modern kapitalis devlet kuramları Üzerine

8/3/2019 Modern Kapitalis Devlet Kuramlar zerine

1/9

Marxn btnlkl bir devlet alflmasyapmaya hayat el vermemiflti. Btn-lkl olmamakla birlikte Marxn bir-

ok eserinde devlete dair nemli saptamalarnolduu su gtrmez bir gerekliktir. Kuflku yokki Engelsin bu konudaki katklar Marxta ek-sik kalan birok konuyu tamamlamfl olduun-dan dolay son derece nemlidir.

Henz liberal fikirlerden tam anlamyla kop-mamfl gen Marxta devlete iliflkin arlkl yak-laflm devletin toplumun zerinde parazit bir

kurum olduu ynnde olmufltur. Bu dnemler-de Marx devleti, yeniden retimde herhangi birfonksiyonu olmayan bir kurum olarak ele almfl,toplumdaki uzlaflmaz eliflkilerin bir sonucu ola-rak ifade etmifltir.

Daha sonra 1859da Ekonomi Politiin Elefl-tirisine Katk adl eserinde (analiz ettii burju-va ekonomi politik nedeniyle olsa gerek) devletiekonominin birebir yansmas olarak ele almayabafllar. Ancak bu yaklaflm tarzn ekonomist veindirgemeci bir yaklaflm olarak ele almak hak-szlk olacaktr. Zira Marx bu eserlerinde ekono-

minin tek belirleyici olmadn, son kertede be-lirleyici olduunu belirtirken, ayn zamanda styap kurumlarnn da alt yap zerindeki etki-sinden sz etmeden gemez. Ancak bu eserler-den sonra Marxn baz ardllar meseleyi ekono-mik indirgemeci bir yorumla ele alma eilimin-de olmufllardr.

Sonraki dnemlerde, Engelsin Ailenin zelMlkiyetin ve Devletin Kkeniadl eserinde isedevletin bir baflka yz ile ilgilenilmifl ve devlet,toplumun barndan doan, toplumda var olaneliflkilerin itiraf anlamna gelecek bir nitelie

sahip olan ve giderek topluma yabanclaflan birg olarak dile getirilmifltir. Bu eser ayn za-

manda devletin tarihsel karakterine vurgu ya-parak iktisadi smrnn devleti var eden birolgu olduuna iflaret eder. Bu nemdeki devletinfarkl snflarn atflmasnn bir ykma yol a-masn engellemesi tespiti ile ayn zamanda mo-dern devletin toplumu stabilize eden bir faktrolduuna da iflaret etmifltir. Marxn ve En-gelsin bu yaklaflm, kimi yazarlarn (hatal birbiimde) devletin snf uzlaflmasn salayan birfaktr olduu tespitini yapmalarna yol aar.Oysa ki esas anlatlmak istenen snfsal eliflki-

lerin varl, bu eliflkilerin uzlaflmazl ve buuzlaflmazln tezahr edifl biiminin de devletmekanizmas olduudur.

Devlet daha ok toplumun geliflmesinin bel-li bir aflamasndaki bir rndr. Bu toplumunnlemekte yetersiz bulunduu uzlaflmaz karflt-lklar biiminde blndnden kendi, kendi-siyle zlmez bir iliflki iine girdiinin itiraf-dr. Ama karfltlarn, karflt iktisadi karlarasahip snflarn kendi kendilerini ve toplumu k-sr bir savaflm iinde eritilip bitirmemeleri iin,grnflte toplumun stnde yer alan atflmay

hafifletmesi dzen snrlar iinde tutmas ge-reken bir g gereksinmesi kendini kabul etti-rir; iflte toplumdan doan ama onun stnde yeralan ve gitgide ona yabanclaflan bu g devlet-tir

Artk tek bir fley eksikti: yalnzca zel kiflilertarafndan az zamandan beri edinilmifl bulunanzenginlikleri (zel mlk) gentilice dzenin ko-mnist geleneklerine karfl koruyan ve yalnzcaeskiden o kadar hor grlen zel mlkiyeti kut-sallafltran ve bu kutsal fleyi btn insan toplu-luunun en yce erei olarak bildiren bir ku-

rum deil, ayrca mlkiyet edinmenin, baflka birdeyiflle, zenginliklerdeki durmadan daha hzl

86

MODERN KAPTALST DEVLETKURAMLARI ZERNE

M A R K S S T L T E R A T R


2/9

bir bymenin ardarda geliflmifl yeni biimlerizerine, genel olarak toplum tarafndan yasayauygunluk mhrn de basan bir kurum; yalnz-

ca toplumda bafllamfl bulunan snflar halinde-ki blnmeyi deil, ayrca mlk sahibi snfnhibir fleye sahip olmayan snf smrme hakk-n ve onun zerindeki egemenliini de srdrpgtren bir kurum. Ve bu kurum kageldi. Dev-let icat oldu. (Ailenin zel Mlkiyetin ve Devle-tin Kkeni, s.127)

Yine ayn Marxn ve Engelsin ele aldklarpolitik metinlerinde devletin bir baflka duru-mundan daha bahsedilmifltir. Bu politik metin-ler Fransa ve Almanya zerine kaleme alnanmetinlerdir. Fransada Savafladl eserde tes-

pit edilen durum Fransz burjuvazisinin ynet-me yeteneini kaybetmesi, ifli snfnn eskisigibi ynetilmek istememesi fakat ifli snfnniktidar ele alacak gce sahip olmamas duru-mudur. Bu durumda bir hkmet darbesiyle ik-tidar Louis Bonaparte almfl ve grnflte burjuvazi zerinde bir iktidar kurmufltur. Bu ikti-dar aslen var olan sorunlarn burjuvazi asn-dan zmn hedefleyen bir iktidardr ve altsnflar gznde bundan dolay bir tarafszlkimaj yaratmaktadr. Marxa gre Bonapartistdevlet siyasal adan belli bir snftan ne kadar

bamsz olursa olsun, ekonomik ve toplumsaladan egemen olan snfn koruyucusu olarakkalr. Benzer bir durum Prusyada Bismarckiin geerlidir. Bu politik metinlerde aka bel-li olan saptama, devletin egemen snftan grelizerkliidir. iflte sanayi burjuvazisi klece birballkla aralk darbesini, parlamentonun orta-dan kaldrlmasn kendi z egemenliinin ykl-masn Bonaparten diktatrln byle alkfl-ladlar. (s.126)

(...) o yarglamadan insanlar srmflt flim-di onu sryorlar yarglamadan. O devlet kuv-

vetiyle toplumun her trl hareketini bastrmfl-t, flimdi de devlet kuvveti onun kendi toplumu-nun her trl hareketini bastryor." (s. 131)

Marx ve Engelsin baz metinlerinde de mo-dern kapitalist devlet, burjuvazinin snf ege-menliinin bir arac olarak ele alnmfltr. Buyaklaflm, bir baflyapt olan Manifestoda flyledile getirilmifltir

... Ve aslnda genel olarak byk monarflile-rin temel tafl olan burjuvazi en sonunda mo-dern sanayinin ve dnya pazarnn kurulmasn-dan bu yana modern temsili devlette siyasal

egemenlii tamamen ele geirdi. Modern devlet-te yrtme, tm burjuvazinin ortak ifllerini y-

neten bir komiteden baflka birfley deildir. (Ko-mnist Manifesto, s. 12.)

Yine baflka baz metinlerde devlet toplumsal

iflblm ve uzmanlaflmann sonucu olarak elealnarak devletin gereklefltirmek zorunda oldu-u kamu grevlerinden bahsedilmektedir.

kinci olarak bizzat silahl g halinde r-gtlenen halka artk dorudan doruya ayn fleyolmayan bir kamu gcnn kuruluflu gelir. Buzel kamu gc zorunludur; nk snflara b-lnmeden sonra halkn zerk bir silahl rgt-lenmesi olanaksz duruma gelmifltir. Bu kamugc her devlette vardr, yalnzca silahl adam-lardan deil, ama maddi eklentilerden de genti-lice toplumun bilmedii hapishaneler, ve her

trl ceza kurumundan da birleflir. Bu g snfkarfltlklarnn henz geliflmemifl bulunduutoplumlarda ve cra blgelerde, hemen hemenyok denecek derecede nemsiz olabilir... Amadevlet iindeki snf eliflkileri belirginlefltii vesnrdafl devletler daha byk ve daha kalabalkbir duruma geldii lde de artrlr.

bu kamu gcn yaflatmak iin, devletinyurttafllarnn katkda bulunmas gerekir... Ver-giler. Bu vergiler, gentilice toplumda hi bilin-meyen fleylerdi.. Uygarln ilerlemeleri ile artkonlar da yetmez, devlet gelecek zerine polie

eker, dn para alr - devlet borlar.flte modern devlet bu modern zel mlkiye-

te tekabl eder, zel mlk sahipleri vergiler yo-luyla yavafl yavafl modern devleti ele geirmifl-lerdir, ve devlet, devlet borlar sistemiyle btnbtne onlarn ellerine dflmfltr ve devletinvarl yalnzca borsada devlet tahvillerininykselip alalmas oyunu ile zel mlk sahiple-rinin, yani burjuvalarn kendisine verdikleri ti-caret kredisine baldr. (...) devlet sivil toplumyannda ve onun dflnda zel bir varlk kazan-mfltr; ama bu devlet burjuvalarn dflarda oldu-

u kadar ierde de mlkiyetlerini ve karlarnkarfllkl olarak gvence altna almak zere zo-runluluk yznden kendilerine setikleri rgt-lenme biiminden baflka bir fley deildir. (Al-man deolojisi, s. 124.)

Grld gibi Marx ve Engelsin eflitli eser-lerinde devletin farkl zelikleri ele alnmfl vedeerlendirilmifltir. Bu farkllk kaleme alnanmetnin niteliiyle de ilgili bir farkllktr. Doal-dr ki antropolojik metinlerde devletin douflu,zel mlkiyet, snflarn ortaya kmas gibi ko-nular ele alnrken, ekonomi politik yazlarda

devletin ekonomik fonksiyonlarna vurgu yapl-maktadr. Ancak yukarda da ifade ettiimiz ze-

Devrim Yolunda

KURTULU

87


3/9

re Marxn devlet zerine bitirilmifl btnlklbir eseri ne yazk ki sz konusu olmamfltr. An-cak eserlerdeki devlet tasvirlerinin diyalektik ve

tarihsel bir metotla ele alnmas ile birlikte, b-tnlkl bir devlet analizi yapmak mmknolacaktr. Byle bir alflma hibir zamanMarxn ve Engelsin ettii tek bir sz zerindenyaplmamaldr. Byle yapmak bizi subjektiviz-me ve indirgemecilie sevk eder. Bu nedenle bueserlerin zn kavramak ve bu ze gre alfl-ma yrtmek gerekmektedir. Leninde ise dev-let sorunu daha ok politik balam iinde elealnma eilimindedir. Lenin, Marx ve Engelsindevleti koyufl biimlerine katlmakta (bir farklaki, Leninde Marx ve Engelsin saptamasndan

farkl olarak devletin kleci toplumda doduuvurgusu hakimdir) ve sahip olduu parti ve dev-rim teorisiyle de kapitalist devletin ancak par-alanarak ve yklarak sosyalist devlet tipine ge-ilebileceini kaydetmektedir. Lenin devletinanalizini bir devrim teorisiyle talandrarakMarx ve Engelsin eksikliklerini bir dzeyde ka-patmfltr. zetle Marx, Engels ve Lenin devletsorunu zerine afladaki vurgularda ortaklafl-maktadrlar.

Devlet ekonomik, politik ve ideolojik olarakbir snf devletidir.

Devlet toplumungeliflmesinin belli biraflamasnda ortaya -kar. Toplumun iindenkan bu g giderekonun stnde yer alrve ona yabanclaflr.

Devlet toplumunnlemekte yetersiz kal-d uzlaflmaz karfltlk-larn iine girdiinin iti-rafdr.

Uzlaflmaz karla-ra sahip snflarn kendikendilerini ve toplumuksr bir savaflm iindeyok etmemeleri iin, g-rnflte toplumun s-tnde yer alan, atflma-y hafifletmesi, dzensnrlar iinde tutmasgereken bir g, devletgereksinmesi kendinikabul ettirir.

Devlet zel mlkmlkszlere karfl koru-

yan zel mlkiyeti kutsallafltran ve bu kutsalfleyi btn insan topluluunun en yce ereiolarak bildiren bir kurumdur.

Devlet egemen snfn mlkiyetini koru-mak, yrrlkteki yasalar ve dzeni salamak,art-deer smrsn daim klmak iin silahlbir g tekelini elinde bulundurmak zorundadr.

Sonralar devlet sorunundaki marksist -zmlemelerin hemen tmnn dflnsel refe-ranslarn bu teorik ereve oluflturmaktadr.Leninden sonra uzun yllar marksist devlet tar-tflmalarnda ciddi bir ksrlk yaflanmfltr.Marx ve Engelsin tespitlerinin ve analizlerininaflr determinist ve indirgemeci ele alnfl uzundnem, adeta kara bir bulut gibi devlet tartfl-

malarnn zerini rter. Determinist bir tarihselmateryalizm analizi, kanlmaz bir biimde sos-yalist devlete ve komnist topluma eriflimimjdelerken ayn determinizm ekonomi ile po-litika, ideoloji, kltr, sanat vb. arasnda da ha-tal bir denklem kurar. Ekonominin tm dzey-ler zerindeki tek ynl belirleyicilii, gemifleait bir tartflma olmasnn tesinde yaflanlansosyalist toplumun gnlk hayatn da belirle-yen bir etken haline gelir. Determinizm ekono-mizmi o da monolitizmi dourmufltur. Sonutakabak sadece devlet tartflmalarnn baflna pat-

lamamfl, koskoca birsistem de berhava ol-mufltur.

Tm bu kurak tartfl-ma ortamnda devlettartflmalarna en zgnkatk talyan komnistiGramsciden gelmifltir.Gramscinin marksizmeyapt en nemli katkhegemonya fikrindeyatmaktadr. Ona gre

modern devlette snfhkimiyeti salt zorlakurulabilecek ve devamettirilebilecek bir mese-le deildir. Bu hkimi-yetin devam mutlaksuretle alt snflar ze-rinde fikri bir hegemon-yann kurulmasyla ola-s olacaktr. Buradanmodern kapitalist dev-letin ak zordan daha

ziyade halk kitlelerininrzasyla ve ideolojik

Devrim Yolunda

KURTULU

88

Marx ve Engelsin eitli eserlerinde

devletin farkl zelikleri ele aln-

m ve deerlendirilmitir. Bu

farkllk kaleme alnan metnin ni-

teliiyle de ilgili bir farkllktr.

Doaldr ki antropolojik metinler-

de devletin douu, zel mlkiyet,

snflarn ortaya kmas gibi ko-

nular ele alnrken, ekonomi poli-tik yazlarda devletin ekonomik

fonksiyonlarna vurgu yaplmak-

tadr. Ancak yukarda da ifade etti-

imiz zere Marxn devlet zerine

bitirilmi btnlkl bir eseri ne

yazk ki sz konusu olmamtr.

Ancak eserlerdeki devlet tasvirle-

rinin diyalektik ve tarihsel bir me-

totla ele alnmas ile birlikte, b-

tnlkl bir devlet analizi yapmakmmkn olacaktr.


4/9

olarak iknasyla srdrlebileceine varmakta-dr. Bu nedenle Gramscide devlet, salt zor yo-luyla bir snfn dier bir snf bask altnda tut-

tuu bir aygt deildir. Gramsciye gre devlet,siyasal toplum + sivil toplum, yani gle donan-mfl hegemonyadr. Siyasal toplum gc ve zoruierirken, sivil toplum da ideolojik hegemonyayifade etmektedir.

1960l yllar marksist devlet tartflmalarnnyeniden canland bir dnemdir. Bu dneminnl tartflmalarnn baflnda Poulantzasn ya-psalc marksizm yntemi ile Milibandn baflnektii ara devlet yaklaflmlar gelmektedir. Aralk marksizme ait teorik referanslarnMarxn devletin burjuvazinin ifllerini grmek

iin oluflmufl olan bir komite olduu tespitindentretmifllerdir. Bununla birlikteAilenin Kkenive Devlet ve Devrimdeki tespitler bu yaklaflmadestek sunar niteliktedir. Bu nedenle egemen s-nfla devlet arasnda var olan iliflki aralar ta-rafndan en fazla ele alnan mesele olmufltur. Aralk egemen snflarla devlet arasndakiiliflkileri dikkatli bir biimde inceleyen bunakarfln analizin tmnn yapsal bir danklk-la malul olduu bir grfltr (Marxist KapitalistDevlet Teorilerindeki Son Geliflmeler, BirikimYaynlar, stanbul 1976). Aralk genel olarak

flyle demektedir: Modern devlet kapitalist sn-fn egemenlii altnda olduundan dolay kapi-talist sistemin karlarna hizmet eder. retimaralarnn sahibi olan kapitalist bir snf var-dr, bu snf toplumun geri kalann bask altnaalmak iin devleti kullanr ve devlet politikalarkapitalistlerin egemenliini korumak yoluylakapitalistlerin karna hizmet eder. Kapitalist-ler, politikaclar ve brokratlar vastasyla dev-leti kendi karlarna uygun bir ara haline geti-rebilirler. Daha basitlefltirecek olursak retimaralarna sahip olan egemen snflar kendi -

karlarna dnk olarak devleti bir ara kullanrgibi kullanrlar, bunu da ounlukla devlettehizmet gren politikaclar ve brokratlar vasta-syla yaparlar. Bu analiz devletin kapitalist birdorultu izlemesinin geri plannda var olan ol-guyu da devlette hizmet gren zevatn snfsalzeminlerinden kaynakland grflndedir. r-nein Trk devleti kapitalist bir devlettir. Kan-t ncelikle parlamentoda, brokrasinin stmertebelerinde yer alan grevlilerin kapitalistsnftan olmalar ya da kapitalistlerce satn aln-mfl olmalardr. Gerekten de bakldnda par-

lamentoda grubu olan ya da olmayan hementm partilerin milletvekillerinin ounluunun

snfsal zemini kapitalisttir. Doal olarak da buzevat kardklar yasalarla bu snfn karlar-n savunmaktadrlar. Bu nedenle devletin rotas

kapitalisttir. Bir toprak paras zerindeki poli-tik egemenlik olarak ele alnan devlet, egemen-liini aralara gre devlet aygtlar sayesindesrdrebilir. Bu devlet aygtlar drt alt sistemeayrlmaktadr. Hkmet alt sistemi, idari altsistem, bask ve zor alt sistemi, ideolojik alt sis-tem. Aralar arasnda Milibandn deerlen-dirmeleri nem taflmaktadr. Miliband serme-yenin devlet zerinde egemenliini salad veyeniden rettii mekanizmalar ayrntl analizetmifltir. Bu o denli bir egemenliktir ki herhan-gi bir iktidar deifliklii, rnein iktidar sosyal

demokratlarn almas dahi devletin istikametinideifltiremez. Bununla birlikte Miliband devlet-le sermaye arasndaki iliflkiyi bir emir komutailiflkisi olarak ele almaktan kanmaktadr.Devletle egemen snflar ya da sermaye arasn-da bir greli zerklikten sz etmektedir. Bu g-reli zerklik sayesinde devlet sermayenin he-men her trl ynelimine ani cevap vermektenok sermayenin uzun vadeli karlarn dikkatealarak politik ynelimler belirler. Arala enciddi itirazlar bafln Poulantzasn ektii yap-salclardan gelmifltir. Bu itirazlarn baflnda,

ara yaklaflmn egemen snf-devlet ve devletkurumlarnn i iflleyifllerini kiflilere indirgeye-rek ele alma eilimi yatmaktadr. Yapsalclaragre devlet politikalar bu politikalarn oluflu-munda o ya da bu dzeyde rol oynayacak olanbrokratlarn davranfl motivasyonlarna balolarak ele alnamaz. Kiflilerin motivasyonu sis-temin yapsal mantndan daha az nem tafl-maktadr. Ayrca kifliler kapitalizmin yapsalmantn yanstrlar, yaratmazlar. Poulant-zasa gre, kapitalist lkelerde hkmet olansosyalist partilerin dahi kapitalizmin deifltiril-

mesinde rol oynayamyor oluflu, tam da kapita-lizmin bireyler tarafndan ynlendirilemeyen,ama bireyleri ynlendiren bir i mant ve yap-sal durumu olduunu gstermektedir. (Baflkaelefltiriler iin bkz: Skocpol, Offe, Clarke, Jes-sop. Bkz: Ahmet Ylmaz, Kapitalist Devleti An-lamak, Aykr Yaynlar, stanbul 2002.) Bu cep-heden gelen bir dier elefltiri ise tarihi ve olgu-lar insan zneye dayandrarak aklamannanti-marksist bir tutum olduuna dair bir tes-pittir. Bu tespitin kkeni aslnda marksizm de-il, daha ok dilbilimcilerin, antropologlarn

kulland bir sistemdir. Marksizm alanna iseAlthusser tarafndan devflirilmifltir. Althussere

Devrim Yolunda

KURTULU

89


5/9

gre Marx insan zneyi teorisinden karmfl ye-rine bu zneyi de flekillendirecek bir yap ikameetmifltir. Bu yap belli bir tr karmaflklktan

oluflur; bu karmaflk btnlk ayr ve grelizerk olup, son kertede ekonomik dzey ya dakertede saptanmak zere, zgl belirlenimleregre birbirleriyle eklemlenen dzeyler ya dakerteler olarak adlandrlabilecek unsurlardanoluflan yaplaflmfl bir btnn birliidir. (N.Poulantzas, Kapitalizm Snflar ve Devlet, Belge Yaynlar, stanbul 1993.) Yapsalclara gredevlet iktidar sahiplerinin motivasyonundan zi-yade toplumsal yaplar tarafndan belirlenmek-tedir. Poulantzasa gre kapitalist retim tarzekonomik, politik ve ideolojik dzeylerden olu-

flur ve bu dzeyler birbirleriyle greli bir iliflkiiindedir. Ayrca devletin ifllevi de bir btn ola-rak toplumun tutarlln gvence altna almaihtiyacndan tretilmektedir. Bu tutarll sa-layabilmek iin devlet ok eflitli manevralaraynelir ve tutarll tehdit edecek faktrleri tas-fiye etmeye ve zmeye alflr. Devlet bunu ya-parken egemen snfla da greli zerk bir iliflkikurar. Ancak Milibandn da hakl olarak itirazettii gibi, eer yaplar gerekten bu denli belir-leyici olacaksa, devlet biiminin liberal, faflist yada demokratik olmas arasnda bir fark sz ko-

nusu olmayacaktr. Yine bu yaklaflmn elefltiri-cilerinden Clarka gre yaplarn nesnel durumudeil ierikleri ele alnmadka marksist bir -zmleme yaplamaz. Bu biimiyle onlara grePoulantzas yapsal fonksiyonalist sosyolojininyaplaryla uraflmaktadr.

70li yllar aralarla yapsalclarn devletzerine yaptklar tartflmalarla geti. Devletinanalizinde ya da devlet politikalarnn analizin-de birey znelerin mi,yoksa yaplarn m ba-flat olduu tartflmas

nemli yer doldurdu.Her iki yaklaflmda da,egemen snflarn uzunvadeli karlarnn sa-lanmasnda fonksiyongren ve iflilerin sm-rlmesine yarayan birdevlet analizi sz konu-sudur. 70li yllarn yar-sndan sonra giderekbelirginleflmeye baflla-yan duraklama, sosyal

devletin gerilemesi, birbtn olarak sosyal re-

fah devletinin krizine kap at. flte bu dnem-de, adeta kilitlenmifl olan devlet tartflmalarnnyeniden nnn almas asndan ortaya at-

lan tretmeci devlet analizleri nemli bir ente-lektel ufuk salad. Devletin tretilmesi ekol,iflleyen bir devlet mekanizmasn n kabul ola-rak alp onu analiz etmeye alflmak yerine bukurumun nasl ortaya ktyla ilgili sorunlarcevaplamaya alflmaktadr. Dolaysyla kapita-list devleti bu analiz sonrasnda kavramak dahaaklc olacaktr. (Sermaye mantkl tretim, Alt-vater, meta deifliminin gereklerinden tretme,Blanke, Jurgens, Kastendiek, g kullanmHirsch, sermaye iliflkisinin grngs olaraktretim Picciotto ve Holloway. Bkz: Ahmet Yl-

maz, Kapitalist Devleti Anlamak.)Sistem analitik yaklaflmn da temel amacdaha nceki ekollerin iinde dfltkleri eksiklik-leri aflma iddiasyla hareket etmektir. Kapita-list sistem birbiriyle greli zerk iliflkiye sahipalt sistemlerden oluflmaktadr. Bu alt sistemleriktisadi, politik ve toplumsallafltrma alt siste-midir. Her bir alt sistem belirli kurumlar ier-mektedir. Ancak kapitalizmin analizi ancak bubtnn analiz edilmesiyle anlafllabilir. Sistemanalizi bu aygtlarn fonksiyonlaryla ilgilen-mez. Ancak kapitalist sistemde ortaya kan e-

liflkileri zmekte devletin baflarszlklarnanaliz etmeye alflr. (Offe.)

Kapitalist devlette grng ile gerekliinbirbirinden ayrlmas gerekten gtr. Bir an-lamda kapitalist devlet gerekliklerin zeriningrnglerle rtld bir sistemdir. Bu neden-le kapitalist devleti analiz etmek iin uygun birmetod arayflnda titiz davranmak en az devle-tin analizinde titiz davranmak kadar nem tafl-

maktadr. Kapitalistdevleti anlamak iin enaz iki deiflkenin anali-

zine dayanan bir ynte-me ihtiya vardr. Bun-lardan biri adafl d-zey; yani devletin ulus-lararas ifl blmndezerine dflen vazifeler, jeopolitik durum, kom-fluluk iliflkileri, lkeiindeki snflarn mev-zilenmesi, devletin g-rev ve fonksiyonlar vb.Bir dieri tarihsel d-

zey; yani devletin tarih-sel sre iinde edindii

Devrim Yolunda

KURTULU

90

1960l yllar marksist devlet tartma-larnn yeniden canland bir d-

nemdir. Bu dnemin nl tart-

malarnn banda Poulantzasn

yapsalc marksizm yntemi ile

Milibandn ban ektii ara

devlet yaklamlar gelmektedir.

Aralk marksizme ait teorik re-

feranslarn Marxn devletin bur-

juvazinin ilerini grmek iin

olumu olan bir komite olduutespitinden tretmilerdir.


6/9

deiflimler, devlet geleneinin nitelii ve adafldzey elerinin tarihsel planda geirdii ev-rimsel sre olarak nitelendirilebilir. Adeta bir

koordinat sisteminde bir noktann belirlenmesiiin en az iki deere ihtiya olduu gibi, modernbir kapitalist devleti, devlet grev ve fonksiyon-larnn tarihsel evrimi balamnda ele almakdorudur ve bu iki deiflken bir noktann adresi-ni verebilecek durumdadr. Bu x ve y deerleri onoktann nerede olduunu kesinlefltirir. Dierbir koyufl tarz ile, kapitalist devleti anlamakiin efl zamanda kapitalist bir devletin isel ya-psn, snf iliflkilerini, ekonomi, politika ideolo-ji, kamu ynetimi, dfl politika vb. konularnda-ki fonksiyonlarn bir btnlk iinde ve tarih-

sel planda analiz etmek gerekmektedir. Buradayntem itibaryla nerilen, devleti fonksiyonla-rna ve grevlerine paralamak, bu paralarnbtnle iliflkisini gz ard etmeksizin, paralartarihsel bir dzeyde ele almak ve analiz etmekbiimindedir. Burada btnlk meselesi nemtaflmaktadr. Kapitalist devlette btnlk, bel-li bir zaman ve mekandaki statik bir durum ola-rak ele alnmamaldr. Btn kendisini olufltu-ran paralarla birlikte btndr. Bu btnlkkavram da ancak btn ile paralar arasndavar olan iliflkiler balamnda ele alndnda

kavranabilir. Bir toplumsal formasyonun b-tnsel tarzda ele alnmas o toplumsal formas-yonun belli bir anndaki durumunun fotorafnekmek anlamna gelmez. Ancak, gncel durumile birlikte, ayn zamanda o gncel duruma ola-nak salamfl olan tarihsel durumun analizi vegncel durumun iinde var olan ileriye doru ge-liflim potansiyeliyle birlikte ele almak btnselolabilir. Gncel durumun tespiti ise toplumsalformasyonun kabaca dflardan plak gzle de-erlendirilmesi deildir. Gncel durum da kendiiinde o durumu yaratan temel iliflki ve eliflki-

ler (retim iliflkileri, snf karfltlklar) demek-tir. rnein Marx ve Engelsin Morgandan refe-ransla yaptklar gens deerlendirmesi bu b-tnl iermektedir. Gens tarihsel bir sreiinde irdelenmifl, gensin eflitliki yapsn dou-ran retim iliflkilerinin ne olduu tespit edilmifl,bu retim iliflkilerinin gens yaflamndaki poli-tik, ideolojik, kltrel ahlaki karfllklarnn neolduu saptanmfl, buradan hareketle gensiniinde tafld eliflkilerle gelecee nasl taflna-cann tespiti yaplmfltr. Dikkat edilirse, buanaliz birbirlerine yapfltrlmfl olgularn an-

lk deerlendirilmesi deil, diyalektik btnlkiinde deerlendirilen olgularn tarihsel evrimi-

ni iermektedir.Kapitalist devletin esas amac kabaca kapita-

list sistemin devam ettirilmesi, sistemin yeni-

den retilebilmesidir. Ancak kapitalist sistem-den anlafllmas gereken nedir? Sistem genelolarak birbiriyle uyumlu bir btn oluflturacakolan paralarn birlii olarak ele alnabilir. Ka-pitalizm de, kapitalist mantkla uyumlu olan altkmelerden ya da alt sistemlerden oluflmufl da-ha byk bir sistemdir. Kapitalist sistemin z,cretli emek-gcnn rettii art-deerin s-mrsdr. Bu smr ayn zamanda kapita-lizmdeki siyaset, ideoloji, ekonomi alt sisteminniteliinin belirginleflmesinde en nemli amaasla tek olmayan bir belirleyendir. Devletin ege-

men snflar adna yklendii en nemli grevi,cretli emek-gcnn rettii art-deerin s-mrsnn daim klnmasdr. Kapitalizminkalbi olan bu alt sistemin hayatn srdrebil-mesi iin de ideolojik ve politik alt sistemlerinde dzenli olarak alflmas gerekmektedir. Bir-birleriyle greli zerk bir iliflkiye sahip olan busacayak baca l ayn zamanda kapitalistsistemin ayakta durmasn salar.

Ekonomik alt sistem: Bu konudan yukardaetraflca bahsettiimizden dolay ana hatlarylavurgu yapmak yeterli olacaktr. Kapitalist dev-

let ister serbest rekabeti aflamasnda olsun, is-ter tekelci aflamasnda olsun ekonomik yaflamaher zaman mdahil olmufltur. Mdahalenin bi-imi, fliddeti deiflmifl olsa da bu byledir. n-k ekonomik alt sistem kapitalist sistemin dev-letinin asla elinden dflrmek istemedii en de-erli varlktr. Ekonomik alt sistem de kendiiinde alt sistemlere ayrlmfl durumdadr ve t-mnn merkezinde de yukarda ifadelendirdii-miz gibi cretli emek-gcnn rettii art-de-erin smrs yer almaktadr. Yani kabalaflt-rarak ele alrsak, iflilerin ifllerine gitmeleri,

retim srecinde herhangi bir sorunla karfllafl-makszn ifllerini yapmalar, rettikleri deer-den daha azn emek-glerinin fiyat olarak al-malar, akflam eve dnmeleri, uygun biimde ye-ni gne yeniden hazrlanmalar (kadn emei)gerekmektedir. Ayrca, ifli snfnn yarattart-deerin asalak snflar tarafndan uygun birbiimde paylafllmas gerekmektedir. Bu art-de-erin paylaflm zerinden sanayi sermayesinin,ticari sermayenin, banka sermayesinin kendile-rini gereklefltirmeleri gerekmektedir. Elbettebunun iin de grece istikrar kazanmfl bir paza-

rn oluflturulmas, bu pazarn uygun gmrk po-litikalaryla korunmas, i ve dfl ticaret nlem-

Devrim Yolunda

KURTULU

91


7/9

lerinin alnmas dzenli iflleyen bir bankaclk-finans piyasasnn oluflmas, merkez bankas fa-aliyetlerinin, borsann istikrar ve piyasalarn

karlan yasalarla stabilize edilmesi gerekmek-tedir. Uluslararas kapitalist sisteme eklemlen-me noktasnda herhangi bir sorunla karfllafll-mamasdr

Politik alt sistem: ekonomik alt sistemin iflle-yebilmesi iin iyi iflleyen bir politik alt sistemeihtiya vardr. Politik alt sistem esas olarak y-netme-ynetilme iliflkisiyle ilgilidir. Devlet, bur-juvazi adna (burjuvazinin de giderek hegemon-ya sahibi fraksiyonu tekelci kapitalistler adna)egemenlii ifli snf ve balaflklarna karfl kul-land gibi ayn zamanda uluslararas arenada

da dier devletlere karfl kullanmak durumda-dr. Bu egemenlii kullanfl biimi ve tarz dadevletin yasalarnca belirlenmektedir. Devletinyasalar aslnda son analizde burjuvazi ile halkkatmanlar arasndaki iliflkinin biiminin tarifi-dir. Bu yasalar, etkin bir kamu dzeninin sa-lanmas, parlamenter sistemin sreklilii, deva-sa boyutlara ulaflmflaskeri ve sivil brokra-sinin sregenlii iingereklidir. Yasalara uy-mayanlarn cezaland-

rlmas iin geliflmifl birceza hukukunun retil-mesi, mahkeme ve ceza-evi sisteminin etkin a-lflmas, ounlukla ibazen de dfl dflmanla-ra karfl militer aygtla-rn kullanlmas da dev-letin dier politik grev-lerindendir. Devlet tmbunlar yaparken snfiktidarnn devam iin

fliddet aralar zerindebir tekel oluflturmufl-tur.

deolojik alt sistem:Devlet ve devlet aygt-lar rettikleri ve yay-dklar ideolojik n ka-bullerle yurttafllarnsistemle atflma potan-siyellerini en aza indir-mek iin bir tr iknametodu gelifltirirler.

Burada esas olan fley,halk kilelerinin devle-

tin eylemlerinin meflruluunu kabul etmeleri,ekonomik hayattan, politikaya, hatta ev yaflan-tsna kadar genel bir hoflnut olma halinin de-

vam ettirilebilmesinin salanmasdr. Egemendevletler bunu yaparken en ok milliyetilik ide-olojisini kullanrlar. Zira milliyetilik ideolojisiesas olarak bireyin devletiyle azami uyum iin-de yaflamasnn nesnel zeminlerini retir. Milli-yetilik, lke iindeki snfsal blnmfllk ger-einin zerine kapayan en yapflkan balktr.Ayn zamanda da burjuvazinin yaylmac politi-kalarna ve militarizme en uygun zemin milli-yetilike yaratlr. Milliyetilik gibi din de ben-zer amala kullanlagelen bir ideolojik motiftir.Kapitalist devlet, ideolojinin retim ve yaymn-

da hi de iflini flansa brakmaz. syan zihinlerdeyok edilmedike en gl ordularn da etkisi biryere kadar olacaktr. deolojinin retimi ve da-tm son derece hassas bir sre olarak ifller.Burjuvazi bu retim ve yaym srecinde ailedenokula, askere kadar hemen birok kurumu kul-lanr ve destekler. Devlet aygt devlet iktidar-

n elinde tutan snf yada snf fraksiyonununkarlar dorultusundatoplumsal hegemonyaysalayabilmek iin ide-

olojik aygtlar (siyasipartiler, okul, aile, dinkurumlar, basn tekel-leri vb.) ve bask aygt-larn (ordu, polis, mah-kemeler vb.) kullan-maktadr. Tm bu ay-gtlarn ve fonksiyonla-rn kullanlmas, birin-cil olarak ekonomik re-tim koflullarnn yeni-den retimi, verimlilii

ve kollanmasna yne-liktir. flte bu sacayakbaca bu fonksiyonkapitalist devletin esa-sn oluflturur. Ancakkapitalist devletteki bu fonksiyonun her biribirbirinden grece zerkolarak rgtlenmifller-dir, rgtlenmek zorun-dadrlar. rnein eko-nomik fonksiyondaki

dalgalanma bir anda si-yasal fonksiyona yans-

Devrim Yolunda

KURTULU

92

Kapitalist devletin esas amac kabaca

kapitalist sistemin devam ettiril-

mesi, sistemin yeniden retilebil-mesidir. Ancak kapitalist sistem-

den anlalmas gereken nedir?

Sistem genel olarak birbiriyle

uyumlu bir btn oluturacak olan

paralarn birlii olarak ele alna-

bilir. Kapitalizm de, kapitalist

mantkla uyumlu olan alt kmeler-

den ya da alt sistemlerden olumu

daha byk bir sistemdir. Kapita-

list sistemin z, cretli emek-g-cnn rettii art-deerin sm-

rsdr. Bu smr ayn zamanda

kapitalizmdeki siyaset, ideoloji,

ekonomi alt sistemin niteliinin

belirginlemesinde en nemli ama

asla tek olmayan bir belirleyendir.

Devletin egemen snflar adna

yklendii en nemli grevi, c-

retli emek-gcnn rettii art-

deerin smrsnn daim kln-masdr.


8/9

maz, bu yansma daha ok dolayml bir yans-madr.

Devletin ne olduuna iliflkin bir analizin salt

devletin fonksiyonlaryla yetinmesi mmkndeildir. Ancak devlet olgusunu analiz etmekiin paralamaya baflladmzda nce belirenpara devletin fonksiyonlar olacaktr. Bir dierpara, devlet ve egemen snflar arasndaki ilifl-kidir. Bu iliflki yer yer deiflimler gsterse deesasnda kapitalist devletin kapitalistlii ken-dinde bir fleydir. Yani kapitalist devlet, kapita-list bir sisteme domufl olduu iin kapitalisttir.Burada aralarn yapt gibi devlet kapitalist-tir nk parlamentoyu oluflturanlarn bykksm kapitalizmin temsilcileridir biimli bir

analize ynelmek doru olmaz. Devletin kapita-list olmasnn sebebi iinde var olduu sistem-dir. Feodal devletin hemen tm aygtlar, ordu-su, brokrasisi, rgtlenifl biimi, ideolojik vepolitik tm esaslar kapitalizmin egemenliiylebirlikte ya flekil deifltirmifller ya da yenidendomufllardr. Tm bu aygtlarn temelinde isedier tm dzeylerle iliflki iinde ve karfllkl et-kileflim iinde art-deer smrs yer almakta-dr. Ancak bu bir ekonomik sper belirlenimcili-e kap aralamamaldr. Ayn esas zerine kuru-lu Trk devleti ile ayn esas zerine kurulu olan

Fransz devleti birbirinden farklklar olan dev-letlerdir. Bu farkllk, o devletlerin tarihsel fle-killeniflleri, ideolojik, toplumsal yaplar ile ilifl-kilidir. Bu olgular, altyapnn st yapy flekil-lendirme tarz ve fliddetini belirleyen dolaymlar-dr. Bu dolaymlarla alt yap st yapya (ve ter-si) mdahale eder. Yani kapitalist devlet teme-lin basit bir yansmas deildir. Devletin tm bufonksiyonlar son analizde ve uzun vadede, ege-men snfn karlarn korumaya ve gelifltirme-ye yneliktir. Fakat devletin bu karlar savu-nabilmesi ve gelifltirebilmesi iin, snflar st

tarafsz bir aygt imaj yaratmas gerekmekte-dir. Devlet aygt bunu yaparak ifli snf ve di-er ezilen snf, tabaka ve kesimlere tarafsz ha-kem devlet olduuna ikna etmeye alflr. Yasa-larn herkes iin ayn yaptrm gcne sahip ol-duu, devletin zenginin de yoksulun da devletiolduu her vesileyle propaganda edilir. Bununiin devletin egemen snftan greli bir zerklieihtiyac vardr. Bu greli zerklik her devlet bi-imi iin geerli olmakla birlikte, ak diktatr-lklerde daha belirgin bir hal alr ve adeta dev-let kapitalist snflardan bamszmfl gibi hare-

ket ederek ak diktatrle gereke olan buna-lm halini kapitalistler lehinde zmeye alflr.

Kapitalist devlet siyasal st yapda da ncel-lerinden farkl zellikle gsterirler. Bu zellikle-rin hemen birou kapitalizmin snf egemenli-

ini gzlerden saklama fonksiyonunu yerine ge-tirmektedir. Modern devletler kendi ncellerin-den ok daha fazla bir biimde tanmlanmfl birtoprak btnlne sahiptirler. Daha ncekidevletler iin de toprak bir olmazsa olmazdr.Ancak modern devlette az ok istikrar halinde,uluslararas antlaflmalarla sabit olmufl, snrla-r belli bir toprak sz konusudur. Bu durum mo-dern devletin ayn zamanda jeopolitik bir varlkolduu anlamna gelir. Bu jeopolitik varlk, dev-letin gerek uluslararas iliflkilerde en fazlanemsedii ve kskanlkla savunduu gerekse

lke iinde en fazla zerinden politikalar olufl-turduu bir etkendir. Devlet bu jeopolitik varl- savunmak iin ciddi askeri yatrmlar yapar,hatta savafllara girer. Esas itibaryla devletintopran nemsemesi ve bu amala savafllargze almas burjuvazinin topran nemseme-sinden kaynak alr (bu nedenle modern toplum-da her trl vatan, toprak sylemi egemenlerinsylemidir). O toprak ki burjuvazinin uluslara-ras arenada varlnn teminatdr. Piersonunhakl olarak dile getirdii gibi devletler tecrithalinde var olamazlar. Devletler, bir rakip dev-

letler sisteminin paras olmalaryla var olur-lar. (C. Pierson, Modern Devlet, ivi Yazlar s.31.) Kapitalist devlet bu toprak zerinde ege-men snflar adna egemenlik kurar ve bunu uy-gular. Bu egemenlii salarken de, bunu biranayasallk klfna sararak, oyunun kurallarnherkes iin belirlerler. Bu kurallar her ne kadarherkes iin ayn gibi grnse de demokrasi kl-trnn az ya da ok geliflmifl olmasna gre he-men her devlette az ya da ok bir ifte standartsz konusu olur. Bu basite mahkeme karflsnagelmifl bir ifli ile bir tekelci kapitalistin ayn bi-

imde muamele grmeyecekleri anlamnda de-ildir. Anayasal ve yasal dzenlemeler kaynak-lar itibaryla az ya da ok, son tahlilde egemensnflarn hayat grflleri ve karlar dorultu-sunda vcut bulurlar. Bu nedenledir ki bir yok-sulu mahkeme karflsna karan nedenler (enazndan potansiyel olarak) ounlukla bir tekel-ci kapitalisti mahkeme karflsna karan neden-lerden ok daha fazla olacaktr. Buna karfln mo-dern bir kapitalist devlette azdan dflrlme-yen kavram hukukun stnldr.

Kapitalist devletin en nemli eserlerinden bi-

ri de vatandafllk ilkesidir. Vatandafllk ilkesitm vatandafllar iin nemli grevler ve ykm-

Devrim Yolunda

KURTULU

93


9/9

llklerle birlikte ayn zamanda haklar da ge-tirmifltir. Seme seilme hakk, seyahat etmehakk, ticaret hakk, haberleflme hakk ve da sa-

ylabilecek birok anayasal hak yurttafllar ho-mojen bir yap olarak tarif ve tespit ederken ay-n zamanda askerlik, daha nemlisi dzenli, sis-temli bir vergilendirme ve modern toplumda t-ketim en nem taflyan grevlerdendir. Yurttafl-lk kat zerinde bir homojenizasyon yaratmflolsa da pratikte hemen hibir zaman byle ol-maz. Erkekler ve kadnlar ayn resmi siyasi s-rece eriflim haklarndan yararlanabilirler amasosyal rgtlenmenin gerek modelleri farklalflma hayatlar, ocuk bakm izni, ev ii iflb-lm- erkeklerin kendi yurttafllk haklarnn

uygulanmasna sistematik biimde imtiyazlerifltikleri anlamna gelir. Var olan yurttafllkarflmlar yetersizdir, nk bunlar kamusalhayatla (yurttafllk alan) ve mahrem alan (siya-si olarak snrlarn tesi saylan) arasndaki ilifl-kiyi belirli bir biimde tasavvur ederler. Yurt-tafllk ayrt edici bir biimde modern bir kamukavramlafltrmas oluflturmaya yardm ederama bu belirli seslerin toplumsal cinsiyet, et-nik kken, cinsel ynelim veya her neyse- dfl-lanmas eilimi taflyan bir kamudur. (ModernDevlet, s. 55.) C. Piersonun hakl olarak iflaret

ettii konu mlkiyet eflitsizlii iin de geerlidir.Kat zerinde yazan zgrlkler pratikte an-cak sahip olunan para kadar ulafllabilirdir. Se-yahat zgrl vb. anayasal haklarda byle ol-duu gibi hemen her trl yurttafllk hakk iinde byledir.

Modern bir devlet kendi ncellerinden farklolarak kiflisel olmayan, devredilemeyen, seim il-kesi tarafndan belirlenen bir iktidar anlayflnasahiptir. Esasen bu vastayla her ne kadar kle-cilik ya da feodalizmden daha meflru dayanakla-ra sahip olsa da nihayetinde bu da bir snf ikti-

darn gizleme arac olarak ifllev grr. Btn buifllerin grlmesi iin de etkin bir brokrasiye ih-tiya vardr. Brokratik ynetim modern devle-

tin bir olmazsa olmazdr. Zira modern devlet(aygtlar) nceden belirlenmifl kurallara gre,belirlenmifl bir alt st iliflkisi iinde, eitimlilerinkalifiye emeine dayal, profesyonelleflmifl bir bi-imde ifller. rnein salk bakanl, iinde da-ha nceden belirlenmifl kurallar erevesinde ha-reket eden binlerce profesyonelin alflt, ev-raklar ve yazl belgelerin bilgisinin esas olduubir devlet aygtdr. Bu, rnein genelkurmayiin de byledir. Bu faaliyetler snf iktidarnnstabilizasyonunu ve devlet mekanizmasnn iflle-mesini salar. Brokratik mekanizma hemen

hibir biimde seilmifllerden oluflmaz ve demok-ratik halk denetiminin dflnda kurulur. Bu ne-denle parlamento seimleri brokratik yapy he-men hibir biimde etkilemez. Devlet mekaniz-masn bir btn olarak paralayamayan hemenhibir iktidar deiflimi bu mekanizmay alaflaedemez. Bu mekanizma her trl dalgalanma-dan, istikrarszlktan baflktr.

Bu saydmz grev ve fonksiyonlar az ya daok hemen her modern devlet iin geerlidir. Fa-kat bu grev ve fonksiyonlarn tmnn toplamyine de bir kapitalist devlet etmez. Ya da daha

doru bir vurguyla sylersek kapitalist bir dev-leti anlamamz iin bu toplam yetmez. Bakld-nda bu grev ve fonksiyonlarn tmnn Trkdevleti iin de svire iin de Kongo Cumhuriye-ti iin de ayn olduunu grrz. Peki o zamanbunlar birbirinden ayran esas nedir? flte buesas, yukarda saylan grev ve fonksiyonlarn,(her bir devletin) zgn tarihsel srelerde ka-zandklar farkl zelliklerin, kapitalist devlettipine eklemlenmifl halleridir. Bu esastr ki herbir kapitalist devletin bir dierinden farkllklartaflmasn salar.

Devrim Yolunda

KURTULU

94

modern kapitalis devlet kuramları Üzerine

Documents