e studiove t filmit (shembul Disney n www.disney.com), pr t treguar seInterneti sht zgjeruar m tej, sesa koncepti i libraris publike.


15/58


14

4. Definojeni termin Intranet.

Intraneti sht rrjeti privat i t dhnave t nj kompanie q shfrytzon standarded dheteknologjin e Internetit. Informacioni n Intranet (t dhnat, grafikt, madje edhe videot dhezri), sht n dispozicion vetm prbrenda organizats. N kt mnyr, dallimi ky

ndrmjet Internetit dhe Intranetit sht se "firewall"-at ose softver-programet e sigurisinstalohen pr t kufizuar qasjen n vetm ata puntor t autorizuar pr tu futur n sistem.Intraneti i nj kompanie shfrytzon temat e Internetit, si jan posta elektronike, web-faqetdhe hulumtuesit (browser-at), pr t ndrtuar komunikimin dhe burimin e t dhnave n njkompani specifike. Informacioni i kompanis sht i qasshm duke shfrytzuar t njjtnteknologji drejto-dhe-kliko, q e gjejm n Internet.

Menaxhert dhe puntort shfrytzojn linket (lidhjet) pr t kompletuar informacioninm t ri. Intraneti e lejon personelin e autorizuar - disa prej t cilve m hert kan qen tizoluar n rrjetet lokale departamentale - q t shikoj produktet, gazetat e puntorve, shitjet

dhe llojet e tjera t informacionit t kompanis. Se a vjen informacioni nga tabelat elektronikeapo nga dokumenti i word-it, kjo nuk sht shtje pr shfrytzuesin e Intranetit. Menaxhertdhe puntort nuk kan nevoj t brengosen pr madhssin e informacionit. Softvert qmbshtesin punn e grupeve (groupware) si jan Lotus Notes dhe Microsoft Exchange dheteknologjit e tjera mund t ndihmojn transferin e t dhnave, t informacionit dhe tdituris.

N organizatat, t cilat praktikojn menaxhimin e dituris, funksioni i Intranetit shtq t bj diturin e "ekspertve" t kompanis m shum t qasshme npr organizatat e tyre.


16/58


15

Ligjrata e tret: MENAXHIMI I BAZUAR N MENDIMIN SHKENCOR NDRTIMI ITEORIS

I. CILAT JAN QLLIMET E TEORIS?

Parashikimi dhe kuptimi jan dy qllimet e teoris. Arritja e qllimit t par e lejon teoricientint parashikoj sjelljen apo karakteristikat e nj fenomeni nga dituria e karakteristikave t njfenomeni tjetr. Aftsia pr t parashikuar kushtet e ardhshme n nj ambient ose n njorganizat mund t jet jashtzakonisht e vlefshme, megjithat vetm parashikimi mund tmos i knaq qllimet e krkuesve shkencor. Kuptimi sht i dshirueshm. N shumicn esituatave, natyrisht, parashikimi dhe kuptimi shkojn njra me tjetrn, por pr t parashikuarnj fenomen, duhet t kemi nj sqarim pr at pse ndryshoret sillen ashtu si sillen.

II. DOMETHNIA E TEORIS

Teoria sht nj grup koherent i propozimeve t prgjithshme, t shfrytzuara si parime tsqarimit t marrdhnieve t dukshme t fenomenit t caktuar q studiohet. Para se njpropozim t mund t sqarohet, natyra e koncepteve teorike duhet t kuptohet.

III. KONCEPTET

Zhvillimi i teoris n esenc sht nj proces q prshkruan fenomenin n nivel t lartt abstraksionit. KONCEPTI (apo konstrukti) sht nj ide e prgjithsuar rreth nj klase t

objekteve, ndodhive ose qllimeve. Konceptet jan blloqet tona t ndrtimit dhe disa shembujt koncepteve t teoris organizative mund t jen "lidershipi", "produktiviteti" dhe "morali".

Konceptet abstrakojn realitetin. Kjo don t thot q konceptet shprehen n fjal t tillaq u referohen ngjarjeve t ndryshme ose objekteve. Konceptet, megjithat, mund t varirojnn shkalln e abstraksionit. Krkuesi themelor ose shkencor i biznesit operon n dy nivele: nnivelin abstrakt t koncepteve (dhe propozimeve) dhe n nivelin empirik t studimit dhe tmanipulimit t objekteve dhe t ngjarjeve.

Krkuesit jan t brengosur me botn, ose si e qujm ne "realitetin". Teoricientt e

prkthejn konceptualizimin e tyre t realitetit n ide abstrakte. N kt mnyr, teoria mirretme abstraksionin. Gjrat nuk jan esenca e teoris, idet jan. Vetm kur ne fillojm tshpjegojm se si konceptet kan lidhje me konceptet e tjera, ne fillojm ta ndrtojm teorin.


17/58


16

IV. NATYRA E PROPOZIMEVE

Konceptet jan njsit themelore t zhvillimit t teoris. Megjithat, teorit krkojn qmarrdhnia ndrmjet koncepteve t kuptohet. PROPOZIMET jan deklarata q mirren memarrdhniet ndrmjet koncepteve.

Teoria sht abstraksion nga realiteti i vshtruar. Konceptet jan n nj nivel tabstraksionit (Shiko Ushtrimin 3.3). Hulumtimi i propozimeve krkon q ne ta rrisim nivelinton t mendimit. Teorit jan n nivelin m t lart t abstraksionit; ato jan rrjet ipropozimeve.

V. METODA SHKENCORE

Metoda shkencore sht nj grup i procedurave t prshkruara pr krijimin dhe lidhjene deklaratave teorike mbi ngjarjet dhe pr parashikimin e ngjarjeve ende t panjohura. Nuk kakonsensus pr procedurat e sakta pr metodn shkencore, por shumica e diskutimeve tmetods shkencore prfshijn nj referenc pr "testueshmrin empirike". Procesi i vshtrimitempirik nuk mund t ndahet nga procesi i zhvillimit t teoris.

VI. VRTETIMI I TEORIS

N shumicn e teorive shkencore ekzistojn teori alternative pr t'i shpjeguar klast ecaktuara t fenomenit. Pr t prcaktuar se cila teori sht m e mir, krkuesit mbledhin tdhna empirike ose dshmi pr t'i vrtetuar teorit. Detyr e shkencs sht q t prcaktojnse nj propozim teorik i dhn sht fals ose nse ekzistojn joprputhshmri ndrmjet

teorive konkurruese - teorit bhen pr t'u testuar.

Krkimet e biznesit mbledhin fakte pr t vrtetuar teorin. Megjithat, krkuesi duhett kuptoj dallimin ndrmjet fakteve dhe teoris. Faktet jan t dhna botrore. Teorit janstruktura t ideve t cilan shpjegojn dhe interpretojn faktet. Faktet nuk zhduken kurshkenctart debatojn rreth teorive rivale pr ti shpjeguar ato.

VII. SI PRODHOHEN TEORIT?

N kt seminar teoria sht shpjeguar n nivelin abstrakt, konceptual dhe nivelinempirik. Prodhimi i teoris mund t paraqitet n do nivel.

N nivelin abstrakt, konceptual, teoria mund t zhvillohet me nj gjykim deduktiv.Gjykimi deduktiv sht proces logjik i nxjerrjes s konkluzs nga nj premis e njohur ose ngadika q dihet q sht e sakt. Pr shembull, ne e dim se t gjith menaxhert jan qenienjerzore. Nse, po ashtu, do t dinim se Agim Berisha sht menaxher, vijm n prfundim seAgim Berisha sht qenie njerzore.


18/58


17

N nivelin empirik, teoria mund t zhvillohet me gjykim induktiv. Gjykimi induktivsht proces logjik i krijimit t nj propozimi t prgjithshm mbi baza t studimit t fakteve tposame. T gjith menaxhert q jan par ndonjher jan qenie njerzore; prandaj, t gjithmenaxhert jan qenie njerzore. Ndrtimi i teoris sht shpeshher rezultat i nj kombinimi

t gjykimit deduktiv dhe induktiv.

VIII. VSHTRIM I PRGJITHSHM I METODS SHKENCORE

Shtat operacione mund t shikohen si hapa q prfshihen n aplikimin e metods shkencore:

A. Vlersimi i dituris relevante ekzistuese B. Formulimi i koncepteve dhe propozimeve C. Deklarata e hipotezs

D. Hartimi i krkimit pr t testuar hipotezn E. Sigurimi i t dhnave kuptimplote empirike F. Analiza dhe vlersimi i t dhnave G. Ofrimi i shpjegimit dhe theksimi i problemeve t reja t gjetura me krkim

IX. VLERA PRAKTIKE E TEORIVE

Teorit na lejojn q t prgjithsojm prtej fakteve individuale apo situatave tizoluara. Teorit sigurojn nj korniz q mund ta udhrrfej strategjin menaxhuese dukesiguruar kuptimin e rregullave t prgjithshme t sjelljes. Teoria e mir na lejon q t

prgjithsojm prtej fakteve individuale, ashtu q modelet e prgjithshme t mund tparashikohen dhe t kuptohen.

Pyetjet/Prgjigjet

1.Cilat jan disa teori n fushn tuaj t biznesit?

Prgjigjet e studentve do t dallojn n baz t disiplins s tyre. Shembujt mund tjen Teoria X dhe Teoria Y (teoria organizative), mimimi i pasuris kapitale (financa), oseteoria e mekanizmit t shitjes me pakic (marketing).

2. Si dallojn propozimet dhe hipotezat

Propozimet dhe hipotezat dallojn n nj varg t abstraksionit. Propozimet pohojn nj lidhjeuniversale ose marrdhnie ndrmjet ngjarjeve dhe gjrave. Hipoteza sht nj propozimempirikisht i testueshm.


19/58


18

3. Si dallohen konceptet nga ndryshoret?

Konceptet jan ide t prgjithsuara rreth nj klase t objekteve. Ato jan abstraksione trealitetit n nj nivel t caktuar. Ndryshoret jan nj refleksion i koncepteve n nivelin empirikdhe t matshm.

4. Komenti: "Nuk ka asgj aq praktike m e mir se teoria"

Kjo sht e vrtet pr shkak se, nj teori e mir lejon nj prgjithsim prtej situataveapo fakteve individuale, n kt mnyr u jep kuptim modeleve t prgjithshme t sjelljes.

Filozofi Benedict Spinoza ka thn: "Nse faktet bien n konflikt me teorin, ose teoriaose faktet duhet t jen fakte."Cila sht domethnia praktike e ksaj thnie?

Thnia i referohet nevojs pr vrtetimin empirik t teoris. Krkimi fundamental bhetpr t siguruar dshmi q hipotezat t mos mund t refuzohen. Nse hipotezat refuzohen,ather teoria duhet ndryshuar.


20/58


19

Ligjrata e katert: PROCESI KRKIMOR N BIZNES

I. VENDIMMARRJA

Vendimmarrja sht procesi i zgjidhjes s nj problemi ose i zgjedhjes s shanseve

alternative. shtja ky pr vendimmarrsin sht njohja e natyrs s problemit/shansit, pr tidentifikuar sa informacione jan n dispozicion dhe pr ta ditur se far informacioninevojitet. do problem i biznesit apo situat e vendimmarrjes mund t klasifikohet n nj vargt radhitjes nga siguria e plot e nj gjje deri te dykuptimsia absolute.

II. LLOJET E KRKIMEVE N BIZNES

Krkimet n biznes mund t klasifikohen n baz t tekniks (p.sh.eksperimentet,anketat ose studimet e vshtrimit) ose t qllimit. Klasifikimi i krkimeve n biznes, n baz tqllimit t tij, mund t ndahet n tri kategori:

a) Studimet hulumtuese (joformale), bhen pr ta klasifikuar natyrn e problemeve. Nuk kan

pr qllim t japin dshmi konkluzive prej s cils mund t prcaktohet nj kurs i posam

veprimi. Krkimi hulumtues vetm kristalizon problemin dhe identifikon informacionin q

nevojitet; zakonisht nevojiten krkimet shtes.

b) Krkimet prshkruese(deskriptive) bhet pr ti zbuluar dhe pr ti prcaktuar karakteristikat e

popullimit. Ka pr qlllim ti prcaktoj prgjigjet n pyetjet "kush", "ka", "kur", "ku" dhe

"si". Nuk na tregon "pse". Edhe pse sht e pamundur q plotsisht t eliminohet gabimi, ky lloj

i krkimit duhet t bhet sa m sakt q t jet e mundur, sepse pr dallim nga krkimi

hulumtues, dshmia q ky ofron do t shfrytzohet pr prcaktimin e kursit t veprimit.

c) Krkimet shkakore ka pr qllim ti identifikoj shkakun dhe pasojn e marrdhnieve ndrmjet

ndryshoreve. Ky krkim zakonisht e prcjell krkimin hulumtues dhe at prshkrues, prandaj

krkuesit kan mjaft njohuri pr subjektin. Krkimi shkakor ka pr qllim t krijoj at q kur ne

bjm nj gj (p.sh. rritja e reklams), dika tjetr do ta prcjell (p.sh., rritja e shitjes).

Para konkludimit t shkaksis, krkuesi duhet:

1. Ta krijoj nj rend ose sekuenc t prshtatshme shkakore t ngjarjeve

2. Ta mas variacionin shoqrues (paraqitja e dy fenomeneve ose ngjarjeve qndryshojn s bashku) ndrmjet shkakut t supozuar dhe pasojs s supozuar.

3. Ta njoh prezencn apo mungesn e shpjegimeve bindse alternative ose t faktorveshkakor; mund t jen "mori shkakesh" pr efektin e vshtruar.

Edhe pasi q kto tri kriteriume t jen krijuar, krkuesi kurr nuk mund t jet i sigurtse shpjegimi shkakor sht adekuat.


21/58


20

III. NDIKIMET E PASIGURIS N LLOJIN E KRKEVE

Pasiguria e problemit t krkimit ndikon n llojin e krkmeve q duhet t bhet. Sa mshum q problemi t jet i sigurt dhe i definuar, aq m shum krkuesi do t lviz prejkrkimit hulumtues n krkimin prshkrues dhe n krkimin shkakor.

IV. FAZAT E PROCESIT T KRKIMIT

Hulumtimi sistematik vazhdon npr t gjitha fazat e krkimit, por krkimi mund tndahet n gjasht faza - t gjitha t ndrlidhura funksionalisht dhe t prputhurakronologjikisht.

T dyja, lidhmria paraprake - kur fazat m t hershme t kkrimit do t ndikojn nhartimin e fazave m t vonshme - dhe lidhmria e mvonshme - kur fazat m t vonshmekan nj ndikim n fazat m t hershme - ekzistojn n nj proces t krkimit.

V. ALTERNATIVAT E VENDIMIT N PROCESIN E KRKIMIT

Nj numr alternativash jan n dispozicion pr krkuesin gjat do faze t procesit tkrkimit. Nuk ka rrug m t mir pr krkimin, kurse metoda e zgjedhur do t varet ngaburimet (koha, parat, fuqia njerzore, etj.) n dispozicion q dokush i dshiron. Gjasht fazatn procesin e krkimit jan:

A. Zbulimi i problemit dhe definimi i tij:Shumica e programeve t krkimit fillojn

pr shkak se menaxhert nuk jan t sigurt lidhur me disa aspekte t programit t marketingutt firms. Identifikimi i problemit, n fakt definimi i problemit, jep nj sens t drejtimit prhulumtim. Krkimi i biznesit duhet t ket objektiva t qarta dhe modele definitive. Definimi iproblemit sht me siguri m i rndsishmi por, megjithat, fusha m e shprfillur e krkimit tbiznesit.

1. N kt faz t projektit shpeshher shfrytzohen krkimet hulumtuese, sepse atondihmojn n prpunimin e problemit n nj form q mund t krkohet. Krkimi hulumtuesn mnyr progresive e ngushton fushveprimin e krkimeve.

Ekzistojn katr teknika t thjeshta hulumtuese: t dhnat dytsore, studimet pilote, studimet erasteve dhe anketat e prvojs. Dy prej ktyre jan diskutuar n kt seminar.

2. T dhnat dytsore, ose t dhnat historike, jan t dhna t mbledhura m hert dhet grumbulluara pr nj projekt tjetr nga ai q e kemi n duar. Pr dallim, t dhnat parsoremblidhen n mnyr specifike pr projektin q e kemi n duar. T dhnat dytsore mund tgjenden shpeshher brenda kompanis, n biblioteka publike dhe n universitete, ose mund tblehen nga nj firm e specializuar pr sigurimin e informacionit. T dhnat dytsore zakonisht


22/58


21

mund t mblidhen m shpejt dhe me nj mim m t ult sesa t dhnat parsore, por mundt vjetrohen dhe t mos i plotsojn saktsisht nevojat e krkuesit.

3. Studimet pilote (nj term kolektiv pr t grupuar s bashku nj numr teknikash tndryshme t krkimit), mbledhin t dhna nga subjekti prfundimtar i projektit t krkimit

pr t shrbyer si udhrrfyes pr studime m t gjera. Metodat e mbledhjes s t dhnave janjoformale dhe zbulimeve mund tju mungoj preciziteti, por mund t sugjerojn tema tmundshme pr hulumtim formal. Nj studim pilot mund ta shtyj nj menaxher t hetoj kapuntort, konsumatort ose t tjert hetojn, ose mund t marr formn e nj interviste tgrupit tprqendruar,q sht sesion i dinamikave t nj grupi afrsisht t strukturuar.

B. Planifikimi i modelit t krkimit: Modeli i krkimit sht nj master plan, qspecifikon metodat dhe procedurat pr mbledhjen dhe analizimin e infomacionit t nevojitur.Modeli i krkimit duhet ti shqyrtoj objektivat e krkimit dhe duhet ti prcaktoj burimet e

informacionit, teknikn e modelit (p.sh anketa apo eksperimenti), metodologjin e modelimit,orarin e krkimit dhe buxhetin e krkimit.

1. Zgjedhja e modelit prkats t krkimit: Ekzistojn katr modele themelore tkrkimit pr krkimin shkakor dhe prshkrues dhe faktor t caktuar, p.sh. kostoja, urgjenca,disponueshmria e t dhnave, etj., q duhet ta prcaktojn cili model t shfrytzohet.

2. Anketat: Paraqesin metodn m t zakonshme pr prodhimin e t dhnave parsore.Jan nj teknik m t ciln mblidhet informacioni nga nj mostr njerzish, duke e shfrytzuarpyetsorin. Pyetsort mund t administrohen me an t posts, telefonit ose person me

person. do metod e administrimit i ka prparsit dhe t metat e veta, t gjitha jan tprshtatshme n situata t ndryshme.

3. Eksperimentet: Kan potencialin m t madh pr krijimin e marrdhnieve shkak-pasoj, sepse ato lejojn hulumtimin e ndryshimeve n nj ndryshore derisa manipulojn njose dy ndryshore t tjera n kushte t kontrolluara. Faktort shkakor mund t izolohen, sepsefaktort e jashtm nuk hyjn n loj. Nj shembull i eksperimentit sht testi i marketingut.Eksperimenti kontrollon kushtet, n mnyr q nj ose m shum ndryshore mund tmanipulohen m qllim t testimit t nj hipoteze.

4. Studimet e t dhnave dytsore: N mnyr tipike kjo prfshin shfrytzimin e t

dhnave pr t projektuar shifra t ardhshme pr nj ngjarje apo fenomen t posam. Kjoteknik shfrytzon nj sofistikim m t madh sasior n krahasim me prfshirjen nshfrytzimin e t dhnave dytsore n nivelin hulumtues t krkimit, por ende ka prparsit enjjta dhe t metat e njjta t bashkngjitura me t.

5. Teknikat e studimit:Objektivi i krkimit shpeshher sht vetm pr t shnuar seka mund t studiohet. Prparsia e tij sht se, sht jokreativ dhe t dhnat mund t


23/58


22

mblidhen n mnyr t paimponuar dhe pasive, pa nj pjesmarrje t drejtprdrejt t tanketuarit. Pr krkuesin e paprvoj mund t jet e vshtir t administrohet dhe e meta m emadhe sht se, nuk mund ta studioj mendjen e t anketuarit (intangible states of mind*).

6. Vlersimi i modeleve t krkimit: Nuk ekziston nj model ideal i krkimit;

ekzistojn shum metoda alternative pr zgjidhjen e nj problemi. Dituria pr zgjedhjen m tprshtatshme t modelit t krkimit arrihet me prvoj.

C. Mostra:Prfshin do procedur q shfrytzon nj numr t vogl gjrash ose q eshfrytzon nj pjes t popullimit pr t br nj konkludim lidhur me tr popullimin - njshembull sht nnbashksia nga nj popullim m i madh. Rezultatet e nj modeli statistikorduhet t ken karakteristikat e njjta sikurse popullsia. Natyrisht, mund t bhen gabime,posarisht nse popullimi cak nuk sht prfaqsues i konsumatorve potencial, ose nsemadhsia e modelitsht shum e vogl, ose nuk sht nj model i gjass, ose nse njsia nuksht zgjedhur n mnyr t zakonshme.

Ekzistojn dy lloje themelore modelesh:

1. Modeli i gjass (probabilitetit) n t cilin do antar i popullsis ka gjas t jet i zgjedhur.2. Modeli i jogjass (qllimor): n t cilin modeli zgjedhet n baz t gjykimit personal.

D. Mbledhja e t dhnave: pasi q modeli i krkimit, duke prfshir planin e modelimit, shtformalizuar, procesi i mbledhjes s informacionit nga t anketuarit mund t filloj. Nvarshmri nga modeli i zgjedhur, ekzistojn shum metoda t mbledhjes s t dhnave. Prshembull, metoda e anketimit krkon pjesmarrje t drejtprdrejt, derisa metoda epaimponueshme e mbledhjes nuk e bn kt. Nj faz e paratestimit mund t ndihmoj nzvoglimin e gabimeve t studimit kryesor.

E. Prpunimi dhe analiza e t dhnave: T dhnat duhet t konvertohen, nprmjeteditimit dhe kodimit, n nj format i cili do t'u prgjigjej pyetjeve t menaxherit t marketingut.Editimi prfshin kontrollin e t dhnave pr kaprcime, lexueshmri dhe pr prputhje nklasifikim. Para se t dhnat e edituara t mund t renditen, duhet t krijohen kategorikuptimplote pr grupet e prgjigjeve - ky proces quhet kodimdhe e lehtson kompjuterin oserenditjen me dor. Analiza sht aplikimi i logjiks n kuptimin e t dhnave q janmbledhur; ajo variron nga prcaktimi i thjesht i modeleve deri tek analizat kompleksestatistikore.

F. Konkluzat dhe prgatitja e raportit:Kjo faz pfshin prgatitjen e informacionit dhenxjerrjen e konkluzave, q do t jen t dobishme pr qllime t vendimmarrjes. Raporti ikrkimit duhet n mnyr efektive ti komunikoj rezultatet e krkimit. Nse nj raport ikrkimit sht shum i gjat, kompleks etj., pr tu shfrytzuar nga menaxhert, ather kjosht trsisht e padobishme.


24/58


23

VI. PROJEKTI I KRKIMIT KUNDREJT PROGRAMIT T KRKIMIT

Projekti i krkimi nuk sht nj projekt i momentit (one-shot project). Ai sht njproces i vazhdueshm. Mund t bhen lloje t ndryshme t krkimit n t njjtn koh.Strategjia e programit i referohet planit t prgjithshm t firms pr ta prdorur krkimin e

biznesit.

Pyetjet/Prgjigjet.

1. Pr donjrn situat m posht, vendosni nse krkimi duhet t jethulumtues, prshkrues ose shkakor?

A) Krijimi i marrdhnies funksionale ndrmjet reklamimit dhe shitjes.

Krkimi shkakor. Krijimi i marrdhnies funksionale ndrmjet reklamimit dhe shitjessht qllimi i projektit. Ai ka pr qllim q t parashikoj se ka do t ndodh me shitjen nseparaqitet nj ndryshim n reklamim. Pasi t manipulohet ndryshorja shkakore, krkuesi evshtron efektin n shitje.

B) Hulumtimi i reaksioneve pr iden e nj metode t re t buxhetimit mbrojts.

Krkimi hulumtues. Ky studim do ta prshkruaj reagimin fillestar t qytetarve prmetodn e re. Pyetja "si" hulumtohet. Varsisht nga natyra e definicionit, ky studim mund t

jet prshkrues.

C) Identifikimi i faktorve demografik pr ndrtimin e nj qendre tregtare.

Krkimi prshkrues.Ky studim prshkruan karakteristikat e popullsis, e cila do ta blejat q sht identifikuar.

D) Vlersimi i mimeve t stoqeve pr IBM-in pr dy vjett e ardhshme.

Krkimi prshkrues.Ky krkim ka pr qllim ta prshkruaj sjelljen e ardhshme t mimitt stokut t nj korporate t caktuar. (Me siguri sht krkim shkakor nse ekziston njtendenc pr krijimin e nj marrdhnie funksionale ndrmjet mimit t stokut dhe disandryshoreve t tjera, t themi, t hyrat personale t disponuara).


25/58


24

E) T kuptuarit se, sa organizata jan aktivisht t prfshira n prodhimin n koh tduhur (just in time production).

Fraza "sa" duket t tregoj se ky sht nj krkim prshkrues q krkon nj renditje tthjesht, bazuar n hulumtimin e informacionit n bibliotek ose t informacionit nga nj

anket.

F) T kuptuarit e shkalls s t knaqurit me pun n nj kompani.

Ky sht nj studim prshkrues q krkon nj pyetsor t standardizuar t t knaqurit mepun.

2. Prshkruajeni nj situat t krkimit, q lejon konkludimin e shkaksis.

N fillim, krkuesit n prgjithsi theksojn nj pritje t marrdhnies q duhet t

shpjegohet. Krkuesi pastaj bn modelin e nj eksperimenti pr ti kontrolluar ndryshoret etreta". Gjat eksperimentit, krkuesi shikon nse ekziston ndonj variacion shoqrues ndrmjetdy fenomeneve apo ngjarjeve. Nse ekziston nj asociacion ndrmjet ndryshoreve, kjo mund tadrejtoj krkuesin pr t konkluduar se, mund t ket nj marrdhnie t mundshme shkakore.Megjithat, kjo n vete nuk sht dshmi e mjaftueshme e shkaksis, sepse dy ngjarjet mundt ken nj shkak t prbashkt q nuk sht kontrolluar gjat eksperimentit.

Edhe pse nuk ka situat perfekte q lejon nj vlersim t shkaksis, eksperimentet janprafrimi m i mir pr modelin ideal. N kt faz t kursit, instruktori nuk duhet ta paraqesshum kompleks eksperimentin pr t shpjeguar nj nocion t shkaksis. Nj shembull i mirmund t jet ndrrimi i modelit t pakos n test tregun A, shumica e eksperimentevekonkludojn se modeli i ri i pakos ka shkaktuar rritje n shitje. Pr kt koncept mund tthuhet m shum n kapitullin mbi eksperimentimin.

3. Nj krkues sht i interesuar t dij prgjigjen pr nj pytje "pse". Ai nuk e dinparaprakisht far lloji i prgjigjes do ta knaq at. A sht ky krkim hulumtues,

prshkrues apo shkakor.

Ky sht nj studim shkakor, sepse krkuesi dshiron t shpjegoj pse dika shtparaqitur. Pr t shpjeguar pse sht paraqitur dika, duhet t izolohet marrdhnia shkak-pasoj ndrmjet ndryshoreve. Pr t kuptuar me t vrtet pse ka ndodhur dika, duhet t

identifikohen marrdhniet shkak-pasoj. Prandaj, faza prfundimtare e procesit t krkimitsht e qart se duhet t jet shkakore. Megjithat, n shum situata t krkimit, krkuesimundet fillimisht t angazhoj krkimin hulumtues pr t siguruar dituri pr natyrn eproblemit dhe pastaj t prcjell krkimin prshkrues, para se t mund t bhet nj krkim ivrtet shkakor.


26/58


25

4. A e prcjellin fazat e procesit t krkimit metodn shkencore?

Kapitulli 3 gjersisht e ka karakterizuar metodn shkencore si nj grup t teknikave dheprocedurave t cilat prdoren pr t ditur dhe kuptuar fenomenin e biznesit. Individt istudiojn faktet dhe zakonisht theksojn nj konceptim paraprak t natyrs s fenomenit t

dhn. Pastaj, mblidhen dhe analizohen t dhnat empirike, pr ti konfirmuar ose pr tihedhur posht konceptet paraprake. Testimi i ktyre koncepteve paraprake ose hipotezavemund t shpjer deri te krijimi i ligjeve t prgjithshme lidhur me fenomenin (dukurin). Ktofaza n procesin e krkimit: (1) definimi i problemit, (2) planifikimi i modelit t krkimit, (3)planifikimi i mostrs, (4) mbledhja e t dhnave, (5) analiza e t dhnave dhe (6) konkludimetdhe prgatitja e raportit, tregojn se sht duke ndodhur nj proces shkencor. Problemidefinohet n baz t studimit. Studimi bhet n at mnyr q mblidhen t dhnat empirikedhe nxirren konkludimet rreth ktij problemi. Procesi i krkimit i demonstruar gjat seminaritprcjell qart metodn shkencore.

5.Pse faza e definimit t procesit sht pothuajse faza m e rndsishme n procesin ekrkimit?

Teksti thekson se problemi i definuar mir sht problem gjysm i zgjidhur. Vmendjae kujdesshme pr definimin e problemit lejon krkuesin q t vendos objektiva t duhura tkrkimit. Nse ka planifikim t vogl ose nuk ka fare planifikim n definimin e problemit dheobjektivave t krkimit, t dhnat q jan mbledhur mund t ken vler t vogl.

6. Duke u pas parasysh eksperiencn evriopiane t prodhimit t kartmonedhave t

euros q shfrytzon teknologjin australine t prodhimit t monedhave plastike,

Departamenti i Thesarit i Shteteve t Bashkuara t Ameriks sht duke e br nj krkimteknologjik pr krijimin e nj substance t prshtatshme plastike, n t ciln mund t

shtypen monedhat. Monedhat e shtypura n kt substanc do ta rrisnin jetn e qarkullimit

t monedhave me vler m t ult dhe do t zgjeronin prdorimin e tyre n pajisjet pr

shprndarjen e monedhave. Cili lloj i krkimit duhet t bhet?

Kjo pyetje mund t prdoret pr t ilustruar numrin e madh t zgjidhjeve q jan ndisponim pr krkuesin e biznesit. Krkuesit mund ti hulumtojn burimet dytsore nstudimet mbi prerjen e monedhave. Krkuesi mund t bj anketa pr ti prcaktuarpreferencat e konsumatorve dhe qndrimet ndaj monedhs ekzistuese dhe monedhs s re t

sugjeruar plastike. Eksperimentet mund t bhen pr t shikuar si konsumatort kan reaguarn prdorimin e ktij lloji t monedhs n aparatet e simuluara pr shprndarjen e monedhave.Procesi i vshtrimit paraqitet gjat ktij lloji t eksperimentimit.

7. far modeli i krkimit duket i prshtatshm pr studimet vijuese?

A) Menaxheri vren se numri i ankesave rritet. Menaxheri dshiron ta hulumtoj kt dukuri.


27/58


26

Krkuesi me siguri duhet t filloj me krkim hulumtues. Nj hulumtim fillestar mundt jet nj rishikim i ankesave dhe t shihet nse ka ndonj model apo trend. Nse nuk ka asnjmodel evident, ather duket e mundshme q ka nevoj pr nj matje t disa shtjeve tprgjithshme, si sht t knaqurit me pun. Kjo mund t krkoj krkim t ardhshm

hulumtues, ndoshta nj grup i prqendruar me puntort, ose ndonj aktivitet tjetr.

B) Nj korporat sht e brengosur me vlersimin e cilsis s programit t saj trekrutimit t kolegjit.

N kt rast mund t bhet nj anket pa krkim hulumtues. Pyetsori mund t jetrelativisht nj pyetsor standard, i hartuar pr t marr informacion prshkrues lidhur merekrutimin e studentve dhe t knaqurit me programin e kompanis.

C) Nj krkues akademik dshiron ta prcaktoj nse Shtetet e Bashkuara jan dukehumbur konkurrencn n tregun botror.

Ky do t jet studim i t dhnave dytsore. Forumi Evropian i Menaxhmentit, q shtnj organizat e pavarur krkimore, ka marr 200 faktor t fuqis s tregut dhe faktor tprgjithshm ekonomik n 16 vende t Evrops Perndimore, n Shtete t Bashkuara tAmeriks dhe n Kanad. Pas analizave t t dhnave statistikore, forumi ka radhitur Japonint parn n konkurrencn e prgjithshme t eksportit, kurse Shtetet e Bashkuara t dytn.

8. Pse sht e rndsishme dituria e lidhjeve paraprake dhe t mvonshme n

procesin e krkimit?

Procesi i krkimit n praktik nuk e prcjell formatin e ashpr. Dikush mund t'iprcaktoj objektivat e tyre t krkimit, pastaj t filloj punn n planin e krkimit. Pasi t jetvendosur lidhur me modelin e pyetsorit, krkuesi mund t ket ide t reja pr objektivatshtes t krkimit. T menduarit e krkuesit shkon prpara dhe pas npr faza t ndryshmegjat procesit t shkrimit t propozimit.

Fazat n procesin e krkimit mbivendosen kronologjikisht dhe kan ndrlidhjefunksionale. Nse dihet se t dhnat do t analizohen me kompjuter, n at rast krkesat ekodimit t kompjuterit prfshihen n modelin e pyetsorit. Mtutje, nse krkuesit e din se ata

kan nj kompjuter q mund t'i rendis t dhnat pastaj hipotezat rreth dallimeve ndrmjetmeshkujve dhe femrave ose grupeve t tjera mund t bhen pjes e objektivave t krkimit.

9. N fushn tuaj t interesimit, cili model i krkimit (anketat, studimet vrojtuese,

eksperimentet ose t dhnat dytsore) sht m i njohuri.

Prgjigjet e juaja do t dallojn varsisht nga interesimi juaj profesional.


28/58


27

Ligjrata e pest: STRATEGJIT KRKIMORE DEFINIMI I PROBLEMIT DHEPROPOZIMI I KRKIMIT

I. NATYRA E PROBLEMEVE N BIZNES

Shkalla e pasiguris s vendimmarrsit ndikon n vendimet lidhur me llojin e krkimitq duhet t bhet. Nj menaxher i biznesit mund t jet plotsisht i sigurt pr situatn q ai/ajodo t prballet apo, n ekstremin tjetr, nj menaxher ose krkues mund ta prshkruajsituatn e vendimmarrjes si dykuptimsi absolute. Natyra e problemit q duhet t zgjidhetsht e paqart. Objektivat jan t turbullta dhe alternativat jan t vshtira pr tu definuar.Kjo sht situata m e vshtir e vendimit. Shumica e vendimeve t biznesit prballen mesituata q bien ndrmjet ktyre dy ekstremeve.

II. RNDSIA E DEFINIMIT T DUHUR T PROBLEMIT

Krkimi n biznes bhet pr ti ndihmuar problemet menaxhuese. sht jashtzakonishte rndsishme t definohet problemi i biznesit me kujdes, sepse nj definim i till do taprcaktoj qllimin e krkimit dhe, prfundimisht, modelin e krkimit.

Krkimi formal cilsor nuk duhet t filloj derisa problemi t definohet qart.Megjithat, kur zbulohet ndonj problem ose shans, menaxhert kan vetm nj njohuri tturbullt pr situatn komplekse. Nse krkimi sasior bhet para se krkuesit ta kuptojnsaktsisht ka sht e rndsishme, ather mund t nxirren konkludime false nga hulumtimi.

Definimi i problemit tregon nj vendim specifik t fushs s biznesit, q do tqartsohet duke iu prgjigjur disa pyetjeve krkimore.

III. PROCESI I DEFINIMIT T PROBLEMIT

Procesi i definimit t problemit prfshin disa hapa t ndrlidhur. Ata jan:

1. Prcaktimi i objektivave t vendimmarrsit.2. Kuptimi i historikut t problemit.3. Izolimi dhe identifikimi i problemit, jo i simptomave.4. Prcaktimi i njsis s analizs.

5. Prcaktimi i ndryshoreve relevante.6. Shtrimi i pyetjeve t krkimit (hipotezave) dhe objektivave t krkimit.

IV. PRCAKTIMI I OBJEKTIVAVE T VENDIMMARRSIT

Hulumtimi krkimor duhet t synoj t'i knaq objektivat e vendimmarrsit.Ndonjher, vendimmarrsit nuk jan n gjendje ti artikulojn objektivat precize t krkimit.


29/58


28

Edhe hulumtuesi krkimor, edhe menaxheri q bn krkimin, duhet t mundohen ta ken njkuptim t qart t qllimit, pr t cilin bhet krkimi. Shpeshher, krkimi hulumtues - duke endriuar natyrn e shansit t biznesit ose t problemit - u ndihmon menaxherve ti qartsojnobjektivat e tyre dhe vendimet.

Parimi i Ajsbergut: Pjesa e rrezikshme e do problemi t biznesit, sikurse pjesa epadukshme e Ajsbergut, nuk sht as e dukshme as e kuptueshme nga menaxhert e biznesit.Nse pjest e padukshme t problemit jan ln jasht definicionit t problemit dhe,rrjedhimisht, nga modeli i krkimit, ather vendimi i bazuar n nj krkim t till mund t jetm pak se optimal.

V. KUPTIMI DHE HISTORIKU I PROBLEMIT

Historiku i problemit sht vital. Analiza e situats sht hapi i par logjik pr

definimin e problemit. Analiza prfshin mbledhjen joformale t informacionit t historikut prt'i njohur menaxhert apo krkuesit me fushn e vendimit. Teknikat e krkimit hulumtues janzhvilluar pr ta ndihmuar formulimin e definicioneve t qarta t problemit.

VI. IZOLIMI DHE IDENTIFIKIMI I PROBLEMIT, JO I SIMPTOMAVE

Parashikimi i shum ndikimeve dhe dimensioneve t nj problemi sht i pamundurpr do krkues ose ekzekutues. Ndodhit e caktuara, q paraqiten t jen probleme, mund tjen vetm simptomat e nj problemi m t thell. Gjykimi ekzekutiv dhe kreativiteti duhet tushtrohen pr identifikimin e problemit.

VII. KA SHT NJSIA E ANALIZS

Krkuesi duhet ta specifikoj njsin e analizs. A do t jet konsumatori individualburim i informacionit apo do t jet raporti prind-fmij. Industrit, organizatat, departamentetose individt, mund t jen prqendrim i mbledhjes s t dhnave dhe analizs. Shumprobleme mund t hulumtohen n m shum se nj nivel t analizs.

VII. CILAT JAN NDRYSHORET RELEVANTE?

Nj aspekt i definimit t problemit sht identifikimi i ndryshoreve ky. Ndryshorjasht nj cilsi q mund ti tregoj dallimet n vler, zakonisht n madhsi ose n fuqi.

N analizat statistikore, ndryshorja identifikohet me nj shenj, si sht X. Ndryshorjae kategoris ose e klasifikimitka nj numr t kufizuar ndryshoresh t veanta (p.sh. gjinia


30/58


29

mashkull ose femr). Ndryshorja e vazhdueshme mund ti prfshij nj rang t pafundnumrash (p.sh.vllimi i shitjes).

Menaxhert dhe krkuesit duhet t jen t kujdesshm ti prfshijn t gjitha ndryshoretrelevante, q duhet t studiohen n mnyr q t mund ti prgjigjen problemit t menaxhimit.

Ndryshoret jorelevante nuk duhet t prfshihen.

N krkimin shkakor, ndryshorja e varur sht nj kriter ose ndryshore, q pritet tparashikohet ose t shpjegohet. Ndryshorja e pavarur sht nj ndryshore, q pritet t ndikojn ndryshoren e varur.

VII. SHTRIMI I PYETJEVE T KRKIMIT DHE I OBJEKTIVAVE T KRKIMIT

Pyetja e krkimit sht prkushtimi i krkuesit pr problemin e biznesit n nj nevoj

specifike pr krkim.

A. Qartsia n pyetjet (shtjet) e krkimit dhe hipotezat

Pyetjet (shtjet)e krkimit duhet t jen specifike, t qarta, dhe t shoqruara me nj hipotezt formuluar mir.

Hipoteza sht nj propozim i padshmuar ose zgjidhje e mundshme pr nj problem. Nformn e saj m t thjesht, hipoteza sht nj supozim. Problemet dhe hipotezat jan tngjashme; t dyja theksojn marrdhniet, por, ndonse problemet jan t ndrlidhura,hipotezat jan deklarative dhe n mnyr specifike m shum t lidhura me operacionet ekrkimit dhe me testimin. Hipotezat jan deklarata q mund t testohen n mnyr empirike.

Deklarata formale e hipotezs mund ti detyroj krkuesit t jen t qart lidhur me at kapresin t gjejn nprmjet studimit t tyre. Hipoteza mund t ngris pyetje kritike lidhur me tdhnat q do t krkohen n fazn e analizs.

Gjat vlersimit t nj hipoteze, krkuesit duhet t sigurohen q informacioni i mbledhur do tjet i dobishm pr vendimmarrje.

B. Objektivat e krkimit t orientuara nga vendimi

Objektiva e krkimit sht versioni i krkuesit pr problemin e biznesit. Objektiva e krkimitnxirret nga definicioni i problemit dhe ajo e shpjegon qllimin e krkimit n kushte t caktuaradhe, po ashtu, e definon cilat standarde duhet t'i arrij krkimi. Objektivat e tilla ndihmojn tsigurojn se projektet e krkimit do t jen t menaxhueshme n madhsi.


31/58


30

N disa raste, problemet e biznesit dhe objektivat e krkimit t projektit jan identike.Objektivi duhet q, megjithat, ta specifikoj informacionin e duhur pr ta marr vendimin.Deklaratat lidhur me precizitetin e krkuar mund t jen t domosdoshme pr t komunikuarqart dhe sakt far informacioni nevojitet.

sht e dobishme nse objektivi i krkimit sht nj aksion standard menaxhues.Kjo d.m.th., nse kriteri q matet sht X, ather menaxhimi do t jet A; nse sht Y,menaxhimi do t jet B. Kjo nuk lejon ndonj pasiguri lidhur me vendimin q duhet marr, pasit prfundohet krkimi.

Numri i objektivave t krkimit duhet t kufizohet n nj numr t menaxhueshm, n mnyrq donjri t mund t adresohet plotsisht.

VIII. SA KOH DUHET T SHPENZOHET N DEFINIMIN E PROBLEMIT?

sht jopraktike t hulumtohet do shkak i besueshm dhe ndikim i vogl i njproblemi. Rndsia e problemit t njohur zakonisht do ta diktoj cila sht shuma e arsyeshmee kohs dhe parave pr t prcaktuar se, cilat shpjegime t mundshme jan m tprshtatshme.

IX. PROPOZIMI I KRKIMIT

Propozimi i krkimit sht nj deklarat e shkruar e modelit t krkimit - ai shpjegonqllimin e studimit, definon problemin, nnvizon metodologjin e krkimit, detajon procedurat

q duhet t prcillen dhe i thekson t gjitha shpenzimet dhe afatet.

Propozimi duhet t jet preciz, specifik dhe konkret. T gjitha dykuptimsit, pr at sidhe pse do t bhet krkimi, duhet t "hekurosen" para se t kompletohet propozimi.

Propozimi i krkimit mund t shrbej si vegl komunikimi dhe u mundsonmenaxherve ta vlersojn modelin e propozuar t krkimit dhe t prcaktohen nse jan tdomosdoshme modifikimet. Propozimi duhet t detajohet n mnyr q menaxhert t jen tqart saktsisht pr at si do t mirret informacioni.

Deklaratat e gabuara dhe komunikimi i gabuar mund t paraqiten nse t dyja paltmbshteten n kujtesn e njra-tjetrs ose n at ka sht paraqitur n mbledhjen eplanifikimit; prandaj sht menuri t shkruhen t gjitha propozimet. Nj propozim i till ishkruar eliminon shum probleme q mund t ngriten dhe t veprojn si obligim pr krkuesit.N rastin e nj kshilltari t jashtm, propozimi i shkruar shrben si dika q ofron nj shrbimspecifik; kompania pastaj mund ta gjykoj cilsin relative t furnizuesve alternativ tkrkimit.


32/58


31

X. PARASHIKIMI I REZULTATEVE

Duke parashikuar rezultatet e nj studimi t krkimit, duke shfrytzuar nj makettabel (tabel e plotsuar nga krkuesi me t dhna t imagjinuara), menaxhert mund ta kennj kuptim m t mir pr at si rezultati aktual sht i prirur t jet. Kto tabela ndihmojn t

sqarojn se far do t jen zbulimet e krkimit dhe a do ti plotsojn kto zbulime nevojat ekrkuesit.

XI. PYETJET/PRGJIGJET

1. N kontekstin e tij m t gjer, cila sht detyra e definimit t problemit?

Qllimi kryesor i definimit t problemit sht t sigurohet se bhen pyetjet e duhura.Prgjigjja e pyetjeve t gabueshme mund t bj m shum dm sesa dobi. sht esenciale qproblemi t shtrohet qart, n mnyr q t mund t mirret informacioni i duhur.

2. Cili sht parimi i Ajsbergut

Mund t bhet nj analogji ndrmjet Ajsbergut dhe definimit t problemit. Vetm 10 prqind e Ajsbergut sht mbi siprfaqen e ujit dhe 90 pr qind sht e padukshme. Pjesa errezikshme e shum problemeve t biznesit, sikurse pjesa e padukshme e Ajsbergut, nuk shtas e dukshme as e kuptueshme pr menaxhert. Nse pjest e padukshme t problemit janln jasht definicionit t problemit (dhe, rrjedhimisht, nga modeli i krkimit), ather vendimii bazuar n nj krkim t till mund t jet m pak se optimal.

3. Theksojeni nj problem n fushn tuaj t interesimit dhe shnojini disa ndryshore qmund t hulumtohen pr ta zgjidhur problemin.

Kjo prgjigje do t ndryshoj varsisht nga fusha e interesimit tuaj. Megjitaht,prodhuesi mund t jet i brengosur me shfrytzimin japonez t cilsis s qarkullimit nprocesin e tyre t prodhimit. Prodhuesi mund t mendoj pr implementimin e nj programi ttill n fushat e tyre t prodhimit. Termat si cilsia e qarkulluar dhe, pa dyshim, efektiviteti,morali dhe disa ndryshore t tjera mund t hulumtohen. Studimet e tjera organizative mund thulumtojn se ka i motivon puntort. Hipoteza mund t jet q shprblimet shoqrore, si

sht mirnjohja, jan motivues t fuqishm, m shum se shprblimet monetare. N kt rast,shprblimet shoqrore dhe shprblimet monetare jan ndryshoret q duhet t hulumtohen.


33/58


32

4. Vlersojeni deklaratn e problemit t biznesit n situatat vijuese:

A) Prodhuesi i pjesve t pajisjes pr ferma: Objektivi yn sht t msojm formn mefektive t kapitalizimit n mnyr q t mund ti rrisim fitimin.

Kjo deklarat e problemit sht e turbullt. Nuk tregon ka sht menduar me"kapitalizim efektiv". ka d.m.th kjo saktsisht? Fitimi i rritur duhet t theksohet n pikpamjeq sht kuptimplote nga pika e vshtrimit t krkimit. Do t ishte shum m mir me njobjektiv m shum specifik, si sht matja e aftsis pr t prodhuar t ardhura t caktuara ninvestim.

B) Producenti i nj show televiziv: Ne kemi nj problem, shikueshmria e programitsht e ult. Ne duhet t msojm si ta rrisim shikueshmrin.

Kjo deklarat sht ekuivalent i thnies "Shitja jon sht e ult - ne kemi problem". Kjo

tregon se dika nuk sht n rregull - tregon se problemi sht evident, por nuk thot asgjlidhur me natyrn e vrtet t problemit - ka sht supozuar si shkak i mundshm i problemit.

Kjo sht nj situat tipike ku menaxheri din se dika nuk sht n rregull, por nuk kamenduar se cili sht problemi i vrtet. Problemi i vrtet i biznesit sht t msohet psenjerzit nuk po e shikojn kt show, ka u plqen atyre dhe ka nuk u plqen lidhur me t.

C) Prodhuesi i pijeve joalkoolike: Problemi sht se, ne nuk e dim nse ambalazhistttan jan m t knaqur me ne, ose konkurresit e ambalazhistve jan t knaqur me ta.

Kjo sht nj deklarat e paqart e problemit, pa asnj standard t treguar veprimi. Spari, dimenensionet e t knaqurit duhet t identifikohen dhe shtjet ky t izolohen.

Objektivi i krkimit nuk tregon ndonj standard veprimi ose ndonj alternativvendimi. Kjo sht nj situat ku krkuesit duhet ta parashikojn rezultatin. Ata duhet tpyeten, si do t duket raporti prfundimtar, duke nnvizuar nj numr t maket tabelave. Nkt mnyr, ata do t dinin saktsisht far vendimi t mirret kur t analizohen t dhnat. Derin nj shkall krkuesi duhet t ulet me menaxhmentin dhe t prcaktoj:"nse ambalazhisttjan m pak t knaqur se ne".

E). Tregtuesi i sofware pakos s tabelave t reja elektronike: Qllimi i ktij krkimi sht

(1) t identifikohet potenciali i tregut pr produktin, (2) t identifikohet se far tiparesh tdshirueshme duhet t posedoj produkti, dhe (3) t prcaktohen strategjit e reklamimit tproduktit.

Edhe pse kjo nuk sht nj deklarat e dobt e problemit, sht tepr ambicioze dhe dot mund t ishte m shum specifike. E meta kryesore e ksaj deklarate sht se, sht mshum pr nj studim t vetm krkimi. Prcaktimi i reklamimit dhe strategjive, tipareve t


34/58


33

produktit dhe potencialit t tregut tregojn disa probleme t veanta pr nj strategji tprogramit, e jo pr nj strategji t projektit t vetm.

5. Pr far qllimesh shrben propozimi i krkimit?

Propozimi i krkimit shrben pr qllime t njjta si do propozim q thekson ka do tkryhet, me far mimi dhe n far periudhe kohore. Megjithat, q sht m shum erndsishme, propozimi i krkimit ndihmon t sqaroj se ka duhet br pr t arriturobjektivat e krkimit. Mtutje, duke shkuar npr plan pr procedurn hap-pas-hapi q duhett ndrmirret pr projktin e krkimit, krkuesi ndihmon t sqarohen natyra e problemit tkrkimit dhe objektivi i krkimit. N prgjithsi, sht nj prsritje ose rimendim i serive thapave q ndihmojn prcaktimin e asaj ka saktsisht do t bhet.

6. far roli duhet t luajn menaxhert pr zhvillimin e propozimit t krkimit?

Menaxheri luan rol vital n definimin e problemit. Ai/ajo duhet t punoj me krkuesine biznesit pr t prcaktuar saktsisht se, cili sht problemi dhe t luajn nj rol nprcaktimin e asaj se, cilat burime dhe sa koh sht e domosdoshme pr t arritur objektivin eprgjithshm.

7. Komenti n deklaratn vijuese: "Krkuesit m t mir t biznesit jan t prgatitur prt rimenduar dhe rishkruar propozimet e tyre".

Kjo deklarat sht definitivisht e vrtet. Propozimet e krkimit t biznesit prgatitenpr t qen t sigurt se ekziston nj marrveshje ndrmjet krkuesit t biznesit dhe menaxherit.N shum raste, propozimi i par pranohet dhe nuk ka mosmarrveshje. Megjithat, pasi qpropozimi fillestar t jet dorzuar, nuk sht e pazakonshme t rishikohen objektivat ekrkimit dhe/ose modeli i krkimit para se t bhet krkimi. N shum raste menaxhert nukkan identifikuar qart far informacioni dshirojn ata. Ata e komunikojn nj nevoj tpaqart te krkuesit. Kur menaxheri prfundimisht e sheh nj model t krkimit n bardh e zime rezultatet e pritura t krkimit t specifikuar, ata e kuptojn se kjo nuk sht ajo q ata edshirojn. N situata t tjera, krkuesi e keqkupton ka dshiron menaxheri dhe harton njstudim q nuk sht adekuat.

Krkuesit m t mir i rishikojn propozimet e tyre pr t'i knaqur nevojat e klientve ttyre. Krkuesit e biznesit, si edhe tregtart e produkteve duhet t'i knaqin konsumatort e tyre.

8. Jeni angazhuar nga nj grup pronarsh hotelesh, pronarsh restorantesh dhe personash t

tjer t biznesit, t angazhuar n biznese q prfitojn nga turizmi n Kosov. Ata dshirojn t

msojn si mund t joshin nj numr m t madh turistsh. Definojeni problemin e krkimit t

biznesit.


35/58


34

Prgjigjja n kt pyetje do t dalloj. Megjithat, nj pyetje e ngjashme me kt n vijimmund t pranohet.

Qllimi i prgjithshm i krkimit do t jet t prcaktohen pritjet dhe sjelljet e turistvepotencial q do t vizitojn Kosovn. Kjo do t prcaktoj se, ku i marrin informacionet turistt

(nga agjencit e udhtimit, nga shokt, nga reklamat, nga vizita e mhershme, etj.) lidhur merajonin dhe ka i ka shtyr ata t vendosin t vijn n Kosov.

9. Ju keni solicituar propozime t krkimit nga disa firma. Ofertuesi i ult ka pyetsorin dhe

propozimin m t mir. Megjithat, ekziston nj tipar nga firma, e cila nuk ka pranuar

kontratn q ju n veanti e plqeni. Si duhet ta udhheqni kt situat?

Shumica e krkuesve profesional besojn se, sht joetike t prdoret nj pjes epropozimit t refuzuar n krkimin aktual. Mnyra e prshtatshme pr ta udhhequr ktsituat sht t kompensohet firma krkimore ose kshilltari pr prgatitjen e propozimit t

tyre, ose t mirret leja pr prdorimin e ksaj pjese t propozimit. Megjithat, kto pjes"pirate" t propozimit paraqiten rregullisht dhe mjaft sa pr ta br kt nj problem prprofesionistt e krkimit.


36/58


35

Ligjrata e gjasht: INFORMATIZIMI SI BAZ E SISTEMIT T MBSHTETJESS VENDIMEVE N NDRMARRJET E KOSOVS1

1. PRSHPEJTIMI I AFARZMIT SI RRJEDHOJ E TEKNOLOGJIS

INFORMATIKE

Zhvillimi i hovshm i teknologjis informatike,i shoqruar me zhvillimin e teknologjiss telekomunikimeve ka dinavizuar do fush jets dhe t veprimtaris s njeriut. Duke uprpjekur t shfrytzojn kt zhvillim pr ngritjen e aftsis konkurruese n treg, ndrmarrjete prparuara po zbatojn teknologjin informatike n procesin e afarizmit t tyre me njshpejtsi t madhe. Pasi q aplikimi i infomatiks n proceset afariste t ndrmarrjeve rritefikasitetin e afarizmit, shembujt e informatizimit t prparuar n nj ndrmarrje prvetsohenshpejt nga ndrmarrje dhe institutcione t tjera. Rrjedhimisht, nevoja pr informatizim gjithnjrritet si krkes pr shtimin relativ t efikasitetit t afarizmit karshi konkurrencs.

Nga eprsit q ofron teknologjia informatike prfitojn vetm ata q e shfrytzojnkt begati t pamueshme q sht dhunti e shekullit tan. Informatizimi krkon njtransformim t shpejt drejt arsimimit kompjuterik. Ngecja n kt fush mund ti kushtojshum shtrenjt do afaristi. Qllimi i ktij artikulli sht t trajtoj mnytn se si mund treflektohet procesi i informatizimit n mbshtetjen e vendimeve n ndrmarrjet kosovare.

2. NDIKIMI I TEKNOLOGJIS INFORMATIKE N DREJTIMIN E NDRMARRJES

N zhvillimin shum t hovshm t teknologjis informatike kan ndikuar kompjutert

e fuqishm personal, sofveri i leht pr prdoruesin, revolucionarizimi i procesit t mbledhjess t dhnave, sidomos zhvillimi i Internetit.

1. Menaxhert e sotm kan n dispozicion kompjuter t fuqishm personal. S pari,inovacionet e vazhdueshme n mikroprocesort q kan ndikuar n shtimin e fuqisprocesuese dhe t vllimit t memories pr vendosjen e t dhnave dhe programeve operativen kompjutert prsonal. Rritja e fuqis s kompjuterve sht shoqruar vazhdimisht mezvoglimin e kostos pr nj njsi procesuese dhe t memories t komjuterve. Kompjutert esotm personal kan fuqi veprimi dhe vllim memorie t nivelit t superkomjuterve t paradhjet vjetve. Menaxheri i sotm mund t ket n dispozicion komjuter prsonal q para

dhjet vjetsh kan mundur t ken vetm ndrmarrjet m t mdha ose sistemet shtetrore(armata, policia, posta etj).

1Materiali i ligjrats s gjasht bazohet shum n kto dy kumtesa: (1) N. Rexha, Informatizimi si Baz e Sistemit

t Mbshtetjes s Vendimeve, Konferenca Par t Informatizimit, e organizuar nga Shoqata e Puntorve

Informatik t Kosovs, n Prishtin me 16-17 Janar t vitit 1998, dhe (2) N. Rexha The Role of the Interactive

Marketing Plan for System-Based Decision Making, The Proceedings of the Academy of Marketing Science World

Marketing Congress 2001..


37/58


36

2. Softveri i prshtatshem po e bn punn me kompjutert t leht pr prdoruesin. N kohenkur fuqia procesuese dhe vllimi i memorjes s kompjuterve ult vazhdimisht, softveri bhetfaktor kryesor i nxitjes s prdorimit t kompjuterve personal. Zhvillimi i programeve tsistemit, programeve operative, dhe aplikacioneve t lehta n prdorim e bjn kompjuterinm t afrt m prdoruesin. Si rezultat i ktyre zhvillimeve, procesi i informatizimit zgjrohet

jasht operacioneve llogaritse, dhe prfshin informatizimin e komunikimit midis njerzvedhe institucioneve n shkall botrore. Shkurt, prdorimi i kompjuterve po zgjrohet n tgjitha fushat e jets.

Duke pasur parasysh se faktori kryesor q sot kufizon prdorimin e kompjuterveperosnal sht analfabetizmi kompjuterik, softveristt kan gjetur shansin e tyre n prkryerjene aplikacioneve q krkojn njohuri fare t vogla pr prdorimin e kompjuterit. N ktdrejtim, inovacionet e Kseroksit (Xerox) n prdorimin e miut elektronik t bazuar n menudhe n objekt, e jo n sintaks komplekse, s pari i ka aplikuar kompania Apl (Apple) nMakintosh II (Macintosh), e pastaj Majkrosoft (Microsoft) fillimisht pjesrisht e m von

trsisht n programin e Uindovs (Windows), i cili pastaj do t bhet standard i ksaj industrie.Pjesa m e madhe e softverit aplikativ q punon n Uindovs nuk krkon ndonj prgatitjesistematike paraprake. Cilsia e softverit dhe suksesi i tij n treg, prve t tjerash, prcaktohetnga shkalla e eliminimit t nevojs s prgatitjes s kuadrit pr prdorimin e tij -- softveri isuksesshm aplikativ eliminon fare nevojen e prgatitjes s kuadrit. Konsiderohet seprdoruesit e softverit t suksesshm aftsohen duke punuar. Softveri i prshtatshm umundson prdorimin e kompjuterit edhe atyre q kan nj prgatitje fare t cekt n fushn einformatiks.

Duke qen se pothuaj dokush sht n gjendje ta prdor kompjuterin personal,

ngadal po humbt roli i operatorit t kompjuterit ashtu si ka humb roli i shoferitprofesionist t automobilit t udhtarve tani kur gati secili prej nesh kemi patent shoferi. Prm tpr, kompjuteri personal sht shum m i lir se shrbimet e nj operatori. Komputoripersonal gjithnj e m tepr po bhet shum i afrt me secilin individ. Mirpo, sht shtjetjeter sa jemi duke shfrytzuar kt vegl pr ngritjen e efikasitetit t puns dhe afarizmit.

3. Kompjutert personal po e revolucionarizojn procesin e mbledhjes s t dhnave.Prdorimigjithnj m i dendur i kompjuterve pr regjistrimin e t dhnave, n format q mundsojnskanert elektronik dhe kartelat inteligjente, ka shumfishuar t dhnat analitike pr shumrrjedha ekonomike. Duke hetuar rritjen e krkess pr t dhna t ktilla q mund tshfrytohen pr parashikimin e lvizjeve n treg dhe pr planfikimin e nj strategjie efikase ttregtimit, n vendet e prparuara shum ndrmarrje mbledhin, prpunojn dhe ofrojn tdhnat mbi baza komerciale pr t gjith q i krkojn ato. Departamente t tra t shtetevejan informatizuar deri n at mas sa q mund t prfitohen t dhna pr do ast (on-line)pr shum lvizje ekonomike dhe shoqrore. Zhvillimi i programeve statistikore pr analizn,ruajtjen, prpunimin dhe sjelljen e informats po mundson shfrytzimin e ktyre t dhnavepr mbshtetjen e vendimeve. N kt drejtim, puna e ngjeshur sistematike n zhvillimin emodeleve t analizs sasiore t implikimeve t faktorve t ndryshm afarist n rezultate, t


38/58


37

integruara mbi baz informatike n modelet e mbshtetjes s vendimeve, vazhdimisht po enxit nevojn pr informata dhe pr informatizimin e procesit afarist t ndrmarrjes.

4. Interneti po i shumfishon efektet e informatizimit. Faktor tjetr q e bn kompjuterinprsonal shum t popullarizuar sht Interneti, rrjeti e rrjeteve q sot lidh me qindra miliona

njerz an e knd bots. Me Internet komunikimi me shkrim i nj personi me personin nkontinentin tjetr sht po aq i leht si komunikimi me personin n zyrn m t afrm. Kshtu,lagrsa gjeografike po e humb rolin e vet si faktor pengues n komunikimin me shkrim.

N bot, zhvillimet n teknologjin informatike shoqrohen vazhdimisht me prparime kolosalen t gjitha disiplinat e menaxhmentit shekncor. Ndrmarrjet e prparuara vazhdimisht kanshfrytzuar prparsit q i ka ofruar teknologjia informatike n ngritjen e eprsis konkurruesen shkall botrore. Arritjet e ndrmarrjeve t prparuara jan prvetsuar, e shpesh edhe jantejkaluar nga ndrmarrjet e tjera. Kshu spiralet e menaxhmentit t informatizuar kan ardhurderi n at shkall sa q, pr shembull, sot ndrmarrjet e prparuara si Lufthansa shet biletat e

areoplanit n Internet. Kjo do t thot se Lufthansa e ka futur marketingun e saj n Internet dhekomunikon drejtprsdrejti me klientin e fundit. (Vaj halli pr ndrmjetsuesit, si p.sh. agjencitturistike.)

Marketingu n Internet sht br lnda m atraktive n shum universitete. Studentt eavancuar jan n gjendje t zhvillojn programin e produkteve t reja nga ideja deri te zgjedhjae reklams e cila do t nxit krkesn e produktit n faqe t Interntetit. Universitetet eprparuara kan filluar t ofrojn programet e tyre n Internet. N SHBA, numri i studentvet regjsistruar n universitete nprmjet t Internetit, q ka filluar vetm q m pak se qe pesvjetsh, gadi ka arrijtur gjysmn e numrit t trsishm t t regjistruarve. Kompanit e

fuqishme softverike si Majkrsoft dhe gazetat e famshme si Njujork Tajmsi kan filluar tofrojn programe universitare nprmjet Internetit. Ka filluar nj proces i bashkimit tresurseve midis universiteteve dhe magnatve t mjeteve t informimit masiv si RupertMurdokut (Murdoch) pr themelimin e aleancave strategjike pr superunivesitetet eardhshme q do t bazohen n Internet pr ofrimin e programeve t tyre msimore. Njaleanc e till Universita 21 ka bashkuar disa univerzitete nga shum vende t bots.

N vjetet e fundit, bankat jan duke shfrytzuar intensivisht Internetin pr t komunikuar me

klientt. Klienti ka qasje t prshtatshme n faqn e banks, prej nga mund t informohet prsherbimet dhe kushtet pr shfrytzimin e tyre. Kshtu, klienti informohet mir pr t gjithaaltenativat e ofruara para se ta takoj njrin nga menaxhert e shrbimit t klientve. Nkushtet kur dallimi n nivelin e interesit sht shum i ult, bankat q shfrytzojn Internetinkan arrijtur nj sukses t madh n zvoglimin e kohs s nevojshme pr tu kryer shrbimekonsumatorve (Rexha, Kingshott & Aw 2003). Praktika e bankave n prdorimin e Internetitmund t shfrytzohet edhe nga ndrmarrjet q ofrojn shbime t ngjashme, sikurse janagjencit e sigurimit, agjencit turistike, dhe agjencit pr ndrmjetsim n qarkullimin epatundshmrive.


39/58


38

Interneti mund t paraqitet si mjet pr shprthimin e bllokads s rnd ekonomike t

ndrmarrjeve shrbyese kosovare. Meq ofrimi i shrbimeve n Internet mund t shmang mesukses kontrollin doganor, furnizuesit e shrbimeve nuk mund t shrfytzoj monopolin etregut por vetm t teknologjis dhe t shkathtsis s tregtimit efikas t saj. Vendet nzhvillim, si pr shembull India, po paraqitn si superfuqi t reja n tregun e shrbimeve t

softverit. Me nj prpjektje sistematike dhe t organizuar n Kosov mund t organizohenshrbime t eksportit t shrbimeve t softverit aplikativ. Nse prpjekjet eventuale arrijn njafirmim ndrkomtar, ato do t joshnin investuesit e huaj n fushn e teknologjis informatike.Si dega m shtytse e industris moderne, informatika duhet t gzoj gjithnj prparsi nKosov. Zhvillimi i informatiks gjithnj rrit punisimin dhe shton mundsit e eksportit.

3. INFORMATIZIMI I AFARIZMIT SI FAKTOR I ZHVILLIMIT N KOSOV

Duke u nis nga fakti se arsimimi informatik n Kosov, megjith kushtet shum t

vshtira, ka arritur rezultate t konsiderueshme; madje, krahasuar me fushat e tjera, arritjetmund t quhen si shum t suksesshme. Vemas bien n sy invencioni organizativ i

metodologjia e hulumtimeve.pdf

Documents