msm 2013 - magazine

muziekdans

theaterperformance

filmbeeldende

kunst

19 - 22 september 2013

inkeerommekeerbekering

musicasacramaastricht.nlkunstenfestival

Mus

ica

Sacr

a M

aast

richt

magazine

22

www.theateraanhetvrijthof.nl

F

Donderdag 6 februari 2014

Severin von Eckardstein & FriendsSint Janskerk

M

Donderdag 22 mei 2014

The Sixteen The Queen of HeavenOnze Lieve Vrouwebasiliek

O

Woensdag 2 oktober 2013

Gavriel Lipkind (cello) en Roman Zaslavsky (piano)

Sint Janskerk

D

Dinsdag 17 december 2013

Choir of New College Oxford / Noël, Noël Onze Lieve Vrouwebasiliek

i.s.m. Oude Muziek

Internationale toppers in Maastricht

33

t Musica Sacra Maastricht 2013

artikelent Grasduinen op onbewandelde paden · Frits van der Waa

in gesprek met Sylvester Beelaert en Stijn Boeve 5

t Inkeer, ommekeer, bekering

het thema verwoord door de programmacommissie 9

t Het sacrale als horizon · Lieke Wijnia

Sander van Maas over sacraliteit en inkeer in muziek 10

t Honderd nachten, honderd jaren · Paul Janssen

over de nieuwe muziektheatervoorstelling van Klaas de Vries 16

t Anders spreken, anders schrijven

de religieuze bekering als een verhaal · Hans van Stralen 19

t Joost Vrouenraets, de dansende monnik · Rinus van der Heijden

over de voorstelling Yatra en de krijgskunst kalaripayattu 26

t Orlandus Lassus 1532-1594 · Ignace Bossuyt

over het leven van Lassus 31

columns Stondpunten · Wim Daniëls 4

Ommekeer · Jan Slagter 15

Kauwen · Pay-Uun Hiu 18

Het verlangen naar inkeer · Jacques Giesen 23

Inkeer, ommekeer, bekering · Lex Bohlmeijer 25

Topoi · Juul Sadée 30

overigt Musica MAX Café 24

t MAX Maakt Mogelijk 24

t Vooruitblik Musica Sacra Maastricht 2014 33

t Overdenkingen 34

t Vriend van Musica Sacra 36

t Musica-arrangementen 70

t Eet u een hapje mee? 70

t Festivallocaties 71

t Colofon 71

denn lautlos nahte sich das niegeglaubteRainer Maria Rilke t Das Einhorn (Neue Gedichte)

inhoud

festivalprogramma t donderdag 68

t vrijdag 66

t zaterdag 58

t zondag 48

t randprogrammering 39

44

Stondpunten

Sinds enige tijd gebruik ik het woord ‘stondpunt’ als aanvulling op ‘standpunt’. Het standpunt is wat je nu van iets vindt, terwijl het stondpunt je vroegere mening over dezelfde kwestie was.

De weg van stondpunt naar standpunt is de weg van de inkeer, al moet je niet uitsluiten dat je huidige stand-punt ook weer ooit je stondpunt wordt. Het zou hoog-moedig zijn om inkeer als een eindstadium te zien. Na een inkeer kan nog weer een nieuwe inkeer volgen.

Wat mensen van iets vinden, weten we vaak wel. Je krijgt de meningen van anderen soms zelfs opge-drongen. En ook zelf laat je je meestal niet onbetuigd: je hebt ook je standpunten die je wilt ventileren. Maar is het niet interessanter om te horen hoe iemand eerst over iets dacht en waarom zij of hij op een zeker moment van gedachten is veranderd? En waarom ben je zelf anders over iets gaan denken? Waarom werd het standpunt een stondpunt?

Soms ligt aan een stondpunt onderzoek ten grondslag. ‘Melk moet, melk doet je goed’ was lange tijd de op-vatting. Maar toen kwam het nieuws dat melk helemaal niet zo gezond was zoals altijd was beweerd. Zure regen, dioxine, pcb’s, slecht vet, te veel kalk. Melk zou leiden tot migraine, bronchitis, huidproblemen, enz.

‘Melk moet’ werd opeens een stondpunt. Maar ja, dan zie je dat onderzoek ook tekort kan schieten, want niet veel later bleek uit ander onderzoek dat melk toch hartstikke gezond is. Je geheugen en al je andere hersen functies hebben er baat bij als je melk drinkt. Melkdrinkers functioneren maar liefst vijf keer beter dan niet-melkdrinkers, luidde het opeens. En zo kon je stondpunt dus weer je standpunt worden.

Als het om stand- en stondpunten gaat, zijn er ook onderwerpen waarover je alleen maar standpunten aantreft en geen stondpunten. Muziek is daarvan een krachtig voorbeeld. Dat muziek een helende werking heeft, lijkt voor iedereen als een paal boven water te staan. Er is dienaangaande geen stondpunt, zo lijkt het. Ja, als je muziek te hard zet, kun je er doof van worden. Maar er is niet zoiets als een standpunt dat muziek heilloos is. Ik heb het althans nooit van iemand ge-hoord. Het standpunt was, is en zal zijn dat muziek als balsem voor de ziel is. En dat klinkt bijna als een bezwering, als musica sacra.

column

Wim Daniëls is schrijver, taalkundige, toneelspeler, columnist bij Spijkers met Koppen en vaste gast bij Pauw

& Witteman. In september verschijnt zijn nieuwe boek: Gnoeg is gnoeg.

© Heidi Wils

44

55


Grasduinen op onbewandelde paden Journalist Frits van der Waa in gesprek met Sylvester Beelaert en Stijn Boeve

‘Bij sommige festivals is een thema menigmaal een kleurtje om de boel bij elkaar

te houden’, stelt Stijn Boeve. ‘Het thema van Musica Sacra is echt een richtlijn voor

de programmering. Dus moet je daar sterk mee voor de dag kunnen komen.’

‘De naam Musica Sacra kan enigszins misleidend zijn’, vult Sylvester Beelaert aan.

‘We zijn een seculier festival over sacrale muziek, niet een festival met religieuze

muziek.’

Boeve en Beelaert horen als leden van de zevenkoppige programmacommissie tot de smaakmakers van Musica Sacra. Boeve is als programmeur van het Theater aan het Vrijthof sinds 2009 betrokken bij het festival. Beelaert is een van de vertegenwoordigers van Omroep MAX. Hij werkte voorheen bij de KRO en hij denkt al twaalf jaar

mee over de programmering.De beide Vlamingen delen – niet verwonderlijk – een katholieke achtergrond. ‘Mijn scholing was zelfs helemaal katholiek’, vertelt Beelaert. ‘Ik heb zes jaar doorgebracht op een internaat bij de Benedictijnen in de abdij van Zevenkerken, bij Brugge. Maar pas toen ik in Utrecht muziekwetenschap ging studeren leerde ik het gregoriaans kennen. Daar had ik ondanks die zes jaar in de abdij nooit een noot van gehoord. Dat was wel een openbaring.’Boeve begon zijn carrière als fluitist, maar stapte op zeker moment over naar manage

mentfuncties. Hij werkte onder meer als organisator voor het Brussels festival Ars Musica. ‘Aan een katholieke opvoeding houd je natuurlijk wel bepaalde menselijke waarden over. Verder heb ik geen echte band met godsdienst, buiten Musica Sacra.’

Sylvester Beelaert studeerde muziekwetenschap en medië -vistiek aan de Universiteit Utrecht. Hij was muziekbibliothecaris in Brugge en was jarenlang programma maker voor KRO Radio 4, waar hij onder meer de serie Bijzondere Concerten in Muziek-centrum Vredenburg programmeerde. Momenteel is hij bij Radio 4 voor Omroep MAX en RKK onder meer samensteller van Echo van Eeuwigheid, gepresenteerd door Antoine Bodar.

66

De verbindende factor van Musica Sacra is ‘sacraliteit’, een concept dat beduidend ruimer is dan religiositeit. Boeve: ‘We merken dat Musica Sacra in de pers nog dikwijls een religieus festival genoemd wordt. Dat is een beetje kort door de bocht.’ Een eensluidende definitie van sacraliteit blijkt overigens niet zo eenvoudig te formuleren. Het festivalprogramma zelf, dit jaar met als motto ‘Inkeer, ommekeer, bekering’, biedt nog de beste illustraties. ‘Het leidende thema zoeken we wel steeds in echte religiositeit’, aldus Boeve. ‘Vandaar het idee van bekering. Maar bekering is anno 2013 misschien toch wel een vreemd woord geworden. ‘Inkeer’ is in die zin veel ruimer en je kunt het ook zien los van het religieuze. Het gaat vooral om momenten van verandering, keerpunten in je leven.’

Drie klavierrecitals

Als voorbeeld noemt Beelaert de klavierrecitals in het festival: ‘Het zijn er drie, dat proberen we vaak te doen, want we zijn een driedaagse, een triduum. Twee ervan zijn pianorecitals. Alexei Lubimov speelt Le Fils des Étoiles van Satie. Dat is in zekere zin religieus, het is toneelmuziek bij een soort mysteriespel van Sâr Péladan, van de Rose+Croix, dat eigenlijk gaat over de inwijding van de kunstenaar. Dan is er de Music of Changes van John Cage, gespeeld door Daan Vandewalle. Changes valt al volledig samen met het thema, maar bovendien is dit het eerste stuk waarin Cage zich als het ware bekeert tot het gebruik van toevalsoperaties in de muziek. Dus dat is puur seculier. En daartussen hebben we een clavecimbelrecital van de jonge Iraanse clavecinist Mahan Esfahani. Centraal daarin staan twee koraalpartita’s van Pachelbel uit zijn Musikalische Sterbensgedanken. Het idee van inkeer aan het eind van je leven is een terugkerend motief binnen het thema.’

Geen Tippett

Bij het bedenken en invullen van het festivalthema is er sprake van een voortdurende wisselwerking, aldus Beelaert. ‘We hebben allemaal verlanglijstjes met werken die geschikt zijn voor het festival. Soms kristal liseert zich dat rondom een thema. Maar het kan ook andersom. Soms lukt het uiteindelijk niet om een stuk te realiseren. Zo willen we al jarenlang The Vision of Saint Augustine van Michael Tippett een keer uitvoeren. Dit jaar was daarvoor een uitmuntende gelegenheid geweest, maar het blijkt uiteindelijk niet haalbaar te zijn binnen ons budget. Als je het over grote bekeerlingen hebt, denk je naast Augustinus uiteraard aan Paulus. Althans, indien we het verhaal volgen in de Handelingen van de Apostelen. Uit Paulus’ eigen geschriften, die ouder zijn, de oudste zelfs van het Nieuwe Testament, blijkt nergens dat hij zichzelf als een bekeerling beschouwde. Wel als een geroepene. Die hebben we dan wel in het slotconcert, met het oratorium Paulus van Mendelssohn, een stuk met een duidelijk autobiografische component, omdat Mendelssohns familie zelf was over gegaan van het joodse naar het protestantse geloof. Misschien een nogal voor de hand liggend werk, maar dat doen we dan weer met uitvoerders die minder voor de hand liggen, in dit geval het Octopus Symfonisch Koor en Le Concert d’Anvers, een jong Belgisch gezelschap dat nog nooit bij ons op bezoek is geweest.’

‘We hebben allemaal verlanglijstjes met werken die geschikt zijn voor het festival.’ Sylvester Beelaert

Erik Satie door Alexei Lubimovzo 15.30 uur

John Cage door Daan Vandewalleza 18.00 uur

Pachelbel e.a. door Mahan Esfahani zo 14 & 17 uur

Mendelssohn Oratorium Paulus zo 19.00 uur

Grasduinen op onbewandelde paden

77


Arvo Pärt

Aan de vooravond van het festival, op donderdag 19 september, vindt een symposium plaats over ‘bekering’, gevolgd door de Kanon Pokajanen van Arvo Pärt. ‘Een canon is in dit geval niet wat we er in het Westen onder verstaan. Het is een hymne bestaande uit negen cantica, met inlassen, ‘links’ naar het thema van de dag, in dit geval boete. Oorspronkelijk bedoeld voor de metten of het middernachtofficie, geschikt dus als festival‘vigilie’. Aquarius zingt, uitzonderlijk, de volledige versie, twee uur’, licht Beelaert toe. ‘In het eigenlijke openingsconcert (vrijdag 16.00 uur) klinkt een werk van Jonathan Harvey, Forms of Emptiness, dat met het boeddhisme te maken heeft.Het boeddhisme speelt ook een rol in het muziektheaterwerk Honderd nachten, honderd jaren van Klaas de Vries. Boeve: ‘Het uitgangspunt is eigenlijk de zielsverhuizing, Klaas de Vries noemt dat het rad van het leven en de dood. Verder put hij inspiratie uit het Japanse Notheater. Alle aspecten, dans, zang en ruimte komen bijeen. En we hebben nog een wereldpremière, met het oratorium Luther van Boudewijn Tarenskeen, een opdracht van Musica Sacra. Tarenskeen heeft daarvoor een selectie gemaakt uit de stellingen van Luther. Maar hij voert ook een tolk op, door wie Luther mee wordt gestuwd in zijn eigen zoektocht.’

Philharmonie Zuidnederland

Bijzonder is het eerste officiële optreden van de Philharmonie Zuidnederland, ontstaan uit de fusie van de twee orkesten van Limburg en Brabant. Strauss’ Vier letzte Lieder worden geflankeerd door Stille und Umkehr van Bernd Alois Zimmermann en de Derde Symfonie van James MacMillan. ‘Door de fusie komen er voor ons ongetwijfeld meer kansen om grote werken uit het orkestrepertoire die je nooit gehoord hebt uit te laten voeren’, voorziet Boeve. ‘Het is toch wel een van de grote uitdagingen voor Musica Sacra om in de ietwat onbewandelde paden te kunnen grasduinen, om net dát repertoire uit te kiezen dat sterk in het thema past en dat je niet elke dag op de radio hoort.’

Oude muziek

Aan oude muziek is uiteraard ook geen gebrek. Naast de Lagrime di San Pietro, waarin de apostel Petrus zijn verloochening van Christus beweent, uitgevoerd door de Schola Stralsundensis, zijn er drie concerten met renais sance polyfonie van Victoria, De la Rue en Gesualdo, met klaagzangen en responsoria uit de Donkere Metten van de Paasdrie daagse. Beelaert: ‘De Lamentaties van Jeremia eindigen steeds met de oproep ‘convertere’, ‘bekeer u’. Het merk waardige is dat juist dat ene, obsederende zinnetje niet uit het boek Jeremia komt, dat is

Stijn Boeve studeerde fluit aan de conservatoria van Brussel, Antwerpen en Saarbrücken en was van 2000 tot 2005 solist bij het Orchestre Philharmonique de Liège. Na aanvullende studies aan de universiteiten van Antwerpen en Leuven was hij werk- zaam bij het kamermuziekgezelschap Het Collectief en bij het festival voor hedendaagse muziek Ars Musica te Brussel. Sinds 2009 is hij programmeur klassiek bij het Theater aan het Vrijt-hof en projectleider van het festival Musica Sacra Maastricht.

‘Het is een van de grote uitdagingen voor Musica Sacra om net dát repertoire uit te kiezen dat sterk in het thema past en dat je niet elke dag op de radio hoort.’ Stijn Boeve

Arvo Pärt Kanon Pokajanendo 20.00 uur

Klaas de Vries Honderd nachten, honderd jarenza 16.30 uur

Richard Strauss Vier letzte Liederdoor Melanie Diener en Philharmonie Zuidnederlandvr 20.00 uur

88

www.limburger.nl

Foto

: Har

ry H

euts

Partner van Musica Sacra

Programmaboekje_musica_sacra_2013.indd 1 7/16/2013 3:11:14 PM

99


er in de liturgie aan toegevoegd, maar het heeft componisten eeuwenlang geïnspireerd.’ Een typisch barok boeteoratorium is La Conversione di Maddalena van Bononcini, waar in Magdalena zich bekeert van de vleselijke naar de goddelijke liefde. ‘We gaan het uitvoeren zoals indertijd in de hofkapel in Wenen, namelijk met tussen de twee delen een preek. Dramaturgisch werkt dat zeer goed. Met die preek ertussen ervaar je de tweede helft als een intensivering van de eerste. Daar hebben we Antoine Bodar voor gevraagd, niet als geestelijke maar eerder als een acteur die een predikant speelt.’

Film, theater, dans, performance

En dan zijn er nog liedrecitals, gezongen p’ansorivertellingen uit Korea, film, theater en dansvoorstellingen: een hoorn des over vloeds. ‘Wat opvalt’, vindt Boeve, ‘is dat meer dan in voorgaande jaren programma’s juist voorafgaand of tijdens Mu sica Sacra opgebouwd worden. Dat draagt voor mij bij aan de waarde en aan het echte gebeuren van het festival. Het is enerzijds een enorme puzzel om elk programma op de juiste locatie te krijgen, anderzijds geeft het aan dat het festival in de keten echt een plek heeft om een aanzet te geven tot die creativiteit. En dat moet toch uiteindelijk de bedoeling zijn voor onze podiumkunsten.’ t

Inkeer, ommekeer, bekeringMensen nemen voortdurend beslissingen die het leven een andere wending

geven. De grenzen van het be staande, het tot nu toe geleefde, worden

opgezocht en doorbroken: nieuwe perspectieven dienen zich aan en een

nabije of verre horizon komt in zicht. Men gaat anders, nieuw denken;

het zijn veranderingen met een zodanige innerlijke kracht, dat ook het

uiterlijke leven, het zichtbare gedrag erdoor verandert. Er is ook sprake

van zich anders voelen. Een keerpunt in het leven. Soms voelt het als een

plotseling inzicht, maar meestal is het een resultaat van een lang groei-

proces: meditatie, boete, dialoog met de omgeving of juist het opzoeken

van stilte zijn onderdelen van de weg die afgelegd wordt. Bij de bewust-

wording zijn meestal grote emoties zichtbaar. We spreken over inkeer en

ommekeer, in een religieuze context is bekering een veelgebruikt woord.

In het proces van in- en ommekeer ervaart men spijt, verlies, onbegrip

en afwijzing. De naaste omgeving reageert meestal negatief, terwijl

uiteindelijke vreugde ook zichtbaar is.

Voor de mens van onze tijd hoeft een ommekeer in het levenspatroon niet

religieus gekleurd te zijn en lijkt het woord bekering niet altijd te passen.

Niettemin zijn de verschijnselen in zo’n proces over het algemeen dezelfde.

Denk maar eens aan scheiding na een huwelijk, aan hele families die hun

heil zoeken in een ander land (zoals in het televisie programma Ik Vertrek),

of aan midlifecrises waarin we pogen in onze dagelijkse sleur een veran-

dering aan te brengen.

In de laatste decennia zochten velen nieuwe perspectieven in de weg naar

het Oosten, om bijvoorbeeld door meditatievormen een ommekeer te

bewerkstelligen. Anderen schreven zich uit als gedoopte in de katholieke

kerk: ik wil er niet meer bij horen.

Natuurlijk kent de geschiedenis van de religie talrijke voorbeelden: Jezus

die zich bekeerde, Saulus bij wie krachten loskomen waardoor in hij Paulus

verandert, we kennen nog altijd de verhalen van Maria Magdalena, Augus-

tinus, Luther, Joost van den Vondel. Meer van onze tijd noemen we be-

keerlingen als Edith Stein, Paul Claudel, Gabriel Marcel, Gerard Reve, Shusaku

Endo en John Tavener. En dan spreken we nog niet eens over de wereld

buiten Europa, met bijvoorbeeld de bekering van Boeddha, die grote

gevolgen had voor de oosterse religies.

In alle tijden en alle disciplines zochten en vonden de kunsten manieren

om vorm te geven aan inkeer, ommekeer en bekering. Vreugde, aarzeling,

berouw, moed, meditatie, boete, verdriet en pijn, zij krijgen in de kunsten

van vroeger en nu, zo ook in de diverse disciplines daarvan, vormgevingen

waarin inkeer, ommekeer en bekering tot expressie komen.

De programmacommissie

YATRA door GOTRA | Joost Vrouenraets& Rakesh Sukesh · vr 19u | za 21u | zo 17u

1010 Het festival Musica Sacra Maastricht kent Van Maas niet zozeer als wetenschapper

als wel als zanger tijdens een festivalconcert in de Sint Servaasbasiliek. Tijdens het optreden ervoer Van Maas de festivalsfeer volop. ‘Mensen komen voorbereid, ze zitten al binnen een bepaalde context en de drempel is minder hoog. Er heerst een

gevoel van viering. Dat festieve is onderdeel van het religieuze in het algemeen, maar zeker ook van de katholieke cultuur. Het festival is een gang naar buiten, weg van het kerkgebouw, maar volop een viering. Dat geldt ook voor festivals als Lowlands en Opwekking. Die gang naar buiten zie je bij Musica Sacra Maastricht in het feit dat ze de stad in trekken. Tijdens het festival ben je in ruimtes die allerlei religieuze geschiedenissen hebben, waar dat festival in past. Ik weet alleen niet of het festival daar ook expliciet mee speelt. Maar de stad Maastricht biedt qua gelaagdheid eindeloze mogelijkheden.’

Sacraliteit

Het festieve en het religieuze manifesteren zich tijdens het festival op allerlei manieren, in de geprogrammeerde muziek, de concertlocaties, de festivalsfeer. Maar als dit op allerlei festivals kan gebeuren, waarom moet de muziek die hier geprogrammeerd staat dan specifiek worden benoemd als sacra? Wat is daar de meerwaarde van? ‘Ja, dat is de grote vraag. Het is natuurlijk een performatieve invalshoek. Je kunt het negatief bekijken en het beschouwen

als een conservatief initiatief, dat iets in stand probeert te houden wat in de loop van de negentiende eeuw is gaan omvallen. Aan de andere kant is het juist iets dat je moet doen om die aandacht op het sacrale vast te houden. Ik ben daar erg voor.’

Sander van Maas is hoogleraar hedendaagse Nederlandse muziek aan de Universiteit Utrecht en is daarnaast verbonden aan de Universiteit van Amsterdam. In zijn onderzoekswerk richt hij zich op de geschiedenis van het luisteren en op de technologische mediatie van publieken. Momenteel werkt hij aan twee bundels, Contemporary music and spirituality en Liminal Auralities.

Het sacrale als horizonSander van Maas over sacraliteit en inkeer in muziek

Muziek komt tijdens concerten tot klinken. We zien en horen het gebeuren. Maar wat

er nu precies tot stand wordt gebracht is nooit helemaal te bevatten. Als het gaat om

musica sacra: waar treffen muziek en sacraliteit elkaar? Of moeten we het helemaal niet

willen bevatten en als luisteraar gewoon opgaan in dit ongewisse? Volgens professor

Sander van Maas (UvA/UU) is dat juist de kracht van het sacrale in muziek: dat het altijd

onbereikbaar blijft en we er hoogstens een hint van kunnen vangen. Een gesprek over

muziek, sacraliteit en inkeer.

door Lieke Wijnia

1111


Van Maas promoveerde in 2002 op de religieuze dimensie in de muziek van de Franse componist Olivier Messiaen. In zijn boek Doorbraak en Idolatrie, Olivier Messiaen en het geloof in muziek breekt hij een lans voor de herwaardering van het begrip musica sacra. ‘Het moet op een andere manier gepositioneerd worden dan louter als religieuze muziek. En de term sacra biedt een tweede mogelijkheid, om het naast die categorie van het religieuze neer te zetten en om te kijken wat muziek nu werkelijk is. Er is altijd een plek buiten de regels en conventies van het religieuze. Vanuit die plek moet je religieuze muziek kunnen blijven bekritiseren, vernieuwen, verwerken, interpreteren. Er moet een grond zijn van waaruit je die muziek kunt ervaren. En dat verbind ik met de idee van musica sacra. We weten niet of het bestaat, of dat het zelfs maar moet bestaan. Misschien is de idee ervan wel genoeg.’

Deze benadering van sacraliteit als onbevattelijk idee is onder anderen door musicoloog Andrew Dell’Antonio uitgewerkt in Listening as spiritual practice in early modern Italy (2011). In dit boek over de Italiaanse spirituele cultuur van de zeventiende eeuw, stelt hij dat het in die cultuur juist de essentie van het sacrale was dat het niet echt is aan te treffen. Van Maas kan zich hier goed in vinden, ook met betrekking tot de hedendaagse cultuur. ‘Het is een idee of misschien is het wel een droom. Zoals filosoof Immanuel Kant het benoemt; het is een regulatief idee. Het hoeft niet te bestaan, het is ook niet dwingend voor andere muzieken, het hoeft geen norm te bepalen. Maar het is er als een soort horizon. Zodra het wel al dat voorgaande wordt, wordt het gewoon religieuze muziek. En dat is heel wat anders.’

Het sacrale is niet synoniem voor religie

Het sacrale is een concept dat in de wetenschap op vele manieren wordt benaderd en bestudeerd. Een allesomvattende definitie kan, juist doordat het zo onbereikbaar en onaantastbaar blijft, niet worden gegeven. Maar om het te kunnen bestuderen moet er een werkbare benadering worden opgesteld. Daarvoor wordt vaak gekeken naar de gebruiken die in het teken staan van het sacrale. Van Maas houdt graag vast aan het sacrale als ondefinieerbaar gegeven. Hij haalt de manier aan waarop filosoof Jacques Derrida het sacrale benadert. ‘Het sacrale is niet synoniem voor religie. Derrida schrijft in Foi et Savoir (1994) over de twee wortels van religie. Religie is gebaseerd op twee delen die zich nooit helemaal willen voegen. Het ene is sacraliteit. Dat gaat over heil, redding, verlossing, verzoening. Dat wat niet aangeraakt kan worden. Het andere zit in het fiduciaire. Dat heeft alles te maken met vertrouwen, confessie, getuigenissen. Het Nieuwe Testament bestaat voor een groot deel uit verslaggeving en getuigenissen. Mensen die zeggen dat iets sacraal en heilig is en wij hebben dat te geloven. Institutionele religie bezigt de overtuiging dat het fiduciere en het sacrale naadloos in elkaar overlopen, maar Derrida stelt dat die twee nooit helemaal bij elkaar komen. Getuigenissen en conversies kunnen altijd betwijfeld worden, er kunnen altijd vragen gesteld worden. Wat was precies dat sacrale waartoe die confessies zich verhielden? Je moet er maar in geloven.

‘Het festival is een gang naar buiten, weg van het kerkgebouw, maar volop een viering.’

1212

Op wetenschappelijk niveau zorgt dit voor de nodige uitdagingen, want het sacrale laat zich niet vangen in een model. Het sacrale heeft een intens irrationeel karakter en daar weten mensen, ook wetenschappers, niet altijd goed mee om te gaan.’

In-, om- en terugkeer

Die irrationaliteit en ongrijpbaarheid is ook terug te vinden in het festivalthema van dit jaar: inkeer. ‘Neem het laatste stuk uit Kanon Pokajanen van Arvo Pärt. Dat is een verhaal over confessie en een boetedoening. De vraag is of het een bekering is. In eerste instantie denk je van wel. Maar aan het eind, in het Gebed na de Kanon zegt de ikpersoon; ‘Give me a thorough repentance and a diligent heart to seek Thee’. Hoewel hij aangeeft welke inzichten hij heeft verkregen, blijken aan het einde van het verhaal zijn reflecties en inzichten niet genoeg te zijn. En dan blijft de vraag, wat gebeurt er nou eigenlijk? Wie zal zeggen of jouw ernstige, authentieke inspanningen en bereidheid, in alle wanhoop of geloofsvertrouwen, vruchtbaar zijn? Wie gaat daar over? Daar zijn geen criteria voor.’

‘Het moeilijke aan dit type ervaring is, dat het plaatsvindt buiten jou om. Je kunt het niet aanwijzen of vastpakken. Je kunt er later over vertellen en dat verhaal delen. Maar de echte ervaring, daarin sta je alleen.’ Dat zowel de geschiedenis als de actualiteit vol zit met dergelijke verhalen valt niet te ontkennen. En mensen lijken altijd naar dit type ervaring op zoek te zijn. Van Maas stelt dat het begrip van ‘keren’ een heel rijke figuur is in de westerse cultuur. ‘Dit zoeken krijgt de vorm van wendingen, van draaien. Kijk naar de componist Bernd Alois Zimmermann. Hij leed aan depressies en heeft in 1970 zelfmoord gepleegd. In Stille und Umkehr, dat hij schreef in zijn laatste levensjaar, is hij muzikaal gezien alleen maar aan het draaien. Hij gaat van de ene naar de volgende stijl. Wellicht om via dat draaien bevriend te raken met een immanentie (binnen de grenzen van de ervaring, binnen het bewustzijn), of om door te breken naar iets anders, dat weet je niet. Maar die wendingen verklankt hij in zijn muziek.’

Musica Sacra Maastricht kent een grote diversiteit aan genres en stijlen. Ook het jaarlijkse thema wordt vanuit allerlei invalshoeken benaderd. Van Maas ziet het als volgt: ‘Al sinds de negentiende eeuw zijn we geobsedeerd door het idee van innerlijkheid in de muziek. Dat we denken dat muziek er is om ons innerlijk uit te drukken of te beroeren. In het festivalprogramma is er juist ook voor gekozen om het naar buiten toe keren erin te verwerken.

Daar is het stuk van Boudewijn Tarenskeen een mooi voorbeeld van. Die werkt met een tolk die de stellingen van Luther gaandeweg anders gaat interpreteren en vertalen. Dan kom je op een heel ander pad dan het innerlijke terecht. Dan zit je meer in een diaspora, waar veel waarde wordt gehecht om vast te houden aan interpretaties en vertalingen en die uit te dragen. Enerzijds is er dus een centripetale

Het sacrale als horizon

Lieke Wijnia is promovenda aan Tilburg University en doet onderzoek naar sacraliteit in de hedendaagse cultuur. Hiervoor verricht ze veldwerk bij Musica Sacra Maastricht. Daarnaast schrijft ze over beeldende kunst, performativiteit en over de museale praktijk.

'Kanon Pokajanen' van Arvo Pärt wordt uitgevoerd op donderdag om 20.00 uur in de lambertuskerkzie p.67

Daaraan voorafgaand houdt Sander van Maas een inleiding op dit concert, om 19.00 uur intheater aan het vrijthofzie p.68

‘Stille und Umkehr’ van Bernd Alois Zimmermann wordt uitgevoerd op vrijdag om 20.00 uur in

theater aan het vrijthof zie p.63

1313


(middelpuntszoekende) benadering van inkeer; het gewijde gevoel dat het luisteren naar de muziek geeft. Dat hangt samen met een gewaarwording van je inner lijke dimensie of je authentieke zelf die je door het luisteren naar muziek ontmoet, of opnieuw ontmoet. Anderzijds is er de centrifugale beweging; de realisatie dat een verinnerlijking misschien wel niets zal opleveren. De confrontatie met jezelf werkt vervreemdend en het is altijd een confrontatie waarbij een vertaalslag nodig is. Dus dan wordt er duidelijk naar buiten getreden. Dat vind ik het leuke aan het festivalprogramma. Dat het de twee grondmotieven in het luisteren naar musica sacra combineert: enerzijds het motief van zoeken of onderweg zijn, anderzijds het motief van thuiskomst of terugkeer. Zie, ook weer een vorm van keren.’ t

Arvo Pärt

Het oratorium 'Luther' van Boudewijn Tarenskeen wordt

uitge voerd op zondag om 15.30 uur in de sint janskerk

zie p.42

‘Al sinds de negentiende eeuw zijn we geobsedeerd door het idee van innerlijkheid in de muziek. Dat we denken dat muziek er is om ons innerlijk uit te drukken of te beroeren.’

1414

Beluister Musica Sacra Maastricht in het MAX Avondconcert

op Radio 4.

Kijk voor alle informatie op www.maxavondconcert.nl

Omroep Max is coproducentvan Musica Sacra Maastricht

WT-MAX-Adv.Avondconcert 156x230:Opmaak 1 27-06-2013 11:02 Pagina 1

1515


Ommekeer

Het gebeurde in een uit leem opgetrokken hut in het Moldavische dorpje Capresti. Op een krakkemikkig bed met een pispot onder het doorgezakte spiraal lag een tachtigjarige

vrouw onder gore lappen met een wanhopige oog-opslag zachtjes te huilen. De onverdraaglijke lucht van armoede en ellende sloeg neer op mijn keel, maar ook op mijn gemoed. Het greep me ontzettend aan. Ik ging op de rand van het bed zitten, pakte haar knokige hand en verloor het gevecht tegen de tranen.

Op dat moment besefte ik pas goed waar ik met het goede doelen tv-programma MAX Maakt Mogelijk (MMM) aan was begonnen. MMM had al wat projecten voor kwetsbare en hulpbehoevende ouderen in Kenia en Zuid-Afrika gerealiseerd, maar die stuitende, mens-onterende leefomstandigheden voor de ouderen in Moldavië veroorzaakten een ommekeer in mijn be-nadering van het ouderenleed. Ik besloot dat we de hulp niet over tal van landen zouden versnipperen, maar ons hoofdzakelijk zouden richten op de verbete-ring van het afschuwelijk dagelijks leven voor ouderen in de voormalige Oostbloklanden.

Nog nooit had ik zo veel ellende op een paar vierkante meter gezien als in dat hutje in Capresti. Daar stond ik dan in een Boss-pak en met Adidas-schoenen. Je voelt je dan even heel erg klein. Waar maken we ons in dat rijke deel van Europa allemaal zo druk over, is de klemmende vraag die dan een tijdje in je hoofd blijft beuken.

Maar in dat stinkende huisje besefte ik ook eens te meer dat er iemand in mijn leven is geweest die mij van kinds af aan op allerlei manieren had bijgebracht dat wij er op deze planeet niet alleen voor onszelf zijn. Dat was mijn vader.

Je krijgt altijd wel iets mee van je opvoeding – thuis, de school of de kerk – waar je later wat aan kunt hebben. Maar soms kan het decennia duren voordat het besef doordringt dat je er iets concreets mee moet doen. De barmhartige zienswijze van mijn vader en de con-frontatie met die hulpeloze oudere in dat Moldavische dorp versterkten mijn drijfveer dat MMM echt een verschil zou moeten gaan maken voor de ouderen in dit armste land van Europa. Inmiddels zijn we met donaties van de kijkers tal van projecten in Moldavië verder en het ziet er naar uit dat onze doelstelling gaat lukken.Een ommekeer van heb ik jou daar.

Ik wens u een mooi, inspirerend Musica Sacra toe!

column

Jan Slagter Directeur Omroep MAX

© MAX / Mike Roelofs

1515


1616

Op zaterdag 21 september gaat in de Onze Lieve Vrouwebasiliek in Maastricht de muziek-

theatervoorstelling Honderd nachten, honderd jaren in première. Een compositie van Klaas

de Vries op een libretto van zijn vrouw Gerrie, die ook de hoofdrol zingt. Een werk over

ouder worden, het verstrijken van de tijd en de inzichten die daarbij horen. En hoewel

het ‘absoluut niet autobiografisch’ is, zijn er genoeg parallellen. Een gesprek.

‘In deze nacht,In deze slapeloze nacht,Zie ik, nu pas, wat ik had moeten doen.Zie ik, nu pas, wat ik had kunnen zijn.Wat nooit geweest is,nooit geweest zal zijn.’

Zo begint de verstilde epiloog van Honderd nachten, honderd jaren, een muziektheatervoorstelling die tot stand lijkt gekomen als een familieonderneming. Sopraan Gerrie de Vries schreef het libretto, haar echtgenoot componist Klaas de Vries zorgde voor de muziek en hun dochter Jellantsje speelt de vioolpartij. ‘We zijn alles zelf gaan

doen’, zegt Klaas de Vries op een warme middag op een Amsterdams terras. ‘Van het eerste idee tot de productie en de verkoop aan toe. In het huidige culturele klimaat is dit misschien wel de oplossing om aan het werk te blijven. Al is het eigenlijk min of meer bij toeval dat Gerrie het libretto heeft geschreven. We hadden goede Engelse vertalingen van het verhaal uit de Notraditie waarop we ons in eerste instantie wilden baseren en Gerrie was bezig een globale Nederlandse vertaling te maken. Ze vond het leuk, deed het goed en vervolgens heb ik gevraagd of ze een compleet libretto wilde schrijven. Het voordeel daarvan is dat de lijntjes erg kort zijn en we dagelijks konden overleggen. Bovendien kennen we elkaar door en door. Gerrie weet waar ik als componist wat aan heb en ik heb inmiddels zo veel voor haar stem geschreven dat het altijd past.’

Sotoba Komachi

Het eeuwenoude verhaal waarop de muziektheatervoorstelling gebaseerd is heet Sotoba Komachi en stamt uit de tweede helft van de veertiende eeuw. Het is een verhaal over de dichteres Ono no Komachi die een beslissing neemt die haar leven onbedoeld een heel andere wending zou geven. In haar jonge jaren was ze een stralende schoonheid en kon ze elke man krijgen. Alleen vond ze niemand goed genoeg. Slechts één man kwam in de buurt en hem droeg ze op haar honderd achtereenvolgende nachten te bezoeken. Na de honderdste nacht zou zij zijn vrouw worden. In de negen ennegentigste nacht stierf de man en Komachi blijft eenzaam en vol

Honderd nachten,honderd jaren

door Paul Janssen

Klaas de Vries

1717


onvervulde verlangens achter. In Sotoba Komachi treffen we haar als honderdjarige bedelares terwijl de geest van de overleden man bezit van haar heeft genomen.‘Wat vooral aansprak was de thematiek van het ouder worden’, zegt Klaas de Vries. ‘Van het omzien, in het reine met jezelf en zelfs tot inkeer komen.’

‘Het thema ‘ouder worden’ speelt zowel bij Gerrie als bij mij een rol’, zegt De Vries. ‘Voor een zangeres gebeurt er fysiek veel; de stem wordt anders, het lichaam reageert anders. Maar ook voor mij is het belangrijk. Ik ben vast niet de enige die altijd gedacht heeft: ik ben nog een jongetje, ik heb nog alle tijd. En de laatste tijd merk ik dat mijn bewustzijn als het ware uit elkaar groeit. Het besef is gekomen dat ik mijn langste tijd gehad heb. Ik word volgend jaar zeventig. Het is een vorm van accepteren dat je in een andere levensfase terechtkomt. En daar horen ook angsten bij, merk ik. Zaken die zich louter in de geest afspelen en volslagen irrationeel zijn, maar die toch lastig te veranderen zijn. De drie mannenstemmen die in Honderd nachten, honderd jaren een rol spelen zijn ook te beschouwen als stemmen in het hoofd van de hoofdrolspeelster.’

Schijnbaar fatalistisch einde

‘Als in een droom trekt mijn leven voorbij. Alles, alles: Visioen, illusie, leegte’, zo luiden de onheilspellende eerste zinnen van de protagoniste in het werk van De Vries. Een danseres als jong alter ego van de oude vrouw en een suggestief lichtplan compleet met projectie, een choreografie en regie van Dunja Jocic, spelen een belangrijke rol bij deze ‘droom’ van het voorbijtrekkende leven. Ook het aanroepen van de elementen tot en met tijd en ruimte aan toe aan het begin van de drie scènes moet onderstrepen dat alles illusie is. Het boeddhistische ‘Pad van de Waarheid’, waar het oorspronkelijke Noverhaal op uitkomt, was voor De Vries een brug te ver, al laat ook hier het schijnbaar fatalistische einde een schemerig lichtpuntje stralen.

‘Hoewel het absoluut niet biografisch is en het ons vooral om de archetypen gaat, zit er natuurlijk wel de beleving van mijn levensfase en de toestand in de wereld in. Het zal ook bij het ouder worden horen, maar ik maak mij serieus zorgen om de wereld, om de plaats van cultuur en het belang van de kunst. Dat zit diep in mij verankerd. Mijn moeder speelde piano en was in elk geval goed genoeg om mij te inspireren en warm te maken voor de muziek. Mijn vader was ingenieur. Hij was altijd aan het ontwerpen of onderweg om weer een ontwerp te realiseren. Daar bloeide hij van op. Die gepassioneerdheid heb ik opgepakt, ik wilde iets doen waar mijn hart lag. Dat nu juist het terrein waar mijn passie ligt onder grote politieke en economische druk staat, baart zorgen. Terwijl ik weet dat de kunst nooit verdwijnt. Dat kan niet. Misschien zitten dat inzicht en die boodschap ook wel achter deze productie.’ t

‘Als in een droom trekt mijn leven voorbij. Alles, alles: Visioen, illusie, leegte.’

Ono no Komachi

De wereldpremière van ‘Honderd nachten, honderd jaren’ vindt

plaats op zaterdag om 16.30 uuronze lieve vrouwebasiliek

zie p.56

1818

Honderd nachten, honderd jaren

Kauwen

Ik was in een slecht humeur. Ik had voor de werklunch uitdrukkelijk om vegetarische broodjes zonder boter gevraagd en die waren er niet. Van tevoren wist ik dat dit zou gebeuren. Mijn hele leven lang zeg ik altijd en

overal dat ik geen boter op mijn brood wil (ik kan er echt niet tegen), maar in Nederland is dat onbegonnen werk. Je krijgt die broodjes met boter voor je neus gezet en verder moet je niet zeuren.

Er waren wel krentenbollen zonder boter, maar ze smaakten me niet. Ik was teleurgesteld dat mijn verzoek aan de aandacht was ontsnapt en boos op mezelf dat ik niet de beheersing had gehad om de krentenbollen te laten staan en na de bijeenkomst een echt lekkere zelfgemaakte boterham te gaan eten. Maar ik vroeg me ook af of de broodjes zonder boter, als die er waren geweest, me wel hadden gesmaakt. Eigenlijk stond het hele idee van eten in combinatie met het volgen van een bespreking me tegen en had ik vooral uit on-behagen op die krentenbollen zitten kauwen.

Terwijl ik wat later op een terras bij een kop koffie en een stuk troost-appeltaart zat te bedenken waarom ik me door zoiets toch elke keer weer van mijn stuk liet brengen, zag ik opeens een koe. Een springlevende koe in een stalletje, midden op het voormalige fabrieks-

terrein waar ook de redactie van mijn krant is gevestigd. De koe hoort bij een kunstproject, bleek toen ik haar van dichtbij ging bekijken. Ze heet Els en ze maakt deel uit van De Tostifabriek. Die fabriek was in vol bedrijf. In een enorme bak groeide graan. In elke stengel waren microcellen bezig sappen met voedingsstoffen te transporteren. Daar-naast lag big Max gelukzalig uitgestrekt in een mod der- bad met twee speelgoedballen bij zich. Collega Wim knorde ter begroeting. Ze wisten het nog niet – en ik zou hun dit lot het liefst besparen – maar ze waren zich aan het voorbereiden op een afterlife als ham. De melk meisjes Els en Tineke plus haar kalf stonden voor zich uit te staren zoals alleen koeien dat kunnen doen. Glazige blik, bedachtzaam kauwend in een eeuwig durend hier en nu.

Soms zijn er helemaal geen grote, wereldschokkende gebeurtenissen nodig om je beeld in één keer te laten kantelen. De onverstoorbaar etende koe tussen de oude fabriekshallen, met daarachter een klein haventje en grootstedelijke nieuwbouw, was zo onwezenlijk en tastbaar tegelijk, dat al mijn ergernis op slag irrelevant werd. Mijn slechte humeur smolt als boter in een pan en ik voelde de rust in de kalm malende kaken van de koeien.

Dit is pas eten, zo wiegend tussen gedachteloosheid en volle aandacht voor niets anders dan het kauwen zelf. Geen stoorzenders, geen werk bij het lunchen, eten is al werk genoeg. Van De Tostifabriek naar De Eetfabriek is in feite maar een kleine stap: je eigen kleine werkplaats waar je aan de slag bent met de meest elementaire bouwstenen van je bestaan. Eten, besloot ik, is een zaak van volledige toewijding. Wie met mij wil vergaderen, doet dat maar buiten mijn werktijd. Ik gaf collega Els nog een knuffel en dankte haar voor haar inzicht.

column

Pay-Uun Hiu is musicoloog en redacteur van de Volkskrant.

Naast haar huidige functie als centraal eindredacteur schrijft ze ook een tweewekelijkse column met recept

voor de kookrubriek de Volkskeuken. Van haar hand verscheen het boek Oranje Soep van Witte Wolk, een

culinaire zoektocht naar haar Chinese achtergrond.

1818

1919


Hans van Stralen

Wetenschappers hebben zich vaak met bekeringen beziggehouden. Theologen richtten zich vooral op woorden in heilige teksten die hiermee verband houden. Zo hebben ze ontdekt dat in bijna alle talen het woord met ‘draaien’ en ‘(terug)keren’ kan worden vertaald. Daarnaast hebben ze zich succesvol

op de interpretatie van bijbelse en andere bekende bekeringen geconcentreerd. Psychologen benaderden de bekering vanuit de omstandigheden die een individu tot een ommekeer brachten, en vanuit de relatie tussen persoonlijkheidsstructuren en religieuze verschijnselen. De sociologie van de bekering onderstreepte de invloed van zowel de groep waarvan de bekeerling zich losmaakt, als van de gemeenschap waaraan hij gaat deelnemen. Vanaf de jaren dertig menen sociologen dat een ommekeer pas betekenis krijgt als het individu in alle vrijheid voor een andere religieuze gemeenschap kan kiezen. Aan die mogelijkheid kan men twijfelen in zogenaamde primitieve en fundamentalistische culturen. Sociologen beschouwen de bekering daarnaast als een reactie op een persoonlijk gemis dat alleen door contact met een (nieuwe) groep overwonnen kan worden.

Wetenschappers hebben dus fraai werk verricht, maar we zien ook dat de theologie nogal moralistisch te werk ging: vaak werden bekeringen met de meetlat van

Anders spreken, anders schrijven,de religieuze bekering als een verhaal

Hans van Stralen is docent en onderzoeker aan de Univer-siteit Utrecht. Zijn onderzoek richt zich op het modernisme en existentialisme in de literatuur van de 20ste eeuw, en de relatie tussen literatuur, filosofie en christendom. Hij is gepromoveerd in de theologie met het proefschrift Gehoor Geven, waarin het fenomeen ‘bekering’ centraal staat. Momenteel werkt hij aan een boek over de heropleving van de apologie in de huidige samenleving.

2020

bekende bijbelse voorbeelden van ommekeer beoordeeld. Maar: welke normen kun je hier hanteren? En hebben we altijd wel voldoende informatie om hierover uitspraken te doen? Psychologen zijn geneigd de oorzaken en effecten van een ommekeer overmatig te belichten. Daarnaast voelen ze soms de behoefte om een religieuze bekering als een psychische afwijking te zien. In de sociologische benadering ontbreekt het vaak aan inzicht in het taalgebruik van de (individuele) bekeerling(en).

We kunnen concluderen dat totnogtoe speciale aandacht voor het verhaal van de bekeerling ontbreekt. De Italiaanse filosoof Massimo Leone stelt wel dat een bekering voor een duizeling zorgt, die de betrokkene met een verhaal probeert te bestrijden. Toch gaat zijn aandacht vooral uit naar het gedrag (rituelen, kleding e.d.) van de bekeerling en veel minder naar diens taalgebruik. Dat is jammer, want vanaf de twintigste eeuw willen bekeerlingen hun ommekeer vaak niet meer aan de buitenwereld tonen, terwijl hun taalgebruik wel altijd verandert.Ik zie de bekering daarom allereerst als een verschuiving van de ene religieuze taalfamilie naar de andere: mensen die van geloof veranderen of na ongeloof tot een religie toetreden gaan anders spreken, anders schrijven. Vaak gebruiken ze literaire middelen om hun ervaringen uit te leggen en maken ze van traditionele bekeringsverhalen gebruik om hun belevingen vorm te geven. Naar mijn idee is het onnodig om oordelen over hen te vellen, maar kunnen we van een bekering spreken als in hun teksten bepaalde kenmerken op de voorgrond treden. Daar wil ik nu wat meer over zeggen.

‘Turning point’ en ‘vrome leugens‘

In mijn benadering van de bekering ligt het accent op teksten die over de (hervonden) relatie met God gaan. Bekeerlingen proberen deze gebeurtenis indringend uit te drukken, met de bedoeling de lezer naar religieuze inzichten te leiden. Omdat bekeerlingen meestal diverse teksten over hun ommekeer maken, is het goed om eerst al deze ‘losse’ verhalen op een tijdbalk te plaatsten, zodat we dit geordende ‘verhaal’ kunnen interpreteren. Allereerst kunnen we in dit totale verhaal de thema’s absentie/discontinuïteit vaststellen: het individu ervaart een groot gemis en voelt zich niet op zijn plaats. Vervolgens treedt de fase van onthechting/disponibiliteit in: de religieuze zoeker maakt zich van zijn voormalige ‘familie’ los en stelt zich open voor allerlei impulsen. In de fase van inzicht/transformatie getuigt hij van zijn nieuwe inzicht in zichzelf en de wereld en beschrijft hij de veranderingen die hij daardoor onderging. In de thema’s overgave/verplichting ten slotte staan de gevolgen, die met de overstap naar het nieuwe geloof verband houden, centraal.Bekeringsteksten kenmerken zich dus door taalgebruik dat we niet alleen expressief kunnen noemen; ze willen ook de lezer aanspreken en tot daden bewegen. Bijna altijd speelt de vaststelling van een ‘turning point’ in het proces van ommekeer een belangrijke rol.

Anders spreken, anders schrijven

Ik zie de bekering allereerst als een verschuiving van de ene religieuze taalfamilie naar de andere: mensen die van geloof veranderen of na ongeloof tot een religie toetreden gaan anders spreken, anders schrijven.

2121


Vanuit dit moment van omslag – dat meestal vanwege zijn indringende karakter indirect beschreven wordt – gaat de bekeerling een aantal tegenstellingen creëren waarmee hij zijn leven kan herorganiseren. We kunnen dan denken aan tegenstellingen zoals heden verleden, donker licht, dood levend, zondig bevrijd en dergelijke, die de bevestiging van zijn omme keer moeten bezegelen. Daarnaast maakt de bekeerling gebruik van ‘witte retorica’ in zijn verhaal: hij verdraait de voor iedereen bekende ‘feiten’, maar hij kan deze ‘vrome leugens’ vertellen omdat hij een hoger doel dient: de lezer (opnieuw) tot God bewegen.

Van beul naar slachtoffer

Ondanks alle inspanningen zal de bekeerling een vreemdeling binnen de nieuwe taalfamilie blijven, omdat hij zich nooit als een natuurlijke spreker van die groep kan uiten. Daarnaast zien we dat veel bekeerlingen teleurgesteld in de nieuwe geloofsrichting blijken. Vaak is dat op het moment dat zij taalgebruik herkennen dat aan hun vorige ‘familie’ herinnert.Ik zal nu het een en ander verhelderen aan de hand van een bespreking van het geval ‘Paulus’. Deze apostel onderging een – volgens Handelingen althans – plotselinge, radicale en door God gewilde ommekeer, die tot de verbeelding sprak. Een thema dat telkens terugkeert in de diverse interpretaties van Paulus’ bekering is de verschuiving van beul naar slachtoffer, die men als kenmerkend voor zijn overgang naar het christelijk geloof beschouwt. Toch plaatst men in theologische kringen wel kanttekeningen bij het idee dat Paulus’ bekering typisch christelijk is. Zijn ommekeer is immers een relatief plotselinge gebeurtenis, terwijl theologen

Standbeeld van Paulus op het Sint-Pietersplein in Rome

SLOTCONCERTHet oratorium ‘Paulus’ van

Mendelssohn vormt het slotconcert van het festival op zondag om 19.00 uur in theater aan het vrijthof

zie p.40

2222

de bekering liever als een langdurig proces beschouwen. Sommigen betwijfelen of Paulus een bekering onderging, omdat hij immers Jood bleef en zich niet aan een andere sociale gemeenschap ging aanpassen. In psychologisch, maar ook in theologisch opzicht is het interessant dat Paulus dingen ziet en hoort die door anderen niet opgemerkt worden. Psychologen zouden dan van een psychotisch patroon kunnen spreken dat het vrijwillige karakter van diens bekering ondergraaft. Maar binnen een religieuze interpretatie zou de apostel juist een verstoring van zijn levenspatroon ervaren, die voor anderen onzichtbaar blijft.

Nooit objectief

Vanuit mijn benadering van de bekering als een verhaal dat twee ‘families’ bijeenbrengt wil ik de volgende opmerkingen bij deze interpretaties van Paulus’ ommekeer plaatsen. Ten eerste is er (te) weinig materiaal over Paulus’ bekering bekend om degelijke conclusies over zijn geestesgesteldheid en zijn gedrag te kunnen trekken. Daarom kan men er zelfs voor kiezen helemaal niet van een bekering te spreken. Paulus spreekt slechts in schaarse termen van een groeiproces naar aanleiding van zijn reis naar Damascus, waardoor de gedachte van een tastbare en grootse gedragsverandering nogal vergezocht wordt. Duidelijk is echter wel dat hij telkens in termen van tegenstellingen over zijn leven schrijft: hij stelt het verleden tegenover het heden en zijn oude ‘ik’ tegenover zijn huidige persoonlijkheid. Retorisch interessant is dat hij in de derde persoon over zichzelf spreekt en zijn naam verandert: Saulus wordt Paulus. Ten tweede moeten we vaststellen dat bekeringsverslagen uiteraard nooit objectief zijn. En ook in het Nieuwe Testament lezen we twee fraaie verhalen, twee verschillende versies van ‘eenzelfde’ gebeurtenis met een unieke vrome doelstelling naar aanleiding van de (feitelijk niet meer te achterhalen) gebeurtenissen rond Damascus. Lucas haalt in Handelingen de apostel op een opzichtige wijze als een bekeerling uit het vijandelijke kamp binnen, terwijl Paulus zelf nogal zwijgzaam over zijn voormalige acties (tegen christenen) en levenswandel is. In zijn taalgebruik kunnen we vaststellen dat hij zelden de term ‘metanoia’ (geestelijke ommekeer, boete) maar meestal ‘epistrephein’ (draaien) gebruikt en aldus een vrij neutraal en onbelast woord hanteert. Maar belangrijker is de aarzelende formulering van een nieuwe (taal)familie in zijn brieven. Hij vervangt immers het basisbegrip ‘wet’ uit het jodendom door het concept ‘liefde’. Deze talige verschuiving maakt het hem mogelijk van een universele familie te spreken (‘broeders en zusters’). Aldus neemt hij afstand van de vertrouwde verschillen tussen volk en sekse die binnen zijn oude, Joodse (taal)familie golden. t

Retorisch interessant is dat hij in de derde persoon over zichzelf spreekt en zijn naam verandert: Saulus wordt Paulus.

Hans van Stralen houdt een lezing tijdens het symposium dat plaatsvindt op donderdag, zie p.68.

Anders spreken, anders schrijven

2323


Het verlangen naar inkeer

Ik ben weelderig opgegroeid met verhalen over in-keer. De bliksemflits waarmee Saulus plotsklaps Paulus werd trof mij diep in mijn Rooms opgevoed hart. Daarnaast las ik met rode oortjes en oren hoe

Augus tinus zijn hedonistisch leven vaarwel zei. Andere krachtige ‘inkeerders’ zoals Sint Gerlach uit Houthem, die ik elk jaar als misdienaar bezocht met het processie-kruis stevig dragend, sterkten mij in mijn vermoeden dat ik zeker en vast tot inkeer moest komen. Hoe dat in zijn werk zou gaan kon ik in mijn verbeelding voor-lopig niet levend maken. Later deed ik grondige studies van ‘inkeerheiligen’, met name Thomas Merton, John Henry Newman en Edith Stein waren favoriet. Joost van den Vondel, Gerard van het Reve, Sigrid Undset en Jacques Maritain ontsnapten niet aan mijn nieuws-gierige hang naar: het moet ook anders kunnen in mijn als eentonig gevoeld leven.Het zou overdreven zijn hier een lijst van zeker tien personen te produceren die rammelden aan een sen-timent dat het best te omschrijven is in termen van: radicaal zijn, mijn karakter veranderen, mij terugtrekken uit deze verdorven wereld, mij totaal overgeven in volledige liefde aan de ander en meer nog aan ALLE anderen, de wereld omvattend! Soms borrelde een idee over het stichten van een nieuwe geloofsgemeenschap op, zoals ooit het christendom begonnen was. Terug naar de bron, scandeerde ik, zoals bekend met luide stem.Ik schrok wel eens van momenten waarbij duivelse verzinsels een aanval deden op mijn gemoed en ik in razernij (ja, zo voelde dat) mij angstwekkend gemak-kelijk overgaf aan het goddeloze, aan grootse liederlijk-heid en aan alles wat eenieder daar zelf satanisch bij verzinnen kan. Dit alles mocht evenwel niet baten op weg naar mijn inkeer. Ik moest hulpmiddelen bedenken om er te

komen. Daarvan had ik er eentje snel bij de hand: een nachtelijke hemel bezaaid met blinkende sterren, ge-zeten onder een flinke boom en dan vervuld met een lading nostalgie en sentimentaliteit een pad uitvinden waarmee het licht van wezenlijke vernieuwing in mij zou dalen… Het mocht niet baten…Een laatste troef, een laatste uitweg die ik uitzette, was mijn huwelijk op de weegschaal leggen. Dat ultieme verzinsel werd door mijn allerliefste vrouw wel heel rap naar het rijk de fabelen verwezen. Binnen de minuut ging die fantasie hopeloos teloor. Wat ik ook in meer dan vijftig jaar aan inkeer wilde vinden, ja, waar ik amechtig achteraan rende, een omslag kwam niet in het vizier.Nu, zeventig jaar oud, overwoog ik met mijn vrouw na te denken over het idee eens iets heel geks samen te doen. Iets wat wij nog nooit verzonnen noch uitgevoerd hadden… Tot op heden hebben wij nog geen zwaar afwijkend project voor ons beiden aan de horizon zien gloren. Jammer.Het thema inkeer in deze Musica Sacra Maastricht is mijn laatste strohalm en met meer dan normaal enthou-siasme verdiepte ik mij in ommekeer en bekering. Ik zag een voortreffelijk programma verrijzen en acht dit festival de laatste kans eindelijk vat te krijgen op een persoonlijk momentum waarin mijn leven een andere wending krijgt.Zou het kunnen gebeuren? Of is het te laat?Ik laat me verrassen. Ik voel deze editie van Musica Sacra Maastricht als een beladen gebeuren; mocht het met de inkeer weer verkeerd verlopen, dan blijf ik bij nachte-lijke hemel heerlijk naar de sterren kijken. Niets fijner dan te zwelgen in onvervulde verlangens. Het hoogst bereikbare voor de mens?(Hij zucht…)

column

Jacques Giesen voorzitter programmacommissie

Musica Sacra Maastricht

2323


2424

Wilt u ook weten wat er speelt bij Musica Sacra, voor en achter de schermen? Wat het thema doet met mensen, wat een festival een festival maakt? Om dit met u te delen introduceren wij deze editie, in samenwerking met Omroep MAX, het Musica MAX Café. Lex Bohlmeijer, bekend van onder meer de radioprogramma’s Casa Luna (Radio 1) en Amoroso (Radio 4), presenteert in geheel eigen stijl een muzikale talkshow in het souterrain van Theater aan het Vrijthof.

De setting is informeel. Onder het genot van een glas wijn of kop koffie luistert u naar internationale en lokale gasten van ons kunstenfestival. Zij praten openhartig over hun gedachten bij het thema inkeer, over muziek-beleving, hun leven en over diverse andere onderwerpen. Er is volop ruimte voor vragen uit het publiek en uitwisseling over de actualiteit.

• vrijdag 19.00-19.45u • zaterdag 19.00-19.45u • zondag 12.30-13.15u | theater aan het vrijthof, souterrain De Musica MAX Cafés zijn gratis toegankelijk en zo geprogrammeerd dat u op tijd bent voor het navolgende concert.

Stichting MAX Maakt Mogelijk realiseert projecten ter verbetering van het welzijn van ouderen. Veel van deze projecten zijn te volgen via het televisieprogramma MAX Maakt Mogelijk.Omroep MAX organiseert tijdens deze editie van Musica Sacra Maastricht kamermuziekconcerten bij ouderen thuis, in verzorgingshuizen en bejaardenhuizen. Pro-fessionele musici brengen klassieke muziek naar de Maastrichtse huizen.

Het thema van deze festivaleditie verwijst niet alleen naar het sacrale, maar zeker ook naar de persoonlijke of maatschappelijke betekenis van een ommekeer of verandering in denken of handelen in ieders leven.

Liefde, scheiding, geboorte en dood zijn gebeurte-nissen die ons levenspatroon beïnvloeden, onze keuzes in het leven sturen. De ouderen in onze samenleving dragen veel ervaring met zich mee en hebben de le-venswijsheid waar jongeren van kunnen leren.

t Musica MAX Café

MAX Maakt Mogelijk

Lex Bohlmeijer

t Speciaal projectResonance - Zee van klank

Een project met Merlijn Twaalfhovenzondag 14.00-15.00 uur

onze lieve vrouwebasiliekzie voor meer informatie p.45

Dit project komt tot stand i.s.m. Omroep MAX

Muziek emotioneert, haalt herinneringen op, verbindt mensen, geeft energie, verblijdt met een vrolijke noot, en heeft in ieders leven een betekenis. Bij velen bege-leidt muziek ongetwijfeld ook die bijzondere perioden van inkeer, ommekeer of bekering.Met de concerten van MAX Maakt Mogelijk wil MAX Klassiek de muziek naar ouderen brengen, en daarmee stilstaan bij de bijzondere momenten in het leven en het leven vieren!

2525


Inkeerommekeerbekering

Van de drie woorden die Musica Sacra bij deze editie inzet – inkeer, ommekeer, bekering – heb ik het meeste moeite met het begrip be-kering. Altijd gehad. Zo’n heftige ommekeer

in het leven van een mens kan toch niet anders dan op een misverstand of, erger nog, een leugen gebaseerd zijn. Wie ben je echt, de oude of de nieuwe? Hoe kan je dat nog weten? Het gebeurde vroeg in de jaren ’80. Bob Dylan bekeer-de zich tot het christelijk geloof. Die bekering schokte mij, en niet alleen mij, vele fans voelden zich verraden. Het was een bericht, een gerucht dat bijna meteen mythische proporties aannam. Hè, Bob Dylan, die zich bekeert tot het geloof? Er werd meesmuilend ook iets gelispeld over de mormonen, wat helemaal onbestaan-baar leek. Het moest een slechte grap zijn, of op zijn minst een vergissing. Dat was het niet. Het gebeurde, naar eigen zeggen, op een hotelkamer in Tucson, Arizona: “Er was een aanwezigheid in die kamer, die niemand anders kon zijn dan Jezus. Hij legde zijn hand op me. Ik voelde mijn hele lichaam trillen. De glorie van de Heer sloeg me tegen de grond en pikte me weer op”.O.

Op de middelbare school hadden we bij Engels nog zijn teksten geanalyseerd. Bob Dylan, zo hadden we begrepen van de leraar, stond model voor protest en engagement, hij kwam in het geweer tegen onrecht-vaardigheid en machtsmisbruik, en dan moest je niet bij de kerk zijn. Later, veel later, toen het verhaal van zijn hele leven in kaart gebracht was, kon je met terug werkende kracht pas goed zien hoe de zanger ver voor zijn bekering al profetische trekken had vertoond. Toen ik daarover las vielen mij de schellen van de ogen. Misschien had-den wij het niet goed gezien? Wie bekeerde zich ei-genlijk…? Dingen die zich plotsklaps openbaren, en tot een ommekeer leiden, zijn vaak allang aanwezig. Zoals in goede muziek een spiegel zit: het tegendeel zit erin opgesloten.Daar kun je alleen maar achter komen door momenten van inkeer.

column

Lex Bohlmeijer studeerde Nederlands en Alg. Literatuurwetenschap en was

danser bij de Parijse Compagnie de Dance l’Esquisse. Hij schrijft, bewerkt

en regisseert toneelstukken en presen-teert de radioprogramma’s Casa Luna

(Radio 1) en Amoroso (Radio 4).

2525


2626

Acht jaar geleden stond hij op het punt Tibetaanse monnik te worden. Nu brengt de

Limburgse choreograaf zijn inzichten in de praktijk tijdens Musica Sacra Maastricht. Joost

Vrouenraets beoefent er met de Indiase danser Rakesh Sukesh zijn zo geliefde krijgskunst

kalaripayattu.

door Rinus van der Heijden

Joost Vrouenraets (34) is door Musica Sacra uitgenodigd om een choreografie te presenteren rond het festivalthema ‘inkeer’. De in Heerlen wonende danser/choreograaf doet dat graag, maar gaat daarbij een stapje verder. ‘Met mijn speciaal voor het festival gecreëerde werk The pilgrim project #2 : Yatra * (Reis) wil ik een nieuwe betekenis geven aan

het begrip heiligheid.’ Heiligheid is een besef dat Joost Vrouenraets ‘altijd onder de huid zit’. Bovendien voelt hij zich sterk met Musica Sacra verbonden. ‘Toen het festival mij vroeg, wilde ik geen religieuze dans maken. Ik wilde stilstaan bij wat Musica Sacra is: als het over een kerk gaat, denk ik niet meteen dat het een heilige plek is. Een plek is voor mij heilig als die een verbinding heeft met mensen. Lourdes is een heilige plek, maar een industrieterrein ook.’ Waarmee Vrouenraets maar wil zeggen dat hij sterk gelooft in moderniteit en tegelijkertijd graag put uit rituelen en folklore. ‘Alles bestaat al, niets is nieuw. Het is de kunst die zaken bij elkaar te brengen. Musica Sacra biedt daar een platform voor. Op het festival is niet alleen ‘heilige muziek’ te horen. Dat is een vooronderstelling: muziek komt niet alleen voort uit een of andere heilige traditie.’

Oubollig

Oude waarden oubollig? Niet voor Joost Vrouenraets. ‘Ik vind het interessant om te zien hoe je oude waarden kunt herintegreren.’ En dat is precies wat de danser/choreograaf doet met Yatra. ‘De choreografie is een mix van martial art (krijgskunst) en traditionele danstechnieken. Ik ga het stuk opvoeren met de Indiase danser Rakesh Sukesh. Het verhaal draait om het gegeven dat híj een groot verlangen heeft naar Europa en dat ík als Europeaan een groot verlangen heb naar het Oosten. Op dat kruispunt ontmoeten wij elkaar. Ik spring in

Joost Vrouenraets studeerde dans aan de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten. Begin vorig decennium danste hij bij gezelschappen van Maurice Béjart in Zwitserland. Daar creëerde hij ook zijn eerste choreografie. Eind 2005 richtte hij in Maastricht Gotra Ballet op, waarvoor hij vijf avondvullende producties maakte. Hij ontwikkelde zich als een eigenzinnig en aansprekendechoreograaf en danser. In 2008 kreeg hij de Prijs van de Nederlandse Dansdagen in Maastricht. Zijn werk wordt uitgevoerd in Europa, Amerika en Azië. In 2010 maakte hij de dansfilm Trip Down Memory Lane in samenwerking met Paul en Menno De Nooijer.

Joost Vrouenraets, de dansende monnik

Joost Vrouenraets

* The pilgrim project #2 : Yatra is de nieuwe titel van de productie die eerder is aangekondigd met de werktitel Speculum, Trivium, Novum.

2727


hem, hij in mij. Wij raken daarmee aan alle elementen van het festivalthema. Want in Yatra zijn er drie stappen: inkeer, ommekeer en bekering. Er is een bepaald inzicht, wij gaan daar doorheen, waarna er in ons leven een verandering plaatsvindt.’Joost Vrouenraets pakt de zaken serieus aan. Rakesh Sukesh kwam in juli vijf dagen naar Amsterdam om op basis van verzameld dansmateriaal te gaan improviseren; Joost Vrouenraets verbleef in augustus in India om martial art te beoefenen en in New Delhi de choreografie op te bouwen. Om ieders kijk op de eigen cultuur vast te leggen, schafte Vrouenraets twee videocameraatjes aan, waarmee beiden twee afzonderlijke portretten filmden. Hieruit is Yatra opgebouwd.Yatra is een krachtig maar ook intiem duet, dat dicht op de huid is gemaakt’, zegt Vrouenraets. ‘Tederheid, speelsheid en ontdekking liggen dicht bij elkaar. Duidelijk is dat twee mannen elkaars tederheid opzoeken. Omdat het om gevechtskunst gaat, is het heel mooi dat juist mannen het element tederheid versterken.’De keuze voor de muziek bleef in eigen hand. ‘Ik kocht op markten in India muziek, Rakesh hier in Nederland. Het idee is om twee grammofoons te gebruiken. Rakesh’ muziek moet heel Europees zijn, zelfs Nederlands. Als die straks in India wordt gespeeld, moet zij ritueel zijn. Omgekeerd geldt dat ook.’

Poëtisch

Yatra is een poëtisch verhaal met beelden. Vertelt de choreograaf daarmee een verhaal? ‘Ik geloof heel erg in verhalen, ik ben een echte storyteller. Alles vertelt namelijk een verhaal. Of de choreografie verhalend is, is iets anders. Mijn ambitie is dat ik een verhaal kan brengen

‘Ik wilde monnik zijn, maar wel in de wereld. Monnik dus met de wereld als klooster. De kunstenaar in mij geeft daar een draai aan.’

2828

waar het publiek in stapt en er zijn eigen versie van maakt. Een choreografie is voor mij compleet als mensen haar als een poëtische spiegel zien.’Waarbij de vraag zich aandient of Yatra dans is of bijvoorbeeld muziek of danstheater. ‘Ik vind dat onmogelijk te zeggen. Wat het is, is wat je ziet. Duidelijk is dat mijn dans de slagader is. Wij willen het duet heel eenvoudig houden, de energie tonen die twee lichamen uitdrukken.’Dat Joost Vrouenraets martial art en oosterse invloeden verwerkte in choreografieën die hij de laatste jaren creëerde, heeft alles te maken met zijn besluit acht jaar geleden, om zich in te laten wijden in het Tibetaans boeddhisme. Hij kwam ermee in contact toen hij danste bij het wereldberoemde Béjart Ballet Lausanne. Leider Maurice Béjart vertelde bij hem thuis over het Tibetaans boeddhisme en bracht de Nederlander nadien naar een traditioneel Tibetaans klooster in de buurt van Lausanne. Joost Vrouenraets studeerde er twee jaar en keerde daarna terug naar Nederland.‘Ik wilde echt monnik worden, maar kwam bij mezelf terecht en voelde dat het daar nog te vroeg voor was. Goethe zegt in zijn Faust: ik ben te jong om los te laten. Dat gold voor mij ook. Ik wilde monnik zijn, maar wel in de wereld. Monnik dus met de wereld als klooster. Dit staat natuurlijk haaks op het monnik zijn. Maar de kunstenaar in mij geeft daar een draai aan’, lacht hij.

Symboliek

De grote verbondenheid met oosterse stromingen kenmerkt inmiddels het choreografische oeuvre van de Limburger. Het is rijk aan beelden, emotioneel en vol symboliek. Gemaakt vanuit een heel andere inborst dan wanneer Vrouenraets zenBoeddhist zou zijn geworden.

Rakesh Sukesh © Soumita Bhattacharya

Joost Vrouenraets, de dansende monnik

2929


‘Zen is heel protestant’, legt hij uit. ‘Een zenmonnik mediteert in het zwart voor een grijze muur. Bij Tibetaanse monniken is het één groot carnaval. Logisch dat ik als braaf katholiek jongetje voor een beeldenrijk pad heb gekozen.’Inmiddels is Joost Vrouenraets ook opgeleid in kalaripayattu, een tweeduizend jaar oude ZuidIndiase vechtsport. Daar is later het veel bekendere Chinese Shaolin Kungfu uit voort gekomen. Ook de Indiase danser Rakesh, die hij een jaar geleden ontmoette, beoefent kalaripayattu. Zo kunnen deze twee kunstenaars Yatra een bepaalde mystiek meegeven. Beiden hebben een reis ondernomen om de wereld achter zich te laten. Voorlopig als kunste naars, maar voor wat betreft Joost Vrouenraets ook als monnik. ‘Ik wil vaker naar India om mezelf te voeden en intensiever martial art te beoefenen’, zegt hij. Met de zekerheid dat het niet bekend is waar hij uit zal komen. t

Rakesh Sukesh startte zijn carrière ooit als Bollywooddanser. Sinds 2003 beoefent hij eigentijdse dans. Tussen 2004 en 2009 danste hij bij het Indiase gezelschap Attakkalari Centre for Movement Arts. Hij was in die periode te zien op talloze festivals in Europa en Japan. Sinds 2009 werkt Rakesh als zelfstandig danskunstenaar, docent en choreograaf. Hij geeft les in moderne dans en kalaripayattu. Hij maakt met andere dansers en choreografen deel uit van het Bangalore Dance Collective. In Amsterdam werkte hij in de Magpie Umbrella Dance Compagnie van Katie Duck en was hij te zien in het festival Julidans.

The pilgrim project #2 : Yatrawordt uitgevoerd door

GOTRA | Joost Vrouenraets en Rakesh Sukesh

op vrijdag, 19.00 uur, zie p.64 zaterdag, 21.00 uur, zie p.50

zondag, 17.00 uur, zie p.41lambertuskerk

3030

Topoi

Van jongs af aan heb ik een grote liefde voor de Romaanse architectuur en beeldhouwkunst. Vanaf het moment dat ik beeldhouwen ging studeren in 1975 in Maastricht, bezoek ik de

Sint Servaasbasiliek en de Onze Lieve Vrouwebasiliek met enige regelmaat. Mijn interesse gaat vooral uit naar de context van beeldhouwkunst in relatie tot haar omgeving en functie. Vorig jaar bezocht ik de Keizer-zaal voor het eerst tijdens een concert van Musica Sacra. Via een kleine deur belandde ik in een ronde toren met wenteltrap. Boven gekomen betrad ik de zaal met mozaïekvloeren en een prachtige koepel. Een ‘topos’ als symbool van de kosmos en van God.

Tweemaal werd mijn leven, mijn ‘ik’ door elkaar ge-schud. Dacht ik houvast te hebben, sterk te zijn en alles aan te kunnen, ‘voor geen kleintje vervaard’, en dan ineens… Er wordt iets in je losgemaakt waar je geen controle over hebt. Je bent iets kwijt, jezelf kwijt, je voelt je verloren. Het werken in mijn atelier bracht rust.

Ik schep ‘topoi’ (plekken) waarin situaties en processen aaneen worden geregen, met telkens die ene onder-liggende vraag: wat maakt ons tot wie we zijn? Of misschien beter: wie maakt ons tot wie we zijn?Het is mijn overtuiging dat de krachtige aanwezigheid van persoonlijke werelden, gesublimeerd tot artistieke universums, als tegenwicht tegen een geïnternatio-naliseerde, geglobaliseerde, gemedialiseerde en door de markt gedomineerde samenleving noodzakelijk is.

Mijn grootste ontdekking vond plaats tijdens een moei-lijk moment in mijn leven. Ik besloot de Kapel van Onze Lieve Vrouwe Sterre der Zee te bezoeken en het daar geschilderde gebed te lezen. Als H. Moeder sprak zij tot alle moeders, zij maakte mij deelgenoot.

‘Topos’, een moment van ‘In-keer’, herkenning en samen delen.

Juul Sadée studeerde beeldhouwen, tekenen/schilderen, audio- en video - kunst aan Academie voor Beeldende

Kunsten en Jan van Eyck Academie. Ze exposeerde in binnen- en buiten-

land (o.a. Van Abbemuseum Eind-hoven, Museum Dr. Guislain Gent).

column

‘Wat betekent inkeer voor jou’, vroegen Jacques Giesen en Stijn Boeve van Musica Sacra mij streng, en hoe ga je dat vormgeven, hoe maak je het publiek deelgenoot? En waarom de Keizerzaal?

‘KEJuTAn, bij wijze van spreken, bij wijze van spel’ (polyfone performance)

zaterdag 13.00 en 19.30 uur | zondag 15.30 uurkeizerzaal, sint servaasbasiliek

Lezing over KEJUTAN door Lex ter Braakvrijdag 14.30 uur · jan van eyck academie

‘KEJuTAn, een landschap’ (sculptuur)vanaf zondag 8 september · theater a/h vrijthof

3030

3131


Toen Orlandus Lassus (Orlando di Lasso) in 1594 overleed, kort na het voltooien van zijn

zwanezang Lagrime di San Pietro, kon hij met trots terugblikken op een uitzonderlijke

staat van dienst. Gedurende 30 jaar was hij kapelmeester geweest aan het hof van de

Beierse hertogen in München, nadat hij er eerst enkele jaren als tenorzanger had gediend.

In die decennia was hij uitgegroeid tot de beroemdste componist van WestEuropa. Uitgevers streden om de eer zijn werk op de markt te brengen, zowel in zijn geboorteland de Zuidelijke Nederlanden als in Italië, Frankrijk en het Duitse taalgebied. De vraag naar zijn werk was zo groot dat tussen 1555, het jaar van de eerste uitgave, tot 1594, het jaar

van zijn overlijden, gemiddeld één muziekdruk per maand op de markt kwam met werk van Lassus! Deze roem had hij uiteraard te danken aan de kwaliteit van zijn composities, maar tevens aan zijn veelzijdigheid: alle genres van de toenmalige vocale polyfonie verrijkte hij met onvergankelijke meesterwerken. Hij voelde zich evenzeer thuis in de Latijnse mis en het motet als in het Franse chanson, het Italiaanse madrigaal en het Duitse lied. Zijn internationaal georiënteerde carrière stelde hem in staat kennis te maken met de nieuwste en de meest gevarieerde muziek van zijn tijd.

Zwervend bestaan van een uitzonderlijk talent Geboren in Mons (Henegouwen) in 1532, kreeg Lassus vermoedelijk zijn opleiding in zijn geboortestad. Als katholiek was hij zeker al vroeg vertrouwd met het religieuze repertoire van Latijnse missen en motetten, en als Franstalige van huis uit leerde hij ongetwijfeld het populaire repertoire van het Franse chanson kennen. Op twaalfjarige leeftijd verliet hij zijn geboortestreek in het gevolg van Ferrante Gonzaga, vicekoning van Sicilië en veldheer in dienst van keizer Karel V. Tot 1554 leidde Lassus een zwervend bestaan door heel Italië, waar hij onder meer verbleef in Milaan, waar Gonzaga stadhouder was, in Napels, aan het hof van de edelman Giovanni Battista d’Azzia, en in Rome, waar hij het in 1553, als twintigjarige, zelfs bracht tot kapelmeester van SintJan van Latheranen. Zo’n prestigieuze positie had hij zeker niet kunnen verwerven zonder de tussenkomst van een hooggeplaatst persoon,

Ignace Bossuyt (1947) is emeritus gewoon hoogleraar van de onderzoeksgroep Musicologie van de KU Leuven (Leuven, België). Hij specialiseerde zich in de renaissancepolyfonie, vooral Orlandus Lassus en zijn tijd. Hij was gasthoogleraar aan de universiteiten van Utrecht, Urbino, Bristol en Cambridge (Mass., Harvard University). Behalve over polyfonie publiceerde hij meerdere monografiëen, onder meer over Schütz, Bach, Händel en Rameau. Tot zijn interessegebieden behoort verder vooral de nawerking van de bijbel en de klassieke oudheid in de West-Europese muziek.

Orlandus Lassus 1532-1594door Ignace Bossuyt

3232

wellicht kardinaal Ercole Gonzaga, broer van Ferrante. Deze aanstelling wijst in elk geval op zijn uitzonderlijk talent. Een jaar later verliet hij echter Rome en keerde hij terug naar de Nederlanden, mogelijk naar aanleiding van de ziekte en het overlijden van zijn ouders. Van 1554 tot 1556 verbleef hij in Antwerpen.

Beste ensemble van West-Europa Tijdens de tien jaar in Italië had Lassus zich kunnen scholen in genres als de Napolitaanse villanella en het Italiaanse madrigaal, het ene eerder volks van karakter, het andere het meest gesofisticeerde genre van de profane vocale polyfonie. Aangezien Antwerpen toen het centrum van de muziekdruk in de Nederlanden was, was dit de ideale locatie om als aankomend componist aan zijn trekken te komen. Het is geen toeval dat de eerste uitgave met werk van Lassus, verschenen in 1555, gewijd is aan de vier genres waarin hij zich in de voorgaande jaren had bekwaamd: het Latijnse motet, het Franse chanson, de Italiaanse villanella en het madrigaal (beide laatste een nieuwigheid in de Nederlanden). 1556 werd een cruciaal jaar: met een bundel motetten opgedragen aan Antoine Perrenot de Granvelle, bisschop van Arras en eerste minister van keizer Karel en Filips II, deed hij wellicht een poging om opgenomen te worden in de beroemde capilla flamenca, het prestigieuze muziekensemble van de regerende vorst. Tevergeefs. Maar dankzij de invloed van Granvelle werd hij in september 1556 aangeworven als tenorzanger aan het hof van hertog Albrecht van Beieren in München. Daar bleef hij tot aan zijn dood in 1594, eerst onder Albrecht, vanaf 1579 onder diens zoon en opvolger hertog Wilhelm. Tijdens die periode in München bouwde Lassus het muzikale ensemble uit tot een van de beste van WestEuropa en omringde hij zich met talloze leerlingen uit binnen en buitenland. Zijn productiviteit was verbijsterend.

Persoonlijk testamentTijdens zijn vele reizen werd hij gehuldigd door koningen en prinsen. De Franse koning Karel IX stelde alles in het werk om hem voor zijn hof te winnen. Maar Lassus bleef in München, al keerde het tij onder het bewind van hertog Wilhelm, die onder invloed van de Jezuïeten steeds meer een religieuze fanatiekeling werd. Dit straalde ook af op de ouder wordende Lassus, die zich tijdens zijn laatste jaren steeds meer zorgen maakte om zijn zielerust. Tijdens zijn laatste jaren had hij blijkbaar behoefte aan bekering – hij, die in zijn vroegere jaren ook wel weinig fatsoenlijke Franse chansons had gecomponeerd! De Contrareformatie, gedreven door Wilhelm, bracht hem tot inkeer. Als klap op de vuurpijl reorganiseerde zijn broodheer de hofkapel in 1594, waarbij ook het ontslag van Lassus werd voorzien. Door zijn overlijden op 24 mei 1594 ontsnapte hij aan deze besparingsingreep, enkele weken voor de opdracht van de Lagrime di San Pietro aan paus Clemens VIII, zijn diepzinnig persoonlijk testament waarmee hij afscheid nam van het aardse bestaan. t

Miserere mei Deus uit manuscript met boetepsalmen van Lassus, verluchtigd door Hans Mielich, hofschilder van hertog Albrecht V van Beieren

‘Lagrime di San Pietro’ van Lassus door Schola Stralsundensis

zaterdag 13.00 uurzusters o/d bogen, zie p.58

Orlandus Lassus 1532-1594

3333


t Vooruitblik Musica Sacra Maastricht 2014

OntzagwekkendHet leven van alledag biedt doorgaans weinig ruimte voor verbazing. Maar

wie langer bij iets stilstaat, zich ergens werkelijk in verdiept, komt uiteindelijk

uit bij onthutsende constateringen en evenveel nog onbeantwoorde vragen.

Wie zijn wij, dat we ons, door de werking van ons brein, een beeld kunnen

vormen van ons handelen en van onze plaats in de onmetelijke kosmos?

Dat we die kosmos, macro en micro, steeds beter in kaart weten te brengen,

doet weinig af aan ons besef slechts deel te zijn van een overrompelend groot

geheel. We staan versteld, zijn perplex en gefascineerd door wat we waar-

nemen, constateren en eventueel begrijpen van de natuur om ons en in ons.

En we moeten toegeven dat niet wíj de dienst uitmaken, maar dat de krachten

waaraan we onderhevig zijn en waaruit we bestaan ons op een ontzagwek-

kende manier overstijgen. Ontzagwekkend is het besef dat we krachten als

natuurrampen, oorlogen, ziekte en dood misschien kunnen herleiden, er soms

op kunnen ingrijpen, maar niet kunnen beheersen. Dit besef kan het startpunt

zijn van een ethische reflectie op ons handelen. Hoe dan ook heeft het door

de eeuwen heen betekenisvolle kunst opgeleverd. Daar is het Musica Sacra

Maastricht in 2014 precies om te doen.

donderdag 18 t/m zondag 21 september 2014

3434

muziekdans

theaterperformance

filmbeeldende

kunst

Inkeer, ommekeer, bekeringTijdens Musica Sacra staan we stil bij het thema Inkeer, ommekeer, bekering. Hieronder vindt u een aantal

overdenkingen van betrokkenen bij het festival en andere denkers. Naast deze inzichten willen we ook graag uw

gedachte(n) weten. Waaraan denkt u bij inkeer, ommekeer, bekering? Laat het ons weten via facebook, e-mail of

een formulier tijdens het festival zelf. Alle inzichten worden onderdeel van de Inkeerwand in het souterrain van

Theater aan het Vrijthof, die u tijdens het festival kunt bezoeken.

maar soms als het slot openknarst

en een van ons weet voor wie

valt als door een loodrechte barst

het licht van de ware maan

en van de gedaanten die

alleen in gedachten bestaan

Leo Vroman

Er zijn reusachtige deuren

uit Psalmen en andere gedichten

(1995) t

Het verlangen naar inkeer…

het hoogst bereikbare voor de mens?

Jacques Giesen t

Wat vooral aansprak was de thematiek van het ouder worden. Van het omzien, in het reine met jezelf en zelfs tot inkeer komen.

Klaas de Vries over zijn muziektheatervoorstelling Honderd nachten, honderd jaren

t

In mijn benadering van bekering ligt het accent op teksten, die over de (hervonden) relatie met God gaan.

dr. Hans van Stralen

t

t Overdenkingen

En toen hebt gij veranderd

mijn rouwgang in een reidans,

mijn sombere dracht ontgord

en mij gekleed in vreugde.

Ida GerhardtPsalm 30:12 t

In-keer vraagt om contact

met jezelf en de ander.

In-contact In-keer.

Juul Sadée

‘KEJUTAN, bij wijze van

spreken bij wijze van spel’

t

3434

Vertel het me, ik zal het vergeten. Toon het me, misschien onthoud ik het. Betrek me erin en ik zal het begrijpen.

Confucius, denker en sociaal filosoofChina, ca. 500 v. Chr.

Dingen die zich plotsklaps openbaren en tot een ommekeer leiden, zijn vaak allang aanwezig.

Lex Bohlmeijer

t

t

3535


programma

kaartverkoop

arrangementen

muziekdans

theaterperformance

filmbeeldende

kunst

Mus

ica

Sacr

a M

aast

richt

donderdag 19

vrijdag 20

zaterdag 21

zondag 22

september 2013musicasacramaastricht.nlkunstenfestival

3636

7171

t ColofonCoproducentenMusica Sacra Maastricht is een coproductie van de Stichting Musica Sacra, Theater aan het Vrijthof Maastricht en MAX Radio 4.

Samenwerkingspartners Theater aan het Vrijthof, Omroep MAX,Radio 4, RKK, Lumière Cinema Maastricht,Universiteit Tilburg (School of Humanities, Department of Culture Studies), Euregionaal dansplatform, Academie Beeldende Kunsten Maastricht, Jan van Eyck Academie, Toneel-academie Maastricht, Conservatorium Maastricht, Tout Maastricht, philharmonie zuidnederland, Opera Zuid, Studium Chorale, Jekerklassiek, Huis voor de Kunsten Limburg,Maastricht Culturele Hoofdstad 2018, Limburgs Festival Platform, VVV Maastricht, La Bergère Group, dr. Fons Kurris, ds. Joen Drost en alle deelnemende locaties.

Met dank aan Fonds Podiumkunsten, Gemeente Maastricht,Provincie Limburg, Stichting Elisabeth Strouven, Stichting Kanunnik Salden Nieuwenhof,VSBfonds, SNS Reaalfonds, de Vrienden van Musica Sacra Maastricht.

MediapartnersOmroep MAX, L1, De Limburger | Limburgs Dagblad (Media Groep Limburg), RTV Maastricht.

Omroep MAX maakt concertopnamen voor (live) uitzending op Radio 4.

Deadline van het magazine 1 augustus 2013

Festivaldirectie Hugo HaeghensProgrammacommissie Jacques Giesen (voorzitter), Hugo Haeghens, Stijn Boeve en Fons Dejong (Theater aan het Vrijthof), Russell Postema en Sylvester Beelaert (Omroep MAX), Jos Leussink (hors catégorie)Projectleiding en fondsenwerving Stijn BoeveMarketing en publiciteit Nicole de BoerProductie Peter Noten Redactie en vormgeving Philip Leussink en Jacinta WetzerUITbalie Daan Grol en Ed van HeesTechniek Remco van der Giessen en Vincent SlangenFacilitair Claire Dullens Financiën Jos Spauwen en Joyce Paquay

Bestuur Jean Jacobs, Eddy Klomp, Bas Huijser

Comité van aanbeveling Prof. Drs. G. Cerfontaine voormalig President & CEO Schiphol GroupKardinaal G. Danneels Aartsbisschop emeritus van Mechelen-BrusselDr. J. Linden, oud-Oberbürgermeister Stadt Aachen, voorzitter Raad van Toezicht Stichting Culturele Hoofdstad Maastricht 2018Mw. W. Sorgdrager, lid Raad van State, oud-voorzitter Raad voor Cultuur

Dhr. J. Thielemans, voorzitter Sectorraad Kunsten en Erfgoed Vlaamse GemeenschapMw. H. d’Ancona, oud-minister van Welzijn, Volksgezondheid en CultuurDrs. A.G.F. Boersma, oud-voorzitter Amsterdamse Kunstraad en Sweelinck ConservatoriumProf. F.C. de Ruiter, directeur Academie der Kunsten Universiteit Leiden en lid College van Bestuur Stichting Hogeschool der Kunsten Den Haag

Praktische informatieStichting Musica SacraVrijthof 47, 6211 LE Maastrichtinfo@musicasacramaastricht.nlwww.musicasacramaastricht.nl

KAARTVERKOOP EN RESERVERINGENKaarten zijn verkrijgbaar via www.musicasacramaastricht.nl of bij de UITbalie van Theater aan het Vrijthof:di t/m za 12.00-18.00u, telefonisch vanaf 13.00u, +31 (0)43 350 5555. prijzen € 20 | € 12 | € 8 | € 4 | € 0Kaarten voor films in Lumière Cinema Maas-tricht zijn ook verkrijgbaar via www.lumiere.nl of telefonisch van ma t/m vr 13.30-22.00u, za en zo 17.00-22.00u via +31 (0) 43 3214080.Voor de voorstellingen van de Toneelacademie geldt vrij entree, wel kunt u daarvoor kaarten reserveren via [email protected] of telefonisch via +31 (0)43 3466690. Zie voor meer informatie www.toneelacademie.nl.

Foto omslag Sanne Willemsen

Niets uit deze uitgave mag op welke manier dan ook vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt worden zonder voorafgaande en uitdrukkelijke toestemming van de Stichting Musica Sacra. Deze brochure is met de grootst mogelijke zorg samengesteld. Eenieder die meent rechten te kunnen ontlenen aan gebruikt illustratie -materiaal wordt vriendelijk verzocht dit schriftelijk kenbaar te maken aan de Stichting. Voor de meest actuele informatie zie www.musicasacramaastricht.nl

• Allerheiligste Verlosser en Heilige Petrus (Kerk Sint-Pieter Boven), Ursulinenweg 2• Cellebroederskapel, Cellebroedersstraat 4 *• Conservatorium, Bonnefantenstraat 15• Jan van Eyck Academie, Academieplein 1 *• Kapel Zusters onder de Bogen, Sint Servaasklooster 14• Keizerzaal Sint Servaasbasiliek, Henric van Veldekenplein * (niet toegankelijk voor mindervaliden)• Kruisherenhotel, Kruisherengang 19-23 *• Lambertuskerk, Emmaplein• Lumière Cinema Maastricht, Bogaardenstraat 40b *• Matthiaskerk, Boschstraat 97• Muziekschool Kumulus (Oost), St. Maartenspoort 2• Onze Lieve Vrouwebasiliek, Onze Lieve Vrouweplein 7

• Sint Janskerk, Henric van Veldekenplein

• Sint Martinuskerk (Wyck), Rechtstraat 7• Sint Martinuskerk Gronsveld, Gronsvelder Kerkplein 4• Sint Servaasbasiliek, Keizer Karelplein 5• Stadhuis, Markt• Terrein Tapijnkazerne, Sint Hubertuslaan 12• Theater aan het Vrijthof, Vrijthof 47• Theater Kumulus (West), Herbenusstraat 89• Diverse locaties in het Jekerkwartier

* locaties met een beperkte bezoekerscapaciteit

Toegankelijkheid festivallocaties• Geen toegang na aanvang concert of voorstelling• Niet alle locaties zijn rolstoeltoegankelijk• Eindtijden zijn bij benadering• Wijzigingen voorbehouden• Tijdens voorstellingen dienen mobiele telefoons uitgeschakeld te zijn• Het maken van foto’s en video- of geluidsopnamen op welke wijze dan ook is niet toegestaan

t Festivallocaties

3737


7070

t Eet u een hapje mee?

Tijdens een druk bezet festival is het fijn om lekker, goed en makkelijk te kunnen eten. Dat kan in het souterrain van

Theater aan het Vrijthof, het festivalhart van deze 31ste editie. Van donderdag tot en met zondag kunt u bij ons

eten voor € 20. U krijgt hiervoor een afwisselende, gezonde maaltijd, eventueel vegetarisch, inclusief een drankje en

een kop koffie. De lunch op zondag is uitgebreid, met koffie en vlaai, gastvrijheid zoals we dat kennen in Maastricht.

Wilt u mee-eten? Bestel dan tijdig uw maaltijdvoucher bij het boeken van uw kaartjes, zodat wij rekening kunnen

houden met uw komst. Beslist u op de dag zelf? Dan loopt u de kans dat we wegens succes uitverkocht zijn.

Tijden • donderdag 18.00-19.00u • vrijdag en zaterdag 18.00-20.00u • zondag 12.00-14.00u

Vouchers kunt u per dag kopen via www.musicasacramaastricht.nl onder ‘programma’.

t Musica-arrangementen

Dag- & nachtarrangement Musica Sacra

Het dag- & nachtarrangement is naast het bijzondere

programma van het hiernaast vermelde dagarrangement

uitgebreid met een overnachting in het Townhouse

Designhotel Maastricht, inclusief een heerlijk cham-

pagneontbijt.

Dagen & prijzen dag- & nachtarrangement *

• vrijdag 20 september ** € 99 p.p.p.n.

• zaterdag 21 september € 109 p.p.p.n.

• zondag 22 september € 69 p.p.p.n.

* exclusief entree Museum aan het Vrijthof

** overnachting van vrijdag op zaterdag,

dagarrangement op zaterdag

Boeken

Wilt u een arrangement boeken? Reserveer dan vóór

5 september via www.musicasacramaastricht.nl onder

‘extra’. Voor de nachtarrangementen zijn beperkt

plaatsen beschikbaar, dus boek snel!

Wij bieden bezoekers van ons kunstenfestival graag iets extra’s. Wilt u de (on)gekende pareltjes van Maastricht leren

kennen en tegelijkertijd aandacht besteden aan de innerlijke mens? Dan is een arrangement iets voor u. Samen

met Townhouse Designhotel Maastricht, Grand Café Maastricht Soiron en VVV Maastricht bieden wij u twee

mogelijkheden.

Dagarrangement Musica Sacra

Uw startpunt is Theater aan het Vrijthof, waar het arran-

gement begint met een wandeling rondom het thema

‘Inkeer’. Een stadsgids neemt u mee naar bijzondere,

religieuze, maar ook muzikale plekjes en brengt deze

met verhalen, anekdotes en weetjes tot leven.

Voor de lunch met verrassende streekproducten, vlaai

en een lekkere kop koffie wordt u verwacht bij het

pittoreske Grand Café Soiron Maastricht. Vervolgens

kunt u als u dit wilt met korting het Museum aan het

Vrijthof bezoeken (normaal € 8,50, nu € 6). Op de dag

van uw arrangement krijgt u tevens 10% korting op

twee concerten/voorstellingen naar keuze.

Dagen & prijzen dagarrangement *

• zaterdag 21 september € 25 p.p.

• zondag 22 september € 25 p.p.

3838

6969

Uitzending bijwonen?Kom naar het Limburgs Museum VenloElke zaterdag van 10:00 tot 14:00

L1 Cultuurcafé

L1.nlL1mburg live

3939


SyMPoSIUM Musica Sacra Maastricht biedt met het jaarlijkse wisselende festivalthema een aanzet om de notie van sacraliteit in de hedendaagse podiumkunsten te ver kennen en te verdiepen. Op deze preludedag van het festival wordt het thema ‘Inkeer, ommekeer, bekering’ tijdens een symposium vanuit verschillende invalshoeken belicht en besproken. De sprekers leggen verbanden tussen theoretische reflecties en de festival programmering. Doel van het symposium is om de theorie over het concept van inkeer te verbinden aan de literaire en taalkundige, historische en actuele, en muzikale praktijk. Na elke lezing is er ruimte om de sprekers vragen te stellen en zal er een paneldiscussie plaatsvinden. De afsluitende lezing van het symposium vormt tevens de inleiding op het avondconcert met de Kanon Pokajanen van Arvo Pärt.

• 15.00 uur • inloop en opening symposium toelichting thema door dagvoorzitter Jacques Giesen

• 15.15 uur • dr. Hans van Stralen universitair docent Universiteit Utrecht: literatuur en filosofie/christendomHet thema wordt belicht vanuit verhalen die door bekeerlingen zijn ge-schreven. In zijn proefschrift Gehoor geven stelde Van Stralen in die teksten vier fasen in het bekeringsproces vast: absentie/discontinuïteit, onthech-ting/disponibiliteit, inzicht/transformatie en overgave/verplichting.

• 16.15 uur • dr. Sung-Eun Thomas Kim onderzoeker Universiteit Leiden: boeddhismeHet levensverhaal van Boeddha is een prominent niet-westers voorbeeld van inkeer en bekering. In zijn lezing belicht Kim de termen ‘transformatie’ en ‘inkeer’ in relatie tot het boeddhisme. Naast de historische in valshoek bespreekt hij de populariteit van het boeddhisme vandaag de dag.(voertaal Engels met schriftelijke toelichting in het Nederlands)

• 17.15 uur • Paneldiscussie onder leiding van Jacques GiesenMet Hans van Stralen, Thomas Kim en Sander van Maas

• 18.00 uur • Dinerpauze

• 19.00 uur • dr. Sander van Maas bijzonder hoogleraar Universiteit Utrecht en Buma-hoogleraar Universiteit van Amsterdam, bij beide m.b.t. Nederlandse hedendaagse muziekVan Maas bespreekt de relatie tussen muziek en spiritualiteit. Hieraan koppelt hij het festivalthema. Hij stelt dat de figuur van ‘keren’ een rijke, veel voorkomende figuur is in de westerse cultuur en bespreekt de varian- ten hiervan in relatie tot een aantal concerten uit het festivalprogramma.

do 19

15.00-19.30 uur

theater aan het vrijthof

vrij entree

aanmelding gewenst via

www.musicasacramaastricht.nl

15.00 uur • Inloop & Opening15.15 uur • Hans van Stralen16.15 uur • Sung-Eun Thomas Kim17.15 uur • Paneldiscussie18.00 uur • Dinerpauze (maaltijd- vouchers à € 20 vooraf reserveren)19.00 uur • Sander van Maas

zie ook het artikel van Hans van Stralen op p.19

zie ook het artikel van Sander van Maas op p.10

Deze lezing is tevens inleiding op het avondconcert (20.00 uur) met Kanon Pokajanen van Arvo Pärt door Kamerkoor Aquarius, zie p.67

■

t donderdag 19 september

■ muziek ■ muziektheater ■ theater | dans | performance ■ film ■ liturgie ■ lezing | inleiding ■ wandeling

6868

4040

Arvo Pärt - Kanon Pokajanen Kamerkoor Aquarius o.l.v. Marc Michael De Smet

Kanon Pokajanen is een vierstemmige zetting voor koor a cappella van de volledige orthodoxe boete-hymne, zoals die in de vroegste christelijk-slavische manuscripten is terug te vinden. De Estse componist Arvo Pärt trad na een persoonlijke, spirituele crisis toe tot de Russisch-orthodoxe Kerk. Twee jaar (1995-1997) besteedde hij aan het componeren van de Kanon Pokajanen, dat alleen al door zijn lengte uitzonderlijk is. De kanon gaat over verandering, de overgang van dag naar nacht, van het Oude naar het Nieuwe Testament, over profetie en vervulling, het hier en hiernamaals, de grens tussen het menselijke en het goddelijke, zwak heid en sterkte, lijden en verlossing, sterven en onsterfelijkheid. Het Belgische koor Aquarius is een van de weinige ensembles die het aandurven dit werk integraal uit te voeren.

20.00-22.00 uur

lambertuskerk

€ 20

om 19.00 uur inleiding door Sander van Maas (zie p.68) intheater aan het vrijthof

‘In deze compositie probeer ik van de taal uit te gaan. Ik wilde het woord zijn eigen klank laten vinden, zijn eigen melodische lijn. Zo ontstond muziek die – tot mijn verbazing – doordrongen was van het eigen karakter van het oude kerk -slavisch.’ Arvo Pärt

Dit concert vindt plaats in de monumentale Lambertuskerk aan het Emmaplein.

■

donderdag 19 september


6767

Kamerkoor Aquarius vertolkt Kanon Pokajanen

4141


Lezing Lex ter Braak over het project KEJUTAN van Juul Sadée Lex ter Braak is directeur van de Jan van Eyck Academie, post-academisch instituut voor onderzoek en productie op de terreinen beeldende kunst, ontwerpen en theorie.

FESTIVALoPENING 16.00-16.20 uur • sint servaasbasiliek

Jonathan Harvey - Forms of Emptiness Studium Chorale o.l.v. Hans Leenders

De Engelse componist Jonathan Harvey (1939-2012) kende de boeddhis-tische opvattingen door en door en leefde er ook naar. ‘His gentle spirit and inner strength impressed’, schreef The Guardian na zijn overlijden. Die opvattingen werkten ook door in zijn composities. Zoals in Forms of Emptiness uit 1986. Daarin zingen drie koren op enige afstand van elkaar, in wisselende mate van zelfstandigheid en versmelting, hun eigen muziek op drie gedichten van E.E. Cummings.Dat het gaat om een meditatie op weg naar inkeer en verlichting blijkt uit de inlassing van gesproken boeddha-teksten in het Engels, én wordt versterkt door de deelname van twee boventoonzangers. Vanuit een centrale positie in de ruimte zingen zij wisselende boventonen op een vaste grondtoon, waarop zij ook teksten reciteren in het Sanskriet. Hier- mee wilde Harvey het ceremoniële karakter van het stuk benadrukken.

16.30-17.15 uur • theater aan het vrijthof, papyruszaal

John Tavener - The Repentant ThiefOrkest Conservatorium Maastricht o.l.v. Jan Stulen Lars Wouters van den Oudenweijer klarinet

John Tavener bekeerde zich tot de Grieks-orthodoxe kerk, en het is als een Griekse volksklarinet dat de solist in The Repentant Thief (1990) moet klinken. Hij is de ‘Goede Moordenaar’, de berouwvolle uit het evangelie, die samen met Jezus werd gekruisigd. The Repentant Thief is beurtelings klacht en dans: als een heilige dwaas danst hij zichzelf blindelings naar de verlossing.

opening tentoonstelling Academie Beeldende Kunsten Maastricht

Bull’s Eye (14+) Project Sally Maastricht

Conny Janssen, Itzik Galili, Stephen Shropshire, Project Sally, 6 jonge dansers en 50 minuten dans! Hoe verhoud je jezelf in wereld waarin alles buiten je belangrijker lijkt dan wat er zich binnenin jezelf afspeelt?

14.30-15.30 uur

jan van eyck academie | vrij entree

zie column p.30; KEJUTAN wordt uit-gevoerd op za 13.00; 19.30 & zo 15.30

16.00-17.15 uur

sint servaasbasiliek


vrij entree

‘… Seeker of truth Follow no path

All paths lead where Truth is here’

(E.E. Cummings)

NEDERLANDSE PREMIèRE

18.00-19.00 uur

theater kumulus (west) | € 8

WERELDPREMIèRE

vrijdag 18.00 uur | zaterdag 17.00 uur | zondag 14.00 uur

■

■

■

6666

t vrijdag 20 september

vr 20

do 19

4242

The Tallis Scholars o.l.v. Peter PhillipsJuan Gutiérrez de Padilla Deus in adiutorium Tomás Luis de Victoria Lamentaties Christopher Tye Peccavimus cum patribus nostris

Witte Donderdag, Goede Vrijdag en Paaszaterdag zijn in de katholieke liturgie dagen van diepste rouw, vóór het uitbarsten van universele jubel op Pasen. In de Tenebrae of Donkere Metten worden psalmen en respon-soria gezongen. De lamentaties van Jeremia spelen daarbij een centrale rol. De vernieling van Jeruzalem dient in deze klaagzangen als metafoor voor de dood van Christus. Karakteristiek voor die lamentaties is dat ze eindigen (9 x) met de roep ‘Convertere’: ‘Bekeer u, Jeruzalem’. Deze festivaleditie biedt drie concerten met lamentaties en/of responsoria, die door de eeuwen heen veel componisten hebben geïnspireerd.Tomás Luis de Victoria, afkomstig uit Ávila, werkte twintig jaar in Rome. Kort voor hij naar Spanje terugkeerde, publiceerde hij in 1585 zijn Officium Hebdomadae Sanctae, in het teken van de Heilige Drievuldigheid, aange-zien het getal drie zo’n grote rol speelt in deze liturgie.

The Tallis Scholars vieren dit jaar hun veertigste verjaardag en behoren tot de trouwste buitenlandse gasten van het festival. Zij zingen de negen Lamentaties als een cyclus. Het stemmenaantal is cumu latief: de eerste twee van elke nocturne zijn vierstemmig, de derde en de zesde vijfstem-mig en de negende zesstemmig. Die groei vinden we ook binnen het grote motet Peccavimus cum patribus nostris van Christopher Tye, waar-schijnlijk gecomponeerd in de jaren 1550. Drie- en vierstemmig worden we voorbereid op een geweldige apotheose, zevenstemmig, bij de woorden: ‘Vervul onze harten met haat voor de zonde en met een bran dend verlangen naar het hemelse vaderland, en laat uw almachtige goedheid groeien en groeien’.

18.00-19.00 uur

kapel zusters onder de bogen

€ 12

Drieluik Lamentaties I. The Tallis Scholars II. Capilla Flamenca & HERMESensemble Janssens Incipits De la Rue Lamentaties Agricola Lamentaties Josquin Victimae paschali vrijdag 22.00 uur zie p.61 III. Gesualdo Consort o.l.v. Harry van der Kamp Geert Maessen lector Gesualdo 9 Responsoria afgewisseld met gregoriaanse lamentaties van Jeremia zondag 17.00 uur zie p.41

vrijdag 20 september■


6565

The Tallis Scholars © Eric Richmond

4343


The pilgrim project #2 : yATRA GOTRA | Joost Vrouenraets en Rakesh Sukesh choreografie en dans Branko Popovic kostuums Simon Bus video Jean-Lou Caglar licht

Twee mannen uit verschillende werelddelen – Europa en Azië – ont-moeten elkaar op het kruispunt van hun aspiraties. De Europeaan heeft een groot verlangen naar het Oosten, de Indiër naar Europa. Wanneer de twee elkaar tegenkomen hebben ze het gevoel alsof ze in een spiegel kijken. Beiden zien zichzelf in de ander. Het resultaat is een nieuwe choreografie en een combinatie van martial arts en traditionele danstechnieken. Met invloeden van Kalaripayattu (Indiase gevechtskunst), Shaolin Wushu (kun-fu) en Tibetaans boeddhisme.

Musica MAX Café met Lex Bohlmeijer

Een muzikale talkshow. Onder het genot van een glas wijn of kop koffie luistert u naar internationale en lokale festivalgasten.

Presentator is Lex Bohlmeijer, bekend van onder meer de radio programma’s Casa Luna (Radio 1) en Amoroso (Radio 4).

Musica Max Café komt tot stand in samenwerking met Omroep MAX.

19.00-19.30 uur

lambertuskerk

vrij entree

WERELDPREMIèRE

YATRA wordt uitgevoerd opvrijdag 19.00 uur

zaterdag 21.00 uur zondag 17.00 uur

zie voor meer informatie het interview met

Joost Vrouenraets op p.26

19.00-19.45 uur

theater aan het vrijthof, souterrain

vrij entree

Musica MAX Café op vrijdag 19.00 uur

zaterdag 19.00 uurzondag 12.30 uur

zie de column van Lex Bohlmeijer op p.25

vr 20

■

■

6464

Rakesh Sukesh © Soumita Bhattacharya

Lex Bohlmeijer

Musica Sacra Maastrichtkunstenfestival t muziek, dans, theater, performance, film & beeldende kunst op historische locaties

4444

L’Enfant (2005) Jean-Pierre & Luc

Dardenne regie

Bruno is twintig, Sonia achttien. Samen leven ze aan de rand van de maatschappij, in het kleurloze Seraing (bij Luik), van een kleine uitkering en van het geld dat Bruno verdient met diefstallen en inbraken. Werken vindt hij maar niks, dat is voor losers. Maar dan wordt Sonia zwanger en de onbezonnen Bruno moet het vaderschap opnemen. Zijn enige echte zorg – geld – brengt hem ertoe zijn kind te verkopen. Als hij zijn fout inziet, doet hij er alles aan om het terug te krijgen.

philharmonie zuidnederland

Etienne Siebens dirigent

Melanie Diener sopraan

Bernd Alois Zimmermann Stille und Umkehr

Richard Strauss Vier letzte Lieder

James MacMillan Symfonie nr.3 (‘Silence’)

Op het programma van het allereerste concert

van de nieuwe Philharmonie Zuidnederland

drie indrukwekkende partituren uit de 20ste

eeuw. Voor zijn Derde Symfonie 'Silence' vond

de Schotse componist James MacMillan inspi-

ratie in de gelijknamige, historische roman van

Shusaku Endo (de ‘Japanse Graham Greene’),

die zich afspeelt ten tijde van de christenver-

volging in het 17de-eeuwse Japan.

Het introspectieve Stille und Umkehr, opge-

bouwd rondom een constant verkleurende

toon D, is het laatste orkestwerk van Bernd

Alois Zimmermann, die zich kort daarna van

het leven zou beroven.

In de herfstige Vier letzte Lieder voor sopraan en orkest blikt Richard Strauss

nostalgisch terug op de Romantiek, die door de Tweede Wereldoorlog te

gronde was gericht, en neemt hij toch sereen afscheid van het leven. Soliste

in deze cyclus is de Duitse, dramatische sopraan Melanie Diener, die samen-

werkte met de grootste operahuizen, orkesten en dirigenten ter wereld.

19.00-20.45 uur

lumière cinema maastricht

€ 8

20.00-21.15 uur


€ 20

■

■


6363

'Diener’s voice is like mead, the ancient honey wine that warms while it intoxicates’, schreef The Toronto Star onlangs naar aanleiding van haar debuut als Isolde bij de Opera van Toronto.

Melanie Diener © Susie Knoll

vrijdag 20 september

4545


Route M Theatervoorstelling naar het verhaal van Mariken van NieumeghenStudenten Toneelacademie Maastricht tekst en spelAram Adriaanse regie Sassan Saghar Yaghmai choreografie Frank Mineur dramaturgie

500 jaar geleden, Mariken woont in

Nijmegen. Als haar door haar tante

een slaapplaats is geweigerd ontvlucht

ze Nijmegen in wanhoop. Ze ontmoet

de duivel Moenen, die haar meelokt

naar Antwerpen, waar ze zeven jaar

in zonde met hem doorbrengt. Terug

in Nijmegen krijgt ze berouw, maar

geen priester schenkt haar vergiffenis. Uiteindelijk laat de paus drie ringen

om haar hals en handen slaan. Na vele jaren als boetvaardige non te hebben

geleefd, bevrijdt een engel Mariken van haar ketenen. God zelf heeft haar

vergeven.

Vanaf het moment dat de mensen verhalen gingen vertellen is er de vraag:

hoe goed te leven? Haal je eruit wat erin zit, zoek je de zelfkant van het bestaan,

zoek je verstilling, een leven van dienstbaarheid, zoek je het allemaal? Hoe

loopt een leven, wat heb je in de hand, wat kies je, wat roep je over jezelf af?

Hoe vaak denk je er echt over na om een ander leven te leiden?

Mariken van Nieumeghen deed iets wat nog altijd heel herkenbaar is: van een

schuldeloos meisje in een vrouw van het heftige veranderen, om daarna tot

inkeer te komen. Zij wist zich uiteindelijk gesteund door God en aan het eind

van haar leven vinden werkelijke wonderen plaats. Maar hoe zou een leven

als dat van Mariken vandaag de dag kunnen verlopen? Welke strijd voert

zij, tegen welk kwaad en met welke beschermengelen op haar schouder?

Atmen (2011) Karl Markovics regie

De achttienjarige Roman Kogler zit een straf uit in de jeugdgevangenis. Halverwege krijgt hij de kans voorwaardelijk vrij te komen. Zijn toekomst ziet er echter niet rooskleurig uit: hij heeft geen familie en lijkt niet op -gewassen tegen de samenleving. Na vele mislukte pogingen vindt hij een baan bij het gemeentelijk mortuarium in Wenen. Op een dag wordt hij

geconfronteerd met een dode vrouw die zijn familienaam draagt. Hoewel al snel blijkt dat zij niet zijn moeder is, begint hij voor het eerst over zijn verleden na te denken en gaat hij op zoek naar zijn moeder.

20.00-21.30 uur

toneelacademie

vrij entree

reserveren via [email protected]

of 043 3466690

Route M wordt uitgevoerd op vrijdag 20.00 uur

zaterdag 15.00 uurzaterdag 20.00 uur

21.15-22.50 uur


€ 8

■

■

6262

vr 20

4646

Vita Sancti Amandi Schola Maastricht o.l.v. Hans Heykers

Geboren omstreeks 600 in de buurt van Nantes, leefde Amandus aan-vankelijk als kluizenaar in Bourges. Na een pelgrimage naar Rome werd hij door de paus tot bisschop gewijd. Vanaf dat ogenblik predikte hij het evangelie in Noord-Spanje, Karinthië en Vlaanderen. Hij stichtte kerken en kloosters (onder meer de latere Sint-Pietersabdij en de Sint-Baafs abdij in Gent), waarvan de abdij van Elnon (nu St-Amand-des-Eaux, zo’n 20 km ten zuiden van Doornik) wellicht de bekendste is. Van 647 tot 650 was Amandus bisschop van Maastricht. De gregoriaanse gezangen uit het officie dat Schola Maastricht tijdens dit concert uitvoert, dateren uit de late 9de eeuw of het midden van de 10de eeuw. Gecomponeerd voor de feestelijkheden rond de herdenking van de stichter van de abdij weerklonken ze alleen in Saint-Amand. De gezangen zijn terug te vinden in enkele 12de-eeuwse manuscripten in de bibliotheken van Valenciennes, Douai en het Vaticaan.

Aleph · Capilla Flamenca & HERMESensemble Daan Janssens Incipits Pierre de la Rue Lamentaties Alexander Agricola Lamentaties Josquin Desprez Victimae paschali

De Lamentaties van Jeremia zijn een oproep tot bekering. Ze worden ingezet op een Hebreeuwse letter. De eerste letter van het alfabet –Aleph – is tevens de titel van dit programma. Capilla Flamenca zingt lamentaties van componisten uit de Lage Landen die in Spanje hebben gewerkt: vier daarvan zijn toegeschreven aan Pierre de la Rue en twee zijn van Alexander Agricola, beiden generatiegenoten van Josquin Desprez.Deze lamentaties worden afgewisseld met vijf nieuwe instrumentale Incipits (‘Hier begint’ – het eerste woord van elke lamentatie) van de jonge Vlaamse componist Daan Janssens, die ook het HERMESensemble dirigeert. De Incipits zijn gecomponeerd in het verlengde van de melodie van de Hebreeuwse letters. Het programma sluit af met de ver rijzenis-sequens Victimae paschali in een zetting van Josquin Desprez.

22.00-23.00 uur

sint pieter boven

€ 8


22.00-23.00 uur

martinuskerk

€ 8


Drieluik Lamentaties I. The Tallis Scholars o.a. Victoria Lamentaties vrijdag 18.00 uur zie p.65 II. Capilla Flamenca & HERMESensemble III. Gesualdo Consort Gesualdo 9 Responsoria afgewisseld met gregoriaanse lamentaties van Jeremia zondag 17.00 uur zie p.41

vrijdag 20 september


■

■

6161

Amandus, die nog leerling monnik is, verjaagt de slang van het eiland Yeu.

De Heilige Petrus verschijnt aan Amandus, die zich bevindt op de trappen van de Sint-Pieter in Rome.

Amandus doopt Sigebert, de zoon van ko-ning Dagobert I, de latere koning Sigebert III.

Amandus wordt door koning Sigebert benoemd tot bisschop van Maastricht.

Valenciennes, Bibliothèque Municipale, ms. 500, resp. f. 54v, 56v, 60 en 63.

4747


Account op Maastricht BuzzNu 50% korting op alle abonnementsvormen!Geldig van 1 juli t/m 31 augustus 2013.

50% KORTING

Actie!

Waarom Maastricht Buzz?

Ook meedoen?

RTV Maastricht

00:00

www.maastrichtbuzz.nl Dé online community voor verenigingen, stichtingen, maatschappelijke instellingen,ondernemingen, het MKB, zzp’ers etc.!

Maastricht Buzz is onderdeel van RTV Maastricht De community heeft nauwe aansluiting op de Social MediaOndersteuning op persoonlijk niveauGericht op de lokale bevolking van Maastricht en omstrekenZoekmachine-optimalisatie en hitsPlaatsen van promoties, vacatures en nieuwsberichtenGenereer eenvoudig een eigen profielfilm

Meer informatie of aanmelden?

Bel of mail naarStef De Loo of Mariska Reneman:

043-3253875 / [email protected]

Maastricht FM ook op TV Maastricht te beluisteren is op werkdagen van 15.00 uur tot 19.00 uur?

Bijna iedereen in Maastricht zeker 1 keer per week naar TV Maastricht kijkt.

RTV Maastricht vele reacties krijgt van kijkers uit het Heuvelland en de Westelijke Mijnstreek dieTV Maastricht zien via Ziggo kanaal 40.

digitaal: ziggo kanaal 40

Wist u dat?

6060

4848

De cultuurfestivals uit het Limburgs Festivalplatform staan garant voor

een gevarieerd festivalseizoen!

Kijk op www.festivalslimburg.nlvoor data en meer informatie.

Bevrijdingsfestival LimburgCultura Nova • FASHIONCLASHKlassiek op LocatieLimburg Festival • Musica SacraNederlandse DansdagenOrgelfestival LimburgOrlando Festival • Parade BrunssumPoëziefestival LandgraafThe Notorious IBEWereld Muziek ConcoursZomerparkfeest Venlo

5959

4949


operaconcert i.s.m. Opera ZuidRubén Plantinga bariton Kitty de Geus sopraan Daniel van Klaveren acteur Daniel Thonnard piano. Aria's van onder anderen Mozart, Verdi, Wagner en Korngold, aan elkaar geregen met bespiegelende poëzie, teksten en monologen.

‘KEJUTAN, bij wijze van spreken bij wijze van spel’ Juul Sadée

‘In-contact met de ander wordt mij een spiegel voorgehouden. Ik zie wie ik ben, wie ik zou willen zijn, wie ik niet ben. In-keer vraagt om contact met jezelf en de ander.’ Met ‘Inkeer’ als uitgangspunt is Juul Sadée met 25 mensen uit de Molukse gemeenschap van Maastricht een proces van onderzoek en reflectie aangegaan. Ze werken samen aan een grote sculptuur en een polyfone performance. Spelenderwijs ontwikkelen ze lichaamstaal en stemgebruik. Heel bijzonder zijn de individuele gesprekken die Juul in groot vertrouwen met iedereen heeft gevoerd en die de inhoud van KEJUTAN bepalen.

orlando di Lasso - Lagrime di San Pietro Schola Stralsundensis o.l.v. Maurice van Lieshout

Orlando di Lasso was 62 toen hij zijn einde voelde naderen. Als een per-soonlijke boetedoening, ‘per mia particolare devozione’, componeerde hij zijn grootste werk, de zevenstemmige Lagrime di San Pietro. Hij droeg het op aan paus Clemens VIII. Drie weken later stierf Lassus, op 14 juni 1594. In twintig spirituele madrigalen, in het Italiaans, op verzen uit het zeer lange, gelijknamige gedicht van Luigi Tansillo, wordt nauwgezet – traan per traan als het ware – het verterende berouw van Petrus na het kraaien van de haan geanalyseerd. Hij heeft Christus verloochend en zijn ogen hebben de verwijtende blik van Christus gekruist. Petrus besluit niet meer te willen leven. Christus antwoordt uiteindelijk in het Latijn, geen madrigaal meer, maar een motet: wat gij hebt gedaan, mens, was nog erger dan mijn kruisdood. Schola Stralsundensis voerde dit hoogtepunt van Lassus’ oeuvre vorig jaar uit in het oudste nog bestaande gedeelte van de hertogelijke Residenz in München, waar de componist ruim dertig jaar heeft

gewerkt. Evenals bij die uitvoering wordt er hier gemusiceerd rondom twee grote koorboeken op een standaard, uit de originele notatie, in een grote gemengd vocaal-instrumentale bezetting: zeven zangers en instruments bas: gamba’s, blokfluiten, dwarsfluiten, dulciaan en orgel, samen twintig uitvoerenden.

11.00-11.45 uur

kruisherenhotel

vrij entree

13.00-13.45 uur

keizerzaal sint servaasbasiliek

€ 4

KEJUTAN wordt uitgevoerd opza 13.00 en 19.30 uur; zo 15.30 uurLex ter Braak houdt een lezing over

KEJUTAN in de Jan van Eyck Academie op vrijdag, 14.30 uur

zie column van Juul Sadée op p.30 en zie ook p.53 voor meer informatie

13.00-14.15 uur


€ 12

zie ook het artikel op p.31

za 21

■

■

■

5858

t zaterdag 21 september


5050

Emio Greco | PC - Double Points: VERDI

Emio Greco en Pieter C. Scholten choreografiePieter C. Scholten concept en vormgeving Krystian Lada dramaturgieHelena Volkov, Suzan Tunca en Kelly Hirina performersClifford Portier kostuums Henk Danner licht ICKamsterdam productie

In Double Points: VERDI ontmoet het publiek drie van Verdi’s vrouwelijke protagonisten in een moment van inkeer. De voorstelling maakt gebruik van historische opnamen van legendarische sopranen die de vrouwen van Verdi tot leven brachten: Maria Callas als Violetta (La Traviata), Renata Tebaldi als Jeanne d’Arc (Giovanna d’Arco) en Renée Fleming als Desdemona (Otello). Drie danseressen vertalen de emoties van de muziek en de stem. Violetta, Jeanne en Desdemona worden gedreven door verschillende motieven, maar voor allen geldt dat hun relatie tot de patriarchale samen-leving als dochter, vrouw en minnares hun lot bepaalt. Geconfronteerd met het onomkeerbare krijgen ze inzicht in hun situatie, wat hen kracht geeft en in staat stelt zich tegen de hiër -archische structuren te keren. Ze keren terug tot de oorsprong van hun natuur en laten hun sociale, geconstrueerde maskers achter zich.

Ensemble Trigon o.l.v. Margot Kalse

Liederen van Licht & Troost

Gregoriaans en Moderne Devotie in de Lage Landen (1350-1550)

De Moderne Devotie, een spirituele vernieuwingsbeweging binnen de middeleeuwse katholieke kerk met als grondlegger Geert Grote, kwam op aan het eind van de 14de eeuw. Een van de bekendste aanhangers is Thomas a Kempis (‘De Imitatione Christi’). In een tijd van grote onzeker-heid – de pest, oorlogen – bracht toewijding aan Christus de Moderne Devoten verlichting en troost. Volgelingen van de beweging wilden terug naar het geloof van de eerste christenen, uit onvrede over de misstanden in de kerk. De muziek van de Moderne Devotie is eenvoudig en daardoor toegankelijk. De meeste liederen zijn eenstemmig.Ensemble Trigon legt zich toe op het bestuderen en uitvoeren van middel-eeuwse geestelijke muziek en brengt een bloemlezing uit verschillende handschriften uit de Lage Landen (uit o.a. Agnietenklooster Utrecht, Fraterhuis Zwolle, Margaretha klooster Amsterdam en Mariënpoel convent bij Leiden), met gebruik van originele notaties.


15.00-16.00 uur


€ 12

Eerste uitvoering in Nederland na de succesvolle première in Theater Bellevue, Amsterdam,tijdens Julidans, waarover de pers schreef:

‘…een sterke opbouw, waarin de geluidscompositie als een filmscore werkt.’ (Theaterkrant)

'Een aansprekend concept, heldere uitwerking en fantastische danseressen…' (Trouw)

15.00-16.00 uur

matthiaskerk

€ 8

■

■

5757

© Alwin Poiana

zaterdag 21 september

5151


Route M Theatervoorstelling naar het verhaal van Mariken van Nieumeghen

Studenten Toneelacademie Maastricht tekst en spel Aram Adriaanse regie Sassan Saghar Yaghmai choreografie Frank Mineur dramaturgie

reserveren via [email protected] of 043 3466690

De film Agostino d’Ippona van Roberto Rossellini is komen te vervallen.

Klaas de Vries - Honderd nachten, honderd jaren

Gerrie de Vries libretto en zang Dunja Jocic regie en choreografieIrena Misirlic dans Anky Groothof kostuums André Pronk lichtDaan Verlaan, Michel Poels, Wiebe Pier Cnossen koor van 3 mannenJellantsje de Vries viool Matthijs Koene panfluit Stefan Gerritsen

elektrische gitaar Tatiana Koleva slagwerk Jochem Schuurman orgel

‘Een persoon, verspreid in ruimte en tijd is niet langer een vrouw, maar een reeks gebeurtenissen waarop wij geen licht kunnen laten schijnen, een opeenvolging van onoplosbare problemen.’Marcel Proust, La Prisonnière (1923) Honderd nachten, honderd jaren gaat over gekmakende liefde en ongenaakbare schoonheid, gekoesterde dromen en verloren illusies, jong zijn en ouder worden en het eeuwige mysterie van de tijd, het leven en de dood. Centraal staat ‘ouder worden’, of hoe het ver-strijken van de tijd de essentie vormt van ons bestaan. Voor zijn nieuwste creatie vindt Klaas de Vries inspiratie in onder meer het eeuwenoude Japanse No-theater, dat zijn oorsprong vond in de vorm van religieuze rituelen waarin het relatief jonge boeddhisme werd gecombineerd met oudere vormen van voorouder- en geestenverering. In deze raadselachtige theaterkunst vormen tekst, spel, zang, muziek, dans, kostuums, maskers en zelfs de theatrale setting van de ruimte een werkelijke eenheid.



15.00-16.30 uur

toneelacademie

vrij entree


zaterdag 15.00 en 20.00 uurzie voor meer informatie p.62

16.00-18.00 uur

16.30-17.30 uur

onze lieve vrouwebasiliek

€ 12

WERELDPREMIèRE

zie ook het artikel op p.16

Regie en choreografie zijn in handen van Dunja Jocic. Op 26 juni jl. werd

zij genomineerd voor een Zwaan 2013 voor ‘meest indrukwekkende dansprestatie’ vanwege haar rol in

‘Midnight Rising’. De prijsuitreiking vindt plaats tijdens de 16de editie

van de Nederlandse Dansdagen, begin oktober in Maastricht.

17.00-18.00 uur

theater kumulus (west) | € 8

WERELDPREMIèRE

vrijdag 18.00 uur zaterdag 17.00 uur

zondag 14.00 uur

■

■

■

■

5656

za 21

5252


John Cage - Music of Changes Daan Vandewalle piano

‘Changes’, veranderingen, daar gaat het om in dit festival. Deze titel verwijst naar het Book of Changes, het Chinese orakelboek I Tjing. Na zijn werken voor prepared piano gooide John Cage in 1951 het roer radicaal om in zijn Music of Changes, een grote vier-delige cyclus voor piano, gecomponeerd voor pianist David Tudor. In dit werk wordt het verloop volledig bepaald door toevalsoperaties, een manier om de persoon van de componist te neutraliseren, ‘zich te bevrijden van zijn smaak’, en van het muzikale geheugen. Dit als een vorm van ascese. In dezelfde periode verdiepte Cage zich in het zenboeddhisme. Al het muzikale materiaal (toonhoogte, tijdsduur, volume, stiltes) werd opgeslagen in acht tabellen met elk 64 cellen, naar analogie met de 64 hexagrammen in de I Tjing, en voor elke stap werd het orakel geraadpleegd. Music of Changes stelt hoge eisen aan de uitvoerder – David Tudor beweerde over zestien armen te beschikken – en wordt daarom zelden uitgevoerd.

18.00-18.45 uur

muziekschool kumulus (oost)

€ 8

‘Music of Changes is een fantastisch stuk, omdat het de verbeelding voorbij schiet. […]Het gaat ergens naartoe waar je nooit bent geweest. Dat veronder-stelt durf bij de componist, de uitvoerder en de luisteraar.’Daan Vandewalle

Music of Changes vormt een contrastrijk tweeluik met Le Fils des Étoiles van Erik Satie, voor wie John Cage veel bewondering had.zondag 15.30 uurzie p.43

5555

■

Kijk, luister en geniet!Musica Sacra is onderdeel van Cultuurzomer Maastricht. Ontdek het complete aanbod opwww.cultuurzomermaastricht.nl

Preuvenemint22 t/m 25 augustus

Mucho Mundo23 t/m 25 augustus

Festival Bruis7 & 8 september

Het Parcours8 september

Festa Natura8 september

Lazy Sunday ConcertsElke zondag

Tout Maastricht StadsparkconcertenElke zondag t/m 22 september

I Tjing

5353



19.00-19.45 uur


vrij entree


zaterdag 19.00 uurzondag 12.30 uurzie de column van

Lex Bohlmeijer op p.25

19.00-21.00 uur


€ 8





La Religieuse (2013) Guillaume Nicloux regie

In 1780 voltooide Denis Diderot zijn anticlericale roman La Religieuse, die postuum werd gepubliceerd. In 1967 werd deze verfilmd door Jacques Rivette, met in de hoofdrol Anna Karina, de muze van Jean-Luc Godard. Musica Sacra Maastricht toont de nieuwe versie, dit jaar uitgebracht, van Guillaume Nicloux, een cineast die zich beroept op de invloed van Jean-Pierre Melville.Suzanne Simonin, 16 jaar, wordt tegen haar wil, zonder roeping, opge-sloten bij de Clarissen. Zogenaamd om financiële redenen, maar in feite omdat ze een onwettig kind is en de moeder op die manier voor haar zonde wil boeten. Suzanne probeert met een proces haar gelofte te verbreken en wordt daarom door moeder overste behandeld als door de duivel bezeten. Ze verliest de zaak en wordt overgeplaatst naar een ander klooster, waar ze de seksuele avances van haar nieuwe overste doorstaat. Uiteindelijk weet ze te ontsnappen om zich tot het echte leven te bekeren.

5454

Lex Bohlmeijer

■

■

za 21

© Sylvie Lancrenon

5454

5454

5353

P’ansori Yongseok Choe & Byungtae Kim

P’ansori is een Koreaanse, verhalende zangvorm, waarbij een episch ver-haal wordt uitgevoerd door een solozanger met begeleiding van slagwerk (puk). De uitvoerder maakt daarbij gebruik van subtiele lichaamsbewe-gingen, passend bij elke zin van het verhaal. De zanger vertolkt alle rollen van het verhaal, jong en oud, goed en slecht, mannelijk en vrouwelijk, volks en edel. Het genre werd vóór de achttiende eeuw ontwikkeld door volksmuzikanten. In 1964 kreeg deze kunstvorm van de Zuidkoreaanse overheid de status van immaterieel cultureel erfgoed. Een volledige uitvoering duurt doorgaans tussen de twee en acht uur. In deze gecompri meerde uitvoering vertelt de zanger delen uit het verhaal

over de dood en verrijzenis van Christus, over de bekering van zijn volgelingen en over Petrus en Paulus.


Met ‘Inkeer’ als uitgangspunt is Juul Sadée met 25 mensen uit de Molukse gemeenschap van Maastricht een proces van onderzoek en reflectie aan-gegaan. Ze werken samen aan een grote sculptuur en een polyfone performance. Spelenderwijs ontwikkelen ze lichaamstaal en stemgebruik. Heel bijzonder zijn de individuele gesprekken die Juul in groot vertrouwen met iedereen heeft gevoerd en die de inhoud van KEJUTAN bepalen.‘Zwijgen en spreken’ is de artistieke leidraad.

Door samen te doen, te spreken, te denken en te creëren ontwikkelt zich ‘KEJUTAN, bij wijze van spreken, bij wijze van spel’. Kejutan is Maleis voor ‘verwondering’ en drukt de positieve houding uit die noodzakelijk is om tot sublimering te komen. ‘Verwondering’ is een ervaring die dieper gaat dan verbazing; het maakt dat we angst, boosheid en pijn accepteren, maar deze niet laten domineren.

KEJUTAN is mede mogelijk gemaakt door Tout Maastricht.

19.15-20.15 uur

theater aan het vrijthof, bovenzaal

€ 8

P’ansori wordt uitgevoerd opzaterdag 19.15 uurzondag 12.30 uur

19.30-20.15 uur

keizerzaal sint servaasbasiliek

€ 4

KEJUTAN wordt uitgevoerd opzaterdag 13.00 uurzaterdag 19.30 uurzondag 15.30 uur

Lex ter Braak houdt een lezing over KEJUTAN op vrijdag om 14.30 uur in de Jan van Eyck Academie

zie column van Juul Sadée op p.30 en zie ook p.53 voor meer informatie



■

■

5555


Britten - The Holy Sonnets of John DonneMark Wilde tenor David Owen Norris piano

Benjamin Britten The Holy Sonnets of John Donne opus 35Johannes Brahms Vier ernste Gesänge opus 121

The Holy Sonnets van de Engelse dichter John Donne (1572-1631) is een bundel met twintig gedichten en staat ook bekend als The Divine Sonnets (of Meditations). Donne hanteert de stijl van het Petrarca-sonnet, hoewel ook invloeden van Shakespeare zijn te onderscheiden. Donne schreef de sonnetten in een

periode waarin hij zich bekeerde van het katholicisme tot het anglica-nisme. Donne mediteert erin over de dood, zonde en berouw. Britten heeft in zijn liedcyclus negen van deze sonnetten getoonzet.Brahms schreef de cyclus Vier ernste Gesänge aan het eind van zijn leven, op teksten uit de bijbel. Centraal staan de dood en de vergankelijkheid van het leven. De associatie met de Vier letzte Lieder van Strauss is dan ook niet vreemd. Een uitvoering van Brahms’ Vier ernste Gesänge in tenorligging is uitzonderlijk.De Schotse tenor Mark Wilde treedt geregeld op met vooraanstaande gezelschappen als The Academy of Ancient Music, The Sixteen, het City of Birmingham Symphony Orchestra en het Tokyo Symphony Orchestra. Hij vertolkte rollen bij onder meer The English National Opera en De Nederlandse Opera en op festivals als Edinburgh, Aldeburgh en Mostly Mozart (New York). Hij zingt vaak werken van Britten en maakte onlangs een nieuwe opname van The Holy Sonnets.

Route M Theatervoorstelling naar het verhaal van Mariken van Nieumeghen Studenten Toneelacademie Maastricht tekst en spelAram Adriaanse regie Sassan Saghar Yaghmai choreografie Frank Mineur dramaturgie

Mariken ontvlucht Nijmegen en ontmoet de duivel Moenen, die haar meelokt

naar Antwerpen, waar ze zeven jaar in zonde met hem doorbrengt. Terug

in Nijmegen krijgt ze berouw, maar geen priester schenkt haar vergiffenis.

Na vele jaren als boetvaardige non te hebben geleefd, bevrijdt een engel

Mariken van haar ketenen. God zelf heeft haar vergeven.

19.45-20.30 uur


€ 8

20.00-21.30 uur

toneelacademie

vrij entree


of 043 3466690


zaterdag 15.00 uur zaterdag 20.00 uur

meer informatie op p.62

5252

■

■

Benjamin Britten

za 21

5656

Bononcini - La Conversione di Maddalena Concerto Soave o.l.v. Jean-Marc AymesMaría Cristina Kiehr sopraan (Maria Maddalena) Alice Habellion mezzosopraan (Marta) Violaine Le Chenadec sopraan (Amor Divino)Etienne Bazola bas (Amor Profano)

Giovanni Bononcini componeerde La Conversione di Maddalena in 1701 voor de Weense hofkapel. Onderwerp van dit oratorium is de zielestrijd van Maria Magdalena tussen de (gepersonificeerde) Amor Terreno en Amor Divino, tussen aardse, vleselijke en geestelijke, goddelijke liefde. Magdalena’s tegenspeelster is haar zuster Marta, die haar voortdurend tot boete maant. De Argentijnse sopraan María Cristina Kiehr, een van de meest vooraan-staande baroksopranen, zingt de titelrol. Jean-Marc Aymes leidt ensemble Concerto Soave uit Marseille. Volgens de legende zou Magdalena de Provence hebben gekerstend. Tussen beide oratoriumdelen werd kort gepreekt, in de hofkapel door een pater Capucijn, tijdens deze uitvoering door Antoine Bodar.

21.00-23.00 uur

martinuskerk

€ 20

5151


De boetvaardige Maria Magdalena (1661) door Matea Cerezo


■

5757


The pilgrim project #2 : yATRA GOTRA | Joost Vrouenraets, Rakesh Sukesh

Into the Wild (2007) Sean Penn regie

In Into the Wild keert de hoofdpersoon Chris McCandless (Emile Hirsch) een veelbelovende carrière in de rechten en een prestatiegerichte, materia-listische maatschappij de rug toe. Hij kiest ervoor om zwervend – als Alexander Supertramp – de wereld in te trekken. Zijn ultieme doel om volledig afgesloten van de mensheid te leven voert hem naar Alaska. Wonend in het wrak van zijn Magic Bus wordt hij echter geconfronteerd met een meedogenloze natuur, waarin hij ten onder gaat.

5050

21.00-21.30 uur

lambertuskerk

vrij entree

YATRA wordt uitgevoerd opvrijdag 19.00 uur


zie ook het interview met Joost Vrouenraets op p.26

zie voor meer informatie p.64

21.15-23.45 uur


€ 8

za 21

Joost Vrouenraets

■

■

Musica Sacra Maastricht t kunstenfestival muziek, dans, theater, performance, film & beeldende kunst op historische locaties

5858

4949

[email protected] : 04/379.62.49AVENUE FRANKLIN ROOSEVELT 2 4600 VISÉ

ONLINE VERKOOPWWW.VISE-MUSIQUE.COM

UW PARTNER VOOR PARTITUREN, NOTENLEER, MUZIEKINSTRUMENTEN EN

TOEBEHORENKLASSIEKE MUZIEK CD’S

CD VERKOOP BIJ CONCERTEN

AMUZ brengt historische muziek in een historisch kader in Antwerpen. Tot in de kleinste details. Ontdek het volledige seizoen op www.amuz.be

5959


4848

Echo van Eeuwigheid Rechtstreekse uitzending van het Radio 4-programma Echo van Eeuwigheid (RKK) met Antoine Bodar. Live muziek door Diabolus in Musica, Ensemble Trigon en clavecinist Mahan Esfahani.

Wandeling naar Gronsveld Bestemming: het concert Historia Sancti Martini door Diabolus in Musica o.l.v. Antoine Guerber

Hoogmis

m.m.v. Cappella Sancti Servatii o.l.v. Hans Heykers Marcel Verheggen orgel

o.a. Bruckner Mis in C ‘Windhaager Messe’ (bew. Joseph Messner)

Hoogmis

m.m.v. Basilicakoor en Schola Nova o.l.v. Hans LeendersSjef Streukens orgel

Hendrik Andriessen Missa Cogitationes cordisTrevor Maloney Ave Maria (première)Sjef Streukens Toccata sopra Brigida

Eredienst

m.m.v. Ensemble Trigon

Gregoriaans en Moderne Devotie: een keuze uit religieuze gezangen afkomstig van verschillende handschriften uit de Lage Landen.





9.00-10.00 uur


vrij entree

9.00 uur

vertrek vanaf theater a/h vrijthof

zie voor concertinformatie p.47

10.00 uur

sint servaasbasiliek

Liturgische viering

10.00 uur


Liturgische viering

10.15 uur

sint janskerk

Liturgische viering

zie ook het concert door Ensemble Trigon, zaterdag 15.00 uur, p.57

12.30-13.15 uur


vrij entree


zaterdag 19.00 uurzondag 12.30 uurzie de column van

Lex Bohlmeijer op p.25

t zondag 22 september

zo 22


■

■

■

■

■

■

Lex Bohlmeijer

© Joop van Reeken

6060

6060

4747

P’ansori Yongseok Choe & Byungtae Kim

P’ansori is een Koreaanse, verhalende zangvorm, waarbij een episch verhaal gezongen en verteld wordt door een zanger met begeleiding van slagwerk, gebruikmakend van subtiele lichaamsbewegingen.

Historia Sancti MartiniDiabolus in Musica o.l.v. Antoine Guerber

Martinus werd geboren omstreeks 316. Aan hem is het officie gewijd waarvan tijdens dit concert een reconstructie klinkt. Hij was een Romein uit het huidige Hongarije, bracht zijn jeugd door in Pavia en werd militair. Na zijn bekering tot het christendom verzaakte hij de strijd en leefde hij verder als kluizenaar. Hij stichtte het eerste klooster op Franse bodem, nabij Poitiers en in 371 werd hij bisschop van Tours. Hier werd hij op 11 november 397 begraven op de plek waar later de basiliek van Saint-Martin zou worden gebouwd. Rondom deze plek ontstond een nieuwe stad naast Tours (waar de kathedraal zich bevond) nl. Châteauneuf, of in het Latijn Martinopolis.Al snel na zijn dood kwam de verering voor Martinus op gang, waardoor Tours decennia lang een van de voornaamste West-Europese steden was. Op basis van een 13de-eeuws manuscript wordt in gregoriaanse en meer-stemmige gezangen een beeld opgeroepen van het plechtige ritueel.



12.30-13.30 uur

theater a/h vrijthof, bovenzaal | € 8

P’ansori wordt uitgevoerd opzaterdag 19.15 en zondag 12.30 uur; zie voor meer informatie p.53

13.30-14.30 uur

martinuskerk gronsveld

€ 12 • entree incl. busvervoer; om

12.45 uur vertrek naar Gronsveld

vanaf theater aan het vrijthof

Dit concert kan ook worden bezocht aansluitend aan de wandeling die om 9.00 uur vertrekt vanaf theater aan het vrijthof,zie p.48.

14.00-15.00 uur

theater kumulus (west)

€ 8

Bull’s Eye wordt uitgevoerd op vrijdag 18.00 uur zaterdag 17.00 uur zondag 14.00 uur

zondag 22 september


■

■

■

6161


4646

yom & Farid D

Yom wordt beschouwd als een van de grote virtuozen van de klezmer-muziek in Europa; zijn nieuwsgie-righeid leidde hem steeds verder oostwaarts, op zoek naar nieuwe geluiden en technieken op de klarinet.Ook Farid D, die zijn muzikale carrière begon als klassiek musicus, heeft een grote belangstelling voor oosterse muziek. Hij ontwikkelde zich tot ‘oriëntaals cellist’, waarbij hij de cello bespeelt als een ud, naar de tradities uit de Maghreb.De ontmoeting van deze twee musici resulteerde in een langdurige samenwerking, gestoeld op een groot vakmanschap in improvisatie, waarbij Oost-Europese en oriëntaalse muziek verenigd worden.

Mahan Esfahani · clavecimbel‘Hoe het wereldlijke sacraal werd’, werken van Byrd, Gibbons, Bull, Sweelinck, Scheidt, Pachelbel, Bach en Keeley.

Het recital van de jonge Iraans-Amerikaanse clavecinist Mahan Esfahani heeft als thema ‘hoe het wereldlijke sacraal werd’, vertrekkend van de geleerde, contrapuntische stijl, toegepast op volkse deuntjes door Engelse virginalisten. Verschillende van hen vluchtten om religieuze redenen naar het continent en beïnvloedden de clavecinisten en organisten in het Lutheraanse Duitsland. Maar het contrapunt werd daar toegepast op koraalmelodieën. Dat horen we in twee koraalpartita’s uit de Musicalische Sterbens Gedancken van Pachelbel, gecomponeerd naar aanleiding van de dood van zijn vrouw en kind aan de pest. Uiteindelijk keren we terug naar Engeland, in de 21ste eeuw, met Inventions van Rob Keeley.

14.00-15.00 uur

stadhuis

€ 8

14.00-15.00 uur

cellebroederskapel

€ 8

Dit recital wordt uitgevoerd opzondag 14.00 uurzondag 17.00 uur

‘Duizelingwekkend virtuoos’ werd de clavecinist Mahan Esfahani

eerder dit jaar in The Guardian genoemd. ‘…zijn ontwapenende presentatie zou wel eens tot een

geheel nieuwe appreciatie van het instrument kunnen leiden.’

zo 22

Yom

© Marco Borggreve

■

■

6262

Resonance - Zee van klankmet Merlijn Twaalfhoven (bekend van DWDD)

Resonance biedt ruimte voor verstilling, op een plek midden in de drukke binnenstad van Maastricht. De Onze Lieve Vrouwebasiliek wordt een onverwacht rustpunt, als het oog van een orkaan, omgeven door drukte, opwinding en lawaai. Samen duiken we in een zee van klank, creëren we een plek om tot inkeer te komen met zang, tonen, akkoorden en harmonieën.

Deze betoverende wereld van geluid wordt verwezenlijkt door talloze stemmen van zangers. Wees vrij om met ons mee te zingen, zacht te neuriën of stil te luisteren midden tussen de zangers. Zo wordt dit concert niet zozeer een evenement om te beluisteren, maar een actieve ontmoeting van klank, ruimte en de mensen daarbinnen.

Merlijn Twaalfhoven

Merlijn Twaalfhoven is componist en ontwerper van muzikale projecten voor alle zintuigen. Hij brengt graag op ongewone, indrukwekkende plekken kunst in verband met de samenleving. Mensen op die plekken spelen een grote rol; collages van klank ontstaan. Ook werkt hij vaak op locaties waar grote maatschappelijke verschillen tot spanningen of conflicten leiden.

Zo componeerde hij onder andere een muziekstuk dat over de afschei-dingsmuur in de Palestijnse Bezette Gebieden klonk. Kunst en het alle-daagse leven versmelten met elkaar, en zo wordt een zeer uiteenlopend publiek betrokken bij een zoektocht naar schoonheid en verwondering.

14.00-15.00 uur


vrij entree | gratis deelname

Dit project komt tot stand in nauwe samenwerking met Omroep MAX.

Meedoen? Iedereen is welkom. Deelname is gratis.Aanmelden kan via www.musicasacramaastricht.nl/resonance

4545

zondag 22 september


■

Onze Lieve Vrouwebasiliek, koorgalerij© Rijksdienst Cultureel Erfgoed / G. de Hoog

© Adrie Mouthaan

6363


4444

Metéora (2012) Spiros Stathoulopoulos regie

De titel van deze film verwijst naar de 14de-eeuwse, op adembenemende zandstenen rotsformaties gebouwde kloosters in Kalabaka, in het Griekse Thessalië. Naast het Groot Meteoron, gesticht door de monnik Athanasios in 1336, waren er nog 23 andere kloosters waar monniken leefden in vrijwel volledige afzondering van de rest van de wereld. In dit decor vertelt de Griekse regisseur het verhaal van de jonge monnik Theo-doros en de non Urania, die hun leven wijden aan de strikte rituelen en de levensstijl van hun genootschap. Een groeiend gevoel voor elkaar zet dit leven echter onder druk. De keuze tussen spirituele toewijding of een wereldlijk verlangen dringt zich dan ook op.


‘In-contact met de ander wordt mij een spiegel voorgehouden. Ik zie wie ik ben, wie ik zou willen zijn, wie ik niet ben. In-keer vraagt om contact met jezelf en de ander.’ Met ‘Inkeer’ als uitgangspunt is Juul Sadée met 25 mensen uit de Molukse gemeenschap van Maastricht een proces van onderzoek en reflectie aangegaan. Ze werken samen aan een grote sculptuur en een polyfone performance. Spelenderwijs ontwikkelen ze lichaamstaal en stemgebruik. Heel bijzonder zijn de individuele gesprekken die Juul in groot vertrouwen met iedereen heeft gevoerd en die de inhoud van KEJUTAN bepalen.

14.00-15.25 uur


€ 8

15.30-16.15 uur

keizerzaal sint servaasbasiliek | € 4

KEJUTAN wordt uitgevoerd opzaterdag 13.00 uurzaterdag 19.30 uur

zondag 15.30 uurLex ter Braak houdt een lezing over KEJUTAN op vrijdag om 14.30 uur

in de Jan van Eyck Academiezie column van Juul Sadée op p.30

en zie ook p.53 voor meer informatie

zo 22

■

■

Onze Lieve Vrouwebasiliek, koorgalerij© Rijksdienst Cultureel Erfgoed / G. de Hoog

© Adrie Mouthaan

Musica Sacra Maastricht t kunstenfestival muziek, dans, theater, performance, film & beeldende kunst op historische locaties

6464

4343

Erik Satie - Le Fils des ÉtoilesAlexei Lubimov piano

‘Ésotérik Satie’, zo werd hij genoemd door zijn stadgenoot uit Honfleur, de schrijver Alphonse Allais. Satie kwam in Parijs aan de kost als café-pianist van Le Chat Noir, maar was ook de ‘officiële componist’ van de esoterische Ordre de la Rose+Croix Catholique du Temple et du Graal, opgericht door de excentrieke Joséphin ‘Sâr’ Péladan. Péladan was fanatiek Wagneriaan en beoefende zelf een vorm van totaaltheater.

In 1892 presenteerde hij zijn drama Le Fils des Étoiles, ‘pastorale kaldé-enne’ in drie bedrijven: Roeping – Inwijding –Bezwering. Het speelt zich af in 3500 v.Chr. De herder-hoofdpersoon wordt verliefd op de dochter van de Sâr en wordt daarbij heen en weer geslingerd tussen vleselijke en mystieke liefde. Door magiërs laat hij zich inwijden in de geheimen van de wils-kracht. De dochter van de Sâr wordt ziek van liefde en de Sâr onder-werpt de herder aan een reeks beproevingen voor hij met een huwelijk zal instemmen. Le Fils des Étoiles werd uitgevoerd met drie voor-spelen van Satie, voor harpen en fluiten. Alleen een pianopartituur van het geheel is bewaard gebleven.

15.30-16.30 uur

conservatorium maastricht

€ 8

Le Fils des Étoiles vormt een contrastrijk tweeluik met Music of Changes van Satie-adept John Cage zaterdag 18.00 uurzie p.55


4343

Poster voor eerste Rose+Croix-salon door Carlos Schwabe (1892)

zondag 22 september■

6565


4242

Boudewijn Tarenskeen - LUTHER

Martin Luther tekst Gerardjan Rijnders synopsis/epiloog Paul Koek/Veenfabriek regie Uri Rapaport lichtontwerpMichel Poels Luther (bariton) Titus Muizelaar Luthers tolk (acteur)Gerrie Meijers orgel Cappella Amsterdam o.l.v. MaNOj Kamps

Luther is een man van de wereld met een open geest, een emancipator en een geestig brievenschrijver. Maar naarmate hij ouder wordt, raakt hij steeds meer gevangen in zijn eigen ideeën en trekt hij zich terug van de wereld. Het oratorium Luther van Boudewijn Tarenskeen – voor zangsolist, acteur, organist en gemengd koor – schetst deze ontwikkeling op in-dringende wijze. Tarenskeen heeft een grote fascinatie voor de revolutionaire Luther. In deze compositie wil hij de persoon Luther schilderen, met zijn geloofs-inzichten, maar ook met zijn momenten van twijfel en wanhoop die door zijn volgelingen zijn doodgezwegen. Een dominante rol is hierbij weggelegd voor het koor, dat onzichtbaar is opgesteld. Als een meer-koppig monster fungeert Cappella Amsterdam afwisselend als kunstkoor, als poëtisch ‘tragisch’ koor, als opportunistische goegemeente, als festival-publiek én als ‘de wereld’. De solozanger vertolkt de rol van Luther. En dan is er een tolk, het geheime wapen dat als vervreemdend element het strenge systeem van Luther relativeert en in het tweede deel als inter-viewer en souffleur de stamelende Luther op weg helpt. Als de acteur zijn rol van tolk verlaat, wankelt het hele bouwwerk, ook de muziek …

LUTHER is geschreven in opdracht van Musica Sacra Maastricht en met financiële steun van het .Met dank aan ds. Mirella Klomp.

15.30-16.30 uur

sint janskerk

€ 12

WERELDPREMIèRE

‘Schitterend en geniaal’, Joep Stapel (NRC Handelsblad,

november 2012) over de uitvoering van de Mattheus Passie van

Boudewijn Tarenskeen, eveneens door Cappella Amsterdam en onder

regie van Paul Koek/Veenfabriek. Boudewijn Tarenskeen kreeg

voor dit werk in 2009 de Matthijs Vermeulenprijs.

■

zo 22Cappella Amsterdam © Marco Borggreve

6666

4141

Léon Morin, prêtre (1961) Jean-Pierre Melville regie

Een Franse provinciestad tijdens de bezetting. De meeste mannen zijn weg. Een jonge, communistische weduwe gaat te biecht bij de jonge, aantrekkelijke priester om hem te provoceren. Hij gaat in op haar vragen en besluit haar te bekeren. Dat doet ze ook, maar is het oprecht? ‘Bekering vraagt geen mensenleven’, zei Jean-Pierre Melville, ‘enkel een moment.’

Gesualdo Consort o.l.v. Harry van der Kamp. Geert Maessen lectorCarlo Gesualdo Responsoria voor Witte Donderdag, Goede Vrijdag en Paaszaterdag

Op 8 september van dit jaar is het precies 400 jaar geleden dat de Napo-litaanse aristocraat Carlo Gesualdo, prins van Venosa, overleed, waar-schijnlijk 47 jaar oud. Het verhaal is bekend: in Napels had hij zijn eerste vrouw en haar minnaar op gruwelijke wijze vermoord, een misdaad die nooit werd bestraft. Er zijn tal van aanwijzingen, biografische en muzikale, dat hij de rest van zijn leven werd gekweld door wroeging. Zijn boete -doening nam allengs extreme vormen aan van zelfkastijding. In zijn beide kastelen, Gesualdo (naast een Capucijnen-klooster) en Venosa, had hij een privé-kapel. Zijn religieuze muziek was in eerste instantie daarvoor bestemd, en werd waarschijnlijk niet door een koor maar door solo-stemmen gezongen. Het naar hem genoemde Consort doet dat ook, in dit derde concert met polyfonie voor de Donkere Metten. Gesualdo’s Responsoria et alia ad officium Hebdomadae Sanctae spectantia werden in 1611 in het kasteel van Gesualdo gedrukt, als laatste van zijn publicaties met religieuze muziek. Er is één exemplaar van bewaard gebleven. Op het programma staan de responsoria van de eerste nocturnes van de drie dagen. De Lamentaties van Jeremia worden in het gregoriaans gezongen.

The pilgrim project #2 : yATRA GOTRA | Joost Vrouenraets, Rakesh Sukesh

Zie ook het interview met Joost Vrouenraets op p.26en zie voor meer informatie p.64

Mahan Esfahani clavecimbel

‘Hoe het wereldlijke sacraal werd’Werken van Byrd, Gibbons, Bull, Sweelinck, Scheidt, Pachelbel, Bach en Keeley.

16.15-18.25 uur


€ 8

17.00-18.00 uur


€ 12

Drieluik Lamentaties I. The Tallis Scholars o.a. Victoria Lamentaties vrijdag 18.00 uur zie p.65 II. Capilla Flamenca & HERMESensemble Janssens Incipits De la Rue Lamentaties Agricola Lamentaties Josquin Victimae paschali vrijdag 22.00 uur zie p.61 III. Gesualdo Consort

17.00-17.30 uur

lambertuskerk | vrij entree

YATRA wordt uitgevoerd op vrijdag 19.00 uur, zaterdag 21.00 uur en zondag 17.00 uur

17.00-18.00 uur

cellebroederskapel | € 8

Dit recital wordt uitgevoerd opzondag 14.00 uur en 17.00 uur

zondag 22 september


■

■

■

■

6767


4040

SLoTCoNCERT Mendelssohn - Paulus Octopus Symfonisch Koor en Le Concert d’Anvers Bart van Reyn dirigentLisette Bolle sopraan Clare Wilkinson alt Matthew Long tenor Werner Van Mechelen bas

Felix Mendelssohn, telg uit een tot het protestantisme bekeerde Joodse familie, was 27 jaar toen hij zijn monumentale oratorium voltooide over de bekeerling Paulus. De bedoeling was om een synthese te maken van Bach en Händel en het genre oratorium aldus nieuw leven in te blazen. In die opzet slaagde hij met glans: het werk had al bij de première enorm succes. Zo schreef ook Schumann in zijn Neue Zeitschrift für Musik over Paulus: ‘Eine fortlaufende Kette von Schönheiten, die im Auditorium wie ein Freudenfeuer zündete’.De uitvoering van dit slotconcert is in handen van een schare excellente solisten, het Octopus Symfonisch Koor en de historische orkestinstrumen-ten van Le Concert d’Anvers onder leiding van de jonge Vlaamse dirigent Bart van Reyn, die aan een indrukwekkende carrière bouwt, waarin hij samenwerkt met onder andere het Rundfunkchor Berlin, Marek Janowski en Simon Rattle. 130 musici sluiten hiermee Musica Sacra Maastricht 2013 op bijzondere wijze af.

19.00-21.20 uur


€ 20

zo 22

■

6868

3939

ImproLabYvette van der Slik dans Roderik Povel muziek Joan-Ditte Steffers dramaturgie

De opzet van het project ImproLab is opkomend jong talent uit verschillende doelgroepen (muziek, theater, beeldende kunst, dans enz) samen te brengen. Centraal hierbij staat de creativiteit die door improvisatie wordt opgeroepen: de deelnemers laten zich door elkaar inspireren en zijn vrij om hun eigen creativiteit in te brengen: actie en reactie in een unieke ‘onvoorspelbare’ voorstelling. Het project is opgezet voor jonge, talentvolle performers in de leeftijd tussen 16 en 35 jaar. Dankzij de creativiteit van improvisatie gebruikt de performer zijn of haar persoonlijke ervaring en emoties om op een bepaalde situatie te reageren. In feite is de performer een open boek; zijn of haar pagina’s raken gevuld door de input en interactie met de andere performers én de andere disciplines. Het resultaat is altijd verrassend.ImproLab biedt een wezenlijke ervaring waarin de schoonheid van creativiteit centraal staat, een unieke gelegenheid om aanwezig te zijn bij een verhaal dat nog niet is geschreven.

Tentoonstelling ABK3de jaars-studenten van de Academie Beeldende Kunsten geven in de vorm van een dubbele tentoonstelling hun eigen interpretatie van het festivalthema. Te zien tijdens de duur van het festival.

Project 1

Astrid van Hattem illustratie Marcella Coppen fotografie

Project 2

Laura Geradts fotografie Amber Delahaye illustratie Maxime J.Abauzit product/architectuur

t randprogrammeringza 14 september

18.30-19.30 uur

ainsi | € 8

zie voor meer informatie en aanmeldingen voor het dagprogramma (workshops): http://improlabmaastricht.wordpress.com

do 19 t/m zo 22 september


vrij entree


■

■

© Laura Geradts

6969


3838

JekerklassiekIn het kader van Musica Sacra Maastricht laat ook het Jekerkwartier van zich horen. Jonge, talentvolle musici van het Conservatorium Maastricht verzorgen van vrijdag 20 september tot en met zondag 22 september korte optredens in de vele gezellige cafés en restaurants van het Jekerkwartier; bij heel mooi zomers weer zelfs ook op straat.

Programma ToneelacademieStudenten van de Toneelacademie Maastricht ontwikkelen in het kader van Musica Sacra Maastricht korte voorstellingen, die tijdens het festival gepresenteerd worden, zie voor meer informatie www.toneelacademie.nl.

StadsparkconcertTijdens de Cultuurzomer Maastricht 2013 organiseert Tout Maastricht elke zondag van 9 juni tot en met 22 september om 14.30 uur optredens van amateurmusici, professionele musici en muziekgezelschappen uit de hele Euregio. Tijdens het afsluitende concert op het terrein van de Tapijnkazerne brengt Opera Zuid een selectie van prachtige aria’s, gekozen bij het festivalthema.

Schoolvoorstellingen Bull’s Eye (14+) Project Sally Maastricht

Tijdens de festivalweek presenteert Project Sally Maastricht i.s.m. het euregionaal dansplatform en Musica Sacra Maastricht een aantal besloten schoolvoorstellingen van het project Bull’s Eye.

vr 20 t/m zo 22 september

jekerkwartier

vrij entree

zie voor meer informatiewww.jekerkwartier-maastricht.nl

do 19 t/m za 21 september

toneelacademie | vrij entree


of 043 3466690

zo 22 september

14.30 uur

terrein tapijnkazerne

vrij entree

zie voor meer informatiewww.toutmaastricht.nl

besloten voorstellingen

tijdens het festival wordt Bull’s Eye uitgevoerd op vrijdag 18.00 uur


■

■

■

■

Musica Sacra Maastrichtkunstenfestival t muziek, dans, theater, performance, film & beeldende kunst op historische locaties

7070

3737

Ontdek de mooiste klankkunstpareltjes. Maak een wandeling in een van de

zeldzame stiltegebieden. Beluister composities die een ode brengen

aan Limburg. Geniet op een terrasje van een beiaardconcert.

De Klankatlas brengt het akoestische DNA van Belgisch en Nederlands Limburg in kaart. Surf naar www.klankatlas.eu en ontdek hoe Limburg klinkt, klonk en zou kunnen klinken.

Oude Muziek in Limburg Het Seizoen Oude Muziek biedt de mooiste muziek uit middeleeuwen, renaissance en barok, op historische locaties in Limbricht en Maastricht, met topmusici als Marco Beasley, Erik Bosgraaf, New York Polyphony en La Risonanza en vele anderen.

2013 / 2014

www.oudemuziek.nl

7171


3636

t Vriend van Musica SacraWord Vriend van festival Musica Sacra Maastricht en geniet van vele voordelen. Voor deze editie kunt u kiezen uit twee opties:

Gouden Vriend: c 70• 25%kortingopconcerten/voorstellingenvandezeeditie*• deprogrammatoelichtingenvanallevoorstellingenineenmooiebundel• uitnodigingvoorhetbeslotenVriendenmomentopzaterdag21september• decdLamentazioni per la Settimana Santa van Concerto Soave • eenFestivaltasmetinhoud• hetFestivalmagazine

Zilveren Vriend: c 30• 10%kortingopconcerten/voorstellingenvandezeeditie*• uitnodigingvoorhetbeslotenVriendenmomentopzaterdag21september• decdLamentazioni per la Settimana Santa van Concerto Soave • eenFestivaltasmetinhoud• hetFestivalmagazine

* geldt voor 1 toegangskaart per persoon per concert

Geven via de GeefwetSinds2012isdeGeefwetvankracht.VooreengiftaaneencultureleANBI(AlgemeenNutBeogendeInstelling),zoalsdeStichtingMusicaSacra,kuntueenkwartmeervanuwbelastbaarinkomen aftrekken dan u eigenlijk geschonken heeft. Wilt u meer weten én ons festival steunen? Alleinformatiestaatopwww.musicasacramaastricht.nlonder‘praktisch’.

© Sanne Willemsen

7272

Bekering is anno 2013 misschien toch wel een vreemd woord geworden. ‘Inkeer’ is in die zin veel ruimer en je kunt het ook zien los van het religieuze. Het gaat vooral om momenten van verandering, keerpunten in je leven.

Stijn Boeve

t

I heard, as if I had no Ear

Until a Vital Word

Came all the way from Life to me

And then I knew I heard.

…Until a Might detected me

And set my kernel in.

And Spirit turned unto the Dust

‘Old Friend, thou knowest me’,

And Time went out to tell the News

And met Eternity.

Emily Dickinson1039 t

Inkeer, ommekeer en bekering. Er is een bepaald inzicht, wij gaan daar doorheen, waarna er in ons leven een verandering plaatsvindt.

Joost Vrouenraets

t

Io ritornai dalia sanctissima onda

rifatto si, come piante novelle

rinnavellate di novella fronda,

puro e disposto a salire alle stelle.

Dante Alighieri

Divinia Commedia, Purgatorio, Canto 33 (142-145) t

Ik kwam herboren uit de goede stroom,

Zo puur als bomen die nieuw lover krijgen

En zich vernieuwen tot een nieuwe boom,

Geree om naar de sterren op te stijgen.

Inkeer, ommekeer, bekeringTijdens Musica Sacra staan we stil bij het thema Inkeer, ommekeer, bekering. Hieronder vindt u een aantal

overdenkingen van betrokkenen bij het festival en andere denkers. Naast deze inzichten willen we ook graag uw

gedachte(n) weten. Waaraan denkt u bij inkeer, ommekeer, bekering? Laat het ons weten via facebook, e-mail of

een formulier tijdens het festival zelf. Alle inzichten worden onderdeel van de Inkeerwand in het souterrain van

Theater aan het Vrijthof, die u tijdens het festival kunt bezoeken.

t Overdenkingen

Soms zijn er helemaal geen grote, wereldschokkende gebeurtenissen nodig om je beeld in één keer te laten kantelen.

Pay-Un Hiu

t

denn lautlos nahte sich das niegeglaubteRainer Maria Rilke Das Einhorn (Neue Gedichte)

t

3535

msm 2013 - magazine

Documents