MÜHENDİS I MAKİN AMMOB M A K İ N A

ARALIK•94 419

Ü H E N D İ S L E R İ ODASI A Y L I K Y A Y I N ORGAN

ISSN No : 1300 - 3402

9

iş vePsikososyalSt

Gederinizi Koruyanız

res ...

işçi Sağlığı ve

iş Güvenliğinin

Ekonomik

Boyutu

Alarko'yagüveniniz

belgelendi.

Yıllardır bize duyduğunuz güven sayesinde,

Alarko dalgıç pompa ve motorları, sirkülasyon pompaları,

brülörleri, hidroforları ve ticari vasıtalarda

kullanılan su ısıtma cihazları

TSE - ISO 9001 Kalite Sistem Belgesi

ile tescil edildi.

3ALARKO

*J

Mobil Sentetik Yağları ileiş potansiyelinizi artırın.

Mobil Sentetik Yağlarısadece işletme sorunlarınızıçözmekle kalmaz, işinizindaha iyi olması için yeniimkânlar yaratır.

Mobil Sentetik Yağlandaha ağır yüklere,daha yüksek hızlara vesıcaklıklara dayanıklıdır.Sürtünmeyi azaltarak vedaha az güç harcanmasınısağlayarak enerji tasarrufusağlarlar. Ayrıca daha azsayıda yağ değişimive bakım gerektirirler

Bunların sonucundamaliyetler düşer, verimdeartış sağlanır ve çevre dahafazla korunur.

700'den fazla imalatçınınbizim sentetik yağlarımızıonaylayıp tavsiye etmesineşaşmamak gerekir.

Mobil Sentetik Yağlarınınsizin işiniz için de neleryapabileceğini görmekiçin hemen Madeni YağProgramlar Müdürlüğümüzü(0-212)231 00 53/2265 - 2308 - 2400'denarayın, mühendisimizlegörüşün.

MobilSentetik Yağları

ti

•Jt

j

ti

ÜCRETSİZMÜŞTERİ DANIŞMA HATTIMIZ

HİZMETE GİRMİŞTİR

NO'LU TELEFONDAN ÇALIŞMAGÜNLERİ MESAİ SAATLERİ İÇİNDE HER

TÜRLÜ KAYNAK PROBLEMİNİZEÇÖZÜM BULABİLİRSİNİZ

Kobatek AS LINCOLNELECTRIC

Kaynak Tekniği Sanayii ve Ticaret Â.Ş.

Eczacıbası

MÜHENDİS ff MAKİNAT M M O B M A K İ N * M Ü H E N D İ S L E R İ O D A S I A Y L I K V A T I N O R G A N I

Cİlt/Yo] : 35 Sayı/No : 419 Aralık/December

İÇİNDEKİLER CONTENTSTEKNİK YAZILAR

İŞ VE PSİKOSOSYAL STRES Alp ERGÖR 16Work and Psychosocial StressÇalışma ortamında karşımıza çıkan, eklemlenmiş ilişkiler gösteren ve çok boyutlu sorunlardan biride psikososyalstres tir.İŞ KAZALARI Mehmet TEKELİOĞLU 19Work AccıdentsÖzellikle Sanayi Devrimi ile başlayan sanayileşme hareketleri sosyal, sağlık ve güvenlikle ilgili bir çok sorunu ortayaçıkarmıştır.

BİR İŞ GÜVENLİĞİ ALT KAVRAMI OLARAK İŞ KAZASININ TANIMI VE İLGİLİ YARGITAY KARARLARINDANÖRNEKLER Nalan SUER 23Occupational Accident and Related Supreme Court ResolutionsBu yazıda, iş kazasının tanımına ve alınması gereken koruyucu önlemlere ilişkin Yargıtay Kararlarından örneklerverilmiştir.

İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİNİN EKONOMİK BOYUTU Mehmet TEKELİOĞLU 31Economical Point of View to the Work Safety and Occupational Healthİş kazaları ve meslek hastalaklarının; işyeri, işçi ve sosyal yapıya ekonomik etkisi yönünden ne kadar büyük ve çarpıcıolduğu ve bunun ülke ekonomisine nasıl yansıdığını görebiliriz.

ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI İŞ TEFTİŞ KURULU BAŞKANLIĞININ YAPISI-İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞGÜVENLİĞİ AÇISINDAN İŞLEVİ-UYGULAMALARI HEDEFİ" 35The Structural Organization, Functions of Work Safety and Occupational Health, Goals and Applications of theWork Inspection Committee of the Ministry of Labour and Social SecuritySosyal Hukuk Devletinde, Devletin ödevi, sadece toplumun tüm bireylerini kapsayan asgari bir yaşama seviyesinin vegelirin sağlanması ile sınırlı kalmamaktadır.

KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ FİRMALARDADA UYGULANABİLECEK HAZOP TEHLİKE ANALİZİ YÖNTEMİ İLE İŞSAĞLIĞI, İŞ GÜVENLİĞİ SAĞLAMA Çeviren: Ruhi ÖKTEM 39Work Safety and Occupational Health by Using HAZOP Risk Analysis in Small and Medium Sized OrganizationsHAZOP'a başlamadan önce analiz edilecek iş hakkında detaylı bir yazılı kaynak araştırılması yapılmalıdır.

AYIN DOSYALARI

SUNUŞ 6ENDÜSTRİDE KALİTE İÇİN ÇALIŞMA GÜVENLİĞİ 28BİLGİSAYAR DÜNYASI 41AMAN DİKKAT 43KISA KISA 46

SÜRELİ YAYINLAR-KİTAP TANITIMI 48HABER 49TOPLANTI-SEMPOZYUM-KONGRE DUYURULARI... 5035. CİLT YAZI DİZİNİ 51

YAYIM KOŞULLARI

Yayım Koşullan : - Yazılar daktilo ile iki satır aralıkla iki kopya yazılmış olarak, 70-100 sözcüktenoluşan Türkçe ve ingilizce özeti, yazı başlığının ingilizcesi, yazarın kısa özgeçmişi, adresleri ve telefonnumaraları ile birlikte Dergi Yönetim Yeri Adresi'ne gönderilmelidir.- Yazılar 12 daktilo sayfasını (yaklaşık 3000 sözcük) geçmemelidir. (12 daktilo sayfasını aşan yazıların2 bölüm halinde birbirini izleyen sayılarda yayımlanabileceği düşünülerek bölümlere ayrılmış olarakgönderilmesi gerekir.)- Yazılarda kullanılan fotoğraflar net ve temiz olmalı, şekiller aydınger veya beyaz kağıda çinimürekkebi ile çizilmelidir.- Yazılarda SI birimleri kullanılmalı, yazıların sonuna yararlanılan kaynakça eklenmelidir.- Özgün ve derleme yazılardaki görüşler yazarına, çevirilerden doğacak sorumluluk ise çevirene aittir.- Yazılar başka bir süreli yayın organında yayımlanmış olmamalı, herhangi bir toplantıda tebliğ olaraksunulmuş veya sunulacak ise bu açık olarak belirtilmelidir.

Dergide yayımlanan yazılara bir dergi sayfası için, özgün ve derleme yazılarda 110.000.- TL. çeviriyazılarda 60.000.- TL. net ödeme yapılır.- Dergideki yazılardan kaynak gösterilmek koşuluyla alıntı yapılabilir.

Yazıların Değerlendirilmesi: Dergiye gönderilecek yazılar öncelikle Yayın Kurulu tarafından önelemeden geçirilmekte daha sonra kurulun belirlediği uzmanlar tarafından değerlendirilmektedir.Uzmanların yaptığı değerlendirme sonuçları yazara da iletilecek, uzmanların önerdiği ve YayınKurulunun uygun gördüğü düzeltmelerin yapılması yazardan istenecektir. Bu düzeltmelerin yazartarafından yapılması durumunda yazı yayımlanabilecektir.

İLAN SAYFALARI DİZİNİ

OERLİKON

ALARKO -

MOBİL

KAYNAK TEKNİĞİ

İSOHA.1-1I

OTOMEK

EKOL TEKNİK

INTROCONN

BUYURCAN

NİL KİMYA

MAKDOS

F.A.F

ERBt

DOĞUŞ VANA

SARMAK

İZOCAM

YILMAZ REDÜKTÖR

ANKOMAK '95

ŞESAN

KSB

DEMİRDÖKÜM

ÖZKÖSEOĞLU

BURGMAN

— 1

— 2

— 3

— 4

— 7

— 8

— 9

— 9

-34

— 42

— 53

— 54

— 55

— 55

— 56

-57

— 58

-59

— 60

— 61

— 62

— 63

— 64

ISSN No : 1300-3402

TMMOBMAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI

AYLIK YAYIN ORGANI

ARALIK/DECEMBER 1994Cilt/Vol: 35 Sayı/No: 419

Yönetim YeriHead Office

Sümer Sokak 36/1-ADemirtepe - ANKARATel: (0-312) 231 31 59Fax: (0-312) 231 31 65

MMO Adına SahibiPublisher

Murat ÖNDER

Sorumlu Yazı İşleri MüdürüManaging Editör

Oğuz ŞAHIN

Yayın KuruluPublishing Boaid

Melih ŞAHİNAnıl KAREL

Deniz ÖVÜTMENAhmet SUERYusuf TEKİN

Barbaros TUNÇ ER

Katkıda BulunanlarMembers-at-Large

Alp ERGÖRRuhi ÖKTEM

Mehmet TEKELİOĞLU

Yapım YönetmeniProduction DirectorM. Yüksel KÖKEN

İlan SorumlusuAdvertising Representative

Hatice ÇELİK-ASLAN

Komisyon İlişkileriRedactor

Yaprak BOYLA

DizgiType Setting

Ali Rıza FALCIOĞLU (MMO)

BaskıPrinted by

MF Ltd. Şti. Tel (0-312) 425 37 68

s u n u ş

Değerli okuyucularımız;

B u sayımızı iş Güvenliği ve işçi Sağlığı'na ayırdık. İşkazalarının sıklığı batılı ülkelerden üç-dört kat dahafazla olup binin üzerinde ölümle sonuçlanan, bir çok

kişinin iş göremeyecek şekilde sakat kaldığı ve iş göre-memezlik süresinin çok fazla olduğu ülkemizde, mühen-dislerin dikkatlerini bu konuya toplamaya çalıştık.

Değişik kuruluşlarca, iş kazaları değişik ifadelerletanımlanmaktadır. Genel olarak iş kazası çalışılan süreiçerisinde, önceden planlanmamış, çalışanın çalışmaşartları, işin niteliği, kullanılan makina, araç, gereç vemalzeme nedeni ile uğradığı, çoğu kez iş gücünün tama-mını veya bir bölümünü yitirdiği, makinaların, araç vegereçlerin zarara uğradığı bir olay olarak tanımlanabilir.

Günümüzde, evden, sanayi tesislerine kadar iş ya-pılan her yerde söz konusu olan iş güvenliği, artık özel birbilgi ve beceri gerektiren bilim dalı haline gelmektedir.Bir çok ülkede kazalardan korunma yöntemleri üzerindeçalışmalar yapılmakta, yeni yöntemler geliştirilmekte,böylelikle kaza sıklığının en aza inmesi sağlanmaya çalı-şılmaktadır.

İş kazalarının önlenebilmesi için planlı çalışmalaryapılması gerekli olup, nedenlerin belirlenmesi ve orta-dan kaldıracak önlemlerin alınmasının yanında çalışan-larında bilinçlendirilmesi önemli bir rol oynamaktadır.

İnsanların, sağlık ve yaşamlarını tehlikeye düşüren,maddi ve manevi kayıpların meydana geldiği iş kazaları-nın yaşanmaması için her türlü çabanın gösterilmesinidiler, bugüne kadar iş kazalarında hayatlarını yitirenlerisaygıyla anarız.

Saygılarımızla

İSDHA'95-I tsam.'95-Il. U L U S L A R A R A S I S O Ğ U T M AA V A L A N D I R M A V E K L İ M A F U A R I

8 . U L U S L A R A R A S I T E S İ S A T , I S I T M AVE D O Ğ A L O A Z T E K N O L O J İ S İ F U-A R I

• 1 9 - 2 2 O c a k »İSTANBUL SERGİ SARAYI

Tepebaşi - İstanbul

• 2 0 - 2 3 N i ş i n *İSTANBUL SERGİ SARAY|

Tepebaşı - İstanbul

ISOHA'95 daha profesyonelhizmet için ihtisas konularına

göre iki bölüme ayrıldı.ISOHA'95-I, sanayici,müteahhit, teknisyen,

ithalatçı, pazarlamacı veakademisyenler ve tüm

ihtiyaç sahiplerinden oluşanbüyük bir ziyaretçi kitlesi

tarafından gezilecek.

ISOHA'95-I'de klima vesoğutma tesislerinden,izolasyon, su filtreleme veşartlandırma tekniklerine,kompresörler, aspiratörler,hava filtreleri, ısı geri kazanımtesisleri ile proje vemühendislik hizmetlerinekadar pekçok ürünsergilenecek.AFEKS, sizi sektördeki bubüyük buluşmanınavantajlarını paylaşmayadavet ediyor.ISOHA'95-I'de buluşalım.

tSOHA'95, bu yıl yoğun

daha profesyon») hizmet içi«ihtisas konularma 9 5 » W

böüme ayrıldı. ISOHA'96-II,sanayiciden teknisyene,

ve akademisyenlerden tümihtiyaç sahiplerine uzanan

büyük bir ayaretç) lâlesitarafından gezilecek.

ISOHA'95-irdedoğa!aazveıs*Tiateknolojisigienlotomatik kontrol ^caşaterırf, pompalar,

p E $ 3ürün sergitertecef Se#tıteki

Nı, bubüyük organiza«pnoSbir aşıönceyemiziatt iISOHA'95-ll'deİıluşalım.

^bBÖHA'95-I ^ A F E K S İXDHA'95-II f^ AFEKS

2. OTOMOBİLSERVİSALET, EKİPMAN veAKSESUARLARIFUARI

18 • 21 MayısİSTANBUL SERGİ SARAYITepebaşı - istanbul

SJAFEKS

i M n d e ıt> J A P A N i

PNÖMATİR ÇİFT DİYAFRAMLIP O M P A L A R

TEKNİK ÖZELLİKLER :

- Alüminyum , paslanmaz çelik, dökme demir ve polipropilen versiyonlar- Viskozite aralığı : 1 - 12.000 cp- Kapasite : Max. 800 İt/k - 7 bar- Çalışma sıcaklığı: 100 C max.

AVANTAJLAR:

- Tam sızdırmaz, (Salmastrasız)- 6 m ' ye dek kendinden emişii,- Karmaşık kontrol sistemleri gerektirmez ,- Kuruda çalışmaya dayanıklı

KULLANIM SAHALARI :

- Kimya : Asitler, solventler, boya , vernik , petrol türevleri, reçineler,yapıştırıcılar, kozmetik ürünleri, kimyasal atıklar .

- Gıda : Glikoz , nişasta , meşrubat, süt, kakao ,çikolata , alkollü içkiler,- Seramik : Kil, emaye , sır- Ayrıca arıtma , kağıt, ilaç, madencilik sektöründe kullanılan farklı vıskozitelerdeki muhtelif

Necatibey Cad. Arapoğlan Sk. No. 26/301 Taşkent Han akışkanların transferinde .Karaköy - İSTANBUL

Tel.: (0 212) 252 85 27-243 26 76 Fax:(0 212)243 26 76

ALMANYA'DAN DİREK HERTÜRLÜ ENDÜSRİYEL ÜRÜNLERİÇİN TEMİNAT İMKANI!!!

Tekliflerimizi karşılaştırıp aradaki farkıkendiniz görün.

Uzmanlık alanlarımız

• Her sektör için yeni ve kullanılmışmakinalar, araçlar

• Yedek parça• Her türlü elektronik ünite ve

cihazları• Yan sanayi ürünleri için sipariş

teminatı

Taleplerinizi türkçe olarak aşağıdaki faxnumarası ile, almanca veya ingilizceolarak telefonla da iletebilirsiniz.

INTERNATIONAL TRADE CONNECTIONSObertorstr. 57, D-73728 Esslingen a. N.Telefax (0711) 3166887Telefon (071 41) 92 6843

ODA'DAN

MÜHENDİS VE MAKİNA DERGİSİDERGİMİZE BİR BAKIŞ-2 VE1995 YAYIN PLANIMIZ

8 ~ ı

I ühendis ve Makina Dergisi YayınKomisyonunun yeniden yapılanma-

I sıyla birlikte derginin içeriğinde deönemli değişiklikler yapılmıştır. Bu günekadar içeriğini değişik konularda makale-lerin oluşturduğu dergi, her ay bir konuseçilerek ağırlıklı olarak konuya özel ha-zırlanmaya çalışılmış, bunun yanındabazı aylar özel sayılar ikinci bir dergiolarak, okuyucularımıza sunulmaya baş-lanmıştır. Yakın geçmişte, zamanında ya-yınlanamama endişesi içerisinde olan birderginin özel sayıların çıktığı aylarda ikidergi halinde çıkıyor olması Mühendis veMakinanın ulaştığı çizgiyi açıkça ortayakoymaktadır.

Bizler isterdik ki; bu yeniden yapılan-ma ve derginin kendini yenileme sürecin-de siz değerli okuyucularımızın da fikirle-rini ve önerilerini değerlendirmede buyeni oluşumu gerçekleştirelim. Sıcak ilgi-lerinizi ve her türlü eleştirilerinizi heye-canla bekliyoruz.

1995 Yılı Yayın Planında dört adet Özel Sayıçıkartmayı hedeflemiş bulunuyoruz. Bunlar;Ocak, Mart, Mayıs ve Eylül aylarında yayınlan-mak üzere Kaynak ve Doğal Gaz Özel Sayılarıolacaktır. Bunların yanı sıra aylık olarak çıkanperiyodiklerimiz de konu ağırlıklı olarak yayın-lanacaktır.

Bu amaçla,-

Şubat İmalatMart Malzeme

Nisan OtomotivMayıs İş Makinaları

Haziran ÇevreTemmuz Çalışma Güvenliği ve İşçi

SağlığıAğustos Bilgisayar Destekli Tasarım

ve İmalatEylül Tesislerde İşletme ve

BakımEkim Otomotiv

Kasım KaliteAralık Çalışma Güvenliği

konuları yeni yılın yayın planına alınmıştır.

Burada, Yayın Komisyonunun gerekli gördüğüdurumlarda yukarıda verilen planı değiştirmek,

MAKALE SAYISI

T — ^ "i *-! T " " T — " — I — ' I ' I—•—I *—I 'OCA. SUB. KAR NI3. IUY. HAZ. TBIL AOU. BYL. SKİ. KAS. ARA.

AYLAR '95

DERLEUE..60OZGUN....30

KÖSE 20CEVIRI...12

Mühendis ve Makina Dergisi, 1995 yılı yayın planı

tekrar düzenlemek ya da tamamen iptal etmekkonusunda yetkili olduğunu hatırlatmakta faydavardır. Fakat bu demek değildirki bu konulardayayınlanmak üzere yollanan yazılar yayınlanma-yacak.

Sizlerden bu yayın planını göz önüne bulun-durarak bize üzerinde durmamızı istediğiniz ko-nuları bildirmenizi istiyoruz. Dergimizde yayın-lamak üzere makalelerinizi ve tercümelerinizibekliyoruz. İstiyoruz ki; Mühendis ve MakinaDergisi teknik konulu yazışmaların, tartışmala-rın bir platformu olsun. Çalıştığınız işyerlerindeyarattığınız, uyguladığınız teknolojileri, karşılaş-tığınız sorunları ve keşfettiğiniz çözüm yollarını,teknik konulardaki düşüncelerinizi, yaşadığınızzorlukları, verimlilik ve karlılık artışı için uygu-ladığınız teknikleri ya da görüşlerinizi bize yaz-manızı istiyoruz.

Bildiklerimizi, yaşadıklarımızı kendimize sak-lama bencilliğine düşmemeniz en ideal yaşambiçimidir. Günümüz BİLGİ ve İLETİŞİM çağınıyaşarken, bilgilerimizi tecrübelerimizi kuşaktankuşağa aktarmak durumundayız. Hemen bizeyazın! yazın ki dergimizin ulaştığı otuzbeşbinin(35.000) üzerindeki meslektaşımız bundan yarar-lanabilsin.

Şekil. 1 ile verilen 1995 Yılı Yayın Planı gra-fiğimizde, 1995 yılında altmış (60) adet DERLE-ME, otuz (30) adet ÖZGÜN, yirmi (20) adet

Mühendis ve Makina - Cilt : 35 Sayı : 419

ODA'DAN

AYLAR '95

MAKALE TÜRLERİ

•I DERLEME..60

•S OZGUN....30

IH KOSE 20

WM CEVIRI...12

IURrg6 PRYODK N0NUSUSNHU1 W MİTİMEUM1SV6 PBtTDHK KOHURMS MiltDUUH5YLUL1» pnroDiK noııusununa w Büm

OUIUUtl

OCAK

ŞUBAT

MART

NİSAN

MAYIS

HAZİRAN

TEMMUZ

AĞUSTOS

EYLÜL

EKİM

KASIM

ARAUK

' ' ! ! [

' : ' ilop

^ ^ B KATNİK+PHTODİK

^ ^ H pnronic• ^ ^H M DOOAUUZ+PRTOSİK

^ ^ B PJFYOMK

• • • KiTKİlt+PmrODlK

" • M P"<T0OK

4 ^ d PHTfOMK

^ ^ J PRTOOK

^ ^ Q KIYNAK+PBIYODİK

^ İ B OTOUOTIV+P1RYODIK

• I KAUre+PEKYODIK^ ^ ^ ^^ ^ ^ H PBRYOLUK

161412108 6 4 2 0

MAKALE SAYISI

Şekil. 2 Mühendis ve Makina Dergisi 1995 yılı yayın planı

KÖŞE ve oniki (12) adet ÇEVİRİ tipindemakalenin yayınlanması planlandığı gö-rülmektedir. Toplam olarak yüz yirmi iki(122) makalenin Şekil.2 de verilen plandayayınlanması hedeflenmiştir.

Eylül ayında Yayın Komisyonumuzaj;elen çeviri yazı sayısında oldukça fazlabir artış olduğunu gözlemledik (Şekil.3).Bu; artık, okuyucularımız bu dergide çe-viri türünde yazılar da görmek istiyor de-mektir (Şekil.4). Bu, batının teknoloji içe-rikli magazinlerine küçük de olsa birpencere açarak, bu pencereden bakmaktır.

Son bir kaç ay içinde Komisyonumuzaulaşan makale sayılarında oldukça sevin-dirici artışlar olmaktadır. (Şekil.7). Şekil.5ile verilen 1993 yılında Komisyonumuzagelen makale sayılarına bir bakıldığındakendimizi adeta yalnız hissettiğimizi ha-tırlar gibi olduk. Aynı kabusu bu seneyaşamayacağımızı umuyoruz.

MAKALE ŞAHSıMAKALıSAYBı

Toocoı umma ram. nmAYLAR ( 1 9 9 4 )

I CEVıK TAZı SATıŞı E33 OZCUN TAZı SAYıSı

MMSDUt-BBC

Şekil. 3 Mühendis ve Makina Dergisi Yayın Komisyonuna gelenmakalelerin aylara göre dağılımı

Şekil. 5 Mühendis ve Makina Dergisi Yayın Komisyonuna gelenmakjleier

onun YAm stnsı4»

CE7IR1 TA2I SAYISI

Timi PLS AUNttt4

GELEN MAKALELERİNTÜRLERİNE GÖRE DURUMU

RSD SDIISHit

1993 YIU'NDA YAYIN KOM.NAGELEN MAKALELERİN DURUMLARI

Şekil. 4 Mühendis ve Makina Dergisi Yayın Komisyonu'nagelen makale durumu

Şekil. 6 Mühendis ve Makina Dergisi Yayın Komisyonu'nagelen makale durumu

Cilt : 35 Sayı : 419 - Mühendis ve Makina J J |

ODA'DAN

20-

ıs-

10-

e-

İUKUE SATIŞI

•il|

JHİJH

fi11—ı 1 'açma not nsw M»TO atı. i m too. m u

AYIAR (1994)

•i MAKUS SAÎİSI

Şekil. 7 Mühendis ve Makina Dergisi Yayın Komisyonuna gelenmakalelerin aylara göre dağılımı

SAM ATı asan47

UMVIRSITE aSIMIts

Şekil. 8 Mühendis ve Makina Dergisi Yayın Komisyonu'nagelen makale durumu

SANATİ aSUllM SANATI BSIMI

UMVMSıT* asınıM

BAŞVURULANUZMANLAR

DEĞERLENDİRMEYAPAN UZMANLAR

YAYINLANAN»4

YATIN PLN AUNANIS

KDM.TAJUF.INCEIENBNS

UZMANDA BEKLETİN

DEGISIBJK İSTENENS

KASIM'94 BASI İTİBARİYLE YAYIN KOM.NAGELEN MAKALELERİN DURUMLARI

Şekil. 10 Mühendis ve Makina Dergisi Yayın Komisyonu'nagelen makale durumu

müştük. Şekil.8 bu durumun değişmediğini,hatta sanayi kesiminin lehine bir artış olduğunugöstermektedir. Aynı şekilde başvurulan uzman-ların üniversite kesiminden olmasına rağmen,değerlendirme yapan uzman sayılarına baktığı-mızda yine sanayi kesiminin daha üretken oldu-ğunu görmekteyiz (Şekil.9). Bu sefer yorumu siz-lere bırakıyoruz.

Kasım 1994 başı itibariyle Yayın Komisyonu-na gelen makalelerin otuzdört (34) adedi yani%47'si yayınlanmış, onbeş (15) adedi yani%20.8'i yayın planına alınmış, sekiz (8) adediyani %6.9'u red edilmiş, beş (5) adedi yani%6.9'u Komisyon tarafından incelenmektedir(Şekil. 10).

Yukarıda belirttiğimiz üzere 1995 yılındayüzyirmiiki (122) adet makale yayınlamayı he-defledik. 1992 yılında yaklaşık olarak yetmiş(70) ve 1993 yılında elli (50) adet makaleninYayın Komisyonuna geldiği düşünülürse(Şekil.5), 1995 yılı için seçilen bu hedef ne dere-ce iddialı olduğumuzu ve ne derece ciddi biratılım içerisinde olduğumuzu açıkça ortaya koy-maktadır.

Biz, sizler için buradayız. Gelin bu yükü, busorumluluğu birlikte omuzlayalım. BAŞARI hepi-mizin olsun! Saygı ve sevgilerle.

Yayın Komisyonu

19M 30B1I-DCH

Şekil. 9 Mühendis ve Makina Dergisi Yayın Komisyonunun da-nıştığı uzman durumu

Dergimizde yayınlanan makalelerin büyük birkısmının Sanayi Kesiminde çalışan okuyucuları-mızdan geldiğini Dergimize BIT Bakış-1 de gör-

Mühendis ve Makina - Cilt : 35 Sayı : 419

ODA'DAN

MÜHENDİS VE MAKİNA DERGİSİÇALIŞMA GÜVENLİĞİ ANKET SONUÇLARI

Hazırlayan : Ahmet SUER*

1 994 Aralık ayında yine mini bir anket ileokurlarımızın karşısına çıkalım istedik.Eylül ayı içerisinde ÇALIŞMA GÜVENLİĞİ

konulu bir anket hazırladık ve bunu yine çalış-ma alanları birbirinden farklı şirketlere gönder-dik. Geçen anketimize olduğu gibi bu anketimi-ze de pek fazla ilgi duyulmamış olmalı ki gelencevaplar toplamın %23'ünü geçemedi.

Anket hazırlama konusunda kesinlikle iddialıolmayan Yayın Komisyonumuz bu anketlerinhazırlanması esnasında konu ile ilgili uzman ki-şilerin görüşlerini almakta, bilgilerinden yarar-lanmakta ve anketleri mümkün olduğunca onla-ra hazırlatma yolunu seçmektedir.

Anketler hepimizin bildiği üzere bilgi topla-mak maksadı ile yapılırlar. Bu bilgiler sadeceanketin yapıldığı zaman dilimine aittirler ve odönem hakkında bir fikir edinmemize yardımcıolurlar. Anket sonuçları geneldirler ama bir ge-nellemenin yapılmasına olanak sağlamazlar.Anket sonuçlarını etkileyecek pek çok değişkenbulunduğu için her anketten aynı sonucu bekle-mek elbetteki yanılgıya düşmek olur.

Bir anketi hazırlayabilmek için o konuda çokbilgili olmak ve seçilecek hedef kitleyi çok iyibelirlemek gerekmektedir. Aksi taktirde alınacaksonuçlar, gerçeklerden o oranda uzaklaşılmasınaneden olacaktır.

Biz Yayın Komisyonu olarak Odamızın im-kanlarını kullanarak böyle bir anketi düzenleme-ye cesaret ettik. Sağlık Bakanlığı'nın ya da Sos-yal Sigortalar Kurumu gibi büyük kuruluşlarınbu konuda düzenlediği anketler ya da araştırma-lar yok mu? elbette ki vardır, bunları alıp dergi-mizde yayınlayamazmıydık? elbette ki yayınlar-dık. Ama biz mini bir anket düzenledik !Amacımız bu dergiyi ve içeriğini oluşturan siz-

bu konudaki cılız dasizlerin bu konudaki

olsa seslerininabzınızı tut-

lerın yineduyurmak,inaktı.

Anketimize katılan katılımcıların bu sıcak il-gilerine çok teşekkür ediyoruz ve biz sizin içinburadayız diyoruz.

İşte Aralık '94 Çalışma Güvenliği konulu an-ketimizin sonuçları :

Anket katılımcılarımızın büyük çoğunluğunuyöneticiler oluşturdu. Bunları orta kademe ya da

üst kademe yöneticileri diye bir ayrıma tabi tut-madık. Geriye kalan kısmını ise İş GüvenliğiMühendisleri oluşturdu. Anketimize katılan hiçbir Kalite Teminatı Mühendisi ve Üretim Mü-hendisi yoktu. Bu mühendislik konularında çalı-şan arkadaşlarımızın acaba gerçekten İşçi Sağlığıve İş Güvenliği konularıyla ilgili hiç bir çalış-maları mı yok? yoksa İş Güvenliği Organizasyo-nu içinde mi görev almıyorlar ? -bilemiyoruz(Şekil 1).

ÜRETİM MÜHENDİSİ0X

IS GUVENUCI MUHS7X

KALİTE TEMİN ASI MUH.0%

ANKET KATILIMCILARININÇALIŞMA ALANLARI

usum

Şekil. 1 Anket katılımcılarının çalışma alanları

Görüyoruz ki sevgili okuyucularımız bizdenen çok yönetimin neden olduğu psikolojik yön-deki etkilenmeleri ele almamızı istemişler. Bunuyapılan iş için gerekli ortam şıirtlan ve kullanı-lan ekipmanlar ile yapılan iş konusunda gereklieğitimin alınması konuları izliyor (Şekil 2).

İSTEN ALINAN TATMİNB%

ÇALIŞMA TEMPOSU10%

PSİKOLOJİK ETKİLENMEI8X

FİZİKSEL ZOMAYICILft•10%

KULLANIL KİMYASALLAR13%

DERGİMİZDE ISLENILMESIİSTENİLEN KONULAR

KAS u r u

Şekil. 2 Dergimizde işlenmesi istenilen konular

ORTAM ŞARTI, EKİPMAN

' Mak. Müh, T Al

Cilt : 35 Sayı : 419 - Mühendis ve Makina tD

ODA'DAN

Ortaya çıkan bu sonuç Türkiye'deki bütünsanayi topluluklarına uymasa da, görüyoruz kiözel şirketlerde yönetim ya da diğer bir deyişleyönetimde yer alan bir idareci her türlü hareketve kararları ile doğrudan çalışan işçileri üzerindeolumsuz ya da olumlu sonuçlara neden olabil-mektedir. Bu da çok hassas bir dengeyi gerekti-rir ki, amatör ve yöneticilik konusunda eğitim-siz bir yöneticinin hatalı bir hareketinin ya dayanlış bir kararının işçiler üzerinde ne denlibüyük etkilerinin olacağı ve üretimin o denliolumsuz yönde etkileneceğini anlamak için fazladüşünmeye gerek yoktur. Büyük ve köklü firma-lara şöyle bir baktığımızda gerçektende YönetimKademelerinde İdarecilik vasfından yoksun ya daverilen unvanın altında ezilen bir yöneticiyerastlayamıyoruz. Aksi yönde teşkilatlanmış, Yö-netim Kademelerine Amir vasfıyla serpiştirilmişinsanların bulunduğu firmaların ise sağlıklı birşekilde gelişip, büyüyemediği hatta zaman içindeeriyip küçülerek yok olduğu pek çok örnek ta-rihte yaşanmıştır.

Yapılan iş için gerekli ortam şartları ve kul-lanılan ekipmanlar konusu verimlilik, karlılıkve devamlılık açısından bir şirketin en çokönem vermesi gereken konuların başında gelme-lidir. Yukarıda sözünü ettiğimiz psikolojik etki-lenme ile ortam şartlar ve kullanılan ekipman-lar konuları birbirlerini tamamlayıcı unsurlar-dır. Ünlü ve başarılı iş adamımız sayın SakıpSABANCI bir kaç ay önce bir televizyonda yap-tığı bir konuşmasında Batı'dan, Amerika'dan enileri teknolojileri fabrikalarımıza getirdik, sonteknoloji harikaları işçilehmiz-mühendislerimiztarafından başarı ile kullanılmaktadır. Biz,artık ne yapsakta verimliliği biraz daha arttır-sak! diye düşünüyoruz. Acaba fabrikalarımızdaişçilerimiz çalışırken klasik müzik mi çalsak!duvarları yeşile mi boyasakt yoksa çalışma or-tamını çiçeklendirip, yeşillendirsekde işçileri-mizden sekiz saatlik mesaide on saatlik verimalsak diye plan yapıyoruz diyordu. Sayın Saban-cı konunun önemini oldukça güzel bir şekildeifade ediyor, sanırız bu sözlerin üzerine başkasöz söylemeye gerek yok !

İş konusunda gerekli eğitimin alınması nınönemi artık hızlı bir şekilde kavranmaktadır. Sa-nayi üreten büyük firmalarımızda zaten eğitimdepartmanları mevcuttur, olmayanların çoğundada yavaş yavaş eğitim departmanları oluşturmafaaliyetleri başladığını görmekteyiz.

Göze cisim batması, makina kazası, düşmeve yanma nın iş yerlerindeki kaza türlerinde ilksıraları aldığını görüyoruz (Şekil 3).

DIGER 11%

DUSMB 14%

TRAFİK KAZASI 6%

MERDİVENDEN DUSME SX

YÜKSEKTEN DVSMC SX

EL ALETİ 8%

KİMYASAL YANIK S%ELEKTRİK ÇARPMASI 3

MAKİNA KAZASI 14%

COZE CİSİM BATMASI 17%

IS YERLERİNDEKİKAZA TÜRLERİ

Şekil. 3 İş yerlerindeki kaza türleri

Bu, bize işyerlerinde kazaları önleyebilmemiziçin ya gereken tüm önlemleri almadığımızı yada bunlara tam olarak uymadığımızı düşündür-mektedir. İş yerlerinde yapılan işin türüne göreçalışanları olabilecek kazalardan korumak içinalınması gereken önlemlerin, kanunlar ve tüzük-lerde düzenlenmiş olduğunu kabul edersek, bun-lara uymadığımızı açıkça itiraf etmemiz gerekir.İş yerlerinde insandan kaynaklanan kazaları ön-leyebilmenin ya da en aza indirebilmenin enönemli çözüm yollarından birisi sadece etrafauyarı levhaları ve talimatlar koymak değil çalı-şanı eğitmek ve bilinçlendirmekdir.

İş yerlerinde son bir yılda olan kaza sayıları-na göz attığımızda büyük çoğunluğunun elli sa-yısının altında kaldığını gördük. Ama yine gör-dükki firmalarda çalışan sayısı arttıkça kazasayıları da buna bağlı olarak bir artış gösteriyor(Şekil 4). Dürüst olmak gerekirse, demekki çalı-şan insanımıza kendisini korumasını öğretmekonusunda pek de fazla başarılı olduğumuzusöyleyemeyiz.

100-200 AKASI0%

50-100 ARASI12%

200 VE USTVZS%

SON BİR YILDA İŞYERLERİNDEOLAN KAZA SAYILARI

Şekil. 4 Son bir yılda işyerlerinde olan kaza sayıları

Buna bağlı olarak da iş yerlerinde doğal ola-rak iş kayıpları meydana gelmektedir. Ve doğal-

tn Mühendis ve Makina - Cilt : 35 Sayı : 419

ODA'DAN

dır ki çok işçi çalıştıran firmalar bu sebepleçok, az işçi çalıştıran firmalar ise daha az işgünü kaybına uğramaktadırlar (Şekil 5).

0-100 ARASI37%

1000 VS USTU37%

hastalıkları ve bel ineinmeleri ile karşılaşılmış-tır.

Firmalarımızın çoğunda İş Güvenliği Organi-zasyonu'nun mevcut olduğunu görüyoruz. Gönülisterdi ki firmalarımızın tamamında tş GüvenliğiOrganizasyonu mevcuttur diyebilelim (Şekil 6).

1000-2000 ARASI0%

SOO-1000 ARASI

100-SOO ARASI

SON BİR YILDA İŞYERLERİNDEKİKAYIP ISGUNU SAYILARI

Şekil. S Son bir yılda işyerlerindeki kayıp işgünü sayıları

Burada ele alınması gereken husus önce şir-ketin dolaylı ya da doğrudan sebep olduğu işgünü kayıplarını belirlemek ve ele alarak yoketmeye çalışmak daha sonra çalışandan kaynak-lanan iş günü kayıplarını bizzat çalışanla görüşe-rek birlikte ele alarak en aza indirmeye çalış-maktır.

Anketimize katılan firmaların beyan ettiği ve-rilere göre son bir yılda uzuv kaybı sayısı biradet ölüm vakası ile karşılaşılmamış ve meslekhastalıkları olarak işitme azalması, solunum

FİRMALARDA ISGUVENLIGIORGANİZASYONU MEVCUDIYKTT

Şekil. 6 Firmalarda İş Güvenliği organizasyonu mevcudiyeti

Firmalardaki tipik bir İş Güvenliği Organizas-yon Şemasını aşağıda veriyoruz.

Geçmişte iş kazaları sebebiyle aramızdan ay-rılanları buruk bir şekilde anarken bütün çalı-şanlara kazasız ve verimli bir 1995 yılı geçirme-lerini temenni ederiz.

ÇALIŞMA GÜVENLİĞİ ANKETİFİRMALARDAKİ İS GÜVENLİĞİ ORGANİZASYONU

GÜVENLİK IVE İLK YRDM. I

İŞ GÜV. İŞÇİSAĞ. MÜH.

IŞGUV. İŞÇİSAĞL. HZ. ŞEF.

SAĞLIKMEM.CANKURTARAN

Cilt : 35 Sayı : 419 - Mühendis ve Makina

MAKALE

İŞ VE PSİKOSOSYAL STRES

Alp ERGÖR*

Ö Z E T

Gelişmekte olan ülkelere ait sorunları yaşa-makta olan ülkemizde çalışma ortamınailişkin sorunlara geniş ve bütünsel bir yak-laşımla eğilmek gereklidir. Çalışma orta-mında karşımıza çıkan, eklemlenmiş ilişki-ler gösteren ve çok boyutlu sorunlardanbiride psikososyal stres tir. Bu yazıda, sık-lıkla gözardı edilen stres faktörlerinin uygu-lamadaki önemi vurgulanmaktadır.

AT

Turkey has almost same occupationalhealth and safety problems like other devel-oping countries, and to deal with those pro-blems, we have to establish a wide andcomplete approach. One of the copmlicatedand enigmatic problems that we have todeal with is psychosocial stress. in this arti-cle, we have tried to emphasize importanceof this mostly ignored topic.

ÜLKEDE ÇALıŞMA ORTAMıNıN GENEL DURUMU

T ürkiye'de 1994 yılı Ocak ayı verilerine göre 421.266 (kayıt-lı) işyerinde, 1475 sayılı yasa kapsamında çalışan 3.837.910işçi vardır. Bu işyerlerinin %97.5'inde 50'den az,

%87.5'inde ise 10'dan az işçi çalışmaktadır, işçilerin yaklaşık%47'si 50'den az işçi çalıştıran işyerlerinde, %24'ü de 10'danaz işçi çalıştıran işyerlerinde işgörmektedirler. 1475 sayılı yasa-ya bağlı çalışanların %68'i sendikalıyken, tüm işyerlerininancak %13'ünde sendikal faaliyet vardır. Yarı işsizlerle birlikteişsizlik yaklaşık % 12.7 oranında seyretmektedir. 1993 SSK ista-tistiklerine göre, bu yıl içinde ülkede 109.563 iş kazası bildiril-miş, 1.075 meslek hastalığına tanı konmuştur. Verilere göre, işkazası sıklık hızı binde 28 civarında gerçekleşmiştir. Sağlıklıveri akış sistemi kurulamayan ülkemizde, eldeki bu veriler biledramatik göstergeler ortaya çıkarmaktadır.

İnsanların ekonomik, sosyal ve politik anlamda bir çok sı-kıntıyı göğüslemek zorunda kaldığı ülkemizde, çalışma yaşamı-na yönelik öncelikler diğer gelişmekte olan ülkelerden büyükfarklılıklar göstermemektedir. Çalışanlar önce iş (istihdam),sonra gelir, daha sonra barınma ve benzeri sosyal ve yaşamsalgereksinimleri öncelikli tutmakta, çalışma yaşamının sağlıklı vegüvenli olmasına yönelik beklentiler ise çok daha gerilerde kal-maktadır. Bu yaşamsal gerçeklikler içinde değişimi, bilimseldoğruları dayatmak ve hayata geçirmek alanda çalışan mühen-dislere, hekimlere, bürokratlara, teknokratlara, akademisyenlerebüyük ve ağır sorumluluklar yüklemektedir.

Aşağıda, çalışma yaşamında sağlık ve güvenlik olgusuna yak-laşırken, sağlık ve güvenliğin bütünsel ve çok geniş boyutlu birkavram olduğu vurgulanmakta, etkenler arası karmaşık ilişkile-rin hakim olduğu bu alanda gözardı edilmemesi gereken önemlibir olguya psikososyal stres faktörlerine değinilmektedir.

YAŞAMıN AYRıLMAZ PARÇASı :"STRES"

Çalışma yaşamına ilişkin riskler irdelenirken psikososyalstres faktörleri sıklıkla gözardı edilirler. Hele işçi sağlığı ve iş

Dr., İş Müfettiş Yrd., Ç.S.G.B. İş Teftiş Kurulu Ankara Grup Başkanlığı

Mühendis ve Makina - Cilt : 35 Sayı : 419

MAKALE

güvenliği yolunda aşılması gereken bir çok enge-li bulunan gelişmekte olan ülkelerde kimyasalve fiziksel etkenler dururken ergonomik faktör-lerle, psikososyal faktörlerle uğraşmak kimileri-ne göre lüks sayılabilir. Sağlığın bütünsel birkavram olduğunu ve çalışanın sağlığının verimli-liği doğrudan etkilendiğini akılda tutarak çalış-ma ortamına yaklaştığımızda psikososyal faktör-lere bir sorunsal olarak eğilmenin hiç de lüksolmadığını görürüz.

İşverenler, işveren temsilcileri, işçiler ve işçitemsilcileri, ilgili bürokrat ve teknokratlar, alan-da çalışan iş güvenlikçiler (iş hijyenistleri), işhekimleri ve akademisyenler çalışma yaşamınailişkin sorunlara yaklaşırken tüm etken ve ne-densellikleri bir arada görebilecek bir bakış açısıtaşımalıdırlar.

Bu yaklaşımın iki temel hareket noktası var-dır :

1. İlgili ulusal ve uluslararası yasal düzenle-meler çalışanların sağlığının korunmasını işverenve devletin temel sorumluluklarından biri olarakkabul etmektedir.

2. Dünya Sağlık Örgütü (VVHO) sağlığı kişile-rin bedensel, ruhsal ve sosyul açıdan tüm iyilikdurumu olarak tanımlamaktadır. Bu tanımkabul edilen en bütünsel yaklaşımdır.

Çalışma yaşamında psikososyal stres faktörle-rinin en somut etkilerini iş kazaları olarak görü-yoruz. Ekonomik sıkıntılardan kaynaklanan ailesorunları bir kavgaya dönüşen işçinin açık kalıp-ta çalışırken dikkatsizlik sonucu parmağını yi-tirmesi bunun tipik bir örneği olabilir. Bu bakışaçısı görünüşte tüm olayı ana hatlarıyla ortayakoymakla birlikte önemli bir çok noktayı göz-den kaçırmaktadır. Büyük olasılıkla, işçinin ça-lıştığı preste kullanılan kumanda yöntemi insanfaktörüne yer vermektedir, oysa korunmadatemel amaç insana bağlı etkileri en aza indir-mektir. Bir çift el kurnanda sistemi belkide ka-zayı önleyebilecekti. Belkide çift el kumanda ol-duğu halde işçi düğmelerden birine sıkıştırdığıkibrit çöpüyle makinanın koruyucu sisteminenüdahele etmişti. Usta başı ya da süpervisör bugirişimi görmezden gelmişti ya da kanıksadığıiçin uyarmak gereğini duymamıştı. Büyük olası-lıkla işçinin işçi sağlığı iş güvenliği eğitimiyoktu ve bu işçi, temelde bir sağlıklı davranışbiçimi olan kişisel koruyucu ya da makimi ko-ruyucularını kullanmak alışkanlığını edinmemiş-ti. Belkide parça başı üretim baskısı nedeniyleişçi, işverenden azar işitmemek, daha ileri götü-

rürsek işini yitirmemek için koruyucu kullan-maktan feragat ederek hızlı parça işlemeye çalı-şıyordu. Yukarıda tartışılan örneğin amacı bir işkazasının analizini yapmak değil ne kadar çokfaktörün birarada etkili olabildiğini vurgulamak-tır. Görüldüğü gibi çalışma ortamındaki ilişkiler,işletmenin tipi ve üretim tarzı, iş organizasyonugibi etkenler de bireyin kişisel sorunlarıyla birle-şerek potansiyalize edilmiş bir risk durumu ya-ratabiliyorlar.

Yukarıdaki örnekte iş kazası ile noktalananstresör etkenlerden söz edilmektedir. Ancak, ger-çek yaşamda, üzerinde durulmayan, sıklıkla göz-den kaçırılan faktör etkileşimleri de söz konusu-dur. Örneğin, bazı kimyasal maddelerin çalışanüzerindeki etkisi davranış değişikliklerine yolaçabilmekte, psikososyal stres faktörlerinin etki-sini arttırabilmektedir. Hemen tüm çözücülerhuzursuzluk, sinirlilik, uykusuzluk, halsizlik, or-yantasyon bozukluğu, depresyon, baş ağrısı vebenzeri nöropsikiyatrik bulgulara yol açabilirler.Bu etkiler hem kişinin işe bağlı ve iş dışı stre-sörlerinin etkisini arttırabilir, hem de işte ya daiş dışındaki yaşama uyumda bozulma ya daazalmalara yol açabilirler. Bu klinik etkileşimhem mesleksel bir hastalık hem de kazalanmariskinin artması sonuçlarını doğurmaktadır.

Yukarıda tartışılanların dışında, örneğin, var-diyalı çalışma, monoton iş, üretim sürecinin iş-çinin karar verme anlamında katılımdan uzakoluşu, alkol ve benzeri kişisel alışkanlıklar vb.stresi arttırabilen faktörler de iş kazası gibisağlıkla ilgili olumsuz sonuçlar doğurabilmekte-dirler.

İş yükü (work load), stres ve risk ilişkisi desıklıkla yanlış değerlendirilmektedir. Çalışmalaraz iş yükünün (underload) de çok iş yükü (over-load) kadar tehlikeli olduğunu / olabildiğini gös-termektedir. Sipariş üzerine çalışan ve ancaküretim talebi olduğuna aktif çalışma gerektiren,dolayısıyla iş yükünün az, ancak istihdamın zo-runlu olduğu işletmeler gelişmekte olan ülkele-rin sanayi sektöründe çok sık karşılaşılan bir ol-gudur. Alanda çalışan kişiler bu faktörüdedeğerlendirmelerinde göz önünde tutmalıdırlar.

STRESE BIREYIN TEPKISI

Tüm sağlıkla ilgili olaylarda olduğu gibi işleilgili etkenlere tepkilerde de bireysel farklılıklarbüyük önem taşımaktadır. Bu farklılıklar, orga-nizmaya ve içinde yaşanan çevreye bağlı olabi-

Cilt : 35 Sayı : 419 - Mühendis ve Makina

MAKALE

lirler. Genel olarak psikososyal stres reaksiyonla-rını belirleyen faktörler şu şekilde özetlenebilir :

1. Sosyo-kültürel çevre, dinsel inançlar, töre-ler, gelenekler.

2. Sosyo-ekonomik çevre, eğitim düzeyi, eko-nomik koşullar.

3. Çalışma ortamının yapısı, küçük işletmeya da aile işletmesi, büyük endüstriyel kuruluşvb.

4. Çalışma ortamında, merkezi sinir sistemi-ni etkileyebilecek kimyasal ya da fiziksel etken-lerle karşılaşmak.

Türkiye bir çok gelişmekte olan ülke gibi,sanayi geleneği olmayan bir ülkedir. Henüz, de-desi işçi olan bir kuşak oluşmamıştır. Tarımadayalı üretim biçiminden ve köy yaşamındankentsel yaşama göç halen süren ve etkileri görü-len bir olgudur. Bu, sanayi işçisinin davranış bi-çimini ve çeşitli faktörlere tepkisini belirleyenönemli etkenlerden biridir. Durum saptarken yada sorunlara çözüm ararken bu gelişiminde göz-önünde tutulması gereklidir.

Strese gösterilen reaksiyonlar :1. Uyum,2. Uyum sorunları şeklinde olacaktır.

Uyum bozuklukları, çeşitli psikiyatrik bulgu-lar, davranış değişiklikleri, sigara ve benzeri alış-kanlıklar, iş performansında değişiklikler, absen-tizm (işten kalma) gibi ölçülebilir ya da ölçü-lemez bulgular şeklinde ortaya çıkabilir.

SONUÇ

Çalışanların psikososyal sorunlarının çözümü,kapsamın genişliği ve nedensel ilişkilerin çokeklemli oluşu dolayısıyla işletme düzeyindekiişçi sağlığı ve iş güvenliği birimlerini aşmakta-dır. Ancak bu basamakta da yapılabilecekleri ye-rine getirmeden önceliği toplumsal alanlara kay-dırmak çözümden kaçmak ya da çözümsüzlüğegitmek anlamına gelecektir.

işyeri işçi sağlığı ve iş güvenliği birimlerininbu anlamda sorumluluklarını şöyle sıralayabili-riz:

1. Çalışma ortamında ve işçiler arasındakistres faktörlerinin belirlenmesi/tanımlanması.

2. Davranış değişikliklerinin (tepkilerin)erken dönemde tanınması (işe giriş muayeneleri,periyodik muayeneler).

3. Sağlıksız tepkileri önleyebilecek eylemlerin

başlatılması (izlem-monitoring programları, da-nışma birimleri, vb.)

4. Korunmaya yönelik bakış açısı altında, iş-letme içi ve dışı ilgili birimlerle ilişkilerin baş-latılması/kurulması.

Kuşkusuz iş sağlık için yalnızca olumsuz birfaktör değildir. Yaşam pratiğinde iş, sağlığı geliş-tirici, iyileştirici bir rol de oynayabilir/oynamaktadır. Ancak, yıpratıcı, zararlı etkenlerigeniş ve bütünsel bir bakış açısıyla görmek, de-ğerlendirmek çözüm üretmenin ilk adımı olandurum saptamayı daha sağlıklı yapabilmemizeolanak tanıyacaktır.

KAYNAKÇA

1. KALIMO, R., EL-BATAVVI, M. A., COOPER, C. L.,Psychosocial Factors At Work and Their Relation toHealth. WHO, Geneva, 1987.

2. LaDOU, J., Occupational Medicine, Appleton &Lange, USA, 1990.

3. KALIMO, R., Psychosocial Factors of Work. AfricanNewsletter on Occupational Health and Safety,Vol.3, Number 3, 1993; 60-62.

4. JOHNSON, J. V., JOHANSSON, G., The Psychoso-cial Work Environment : Work Organization, Demo-cratization and Health. Policy, Politics, Health andMedicine Series, Bayvvood Publishing Company, Inc.,1991.

5. SSK İstatistik Yıllığı-1993. SSK Genel Müdürlüğü,Yayın No.553, 1993.

6. Çalışma Hayatı istatistikleri. Çalışma ve Sosyal Gü-venlik Bakanlığı, Çalışma Genel Müdürlüğü, YayınNo.15, 1994.

7. 1990'larda Türkiye işçi Sınıfı, Sosyal ve EkonomikGöstergeler. DİSK-Araştırma Enstitüsü.

ED Mühendis ve Makina - Cilt : 35 Sayı : 419

MAKALE

İŞ KAZALARI

Mehmet TEKELIOGLU*

Ö Z E T

İnsanlar ilk çağlardan bugüne bir çok işler-de çalışmışlardır. Bazı işler insanlar içintehlikelerle doludur. Özellikle Sanayi Dev-rimi ile başlayan sanayileşme hareketlerisosyal, sağlık ve güvenlikle ilgili bir çok so-nmu ortaya çıkarmıştır. Bu nedenle 19 yüz-yılın başlarında çalışma koşullarını düzel-ten yasal önlemler alınmaya başlanmıştır.20. yüzyılda, işçi güvenliğini sağlama çalış-maları, verimliliği arttırma ve maliyeti dü-şüren kavramlar olarak önem kazanmayabaşlamıştır.Bu çalışmada iş kazalarının tarihsel gelişi-mi, tanımı ve nedenleri ile ülkemizdekiyasal düzenlemeler incelenmiştir.

•T

Humans have been worked at several jobssince the begining of cîuilization. Someworks are dangerous . The Industrializatianage sterted with Industrial Revoluation,brought some social, medical and securityproblems. That's why prepeared some law-ful preventation to put in order of workingconditions at the begining of the 19ll: centu-ry. Üecurity of working and worker studiesgot an importance osanincreasing of effi-ciency and decreasing of manulücturingcmts at 20'1' century.in this study, made some invesligations anhıstoncal improve of work accidents, theJefination and reasons and lawful preventa-'ıon in own country.

İŞ KAZALARININ TARİHSEL GELİŞİMİ

İnsanlar milattan binlerce yıl önceden bu yana kendi sağlıkve yaşamları için tehlike içeren işlerde çalışmışlar ve gününkoşullarının elverdiği oranlarda da korunma önlemleri almak

için çaba göstermişlerdir. Ancak bu önlemler yetersiz ve genel-likle kişisel özellik taşımıştır.

İnsanlar yaptıkları iş ile sağladıkları arasında ilişkiyi M.Ö.yıllarda araştırmaya başlamışlardır. 184O'lı yıllarla sanayileşme-nin başlamasıyla da, canlan ve malları yönünden modern an-lamda işçi sağlığı ve iş güvenliği ile ilgilenmeye başlamışlardır.İnsanlar hiç bir zaman can ve mal ikilisini birbirinden ayrı dü-şünmemişlerdir. Bu nedenle işçi sağlığı ve iş güvenliğininönemi her geçen gün artarak gelmiştir. Bu düşüncenin varlığınıpekiştirmek için Mal Canın Yongasuhr gibi atasözleri de ortayaçıkmıştır.

Kişinin yaptığı işten zarar görebileceği görüşü ilk kez Hİ-POKRAT tarafından ileri sürülmüş, 16. yüzyılda AGRICOLA vePARACELSUS çalışmalarıyla gündeme gelmiştir. İşçi sağlığı veiş güvenliği bilimsel anlamda ilk kez RAMAZZINI ile İtalya'dadoğmuş ancak gelişmesi İngiltere'de olmuştur. Çünkü 17-18.yüzyıllarda İngiltere'de buhar makinalarının keşfi ve makinalaş-manın sonucu olarak mekanize sanayi kurulmuş ve bunun so-nucu olan sanayi devrimide İngiltere'de başlamıştır. Sanayi dev-rimi ve sanayileşme ile birçok sağlık ve güvenlik sorunlarıdaortaya çıkmıştır. Başlangıçta mcdiko-sosyal özellikte olan bu so-runlar, daha sonraları işçi sağlığı ve iş güvenliği sorunları şekil-lenmiştir. Üretimi artırma arzusu işçilerin çok kötü koşullarda,uzun süre çalışmalarını zorunlu kılmış, çalışanların durumugöze batacak kadar bozulmuştur. Bu kötü durumun daha fazlasürmesinin zararlı sonuçlar doğuracağı işverenler tarafından an-laşılarak 19. yüzyıl başlarında çalışma koşullarını düzelten yasalönlemler alınmasını sağlamışlardır.

Bu girişimlerin ilki 1802 yılında yürürlüğe konulan Fabrika-lar Kanunu ile başlamış ve 1819-1891 yılları arasında İngilte-re'de işçi sağlığı ve iş güvenliği kavramına yer veren çeşitli ya-salar bunu izlemiştir.

RİSMARK Almanya'sında 1883-1889 döneminde yerleşengenel sigorta uygulamasını, izleyen ve 1841 de çıkarılan Fran-sa'da çocukların korunmasına ilişkin yasa daha çok askeri ge-reklere dayanmaktadır. Sanayi bölgelerinden askerlik görevineçağrılan gençlerde görülen sakatlık oranı (Fransa'da en çok sana-

Maden Yük. Müh., T.C. Ç.S.G.B. İş Müf. Yrd.

Cilt : 35 Sayı : 419 - Mühendis ve Makina

MAKALE

yileşmiş on bölgeden askere çağrılan 10.000 gen-cin 8980'i sakat bulunmaktaydı) bu yasaların çı-karılmasında etkili olmuştur. 1840 yılındaisveç'te ve 1877 yılında ABD'de çıkarılan yasa-larda işçi sağlığı ve iş güvenliği kavramlarındansöz edilmiştir. Ancak, ne yazık ki bu düzenle-melerden bazılarında insalcıl yaklaşımlardançok, askeri ve diğer gerekler etkili olmuştur.Yine işçi sağlığı ve iş güvenliğine ilişkin ilk hü-kümler o çağdaki iktisadi liberalizme bir direnişamacını gütmekteydi.

Bu dönemde işçi sağlığı ve iş güvenliğineilişkin ilk belge ve hükümlere Türk Yasalarında.1865 yılında rastlanılmaktadır. İlk belge kömürüretimini arttırmak amacıyla çıkarılan DilaveiPaşa Nizamnamesi dir. Bu nizamnamede dahaçok işçilerin çalışma şartlarına ilişkin hükümlerbulunmaktadır. Örneğin; işçiye ait günlük çalış-ma (günde 10 saat) dinlenme ve tatil süreleri,işçiye yiyecek ve yatacak yer sağlanması ve ni-hayet iş kazalarına maruz kalan işçilerin tedavi-lerine ilişkin kurallar bu nizamnamede yer al-maktaydı. Bu denli basit hükümleri içeren bunizamnamenin etkin uygulandığı hakkında cidditereddütler vardır. İkinci yasa ise 1869 yılındayayımlanan ve Osmanlı Imparatorluğu'ndaki ma-denlerde çalışma zorunluluğunu kaldıran MaadinNizamnamesi idi. Bu nizamname ile, maden iş-letenler, madende bir doktor ve bir eczacı bu-lundurmak ve kazaya uğrayan işçi ailesine taz-minat ödemekle yükümlüydüler. Bu iki yasaldüzenleme de çağdaş anlamda işçi sağlığı ve işgüvenliğine ilişkin hükümlerin varlığından sözet-mek olanaksızdır.

20. yüzyıla gelindiğinde sanayileşme hareke-tinde maliyet ve verimlilik kavramları önem ka-zanmaya başlamıştır. İşçilik giderlerinin artması,maliyetlerin yükselmesi ile rekabet edebilmekiçin verimin artırılması ve maliyetlerin düşürül-mesi gereğini ortaya koymuştur. İşçi güvenliğinisağlama çabalan da verimliliği artıran ve mali-yeti düşüren kavramlar olarak önem kazanmayabaşlamıştır.

Aynı yıllarda Türkiye'de Kurtuluş Savaşınındevam ettiği dönemde 10.09.1921 tarihinde Ereğ-li Havzai Fehmiyesi Maden Amelesinin Huku-kuna Müteallik Kanun ilk olarak çıkarılmıştır.Bu yasa ile çalışma süresi 8 saat ile sınırlanmış,ayrıca 18 yaşından küçük çocukların madenocaklarında çalışmaları yasaklanmıştır. 1924 yı-lında ise Hafta Sonu Tatili Kanunu çıkarılmış-tır.

1926 yılında yürürlüğe giren ve halen yürür-lükte olan 818 sayılı Borçlar Kanunu, işçi sağlı-ğı ve iş güvenliği konusunda en önemli konu-dur. İşverenlerin, işyerlerinde, işçi sağlığınıkoruma ve iş güvenliği önlemlerini alma ve taz-

minat yükümlülüğü düzenleyen hüküm BorçlarKanunu nun 332. maddesinde yer almaktadır.Yasa koyucu bu hükümle, işverenin işyerindeişçi sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili önlemleri al-masını öngörmüştür. Diğer yandan, ülkemizdehenüz bir iş kanunu bulunmadığından, işçilerinsağlığı ile ilgili bir çok hüküm başka yasalarla,örneğin; 1580 sayılı Belediyeler Kanunu ve 1593sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu nun ilgilimaddelerinde yer almaktadır. Ülkemizde ilk İşKanunu 15.06.1936 tarihinde yürürlüğe girmiş3008 sayılı İş Kanunu ile ayrıntılı ve sistemlibir düzenlemeye kavuşturulmuştur.

Yine Cumhuriyet döneminde,- işçi-işveren iliş-kilerinin düzenlenmesi ve işçilerin karşı karşıyakaldıkları toplumsal tehlikelerin teminat altınaalınması amacıyla ilk defa resmi teşkilatın oluş-turulmasına 28.01.1946 yılında Çalışma Bakanlı-ğının Kuruluşu ve Görevleri Hakkında Kanunda rastlamaktayız. 1947 yılında Sanayi ve Tica-retle İş Teftişi Hakkında 81 Sayılı UluslararasıAnlaşma'yı ILO üye ülkelerin onayına sunmuş-tur. Bu anlaşmayı Türkiye 1950 yılında 5690 sa-yılı Yasa ile onaylamış ve bu anlaşma ile ILOile olan bağlarını kurmuştur.

1960 sonrası dönemde ise; Ülkemizde ilk kez1961 Anayasa'sı ile sosyal haklar Anayasal birdüzene kavuşturulmuştur. Böylece ünlü Almanhukukçusu JHERING'in yasa gücün siyasetidirdeyişinin yerini yasa güçsüzlüklerin siyasetidiranlayışına terk etmiştir.

3008 sayılı İş Kanunu, 1967 yılında 931 sayı-lı Yasa ile yürürlükten kaldırılmış, ancak buYasa'da Anayasa M.ıhkemesi'nce şekil yönünden1970 yılında iptal edilmiştir. Bunun üzerine28.08.1971 tarih ve 1475 sayılı İş Kanunu yürür-lüğe girmiştir. İşçi sağlığı ve iş güvenliği saha-sında halen yürürlükte bulunan tüzük ve yönet-meliklerin büyük bir bölümü bu 1475 sayılı İşKanunu'na dayanarak çıkarılmıştır.

İŞ KAZASININ TANIMI VE NEDENLERİ

İş Kazalarının Çeşitli Tanımlarıİş kazalarının üzerinde kurum ve uzman kişi-

ler çalışma ve araştırmalarda bulunmuş, değişikfakat aynı noktaya varan tanımlar geliştirmişler-dir. Bu tanımlardan bir kaçını örneklersek;

• İş kazası; Belirli bir zarara ya da yaralan-maya sebep olan beklenmeyen ve önceden plan-lanmamış bir olaydır (ILO)

• İş kazası; Önceden planlanmamış, çoğu kezkişisel yaralanmalara, makinaların, araç ve ge-reçlerin zarara uğramasına, üretimin bir süredurmasına yol açan olaydır (VVHO).

• İş kazası; İşçinin iş süresince çalışma şart-ları, işin nitelik ve yürütümü ya da kullanılan

Mühendis ve Makina - Cilt : 35 Sayı : 419

MAKALE

makina, araç, gereç ve malzeme nedeniyle uğra-dığı iş gücünün tamamını ya da bir bölümünüyitirdiği bir olaydır (Sosyal Politika ve İş Güven-liğine göre).

İş Kazalarının ve Meslek HastalıklarınınYasal Tanımına 506 sayılı Sosyal Sigortalar Ya-sası'nın 11. maddesinde rastlıyoruz. Bu Yasa ta-nımının önemi; uygulamada kaza alanının belir-lemesi, işçi ve işveren açısından hak ve borçlardoğurması ve çalışanın sosyal güvenliğini dekapsamasıdır.

Yasalardaki tanım ile teknik tanım arasındavar olan fark nedeniyle yasalar yeniden ele alın-malı, ihtiyaca cevap verebilecek nitelik kazandı-rılmalı ve yeni yasa çalışmaları yapılmalıdır.

İş Kazalarının Nedenleri (ILO'ya Göre)• Makina• Taşıma ekipmanları• Patlamalar ve yangın• Zehirlenme• Sıcak ve aşındırıcı maddeler• Elektrik• Kişisel düşmeler• Nesnelere basma ve çarpma• Cisim düşmesi• Ekipmansız çalışma• El aletleri• Diğer nedenler;İş kazalarının sebeblerinin belirlenmesi için

yapılan araştırmalarda,-%2 Önüne geçilemeyen sebepler%20 Emniyetsiz durumlardan%78 Kişilerin emniyetsiz davranışlarından

kaynaklandığı belirlenmiştir.Bir başka değişle kazaların %98'inin insan

hatalarından kaynaklandığı gözlenmektedir.Kişisel faktörler; işçinin dikkatsizliği, tehlike-

lerin önemsenmemeleri, eğitimsizlik, tecrübe ye-tersizliği, dalgınlık, disiplinsiz çalışmalar, moralbozukluğu, yorgunluğu veya. ihmali, işçinin ça-lıştığı makina veya iş hakkında eğitilmemesi,işin ehline yaptırılmaması, mevzuat hükümleri-ne uymayarak işyerinde gerekli tedbirlerin alın-maması, işyerinde sorumlu teknik eleman vehekim bulundurulmaması, çalışanların yetki vesorumluluklarının kesin olarak ayrılmaması, çev-resel faktörler; koruyucusuz makina üretimi vekullanımı, çalışma ortamının yapılan işe uygunolmayışı, koruyucu sağlık hizmetlerinin yeterliolmayışı gibi nedenlerdir. Bu kadar çeşitli ne-denlerin bir o kadar da farklı tedbirleri olacak-tır, bu tedbirlerin alınması ve geliştirilmesi içinişyerinde genel denetim ve oto-denetim ile ted-birlerin alınması ve aldırtılması, işçilerin sağlıktaramasından geçirilmesi, eğitimi ve bunların pe-riyodikleştirilmesi, tıbbi ve mesleki rehabilitas-

yon hizmetlerinin etkinleştirilmesi sayılabilir.Günümüzde Dünya'da her yıl 50 milyondan

fazla kaza olmaktadır, yine her yıl bu kazalardayüzbinden fazla insan ölmekte, 2 milyon işçi sa-katlanmakta ve 50 milyondan fazla işçi yaralan-maktadır.

Özellikle her yıl yaşamını sürdürme uğraşısıveren binlerce kişinin iş kazaları nedeniyle ha-yatını kaybetmesi veya sakat kalması, bu soru-nun her şeyden önce insancıl bir görev olarakbenimsenmesini gerektirmektedir. İşçiyi kazadankorumak büyük iyilik, kazaya uğramış işçiyetazminat ödemek, ondan özür dilemektir.

Sorun Türkiye açısından batılı ülkelere oran-la daha önemli boyutlarda bulunmaktadır. Bugün ülkemizdeki iş kazaları sıklığı [(kaza sayısıx 100) / çalışan işçi sayısı] batılı ülkelerden 3-4kat daha fazladır. Ülkemizdeki iş kazalarıyla il-gili sayısal veriler SSK'ca her yıl yayınlanan İs-tatistik Yıllıklarından elde edilebilmektedir.1992 yılı istatistikleri toplam iş kazası 109.563meslek hastalığı 1075, daimi iş göremezlik 3943ölüm 1516, toplam iş göremezlik süresi2.052.973.

Sonuçta; tüm bu tip çalışmalarda kullanılanrakamlar ve bilgilerin SSK kayıtlarına dayandığıbilinmektedir; oysa çalışan toplam nüfusunancak %30 kadarının SSK bünyesine girdiğinibelirtirsek konunun ne kadar önemli olduğu or-taya çıkacaktır. 1982-91 yılları arasındaki dö-nemde iş kazaları ve meslek hastalıkları sonu-cunda kaybolan işgünü sayısı aynı süre içindegrevler nedeniyle kaybedilenlerden %34 dahafazladır.

Bizim ülkemizde olmamakla beraber pek çokülke kazadan korunma yöntemlerini geliştirmedehayli ileri giderek beceri kazanmışlardır. Bunoktaya gelinceye kadar pek çok çalışma yapmışve savaş vermişlerdir. Varılan sonuç şudur; îşkazalarından korunmak ve kaza sıklığını enaza indirmenin yolu her koşulda uygulanabilirpratik yöntemler geliştirip uygulamaktır. Kaza-dan korunma nedir ? Kazadan korunma bilimsanatıdır. Çünkü korunmada gerçeği arama vedoğal olaylarla ilgilenme söz konusudur. Ana il-kelerini mantık ve muhakeme oluşturur.

İş güvenliği bir işin yapıldığı her yerde sözkonusu olmakla beraber, özellikle teknolojik im-kanların üretim ve işyerinde yoğun şekilde kul-lanılması halinde daha belirgin ve etkin olarakkendini gösterir. Bir ülkede sanayinin gelişmesi-ne paralel olarak, işyerinde işçilerin sağlık vegüvenlik içerisinde çalışmasının sağlanması, üze-rinde durulması ve çözümü gereken en önemlisorunlarından birisi olarak ortaya çıkmaktadır.

Etkili bir kaza önleme programının uygulan-ması için yöntemin ve tüm çalışanların katılım

Cilt : 35 Sayı : 419 - Mühendis ve Makina

MAKALE

ve desteğine gereksinim vardır. Bu konuda ikin-ci gereksinim ise kazayı önlemeye ilişkin olarakileri ve gelişmiş yöntemlerin uygulanmasıdır.

Her ne tür olursa olsun, kazaların önlenebil-mesi ancak kaza nedenlerinin hatasız belirlen-mesi ve bu nedenleri ortadan kaldıracak önlem-lerin alınması ile mümkün olabilir. Kazaanalizi, nedenlerin (esas, dolaylı, doğrudan) belir-lenmesinde uygulanan en etkili çalışma şeklidir.

HUKUKSAL BOYUT

İşverenin, Sorumluluğunun Hukuki Niteliği;Türk Hukuk Sisteminde, işverenin işçiyi gözet-me borcunu sınırlayan herhangi bir hüküm yeralmadığından, işçinin iş kazası sonucu SSK tara-fından karşılanmayan zararın işverenden talep vedava edebilmesi mümkündür.

Türk Hukuk Öğretisinde işverenin, işçiyi gö-zetme borcundan sorumlu tutulacağı ve sorum-luluğunun kabulü için kusurun (kast ve ağırihmal gibi) özel ağırlığının aranmayacağı konu-sunda görüş birliği olmasına rağmen, bu sorum-luluğun bir kusur sorumluluğu mu yoksa kusur-suz sorumluluk mu sayılması gerektiği hususutartışmalıdır. Birinci görüşe göre, işverenin so-rumluluğu kusura dayanan sorumluluktur. Diğergörüşe göre ise, işverenin işçiyi gözetme borcun-dan doğan sorumluluk (objektif sorumluluk) esa-sına dayanmaktadır.

Yargıtay'ın bu konudaki görüşüne gelince,- işkazalarının meydana gelmesinde, işverenin ku-surlu olması halinde kusur sorumluluğu ilkesini,kusursuz olması halinde ise, risk (tehlike) esası-na dayanarak kusursuz (objektif) sorumluluk il-kesini uygulayarak tazmini tayini yoluna gidil-mektedir. Yargıtay'ın bu görüşü dikkate alın-dığında, bir iş kazası sonucunda yapılacak yargıişlemi şu şekilde olmaktadır; İlk önce yasa vetüzüklerle öngörülmüş iş güvenliği önlemleri ilebunlarda öngörülmüş fakat alınması gereklidiğer önlemlerin neler olduğu tesbit edilmekte-dir. Bundan sonra yapılacak işlem, bu önlemle-rin işveren tarafından eksiksiz alınıp alınmadığı,alınmamışsa zarar verici olayın bundan doğupdoğmadığı, duruma göre işçinin öngörülen ön-lemlere uymasının etkili olup olmadığı ve buhalde tarafların kusur oranlarını araştırıp tesbitedilmektedir. Bu araştırmalar sonucunda işverenkusurlu bulunursa, kusur sorumluluğuna, yokkusursuz ise, objektif sorumluluğa göre meydanagelen zararı tazminle yükümlü tutulmaktadır.

işçi sağlığı ve iş güvenliğinin devletçe sağlan-masına ilişkin teknik ve özel mevzuat ülkemiz-de artık yerleşmiş bulunmaktadır. Ancak, bununbaşarı ile uygulanması için devlet-işveren ve işçiüçgenindeki kurum ve kişilere özel görevler düş-

mektedir.İş güvenliğine ilişkin tüm yasal hükümler

emredici bir nitelik taşırlar. İş güvenliğine iliş-kin önlemler öncelikle devleti ilgilendirir.Çünkü, işveren devlet karşısında bu önlemlerialmakla yükümlüdür.

Borçlar Kanunumuzun 332. maddesinde,- işve-ren işçinin işini gördüğü sırada zarara uğrama-ması için gerekli önlemleri almakla yükümlü-dür.

Sağlık ve güvenlikten yoksun bir şekilde ça-lışmak zorunda bırakılan milyonlarca işçi,bugün Dünya'da sağlık ve güvenlik dolu bir çev-rede çalışmayı arzulamaktadır. Bu konuda tümdevletlere ve devletlerin dışındaki işçi ve işve-ren kuruluşlarına, üniversitelere önemli görevlerdüşmektedir. Çünkü, işçiler belirli yasal düzen-lemelere rağmen sağlık ve güvenlikten yoksunbir biçimde fiilen çalıştırılabilmektedir. Ancak,işçi sağlığına ve iş güvenliğine ilişkin hükümle-rin uygulanması, devlet ve devletin dışındakikuruluşlar ve de özellikle sendikalar tarafındanyeteri kadar gözetildiğinde ise, bu hukuka aykırıdurumların, belirli ölçülerde olsa dahi, önlenme-si ve asgari düzeye indirilmesi mümkündür.

ILO'nun raporlarına göre Dünya'da her 3 da-kikada 1 işçinin iş kazası veya meslek hastalığınedeniyle hayatını kaybetmesine ve her geçensaniyede de en az 3 kişinin yaralanmasına ne-den olmaktadır.

İşçi sağlığı ve iş güvenliğinin uygulanması,her şeyden önce bir insanlık meselesidir. Bu ne-denle, çalışanlara yapılacak sağlık ve güvenlikyatırımları, yatırımların insana en yakışanıdır.İşçi sağlığı ve iş güvenliği konusunda yapılacaktüm girişimler, uğruna çalışılmaya değer çabalar-dır. Çünkü, çalışanlar, ne denli sağlıklı yaşarlar-sa bunların yaratacağı değer de o denli büyükolacaktır.

KAYNAKÇA

1. AKSOY, C, "İş Kazalarının, Tanımı, Önemi, Nedenle-ri", İş Kazalarını Önleme Semineri, 1982 ANKARA

2. AKYÜZ, Ö., İş Kazalarını Önleme Semineri, M.P.M.Yayın No.261, 1982 ANKARA.

3. GÜYAGÜLER, T., İş Kazalarının ve Meslek Hastalık-larının Önemi, Nedenleri ve Önerileri", YODÇEM,"Maden İşyerlerinde İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği EğitimKampanyası", Eylül 1990, ANKARA.

4. ÖZDEMİR, S., "İş Kazalarının İş Kollarına Göre Dağı-lımı ve Maliyeti", Çeşitli Boyutları ve Çözüm Önerile-ri ile İş Kazaları Seminer Bildirileri, Yayın No. 284,1983 ANKARA.

5. Çeşitli Boyutları ve Çözüm Önerileri ile İş KazalarıSeminer Bildirileri, Yayın No. 284, 1983, ANKARA.

6. TEKELİOĞLU, M., Labour Accident in the TurkishMining Ind. and Statisfical Evaluation, Şubat 1994İZMİR.

Mühendis ve Makina - Cilt : 35 Sayı : 4 1 9

MAKALE

BİR İŞ GÜVENLİĞİ ALT KAVRAMI OLARAK İŞKAZASININ TANIMI VE İLGİLİ YARGITAYKARARLARINDAN ÖRNEKLER

Nalan SUER

Ö Z E T

Gelişen teknoloji ile birlikte iş kazalarındameydana gelen artış, gerek insan yaşamınıngerekse işgücünün kaybını da arttırmakta-dır. İş kazasının tanımına ve alınması gere-ken koruyucu önlemlere ilişkin Yargıtay ka-rarlarından örnekler verilen bu yazıda biryandan işveren, biryandan da işçi kesimi-nin dikkatini bir kez daha bu konuya çek-mek amaçlanmıştır.

AT

Today, we ali understood that develop-ments on the technology can not preventworkers from the occupational accidents,and we stili have some obligations for laborhealth and work safety. The aim of thisstudy is to remind both employers and em-ployees, the importance of the occupationalaccident generally in human life giving,some examples from the Supreme courtResoiutıons on ihe definition and the pre-cautıoh of it.

Serbestçe seçemediği bir ortamda ve genellikle kendisininbelirleyemediği koşullarla çalışarak yaşamını sürdüren işçi-lerin, işlerini yaparken karşılaştıkları sağlık sorunlarından

ve mesleki tehlikelerden korunmalarını amaçlayan iş güvenliği-ne ilişkin hukuki düzenlemeler ilk olarak, sanayi devriminingetirdiği insan onuru ile bağdaşmayan olağanüstü çalışma koşul-larından doğmuştur. Sanayi devrimi ile gelen çalışma yaşamındauzun çalışma saatleri ve teknik yetersizliklere eklenen işverenkayıtsızlığı sonucunda iş kazaları ve meslek hastalıklarındameydana gelen olağanüstü artış, öncelikle kadın ve çocuk işçi-ler, daha sonra giderek tüm işçiler yararına işçi sağlığı ve iş gü-venliğini koruyucu önlemlerin alınmasını zorunlu kılmıştır.

İş güvenliği, yurttaşlarını ekonomik ve sosyal alanda tamolarak özgürleştirmek amacıyla bu alanlarda eşitlik ve adaletisağlamakla görevli kılınmış sosyal devlet içerisindeki yeriniçoktan almıştır bile. Bir çok ülke Anayasasında doğrudan veyadolaylı olarak güvence altına alınmış olan işgüvenliği, Anayasa-mızda ifadesini sosyal devlet ilkesi; yaşama, beden bütünlüğüve sağlık hakki; kişinin yaşına, gücüne ve cinsiyetine uygun birişte çalıştırılma hakki; dinlenme hakkı ve sosyal güvenlik hak-kıyla dolaylı olarak bulmaktadır.

Devletin işçi sağlığı ve iş güvenliği konusundaki temel ödev-lerini yastı koyma, denetim ve yaptırım uygulama olarak özet-lemek mümkündür. Ülkemizde işçi sağlığı ve iş güvenliğineilişkin genel hükümleri içeren bağımsız bir yasa bulunmamak-ta, bu hükümler, çalışma yaşamını düzenleyen temel yasaları-mızda, Sosyal Sigortalar Yasası'nda, Belediye Yasası'nda, UmumiHıfzısıhha Yasası'nda ve bunlar doğrultusunda yapılan idari dü-zenlemelerde dağınık bir şekilde yer almaktadır.

Bir yandan işçiye ve işverene bir takım yükümlülükler geti-rirken diğer yandan sosyal sigortalar kapsamında yer aldığındandevletin de katkılarını gerektiren işgüvenliği olgusu içerisindekiiş kazası alt kavramının tanımı, 506 sayılı Sosyal Sigortalar Ya-sası'nın 11. maddesinde şu şekilde verilmiştir.

İş kazası, aşağıdaki hal ve durumlardan birinde meydanagelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedence ve ruhça arı-zaya uğratan olaydır :

a. Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada,b. İşveren tarafından yürütülmekte olan iş dolayısıyla,

1 Hukuk Müşaviri, Köy-Tür Holding A.Ş.

Cilt : 35 Sayı : 419 - Mühendis ve Makina

MAKALE

c. Sigortalının işveren tarafından görev ilebaşka bir yere gönderilmesi yüzünden asıl işiniyapmaksızın geçen zamanlarda,

d. Emzikli kadın sigortalının çocuğuna sütvermek için ayrılan zamanlarda,

e. Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtlaişin yapıldığı yere toplu olarak götürülüp-getirilmeleri sırasında.

Davacının müas bırakanı, işverenin asıl işye-rinden bir başka işyerine geçici görevle gönde-rilmiştir. 1475/73 uyarınca işveren, işyerinde iş-çilerin sağlığını ve iş güvenliğini sağlamak içingerekli olanı yapmakla yükümlüdür. Geçici gö-revle işçinin bir başka yere gönderilmiş olması,işvereni bu sorumluluktan kurtarmaz.

(10. HD. 27.03.1978, E. 1977/3437, K. 1978/1354)

îş kazasından işverenin sorumlu tutulabilme-si için sorumluluğu yaratan durumların mutla-ka suç oluşturması gerekmez. Gerekli güvenlikönlemlerinin alınmaması ve öteki maddi olayla-ra göre de sorumluluğun var olup olmadığıaraştırılmalıdır.

(HGK, 29.03.1978, E, 1977/10-478, K, 1978/275)

Bir kimseye, işçi sağlığı ve iş güvenliğineuygun bir barınma yeri ayrılmış olmasına kar-şın, bu koşullardan yoksun bir yerde yaşamakistediğini kabul etmek, yaşam deneyimlerineuymamaktadır. Olayda bekçinin, çalışma saat-leri içerisinde uyumaması asıl olmakla birlikte,iş süresi dışında uyumasının ya da başka bi-çimde dinlenmesinin tümüyle bekçiye yönelikbir kusur olarak değerlendirilmesi yanlıştır.

(10. HD, 06.06.1978, E. 1977/5569, K. 1978/4332)

Davacının miras bırakanı, davalıların işye-rinde işçi olarak çalışmaktayken gerçekleşen işkazasında ölmüştür. Davacı, hak sahibi olarak,uğradığı maddi ve manevi zararın ödetilmesiniistemiştir. Davalı Belediye, davada sözkonusukanalizasyon işinin, dernek tarafından müteah-hite istisna akü ile verildiğini bildirmiştir.Olayda %100 kusur yüklenicinin (müteahhitin)olduğuna göre asıl işveren belediyenin sorumlututulması yanlıştır.

(9. HD, 20.02.1979, E. 1979/2141, K. 1979/2259)

İşyerinde bulunduğu sırada, işçiyi hemen yada sonradan, bedensel ya da ruhsal bozukluğauğratan olay, başka hiç bir koşul aranmaksızıniş kazası kapsamına girer. Ayrıca, sigortalınınişyerinde kendini öldürmesi de iş kazası sayıl-malıdır.

(10. HD, 29.03.1979, E. 1978/8413, K. 1979/2759)

Yüklü bir kamyon üzerine -yasa ve kurallaraaykırı olarak- bindirilen sigortalı işçiye, gereğin-ce ve yeterince tutunmamış olması gerekçe gös-terilerek %50 oranında kusur yükletilmesi usuleve yasaya aykırıdır.

(10. HD, 26.11.1979, E. 1978/6543, K. 1979/9372)

Sigortalının, işyerinde bulunduğu sırada da-valı tarafından öldürülmüş bulunduğu tartışma-sızdır. 506/11. maddesine göre, sigortalının işye-rinde bulunduğu sırada onu bedence zararauğratan olaylar da iş kazası dır. Bu tanımın be-lirlediği çerçeveye giren bir olayı iş kazası ola-rak ele almamak olanaksızdır. Mahkemenin buolguyu gözönünde bulundurmadan karar verme-si, yasaya aykırıdır.

(10. HD, 04.02.1980, E. 1979/6407, K. 1980/624)

Olayda %30 oranında kusurlu bulunan vedavalı işverenin bir başka işçisi olan kişinin,olay günü 16 saat çalıştırıldığı ve zararlandırıcısigorta olayının ortaya çıkmasında bu durumunetkili olduğu açıktır. Davalı işverenin kusuroranının belirlenmesinde, bu yönün gözönündebulundurulmaması doğru değildir.

(10. HD, 07.02.1980, E. 1980/70, 1980/758)

Meydana geldiğinde ihmali görülenler açısın-dan cezai ve hukuki sorumluluk doğurması, iş-verene kusursuz da olsa tazminat yükümlülüğügetirmesi ve mahkemelerce hükmedilen tazmi-nat tutarlarının günümüzde dikkat çekici rakam-lara ulaşması bakımından işverenler açısındanönemini koruyan iş kazaları, işçilerin ve yakın-larının da korkulu rüyası olmaya devam etmek-tedir. Yapılacak yeni yasal düzenlemeler, getiri-lecek gerçekçi denetim ve yaptırım mekanizmalarıile ortadan kaldırılmasını dilediğimiz iş kazaları,ne yazıkki bu yönleriyle güncelliğini sürdürme-ye devam etmektedir. Yargıtay Kararları Dergisi

Mühendis ve Makina - Cilt : 35 Sayı : 419

MAKALE

ile Tüba/İş Mevzuatı'ndan edinebildiğimiz veaşağıda tarih sırasına göre verdiğimiz Yargıtaykararlarının, iş kazasının tanımlanmasında vemeydana gelen iş kazalarında kusur oranlarınınbelirlenmesindeki zorlukların anlaşılması veyeni teknolojik gelişmelere uygun işgüvenliğiönlemlerinin alınmasına ışık tutması bakımın-dan yararlı olacağını düşünmekteyim :

İşçinin işverenin otoritesi altında bulunduğuesnada meydana gelen her kaza iş kazası sayıl-mıştır.

(HGK 25.05.1968, E. 9/110, K. 343)

İş kazasında işveren kusursuz da olsa so-rumludur. Ancak bu sorumluluk, işverenin ku-surlu olduğu zamanki tazmin sorumluluğununaynı olmamalıdır.

(HGK 25.05.1968, E. 9/110, K. 343)

İşveren, iki kişinin kaldıramayacağı kadarağır ve büyük bir taşı tek bir işçiye kaldırtmakistemiş ve o işçi iş kazasına uğramışsa, işverenbundan sorumludur. Kural olarak işveren böyledurumlarda olabildiğince makine kullanmayıyeğlemeli, bu olanaksız ise, tehlikeyi önleyecekbaşka önlemler almalıdır.

(10. HD 12.09.1969, E. 6086, Kb 8410)

Ruhsat sahibi davalı şirket ile ekskavatörsahibi arasındaki sözleşme ilişkisi, İş Yasası'nm1. maddesinin son fıkrasında öngörülmüş bulu-nan asıl işveren-tali işveren ilişkisidir. Bu ne-denle, asıl işverenin olayda kusuru olmasa biletali işverenle birlikte sorumlu olması gerekir.İşverenler arasındaki sözleşmede, kimi konular-da taşeronun sorumlu olacağının kararlaştırıl-ması iç ilişki yönünden önemli olup işçiyi etki-lemez.

(10. HD, 25.09.1975, e. 2304. K. 4907)

Zararlandırıcı olayın gerçekleşmesinde, dava-:ı ve davalının kusur oranlan saptanamamış,>lay kaçuııhıiüzlık durumu olarak nitelendiril-miştir. Böyle olmasına karşın davalının, kasıt ve

a ır kusur durumlarında olduğu gibi %100 ku-surluymuşçasma sorumlu tutulması usule ve ya-saya aykırıdır. Nitekim bu gibi durumlarda,Borçlar Yasası'nın 43. maddesi uyarınca belirlibir indirim yapılması gerektiği, Yargıtay HukukGenel Kurulu'nun 25.5.1968 gün ve E. 9/110, K.343 sayılı kararıyla da kabul edilmiştir.

(10 HD, 23.10.1975, E. 5840, K. 5402)

Davacının yüzünde oluşan ve görünümünüeski durumuna göre değiştiren fiziksel bozuklu-ğun bedensel bir zarar olduğu açıktır. Bu deği-şikliğin giderilmesini istemek, davacının yasalhakkıdır. Öte yandan bu tür giderlerin, özellik-le davada sözkonusu olduğu gibi estetik ameli-yat ya da başka tedavi harcamalarının yapıl-masından sonra istenebileceğine ilişkin birkural yoktur. Davacı bu giderleri her zaman is-teyebilir. Yapılması gereken, ameliyat giderlerinidavacı tarafa açıklatmak, bilirkişi yoluyla dabu tür ameliyatların zorunlu ya da yararlı olupolmadığını araştırarak sonuca göre karar ver-mektir.

(10 HD, 20.06.1977, E. 9077, k. 4721)

İş kazasında kötü rastlantı olarak nitelenendurum kaçınılmazlıktır ve kusursuz sorumlulukesasının uygulanmasını gerektirir.

(9. HD, 31.10.1983, E. 1983/6805, K. 1983/8720)

Davacılar, miras bırakanın iş kazası sonucuölümü üzerine, uğradıkları maddi ve manevizararın ödetilmesini istemişlerdir. MedeniKanun anlamında evlilik bağı bulunmasa bilefiili anlamda evlilik birliği varsa, destektenyoksun kalma ödencesi istenebilir.

(9. HD, 08.03.1984, E. 1984/1330, K. 1984/2509)

işveren, işyerinde gerekli güvenlik önlemleri-ni almak zorunda olduğu gibi, işçiler de bunla-ra uymakla yükümlüdürler. Olay, işçilerin gir-mesi yasak olan yerde gerçekleşmiştir. Budurumda, kazada ölen işçinin de nıüterafik (birarada) kusurlu olduğunu kabul etmek gerekir.

(9 HD, 30.05.1984. E. 1984/5283, K. 1984/6019)

işverenin alması ya da göstermesi gerekenönlem ve özensizlikten kaynaklanmayan, başkakişilerin eylemiyle ortaya çıkan olaylarda, ku-surlu sorumluluktan söz edilemez. Böyle du-rumlarda, olay iş kazası sayılsa da işvereni so-rumlu tutmak mümkün değildir. Çünküişverenin sorumluluğu, tehlikenin işyeri ve işinniteliği ile ilgili olmasıyla sınırlıdır.

(9. HD, 08.07.1985, E. 1985/6725, K. 1985/7403)

işçinin çalışırken ölmesi ile, bunun bir işkazası olduğu savım öne sürebilmek ve bu

Cilt : 35 Sayı : 419 - Mühendis ve Makina

MAKALE

yolla maddi-manevi ödence isteyebilmek için,kazanın yapılan işle nedensellik bağının olmasıgerekir.

(9. HD, 04.11.1985, E. 1984/7797, K. 1985/10089)

Sigortalının işe gidiş gelişine tahsis edilenaraba ile yapılan kaza iş kazasıdır. İşin ve gö-revin niteliği itibariyle sigortalıların işyerinetopluca götürülüp getirilmelerinin mümkün ol-maması nedeniyle işverenin sigortalılara ayrıayrı araç vermiş olması, sigortalıların 50/11.maddesinin A-c fıkrasından yararlanmalarına vekazanın iş kazası sayılmasına engel değildir.

(10. HD, 03.02.1986, E. 1985/6312, K. 1986/462)

İş kazası sonucunda yaralanıp, hastanede te-davi gördükten sonra memleketine giderken ta-rafik kazası geçirerek ölen işçinin geçirdiği işkazası ile ölümle sonuçlanan trafik kazası ara-sında uygun neden-sonuç (illiyet) bağı bulunma-dığından, taşıt kazası ile meydana gelen ölümolayının iş kazası sayılmasına yasal olanakyoktur.

(10. HD, 25.05.1989, E. 1989/3064, K. 1989/4630)

İşçinin işyerine giderken bir aracın çarpmasısonucunda yaralanması, olayla iş arasındauygun neden-sonuç bağı bulunmadığından işkazası sayılamaz.

(10. HD, 26.09.1989, E. 1989/4351, K. 1989/6491)

Kanun hükümlerine göre, iki ayrı cinsten bi-reyin nikahsız olarak birleşmeleri evlilik olaraktanımlanamaz. Öte yandan, 506 sayılı Kanunla,nikahsız birleşmelere sosyal güvenlik bakımın-dan olanak sağlanmıştır.

(10. HD, 11.09.1990, E, 1990/4010, K. 1990/6972)

İş Yasası'nm 73. maddesi gereğince işveren,işçilerin sağlığını ve iş güvenliğini korumak içingerekli olanı yapmakla yükümlüdür. Bu hük-mün yerleşmiş kötü alışkanlıkların ve gelenek-lerin dışında tamamen nesnel olarak değerlendi-rilmesi gerektiği açıktır. Esas olan, işverendengözlük ve baret istenmesi değil, işverenin, işçi-lerin sağlığını ve güvenliğini korumak için ge-rekli önlemleri alması, bu konudaki araç ve ge-

reçleri eksiksiz bulundurnıasıdır.(10. HD, 08.10.1980, E. 4799, K. 5869)

İşverenin, İş Yasası'nm 73. maddesinde ön-görülen önlemleri almış sayılabilmesi için, işçi-sine gerekli araçları sağlamış olması yeterli de-ğildir-, bu araçların işçi tarafından kullanılıpkullanılmadığını denetleme görevi de önlemalma yükümü içindedir. Özellikle dava konusuolayda, gözlüğün işçiye verilmesi yeterli olma-yıp, işçinin bu gözlüğü taktıktan sonra işiniyapmaya başlamasını sağlamak gerekir.

(10. HD, 24.11.1980, E. 5899, K. 6795)

İşveren, işçilerini işyerine götürüp getirmekiçin sağladığı taşıtın kapısında iniş-b inişler degözcü koymamış ve taşıtın kapısının kapanmasısırasında işçinin parmağı ezilmiş ise, olaydakusurludur. Anak, iniş-binişlerde, taşıt kapısınıniçerden kapanabileceği olasılığını dikkate alma-yan işçi de birlikte kusurludur.

(9. HD, 01.12.1980, E 11960, K. 12427)

İşveren, 16 yaşından küçük bir çocuğu, eğit-meden ve gözetimini sağlamadan kaynak maki-nasmda çalıştırmış-, çalıştırma sırasında iş kaza-sı olmuştur. Bu durumda işverenin sorumlu-luğu-, acemiliği, düşünsel ve bedensel olgunluğaerişmesi nedeniyle, yaptığı işin tehlikesini he-saplayamadan kablolara bağlı makinayı taşıma-ya kalkışan ve bu sırada elektrik akımına kapı-lan sigortalının sorumluluğundan daha çoktur.

(10. HD, 23.01.1981, E. 6779, K.273)

İzinli olmasına karşın, kimi haklarını almakiçin işyerine gelen ve bu sırada ödeme yapılma-dığından, topladığı midye kabuklarını yıkamakamacıyla kantinin önündeki su musluğunuaçmak isterken, kaçak elektrik akımına kapılanişçinin ölümü, iş kazası dır. Çünkü, olay işye-rinde olmuştur ve işçinin işyerinde bulunmasıiş sözleşmesine dayanmaktadır. İşveren, davacı-ların maddi ve manevi zararlarından sorumlu-dur.

(9. HD, 30.04.1981, E. 2223, k. 2776)

Davacıların miras bırakanı, görevli olarakbindiği uçağın düşmesi sonucu ölmüştür. Mirasbırakanın geziyi, davalı işverinin istemi üzerineyaptığı anlaşılmaktadır. Buna göre olayda 1475/62. maddesinin (b) ve (ç) fıkraları ile 506/11.maddesinin (b) ve (c) fıkralarında gösterilen du-

Mühendis ve Makina - Cilt : 35 Sayı : 419

MAKALE

rumlar sözkonusudur. Böyle olunca, olayın biriş kazası olduğunun kabulü gerekir.

(9. HD, 29.12.1981, E. 11284, K. 15904)

İşverenin bir başka işçisi ile girişilen kavgasonucu yaralanan işçinin uğradığı zarardan işve-ren de sorumludur.

(9. HD, 13.03.1982, E. 1982/1786, K. 1982/2602)

İşçiyi eğitmeden yükleme işinde görevlendi-ren, özel aygıt kullandırmayan, mekanik araçbulundurmayan işverenin iş kazasında kusurluolması gerekir.

(10. HD, 23.03.1982, E. 1982/1498, K. 1982/1701)

506 sayılı Kanunun 11. maddesinin A-a/bfıkrası gereği, sigortalının işyerinde çalışırken veişverenin işini yaparken öldüğü sabit olduğunagöre ölümün iş kazası sonucu meydana geldiği-nin kabulü yerine, işyerinde sarhoş çalışırkenöldüğünü gözönüne alıp olayın iş kazası sayıl-mayacağına karar verilmesi doğru değildir.

(10. HD, 23.03.1992, E. 1991/12579, K. 1992/3624)

Davacı, Davalı iki firma tarafından üstleni-len otoyol inşaatının viyadük çalışmaları sıra-sında, yemek paydosunda yemekhaneye gitmeküzere trafiğe yeni açılmış bulunan otoyol üze-rinden karşı tarafa geçmekte iken otoyolda sey-reden diğer davalının idaresindeki aracın çarp-ması sonucu işgücü kaybına uğramıştır. Olaydakusur oranlarının sağlıklı olarak değerlendirile-bilmesi için, işçilerin yemekhaneye gidebilmele-ri için, müsait bir altgeçit bulunup bulunmadı-ğının ve davacının altgeçitten geçmeyip otoyolüzerinden geçmesinin sebebinin belirlenmesi ge-rekir.

(10. HD, 29.09.1992., E. 1992/5405, K. 1992/10585)

Davalı Kurum, Şube Müdürlüğü'ne aitdepodaki malların istifleme, yükleme ve boşalt-ma işini ihale suretiyle bir müteahhide vermiş-tir. Davacı, müeahhidin işçisidir. Olay günü ça-lışmakta iken, deponun kapısını açmak istediğisırada kapı raydan çıkarak üzerine düşmesi so-nucu yaralanmıştır. Davalı Kurum'un asıl işve-ren olarak kabul edilmemesi nedeniyle; taraflararasında bir hizmet akdi ilişkisi bulunmadığıiçin uyuşmazlığın genel hükümler çerçevesinde

çözümlenmesi gerekir.(9. HD, 14.12.1993, E. 1993/7945, K. 1993/

18613)

Genel Değerlendirme :Dileğimiz, genci anlamda insan yaşamına ve-

rilen değer ve önem ile birlikte iş güvenliğininsağlanmasına yönelik önlemlerin işveren kesi-mince hiç bir mazeret veya gerekçeye sığınma-dan tam olarak alınması, işçi kesiminin de biryandan bu önlemleri uygularken diğer yandan işkazası meydana gelmeden önce dahi geldiktensonraki hassasiyetini göstererek işgüvenliğininsağlanması hususunda işverene öneriler götürme-sidir. Bu konuda özellikle işçi sendikalarınabüyük görevler düştüğünü söylemek gerekir. Ya-pılacak Toplu İş Sözleşmeleriyle, işyerinde alına-cak mevzuatın somutlaştırılmasına yönelik ön-lemleri belirleyip uygulamayı denetlemek vegerekirse yaptırımları uygulayabilmek, hiç birparasal değerle ölçülemeyecek insan yaşamınınve işveren lehine de işgücünün korunmasını sağ-lamaya yönelik önemli bir adım olacaktır.

Cilt : 35 Sayı : 419 - Mühendis ve Makina

MAKALE

İŞ GÜVENLİĞİ VEÇAĞDAŞ YAKLAŞIM

A. Fevzi TUVAY*

Ö Z E T

İşçi sağlığı ve iş güvenliği kavramı çalışanve işveren arasında dönem dönem farklıyaklaşımlar sonucu gizli bir sürtüşme kay-nağı olarak zaman zaman görülmektedir.Diğer yandan çağdaş işletmelerde ToplamKalite Yönetimi ilkelerine entegre olmuş İşGüvenliği Kavramı, Kalite ve Verimlilik il-keleriyle birlikte o işletmeyi başarıya götü-ren üçlü sacayağım oluşturmaktadır. Bu ça-lışmada genç bir savunma sanayii işletmesiFMC-NUROL A.Ş. 'deki iş güvenliği alanın-daki çalışmalara yer verilmektedir.

•T

The concept of safety has been realized as asource of conflict betv/een labor and emp-loyer because of different approaches fordifferent periods. On the other hand, a con-cept of work safety, integrated with princi-ples of Total Quality Management makestemporary companies successful with theQuality and Efficiency principles. İn thisarticle, studies in the field of work safetyare given for a funior Company of DefenceIndustry-, FMC-HUROL Inc.

Sanayileşmenin geçirdiği evrelere bakacak olursak, İşçi Sağlı-ğı ve İş Güvenliği kavramının çalışan ve işveren arasındadönem dönem farklı yaklaşımlar sonucu gizli bir sürtüşme

kaynağı gibi algılandığını görürüz. İş Güvenliği, kimilerine göreişverenin tek başına sağlamak zorunda olduğu güvenli bir çalış-ma ortamı, kimilerine göre ise uyulmadığı takdirde işvereni sa-dece maddi zarara uğratacak bir yasaklar zinciri olarak görül-müştür. Bu nedenledir ki iş güvenliği uzunca bir süre yalnızcadevletlerin yasal düzenlemeleri kadar gelişebilmiştir.

Oysaki çağdaş işletmelerde 'Toplam Kalite Yönetimi' ilkeleri-ne entegre olmuş 'İş Güvenliği' kavramı, 'Kalite' ve 'Verimlilik'ilkeleriyle birlikte o işletmeyi başarıya götüren üçlü sacayağınıoluşturmuştur. Böylece müşterinin, işgörenin, işverenin ve top-lumun beklentilerini hep binırada karşılamayı hedefleyen Top-lam Kalite Felsefesinin en önemli unsurlarından birisi halinegelen iş güvenliği, ölçme ve sürekli iyileştirme yaklaşımları so-nucu kayda değer ilerlemeler göstermiştir.

Bu yazıda, okuyanlara henüz genç bir Savunma Sanayii İşlet-mesi olan FMC-NUROL Savunma Sanayii A.Ş.'ndeki ilgili faali-yetlerin bir özetini yaparken iş güvenliği alanındaki bazı ge-lişmelere işaret edecek, genelde yapılan bazı hataların da altınıçizmeye çalışacağım.

YAZıLı POLITIKALARıN OLUŞTURULMASı,YÖNETIMIN DESTEĞI

15 Ağustos 1989'da resmen kurulan işletmemizde iş güvenli-ği hakkındaki ilk karar en tepe organ olan Yönetim Kurulu'nun19 Mart 1990 tarihli kararıdır. Buna göre: 'FNSS'in ilkesi, işçisağlığı ve iş güvenliği ile tüm Türk Kanunlarına ve ilgili mev-zuata uymaktır. Ayrıca, çalışanların iş kazalarına maruz kalma-maları veya iş kazası ihtimalini en aza indirmek için gereklibütün önlemleri almak ve çalışanlarının işlerini emniyetli birşekilde yapabilmek için gerekli imkanları sağlamak şirketintemel ilkesidir.

UYGUN IŞ GÜVENLIĞI ORGANIZASYONU

İmalata geçilen ilk yıldan itibaren aşağıdaki organizasyonçarkı kurulmuştur.

* FMC-NUROL SAV. SAN. A.Ş.

Mühendis ve Makina - Cilt : 35 Sayı : 419

MAKALE

• tş Güvenliği icra Komitesi: Personel, imalatve Mühendislik Hizmetleri Bölüm Müdürlerin-den oluşur ve doğrudan üst yönetime bağlıdır.Konuyla ilgili tüm aktiviteleri koordine eder.

• îşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Kurulu: İlgilimevzuata göre kurulmuştur.

• tşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Bölümü: Perso-nel ve Eğitim Müdürlüğü bünyesinde yer alır.

İŞ YERİ KÜLTÜRÜ VE İŞ GÜVENLİĞİ BİLİNCİ

İş güvenliğinde gerekli atılımları yapabilmekiçin en önemli ve aynı zamanda en zor olan, oişletmede bir kültür değişimi sağlayabilmektedir.Kadercilik, neme lazımcılık, bana bir şey olmaz,bu benim görevim değil, önce imalat sonra kali-te sonra da iş güvenliği şeklindeki inanç vedavranışları değiştirip yerine;

• 'Önce İş Güvenliği'• 'İş Güvenliğinden ben sorumluyum'• 'Her meslek hastalığı ve iş kazası önlenebi-

lir' şeklinde yaklaşımları getirmek hiç de kolaydeğildir. Ancak insanların iş güvenliği bilinçleri-ni arttırmanın da başka yolu yoktur.

EĞİTİM VE İLETİŞİM

Söz konusu kültür değişimini yaratmanın engüçlü araçları eğitim ve iletişim ama daha daönemlisi bunları davranışlarla desteklemektir. Buamaçla işletmemizde verilen eğitimlerden bazıla-rı:

• Oryantasyon Eğitimleri• Ekipman kullanma eğitim ve sertifikasyon-

lar (Fork Lift, Vinç, el aletleri, yük kaldırma,Zırhlı Muharebe Araç kullanımı, vb..)

• Şahsi koruyucu ekipman kullanımı (solu-num, işitme, vb..)

• Yangın önleme ve söndürme• Kimyasal Malzemelerin Güvenli Kullanımı• İş Güvenliği Eğitim ve Gözlem Programı

;STOP)

Eğitimin yanısıra tüm çalışanlara hitap edebi-lecek iletişim imkanlarından yararlanılır:

• İş Güvenliği bülteni ve İlan Panoları• İş yeri Gazetesi• İş Güvenliği Kaza Kayıt Panoları• İş Güvenliği uyarı işaretleri• İş Güvenliği pankartları.

Ayrıca çalışanların aileleriyle katılabildikleriİş Güvenliği konulu teşvik edici yarışmalar

• Slogan yarışmaları• Kompozisyon yarışmaları• Resim yarışması

Yukarıda sayılan kaynakların yılmadan etkinbir şekilde kullanıldığı bir iş yerinde artık in-sanların İş Güvenliği konusundaki bilinçlerininarttığını, bu işe yürekten inandıklarını en önem-lisi de bu değişimden büyük haz duyup devamı-nı dilediklerini gözleyebilirsiniz.

ÖLÇME VE DEĞERLENDIRME

İş kazalarını ortaya çıktıktan sonra izlemekher ne kadar reaktif bir tarz gibi de gelse,uygun yapıldığı takdirde ölçme ve değerlendirmeher zaman geleceğe ışık tutacaktır. Tek başınayeterli değildir ancak, önleyici sistemleri kurma-ya katkısı büyüktür.

İşletmemizde iş kazalarının ölçümleri şu ka-tegorilerde yapılır:1. Kayıp iş günlü kazalar: (Kaza, sonucu kazaya

uğrayan belli süre işini göremez hale gelmiş-tir.)

2. Kayıt edilir kazalar: (Kaza, ilk yardımın öte-sinde bir tıbbi müdaheleyi gerektirmiştir.)

3. İlk yardım4. Kaza tehlikesi atlatılmıştır.

İşletmemizde her 4 kategorideki kazaların is-tatistikleri tutulur. Her sene başında geçmiş se-neye göre daha az oranda olmak üzere bir üstsınır hedeflenir ve ilan edilir.

KAZA ARAŞTıRMALARı

Ölçme ve değerlendirmenin önleyici yöntemolarak kullanıldığı alan, kaza araştırmalarıdır.Vuku bulmuş kazanın (bunlar ilk yardım veyaatlatılmış bir kaza tehlikesi de olabilir) analiziyapılır. Hangi şartlarda, hangi zaman diliminde,hangi bölgede, hangi işlemde olduğu ve nedenle-ri araştırılır. Vücudun hangi bölgesinde yaralan-maya yol açtığı, diğer bilgilerle istatistiksel ola-rak incelenir. Bu sonuçlara güre uygun koruyucuönlemler alınır.

İŞ GÜVENLİĞİ PROSEDÜR VE KURALLARI

İşletmemizde iş güvenliği ve işçi sağlığı yö-nünden kurallar zinciri belirlenmiş olup yöneticive diğer çalışanlara ulaştırılmıştır. Şu anda yü-

Cilt : 35 Say 419 - Mühendis ve Makina

MAKALE

rürlükte 31 adet ilgili prosedür vardır."Zaman zaman bunlarla ilgili eğitimler düzen-

lenmektedir.

DlŞ VE İÇ DENETLEMELER

Güvenli çalışma koşullarının elde edilmesiiçin, güvenli olmayan fiziksel koşulların ve uy-gulamaların elbirliğiyle ortadan kaldırılması ge-rekmektedir. Bu iki faktörün ortadan kaldırılma-sı ise ancak çok iyi ve sürekli olarak göz-lemlemek ve sistemli denetlemelerle mümkünolur.

İşletmemizde bu amaçla mevzuat gereği işyeri müfettişlerinin yaptıkları denetlemelere ila-veten aşağıdaki aktiviteler yapılagelmektedir.

Dış DenetlemelerYabancı ortağımız FMC'nin bu konudaki

uluslararası deneyiminden yararlanan işyerimiz1992 ve 1993 de iki kez Amerikalı uzmanlar ta-rafından denetim geçirmiştir. Bu denetlemelerdeuzmanların gerek görsel gerekse de ölçüm so-nuçlarına dayanan bulguları değerlendirilmiş, herbiri için hatalar tesbit edilip giderilmiştir, işlet-memiz 1995 yılı için de OSHA standartlarınagöre bir dış denetlemeye hazırlanmaktadır.

İç Denetlemelerişçi Sağlığı ve iş Güvenliği Bölümümüzün li-

derliğinde çalışanlardan bir denetleme ekibioluşturulmuştur. Bu ekip periyodik olarak herüç ayda bir fabrikanın belirlenen bölgelerini de-netlemektedir. Bu denetlemeler sırasında en ba-şarılı bölgeler seçilmekte ve teşvik amacıylaödüllendirilmektedir.

Periyodik Sağlık KontrolleriÇalışanlarımız, çalışma bölgelerine göre peri-

yodik olarak solunum, işitme vb. sağlık kontrol-lerinden geçirilmekte ve sonuçları işyeri hekim-liği tarafından izlenmektedir.

GÜVENSIZ DURUMLAR - RISK KONTROLÜ

Yukarıda açıklanan yöntemler sonucu ortayaçıkan güvensiz durumlar gerekli mühendislik -bakım önlemleri veya kişisel koruyucu donanımyardımıyla ortadan kaldırılır. Bina, tesis, maki-na, takım, kaldırma donanımları, imalat proses-leri hep bu kapsam içerisinde sürekli gözden ge-çirilir.

GÜVENSIZ DAVRANıŞLAR

Bu yazıda son olarak, klasik iş güvenliği yak-laşımlarında ne yazıkki bu güne dek ihmal edil-miş olan insan davranışlarına kısaca değinece-ğim. Yalnız önce her meslek hastalığı veya işkazasının altında yatan iki unsurun tanımınadeğinelim:

1. Güvensiz Durum: İş kazası veya meslekhastalığı riski taşıyan ve bina, tesis, makina,takım, donanımdan kaynaklanan koşullardır.Kaygan zemin, aşırı gürültü, zehirli gaz, açıktaçalışan kasnak ya da hatalı kaldırma zincirigibi.

2. Güvensiz Davranış: iş kazası veya meslekhastalığına yol AÇABİLECEK (sadece açmış olandeğil) herhangi bir davranıştır. Kaygan zeminebasmak, aşırı gürültüde kulaklık kullanmamakgibi. Tek kaynağı insandır.

Burada kilit nokta her güvensiz durumun ar-kasında bir güvensiz davranışın yattığıdır. Meka-nik atölyede, yerde küçük bir yağ göleti gördükdiyelim. Bu bir güvensiz durumdur. Çünkü, biribasıp düşebilir. Ama onu yere döküp bırakan ça-lışanımız ise güvensiz bir davranışta bulunmuş-tur.

Bu güne kadar sürekli güvensiz durumlarlamücadele etmişizdir. Sanırızki iş kazalarına ta-mamen güvensiz durumlar yol açmaktadır.Ancak istatistikler bunun tamamen tersini söy-lüyor. Çünkü iş kazalarının %80-90 kadarı gü-vensiz davranışlar nedeni ile ortaya çıkmaktadır.Yukarıdaki örnekteki yağ göletine basmak yeri-ne dikkatli davranıp kenarından geçebilirsinizyada daha iyisi onu oraya dökünce hemenönlem alabilirsiniz.

Ancak bu gerçekler güvensiz durumlarla mü-cadeleyi gereksiz hale getirmez tam tersine yapı-lacak ilk iş önce onları ortadan kaldırmak ya daşahsi koruyucularla etkisiz hale getirmektir.

İşte yukarıdaki gerçekten hareketle işletme-miz 1994 yılından itibaren 'Davranış Odaklı İşGüvenliği' programını başlatmıştır. Buna göreönce değişik çalışma bölgelerinde güvensiz dav-ranışlar çalışanlarımız tarafından tesbit edilmek-tedir. Daha sonraki aşamalarda bunların üzerin-den bilinçlendirme, tanıtım çalışmaları ve geneçalışanlarımız tarafından yapılacak olan denetle-me programları yer alacaktır.

Sağlıklı ve kazasız çalışma ortamı dileklerim-le.

Mühendis ve Makina - Cilt : 35 Sayı : 419

MAKALE

İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİNİNEKONOMİK BOYUTU

Mehmet TEKELİOĞLU*

Ö Z E T

İş Kazaları ve meslek hastalıklarının eko-nomik boyutlarla değerlendirilmesi vebunun ülke ekonomisine yansımaları ger-çekten dikkat çekicidir. Yazımızda istatisti-ki bilgiler yardımıyla konu ele alınarak ko-nunun önemi ve çarpıcılığı ortayakonulmuştur.

AT

Evaluation of work accidents and occupa-tional heahh economically and their influ-ence to the country's economic life is thevery important. İn this artide the subjecthas been examined and its importanceshown by statistical data.

İş kazaları ve meslek hastalıklarının; işyeri, işçi ve sosyalyapıya ekonomik etkisi yönünden ne kadar büyük ve çarpı-cı olduğu ve bunun ülke ekonomisine nasıl yansıdığını göre-

biliriz.Eğer kaza ölümle sonuçlanmışsa kaybolan işgünü sayısı 7500

işgünü olarak hesaplanmaktadır. ABD, Almanya ve Fransa gibiülkelerde hesaplamalar 6000 işgünü üzerinden yapılıyorsada ül-kemizde genç yaşta işe başlama ve çalışma sürelerinin uzunlu-ğu gibi nedenlerde ölüm 7500 işgünü kaybıyla özdeş sayılmak-tadır. (1964 yılında yayınlanan Çalışma Bakanlığı genelgesinegöre)

Her işletme, kaza hızı ve kaza sıklığı değerlerini hesaplamakyoluyla işletmesindeki durumu ortaya koyabilmektedir. Eğerkaza hızı ve sıklığı değerleri düşük ise ve yıllara göre düşmeeğilimi gösteriyorsa işletmede daha fazla iş güvenliği yatırımıyapmaya gerek kalmamış demektir. Daha fazla kural koymak,güvenlik malzemesi, koruyucu kullanmak, alarm zilleri, sinyal-ler vs.'nin sayısını artırmak, ortamı daha karmaşık hale getire-ceğinden çalışanları ortama daha zor uyum yapmaya sürükleye-bilecek verimi düşürerek maliyeti artıracaktır. Kaza sıklığı vekaza hızının yüksek olduğu hallerde ise bazı önlemler almakzorunludur. Bu konuda bir girişim yapacak olan işletme, insaniyükümlülüklerinin yanında katlanacağı işçi sağlığı ve iş güven-liği harcamalarının iş kazası maliyetlerinde az olduğuna inan-malıdır. (1974 yılında yapılan bir çalışma, asgari ücrete(4.173.750 TL.) bağlı olarak güncelleştirildiğinde.) 1.000 işçinin,4.173.750 TL. asgari ücret 8 saat 25 gün çalıştığı, 20 büyük ve10 küçük kaza olan bir işyerinde kazalardan doğan maliyet3.732.998.400 TL.'dir. İşyerinin 1.249.920.000 TL. işçi sağlığınayatırım yaptığında 1. yılda kaza maliyeti 1.887.364.800 TL.'ye2. yılda 41.760.000 TL. yatırımla 148.996.800 TL. kaza maliyeti-ne düşmüştür. Böylece bu dönem, işçi sağlığı ve iş güvenliği,yatırımıyla kazalardan doğan kayıpta 2.439.878.400 TL.'lik birdüşme olmuştur.

Hesaplamada kullanılan modelin işverenin kaza dolayısıylaherhangi bir kasıt veya kusuru olmadığı varsayılmıştır. Kasıtveya kusur olduğu anda maliyetlerin çok daha yüksek düzeylereçıkacağı da bilinmelidir. Çünkü, iş kazalarında, işverenin kastıveya işçi sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili yasa ve tüzük hüküm-lerine aykırı hareketi veya suç sayılır bir eylemi sonucunda

* Maden Yük. Müh., Ç.S.G.B. İs Müf. Yrd.

Cilt : 35 Sayı : 419 - Mühendis ve Makina

MAKALE

oluşacak kazada, kurumca sigortalıya (veya haksahibi kimseye) yapılan ve ileride yapılacak hertürlü giderler ile bağlanmış gelirin sermaye de-ğerinin işverenden alınması öngörmüştür.

iş güvenliği masrafları ile sağlanabilecek ya-rarlar ve iş kazaları dolayısıyla uğranılan kayıp-ların karşılaştırılması salt firma düzeyinde değiltüm ekonomi düzeyinde de yapılmalıdır. Bununiçin ekonomi işgücünden uğradığı kayıpların dü-zeyini (fizik bilimler ve değer olarak) bilmeli vebunu yaptığı iş güvenliği masrafları ile karşılaş-tırmalıdır.

Kazaların ve meslek hastalıklarının ulusalekonomiye yaptığı en büyük hasar insan gücü-nün ölüm, sürekli iş göremezlik veya geçici iş-göremezlik gibi nedenlerle kaybıdır.

Kalkınma çabası içinde olan bir ülkenin kay-naklarını yatırımlar ve güvenlik harcamaları ara-sında bölüştürülmesi zor karardır. Ancak, iş ka-zalarının bu denli yüksek olduğu bir ülkede,gerek işçi, gerek işveren, gerekse ulusal ekono-minin uğrayacağı kayıplar göz önüne alınırsa veiş kazaları ile meslek hastalıkları belli bir altdüzeye indirilmedikçe, kalkınmayı sağlayacak,emek verimliliği artışlarına asla ulaşılmayacağıdüşünülürse iş güvenliği harcamalarına gerekenönemin verilmesi gerektiği ortaya çıkacaktır.

1982-91 döneminde iş kazaları sayısının147.118'den 91 yılı hariç 155.857'e, ölüm sayısı-nın 988'den 1565'e yükselmesine karşın,SSK'nın iş kazası ve meslek hastalığı sigorta gi-derleri, gelirlerin %61.66'dan %77.85'e yüksel-miştir. Bu durum bazı önleyici ve kazaya uğra-yan sigortalıyı, yeniden üretici hale getiriciönlemlerin yeterince alınmadığını kanıtlamakta-dır.

Önleme için yapılan harcamanın düşüklüğühizmetin etkinliğini kısıtlamakta, kazalar nede-niyle yapılan ödeme miktarını artırmaktadır.

İş kazalarının maliyeti konusunda, bugünekadar pek çok çalışma yapılmış ve üzerinde ol-dukça yaygın, görüş birliğine varılabilen, yakla-şımlarda ortaya konmuştur. Ancak, hiçbir yakla-şım, ne kadar yol gösterici olursa olsun, herduruma uyan reçeteler vermez. Araştırmacının,burada iş güvenliği yöneticisi yada uzmanının,kendi yaratıcılığı, bilgi ve görgüsünü kullanmasışarttır. İkincisi, uygulamaya yönelik araştırma-larda, sağlıklı ve düzenli veri bulmak, yoksabunları derlemeye çalışmak, anlamlı sonuçlaraulaşmanın başlıca koşuludur. Üçüncü, iş kazala-rının önemini ve önlenmesi zorunluluğunu hem

çalışanlar hem de yöneticilere etkin biçimde,onları harekete geçirecek biçimde benimsetme-nin başarının güvencesi olduğunu unutmamakgerekir. Elbette, bu noktada işletme dışı etkenle-re, bir başka deyişle, işçi ve işveren örgütlerinin,ilgili kamu kuruluşlarının ve bütün kamuoyu-nun ilgi ve desteğini sağlamanın önemini de be-lirtmeliyiz.

İş kazalarının maliyetleri, üretim maliyetiüzerinde olumsuz rol oynamaktadır. ABD'de işgörmezlikle sonuçlanan bir iş kazasının maliyeti7.000$ ölümle sonuçlanan bir iş kazasının mali-yeti ise 800.000-1.200.000$ arasında değişmekte-dir.

îş kazalarından doğan maliyetler dolaylı vedolaysız maliyetler olarak 2 ana grupta toplanır.Dolaysız maliyetler; kaza sonucu doğan zararla-rın ödenmesiyle, tedavi harcamaları, sigortaprimleri, tazminatlar ve mahkeme giderleri vs.ortaya çıkan maliyetler, dolaylı maliyetler isebunların dışında kalanların tümüdür.

"Dolaylı" yerine "sigortalanmamış" maliyetlerve "dolaysız" yerine "sigortalanmış" maliyet de-nilmektedir. Yönetimler genellikle iş kazalarınınmaliyetini sigorta primleri olarak görme ve açıkseçik ölçülemeyen ve kazalara dolaylı biçimdebağlanabilen maliyetleri görmezlikten gelme eği-limindedir. İkinci tür maliyetler, daha doğrudanve işletme açısından kaçınılmaz maliyetler oldu-ğuda vurgulanmış olmaktadır.

Dolaylı (sigortalanmamış) maliyetleri- Kazaya uğramış işçilerin çalışmadıkları iş

saatleri için ödenen ücretlerin maliyeti:

ii- Kazada hasara uğrayan araç-gerecin onarımve yenilenmesine yönelik net maliyet:

iii- Tazminat ödemeleri dışında kazaya uğrayanişçinin kayıp işgünü için ödenen ücretlerinmaliyeti:

iv- Kazanın gerektirdiği "fazla mesai"nin mali-yeti:

v- Kazanın gerektirdiği düzenlemeleri yaptığısürede nezaretçilere ödenen ücretlerin mali-yeti:

vi- Kazaya uğramış işçinin yeniden işbaşı yap-tıktan sonra verimin düşmesine bağlı ücretmaliyeti:

vii- Yeni işçinin öğrenme süresinin maliyeti:

viii- Sigortalanmamış tedavi giderleri:

Mühendis ve Makina - Cilt : 35 Sayı : 419

i I I

IHNuın ı •

EMNİYETLİ VANAUR

A.ş.'nln tMmtK/tSUJmut'Stkt tabrUcaaıaOa

m vrilaa cUn*y ttanOinOaııtta akıakme alan» s*«iWmİBumm ]*&'<* tutuldu.

Iiıtam tflmmlmri 15-30 iâkikalık *mm atalıkları içindi yapıJdı. Kmijijn »lav lçiord* iujuoıluju orbu •KMUIJJ SlO'iti o anuındı cutuJank.vaiMİan» 91)»* ««JtJut!*-« n n . ^«vdMİDdrti Rantlar S M ı I I N «pıMn MM ^ u n d U İ dtiUJardMi " »a*(ta diffitvJ t a i w » t » ila 330~MQ°c olarak eiçülâa.OHfy «rUHiiuf* «m

P 7İ«ndlard* Aai Aaa iAiir fai işlaml vapılmltı.Âtaşln vlndürOlmandu •onraki 5 4JA#JıA ıüifl jclnda vanalar 3 <faA fraj'jf'ifip »p»J*^*^Jfjii|*mı*r^^J^ fl&rf&dO w

"t taatiot gaçaidl.3! mı kura çaplı,tabak faali kOrafl vanadaki MlM&z»' ' " ' ~ n pak. d*14ı* (30 katt)o2.4uğu,ll ma küt» çaplı

•- ı c o ı o ı ı ı ı z - u c ıcıı ı ^ ı ı ı ı_ı ı ıı ı ı y c ı ı ı v a ı id r \ u ı ı a ı ıı ı ı a r \

sigortanızdır.

* Yangın sırasında gövdesi yüksek sıcaklığa ulaşsa dahimetal-metale sızdırmazlık ile yanıcı akışkanıtutarak alevlerin yayılmasını önler.

* Ayrıca Termo Yangın Emniyetli vanalar ilave olarak milpatlama güvenceli ve mil üzerinde çift vitonO-ringlidir.

* Ve yine Yangın Emniyeti Bilim Adamlarımız tarafındanincelenmiş ve aşağıda belgelenmiştir.

Uygulama Alanları :

Doğalgaz, fuel oil, asit, kimyasal

akışkanlar vb. yanıcı ve korozif özelliğehaiz akışkanlar. (Çelik veya paslanmazçelik vanalar tercih edilmelidir.)

Özellikleri :

- PN 16 sınıfı demir döküm (GG 25)- PN 40 sınıfı çelik döküm (GG-C 25)- PN 40 sınıfı paslanmaz çelik döküm

(1.4301 - 1.4401)- DİN 3202' ye uygun dişli ve flanşlı.-DİN 15... DN 250 ölçülerinde.

Yangın Emniyetli Sistem İle Sızdırmazlık Nasıl Sağlanır?

Herhangi bir yangın sırasında oluşan yüksek sıcaklık, vanalardaki sızdırmazlık ringlerinitahrip ederek kaçaklara sebebiyet verebilir. Bu durumda tesisat içindeki akışkan yanıcıise tehlike büyüyebilir veya akışkan yanıcı olmasa bile fışkırmalardan, yangın söndürmeçalışmaları güçleşebilir.

işte TERMO BALL yangın emniyetli küresel vanaları özel dizaynı sayesinde sızdırmazlıkringlerini tahrip olması halinde dahi, vana kapalı konumda iken oynak yataklanmış küre-nin iç basınçla, metal - metale temas hareketine geçerek iç sızdırmazlık görevini başarıi l e d e v a m e t t i r i r Yangın Emniyetli Ve Monoblok

Küresel Vanalar

Uygulama Alanları :

Doğalgaz, gazlar, kimyasal akışkanlar vb.

Özellikleri :

-PN 6-100 Bar-R 1/2 "-R2"; DN 40 - DN 100- Yangın emniyetli- O - Ring (viton)- Teflon contalı- Hassas Çelik Döküm veya Çelik Döküm.- DİN 3202 - Mg - DİN 3202 F4TSE Normlarına

Uygun.- Monoblok Konstrüksiyon ile iç ve dış

o 1-7H1 ı-m 0-711 \s

termo BUHAR CİHAZLARI

Fabrika: 0-216-307 28 67 - 307 12 62 (3hat) 307 28 68TERMO bir GEDİK HOLDİNG kuruluşudur.

İSTANBUL BÜROSUPerpaiş Merkezi K.13No : 2536 Okmeydanı80270 İSTANBULTel : 0(212) 220 03 02Fax:01212) 220 03 45

ANKARA BÜROSUDemirlepe Sümer SokNo: 13/8 KIZILAY06440 ANKARATel: 0(312) 230 57 21

0(312)230 65 66

İZMİR BÜROSUCumhuriyet Bulvarı No: 131Cevher Apt K: 3 D: 435210 İZMİRTel : 0 (232) 421 95 39

0 (232) 463 64 63T R4 fil

ADANA BÜROSUCemalpaşa Mah. Töros Cad.*nca set Apt K:2 D 501120 ADANATel : 0(322) 453 19 56

0 (322) 454 48 66

BURSA BÜROSUÇekirge Cad Mutlu Sok,

intam 99 K: 7 No- 55-5616070 BURSATel : 0 (224) 235 66 86

0 (224) 235 45 56

MAKALE

ix- Yüksek düzeydeki nezaretçi ve soruşturmagörevlilerinin soruşturma veya tazminatbaşvuruları vb. nedenlerle harcadığı zama-nın maliyeti:

Yukarıdaki maliyet ögeleriyle ilgili olarakgerçeğe en yakın ölçümleri yapmak da bunlarabazı yeni öğeleri eklemekte araştırmacının yara-tıcılığına ve ustalığına kalmıştır. Yeniden belirt-meli ki, bu konuda yol gösterici bir bilgi vedeney birikimi vardır, ama hazır reçeteler yok-tur.

İşletme ve işletmenin birimleri düzeyinde ya-pılacak iş kazası maliyet hesapları, iş kazaları-nın birde, bütün ulusal ekonomiye maliyeti söz-konusu. Ulusal ekonominin kayıpları ince-lendiğinde, hiç bir "fazla mesai" ile giderileme-yecek üretim kayıpları söz konusu olabilir.

Ulusal düzeyde iş kazalarının en önemli eko-nomik sonuçlarından biri de insan gücü kaybı-dır.

İktisatçılar birde iş kazalarında "alternatifmaliyet" kavramından söz etmektedirler. Alter-natif maliyet; acaba, iş kazası nedeniyle ayrılankaynaklar (tedavi harcamaları ve personeli, prim-ler, tazminatlar, onarım vb.) başka nasıl kullanı-labilirdi ve kullanılabilseydi, toplum ne kazanır-dı? Bu soruya niceliksel olarak ölçülebiliryanıtlar bulunması durumunda oldukça çarpıcıtabloların ortaya çıkacağı açıktır.

Bu ayrımları (maliyetleri artırmak mümkün-dür, ancak görüldüğü gibi dolaylı maliyetler, do-laysız maliyetlerden daha fazladır. İşte nedenle-dir ki 'Önlemek ödemekten daha ucuz ve dahainsancıldır".

Kazalı işçilerin kendileri bir iş kazasında enağır kayba uğrarlar. İşçilerin gerçek parasal ka-yıpları, işvereninki kadar yüksek olmayabilir,ancak işçiler finansal kayıplarının etkilerinidaha geç sürede silebilirler ve iş kazası sonucumeydana gelen fiziksel yaralanmanın bedelinideişçiler öderler.

Hiçbir kanun, yaralı bir insanın geçmiştekikazançlarını, gelecekteki görünüşünü yada mes-lektaşları üzerindeki amirlik yeteneğini hassasbir şekilde karşılayacak yeterlilikte değildir.

Karşılığını ödeme olarak ölçülen (nakti vetıbbi yararlar) kazaların doğrudan maliyeti, genelolarak toplum tarafından ödenen, toplam kayıp-ların ve özel olarak bireysel kayıpların küçükbir parçasını oluştururlar.

İşletme bazında bir maliyet analizinde• Meydana gelen iş kazası sayısı,• Kazaların niteliği,• Geçici veya sürekli iş göremezlik nedeniyle

kaybedilen işgünü sayısı,• İşyerinde çalışan işçi sayısı,• Üretim düzeyi (fiziksel olarak)• Üretim değeri

bilgilerine gereksinim vardır.

1992 yılında iş kazalarında tazminat olarakişverenin uğradığı zararlardan bazı örnekler vere-cek olursak;

• Bir parmağını kaybeden otoyol işçisi 150milyon TL.

• Stajda iken fırlayan sert bir cisimle gözü-nü kaybeden gence 160 milyon TL.

• Sağ işaret parmağını kaybeden bir deri iş-çisi 25 milyon TL.

• Çalışma ortamındaki gürültüden dolayıişitme zorluğu başlayan işçiye 40 milyon TL.

Elektriğe kapılan, bir kolunu ve bir bacağınıkaybeden bir genç işçiye 530 milyon TL. tazmi-natlar ödenmiştir.

İş kazalarında tazminat miktarları SSK Sağlıkİşlemleri Tüzüğü'nde yer alan kriterlere göre be-lirlenmektedir. Bu Tüzük'te sakatlığın çeşiti,mesleğe ve yaşa göre maluliyet derecesi belirlen-mektedir. Tazminat ödemede en büyük kriteri,kazanın bundan sonra işçinin yaşamını nasıl et-kileyeceği sorusudur.

İş kazalarının ulusal ekonomiye verdiği zarar-lardan biriside kaza sonucu üretim aşamasındakopukluk ve buna dayalı üretimde azalma veverimlilikte düşüş meydana getirmesidir.

İş kazası sonucu meydana gelen gün kayıpla-rı, grevler nedeniyle oluşan gün kayıplarındançok daha fazladır. İş kazaları, böylece kalkınmaçabası içinde olan Türk ekonomisine grevlerleboy ölçüşemeyecek kadar büyük darbe vurmak-tadır. 1963-93 yılları arasında iş kazası sonucukaybolan işgünü 69.014.476 gün, grevler sonucukaybolan işgünü ise 26.394.479 gündür.

Ülkemizde 1976-80 döneminde meydanagelen grevler ekonomik yapımızı olduğu kadarsosyal yapıyıda önemli ölçüde etkilemiş, kitlehaberleşme araçları yoluylada kamu oyunun bukonuya hassasiyeti artmıştır. Ancak, hergün ga-zetelerde veya haber bültenlerinde bir grev habe-ri verildiği halde, aynı dönemde meydana geleniş kazası ve meslek hastalığı yüzünden uğranı-lan kayıplar hiç gündeme gelmemiş başta sendi-

Cilt : 35 Sayı : 419 - Mühendis ve Makina

MAKALE

kalar olmak üzere, toplumun diğer kesimleribasın yayın organları bu konuya gereken önemigöstermemişler, konuya sahip çıkmamışlardır. (İşkazası sonucu kaybolan işgünü: 14.139.442, grev-ler sonucu kaybolan işgünü: 4.600.055 dır.)

Tüm endüstriyel kurumlarda verimliliği artır-mak birim maliyeti en alt düzeyde tutmanınönkoşullarından bir tanesi de iş güvenliği konu-sunda optimum yatırım yaparak iş kazalarını,dolayısıyla kaza maliyetini en azda tutmaktır. İşgüvenliğine yeterince yatırım yapılmaması kazave meslek hastalıklarına gereğinden fazla yatı-rım yapıldığında ise maliyeti artıracağından eko-nomik olmamaktadır. Bu konuda iş güvenliğineilişkin kayıtların düzenli olarak tutulması ve işgüvenliği masraflarını en ekonomik seviyede tu-tarak en düşük maliyetin elde edilmesi önemtaşımaktadır. Yapılan araştırmalar iş güvenliğimasrafları ile maliyet arasında parabol bir ilişki-nin varlığını ortaya çıkarmıştır. Ancak, çalışan-ların korunması ve sağlığı açısından yapılmasıkaçınılmaz olan bir yatırımın sırf maliyet yük-sekliği gerekçesiyle yapılmaması diye bir anlamçıkarmak söz konusu olmamalıdır.

Toplum kullandığı herşeyin, satın aldığı hermalın bedelini öder. Toplum bunların bedeliniöderken, üretim maliyetlerinde iş kazalarının dabedelini ödemiş olacakta. Bir insanı yere serenve çalışmasını durduran iş kazası, ülkeyi, o in-sanın üreteceği miktar kadar fakir durumda bıra-kacaktır.

Burada konu olan bir insanın bacağının, kolu-nun, ayağının gözlerinin bedelinin hesaplanmasıdeğil, yaşamının bedelinin nasıl hesaplanacağıdır.Kim bir insanın yaşamına bedel biçmeye cesaretedebilir?

Sanayide kalifiye işgücü kaybı, bütün dünyauluslarında önemlidir. Kalifiye işçi sayısı esasenkısıtlı olan ülkemiz bakımından da konununbüsbütün önemi vardır.

SSK istatistiklerinden yararlanmak suretiyleelde edilen rakamlar meselenin önemini belirt-mek bakımından değer taşımaktadır. Elimizdekison SSK rakamlarına göre 1993 yılında sigortalıişçi, aynı yıl içinde toplam 109.563 iş kazası,meslek hastalığı ve daimi işgöremezlik ve ölümolayları ile karşılaşmaktadır. Bu durumda, iş ka-zası ve meslek hastalığı ve daimi işgöremezlikve ölüm ile karşılaşılan işçi sayısı toplam sigor-talı sayısının %2.9 oranındadır. Şüphesiz, %2.9civarındaki bu oran sanayileşmiş batı standartla-rına göre yüksektir. İş kazası sonucu meydana

gelen işgücü kayıpları, kazalı işçi ailelerininekonomik kayıpları, kaza anındaki alet ve mal-zeme, hastane masrafları kaza nedenleriyle üre-timdeki aksama ve diğer yan etkiler ülke eko-nomisinde görülen zarar uluslararası normlaragöre en az direk masrafların 4 misli kabul edil-mektedir. Bu takdirde sadece 1991 yılı için 640milyar lira dolayında bir kayıp hesaplanabilir.İşte bu rakamlar iş kazalarının meydana getirdi-ği görünen ve görünmeyen ve manevi kayıplarıaçıklamak için sık sık başvurulan aysberg örne-ği, konunun ne derecede önemli olduğunu açık-ça ortaya koymaktadır.

Tüm sektörlerde makinanın direk veya dolay-lı kullanımı, makina mühendislerini işçi sağlığıve iş güvenliği kavramları ve sonuçlarıyla sık vedoğrudan karşı karşıya bırakmaktadır.

KAYNAKÇA

1. AKKÖZ, A., "İş Kazalarının Maliyeti ve İş Güvenliği",M.P.M. Yayın No.204, 1977, ANKARA

2. BOZKURT, R., İş Kazaları ve Maliyeti", YODÇEM,"Maden işyerlerinde İşçi Sağlığı ve İş Cüvenliği EğitimKampanyası", Eylül 1990, ANKARA.

3. Çalışma Ve Sosyal Cüvenlik Bakanlığı, "ÇalışmaHayatı istatistikleri", Yayın No.51, Haziran 1994,ANKARA.

4. ÖZDEMİR, S., "iş Kazalarının iş Kollarına Göre Dağı-lımı ve Maliyeti", Çeşitli Boyutları ve Çözüm Önerile-ri ile İş Kazaları Seminer Bildirileri, Yayın No. 284,1983 ANKARA.

5. ÇİÇEK, F., "İş Kazalarında Organ Tazminatı", SabahEkonomi, Aralık, 1992.

6. Çeşitli Boyutları ve Çözüm Önerileri ile iş KazalarıSeminer Bildirileri, Yayın No.284, 1983, ANKARA.

7. TEKELİOĞLU, M., Labour Accident in the TurkishMining İnd. and Statisfical Evaluation, Şubat 1994İZMİR.

REDUKTORSONSUZ, HELİSEL VE

KONİK HELİSEL, HER CİNSREDÜKTÖR, DİŞLİ MOTOR VE KAPLİN

KALİTELİ-HESAPLI-GARANTİLİ

DEEPAK INDUSTRIES - BUYURGAN A.Ş.

Tel: (212) 275 79 42 - 288 19 96 (3 hat) Fax : (212) 272 60 18Tol: (312) 432 33 64 - 431 67 03 Fax : (312) 435 26 80

Mühendis ve Makina - Cilt : 35 Sayı : 419

MAKALE

ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI İŞTEFTİŞ KURULU BAŞKANLIĞININ YAPISI-İŞÇİSAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ AÇISINDANİŞLEVİ-UYGULAMALARI VE HEDEFİ*

TARIHÇE YAPı

Cumhuriyet'in ilanından sonra toplumunsivil ve ekonomik yasaları çağdaş hukukanlayışı içinde yeniden düzenlenirken; On-

dokuzuncu yüzyılda, çalışanların, özellikle dekadın ve çocukların sağlık ve güvenliklerininkorunması için uygulamaya konulan İş Teftişini ilgilendiren yasalar, ülkemizde de gündemegetirilmeye başlanmıştır.

Bu çerçevede, işçi-işveren ilişkilerini düzenle-mek üzere 1936 yılında yürürlüğe konulan 3008sayılı İş Yasası'nda, işyerlerine ilişkin sağlık vegüvenlik önlemleri ile iş hayatının denetimineilişkin hükümler yer almıştır. Anılan Yasa'nın,91. madde hükmünde; " iş hayatı-nın kanun hükümlerine ve memleket menfaat-lerine uygunluğunu Devlet takip, murakabe veteftiş eder İktisat Vekaleti'nebağlı ihtiyaca yetişecek sayı ve va-sıflarda teftiş ve murakabe memurları bulunur."denilmektedir.

Böylece İş Teftişi kavramı, çağdaş hukuk dü-zenlemesi içinde ilk kez 1936 yılında Türki-ye'nin gündemine girmiştir.

İş teftişinde önemli araçlardan olan tüzükler-den ilki, 1941 yılında İşçi Sağlığı ve İş Emniye-ti Nizamnamesi dir.

1936 yılından itibaren İktisat Vekaleti bünye-sinde Genel Teşkilat içinde ihtiyaca yetecek sa-yıda ve nitelikteki denetleme ve teftiş memurla-rı tarafından yürütülen iş teftişi, 1946 yılındanitibaren özel olarak kurulan Çalışma Bakanlığıyapısı içinde sürdürülmektedir.

İş teftişi, ülkemiz tarafından 1950 yılındaonaylanmış olan ILO'nun 8i sayılı Sanayi veTicarette İş Teftişi Hakkındaki Sözleşmesi hü-

kümleri doğrultusunda, 1979 yılından bu yana,Çalışma Bakanlığı yapısı içinde, Bakanlık Maka-mı'na bağlı merkezi denetim organı olan İş Tef-tiş Kurulu Başkanlığı'nca yürütülmektedir.

1475 sayılı İş Yasası'nın 88. madde hükmüile çalışma hayatı ile ilgili mevzuatın uygulan-masını izleme, denetleme ve teftiş etme ödeviüstlenen Devlet, bu ödevini, Bakanlığımız İşTeftiş Kurulu Başkanlığı'na bağlı İş Müfettişleriile yerine getirmektedir.

İş Teftiş Kurulu Başkanlığı'nın görev ve yet-kileri :

a) Çalışma hayatı ile ilgili mevzuatın uygu-lanmasını denetlemek,

b) İş Teftişi ile ilgili mevzuat çalışması yap-mak

c) İş Teftişi ile ilgili istatistikleri tutmak, de-ğerlendirmek ve yorumlamak

d) Mevzuatta öngörülen ve Bakanlık Makamıtarafından verilen diğer işleri yapmaktır.

İş Teftiş Kurulu Başkanlığı teftişe yetkili birbaşkan ile başkan yardımcıları ve müfettişlerdenoluşmaktadır.

İş Teftiş Kurulu Başkanlığı, merkezi bir dene-tim organı olarak örgütlenmesine karşın, deneti-min ve teftişin etkinliği ve verimliliği açısındansanayi ve ticaretin yoğunlaştığı yerlerde -Ankara,Adana, İstanbul, İzmir, Zonguldak, Antalya,Bursa, Erzurum, Samsun, Malatya- kendisinebağlı olarak kurulmuş 10 (on) Grup Başkanlığıile denetim hizmetini yürütmektedir.

İş Teftiş Kurul Başkanı, iş denetimi hizmetle-rinden sorumlu olup, tüm iş denetimi faaliyetle-rini idare ve koordine etmektedir.

Grup Başkanları ise, denetimlerin düzenli veetkili bir şekilde yürütülmesinden sorumludur.

İş Teftiş Kurulu Başkanlığı'nda denetim, iki

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Teftiş Kurulu Başkanlığı

Cilt : 35 Sayı : 419 - Mühendis ve Makina

MAKALE

açıdan organize edilmektedir.1- tşçi Sağlığı ve îş Güvenliği yönünden,2- işin yürütümü yönünden (çalışma süreleri,

ücret, izin, sözleşme fesih ve tazminatları(kıdem tazminatı gibi), bireysel ve toplu iş iliş-kilerinden kaynaklanan konularda).

tş Müfettişleri, yukarıda belirtilen iki anadala ayrılmış biçimde, uzmanlaşmış olarak tekya da ekip halinde ülke çapında denetim yap-maktadırlar.

Teftiş Kurulu Başkanlığı'na bağlı olarakhalen, îşçi Sağlığı ve İş Güvenliği yönünden292, işin Yürütümü yönünden 412 olmak rzeretoplam 704 îş Müfettişi ve Müfettiş Yardımcısıgörev yapmaktadır.

AMAÇ

işçi Sağlığı ve İş Güvenliği'nin başlıca amacı:"Sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamı sağla-mak, çalışanları, çalışma ortamından kaynakla-nan sağlık ve güvenlik risklerine karşı koru-mak, çalışanların güvenlik, sağlık ve refahınısağlamak ve geliştirmektir."

DENETIM

Bu amacı sağlayacak en önemli araçlardanbiri denetimdir. Sonuna yaklaştığımız yirminciyüzyıl, şaşırtıcı, çarpıcı gelişmelere ve değişme-lere tanıklık etmiştir. Bilimin hızlı gelişimi, sa-nayileşme çabalarının artışı, karmaşık ve mo-dern teknolojiler, kimyasallar çalışanların sağlıkve güvenliklerine yönelen tehlikelerin artmasınayol açmış, yeni durumlara uyum sağlayabilmekiçin de, denetim sistemlerinin işlevlerine evvel-ce olduğundan daha fazla gereksinim duyulmayabaşlanmıştır.

Bu nedenle günümüzde denetimi, sadeceyasal düzenlemelere aykırı davranış ve durumla-rı inceleme, araştırma, soruşturma ve raporetme şeklinde algılamak, kuşkusuz, onun işlevi-ni oldukça daraltmak anlamına gelmektedir.

Denetim olgusu, bir baskı aracı ve yöntemiolarak değil, birleştiren, uzlaştıran, aksayan hu-susları nedenleri ile belirleyen, uygun önlemle-rin zamanında alınmasını sağlayan, amaçlara yö-nelik planları uygulamalarla karşılaştırmada,

kaçınılmaz ve dinamik bir süreç olarak görül-mektedir.

DENETIM TÜRLERI

İşçi Sağlığı ve tş Güvenliğine ilişkin denetim-ler başlıca 3 (üç) türde yapılmaktadır. Bunlargenel, kontrol ve inceleme denetimleridir.

Genel denetim; işyerinin ilk kez denetim gö-rüyor olması; işletme belgesi verilmesi; bir önce-ki denetimde işyerinde noksan bulunmaması, iş-yerinin başka bir yere taşınması; işverenindeğişmiş olması,- işyerinde büyük ölçüde maki-na, tezgah ve üretim değişikliği olması,- işyerin-de üç yıldan beri denetim yapılmamış olmasıdurumlarında yapılan ve İşçi Sağlığı ve İş Gü-venliğine ilişkin tüm mevzuat hükümlerinindikkate alındığı denetimdir.

Kontrol denetim, daha önce yapılan denetim-lerde belirlenen noksanların giderilip giderilmedi-ği ile işyerinde yeni ortaya çıkmış noksan hu-susların bulunup bulunmadığını saptamak ama-cıyla yapılan denetimdir.

İncelenen denetimi ise, ihbar, yakınma, iş ka-zası, meslek hastalığı, kurma izni ile işçi sağlığıve iş güvenliğini ilgilendiren diğer konularda,genel ve kontrol denetimleri dışında kalan dene-timdir.

Bunlardan genel ve kontrol denetimleri, önce-den belirlenen iş kollarında, aylık programlarşeklinde, İş Müfettişlerinde belli sayıdaortalama 15 adet olarak- işyerlerinin unvanadres ve sicil numaraları belirlemek suretiyleverilen programlı denetimlerdir.

İnceleme denetimleri ise, programlara ek ola-rak verilen ve yukarıda belirtilen konulan içe-ren denetimlerdir.

Ayrıca, bu denetimler dışında, gerek denetimyapılan işyeri sayısını arttırmak gerekse de bildi-rim yapmadıklarından dolayı denetim yapılama-yan işyerlerinin saptanması amacıyla yapılan Tara-ma denetimleri de, özellikle yapı işkolunda olmaküzere diğer işkollarında da sürdürülmektedir.

1984 yılının ilk 9 ayında :İşin Yürütümü Yönünden : 19958İşçi Sağlığı veİş Güvenliği Yönünden : 19022 (Genel +

Kontrol + İnceleme)olmak üzere toplam 38980 işyerinde denetimyapılmıştır.

Mühendis ve Makina - Cilt : 35 Sayı : 419

MAKALE

PROJE DENETIMLERI

1992 yılında, Başkanlığımızca yapılan değer-lendirme de, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği yönün-den uygulanan denetim sisteminde yapısal deği-şimin gerçekleştirilmesi zorunluluğunun ortayaçıkması sonucunda, işyeri bazında denetimlerinyanısıra ve yapısal değişimin özünü oluşturmakamacıyla iş kazası ve meslek hastalıkları yönün-den riskli görülen sektörlerde, belirlenen prog-ram çerçevesinde, farklı branştan İş Müfettişle-rinden oluşturulan heyetlerle "Proje Denetimleri"yapılmaya başlanmıştır.

Bu denetimlerle;• Ülkemiz çalışma koşullarının değerlendiril-

mesi, ^ — — — —

• Riskli kimyasal-ların hangi Sosyal Hukuk Devletinde, Devletin

Ödevi, Sadece Toplumun Tüm

Bireylerini Kapsayan Asgari Bir

Yaşama Seviyesinin ve Gelirin

Sağlanması ile Sınırlı Kalmamakta,

Çalışma Hayatı ile İlgili Yasal

Düzenlemelerin Uygulanmasını

İzleyerek ve Denetleyerek İşgücünün

Korunmasını Gözetme Ödevi de

Bulunmaktadır.liktelik ile Müfettişle- ^ ^ ^ m* ma H H — ••••••••• •••••• nu belirtelim.rin belirtilen konular-da uzmanlaşmalarının ve motivasyonlarınınsağlanması,

• Denetimin etkin ve yaygın hale getirilmesiiçin yapısal değişikliğin gerçekleştirilmesi,

• Denetim sisteminde yapılacak değişiklikleriçin pilot uygulamalar yapılması,amaçlanmıştır.

işyerlerindehangi koşullarda kulla-nılabileceğinin belirlen-mesi,

• İşçi Sağlığı ve İşGüvenliği konularında,sorunların çözümlerininsektör bazında ele alın-ması ve değerlendiril-mesi,

• Denetimlerde bir-

mik sanayi işyerleri,4. Baraj Projesi : Baraj inşaatı işyerleri,Bunların dışında; Gemi Söküm İşyerlerinin,

Ramat Atelyelerinin, TİK ve TKİ işyerlerinin,Tuğla Sanayi işyerlerinin de proje denetimleriyapılmıştır.

Seçilen proje konuları ile ilgili olarak İş Tef-tiş Kurulu Başkanlığında ön çalışma yapılarakyürütülecek projenin esasları belirlenmiş, projele-re ilişkin denetim kılavuzları hazırlanmış, proje-ler uygulamaya konulmuş ve sonuçlandırılmıştır.

İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği açısından yapılanher tür denetim sonucunda işverenlere, saptanı-lan noksanları gidermeleri için uygun bir süreverilmesi ya da idari para cezası veya işin dur-durulması işyerinin kapatılması gibi yaptırımlar

uygulanmaktadır.Bu bölümde son

olarak, bir İş Müfetti-şinde, kendisine prog-ramla verilmese dahi,İşçi Sağlığı ve İş Gü-venliği açısından haya-ti bir tehlike gördüğüişyerini, görev yaptığıGrup Başkanlığı'nahaber vermek kaydıy-la, res'en denetlemeyetkisine sahip olduğu-

IŞ TEFTIŞ KURULU BAŞKANLıĞıNıN IŞÇISAĞLıĞı VE IŞ GÜVENLIĞI YÖNÜNDEN

DIĞER AKTIVITELERI

belirtilen seminer veğitim çalışmaları yap-

: Asbestli üretim yapan,malzemeleri sanayi işyer-

Bu amaca uygun olarak yapılan proje dene-timleri şunlardır :

1. Asbest Projesitekstil, otomotiv, yapıleri,

2. Hegzun Projesi : Bileşiminde Hegzan bulu-nan yapıştırıcıların kullanıldığı, ayakkabı ve derisanayi işyerleri,

3. Kuvars Projesi : Kuvars tozundan etkilen-menin olduğu kuvars değirmenleri, cam, sera-

Başkanlığımız, aşağıdakonferanslar aracılığı ile emaktadır :

1. İş Müfettişleri eğitim seminerleri,2. İş Müfettişi Yardımcıları eğitim seminerle-

ri,3. Yakın ve Orta Doğu Çalışma Eğitim Mer-

kezi (YODÇEM) tarafından düzenlenen eğitimseminerleri,

4. İşçi Sağlığı Dairesi Başkanlığı tarafındandüzenlenen işçi Sağlığı ve tş Güvenliği Haftasına ilişkin seminer, panel ve konferanslar,

5. ILO-IPEC (Uluslararası Çalışma Örgütü-Çoeuk İşçiliğinin Ortadan Kaldırılması Projesi)

Cilt : 35 Sayı : 419 - Mühendis ve Makina

MAKALE

çerçevesinde düzenlenen eğitim seminerleri,6. İşçi ve İşveren kuruluşları, üniversiteler,

ILO, JICA, AIA vb. uluslararası kuruluşlar tara-fından düzenlenen seminer ve konferanslar,

Başkanlığımız ayrıca aşağıdaki yayın çalışma-larını yapmaktadır :

1. İş Denetimi genel raporu,2. Baraj işyerleri ile üretiminde hegzanlı ya-

pıştırıcılar kullanılan ayakkabı ve deri eşya imaledilen işyerlerine ilişkin denetim kılavuzları,

3. Yargıtay kararları,4. İşyerlerinde alınacak sağlık ve güvenlik

önlemlerinde ergonominin önemi,5. Kimyasalların sınıflandırılması ve kulla-

nımlarında alınacak sağlık ve güvenlik önlemle-ri.

Sosyal Sigortalar Kurumu ile -özellikle iş ka-zaları açısından- iletişim, Uluslararası ÇalışmaÖrgütü'nün (ILO) Sözleşme ve Tavsiye Kararlanhakkında görüş belirtme, soru formlarını yanıtla-ma, mahkemeleri bilirkişi taleplerinin karşılan-ması vb; Başkanlığımızın, İşçi Sağlığı ve İş Gü-venliğine ilişkin diğer aktiviteleri arasındadır.

GELECEĞE YÖNELIK UYGULAMALAR-HEDEFLER

Toplum hayatında sosyal güvenliğin gerçek-leşmesi günümüz çağdaş toplumlarının varlıkla-rının ve gelişmelerinin en önemli şartıdır.

İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği ile sosyal güvenli-ğe ilişkin çalışmalarda, amaçlar açısından ortakyönler bulunmaktadır. Toplumun fiziksel açıdanrisklere açık kesimlerini, bu risklerden korumakveya bu risklerin verebileceği zararları minimu-ma indirmek, her iki olguda da ortak paydaolup, bu açıdan, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği, sos-yal güvenliğin bir alt bölümü olarak görmekmümkündür.

Anayasa'mızda, Türkiye Cumhuriyeti, demok-ratik ve sosyal bir hukuk devleti olarak tanım-lanmıştır. Sosyal hukuk devletinde, devletinödevi, sadece toplumun tüm bireylerini kapsa-yan asgari bir yaşama seviyesinin ve gelirin sağ-lanması ile sınırlı kalmamakta, çalışma hayatıile ilgili yasal düzenlemelerin uygulanmasını iz-leyerek ve denetleyerek işgücünün korunmasınıgözetme ödevi de bulunmaktadır.

Ülkemizde, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliğine iliş-kin mevzuat hayli dağınık, çalışan kesimin tü-münü kapsamayan ve kurum ve kuruluşlarınyetkilerinin içice girdiği karmaşık bir görünümarz etmektedir.

Bu nedenle, Başkanlığımızca, var olan mevzu-attaki sakıncaların giderilmesi, tüm çalışanlarınsağlık ve güvenliklerinin korunması, geliştirilme-si ve desteklenmesi amacıyla, ülke gerçekleri dedikkate alınarak çağın, teknolojinin ve bilimingereklerine uygun, yeni bir İşçi Sağlığı ve İş Gü-venliğine ilişkin yasa ile tüzük ve yönetmelikle-rin oluşturulmaları geleceğe yönelik ilk ve enönemli hedefimizdir.

Yasa taslağının 1995 yılı başlarında bitirilme-si planlanmış olup, taslak hakkında Odanızdahil, tüm ilgili kurum ve kuruluşların görüşle-rinin alınması öngörülmüştür.

Başkanlığımızın işlevlerini çağdaş bir şekildeyürütebilmesi, hızlı ve doğru bilgi alışverişindebulunabilmesi, sağlıklı veri toplayabilmesi ve de-netimin etkinliği açısından kurulmasına başlanı-lan bilgisayar ağını tamamlamak, diğer önemlibir hedefimizdir.

İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği bilincini toplu-mun tüm katmanlarında yaratmada, işyerlerinidaha sağlıklı ve güvenli hale getirmede, iş veri-mini arttırmada, işgücü, üretim ve ekonomikkayıpları önleyerek ulusal yarar sağlamada etkinbir çare olan eğitimi gerçekleştirmek ve yaygın-laştırmak, bir diğer önemli hedefimizdir.

Mühendis ve Makina - Cilt : 35 Sayı : 419

MAKALE

ÜÜKÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ FİRMALARDAUYGULANABİLECEK HAZOP TEHLİKEANALİZİ YÖNTEMİ İLE İŞ SAĞLIĞI, İŞGÜVENLİĞİ SAĞLAMA

Çeviren : Ruhi ÖKTEM*

B u yöntem genellikle sayacağımız alanlardabilgisi bulunan kişilerin oluşturduğu birTAKIM tarafından uygulanır. Bu alanlar

şunlardır :• Prosesin kendisi,• Proseste yer alan malzemelerin özellikleri,• Proseste kullanılan ekipmanlar,• İşyeri ve imkanları,• İşletme ve bakım yöntemleri,• Acil durum prosedürleri,• İşyerinin standart iş güvenliği gereksinim-

leri.Kurulacak olan takım ayrıca insan faktörlerini

ve analiz edilecek işin özelliklerini bilecek kişi-leri de içermelidir.

HAZOP'a başlamadan analiz edilecek iş hak-kında detaylı bir yazılı kaynak araştırılması ya-pılarak bilgiler toplanmalıdır.

• ilk olarak analiz edilecek ünite veya ope-rasyon seçilir.

• Takım daha sonra olası sapmalar listesi ha-

zırlar. Bu liste takımın hazırlayabileceği, beklenenperformans dışı tüm sapmaları içermelidir.

• Daha sonra bu sapmaların sonuçlarının nelerolabileceği ve sapma olasılığı tahmin edilmeyeçalışılır.

Sonuçların şiddeti şöyle saptanabilir;Sıfır numara : çok hafif atlatılan olaylar.Bir numara : 500 dolar altında hasar ve/veya

basit bir ilk yardım işlemi ile geçiştirilebilenolaylar.

Beş numara : ciddi yaralanma ve/veya 500-1000 dolar arası hasar.

Yüz numara : ciddi sayıda ölümler ve tesisintoplam yıkımı.

Olasılık ise 1 den 10'a kadar bir skala üzerindeifade edilebilir.

Daha çok bilgi gereksinimi olan yerler desaptanır ve bilgi istenir.

Bundan sonra tehlike potansiyeli belirlenir kibu kavram da olasılık ile sonuç için saptananrakamların çarpımı dır. Örneğin ciddi bir kaza

Şekil 1 HAZOP Prosesi

Tehlike po-tansiyelini

not et

Tehlike po-tansiyelinisonuçlandır

l _

Cilt : 35 Sayı : 419 - Mühendis ve Makina

MAKALE

için, 10 değerinde bir sonuca yol açacağı saptan-mış ve bu olayın yani bu normal dışı olan sap-manın olma olasılığı da 10 (on) olarak saptan-mışsa tehlike potansiyeli 100 olacaktır. Olasılık2 olduğunda da potansiyel 20 olacaktır.

Böylelikle son listenin çıkabileceği ve en azkaynak ayırarak en çok sonuç alınabilecek birpotansiyel tehlike sıralaması elde edilmiş ola-caktır.

Büyük prosesler için uygulanmakta olan HA-ZOP analiz yönteminin küçük şirketler için deen uygun yöntem olduğunu bir şekil üzerindeaçıklayalım. Bu iş için işletmede yapılan işlemiiyi bilen az sayıdaki kişi biraraya gelecektir.

Kurulacak takım şirketin iş güvenliği politi-kalarını bilen, şirketteki işletme bilgilerine hakimkişilerden oluşmalıdır. Bu takıma, yapılan üreti-

min iş yaşamına etkisini bilen ve sezen kişilerleüretimin tehlikelerine maruz kalan işçiler de da-hil edilmelidir.

Tablo 1 deki işlemler yapıldıktan sonra, ön-celikler saptanır saptanmaz seçilen alt grup ileseçilen konuyu yaşayan işçilerin çağırılması vekonuyu olgunlaştırması istenmelidir.

Bu işlem her yeni operasyon, yöntem veekipman için yapılabilir. Yapılacak söyleşiler(özellikle tehlikeye muruz kalan kişilerle yapılansöyleşiler), dokümanlar ve sahada yapılacak göz-lem turları ile Tablo 2 de verilen izleme rehbe-rindeki sorulara cevap aranmalıdır.

KAYNAKÇA

1. liill Rozel, "Risky Business", I'lant Enginccring andMaintenance, October 1992, P.29.

Tablo 1 Küçük şirketler için tehlike belirleme prosesi.

+ Takımı oluşturunuz.

+ Görevleri, meşguliyetleri yapılan işve bileşenlerini listeleyiniz.

+ İş yerlerini, iş istasyonlarını, ekip-man ve malzemeleri listeleyiniz.

+ Öncelik veriniz.

+ Analiz edilecek bileşeni seçiniz.

+ Gerekirse bir alt takım oluşturunuz.

+ Hayal ederek eğer şöyle olursa ne olurl sorusu-nun cevabını araştırınız.

+ Olası sonuçları tartışınız.

+ Olma olasılığını saptayınız.

+ Ek bilgiye gerek var mı? Varsa temin ediniz.

+ Bu son duruma göre yeniden öncelik belirleyiniz.

Tablo 2 İzleme Rehberi

+ Şirketin resmi bir tehlike belirleme yöntemivar mıdır?

+ Şirketin tüm operasyonlarının {alanları prosese dahiledilmiş midir? ~

+ Prosese tüm yeni operasyonlar ve eskilerde yapılandeğişiklikler dahil edilmedi midir?

+ İşçiler tehlike belirleme >f> r o s e s m e düzenlive devamlı olarak davet ediliyorlar mı?

+ Tam bir tehlike belirleme envanterigeliştirildi mi?

Mühendis ve Makina - Cilt : 35 Sayı : 41 9

BİLGİSAYAR DÜNYASI

ÎŞÇt SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİÇALIŞMALARINDA BİLGİSAYARKULLANIMI

Hazırlayan : Kudret AKIN*

Endüstride çeşitli işkollarında çalışan işgö-renlerin sağlığını korumak ve güvenlikli birişyeri ortamı sağlamak için; işgörenlere ait

kaza istatistikleri, çalışma alanlarında yapılanölçümlerin sonuçlan, işitme testleri ve gürültüanalizleri gibi bazı önemli bilgileri sürekli ola-rak izlemek ve bu verileri değerlendirerek işye-rinde koruyucu önlemlerin alınmasını teminetmek gerekir.

Çok sayıda kişinin görev yaptığı kuruluşlardasöz konusu bilgilerin saklanması ve değerlendi-rilmesi için en uygun yöntem şüphesiz bilgisa-yar destekli olarak çalışmaktır.

TAI'de (Tusaş Uzay ve Havacılık SanayiiA.Ş.) bu amaçla Endüstriyel Hijyen ve İşgüvenli-ği bölümünce hazırlanan bilgisayar yazılımların-dan ikisi halen kullanılmaktadır. Bunlardan bi-rincisi Kaza İstatistikleri, ikincisi de İşitmenin

Adı :Bölümü :Sicil No :Yaş :

500 Hz:1000 Hz:1500 Hz:2000 Hz:3000 Hz:4000 Hz:6000 Hz:8000 Hz:

SağKyp.(dB)

Testi 17Test 2 12Test 3 6Test 4 11I.Test :4. Test :

Can KARACAMontaj12345634

I.TestSağ

1517161922201515

SolKyp.(dB)11115

1003/14/9107/22/94

Sol

121112102022

710Sağ

Kyp.%3000EB

17

(dB) 4.Sağ

18878

13171810

SolKyp.

0000

S EKA 7G

TestSol

127

13121520156

Ort.

1000

EB S13 0

L

Kyp.

EK8

0

10

15.

20.

2530.

35.

40.

>45.

dB.

0..

10.

15.

20.

25..

30

35

40MS

dB

.5 1 . 2 3 4 6 8 kr

• • •4 4 4 4

4. ..4 4.. 4 4

4 4 4

*

r. t . . .

Sağ ( 4 , 4, 4, » : 1 ,

HZ -5 1 . 2 3 4 6 8

4 4 4 4 4 4 4

4 4

4

».. f .. • ? . * . . • »

• ¥ » »

2, 3, 4. Testler) Sol

ODYOMETRİK TEST VERİLERİNE AİT EKRAN ÇIKTISI

Açıklama : Şekilde alt satırlarda bulunan EB Sağ EK ve EB Sol EK ifadesindeki değerler (17, 7, 13, 8); 2000 Hz. ile8000 Hz. arasındaki dB kayıpların aritmetik ortalamasıdır; ayrıca grafik gösterimde yer alan ve test nu-marasını simgeleyen işaretlerden aynı kayıbı belirtenlerin sadece sonuncuları görünmektedir.

* TAI Endüstriyel Hijyen ve tşgüvenliği Bölümü-İş Güvenliği Mühendisi

Cilt : 35 Sayı : 419 - Mühendis ve Makina

BİLGİSAYAR DÜNYASI

Korunması programı ile ilgilidir ve hergün bilgi-sayara iş kazaları ile işitme testlerine ait verigirişleri yapılmaktadır.

İş kazaları kütüğünde; personel bilgileri, kazanedenleri, işgünü kayıpları, kaza saatleri, kazatipi gibi veriler vardır ve bu programdan isteni-len zaman aralıklarında çıktı alınabilmektedir.Alınan bu çıktılarla standart kaza istatistikselparametreleri hesaplanmakta ve iş kazalarınınönlenmesi, denetlenmesi gibi çalışmalara ışık tu-tacak çok değerli bilgiler elde edilmektedir.

İş kazaları programının yanısıra Türkiye'deilk ve tek uygulaması TAI'de bulunan ve İşit-menin Korunması Programı kapsamında periyo-dik olarak yapılan işitme testlerinin sonuçları-nın kaydedildiği odyometrik test verilerikütüğünde; personel bilgileri, işitme kaybınaneden olabilecek bazı önemli olaylar (orta kulakameliyatı, önemli kazalar, kulakta akıntı, ağrı,sızıntı, kullanılan ilaçlar vb.), önceden çalıştığıişyerleri ve bunlara ilaveten 8 frekanstaki (500,1000, 1500, 2000, 3000, 4000, 6000, 8000) dBcinsinden kayıp değerleri ve ISO standartlarınagöre hesaplanan dB, % ve ortalama kayıp sonuç-ları gibi veriler vardır.

Bu programın genel olarak özellikleri ve kul-lanım yerleri şunlardır;

- Odyometrik teste giren personelin ilk tes-tindeki sonuçlar temel odyogram (base audiog-ram) kabul edilir ve varsa 2., 3., 4., vd. testle-rindeki kayıp değerleri temel odyogramlan ilekıyaslanarak kişide bir işitme kaybı olup olma-dığı zamanında tespit edilebilir.

- İşgörenin sicil numarası veya adına göre ta-rama yapan programın çıktı ekranında işitmekayıplarının sonuçları, personel bilgileri, test ta-rihleri gibi bilgilerin yanısıra işitme testlerinintümünün grafiksel gösterimi de bulunmaktadır.

- Belirlenen önemli kriterlere (dB, %, ortala-ma kayıp değerleri gibi) göre listeleme yapılabi-lir.

İşçi Sağlığı ve İş Güvenliğinde Bilgisayar Kullanı-mını irdeleyen yazılarımız devam edecektir.

PASLANMAZÇELİK

YÜZEY TEMİZLEME,PARLATMA VE PASİVASYON

KİMYASALLARI

KAYNAK LEKESİ TEMİZLEMEKİMYASALLARI

İTHAL PASLANMAZKÜRESEL VANA

• AISI 316 KALİTE• TAM GEÇİŞ• TEFLON CONTA• STANDART DİŞLİ• 1/2" - 2" ARASI

AISI 304 DEN DAHA UCUZSTOKTAN DERHAL TESLİM

TAHRİBATSIZ MALZEMEKONTROL KİMYASALLARI

* KIRMIZI - BEYAZ* FLOURESANS

* MANYETİK PARTİKÜL

NISSEN METAL YAZIve MARKALAMA KALEMLERİ

pH METRELER

NİL KİMYA SANAYİBahriye Cad. No : 88

Kasımpaşa • İSTANBULTEL : 0212 - 255 08 P2 Fax : 255 09 69

Mühendis ve Makina - Cilt : 35 Sayı : 419

AMAN DİKKAT !

MALZEME GÜVENLİKBİLGİLERİ VEİŞARETLERİNTANIMLANMASI

r " > u köşede, alanda sık karşıfaşı/an uy-LJ gulamalarda güvenli davranış biçim-leri yerleştirmeye yönelik bilgiler vermeyiamaçladık.

Bu sayıda hemen her ölçekteki işlet-mede karşılaştığımız bir sorun olan malze-me güvenlik bilgileri ve işaretlerin tanıtımınıseçtik. Sunulan metin BriSA firmasının eği-tim materyallerinden alınmıştır.

Firmaya Teşekkür ederiz.

Her tür malzeme ambalajlanırken, taşınırkenambalaj üzerine o malzemenin özellikleri -sağlık açısından etkisi, yanıcılığı, reaksiyo-

na girme özelliği ve varsa kendine has özelliğidörde bölünmüş eşkenar dörtgen kullanılarakgösterilir.

Eşkenar dörtgenin en solundaki parçada SAĞ-LIK zararları belirtilir. Renk olarak MAVİ renkile gösterilir. YANGIN'a ait bilgiler üstte bulu-nur, KIRMIZI renkle belirtilir. Sağdaki kare mal-zemenin reaksiyon özelliğini, ne kadar dengeliolduğunu gösterir ve SARI renkle işaretlenmiş-tir. Alt karede ise malzemenin kendine hasözellikleri varsa onlar gösterilir. BEYAZ zeminüzerine siyah yazı kullanılır. Sağlık, Yayıncılıkve reaktivite bölümlerinde O'dan 4'e kadar olanrakamlarlada özelliğin hangi şiddette olduğu gös-terilir. 0 (sıfır) en az değeri, 4 ise en yüksek de-ğeri gösterir.

A. SAĞLIK TEHLİKELERİ MAVİ ÜZERİNE :0 : Hiçbir sağlık tehlikesi söz konusu değil,1 : Tahriş, irritasyon ve iyileşebilen hafif ya-

ralanmalar,2 : Geçici veya hafif yaralanma veya hasta-

lanma,3 : Hemen tedavi edilmezse kalıcı, ağır hasta-

lıklar4 : Hayati tehlike taşıyan hemen müdahale

edilmesi gereken tehlikeler,

B. YANICILIK (KIRMIZI)0 : Normal olarak yanıcı olmayan malzeme,1 : Tutuşma olmadan önce ısıtılması gereken

malzeme,

2 : Tutuşma olmadan önce biraz daha ısıtıl-ması gereken malzeme

3 : Normal koşullarda bile tutuşabilen malze-me

4 : Çok yanıcı gazlar ve kolay buharlaşan sı-vılar,

C. REAKTİVİTE (SARI)0 : Normal olarak dengeli malzemeler,1 : Yüksek sıcaklıkta ve basınçta dengesi bo-

zulan maddeler,2 : Normal olarak dengesiz olan ve kimyasal

değişikliğe uğrayan maddeler,3 : Dengesiz olup, suyla veya diğer malzeme-

lerle patlayıcı duruma geçebilen maddeler,4 : Normal koşullarda bile patlayıcılık özelliği

gösteren malzemeler,

D. ÖZELOXY

ACİDALK

COR

R

C

D

W

BİLGİLER (BEYAZ)

OksitleyiciAsidAlkali

Korrosiv, aşındırıcıToksin üretici

KanserojenToksin geliştirici (ZehirleyiciSu ile reaksiyon

Bu eşkenar dörtgenle belirlemenin dışındakullanılan semboller de kısaca aşağıda belirtil-miştir. Bu sembollerin neyi gösterdiği ve nasıldavranmamız neler yapmamız gerektiğini hepi-mizin can ve mal güvenliği açısından hiç birzaman unutmamalıyız.

Cilt : 35 Sayı : 419 - Mühendis ve Makina

AMAN DİKKAT !

MALZEMENİN NE OLDUĞU

BASINÇLI GAZLAR

VE SİZİN NE YAPMANIZ GEREKTİĞİ

• Tüpte basınç altında gaz olduğu içinpatlama tehlikesi vardır.• Yangında ısınırsa kabının patlamasınaneden olabilir• Düşürülürse kabının patlamasına nedenolabilir.

uzak• Dikkatli taşıyın ve düşürmeyin• Tüpü parlama kaynaklarındantutun• Tüpleri ilgilinin belirlediği yerlerde de-

polayın

YANICI VE PARLAYICI SIVILAR

• Yanıcıdırlar ve bu nedenle önemli ölçüdeyangın tehlikesi taşırlar.• Düşük sıcaklıklarda bile yanabilirler.Parlayıcı maddeler yanıcı maddelerdendaha düşük sıcaklıklarda yanabilir.• Havada alevle aniden patlayabilirlerveya su ile temas sonucu yanıcı gazoluşturabilirler.• Isı, kıvılcım veya alev ile etkilendiğindeveya sürtünme sonucu olarak yangına nedenolabilir.

Malzemeyi ısı kaynaklarından diğer patlayı-cı maddelerden uzak tutun.

• Malzeme ile çalışırken veya yakınındasigara içmeyin• Malzemeyi ilgilisinin önerdiği yangınkorunmalı bir alanda ve soğukta depola-

yın.

OKSİTLEYİCİ MADDELER

• Parlayıcı ve patlayıcı maddelerin var olduğuyerde patlama tehlikesi ve/veya yangıntehlikesi taşır.• Odun gibi yanıcı maddelerle temas et-tiğinde yangına neden olabilir.• Fuel-oil gibi yanıcı maddelerle temasettiği zaman patlamaya veya çok tehlike-li reaksiyonlar oluşturabilir.• Göze veya cilde geldiğinde yakabilir.

Malzemeyi yanıcı maddelerden uzak tutunve ilgilinin gösterdiği yerde depolayın.

• Tutuşma kaynaklarından uzak tutun.• Malzeme ile çalışırken veya yakınındaasla sigara içmeyin.• Yüzü, gözü elleri koruyan uygun koru-

yucuları ve koruyucu elbise giyin.

ZEHİRLİ VE ENFEKSİYONA NEDEN OLAN MALZEMELER

ANİ VE CİDDİ ZEHİRLENME ETKİSİ YARATAN

• Öldürücü derecede zehirli maddelerdir.• Eğer yutulursa veya solunursa öldürücüolabilir veya kalıcı rahatsızlıklar bıraka-bilir veya ciltle" temas yoluyla vücudagirebilir.• Temas ederse cildi veya gözleri yaka-bilir.

Malzemeleri çok dikkatli taşıyın.• El, yüz, göz ve koruyucu elbiseleri de

içeren koruyucu malzemeleri kullanarakmalzemenin cilt veya gözle temasını sa-kının.• İyi havalandırılmış alanlarda veya özel

solunum koruyucuları kullanarak malze-meyi solumaktan sakının.

• Kullandıktan sonra elinizi yıkayın ve yıkanın.Malzemeyi yalnız belirlenen yerlerde depolayın.

Mühendis ve Makina - Cilt : 35 Sayı : 419

AMAN DİKKAT !

ZEHİRLİ VE ENFEKSİYONA NEDEN OLAN MALZEMELER

DİĞER ZEHİRLENME ETKİLERİ

• Sağlığa aniden etki etmeyen zehirli madde-lerdir.• Uzun süre tekrarlanan etkilenmeler so-nucu kalıcı sakatlıklara veya ölümeneden olabilir.• Gözleri veya cildi rahatsız edebilir.• Kimyasal allerji yaratabilir.• Kansere neden olabilir.• Doğum özürlerine veya kısırlığa neden olabi-lir.

Gerekli bütün güz ve deri yüz, el koruyu-cularını kullanarak doğrudan temastan ka-

çınınız.• İyi havalandırılmış gitomlarda çalışa-rak soluma yoluyla etkilenmeyi önleyi-niz veya formeninizin verdiği uygun so-

lunum sistemi koruyucusunu (maskeyi)kullanınız.

• Malzemeleri yalnız belirtilen yerlerde depo-ayınız.

ZEHİRLİ VE ENFEKSİYONA NEDEN OLAN MALZEMELER

ENFEKSİYONA NEDEN OLAN BİYOLOJİK ZARARLILAR

• Hastalık veya ölümle sonuçlanan ciddirahatsızlıklara neden olabilir.

Kontaminasyondan korunmak için her ön-lemi alınır.

• Malzemeyi, belirlenmiş uygun koruyu-cu cihazları kullanıldığı zaman taşıyın.• Etkilenmeyi önleyecek mühendislikkontrolün olduğu belirli yerlerde malze-

meyi taşıyın.

KORROSİF (AŞINDIRICI) MALZEME

• Temasla, ciddi göz ve deri tahrişineneden olur.• Uzun süreli etkilenmelerde dokulardaciddi yaralanmalara neden olabilir.• Solunursa tehlikeli olabilir.

• Kaplarını sıkıca kapalı tutun. Göz, yüz,el ve koruyucu elbise gibi gereken koru-yucuları kullanarak göz ve cilt temasın-dan kaçının.• İyi havanlandırılmış alanlarda kullana-

rak veya formeninizin belirlediği uygunsolunum koruyucu cihazları kullanarak so-

lumaktan kaçının.

TEHLİKELİ REAKTIF MALZEME

• Çok dengesizdir.• Suyla reaksiyona girince zehirli veyayanıcı gaz çıkarır.• Şok, sürtünme ve sıcaklık artışı sonu-cu olarak patlayabilir.• Kapalı bir kapta ısıtılırsa patlayabilir.

Malzemeyi ısıdan uzak tutun.• Kabını dikkatlice açın ve düşürmeyin.• Amirinizin gösterdiği soğuk ve ateşgeçirmez bir yerde depolayın.

Cilt : 35 Sayı : 419 - Mühendis ve Makina

KISA KISA KISA KISA KISA KISA KISA KISA KISA KISA

IŞLETMELER IÇIN ZORUNLU

PERIYODIK KONTROLLER

11.01.1971 tarih ve 14765sayılı Resmi Gazete'deyayınlanan İşçi Sağlığı veİş Güvenliği Tüzüğü Hü-kümleri uyarınca; periyo-dik olarak test ve kontro-lü yapılacak araç vecihazlar;

- Basınçlı Kaplar :• Buhar ve sıcak su ka-zanları• Kompresörler, hidrofor-lar, basınç altında çalışanher çeşit tankher yıl yapılması zorun-

ludur.Basınçlı kaplar çalışmabasıncının bir buçuk katıbasınca tabi tutulur. Yar-dımcı donanımların kont-rolü yapılır.

- Kaldırma araçları :• Forklift, ceroskal, asan-sör, her çeşit vinç vb.kaldırma araçlarının işçisağlığı ve iş güvenliği tü-züğüne göre (Madde No.378) 3 ayda bir peiiyodikkontrolü yapılır.

Hazırlayan : Yusuf TEKİN*

62 BIN SAKAT İŞ BEKLIYOR

İş kazasında sakat kalanlardan kaç kişi maaş alıyor?• Daimi işgöremezier »1989 — M i Kişi

İÛMkifı ' 1 9 9 3 - f M J a j i•Dul kalan eşler

•Çocuklar

•Anne ve babalarh 1989-160.325

1990-157.05911-131.436

1993-110.638

YıllarKaç sakat Kaçı işbaşvurdu? buldu?

i.724

1.399 2.419

Son 7 y ı l d a - 7 5 . 2 1 2 36.789

19931e iş kazalarındakaç kişi sakat kaldı

Erkek—108.173 Kadın—2.465

BUNLARı BILIYOR MUSUNUZ ?

TMMOB MAKÎNAMÜHENDİSLERİODASFNIN İŞÇtSAĞLIĞI VE İŞGÜVENLİĞİKONUSUNDAKİ İŞLEVİVE GÖREVLERİ

• TMMOB MMO 6235sayılı yasaya göre kurul-muş kamu kurumu nite-liğinde bir meslek kuru-luşudur.

• işçi sağlığı ve iş güven-liği konusunda bir yan-dan kamunun, diğer yan-dan üyelerinin sorunuolduğu için ilgilenir.

TMMOB'nin bu konuda-ki katkıları :1. Bilim-Teknoloji ve Sa-nayileşmenin öneminiher düzlemde ülke içinsavunmak ve iş kazaları-nın azaltılmasına da yar-

dımcı olmak,

2. iş kazalarının azaltıl-ması için üyelerine ve sa-nayide hur kademede ça-lışan insan gücününeğitimine yönelik semi-ner ve kurslar düzenle-mek,

• Kazan operatörü yetiş-tirme kursu• iş makinaları operatörüyetiştirme kursu• tşçi sağlığı ve iş güven-liği seminerleri• Kompresör-hidroforbakım -onarım kursları

3. iş kazalarının önlen-mesi için teknik hizmet-ler verilmesi• Periyodik kontroller• Baca gazı emisyon öl-çümleri• Gürültü kontrolleri• Tuz emisyon ölçümleri

BACA GAZLARı EMISYON ÖLÇÜMÜ

Hava kalitesinin korun- lilik , fazla hava katsayısı,ması yönetmeliğine göre verimlilik oranı, ortam sı-kazanlarda yanma sonucu cakhğı vb. emisyon öl-oluşan tüm gazların O2, çümlerinin yapılması işle-CO, CO2, SO, NOX ve is- mini kapsar.

GÜRÜLTÜKONTROLÜ

insanların sağlığını gürül-tü ile bozmayacak bir or-tamın oluşmasını sağla-mak amacıyla yapılır.Herhangi bir ses kayna-ğından yayılan gürültüniteliğine sahip seslerikabul edilebilir seviyeyeindirgemek, akustik özel-liğini değiştirmek, etkisüresini azaltmak, hoşagiden veya daha az rahat-sız eden bir başka ses ilemaskelemek gibi yöntem-lerle zararlı etkilerinitam olarak giderme veyakabul edilebilir bir sevi-yeye indirme işlemidir.Bu işlemler; gürültü kay-nağında, gürültünün ya-yıldığı çevrede ve gürül-tüden etkilenen kullanı-cıda olmak üzere 3 un-surda yapılmaktadır.

TOZLAMÜCADELEKOMISYONUÇALıŞMALARıNABAŞLADı

14.09.1990 gün ve 20635

sayılı Resmi Gazete'de ya-yımlanarak yürürlüğe gi-ren Maden ve Taş Ocakla-rı işletmelerinde ve TünelYapımında Tozla Mücade-leyle ilgili Yönetmeliğin 6.maddesine uygun olarakteşekkül eden Komisyonişçi Sağlığı Daire BaşkanıFahrettin KARADENIZ'inbaşkanlığında, ISGÜMMüdiresi Handan SABIR,Enerji ve Tabii KaynaklarBakanlığı Maden DairesiBaşkanlığı Maden Mühen-disi Yener ŞENTÜRK, Sağ-lık Bakanlığı Temel SağlıkHizmetleri Genel Müdür-lüğü Çevre Sağlığı Teknis-yeni Şefik KUTLU, Uzman(Emekli iş Güvenliği Mü-fettişi) Cavit ARAL,TÜRK-İŞ Eğitim UzmanıSebahattin DERTLİ,TİSK'den Yüksek MadenMühendisleri AhmetTÜRKTARHAN, KenanOLTULU ve Cahit AKBU-LUT ile Maden MühendisiMesut ÖZTÜRK'ün işti-rakları ile 21.03.1991 günütoplanarak yönetmelikleilgili yapılan çalışmalarıgözden geçirmiştir.

* Mak. Müh., Aygersan A.Ş.

Mühendis ve Makina - Cilt : 35 Sayı : 419

KISA KISA KISA KISA KISA KISA KISA KISA KISA KISA

İşçi SAĞLıĞı VE İŞ GÜVENLIĞI PERSONELI

1. Sağlık Personeli 2. Teknik Personel 3. Diğer Personel

İş HekimiİŞGÜ Sağlık MemuruTemel Sağlık HizmetleriPersoneliİlk Yardım Personeli

A. İş Hijyeni- İş Hijyenisti- İş HijyeniTekniker ve/veyaTeknisyeni

B. İş Güvenliği:- İş güvenliği Mühendisi

(Makina, Elektrik vb.)- İş güvenliği Tekniker

ve/veya teknisyeni

Kimyager, Fizikçi, BiyologKimya, Makina, MetalürjiEndüstri vb. MühendislerMimarlarYöneticiler

DÜNYA'DA İŞÇİ

Ülkeler

Gelişmekte olan

Sanayileşmiş

Toplam

VE SAĞLıK PERSONELININ

Toplam NüfusNo. (xlO6), %

3400

1200

4600

İşçi BESLENMESI VE

FizikselAktivitc

Türü

Uyku (8 saat)Çalışma (8 saat)

İş dışı (8 saat)

Günlük Toplam

Ortalama

kg Başına

75

25

100

işHafif

Kkal

5001100

7001500

23003150

2700

42

mj

2.14.6

3.06.3

9.713.0

11.3

0.17

isçiNo.

1240

610

1850

VERIMI

Kkal

5001400

7001500

26003400

3000

46

Sayısı(xlö'), %

67

33

100

DAĞıLıMı

Sağlık PersoneliHekim SağlıkNo. (xlO!), %

1019

3025

4044

34

66

100

Harcanan Enerjinin DerecesiOrta Orta Üstü

nı j

2.15.8

3.06.3

10.714.2

12.5

0.19

Kkal

5001900

7001 500

31003900

3500

54

111 j

2.58.0

3.06.3

13.016.3

14.6

0.23

Meni.No. [x\0%), %

2316

4185

6501

Kkal

5002400

7001500

36004400

4000

62

36

64

100

Ajhr

111 j

2.110.0

3.06.3

15.118.4

16.7

0.26

İşçilerin dengeli ve yeterli beslenmeleri kendi sağlıklarının yanışını iş verimi içinde gereklidir.

OLMAZ DEMEDeme ben masadayım kaza gelmez başımaZımbadan tel sıçrar batar hilal kaşınaSonra bakmaz kimse gözyaşınaOlmaz deme gafil olur ateş alır denizi

Merdivenler kaygandır koşma düşersinEvde yollarını bekleyen güllerini üzersinİki ile değil üç ile gezersinOlmaz deme gafil olur ateş alır denizi

Görmek hayattır diyor, bak karşıdaki sözlerYakın bile uzak olur yürümeyen dizlereAl yeşil mor güneş bile kara olur görmeyen gözlereOlmaz deme gafil olur ateş alır denizi

Çalışırken koşma düşer ayağını kırarsınGidemezsin mor sümbüllü bağlaraKırılan ayak nasıl acır hele sor kaza yapanlaraOlmaz deme gafil olur ateş alır denizi

Aletler dosttur bize kaza yapmazlarKopan azaları pazarlarda satmazlarSenin acını senin kadar hiç kimseler duymazlarOlmaz deme gafil olur ateş alır denizi

Karakuşum geliyorum diyen kazaları görelimBirlik olup bu gidişe bir dur diyelimKaza ilenen nesneyi yazımızdan silelimYalnız buradakileri: değil bütün çalışanlaraKazasız günler dilerim.

Mahmut KARAKUŞ (ÜNİLEVER-tŞ)

Cilt : 35 Sayı : 419 - Mühendis ve Makina

SÜRELİ YAYINLAR YAZI KÜTÜĞÜ

YAZI ADI

Cutting Fluids Expose MetalVVorkers to the Risk ofOccupational Dermatitis

The Fit of Chemical ProtectiveClothing Remains Flexible forEvolving Standards

Job Re-Design Not "QuickFixes" Thvvarts Many BackInjury Hazards

Back Injury Prevention inHealth Çare Requires TrainingTechniques, Exercise

"Detecting Invisilde Risks"

Do Night Shifts Encounter MorePerils Because Safety VVorksOnly Nine-To-Five

YAZI İÇERİĞİ

Torna, kesme, ... vs. de kullanılansoğutma sıvılarının cilt üzerindekietkileri, istatistiki bilgiler

Çalışılan kimyasala uygunkoruyucu malzeme seçimi,kriterleri ile illgili bilgiler

Bel hastalıklarının önlenebilmesiiçin iş planında yapılabilecek bazıdeğişiklikler hakkında bilgiler

Bel hastalıklarının önlenmesindeeğitimin önemi

Kapalı alanlara girerkenkarşılaşılabilecek tehlikeler vealınması gerekli önlemler

Gece vardiyalarında oluşan işkazalarının nedenleri, alınmasıgerekli önlemler

YAYIN ADI VE SAYISI

Occupational Health and SafetyApril- 1994

Occupational Health and SafetyJanuary- 1994

Occupational Health and SafetyJanuary-1994

Occupational Health and SafetyJune- 1994

Occupational Health and SafetyMay- 1994

Occupational Health and SafetyMarch - 1994

YAZAR

Michael A.Lapides

Neville C.Tompkins

David B.Mahone

ThomasW. Muir IV

John F.Rekus

DonPenkala

KİTAP TANITIMI KİTAP TANITIMI KİTAP TANITIMI

Bir Personel Yöneticisinin Gözüyle

JAPON YÖNETİMSİSTEMLERİ

Hamcli ÖZÇELİK

Üretimin üç önemii unsurunu sıralarsak, sermaye, toprak ve işgücüdür. Savaş sonrasındasermaye çok azdı. Toprak zaten coğrafi nedenlerle oldukça sınırlıydı. İşte burada bütün başarıinsan unsurundaydı. Ya da başka bir deyişle, sahip oldukları en bol kaynağın, en uygun kullanı-mı. Bir Japon şöyle diyor: "Biz küçük ve fakir bir ülkeyiz. Petrol, maden ve bunun gibi diğer doğalkaynaklardan yoksunuz. Fakat çok fazla insanımız var ve bu insanlar bizim tek doğal kaynağı-mız. Eğer biz Japonlar bu insanların enerjilerini yönlendirebilirsek, yapamayacağımız hiçbir şeyyoktur." Giriş kısmında Japonya'nın en önemli ekonomistlerinden EIKAN KYU'nun Japon eko-nomisinin başarısını özetleyen görüşleri ile başlayan kitap üç bölümden oluşuyor:1. GENEL BİLGİLER2. ÇALIŞMA YAŞAMI3. ÇALIŞMA İLKELERİ

Yazar, Japonların çalışmalarını ve yönetim uygulamalarını gözlemleyerek, konu ile ilgili bjrçokAmerikalı, Japon iş adamları ile tartışarak ve kaynakları tarayarak yararlı bir eser meydana getir-miştir. Akıcı bir dille yazılan kitap şekil ve grafiklerle zenginleştirilerek kolayca hazırlanacak halegetirilmiş.

(Hazırlayan: Sazayi İLHAN MESS Eğitim Vakfı)

Mühendis ve Makina - Cilt : 35 Sayı : 419

HABER

BURSA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ İNDE YANGİNDAN KORUNMA VE İTFAİYESİNİNREORGANİZASYONU PROJESİ KAPSAMINDA İTFAİYE PERSONELİNE KURS VERİLİYOR

B OTAŞ ve Ulu-dağ Üniversite-si işbirliği ile

doğalgaz yangınlarınısöndürme ve doğal-gaz güvenlik önlem-leri konusunda kur-su veren İş Güvenli-ği Uzmanı RuhiÖktem eğitimin sa-dece teorik olmadı-ğını ve BOTAŞ ele-manları yardımı ilevanaların kapatılma-sı, polietilen borularıgereğinde boğma işlemi ve doğalgaz yangınınısöndürme tatbikatlarının da yapıldığını ifade ede-

rek; Bu işin en güzelİtirafının, Bursa'dalıcrluıngi hir faciayaşanmadan önceyapılmış olmasıdırdedi.

Çanakkale'dekiorman yangınlarınıörnek veren Oktem,yandıktan sonra alı-nan önlemlerde de-ğerli olmakla birlik-te yanmadan öncealınan önlem ve ve-

rilen eğitimlerin çok daha değerli olduğunu vur-guladı.

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının İşçi Sağlığı veİş Güvenliği Uygulamalarında Yararlı Olabilecek Kimi Yayınları

1. İşçi Sağlığı ve iş Güvenliği ile ilgili Uluslararası Sözleşmeler ve TSE Standartları T.C. Çalışma ve Sosyal GüvenlikBakanlığı, işçi Sağlığı Daire Başkanlığı Yayını No.4, Ankara, 1988.

2. İşçi Sağlığı ve iş Güvenliği ile ilgili Genel Bilgiler. T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İşçi Sağlığı DaireBaşkanlığı Yayını No.8, Ankara, 1988.

3. iş Mevzuatındaki Müeyyideler. T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakınlığı, İşçi Sağlığı Daire Başkanlığı YayınıNo.7, Ankara, 1988.

4. Çalışma Hayatı İstatistikleri. T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Çalışma Genel Müdürlüğü Yayını No.15,Ankara, 1994.

5. İşçi Sağlığı ve iş Güvenliği ile ilgili Genel Bilgiler. T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İşçi Sağlığı DaireBaşkanlığı Yayını No.30, Ankara, 1993.

6. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği, İnceleme ve Araştırmalar, 1991-1992. T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İşçiSağlığı Daire Başkanlığı Yayını No.50, Ankara, 1993.

7. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği, İnceleme ve Araştırmalar, 1992-1993. T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İşçiSağlığı Daire Başkanlığı Yayını No.51, Ankara, 1994.

8. Demir Döküm İş Kolunda İşçi Sağlığı ve İşyeri Ortam Taraması, l'ik Döküm Yapan Dökümhanelerde İşçi Sağlığıve İşyeri Ortam Taraması, 1. Kitap. T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İşçi Sağlığı ve tş Güvenliği Ensti-tüsü (İSGÜM), Yayın No. 12. İSGÜM Basımevi, Ankara, 1990.

9. Demir Döküm İş Kolunda İşçi Sağlığı ve İşyeri Ortam Taraması, Çelik Döküm Yapan Dökümhanelerde İşçi Sağlığıve İşyeri Ortam Taraması, 2. Kitap. T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Ensti-tüsü (İSGÜM), Yayın No. 13. İSCÜM Basımevi, Ankara, 199ü.

10. Metalden Eşya İmal Eden İşyerlerinde İş Güvenliği Koşullarının Araştırılması. 7 .C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Ba-kanlığı, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Enstitüsü (İSGÜM), Yayın No. 16. İSCÜM Basımevi, Ankara, 1992.

Bakanlığın çeşitli birimlerinin yayınladığı özel konulara yönelik doküman ya da periyodik yayınlar vardır. Sözkonusu yayınlar, Bakanlığın Eskişehir Yolunda bulunan Ana Binasında yer alan Çalışma Genel Müdürlüğündenve Rüzgarlı Sokak 26 Numarada yer alan İşçi Sağlığı Daire Başkanlığından elde edilebilir.

Cilt : 35 Sayı : 419 - Mühendis ve Makina

ODA'DAN HABERLER

TOPLANTI - SEMPOZYUM - KONGREDUYURULARI

1. ÖLÇÜBİLİM KONGRESİ 1. s t Metrology Congress

Düzenleyen Kurum: TMMOBMakina Mühendisleri Odası Eskişehir ŞubesiTarih : Eylül 1995 Dili : İngilizce/Türkçe

KONGRENİN AMACIÖLÇÜ BİLİM (METROLOJİ) Kongresi, yurdumuzda kali-

teye yönelik çalışmaların alt yapısını oluşturan metroloji, ka-librasyon, akreditasyon, belgelendirme ile ilgili konuları tar-tışmak, ilgililerin deneyim ve bilgi birikimlerini bilinselçalışmalara yansıtmak, konu ile ilgili makamlara hazı.lana-cak yasalarla ilgili ipuçları vermek amacıyla düzenlenmiştir.Düzenleyici kuruluş TMMOB Makina Mühendisleri OdasıEskişehir Şubesi'dir

Kongre Metroloji ile ilgili uzman ve/veya uzman kuruluş-ların katılım ve bildirilerine açıktır.

BİLDİRİ KONULARIBildiri konuları Danışma Kurulu tarafından saptanmış

genel başlıkları içermektedir. Kalite, metroloji ve akreditas-yonla ilgili uzmanlar yeni bildiri önerilerinde bulunabilirlerveya bildirilerini gönderebilirler.

METROLOJİ ve TOPLAM KALİTE BİLİNÇLENDİRİMİ• Kalite ve Kalibrasyonun ilişkisi ve Önemi

YASALMetroloji ve kalibrasyonla ilgili mevcut yasal durum. Ka-

librasyon ağının oluşturulması için gereken yeni yasa veyayasal düzenlemeler.

KÖMÜRE DAYALI ELEKTRİK ENERJİSİÜRETİMİ, ÇEVRE VE KAMUOYUCoal: Fıred Povver Generatıon, The Envıronment andPublic Acceptance

Uluslararası Sempozyum 30 Mayıs -1 Haziran 1995Düzenleyen Kurum:Türkiye Elektrik Üretim-lletim A.Ş.Destekleyen Kurumlar: Enerji ve Tabii KaynaklarBakanlığı, Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik KomissyonuSempozyum Dili: İngilizce

SEMPOZYUMUN AMACISempozyum, kömüre dayalı elektrik enerjisi üretiminde,

kömürün çıkarılmasından elektrik üretimine kadar tüm aşa-malarda çevresel etkiler, yeni ve gelişmiş kömür teknolojilerive kamuoyunun önemi konularının uluslararası platformdatartışılmasını amaçlamaktadır.

BİLDİRİ KONULARI1. Kömürle elektrik üretiminin çevresel etkileri

• 2010 yılına kadar elektrik enerjisi gereksinimleri, arzseçenekleri, kömürün rolü• Kömürün çıkarılması, taşınması ve yanma öncesi tüm

•Avrupa Birliği ile uyum sorunları

İZLENEBİLİRLİKÖlçümlerin izlenebilirliği

• Bu konu başlığı altında uzunluk, sıcaklık, basınç, elektrik-sel vb. ölçümlerin izlenebilirliğinin ne şekilde gerçekleştiğiayrı ayrı işlenebilir.• Ulusal standartların uluslararası standartlarla ilişkilendiril-mesinde ulusal merkezin rolü.

AKREDİTASYON• Avrupa Birliği'nde kalibrasyon laboratuvarları akreditasyo-nu ve WECC (West Europe Calibration Corperation)'nin ça-lışmaları.• Ulusal akreditasyonun yasal yapısının irdelenmesi ve ge-reken vasat tedbir önerileri• EN (European Norm) 45001, 45002, 45003 standartlarınıntanıtılması,• Kalibrasyon laboratuvar akreditasyonunda denetleme vedenetçilerin nitelikleri,• Kalibrasyon laboratuvarları için kalite el kitabı, (Kalibras-yon laboratuvarlarının teknik ve sistematik anlamda uymasıgereken asgari koşullar)

Kongre Yeri: ESKİŞEHİRYazışma Adresi:TMMOB Makina Mühendisleri Odası Eskişehir ŞubesiHoşnudiye Mah. İsmet inönü Cad. Hacet Sok.Yeşim Apt. No: 2 Kat: 3 Daire: 5 26130 ESKİŞEHİR

2.

evrelerde çevresel etkiler• Kömürle elektrik enerjisi üretimi, çevre ve halk sağlığıüzerine etkileriSürdürülebilir elektrik enerjisi gelişiminde teknolojik se-çenekler• Enerji verimliliği ve sürdürülebilir kalkınma çerçevesin-de yeni ve gelişmiş temiz kömür teknolojileri, mevcutsantralların iyileştirilmesi, yan ürünlerin değerlendirilme-si ve artık yönetimiKarar verme aşamasında halkın bilgilendirilmesi ve hal-kın katılımı konusunda ulusal ve uluslararası işbirliği

Sempozyum Yeri:Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş. (TEDAŞ)Genel Müdürlüğü Konferans Salonuİnönü Bulvarı No: 27 - ANKARA

Yazışma Adresi:Jale Esin, Selva TüzünerTürkiye Elektrik Üretim-lletim A.Ş. (TEDAŞ)Genel MüdürlüğüÇevre Daire Başkanlığı İnönü BulvarıNo: 27 Kat: 11 -ANKARATel: (0-312) 222 98 52 Fax: (0-312) 213 88 70

Mühendis ve Makina - Cilt : 35 Sayı : 419

DERGİMİZİN 3 5 . CİLDİNDEKİ YAZILAR

408 • Özelleştirmenin Resmi Dayanakları Geçerli Değil• İmalatta Bilgisayar Bülent KALAYCIOĞLU• AT Karşısında Türkiye'nin Mühendislik Gücü Hayati ŞAYKAN• Çalışma Güvenliği Ruhi ÖKTEM• Raylı Taşımacılıkta Konfor Kemal ÇAKIR, Baha GÜNEY, Alpin K. DAĞSÖZ

409 • Kaynak Seminerleri• İmalatta Bilgisayar Bülent KALAYCIOĞLU• Hava Yönlendirici Güneş Kollektörleri Ömer ÇOMAKLI, Bedri YÜKSEL, Fikret YÜKSEL• Bir Kesici Takım Üretim Sisteminde Tam Zamanında Üretime Geçiş - I M. Bülent DURMUŞOĞLU, Burak ALTUNTERİM

Mustafa AKHUN• Çalışma Güvenliği Ruhi ÖKTEM• Suat Sezai Gürü Eğitim Merkezi• 3. Avrupa Kaynak Mühendisliği Eğitimi

410 • TMMOB 1993 Sanayi Kongresi Sonuç Bildirgesi• TMMOB Makina Mühendisleri Odası 35. Olağan Genel Kurulu ve Seçimleri• imalatta Bilgisayar Çev: Vedat HAKSAL• Çalışma Güvenliği A. Gürhan FİŞEK• Temiz ve Güvenli Nükleer Enerji , Kazuo FURUKAVVA,

L Berrin ERBAY, Kohshi MITHACHI• Bir Kesici Takım Üretim Sisteminde Taman Zamanında Üretime Geçiş - II B. Bülent DURMUŞOĞLU, Burak ALTUNTERİM

Mustafa AKHUN411 • Düz Yüzeyli Güney Kollektörünün Sayısal Analizi H. İbrahim ACAR, Abdullah KEÇECİLER

• Kaymalı Yataklarda Hasar Türleri ve Nedenleri - I Şerif HACIFAZLIOĞLU• İmalatta Bilgisayar Çev: Bülent KALAYCIOĞLU• Çalışma Güvenliği Ruhi ÖKTEM• Dondurulmuş Gıdaların Termo Fiziksel Özelliklerinin Analitik Model ile Saplanması Y. Onur DEVRES

412 • Çift Camlı Pencerelerde Isı Transferi ve Akışkan Akışının Nümerik Olarak İncelenmesi Haşmet TÜRKOĞLU, Nuri YÜCEL• İmalatta Bilgisayar Bülent KALAYCIOĞLU• Çalışma Güvenliği Ruhi ÖKTEM• Kaymalı Yataklarda Yüzey Yorulması ve Nedenleri - II Şerif HACIFAZLIOĞLU• İyon Implantasyon Yüzey Sertleştirme işlemi Ayhan ÇELİK, Süleyman KARADENİZ• Deformasyon Hızının Mühendislik Malzemelerinin Mekanik

Özelliklerine Etkisinin İncelenmesi Temel SAVAŞKAN413 • Çalışma Güvenliği Ruhi ÖKTEM

• Arıtma Prosesleri ve Ekipmanları Hakkında Genel Bilgiler Ahmet Pınar ARIK• Küçük ve Orta Büyüklükteki Sanayi Sitelerindeki Dökümhanelerde Merkezi bir Ocak Kullanımı ile

Sıvı Metal İhtiyacının Karşılanması Yoluyla Enerji Tasarrufu ve Çevre Korunması Ahmet Ulvi AVCU, Vedat BAZKAN• Yanmadan Kaynaklanan Hava Kirliliği ve Etkileri Anıl KAREL, Hüseyin TOPAL• Akışkan Ortam içerisinde Parçacıkların Çökelme Hareketinin

Sayısal ve Deneysel İncelenmesi Burhan ÇUHADAROĞLU, Fuat Derviş SOLAK414 • Çalışma Güvenliği Ruhi ÖKTEM

• Bakım Onarım Konusunda Mühendislik Hizmetlerinin Etkinliği R. Kubilay KÖSE• Kalitenin Üç Bababsı Ted A. LOWE, Joseph M. MAZZEO

Çev: İlhan BÜKÜLMEZ• Elyaf Takviyeli Kompozit Malzemelerin Üretim Yöntemleri Muhittin ŞİMŞEK• Yangın Denen Felaket Mustafa CENGİZ• Taşıtlardan Kaynaklanan Egzoz Emisyonları ve Seyir Çevrimi ile Ölçüm Yöntemi A. Güvenç GÖKTAN, H. Ertuğrul ARSLAN

Metin ERGENEMAN, Cem SORUŞBAYM. Turgut ÖZAKTAŞ

• Persfektif Yaklaşım Necdet FİLİZ415 • Erken Planlama İş Krizi Etkilerini Azaltır Çev: Naziver ÇINAR

' Çalışma Güvenliği Turgut ARTUN• Hidrojen Depolama Yöntemleri ve Karşılaştırılmaları Bedri YÜKSEL, Fikret YÜKSE• Sanayi Kaynaklı Çevre Kirliliğinin Azaltılması Bakımından Hurda Kullanımı Ahmet Ulvi AVCI• Uçaklarda Boya Sökme Yöntemleri Adem TÜRKDOĞAN• Avrupa Topluluğuna Üye Ülkelerle Türkiye'de Yaşlılık, Malûllük ve Ölüm Sigortaları Behçet ELBİSTANLIOĞLU• Merkezi Isıtma Sisteminin Bilgisayarla Projelendirilmesi K. Ersin GÜNGÖR

KAYNAK ÖZEL SAYISI• Endüstri / Sanayi Haberleri• Ürün Haberleri• Geçmişten Bugüne Mühendis ve Makina'da Kaynak• Kaynaklı İmalatlarda Kalite Güvencesi Cemal SİLAN• AT Koruyucu Gaz Standartları Okan İSDAŞ• Lehim Alaşımlarının Sınıflandırılması, Kısa Gösterilişleri ve Türkiye'deki Durum Oktay BODUR• Difüzyon Kaynağı Sibel DAĞLILAR• Seminer - Kurs Haberleri• Atölyeden• Sorun - Yanıtlayalım• Çalışma Güvenliği Çev: Melih ŞAHİN• İmalatta Bilgisayar Çev: Perihan ÖNGEOĞLU

Cilt : 35 Sayı : 419 - Mühendis ve Makina

• Su Verilmiş ve Tavlanmış HSLA (Yüksek Dayançlı Düşük Alaşımlı) Çeliklerinde IEB(Isıdan Etkilenmiş Bölge)'nin Sertlik Tahmini Çev: Suat ANGI

• Manyetik Ark Üflemesi, Sebepleri, Etkileri ve Önleme Yöntemleri Çev: Vedat AYDIN• Yazı Dizini• Süreli Yayınlar• Bilgi Sayfası

416 • Bilgisayar Dünyası Ahmet SUER• Çalışma Güvenliği Ruhi ÖKTEM• Avrupa Toplulukları ve Türkiye İlişkilerinde Gümrük Birliği Nalan SUER• Bakım Yöntemleri ve Kestirimci Bakım Yönteminin Bir Uygulaması Bilal PAR, Sezan ORAK• Dünya İkliminin Değişmesine Çare Yapay Güneş mi? Gürbüz ATAGÜNDÜZ• Demiryolları Diesel Motorlarında Kireçlenmeden Kaynaklanan Isıl ve İşletme

Sorunlarının İncelenmesi Cengiz YILDIZ, Yaşar BİÇER417 • Yeni Ürünler Haz: Utku TÜZÜNE

• Endüstriden Haberler Haz: Yusuf TEKİN• Otomotiv Sektörüne Bakış Anıl KAREL• Yakıt Püskürtmeli Motorlarda Kontrol Modül Yazılımları Barış ŞENYENER• Çalışma Güvenliği Ruhi ÖKTEM• Karoseriden Beklenen Nitelikler ve İlgili Deney Yöntemleri Murat EREKE• Şehiriçinde, Bir Kavşakta İki Aracın Çarpışması Sonucu Oluşan

Trafik Kazasının Rekontrüksiyonu N. Sefa KURALAY• Taşıt Tasarımında Kullanılan Çarpışma Simulasyonları ve Modelleri Osman ELDOGAN• Otomotiv Sanayi llter SERİM• Kitap Tanıtımı Haz: Melih ŞAHİN

418 • İnceleme Araştırma• Kalite Güvencesi - Sistemler - Örgütlenme Ülkemiz Sorunları Macit KARABAY• Danışmanlık Kurumundan Daha Etkin Yararlanılabilmesi İçin Bir Program Önerisi M. Tınaz TİTİZ• ISO 9000 Standardlarının Düşündürdükleri Alp ESİN• ISO 9000 Kalite Güvence Sistemi Kurma ve Yerleştirme Çalışmalarında

Danışman Kullanılmalı mı? Selçuk TANATAR• Sanayide Kalite Güvence Sistem Uygulamaları• Sanayide Kalite İçin Eğitim• Kalite ve Metroloji Hüseyin UĞUR• Bilgisayar Dünyası• Kaza Geliyorum Diyebilir: Fmeca - Arıza Türk - Etki - Kritiklik Analizi Metin ŞİMŞEK• Kalite Terimleri ı• Süreli Yayınlar

419 • İş ve Psikososyal Stres Alp ÖRGÖR• İş Kazaları Mehmet TEKELİOĞLU• Bir iş Güvenliği Alt Kavramı Olarak İş Kazasının Tanım ve İlgili• Yargıtay Kararlarından Örnekler Nalan SUER• İş Güvenliği ve Çağdaş Yaklaşım A. Fevzi TUVAY• İşçi Sağlığı ve İş Güvenliğinin Ekonomik Boyutu Mehmet TEKELİOĞLU• Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakınlığı İş Teftiş Kurulu Başkanlığının Yapısı-işçi Sağlığı

ve İş Güvenliği Açısından Işlevi-Uygulamaları• Küçük ve Orta Ölçekli firmalarda HAZOP Tehlike Analizi

Hedefi Yöntemi ile İş Sağlığı, İş Güvenliği Sağlama Ruhi ÖKTEM• Bilgisayar Dünyası Kudret AKIN]• Aman Dikkat• Kısa-Kısa |• Malzeme Güvenlik Bilgileri ve İşaretlerin Tanımlanması• ÇSGB'nin İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği uygulamalarında Yararlı Olabilecek Kimi Yayınları ı• Toplantı - Sempozyum - Konger Duyuruları

1994 YILINDA DERGİMİZ İÇİN YAZI DEĞERLENDİREN UZMANLAR

Prof. Dr. Selahattin ANIK Doç. Dr. Bedri TUÇ Sevtap KIZILTAN

Prof. Dr. Ercan ATAER Y. Doç. Dr. ihsan KUTLAR Emin KORAMAZ

Prof. Dr. Ünal ERDEM Dr. Serhat ALTEN Tülay KÖMÜRCÜ

Prof. Dr. Alp ESİN Dr. Elp ERGÖR Kubilay KÖSE

Prof. Dr. Nurullah GÜLTEKİN Mad. Yük. Müh. Mehmet TEKELİOĞLU Ruhi ÖKTEM

Prof. Dr. Mustafa SABUNCU Tarhan ALAÇAM Metin ŞİMŞEK

Prof. Dr. Süleyman SARITAŞ Zafer FİLİZ izzet TÜRKOCAĞI

Prof. Dr. Mecit SİVRİOĞLU Hakan GÜR

1994 Yılında Mühendis ve Makina DergisineYaptıkları Katkılarından Dolayı Teşekkür Ederiz.

MMO - Yönetim Kurulu

Mühendis ve Makina - Cilt : 35 Sayı : 419

DOZAJ TEKNİĞİNDE M A K D 0 S POMPALARIDOZAJ liARAkTERİSTİklİĞİNİN EN MÜkEMMElİdİR

SABİT DEBİLİ TRAMSFER POMPASI

Sabit debili transfer pompalarımız, genelde aktarmaislerinde kullanılan pistonlu tiplerden olup,80 ton/saat kapasiteye kadar sıvınınfiziksel yönden etkilenmeyecek şekilde,çeşitli cins malzemelerle imaledilmektedir.

ÇOK KOMPOMEflTUHYPOKLORİO DOZAJ ÜNİTESİ

Çok komponent'li hypokloria dozaj ünitelerimiz şekildegörüldüğü gibi, depolu bir veya birkaç dozaj kafasından iba-rettir.

Alüminyum sulfat-bakır sülfat gibi eriyik hazırlanmasındave benzeri tüm islerde, yüzme havuzu ve içme suyu tesis-lerinin klorlanmasında kullanılabilen ünitemiz, istenildiğindekarıstıncılı ve karıstırıcısız olarak (0), maksimum arasın-da ayarlanabilen değişken debili pistonlu diyaf ramlı dozajpompalarıyla paket ünite olarak teçhiz edilmiştir.

Pİ5TOMLU DOZAJ POMPASI

Dozaj pompalarımız, dozaj karakteristikliğinin en mü-kemmelidir.

Pistonlu ve pistonlu diyaframlı bir veya birkaç kafadanmüteşekkil olup, S It/saat'ten 16 ton/saat kapasiteye ka-

dar, 0, maksimum arasında ayarlanabilendeğişken debiliolup, S Bar'dan 2 0 0 Bar'akadar yüksek verimli dozaj pompalarımız,sıvının kimyasal yönden etkilenmeyecekşekilde; PVC paslanmaz çelik 3 0 4 - 3 1 6kalite, Teflon pofyamid, paüpropilon, çelikvs.gibi çeşitli malzemelerden imal edil-mekte olup, her türlü viskoz sıvıları pom-palayacak niteliklere sahiptir.

YÜKSEK BASIMÇU DOMKİ POMPA

YÜKSEK BASINÇLI pompalarımız ise, pistonlu tipler olupgenelde toz deterjan üretiminde, basınçlı kaplar testinde,reaktörlerde kullanılmaktadır.

Çelik ve krom nikelden mamul olan, kendinden soğut-malı, 5 0 0 ton/saat'ten, 30 ton/saat kapasiteye kadar, İSBar'dan maksimum 1 5 0 Bar'a karsı basınca göre dizaynedilmişlerdir.

MOTORLU MİKSER

KARIŞTIRICILAR

Kimya sanayiinin ihtiyacı olanmotorlu karıştırıcı elemanla-nmK ise 60 devU/dk. 1 5 0 0dev/dk.'ya kadar imal edil-mekte olup, istenildiğindemikser tankı ile birlikte özelolarak yapılmaktadır.

ÇOK KOMPOflEMTLİ MÖTRALİZA5Y0M TESİSİÇok komponentli PistonluDiyaframlı Dozaj PompalarıTİP: KM-2000/4 KKDEBİ: 2000-2000-1000-250 Lt/saat

MAKDOSKİMYA MAKİNAIARI SANAYİ

v« TİCARET

Merkez Mh. Üzeyir Ağa Sok. No 11 (İlkokul Sırası)

Yenıbosna/ İSTANBUL

(212)655 24 8 3 ( 3 Hat) -651 91 92

(212) 651 90 85

DİĞER İMALAT ÇEŞİTLERİMİZ1. Pistonlu-diyaframlı ve pistonlu dozaj pompaları,a) Sabit debiii pompalar b) Değişken debili pompalarc) Yüksek basınç tipi (300 bar) pompa1. Transfer pompalarıa) Pistonlu pompalar b) Diyaframlı pompalar3. Kimya Sanayi Makineleri ayrıca santrafujilera) D Canter tipi

4) Mekanik varyatörler5) Çok maksatlı motorlu karıştırıcılar 60 dv/dk.'dan

1500 du/dk.ya kadar Mikser tankı ile birlikte.

™*r

;. ı ,I - r

,4 * ',!ı!"-f;r

.- ' , *? , ' •

i. '.. J • • \ tf •" -

PN 6 ve PN 10 KÜRESEL VANALARFARK ARAMAYıN FARKLıYıZ...

Farklıyız, çünkü PN 6, 90/70 sıc^csulu kalorifer tesisatlarında bugüne

kadar uygulama güçlüklerindendolayı kullanılamıyan PN 16 küresel

vanalara ve daima işletmeproblemleri doğuran sürgülü

vanalara alternatif olarak sizlerekaliteyi ve ideal çözümü

sunuyoruz.• Küresi paslanmaz çelik vepaslanmaz çelik tabak yay

takviyelidir.• Küre sızdırmazlık ringi/ dış

sızdırmazlık ringi ve kumanda pimiringi teflondur (PTFE).

• Flanşlar, PN6 ve PN 10normundadır.

• Bağlantı elemanları arasındakiuzaklık, DİN 3204 ve DİN 3216

standartındadır.

UYGULAMADüşük basınçlı buhar, gaz, soğuk ve

sıcak su tesisatları, asit ve alkaliniteliği olmayan akışkanlar

Sıcaklık : Max + 150°CBağlantılar : TS810/2 ve TS810/3 e* göre flanşlı

P Î İ f ENDÜSTRİYEL MALZEMELER SAN. VE TİC. A.Ş.

<*i#i; 309 33 66 FAX:312 77 26*** Ulus, Rüzgârlı Sok. 14/224

FABRİKA:T e l : 385 27 83 FAX : 354 68 08

Yeni Ostim 41/A Sok. No: 9 ANKARA

PN6 KÜRESELVANANIN

UYGULAMASI

KALİTEMİZE GÜVENİYORUZ5 YIL GARANTİ VERİYORUZ

ER BİTürkiye'nin ilk T S E K belgeli

Hortum Kelepçesi.

Dünya pazarlarında da kendini kabul ettirmiş,

kalitesini kanıtlamış

ER-Bİ Hortum Kelepçelerini kullanın,,,

ERBİ YEDEK PARÇA SANAYİ ve TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ

Fabrika: Aydınlı Mahallesi Aydınlı Caddesi No: 83 81700 Tuzla - İSTANBULYazışma Adresi: P.K. 48 Pendik 81480 İSTANBULTel: (0-216) 393 10 17 - 4 Hat Fax: (0-216) 393 10 11 Telex: 36678 Hose tr

ŞEBEKENİZDE FAZLABASINÇ PROBLEMİNİZMİ VAR?

Yerel kot farklarından doğan yüksek giriş basıncını daha önceden belirlenmişdüşük bir çıkış basıncına azaltır.Vana giriş basıncı veya debi çıkış miktarındaki değişimlere bağlı kalmaksızınsabit bir çıkış basıncı temin eder.

LÜTFEN BİZİ ARAYINIZ...

DOĞUŞ VANA LTD. ŞTI.Merkez : 1202/1 Sokak No:26/6 Yenişehir - IZMÎRTel : (232) 4335943 - 4580896 - 4372077 Fax: (232)4580896Fabrika : Aşık Veysel Mah. 5733 Sok. No: 82/2 Karabağlar/İZMİR

KOMPRESÖR

Basınçlı Havada Güvenceniz.I I

sarmak

MANNESMANNDEMAC .

MANNESMANND E M A C

Sarmak Vidalı Kompresörleri:

Lisans MANNESMANN- DEMAG

Kapasite : 2,6 -15,5 m3/dakBasmç. : 8 - 1 0 b a r

SarmakMakina

Kompresör - PompaSanayi ve Ticaret A.Ş.

Genel Merkez/Fabrika : İstasyon Cad. No:86 01340 incirlik - ADANATel: (71) 32 90 41 - 32 98 46 - 32 98 50 - 32 98 51 Fax : (71) 32 96 63 Tlx : 62521 srma trMağaza : Postane Cad. 107 Sok. No:4 01010 ADANATel: (71) 51 42 50 - 52 37 94 Fax: (71) 51 81 74Pazarlama Merkezi: Kore Şehitleri Cad. Mehmet Gönenç Sok.Aydagül iş Merkezi No : 6 Kat: 3 Zincirlikuyu - İSTANBULTel : (1) 272 06 28 - 273 17 20 - 266 44 30 Fax : (1) 266 52 51 Tlx : 26039 smkp trAnkara Şubesi: Konur Sok. No : 73/18 Bakanlıklar - ANKARATel: (4) 417 77 84-418 16 01 Fax : (4) 418 16 01

Borularınız paramusluğuna mıbağlı?

Izocam, ısıtma, soğutma ve soğuk su borularında ısı kaybını önleyebilmeniz için çok pratik, çokhesaplı yepyeni bir ürün daha sunuyor size : Bindirme Payı Yapışkan Bantlı AlüminyumFolyo Kaplı Prefabrik Boru Izocam. Alü-Folyo kaplı prefabrik boru Izocam,borularınızın ısı izolasyonu için yüksek birim ağırlıkta camyününden üretilir. Alüminyum folyonunbuhar kesici özelliği sayesinde izolasyon özellikleri korunur, buhar difüzyonu kontrol altına alınır.

Alü-Folyo Kaplı Prefabrik Boru İzocam kendinden yapışkanlı bandıylauygulamayı kolaylaştırır, hızlı montajimkânı sağlar. Ayrıca boyuna ek yeriiçin alüminyum bant gerektirmediğindenişçilik, zaman ve maliyetten kazandırır.

Siz de borularınızın izolasyonunuAlü-Folyo Kaplı PrefabrikBoru Izocam'la yapın, enerji tasarrufusağlayarak paranızın boşa gitmesiniönleyin, maliyetlerinizi asgariye indirin.

Kullanım alanları:• Sanayi boruları

• Kalorifer tesisatları

• Merkezi ısıtma tesisatları

• Soğuk su borularında ısınmaya karşı

• Güneş enerjisi tesisatları

• Boruların terlemeye karşı korunması

• Yüksek basınçlı su borularında titreşime ve sese karşı

• Boruların donmaya karşı korunması

IZOCAM üıTürk MondatHan Eıutüüfü

Kolit* B * I 9 « Ü ı M lahiptir.

S I C A Ğ A - S O Ğ U Ğ A - SESE - Y A N G I N A

IZOCAM

İ Z O C A M TİCARET VE S A N A Y İ •>.:> D A N I Ş M A MERKEZLERİm İSTANBUL : Buyukdere Cad No 1 M TEV-Kocabaş Işhanı Kat 6 Gayrettepe 80300 İSTANBUL

Tel 1212} 275 72 22 (8 hat) Faks (212) 266 97 69 Teleks 28355 Kam tr=*WtNH*Rjfi • Atatürk Bulvarı No 5,8 Kat 9 Kızılay 06440 ANKARA

Tel. {312} 418 66 67- 418 30 32 Faks {312)425 05 15•* \lt*W Hürriyet Cad Niyazi Ersoy Işhanı No 8 Kat- 7/707 Pasaport 35030 İZMİR

Tel [232] 484 5?8S -484 31 78 Faks [232] 489 00 52m ADANA Özler Cad. No. 67 Kat. 6 Kuruköprü Işhanı 01060 ADANA

Tel. (322) 352 29 80 Faks. {322) 352 02 54«BURSA ; Fevzi Çakmak Cad Bey Han No. 69 Kat: 1 Daire 28, 16020 BURSA

Tel. {224) 253 95 35 Faks {224) 255 60 13•mîlÂHĞ Şehit ilhanlar Cad Vah Muharrem Göldayoğlt, is Merk Kat 3 No 307, 23100 ELAZIĞ

Tel {424)2186600 Faks: (424) 2 18 66 00»ANTALYA : Anofartaiar Cad Cennet Apt No 14 Kat. 1 Daire 4, 07040 ANTALYA

Tel (242) 241 19 50 Faks: (?42) 242 39 84»SAMSUN ; Cumhuriyet Meydanı Kaptonağa Sok No 6 Kat 4, 55030 SAMSUN

Tel: {362) 432 63 51 faks- {362) 435 15 63

Boru hattınızdaki gizli kahraman : Alü-Folyo Kaplı Prefabrik Boru İzocam

0 3 5 Yıllık Tecrübe!..

• Firmamız 23.000 m2 alan üzerinde 5.000 m2

yeni fabrikamızda modern tezgahlarda seriüretim yapmaktadır.

• Redüktörlerimiz 0,25 Kvv'dan 250 Kw'a 1,5devirden 625 devire kadar Motorlu ve motorsuz,seri ve standart olarak üretilmektedir.

• Firmalar istedikleri anda Firmamız veya Türkiyegenelinde geniş bayilik teşkilatlarımızdangerekli bilgi ve taleplerini bulabilirler.

• Redaktörlerimizde motor hariç 1 yıl garantimizvardır.

YILMAZ REDÜKTÖR A.S.

Merkez/Centre: Maltepe Gümüşsüyü Caddesi Bestekar Medeni Aziz Efendi Sok. No: 54TOPKAPI/İSTANBUL/TURKEY

Telephone: (90-1) 567 93 82-567 93 83-567 45 07 Fax: (90-1) 567 99 75Fabrika/Factory: Beylikdiizü Hadımköy Yolu Kıraç Köyü Mevkii 1. Km.

BÜYÜKÇEKMECE/İSTANBUL/TURKEYTelephone: 886 50 43-886 50 44 Fax: 886 54 57

e•3

11. ULUSLARARASI İŞ MAKİNELERİ VE İNŞAAT TEKNOLOJİSİ FUARI

n-• 2 3 - 2 8 M a y ı s *

Abdi İpekçi Spçr SalonuTopkapı-İSTANBUL

lürteye'nın en büyük fuarı olan ANKOMAK'95,| Ü H { | f e r , taşeronlar, üreticiler, mümessiller,

sbcılar ve kamu kuruluşlan ile belediyeyerJİŞttinden oluşan 50.000'in üzerinde bir

" ziyaretçiüiöesi tarafından gezilecek.

ANKOMAK"95'te iş makinelerinden inşaat makine,araç ve gereçlerine, kaldırma sistemlerindenprefabrike yapılar, kalıp sistemleri, kamyonlar,vinçler ve eskavatörlere kadar yüzlerce ürün yeralacak.Siz de, Türkiye'nin bu en büyük fuarındaürünlerinizi sergileme fırsatını kaçırmayın.ANKOMAK'95'te buluşmak üzere....

j

7

•ı

.V -

AFEKSp rliği - Dûnya'nın denetenmiş fuarlarını tescil eden tek dünya organizasyonudur. 1

AMOMMCIban dünyadaki 450 başarılı, uluslararası fuar arasında yer almaktadır.beri UFİ üyesi olan

GASFLUXSan ( Pirinç & Bakır& Altın & Gümüf)

kaynacına *n «konomik v» güvenilir çözüm gatiranFRANSIZ PROTECHNO firmalının Türkiy» t.rmikiii olarak

Sizl.r. Takdim Ettiğimiz GASFLUX PROSESİ Hm;İŞÇİLİK, HAMMADDE VE ZAMANDAN

TASARRUF

GASFLUX PROSESİ• Bu proseste gaye dekapanı gaz haline getirerek bek

alevine sevketmek ve böylece alevi oksitlenmeye karşıkoruyucu bir hale çevirmektir.Tank (AUTOFLUXER) adıyla anılan ekipman GASFLUXdiye adlandırılan uçucu bir sıvıyla doldurulur. Busıvı metanol ve borik anhidrit ihtiva eder.

• GASFLUX alevi kaynak yapılan bölgeyi borik anhidri*alevi ile sarar ve dolgu metalinin erime noktasınıdiğer toz veya pasta şeklinde dekapan kullananameliyelere göre daha düşük bir seviyedegerçekleştirir. Netice olarak kaynak bölgesi düzgün,pürüzsüz ve dekapan artığı olmadığı için başkaca birtemizlik ameliyesine gerek duyulmaksızın kaplamaveya boyamaya ameliyesini gönderebilir.

f~nı/f

• PROSESİN TESİSİ VE KULLANILMASITank yakıcı gaz devresine bağlanır ve böylece tankıniçindeki sıvıdan çıkan dekapan buharı ile yanıcı gazşalümaya geçerek oksijen ile yanar ve dolgumaddesinin tatbik edileceği bölgede oksidasyonuönleyici bir ortam yaratır.

• GASFLUX buharı alevin yeşil rengi ile ayırdedilir.• GASFLUX prosesinde yanıcı gaz olarak asetilen

propan veya doğalgaz kullanılabilir.

BEK

PROCEOES TECHNIOUES NOUVEAUX

• GASFLlft PROSESİNİN TATBİKEDİLDİĞİ YERLER

•GASFLIK PROSESİ alüminyum ve alaşımlarınharicinde her malzeme için kullanılabilir.

• ÇELİK ve DÖKME ÇELİK KAYNAĞINDABisiklet, Motosiklet, Otomotiv Endüstrisi, Metal Boruİşleri

• GALVANİZLİ SACLARIN KAYNAĞINDAÇinko kaplama kaynak bölgesindeki erimiş dolgumaddesinin etrafını sarar ve kaynak bölgesi yeni birkaplamaya ihtiyaç göstermeden korozyonadayanıklılığını devam ettirir.

• BAKIR KAYNAĞIBakırın kaynağı GASFLUX PROSESİ ile çokkolaylaşır.

• BRONZ METALLERİN KAYNAĞINDA

• GASFLUX CİNSLERİ:

Alevin deoksidasyon gücüne göre dört çeşit GASFLUXvardır:

•GASFLL)Xtip MIZ : 400 Litre/ saat gaz akışı ve max.deoksidasyon gücü olan

• GASFLUXtip MIW: 200 - 300 Litre/ saat gaz akışı vekuvvetli bir deoksidasyon gücü olan

• GASFLUXtipMI : Standart tip• GASFLUXtip MİS : Mücevher imalatçıları tarafından

kullanılan zayıf deoksidasyon gücü olan

•BEKLEMEDEN STOKTAN TESLİMmDAHA FAZLA MALUMAT İÇİN BİZİ ARAYINIZ;

TÜRKİYE TEMSİLCİSİ

Seyranlepe Cihangir Sokak No.3 80660 4. Levent/iST.Tel.: O (212) 264 54 19 - 270 17 32 - 269 06 05Fax:0(212) 268 77 52

Santrifüj Norm Pompalar Kademeli Santrifüj Pompalar

f,

Santrifüj Blok Pompalar

Sirkülasyon Pompalar Temiz su Dalgıç Pompaları

Dalgıç Drenaj Pompaları Dalgıç Pissu ve KanalizasyonPompaları

* KSB KALİTESİ VE GARANTİSİ İLE

* BAYİLİKLER VERİLECEKTİRist

Basınç Yükseltme ve YangınSöndürme Sistemleri

PompaArmatür

KSB - POMPA, ARMATÜR SANAYİ VE TİCARET A.Ş.MERKEZMAHATMA GANDHİ CAD 540 6 7 0 0 GAZİOSMANPAŞA/ANKARATEL O (31£) 437 11 75 [4 hat)TELEFAX 0 ( 3 1 9 ) 4 3 7 65 37TELEX 46 27 6 ksbe - tr

FABRİKA İSTANBUL PUROİSTANBUL YOLU 18 KM PERPA TICARE I" MERKEZİANKARA KAT 4 ve 5 No. 103

OKMEYDANI/İSTANBULTEL 0 ( 2 1 2 ) 2 2 1 5 8 : i 8 2 2 2 25 04TELEFAX: 0(212) 2 2 2 09 94

İhtiyacınıza en uygun ürünler,en ileri teknoloji...

Demirdöküm'de!

k t i l l .R a d y a t ö r l e r \

• Savlam, uzun ömürlü.• Yüksek verimli.• Güvenli, sağlıklı ve temiz.• Çabuk ısınır, çabuk ısıtır.• Montajı kolaydır.

Sağlam, uzun ömürlü.Otomatik ateşlemeli.Susuz yanış ve aşırı su basıncıgibi durumlara karşı kesinemniyetli.Anında sıcak su verir.Montajı kolaydır.

Suyu istenilen derecedeçabucak ısıtır.

ayrı emniyet devresiyletamamen güvenli.Banyoda yer kaplamaz. Temiz,dertsiz, zahmetsizdir.Katı yakıtlı, elektiriklimodelleriyle her ihtiyacauygun seçenekler sunar.

• Güvenli, ekonomik veuzun ömürlü.

• Yüksek verimli.• Otomatik ateşleme

sistemine sahip.• Dökme dilimli.• Bütün evi kolaylıkla ısıtır.• Yer tipi ve duvar tipi• Sıcak su temini• Kombilerde bacalı ve

hermetik tipler

Kazanlar Dökme dilimli. • Yüksek verimli. • Emniyetli. • Ekonomik. • Hem sıvı yakıtla, hem

doğalgazla çalışır. ^^^HTTC^Q^n^^^^^H * Sezsiz . Uzun ömürlü. • Tam otomatik. • Üstün kaliteli, ekonomik ve

montajı kolaydır. • En altan en üst kata kadar basınçlı su sağlar. • Apartmanlar, oteller, işhanları, siteler, yazlık kışlık

evler , işyerleri için ideali ^ ^ ^ ^ ^ ^ D ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ H • Santrifüj tip-ıslak rotorlu pompalardır. • Çok sessiz

çalışır. • Pompadan su sızdırmaz. • Ekonomik. • Az yer kaplar. ^ ^ ^ U ^ ^ ^ ^ ^ n ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ H • Bina

içindeki her yer gerektiği kadar ısınır. • Radyatör grubundan geçen su miktarını düzenler. • Fonksiyonunu

gerçekleştirmek için başka bir enerji kaynağına ihtiyacı yoktur. • Ekonomik. • Donmaya karsı korunmalı.

(S) DemirdökümGenel Müdürlük: Mürbasan Sok. Koza iş Merkezi C Blok Kat: 11-12 Balmumcu-lstanbul Tel: (0-212) 275 36 66 (10 Hat) Faks: (0-212) 275 59 63

Pazarlama ve Satış Grubu: Talat Paşa Cad. Harmancı Sok. Darüşşafaka Tozan iş Hanı No: 3 Levent-îstanbul Tel: (0-212) 279 27 20 (7 Hat) Faks.

(0-212) 279 27 29 Ankara Bölge Müdürlüğü: İzmir Cad. Koç Han No:25/3 Yenişehir-Ankara Tel: (0-312) 425 43 20-425 43 22-418 21 00-418 25 01

TSE TARAFINDANDOGALGAZLATEST EDİLMİŞTEK KAZAN:

OZKOSEOGLU

HEM DOGALGAZLA,HEM SIVI YAKITLAKULLANILANÖZKÖSEOĞLUKAZANLARININÜSTÜN TEKNİKÖZELLİKLERİ:

• 105.000-600.000 kcal/hkapasitelerdedir.

• Hem doğalgazla, hem sıvıyakıtla uyumludur.

• Paslanmaz çelik özel türbülatörile ısı enerjisi maksimum kullanılır.

• Mükemmel izolasyon ile ısıkayıpları minimuma indirilmiştir.

• İstenirse üç parça halinde imaledilerek kolayca yerinde monteedilir.

• Sökülebilir refrakter kaplıduman sandığı kolay bakım vesorunsuz baca çekişi sağlar.

• Refrakter kaplı ön kapağıkazan dairesinin konumunauygun olarak sağa ve solaaçılabilir.

• Yüksek verimli, küçük ebatlı,estetik görünümlü, uzun ömürlüdür.

güvenceOZKOSEOGLU ISI SANAYİİ VE TİCARET AS

Eski Büyukdere Cad Özen iş Merkezi 29, 80670 Maslak - IstanbJTel: 285 02 47 (! 3 hat] 285 I 8 27 (4 hat) Faks. 285 08 1 1

Gece gündüzkupkuru.

Yeni Burgmann küresel vana 1136.

Standart yapıda olup en iyi vana dizaynını

almıştır; Metal sitlidir. Sıvı, gaz, ve hatta

tanecikli ortamda rahat çalışır.

DN 15 den 200'e kadar, vakumdan

PN 40'a, sıcaklıkta -20° den +400° C

kadar. Bağlantı ve dizayn DİN ISO 9001'

in her şartına uygundur.

Standardizasyon, çalışma güvenliği,

kolay bakım, uzun ömür ve çevre bilinci

gibi tüm kriterler Burgmann küresel vana

tip 1136 da tavizsiz bütünleşmiştir. Yumu-

şak sitli küresel vanalar ile verimliliği

mukayese edin. Maliyet performans oranı

sizi ikna edecektir.

Yeşil bir doğa temiz birçevre için.

BURGMANNEndüstriyel SızdırmazlıkElemanları Paz. Ltd. Şti.Kasap Sok.Eser Apt. A Blok No. 16/53TR-80280Esentepe/İstanbulTel.: 212/2 72 2566Telefax: 2 1 2 / 2 72 DO 94

SIZDIRMAZLIK ELEMANLARISANAYİ ve TİCARET ANONİM ŞİRKETİ

Daima, daha fazlasını bulacaksınız...

DYumuşak Salmastralar

•Mekanik Salmastralar

•Contalar,Contalık Malzemeler

•Saf GrafitSızdırmazlık Elemanları

P€KS€NÎ/SAF€MflTICSIZDIRMAZLIK ELEMANLARISANAYİ ve TİCARET A N O N İ M ŞİRKETİ

ADAPAZARI / Merkez - FabrikaE.80 Karayolu,PEKŞENLER/Köprübaşı MevkiiTR-54170 ADAPAZARITelf.:(0264) 3534370 (3hat)Faks:(0264)3534902

İSTANBUL /Sah;Barbaros Bulvarı, No: 39BULVAR Apt. D.4TR-80690 Besiktos/İSTANBULTelf.:(0212) 2605980(2hat)-2587451Faks:(0212)2587451

NİÇİNZ KÖNDENSTOPLAR ?

SK-5O ŞAMANDıRALı KONDENSTOP (Termostatik hava tahliyeli)

ULUSLARARASI PATENT HAKLARI:

Umlted Stattı Patanı ,.„

9 Patontschrift»DE »40776 C1

TERKE. ,'--lefon: 251 90 82-

lekanizması

•TKK-2YTERMO5TATIK FLANSLI KONDENSTOP

."KK-42TERMOSTATIKONDENSTO^(Paslanmazceiitcı

J7 Ayvaz Han 80030 Karaköy-lstanbul-TUf-...^76-77 Teleftx: 251 90 41 Teiex: 38004 ayvz.