1

MUDREBEArapa "durb" kknden mufale vezninde bir mastar olup, kk anlam; gitmek, uzaklamak, rzk peinde komak demektir. Bir terim olarak; bir taraftan sermaye, dier taraftan iletme olmak zere oluturulan emek-sermaye ortakln ifade eder. Sermaye sahibine"rabb'l-ml", iletmeciye ise "mudarib" denir.Asr- saadette islm ticaret ortaklklar kurum hlini alrken, Irak ekol emek-sermaye ortaklna Kur'n'daki kk anlam (el-Mzzemmil, 73/20) ve medaribi esas alarak "mudarebe"; Hicaz ekol ise sermayenin iletmecinin tasarrufuna havale edilmesine bakarak "mukaraza" veya "krz" adn vermitir (es-Serahs- el-Mebst, Beyrut, t.y., XXII, 17, 21, 24; el-Ksn, Bedyiu's-Sanyi', Beyrut 1394/1974, VI, 79, 80; Mecelle, Madde, 1404).Islm'da mudarebe ortakl uzun veya ks vadeli her eit krediyi salamak iin elverili bir yntemdir. Toplumda, elinde byk meblalara ulaan nakit paras olan bir ok kimse bunu iletmek, ticar bir ite kullanmak ister. Ancak bilgisi, tecrbesi veya sal elverili olmad iin bu arzusunu gerekletiremez. Yine toplumda bilgili, yetenekli ve ticaret iine yatkn bir ok kimse de sermaye yokluundan dolay ticarete atlamaz. te, mudarebe, birbirine muhta olan bu iki unsuru bir araya getirir ve iki taraf da bundan krl kar. Toplumda muattal kalan sermayeler ve i bulamayan kabliyetler deerlenmi olur. Bu eit ortaklk gvene dayanr.Mudarebe; Kitap, Snnet ve Icm delillerine dayanr.Kur'n'da yle buyurulur: "Allah dier bir ksm insanlarn yeryznde kendi ltfundan rzk aramak zere yolculuk yapacaklarnr bilir" (el-Mzzemmil, 73/20); "Cum'a namaz klnd zaman, yeryznde dalnz ve Allah'n ltfundan rzk araynz" (el-Cum'a, 62/10); "Hac mevsiminde, ticaret yaparak Rabbinizin ltfundan rzk istemenizde size bir saknca yoktur" (el-Bakara, 2/198). Bu yetlerin genel anlam sermayenin mudarebe yoluyla iletilmesini de kapsamna alr.Abdullah b. Abbas (r.a)'n yle dedii nakledilmektedir; "Efendimiz Abbas b. Abdulmuttalib (.32/652) mudarebe iin sennaye verdii zaman, iletmeciye bu sermaye ile deniz yolculuuna kmay, bir vdide konaklamay ve canl hayvan ticareti yapmay yasaklard. Eer bu artlara uymazsa ana paray tazmin edecekti. O'nun mudarebe szlemesine koyduu bu artlar Hz. Peygamber'e ulam ve O, buna icazet vermitir" (el-Heysem, Mecmau'z-Zevid IV,161). Hz. Muhammed'e rislet gelince, toplumda mudarebe uygulamas devam ediyordu. O, bu uygulamay takrir buyurdu (es-Serahs, a.g.e., XXII, 19).Bir sahabe topluluu yetimlere ait nakit paralar mudarebeye verip iletmilerdir. Hz. mer (. 23/643). Hz. Osman (. 35/655). Ibn mer (. 73/692) ve Ibn Mes'ud (.32/652) bunlardandr. Kendi devrinde, bunlara kar kan olmad iin, bu konuda icma meydana gelmitir (el-Ksn, a.g.e., VI, 79; el-Bc, el-Mntek, V, 151; ez-Zeyl,Nasbu'r-Rye,IV,113). Dier yandan Hz. mer devrinde Irak'tan beyt'l-ml'e ait parann Hicaz'a mudarebe yoluyla gnderildii bilinmektedir (es-Serahs, a.g.e., XXI, 18; el-Ksn, a.g.e., VI, 60).Kasm b. Muhammed (.102/720) yle demitir: Bizim Hz. Aie nezdinde bir sermayemiz vard. O, bunu mudarebe yoluyla iletmeye verirdi. Allah O'nun gayreti sebebiyle sermayemizi bereketli klyordu (es-Serhs, a.g.e., XXI, 18).Mudarebenin rknleri icab ve kabuldr. Bu akit "mudarebe, mukaraza, krz, mumele" veya bu anlam ifade eden szcklerle meydana gelir. "u sermayeyi al, mudarebe yoluyla ilet, kr aramzda u ekilde paylarz" teklifini, mudribin kabul etmesiyle akit oluur. Sermaye mudribin elinde nakit para olarak bulunduka emnet saylr. Mala yatrm yaplnca, mudarible sermaye sahibi (rabbul-ml) arasnda veklet ilikisi doar; kr meydana gelince de, kr zerinde ortaklk sz konusu olur (es-Serahs, a.g.e., XXI, 19; el-Mevsl, el-Ihtiyr, III, 19, 20; el-Ksn, a.g.e., VI, 87; Mecelle, mad. 1405, 1413).Mudarebe eitleri:Mudarabe ortakl, taraflarn zel artlar koyup koymamasna gre, mutlak ve mukayyed olmak zere ikiye ayrlr.1) Mutlak mudarebe: Sermaye sahibinin ana paray, mudaribe verirken, onu ticaret iinde serbest brakmas, sadece krn paylalma eklini belirlemekle yetinmesidir. "u sermayeyi al, yl sonunda kr yar yarya paylamak zere mudarebe yoluyla altr" szleriyle bu ortaklk doar. Burada mudarib (iletmeci), sermayeyi altrrken, islmi hkmlere uymay da stlenmi olur. Kast, kusur veya ihmal bulunmadka, meydana gelecek zarara, sadece emeinin karln alma eklinde katlanr. nk gvenilen (emn) kimsedir (el-Ksn a.g.e., VI, 87; Mecelle, mad.1406).2) Mukayyed mudarebe: Sermaye sahibi, ana paray mudareb'e verirken zel bir takm artlar koyabilir. Abbas b. Abdlmuttalib'in mudareb'e koyduu baz artlar Hz. Peygamber'in tasvip ettiini yukarda belirtmitik. Hz. mer'in yetim mallarn, Hakim b. Hzm'n kendi mallarn mudarebe'ye verirken de, zel artlar ne srdkleri nakledilmektedir (es-Serahs, a.g.e., XXI,18). Dier yandan Nebi (s.a.s): Mslmanlar kendi aralarnda belirledikleri artlara uyarlar. Ancak hell haram, haram hell klan art mstesnadr" buyurmutur (Buhr, Icre, 14; Tirmiz, Ahkm, 17; Eb Dvud, Akdiye, 12). Taraflarn dzenleme yapmadklar hususlarda rf varsa, ona uyulur. Mecelle'de u kaideler bunu ifade eder: "rfen ma'ruf olan, art klnm gibidir" (mad. 43). "Beynettccr ma'ruf olan ey beynlerinde mert gibidir" (mad. 44). "rf ile tayn nass ile tayn gibidir" (mad. 45).Mudarebe u noktalarda zel artlara balanabilir:Eb Hanife (.150/767) ve Ahmed b. Hanbel'e (. 241/855) gre:a) Yer snrlamas: Ana parann belirli bir beldede iletilmesi art koulabilir. yerinin Bursa'da almas gibi... Sermaye sahibi, ii kontrol altnda tutmak iin bu snrlamay getirebilir (Mecelle, mad. 1407).b) Ticaret eidini belirleme: Yalnz sarraflk veya gda maddeleri ticareti yapmak gibi...c) Mudarebe sresini belirleme: Bir yl sreyle snrlamak gibi... Ancak bu taktirde uygun ticaret eidini semek gerekir. Yl sonunda sermaye nakde dnmemi olursa, ya mal taksimi yoluna gidilir veya maln nakde dnmesi iin mudaribe ek sre verilmesi gereklidr.d) Maln kimden alnp kime satlaca belirlenebilir: Bu; pazarlama, acenta., ube vb. ticaret faaliyetlerinin krdan pay alma krlnda yaplabileceini gsterir.e) Mudarebeyi gelecek zamana izafe etmek mmkndr. Szleme yapldktan alt ay sonra, ticaret faaliyetinin balamasn art komak gibi...Imam fi ve Mliklere gre son madde, yani mudrebe sresini belirlemek, mal alnp satlacak kimseleri tesbit etmek veya akdi gelecek zamana izafe etmek geerli deildir (el-Ksn, a.g.e., VI, 86; Ibn Kudme, el-Mun, V, 62, 63; e-rz, el-Mhezzeb, I, 386; el-Heysem, Mecmau'z-Zevid, IV, 161.)Mudaribin ana parada tasarrufta bulunmadan nce kendisinin veya sermaye sahibinin mudarebe akdini feshedebilecei konusunda gr birlii vardr. Ana parada tasarrufta bulunduktan sonra, akdin balayc olup olmad ise ihtilafldr.Imam Eb Hanfe (.150/767), Imam afi (. 204/819) ve Imam Ahmed b. Hanbel (. 241/855)'e gre mudrebe akdi balayc (lzm) deildir. Taraftarlardan her biri tek yanl iradesiyle bu akdi feshedebilir. nk sermayedr veklet veren; mudrib ise vekil durumundadr. Ancak fesih srasnda ana parann nakit para halinde olmas ve kar tarafn feshi renmesi de arttr. Ana para menkul veya gayr merkul mal halinde ise, ya ayn taksim yaplr veya mudaribe ek sre vermek yoluna gidilir.Imm Mlik (. 179/795)'e gre, Mudrib ana parada tasarrufta bulunduktan sonra mudribe szlemesi balayc (lzm) olur ve miras yoluyla da intikal eder. Mudribten sonra ocuklar veya gvenilir kiiler sermayeyi iletir (el-Ksn, a.g.e., VI, 109; Ibn Rd, Bidyet'l-Mctehid, II, 237).MUDARABENN ARTLARI:1) nancn mudarebeye etkisi: Mudarebede taraflarn mslman olmas art deildir. slm lkesinde, (dru'l-slm) mslmanla zimm (gayr mslim teba) veya harb mste'men (pasaportlu yabanc) arasnda emek sermaye (mudarebe) ortakl kurulabilir. Drul-harpte bulunan pasaportlu mslman bir gayr mslimin sermayesini mudarebe yntemiyle iletebilir. Byle bir durumda, aralarnda lke fark, kalmam olur (el-Ksn, a.g.e., VI, 81, 82).2) Ana para ile ilgili artlar: Eb Hanfe ve Eb Yusuf'a gre, mudrebede ana parann altn (dinar) veya gm (dirhem) para kabilinden olmas gereklidr. Bu iki eit para, piyasada gerek maden deeri ile dolar ve satn alma gcn korur. Faiz yasa, bunlarda nominal (itibar) deer olumasna engel tekil eder. mam Muhammed ise, altn ve gm dndaki maden paralar (fls)'n da mudrabe sermayesi olabilecei prensibini benimser. Felsler, maden deeri dnda nominal deerle dolar. Gnmzdeki kat paralar daha ok fels (oulu fiils) benzeri nakit paralardr. Ibn Ebi Leyl ve el-Evzi'ye gre misli (standard) ticaret eyas da ortaklkta sermaye olabilir. Buday, arpa gibi. Bu son gr, ounluk hukukular, kr hesaplama zorluu yznden kabul etmezler.Ana parann miktarnn belirlenmi olmas yannda, onun mevcut bir para olmas, alacak (deyn) kablinden bulunmamas gerekir. Ana parann mudrib'e teslim edilmi olmas da gereklidr (es-Serahs, a.g.e., XXI, 21; el-Ksn, a.g.e., VI, 82, 85; Ibn'l-Hmm, Fethu'l-Kadr, VII, 59; Ibn Rd, a.g.e., II; Ibn Kudme, elmun, V, 68 vd; el-Felev'l-Hidiyye, Bulak 1310, IV, 286; e-rz, I, 385; Mecelle, mad, 1338, 1342, 1409).3) Krla ilgili artlar: Kr miktarnn belirlenebilir olmas gerekir. Sadece krn bllmesinden sz edilmi olursa, prensip olarak yar yarya bllr (en-Nis, 4/12). Dier yandan krn yi' bir cz olmas da gereklidr; , 1/3, gibi... Mudrebede makt (miktar belirlenmi) bir krn art koulmas geerli deildir. Byle bir art mudarabeyi fsit klar. nk yalnz makt kr kadar veya daha az kazan salanmas hlinde kar traf bir ey alamaz ve bu yzden krda ortaklk gereklemez; mudarabe akdi fasit olur. Mudarib yalnz ecr-i misil kadar iilik creti alrken, meydana gelecek tm kr sermaye sahibine ait olur. Zarar olursa buna da sermayedar katlanr (es-Serhs, a.g.e., XXII, 27; el-Ksn, a.g.e., VI, 85 vd).Mudrabe akdinde, mudribin yl sonunda elde edilecek kra mahsben belli creti avans olarak almas kararlatrlabilir. slm hukukularnn ounluu, mudaribin zellikle irketle ilgili d seyahatlarndaki yeme, ime, naklye, giyim, otel, ii, hamal creti gibi masraflarn da ortaktan alabilecei grnn benimsemitir; fi ve Hanbellere gre ise, aksi kararlatrlmadka, bu gibi ahs masraflar prensip olarak mudaribe aittir. Bunun anlam, bu masraflarn mudribin kr payndan karlanmasdr. Bu prensip, mudribi kiisel harcamalarnda dikkate alarak daha fazla kr isteyebilir (el-Ksn, a.g.e., VI, 105; Ibn'l-Hmm, Fethu'l-Kadr, V, 81; es-Serhs, a.g.e., XXII, 63; Ibn'l-Hmm, Fethu'sl-Mctehid, II, 238; Mecelle, mad. 1419).MUDREBE (EMEK-SERMAYE ORTAKLII)Arapa "durb" kknden mufale vezninde bir mastar olup, kk anlam; gitmek, uzaklamak, rzk peinde komak demektir. Bir terim olarak; bir taraftan sermaye, dier taraftan iletme olmak zere oluturulan emek-sermaye ortakln ifade eder. Sermaye sahibine"rabb'l-ml", iletmeciye ise "mudarib" denir.

Asr- saadette slm ticaret ortaklklar kurum hlini alrken, Irak ekol emek-sermaye ortaklna Kur'n'daki kk anlam (el-Mzzemmil, 73/20) ve medaribi esas alarak "mudarebe"; Hicaz ekol ise sermayenin iletmecinin tasarrufuna havale edilmesine bakarak "mukaraza" veya "krz" adn vermitir (es-Serahs- el-Mebst, Beyrut, t.y., XXII, 17, 21, 24; el-Ksn, Bedyiu's-Sanyi', Beyrut 1394/1974, VI, 79, 80; Mecelle, Madde, 1404).

slm'da mudarebe ortakl uzun veya ks vadeli her eit krediyi salamak iin elverili bir yntemdir. Toplumda, elinde byk meblalara ulaan nakit paras olan bir ok kimse bunu iletmek, ticar bir ite kullanmak ister. Ancak bilgisi, tecrbesi veya sal elverili olmad iin bu arzusunu gerekletiremez. Yine toplumda bilgili, yetenekli ve ticaret iine yatkn bir ok kimse de sermaye yokluundan dolay ticarete atlamaz. te, mudarebe, birbirine muhta olan bu iki unsuru bir araya getirir ve iki taraf da bundan krl kar. Toplumda muattal kalan sermayeler ve i bulamayan kabliyetler deerlenmi olur. Bu eit ortaklk gvene dayanr.

Mudarebe; Kitap, Snnet ve cm delillerine dayanr.

Kur'n'da yle buyurulur: "Allah dier bir ksm insanlarn yeryznde kendi ltfundan rzk aramak zere yolculuk yapacaklarn bilir" (el-Mzzemmil, 73/20); "Cum'a namaz klnd zaman, yeryznde dalnz ve Allah'n ltfundan rzk araynz" (el-Cum'a, 62/10); "Hac mevsiminde, ticaret yaparak Rabbinizin ltfundan rzk istemenizde size bir saknca yoktur" (el-Bakara, 2/198). Bu yetlerin genel anlam sermayenin mudarebe yoluyla iletilmesini de kapsamna alr.

Abdullah b. Abbas (r.a)'n yle dedii nakledilmektedir; "Efendimiz Abbas b. Abdulmuttalib (.32/652) mudarebe iin sennaye verdii zaman, iletmeciye bu sermaye ile deniz yolculuuna kmay, bir vdide konaklamay ve canl hayvan ticareti yapmay yasaklard. Eer bu artlara uymazsa ana paray tazmin edecekti. O'nun mudarebe szlemesine koyduu bu artlar Hz. Peygamber'e ulam ve O, buna icazet vermitir" (el-Heysem, Mecmau'z-Zevid IV,161). Hz. Muhammed'e rislet gelince, toplumda mudarebe uygulamas devam ediyordu. O, bu uygulamay takrir buyurdu (es-Serahs, a.g.e., XXII, 19).

Bir sahabe topluluu yetimlere ait nakit paralar mudarebeye verip iletmilerdir. Hz. mer (. 23/643). Hz. Osman (. 35/655). bn mer (. 73/692) ve bn Mes'ud (.32/652) bunlardandr. Kendi devrinde, bunlara kar kan olmad iin, bu konuda icma meydana gelmitir (el-Ksn, a.g.e., VI, 79; el-Bc, el-Mntek, V, 151; ez-Zeyl,Nasbu'r-Rye,IV,113). Dier yandan Hz. mer devrinde Irak'tan beyt'l-ml'e ait parann Hicaz'a mudarebe yoluyla gnderildii bilinmektedir (es-Serahs, a.g.e., XXI, 18; el-Ksn, a.g.e., VI, 60).

Kasm b. Muhammed (.102/720) yle demitir: Bizim Hz. Aie nezdinde bir sermayemiz vard. O, bunu mudarebe yoluyla iletmeye verirdi. Allah O'nun gayreti sebebiyle sermayemizi bereketli klyordu (es-Serhs, a.g.e., XXI, 18).

Mudarebenin rknleri icab ve kabuldr. Bu akit "mudarebe, mukaraza, krz, mumele" veya bu anlam ifade eden szcklerle meydana gelir. "u sermayeyi al, mudarebe yoluyla ilet, kr aramzda u ekilde paylarz" teklifini, mudribin kabul etmesiyle akit oluur. Sermaye mudribin elinde nakit para olarak bulunduka emnet saylr. Mala yatrm yaplnca, mudarible sermaye sahibi (rabbul-ml) arasnda veklet ilikisi doar; kr meydana gelince de, kr zerinde ortaklk sz konusu olur (es-Serahs, a.g.e., XXI, 19; el-Mevsl, el-htiyr, III, 19, 20; el-Ksn, a.g.e., VI, 87; Mecelle, mad. 1405, 1413).

MUDAREBE ETLER:Mudarabe ortakl, taraflarn zel artlar koyup koymamasna gre, mutlak ve mukayyed olmak zere ikiye ayrlr.

1) Mutlak mudarebe: Sermaye sahibinin ana paray, mudaribe verirken, onu ticaret iinde serbest brakmas, sadece krn paylalma eklini belirlemekle yetinmesidir. "u sermayeyi al, yl sonunda kr yar yarya paylamak zere mudarebe yoluyla altr" szleriyle bu ortaklk doar. Burada mudarib (iletmeci), sermayeyi altrrken, slmi hkmlere uymay da stlenmi olur. Kast, kusur veya ihmali bulunmadka, meydana gelecek zarara, sadece emeinin karln alma eklinde katlanr. nk gvenilen (emn) kimsedir (el-Ksn a.g.e., VI, 87; Mecelle, mad.1406).

2) Mukayyed mudarebe: Sermaye sahibi, ana paray mudareb'e verirken zel bir takm artlar koyabilir. Abbas b. Abdlmuttalib'in mudareb'e koyduu baz artlar Hz. Peygamber'in tasvip ettiini yukarda belirtmitik. Hz. mer'in yetim mallarn, Hakim b. Hzm'n kendi mallarn mudarebe'ye verirken de, zel artlar ne srdkleri nakledilmektedir (es-Serahs, a.g.e., XXI,18). Dier yandan Nebi (s.a.s): Mslmanlar kendi aralarnda belirledikleri artlara uyarlar. Ancak hell haram, haram hell klan art mstesnadr" buyurmutur (Buhr, cre, 14; Tirmiz, Ahkm, 17; Eb Dvud, Akdiye, 12). Taraflarn dzenleme yapmadklar hususlarda rf varsa, ona uyulur. Mecelle'de u kaideler bunu ifade eder: "rfen ma'ruf olan, art klnm gibidir" (mad. 43). "Beynettccr ma'ruf olan ey beynlerinde mert gibidir" (mad. 44). "rf ile tayin nass ile tayin gibidir" (mad. 45).

Mudarebe u noktalarda zel artlara balanabilir:

Eb Hanife (.150/767) ve Ahmed b. Hanbel'e (. 241/855) gre:

a) Yer snrlamas: Ana parann belirli bir beldede iletilmesi art koulabilir. yerinin Bursa'da almas gibi... Sermaye sahibi, ii kontrol altnda tutmak iin bu snrlamay getirebilir (Mecelle, mad. 1407).

b) Ticaret eidini belirleme: Yalnz sarraflk veya gda maddeleri ticareti yapmak gibi...

c) Mudarebe sresini belirleme: Bir yl sreyle snrlamak gibi... Ancak bu taktirde uygun ticaret eidini semek gerekir. Yl sonunda sermaye nakde dnmemi olursa, ya mal taksimi yoluna gidilir veya maln nakde dnmesi iin mudaribe ek sre verilmesi gereklidir.

d) Maln kimden alnp kime satlaca belirlenebilir: Bu; pazarlama, acenta., ube vb. ticaret faaliyetlerinin krdan pay alma krlnda yaplabileceini gsterir.

e) Mudarebeyi gelecek zamana izafe etmek mmkndr. Szleme yapldktan alt ay sonra, ticaret faaliyetinin balamasn art komak gibi...

mam fi ve Mliklere gre son madde, yani mudrebe sresini belirlemek, mal alnp satlacak kimseleri tesbit etmek veya akdi gelecek zamana izafe etmek geerli deildir (el-Ksn, a.g.e., VI, 86; bn Kudme, el-Mun, V, 62, 63; e-rz, el-Mhezzeb, I, 386; el-Heysem, Mecmau'z-Zevid, IV, 161.)

Mudaribin ana parada tasarrufta bulunmadan nce kendisinin veya sermaye sahibinin mudarebe akdini feshedebilecei konusunda gr birlii vardr. Ana parada tasarrufta bulunduktan sonra, akdin balayc olup olmad ise ihtilafldr.

mam Eb Hanfe (.150/767), mam afi (. 204/819) ve mam Ahmed b. Hanbel (. 241/855)'e gre mudrebe akdi balayc (lzm) deildir. Taraftarlardan her biri tek yanl iradesiyle bu akdi feshedebilir. nk sermayedr veklet veren; mudrib ise vekil durumundadr. Ancak fesih srasnda ana parann nakit para halinde olmas ve kar tarafn feshi renmesi de arttr. Ana para menkul veya gayri merkul mal halinde ise, ya ayn taksim yaplr veya mudaribe ek sre vermek yoluna gidilir.

mm Mlik (. 179/795)'e gre, Mudrib ana parada tasarrufta bulunduktan sonra mudribe szlemesi balayc (lzm) olur ve miras yoluyla da intikal eder. Mudribten sonra ocuklar veya gvenilir kiiler sermayeyi iletir (el-Ksn, a.g.e., VI, 109; bn Rd, Bidyet'l-Mctehid, II, 237).

MUDAREBEYE ZARARIN TAZMNSermaye, mudaribin elinde emnet (veda) hkmlerine tabidir. nk onu mlikinin izniyle kabzetmitir. Mudarib, mudarabe szlemesindeki artlara uymaz veya kusurlu yahut kastl davranlaryla sermayenin telef olmasna neden olursa, tazmin etmesi gerekir.Sermaye, mudribin elinde kusuru olmakszn teleften olursa tazmin etmesi gerekmez. nk o tasarruflarnda sermaye sahibinin naibidir. Kusuru olmaynca teleften dolay, vedada olduu gibi sorumluluu bulunmaz.Dnem sonunda zarar ortaya ksa, bu nce krdan karlanr. Kr yeterli olmazsa ana paradan deme yaplr. Bu taktirde mudarib, emei karlnda bir ey almamakla zarara katlm olur.Hanef ve Hanbellere gre, mudarabede zararn ksmen veya tamamen mudribe ait olaca art koulsa, bu art btl; mudarabe szlemesi ise, sahih olur. fi ve Mliklere gre ise, bu durumda mudrabe szlemesi fsit olur. nk bu art akdin tabiatna zt bir karar olarak eklenmitir (es-Serahs, a.g.e., XXII,19; el-Ksn, a.g.e., VI, 87; bn'l Hmam, a.g.e., V, 58; bn Rd, a.g.e., I, 234, 236; e-rz, a.g.e., I, 388; bn Kudme, a.g.e., V, 25, 69; ez-Zhayl, a.g.e., I, 669; Mecelle, mad. 1426, 1428).Alt mudarabeMudaribin sermayeyi bizzat iletmesi art deildir. leri yrtrken bakalarn altrmas mmkn olduu gibi, sermayeyi altracak baka birisine vermesi de mmkndr. Bylece alt mudrebe meydana gelmi olur. Sermaye sahibine kar ilk mudrib muhatap olaca iin onun menfaat haleldar olmaz. Belki daha iyi iletme yznden kr marj artabilir (es-Serhs, a.g.e., XXII, 98; el-Ksn, a.g.e., VI, 96; bn'l-Hmm, a.g.e., V, 70 vd.).Mudribin yapt ii daha dzenli ve geni lde bir giriimci iletme yapabilir. Bu iletme birok kimsenin tasarruflarn mudarabe ynetimiyle iletmek zere teslim alrsa vadelerine gre ayr fonlarda toplar. Bunlar ticaret ilerinde bizzat iletebilecei gibi mudrabe akitleriyle piyasada drst i yapan yetenekli iletmecilere de aktarabilir. Bylece; mevduata daha fazla devir salayarak kr marjn ykseltebilir.Ksaca, kr-zarar ortakl biiminde alan bir finans kurumuna yatrlan tm vadeli mevdat, vadelerine gre kr-zarar katlma hesaplarnda iletilir. Bu, ya murbaha (pein alp vadeli, satmak) veya mudrebe (bir taraf emeini, dier taraf sermayesini koyduu ortaklk) yahut mureke (sermaye ortakl) ynetimleriyle iletme ekillerinde olur.Mudarabede, mudaribin iyi niyetten ayrlmad srece rizikosu bulunmad ve tm risk, sermaye sahibine ait olduu iin, mudarabe sermayesine "risk sermayesi" denilebilir. Risk sermayesi (mudrabe) uygulamas 1970'li yllardan bu yana zellikle Amerika Birleik Devletlerinde ok byk boyutlara ulaan ve en son teknolojik yeniliklere ynelip bu tip projelerin finansmann salayan bir finansman yntemi olmutur. Az ihtimalle byk kr byk ihtimalle kk zararn sentez edildii bir finansman tr olarak tarif edilir. Risk sermayesi ABD, ngiltere, Japonya, Kanada ve Almanya gibi lkelerde ileri teknolojiyi gelitiren itici bir g olmutur. Byk kr marj olan uzun vadeli projelerin faizli kredilerle desteklenmesi halinde henz proje sonulanmadan kredilerin vadeinin dolmas, giriimcileri ekingenlie itmitir. Risk sermayesinde ise, giriimci (mudrib)nin rizikosunun bulunmamas, onu bunu vadeli projelerin finansman olarak kullanlr hale getirmitir. Proje sahibi bilim adam giriimci, projesini sermaye sahibine para karlnda satmak yerine projenin uygulanmasyla elde edilecek gelirden srekli olarak kr pay almakta, baka bir deyimle mudarabede mudarib olarak fonksiyonunu ifa etmektedir.Sonu olarak, ileri ekonomilerde geni uygulama alan olan risk sermayesi irketleriyle mudarabe arasnda byk bir benzerlik vardr. Risk sermayesi irketi kamu veya zel sektrden salad sermayeyi titizlikle seecei projelere yatrr. Buna gre, risk sermayesi irketi mudrib; proje sahibi giriimci irket, mudareb; finansman salayan kamu kuruluu veya zel sektr de rabbl-mal (sermayedar) durumundadr. Buna gre, slmi mudarabenin Avrupa'ya 10. yy dan itibaren "Commenda" ad altnda adapte edilmesinin ardndan, mudarabenin Avrupa ticaret hukukuna (Lex mercatoria) girdii, buradan tm Avrupa'ya yaylp standardize edildii bilinmektedir. Bunun sonucunda i ortaklklar daha ok giriimci ve tasarrufuyu bnyesinde toplamtr.MUDRIBIN HUKUK TASARRUFLARIMudrabe szlemesinde zel hkmler bulunmadka, mudrib ticaret saylan her muameleyi genel esaslar erevesinde yapabilir. Ana parayla mal alr, satar. nk mudrabeden ama, kr elde etmektir. Kr da alm-satmla meydana gelebilir. Ancak o, mal almlarnda "maruf" ile baldr. Bu da, mudrebe iin alnan maln rayi bedelle veya insanlarn aldanma sayd snfn altnda (gabn-i yesr kadar fazla) bir fiyatla alnmasn gerektirir. Mudrib, vekil olduu iin, onun almlar "muteref" ile snrldr. Fahi gabinle alaca mal, kendisi iin alm saylr.

Mdribin satlar ise, satma vekil olan kimsenin sat gibidir. Eb Hanfe'ye gre, mudrib pein, vadeli ve fhi gabinle sata mlik olur. O, tccar, rf kadar vde tanyabilir.

Eb Yusuf (. I82/796) ve mam Muhammed (.189/805)'e gre, mudrib yetkili klnmadka vadeli veya fhi gabin lsndeki farkla sat yapamaz. O, bu konuda "muteref" ile snrldr. Tercih edilen gr budur. f, Mlik ve Hanbeli mezheplerinin gr de byledir. Yalnz Hanbeller Eb Hanfe gibi pein ve vadeli sat caiz grrler.

Mudrib, ana paray meccnen altrmak isteyen kimseye (mstebdi') bida yoluyla verebilir; ksaca, ticretin gerei olan veya tccar rfnde bulunan dier tasarruflar yapabilir. Ana paray rehin veya reda olarak verme, iletme iin ii altrma, iyeri kiralama, ana parayla yolculua kma gibi, zel yetki verilmedike ana para alt mudarabecikler yoluyla iletilemez (es-Serahs, a.g.e., XXII, 38, 98; el-Ksn, a.g.e., VI, 87, 88, 96; bn'l-Hmm, a.g.e., VII, 63, 70, 79; bn Kudme, el-Mun, V, 25, 35, 38; bn Rd, a.g.e.,II, 236; bn Abidn, Reddl-Muhtar, Beyrut, t.y. 1V, 487, 489; ez-Zhayl, el-Fkhu'l slm ve Edilletuh, IV, 855, 856; Mecelle, mad. 1414).

Hanefilere gre, mudrabede ilk akit srasnda veya ana parann nakit para kabilinden elde bulunduu dnemlerde konulabilecek zel artlarn taraflar iin yararl (mtd) olmas gereklidir. Eer zel art, mal pein parayla satma yasa gibi yararsz (gayri mfid) skc artlardansa geerli olmaz (bn-bidin, a.g.e., IV, 508).

MUDARABE SZLEMESNN SONA ERMES:l) Taraflarn tek yanl iradesiyle fesih: letmeci veya sermaye sahibi, sresi belirlenmemi olan mudarabeyi diledikleri zaman feshetme yetkisine sahiptir. Mudrib vekil, sermayedar veklet veren durumunda olduu iin, taraflarn bu veklet ilikisini sona erdirme imkn vardr. Ancak fesih tasarrufunun geerli olmas iin kar tarafn bunu renmesi, ayrca ana parann nakit para kabilinden elde bulunmas da gereklidir. Aksi halde ya mal taksimi yaplr, ya da maln paraya dnmesi iin mudribe ek sre verilir (el-Ksn, a.g.e., VI, 112; bn'l-Hmm, a.g.e., VII, 74 vd.).

2) Taraflardan birisinin lm: slm hukukularnn ounluuna gre mudrib veya sermayedr lnce mudrabe sona erer. nk lm, veklet ilikisini sona erdirir. Kar tarafn lm renmesi de art deildir. Mliklere gre lm, mudarebe akdini sonra erdirmez. Bu hak miraslara intikal eder.

3) Akl hastal: Taraflardan birisi akl hastas olunca mudarabe sona erer. Prensip olarak veklet ilikisini sona erdiren eyler mudarabeyi de sona erdirir.

4) Dinden kmak: Eb Hanfe'ye gre, sermaye sahibi slm' terkettii ve bu hliyle ld veya ldrld, yahut dman lkesine (drulharb) snd zaman, irtidat tarihinden geerli olmak zere mudarabe akdi sona ermi saylr. Ancak bunun aksine mudribin dinden kmas mudarabe akdini etkilemez. Bu konuda gr birlii vardr. Mudaribin, sermaye sahibinin irtidadndan sonra yapaca al-veri mevkuftur (askdadr). Sermayedar slm'a dnerse geerli olur. Aksi halde, mudarib ana para nakit halinde iken mal almsa, bu mallar ve kr kendisine ait olur. Mudarebe mal eya kabilindense, bunlar nakde evirmeye devam etme hakk vardr. Eb Yusuf ve mam Muhammed'e gre ise irtidat, mudarabeyi dorudan etkilemez. Ancak sermayedar bu sebeple lr veya ldrlr yahut, dman lkesine snd karara balanrsa, lmle ilgili hkmler cereyan eder (es-Serahs, a.g.e., XXII,104, XXI, 86; el Ksn, a.g.e., VI, 112; bn'l-Hmm age, XXI, 74 vd),

5) Ana parann helak olmas: Ana para mudribin elinde mal almadan nce helk olsa mudarebe akdi ortadan kalkar. Mudribin sermayeyi istihlk veya izinsiz olarak tasadduku yahut bakasna vermesi ve bunun da sermayeyi istihlk halleri de akdi sona erdirir. Mudribin yetki snrlarn aarak yapaca bu gibi tasarruflardan sorumluluu sz konusu olur (el-Ksn, a.g.e., VI, 113; ez-Zhayl, a.g.e., IV, 874).