SLOBOMIR P UNIVERZITET

FAKULTET ZA EKONOMIJU I MENADŽMENT

IDEJNI PROJEKAT ISTRAŽIVANJA

TEMA: PROBLEMI IZVOZA U EU

PREDMET: METODOLOGIJA NAUČNOG ISTRAŽIVANJA

MENTOR: PROF. DR ZORAN MILOŠEVIĆ

STUDENT: MLADEN MARJANOVIĆ

SLOBOMIR, FEBRUAR 2012. GODINE

1

1. Izbor i definisanje problema istraživanja

Problem ovog istraživanja ćemo formulisati: „Sa kojim trenutnim i budućim problemima će se preduzeća Bosne i Hercegovina susretati pri izvozu na tržište Evropske Unije“. Nakon ove formulacije problema koja treba da bude precizna, dajem kratak uopšteni naslov: „Problemi izvoza u EU“. Prostorni obuhvat ovog istraživanja, kako je navedeno u formulaciji, odnosi se na Bosnu i Hercegovine i Evropsku Uniju. Vremenski obuhvat se odnosi na period u poslednjih 20 godina, nakon osamostaljenja Bosne i Hercegovina kao države izvan SR Jugoslavije. U istraživanje se uzimaju proizvodna preduzeća iz Bosne i Hercegovine.

Moji razlozi za sprovođenje ovog istraživanja su teorijska i praktična znanja koja posjedujem vezano za proizvodna preduzeća i izvoz radeći u jednom proizvodnom preduzeću te sam zainteresovan da kroz jedno istraživanje saznam šta je to što sprečava preduzeća u BiH da izvoze u većoj količina od dosadašnje na tržište EU. Ovo istraživanje prema mojim saznanjima, definisano kao ovakav problem nije sprovedeno, a njegovi rezultati itekako mogu pomoći preduzećima koji žele da nastupe na tržište Evropske Unije i da se putem njega upoznaju sa aktivnostima koje treba da preduzmu da bi se to moglo ostvariti.

Za sprovođenje ovog istraživanja nisu potrebni posebni uslovi ili oprema za njegovu realizaciju. Podaci bi se prikupljali metodama pregledanja postojeće literature, pregledanja zakonskih propisa BiH i EU vezanih za ovu problematiku, kontaktiranje preduzeća koja već izvoze radi prikupljanja njihovih iskustava. Troškovi istraživanja su relativno niski i neće predstavljati problem, kao što nema ni posebnih rizika, opasnosti ni poteškoća koji bi mogli uticati na realizaciju ovog istraživanja.

Ovo istraživanje sa polja aktuelnosti je izuzetno zanimljivo jer pri trenutnoj namjeri i procesu priključenja Bosne i Hercegovine Evropskoj Uniji, preduzeća treba da budu upoznata sa trenutnim i budućim potrebama i obavezama sa kojima će se susresti u njihovoj namjeri da nastupe na tržište EU.

2. Izbor područja naučne analize

Ovo istraživanje po svojoj prirodi može spadati u veoma veliki broj disciplina, ali će se ovo istraživaje usmjeriti na dva za koje smatram da predstavljaju suštinu koja će pomoći da se

2

odgovori na u ovom istraživanje formulisanom problemu. Samim time, ovo istraživanje je interdiscilinarno, a područja naučne analize su:

Ekonomija, odnosno Međunarodni marketing – Koje su to instrumenti marketing miksa koji treba da se prilagode da bi se nastupilo na tržište EU? – Na koji način proizvod, njegova cijena, način distribucje i tehnike promocije treba da se primjene ili prilagode pri izvozu u EU

Pravo – Koji su to zakonski propisi koji treba da se ispune da bi se nastupilo na tržište EU? – Analizirati zakonske propise Bosne i Hercegovine i Evropske Unije koje je potrebno ispuniti kako bi se vršio izvoz.

3. Definisanje pojmova i pojmovna analiza

Pojmovi sa kojima ćemo se susretati u ovom istraživanju su:

Evropska Unija (skraćeno: EU) - Je unija (zajednica) dvadeset sedam evropskih država. Unija je oformljena pod sadašnjim imenom Ugovorom o Evropskoj uniji 1992. godine. EU je definisana kao federacija u monetarnim odnosima, agrikulturi, trgovini i zaštiti životne sredine; konfederacija u socijalnoj i ekonomskoj politici, zaštiti potrošača, unutrašnjoj politici; i kao međunarodna organizacija u spoljnoj politici. Zemlje članice su:

o 6 osnivačkih zemalja EU: Belgija, Francuska, Njemačka, Italija, Luksemburg i Holandija.

o 21 zemlja koja se naknadno pridružila: Danska, Republika Irska, Velika Britanija, Grčka, Portugal, Španija, Austrija, Finska, Švedska, Kipar, Češka Republika, Estonija, Mađarska, Letonija, Litvanija, Malta, Poljska, Slovačka, Slovenija, Rumunija i Bugarska.

Tržište – mjesto gdje se susreću ponuda i tražnja u određenom vremenu i na određenom mijestu. Ponuda je količina robe koja se u određeno vrijeme na određenom mijestu i po određenoj cijeni nudi kupcima, a tražnja je određena količina novca kojom se kupuje određena vrsta robe.

Tržište Evropske Unije – predstavlja unutrašnje tržište gdje se ljudi roba usluge i novac kreću kao u jednoj jedinstvenoj zemlji.

Izvoz - označava količinu robe, dobara, usluge, tehnologije, licenca i autorskih prava, koje je država u stanju proizvesti i izvoziti u inostranstvo. U našem slučaju, izvoz

3

predstavlja količinu roba i usluga koje preduzeće želi isporučiti i prodati izvan granica svoje zemlje.

Roba – nakjraće proizvod ljudskog rada namenjen tržištu. Detaljnije, roba ili isluga je svaka vrijednost koju preduzeće proizvode, koja zadovoljava određenu potrebu, a namjenjena je prodaji na tržištu.

Marketing miks - uključuje aspekte i strategije marketinga koje menadžment koristi za sticanje konkurentske prednosti. Najčešće se izražava u obliku konceptualnog obrasca koji obuhvata određeni broj elemenata marketinga kao što su: proizvod, cijena, promocija i distribucija. Ovi elementi predstavljaju varijabile marketinga koje poduzeće može kontrolisati.

4. Određivanje ciljeva istraživanja

4.1. Pragmatični ili društveni ciljevi

Društvene ciljeve određujemo na osnovu koristi koje ovo istraživanje pruža drugim korisnicima, a ti ciljevi su:

Rezultati ovog istraživanja će pomoći proizvodnim preduzećima da na jednom mjestu pronadju odgovore potrebne za izvoz na tržište EU

Rezultati će pokazati koje su to razlike između našeg i tržišta EU kako bi se preduzeća prilagodila tržištu EU

Korisnici ovog istraživanja su proizvodna preduzeća u Bosni i Hercegovini

Rezultati ovog istraživanja će se upotrebiti za pripremu proizvodnih preduzeća u BiH za planiranje svojih aktivnosti kako bi eventualno izvozili na tržište EU

4.2. Spoznajni ili naučni ciljevi

Naučni ciljevi treba da prikažu nivo naučnog saznanja koje trebamo da bismo dobili odgovor na formulisani problem ovog istraživanja. Pri tome imamo četiri vrste naučnih ciljeva:

1. Naučno opisivanje ili deskripcija

2. Naučna klasifikacija

4

3. Naučno objašnjenje ili eksplanacija

4. Naučno predviđanje ili prognoza

4.2.1. Naučno opisivanje

Potrebno je saznati tržišne razlike i prepreke sa kojima će se svako preduzeće iz Bosne i Hercegovine koje želi da izvozi u EU susresti.

4.2.2. Naučna klasifikacija

Potrebno je saznati ima li razlike u problemima sa kojima se susrecu preduzeća pri izvozu u EU među malim, srednjim i velikim preduzećima u BiH, postoje li eventalne razlika pri izvozu u različite članice EU i na kraju postoje li razlike u problemima vezano za vrstu proizvoda koji se izvozi.

4.2.3. Naučno objašnjenje

Utvrditi koji su uzroci i kako oni utiču na nastajanje problema koje domaća preduzeća imaju pri izvozu svojih proizvoda na područje Evropske Unije.

4.2.4. Naučna prognoza

Utvrditi buduće trendove promjena problema koji se moraju savladati kako bi se uspješno moglo nastupati na tržište Evropske Unije.

5. Postavljanje hipoteza

Prvenstveno ćemo postaviti nultu hipotezu koja glasi: Ne postoje problemi sa kojima bi se preduzeća Bosne i Hercegovine mogla susresti pri izvozu u Evropsu Uniju. Dodatne hipoteze ćemo postaviti u skladu sa ciljevima koje treba ispuniti. Takođe one predstavljaju moguće odgovore na problem koji pokušavamo riješiti ovim istraživanjem. Prema tome imamo:

1) Opisnu hipotezu – Postoji veliki broj problema , kako pravne tako i marketinške prirode koje preduzeća treba da prevaziđu da bi mogli nastupati na tržište Evropske Unije

5

2) Klasifikacijsku hipotezu – na osnovu cilja naučne klasifikacije ima tri hipoteze

a) Različite su prepreke sa kojima se susreću mala, srednja i velika preduzeća

b) Različite su prepreke marketinške prirode pri izvozu u različite članice Evropske Unije, iako one treba da čine jedinstveno i identično tržište

c) Različiti su problemi koje preduzeće treba da riješi vezano za vrstu proizvoda koje preduzeće proizvodi

3) Eksplanacijska hipoteza – Uzrok problema sa kojima se proizvodna preduzeća u BiH susreću pri izvozu u Evropsku Uniju su različiti zakonski propisi i standardi koje treba ispuniti, mjere kojima EU štiti svoje tržište, veoma jaka konkurencija i različite sociološke odredbe naroda u Evropskoj Uniji u pogledu kulture i ponašanja potrošača. Ove prepreke imaju pozitivnu korelaciju jer one utiču na stvaranje problema pri pokušaju izvoza u EU.

4) Prognostička hipoteza – U procesu pridruživanja Evropskoj Uniji, smanjiće se broj prepreka pri izvozu u EU koje su zakonske prirode, jer će zakonodavstva biti usaglašena, međutim ostaće prepreke marketinške prirode.

6. Indetifikacija i klasifikacija varijabli

U ovom istraživanje zavisna varijabla je: Problemi pri izvozu u Evropsku Uniju. To je ono što mi pokušavamo da saznamo i to se nalazi u centru našeg istraživanja.

U samoj formulaciji problema nemamo nezavisnu varijable, ali njih dobijamo iz postavljenih ciljeva i hipoteza. To su: potreban marketing miks, zemlja članica u koju se izvozi, vrsta proizvoda koji se izvozi, različitost zakonskih propisa, mjere zaštite domaćeg tržišta EU, proces pridruživanja Evropskoj Uniji. Od ovih varijabli zavisi na kakve će probleme domaće preduzeće naići ukoliko odluči da izvozi na tržište Evropske Unije. Smjer i intenzitet uticaja ovih varijabli na zavisnu varijablu treba da pokaže istraživanje.

7. Operacionalizacija varijabli

Putem operacionalizacije prethodno navedenih varijabli, dolazimo do indikatora za mjerenje varijabli. Navešćemo varijable i njihove indikatore:

Potreban marketing miks

6

o Cijena koja je prihvatljiva za naš proizvod, procjenom cijene sličnih proizvoda približnog kvaliteta

o Standardi neovisni od zakonskih koje treba dostići da bi potrošač obratio pažnju na proizvod koji se izvozi

o Procjena promocije koju konkurencija koristi i rezultati koje postiže

o Način distribucije koji je u Evropskoj Uniji uobičajen za vrstu proizvoda koji se izvozi

Zemlja članica u koji se izvozi

o Zastupljenost proizvoda koji se izvozi

o Navike potrošača u pojedinim članicama vezane za proizvod

Vrsta proizvoda koji se izvozi

o Zakonski propisi jedinstveni za određene vrste proizvoda

Zakonskih propisi

o Uporediti zakonske propise Bosne i Hercegovine i Zakonske propise Evropske u pogledu proizvodnje i prodaje proizvoda

o Zakonski propisi u pogledu uvoza

Mjere zaštite kojima EU štiti svoje tržište

o Postojanje carinski barijera za uvoz

o Postijanje necarsinskih barijera

Pridruživanje Evropskoj Uniji

o Stepen i brzina prilagođavanja domaćih zakonskih propisa propisima Evropske Unije

o Uticaj koji je pridruživanje imalo na komšijske zemlje koje su se priključile EU

7