Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai Nr

. 1

– f

eb

ru

ar

20

14

MedleMsblad for Noregs Mållag P

RIS

A M

ØTE

PLA

SS

> 4

• V

ISE

R V

Eg P

å n

yn

oR

Sk

> 5

• S

PR

åk

åR

ET T

EL

> 6

• g

Ru

nn

LoV

TIL

å F

oR

STå

> 1

0

FRIT

T o

g S

TRE

ng

T I

Syn

og

SEg

n >

14

•

Fo

TbA

LL o

g F

RId

oM

> 2

1 •

IR

Sk

no

RM

ER

Ing

> 2

4 •

bA

Sk

ISk

Au

kE

> 2

5

NORSKTIDEND

I framkantX Avisa Hallingdølen vågar å gå nye vegar, og det løner seg. Rett før jol vart dei kåra til den beste lokalavisa i Europa.

X Det er ein endrings-vilje i heile huset, alle er opne for nye ting, seier redaktør Bjarne Tormodsgard.

> 16–19

Lleiarteigen

2

no

rsk

tid

end

1–20

14

Ingen tIng er betre enn når dei aller fremste av våre forfattarar er ute og rasar over nynorsken sin posisjon. Fyrst var det Den Nationale Scene i Bergen som fekk kjenna piskeslaget til Jon Fosse. Dagen etter hadde Aftenposten omsett eit intervju med forfattaren til bokmål. Det er kjekt for oss målfolk å sjå ein storleik som Fosse ruva i dagspressa dag etter dag og få avisredaktørar og teatersjefar til å krypa.

Men er det eIn Menneskerett å få skriva ny-norsk? Mållaget har lenge ynskt seg meir nynorsk i rikspressa. I dag held dei tre største avisene på papir og nett seg med eit redaksjonelt forbod mot nynorsk. Problemet med eit slikt forbod er at det styrkjer bokmålet sin dominans i ålmenta. Det er denne ålmenta som gjer at ungar i nynorskom-råde meistrar bokmål før dei tek til å læra det på skulen, medan ungar i bokmålsområde nesten ikkje har sett nynorsk på prent før dei skal taka til med nynorsk som sidemål. Meir nynorsk i avis-ene ville gjeve både nynorskelevar og vaksne ny-norskbrukarar meir støtte for eige språk, fordi dei ville få lesa det oftare. Samstundes ville det gjort at dei som ikkje veks opp i sterke nynorskområde, ville sett meir nynorsk i ålmenta. Slik ville dei let-tare læra og nytta nynorsk. Som me veit, er det ikkje nynorsken i seg sjølv som gjer han vanske-leg å læra, men fråværet av han rundt oss. Meir nynorsk ville gjera det lettare både å læra og å ta i bruk nynorsk, for alle.

«slepp nynorsken tIl!» var slagordet på Noregs Mållag sin kampanje i 2005. Det var lett å samla støtte den gongen, og det ser det ut til å vera no òg. Men den gongen, som no, bør grunn-gjevinga for kampanjen vera det språklege ansva-ret for eit mindre brukt språk. Målet bør vera meir nynorsk. Me ser gong på gong at nynorskbrukarar byter til fleirtalsspråket i det dei hamnar i solide bokmålsfleirtal. Norske språkbrukarar sitt skifte frå nynorsk til bokmål skjer proporsjonalt med bokmålsbruken på den staden som språkbru-karane er. Difor finst der mange journalistar i rikspressa som permanent har bytt til bokmål.

nrk er den største MedIeverkseMda i Noreg, og her rår den språklege fridomen, i alle fall på papiret. NRK har ein medviten politikk for nynorskbruk i etermedia og på nett: Det skal vera minst 25 prosent nynorsk. Men trass i full språkleg fridom, finn eg per 27. januar klokka 10.46 berre éi sak på nynorsk på nrk.no. Ho er publisert av NRK Hordaland og skriven av ein

Aftenposten sitt språklege hierarki

L Det er ikkje noko nytt at det finst eit språkleg hierarki. Denne kjensla av at eit språk berre kan nyttast til visse ting, eller at ein får litt ekstra om ein vel noko anna enn det språket som ligg nærast. Det blir litt meir schwung over ein kommunika-sjonsplan om han er på engelsk. Det syner at avsendaren har ambisjonar og ikkje er framand for utanlandske kundar om dei skulle slumpe til å kome innom frisørsalon-gen. Private språkbrukarar har det på same måten. Ungdomar i randsonene vekslar gjerne mellom nynorsk, bokmål og dialekt, alt etter kva samanheng dei skriv i.

L Nokre stader har ein ikkje dette valet. Det er ikkje lov for ein journalist i Aften-posten å skrive nynorsk. Valet blir forsvart med at redaktøren har all makt, at dette er det frie ord og at ein ikkje treng å sjå lenger enn til redaktørplakaten for å skjøne at dette er heilt greitt. Dei om det.

L Aftenposten har likevel ikkje totalforbod. Det er sjølvsagt det siste eg ynskjer, for avisa har opna opp. Dei har slutta å omsetje lesarinnlegg. Det greitt med nynorske bok-meldingar og nekrologar. For eit par år si-dan fekk også Are Kalvø ei fast spalte. Sjølv Harald Stanghelle kan no nytte nynorsk om han finn det høveleg i ein kommentar. Dette er svært godt nytt.

L Sams for desse tekstane er at dei er per-sonlege, dei er meiningar. Då er det greitt, seier redaktørane. Då er det ikkje så viktig om den elles nådelause språkpolitiske linja deira blir broten. Kva seier det om synet på lesarane? At me berre greier å lese nynorsk og bokmål om kvarandre om tekstane tilhøyrer ulike sjangrar? Eller seier dei at desse tekstane ikkje representerer avisa i like stor grad som det andre redaksjonelle innhaldet? Eller at det ikkje er så farleg om språket kjem i vegen for innhaldet i akku-rat denne typen tekstar? Ein kommentar av politisk redaktør Harald Stanghelle?

L Avisa seier at desse tekstane er unna-tak. Vel, i så fall er dei unnatak frå ein regel som det blir vanskelegare og vanskelegare å forstå.

kjartan Helleve

Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai

Utgjeven av noregs Mållag

Avisa blir redigert etter Redaktørplakaten

tilskrift: Lilletorget 1, 0184 OSLO

redaktør: Kjartan Helleve kjartan.helleve@nm.no, 23 00 29 32, faks 23 00 29 31

I redaksjonen: Hege Lothe, Tuva Østvedt

Heimeside: www.nm.no

abonnement: 250 kroner per år

Utforming: Språksmia AS smia@spraksmia.no

Er språkval alltid ein menneskerett?marit aakre tennøleiar i noregs Mållag

3

no

rsk

tid

end

1–20

14

av praktikantane frå Nynorsk mediesenter. Dette er eit typisk døme på korleis det språklege mangfaldet ovrar seg. Storparten av nynorsktekstane på NRK si sentrale nettside er produsert ute i dei nynorsknyt-tande distriktskontora, der journalistane i større grad er omgjevne av nynorsk. Likevel dominerer bokmålet, på kostnad av nynorsk. Slik kan nrk.no fungera som eit frampeik på mengda nynorsktekst som vil koma på trykk i dei store riksavisene om ein opphevar det språklege forbodet.

oM joUrnalIstane frItt skal få velja kva språk dei vil skriva i norske aviser, nynorsk eller bokmål, vil det også bli vanskelegare for nynorske medieinstitu-sjonar å hegna om nynorsken. Nynorsk i nett- eller papiraviser er staden der flest les nynorsk. Difor er desse avisene og nettstadene veldig viktige for å halda oppe nynorsken. Det sterkaste fundamentet for nynorsk finst der avisene vert redigerte på ny-norsk. Bokmålsjournalistar får i dag stort sett skriva på bokmål fordi dei har ei rad aviser å velja imellom. I ei verd der fleirtalet skriv eit anna språk enn oss, vil kravet om full språkleg fridom også koma frå journa-listar som skriv bokmål, ikkje berre frå dei som skriv nynorsk. Då er det rein matematikk som skal til for å sjå at det endelege resultatet vert meir bokmål. Krav om nynorsk i riksavisene kan og bør ikkje prinsipielt fylgjast av krav om meir bokmål i til dømes NRK Hor-daland, NRK Sogn og Fjordane, Firda, Dag og Tid og Syn og Segn. Poenget må vera å sikra levedyktigheita til nynorsken, ikkje til bokmålsjournalistane.

sterk språkassIMIlerIng i majoritetsspråks-områda og 500.000 nynorskbrukarar som fyrst og fremst bur grisgrendt til på Vestlandet og tilsluttande dalføre har lite å stilla opp med i møte med 5 mil-lionar bokmålsbrukarar og store aviseredaksjonar plasserte i Oslo. Utan ein medviten nynorskpolitikk med meir nynorsk som mål er det vanskeleg å vega opp for fleirtalspresset i dei store redaksjonane. Skal nynorsken veksa seg sterkare, må han hegnast om. Det skjer ved at han slepp til i rikspressa, men ikkje ved meir bokmål i nynorskmedia og i nynorskom-råda.

Er språkval alltid ein menneskerett?“ Det er kjekt for oss målfolk å sjå ein storleik som Fosse ruva i dagspressa dag etter dag og få avisredaktørar og teatersjefar til å krypa

Lsagt

- Seksualiteten er viktig for de fleste mennesker. Jeg er ikke i tvil om at ungdommer vil ha større ut-bytte av en times seksualundervis-ning i uka, enn en time med nynorsk - eller historie.

Psykolog Atle Austad til Trønderavisa

– Det er ganske visst mange som meiner at den obligatoriske side-målsstilen er ein uting som burde avskaffast, og sidemål er i denne samanhengen sjølvsagt eit anna ord for nynorsk. Derimot er det i be-ste fall politisk ukorrekt å vere mot litteratur på nynorsk.

Arne Torp med innleggi Tvedestrandposten

– Vi som skriver riksmål og moderat bokmål vil ikke at vårt språk skal stå i skammekroken ved et grunnlovs-jubileum. Det aksepterer vi ikke. Pokker heller!

Trond Vernegg, formann i Riksmålsforbundet

i eit lesarinnlegg i Sogn Avis

– En hardhendt omskrivning med sterk tilnærming til alminnelig mo-derne dagligspråk og bruksprosa ville fjerne slike minnelser og i ver-ste fall gjøre stilen småsnakkende, pludrende - uverdig for en tekst av denne dignitet.

Finn-Erik Vinje i eit innlegg i Aftenposten

– En av de mest ugjennomtren-gelige paragrafene for de fleste av oss, er nummer 104; «Jord og Boslod kan i intet Tilfælde forbry-des». Finn-Erik Vinje har fjernet store bokstaver, lagt inn doble konsonanter og erstattet –d’en med en -t, og anbefaler dermed formu-leringen «Jord og boslodd kan ikke forbrytes». Men blir vi klokere, og føler vi oss verdigere?

Agnes Moxnes, kulturkommentator i NRK

på NRK Ytring

– Her må det hestehandles.Leiarartikkel i Aust Agder Blad

– I vårt yrke er språket vårt vikti-gaste instrument, men det vart for-sømt i redaksjonane. Redaktørane er ikkje flinke nok til å drive språk-røkt blant journalistane. Resultatet vart at vi alle snakkar som politika-rane, som stortingsdokument.

Pensjonert TV2-profil Odd Reidar Solem

til Bergens Tidende

illustrasjon: Kjartan Helleve

4

No

rsk

Tid

eNd

1–20

14

Alle skilt på nynorsk: I det staselege nybygget til Høgskolen i Bergen vert alle skilt på nynorsk. Det er verdt ein pris, meiner Hor-daland Mållag.

Til våren skal 5000 studentar og tilsette ta i bruk det nye bygget til HiB på Kronstad i Bergen. All skilting og instruksjonstekst skal då vere på nynorsk.

I desember fekk rektor Ole Gunnar Søgnen og direktør Audun Rivedal overlevert målprisen til Hordaland Mållag frå leiar Astrid Olsen og skulemålsansvarleg Odd-var Skre. Prisen var ein plakett

med gode ord og målarstykket «Kjeåsen» av Fana-kunstnaren Liv Jorunn Skjold.

– Den nye bydelen som no tek form på Haukeland og Kronstad, vert ein nynorsk enklave i Ber-gen, sa Søgnen, og viste til at både den nye høgskolen og sjukehuset har markert seg med nynorsk skilting.

– No ventar me berre at den tredje store institusjonen i områ-det skal fylgje opp, kvitterte Rive-dal, og stadfesta at han tenkte på fotballaget Brann.

–Me må arbeide for at nynorsk-

Time bibliotek er kåra til Årets bibliotek 2013 av Norsk Bibliotekforening.

Time bibliotek held til midt i sentrum av Bryne saman med Garborgsenteret og kafeen Garborgstova. Det er nettopp dette sambuarskapet juryen peika på som ein del av grunngjevinga. Juryen seier det slik: «Hele samlokaliseringen mellom (…) Garborgsenteret , videregående skole, bibliotek og næringsliv viser vilje og evne til å tenke nytt og til å gjøre biblioteket til en del av noe større. Man har valgt å satse utradisjonelt for å styrke det tradisjonelle et bibliotek skal være».

– Dette er ufattelig stort for oss og veldig stas, seier Aud Søyland Kristensen, biblioteksjef ved Time bibliotek.

– Kvifor trur du Time bibliotek er blitt kåra til Årets bibliotek?

– Eg trur det er ein kombinasjon av fleire ting. Vi har eit veldig godt samarbeid med Garborgsenteret og kafeen Garborg-stova. I dette samarbeidet har vi ein fast samarbeidsavtale, men vi samarbeider godt. Og vi finn gode praktiske løysingar. Vi tek tak i idear, og deretter lagar vi pla-nane, fortel Aud Søyland Kristensen.

– Dette byrja då bygget vart opna. Til dømes er det slik at kafeen opnar klokka sju om morgonen. Og då har vi det slik at frukostgjestene også har tilgang på bib-lioteket og ordnar seg sjølv, sjølv om våre tilsette ikkje kjem på arbeid før klokka ni. Vi prøver rett og slett å få mest mogleg ut av ressursane våre.

MøteplAss Time bibliotek har eit rik-haldig program. For våren er det laga eit program med fire tettskrivne sider med

tilskipingar. Det er store og små sam-lingar med ulike samarbeidspartnarar. Kafeen stiller opp med servering, og dei tre institusjonane hjelper kvarandre til å bruke huset på nye og spennande måtar.

– Eg vil gjerne få seie at dei tilsette òg er med og gjer dugnadsarbeid. Om det har vore ei kveldstilskiping, så må gjerne dei tilsette vaske av borda og rydde slik at det ser fint ut neste morgon. Og det at dei til-sette har slik dugnadsand, er veldig viktig for oss, fortel Aud Søyland Kristensen.

nynorsktiltAk – Time bibliotek bru-kar nynorsk og det gjer kommunen også. Har de nokon spesielle nynorsktiltak?

– I fjor fekk vi ei større gåve frå eit legat i kommunen på om lag 345 000 kroner. Denne summen vart øyremerkt innkjøp av nynorskbøker til born, fortel Aud Søyland Kristensen.

Dei gav 200 000 kroner til barne-hagane i kommunen for innkjøp av ny-norskbøker. Ein føresetnad for dette var at barnehagane vart med i eit leseprosjekt som heiter Lesefrø, og som Lesesenteret i Stavanger driv. Dette samarbeidet har også ført til at biblioteksjefen er invitert til å snakke for barnehagestyrarane i kom-munen.

Ho fortel også at kommunen har laga retningslinjer for korleis ein skal skrive eit godt språk i til dømes sakshandsam-linga og på nettsidene, og at dette er ei god støtte for å få til eit godt språk i det daglege.

– Korleis skal de feire at de har blitt Årets bibliotek? Følgjer det med noko gods og gull, i tillegg til heider?

– Det er ein pris som gjev heider, og det er vi veldig glade for. Vi skal feire dette med å få nokre av dei folkevalde på besøk i biblioteket vårt. Den dagen vert det også utdeling av kake til alle som kjem innom, smiler Aud Søyland Kris-tensen.

– Vi er veldig glade for at dei folke-valde avgjorde at vi skulle få lov til å vere her saman med Garborgsenteret.

Hege LoTHehege.lohte@nm.no

LmåLNyTT

Høgskolen i Bergen prisa for skilting

Bibliotekpris gjekk til Time

LFakTa: Time bibliotek ligg sentralt på Bryne, i Time kommune. Det er samlokalisert med Garborgsenteret, plassert mel-lom det nybygde høghuset til Forum Jæren og den nye vidaregåande sku-len som skal stå ferdig i 2014.

Time bibliotek er også eit av dei nor-ske bibliotekbygga som vert synt fram i NAPLE, ein database over dei beste bibliotekbygga i Europa.

Årets bibliotek er den gjevaste prisen eit norsk bibliotek kan få. Prisen vert delt ut av Norsk Bibliotekforening. Det kom inn 17 framlegg, og 3 kandidatar vart nominerte til prisen; Time biblio-tek , Nesodden bibliotek og bokbåten Epos .

Årets bibliotek-jury har bestått av Sissel Merethe Berge (Norsk Bi-bliotekforening), Trine Skei Grande (Venstre), Bjørn Ingvaldsen (Norske Barne- og Ungdomsbokforfattere), Erik Rudeng (Fritt Ord) og Rita Mun-dal (Lom folkebibliotek, vinnar Årets bibliotek 2012).

Skulemålsansvarleg Oddvar Skre, leiar Astrid Olsen, rektor Ole Gunnar Søgnen og direktør Audun Rivedal. Foto: Hordaland Mållag

Populært: Time bibliotek har blitt den mø-teplassen planleggjarane hadde håpa på.

Foto: Time bibliotek

5

No

rsk

Tid

eNd

1–20

14

komplett Aasen-bibliografiDet er publisert nesten 1.200 tekstar av Ivar Aasen. Berre 234 av dei publiserte han sjølv. Det går fram av 2. utgåva av Bibliografi over Ivar Aasens publiserte skrif-ter, som no er lagt ut på nettsta-den aasentunet.no.

– Å halde bibliografien ved like er eitt av mange tiltak som Ny-norsk kultursentrum fører vidare etter Språkåret 2013, seier direk-tør Ottar Grepstad, som har laga bibliografien.

I si levetid fekk Ivar Aasen trykt nær 100 dikt og like mange artiklar og prosastykke, og han gav ut 39 bøker og småskrifter. Etter at han døydde i 1896, har det kome mykje meir. Til saman er no nær 300 dikt og viser publiserte, vel 300 artiklar og prosastykke, og 400 brev. Det ligg også føre 125 bøker og små-skrifter med tekstar av Ivar Aasen.

Dikt og andre tekstar av Ivar Aasen kan lesast på åtte ulike språk. Av 121 registrerte omsetjingar og gjendiktingar er så mange som 50 på engelsk, 32 på dansk og 30 på tysk.

– Aasen arbeidde planmessig med utgivingane sine, og det var viktig for han å vere til nytte for språkbrukarane. I alders år angra han på at han ikkje hadde skrive fleire bøker for barn og unge, og for folk flest, seier Ottar Grepstad. (NPK)

ny salmebok manglar nynorskversKyrkja i Gloppen i Nordfjord vil sende heilt nye salmebøker i retur. Årsaka er at nynorskversjonen av det fyrste verset i dåpssalmen «Å lat din ande med oss vera» manglar.

Over 60.000 nye salmebøker er trykte opp utan nynorsk versjon av fyrsteverset i den tradisjonelle dåpssalmen. Sokneprest Olaf Sigurd Gundersen meiner forlaget bør ta ansvar for trykkfeilen. Han synest det er merkeleg å syngje eitt salmevers på bokmål og re-sten på nynorsk.

– Når du har bestilt ei vare og ho inneheld ein feil, burde forlaget ta bøkene tilbake, seier han til NRK.

I Gloppen rakk dei å stemple 10– 15 bøker før dei såg at salme-verset manglar på nynorsk. Forlagssjefen i Eide forlag meiner slike trykkfeil er vanlege og ube-

tydelege, og dei vil ikkje erstatte salmebøker som er stempla.

– Det kan vi dessverre ikkje gjere, for bøkene er tekne i bruk. Då er moglegheita å setje inn klis-terlappar med den rette teksten, seier han.

Prosten i Nordfjord, Rolf Schanke Eikum, synest klisterlap-par går an, men meiner at forlaget bør betale dei for å gjere arbeidet.

– Vi i Eid har kjøpt inn 450 bø-ker. Vi bør få ein kompensasjon for det arbeidet vi får med å lime inn rett tekst. Eg synest ikkje det går an å kassere bøker for 60.000 kroner. Det blir også miljømessig feil, seier han. (NPK)

ros til sogn og FjordaneFylkesordførar Åshild Kjelsnes har på vegner av Sogn og Fjordane fyl-keskommune invitert kulturminister Thorhild Widvey (biletet) til Sogn og Fjordane for eit språkpolitisk møte. Målsetnaden er at statsråden skal verte kjend med nynorskfylket og at vitjinga kan vere til inspirasjon i det vidare arbeidet med å styrkje, synleggjere og drøfte stoda for det nynorske skriftspråket og styrkje nynorsken sin posisjon.

– Noregs Mållag set stor pris på dette initiativet, seier leiar Marit Akre Tennø.

– Det er viktig at kulturminis-teren får høve til å sjå korleis nynorsken ser ut, sedd frå Sogn og Fjordane. Her er nynorsk majoritetsspråket og har styrkt seg dei siste tjue åra. Både mållov og obligatorisk sidemålsundervis-ning i heile landet har medverka til at stoda er som ho er i dag i fylket. I dag er den jamne innbyggjaren i Sogn og Fjordane stolt av eige språk, og det er viktig at Sogn og Fjordane tek på seg leiartrøya i arbeidet for nynorsk, seier Tennø.

(Illu

stra

sjon

: ND

LA)

Foto

: Ilja

C. H

ende

l

Høgskolen i Bergen prisa for skilting

Bibliotekpris gjekk til Time

enklaven på Haukeland-Kronstad breier seg ut over heile Bergen, sa Olsen.

Astrid Olsen vedgjekk at det kunne sitje lenger inne, men både ho og Oddvar Skre frå Hordaland Mållag sa seg glade for at HiB går i spissen for betre språkleg jamstel-ling i statsforvaltninga. Det var den skeive språkbalansen i stat-lege institusjonar som i si tid fekk leiinga i HiB til å reise spørsmålet om nynorsk som gjennomført målform i skilting og instruksjons-tekstar i det nye skulekomplekset på Kronstad. Både verksemds-

møtet og studentparlamentet støtta opp under leiinga sitt fram-legg då saka var til handsaming i 2012, og resultatet vart eit einstem-mig høgskolestyre.

Ein av premissane for det nynor-ske skiltvalet var at Høgskolen i Bergen er den største og mest sen-trale høgskulen på Vestlandet, og ein viktig forvaltar av nynorsk kultur og språk.

Høgskuleanlegget skal koste 2,6 milliardar kroner. Innflyttinga tek til i mai, og den offisielle opninga vert i september 2014. (Pressemelding)

6

No

rsk

Tid

eNd

1–20

14

I november vart det laga ei under-søking av Ipsos MMI for Språkåret 2013, og denne undersøkinga er jamførd med ei undersøking frå desember 2012. Det syner seg at nesten alle dei spurde, 98 prosent, seier dei har høyrt om Ivar Aasen.

– Vi var overvelda i fjor over at så mange som 96 prosent hadde høyrt om Ivar Aasen, så at det var endå høgare no, er ganske utruleg, seier Inger Johanne Sæterbakk, prosjektleiar for Språkåret 2013. Av undersøkinga går det fram at litt fleire har fått eit svært el-

ler ganske godt inntrykk av Ivar Aasen gjennom året. Det talet har auka frå 56 til 59 prosent. Berre 5 prosent har eit dårleg inntrykk av språkforskaren frå Hovdebygda.

Litt fleire hadde også høyrt om Ivar Aasen-tunet, 43 prosent i fjor og 49 prosent i år.

Fleire stør jamstellinga Fleire ser òg ut til å ha gjort seg opp ei meining om jamstillinga av bokmål og nynorsk i Språkåret. 48 prosent svarte at dei var heilt eller delvis einige i jamstillinga av mål-

lesarrekord for Framtida.noaldri før har så mange lese den nynorske nettavisa for unge som i 2013.

I løpet av året har over 300.000 unike brukarar vore innom ny-hende- og debattavisa for unge. Det er ein auke på over 50 prosent samanlikna med året før. Talet på daglege og vekentlege brukarar har også auka. På ei vanleg veke i haust har det vore 8-10.000 unike bruka-rar på Framtida.no.

I løpet av året har Framtida.no sett fleire nye dags- og veke- rekordar. I oktober sette Framtida.no ein rekord som blir vanskeleg å slå. Då var nær 50.000 unike bru-karar innom på ei veke.

Framtida.no la nyleg fram den redaksjonelle rapporten sin. Den viser at Framtida.no har blitt omtalt 78 gonger i løpet av året i papir-aviser, seks fleire enn året før. I lø-

pet av dei tre åra og fire månadane nettavisa har vore i drift, har avisa publisert 6000 artiklar. I samarbeid med Startsida.no har Framtida.no mål om å vera eit lokomotiv for nynorsk på nett, og arbeider for å nå ut til endå fleire lesarar med nynorsk innhald. Framtida.no sam-arbeider totalt med 20 lokalaviser og ei rekkje andre nettstader.

– I 2014 vil me markera Grunn-lovsjubileet med å skriva om demo-kratiet vårt, og sjå på korleis dette kan bli utvida ytterlegare. Me vil også halda fram med leselystprosjektet vårt, og skriva endå meir om nynorsk litteratur. Me vil i tillegg halda fram med å invitera til debatt, seier redak-tør Svein Olav B. Langåker.

Framtida.no har også planar om å spreia nyhenda sine endå meir og gjera det lettare å lesa avisa på mobil og nye plattformer. (Pressemelding)

– LNK har trappa opp informasjonsarbei-det, seier Vidar Hø-viskelandHøviskeland er dagleg leiar i Lands-samanslutninga av nynorskkommu-nar (LNK). Før jul kom siste utgåve av LNK-avisa, og no vert denne erstatta av eit anna informasjonstilbod.

LNK har gjeve ut avisa LNK-nytt sidan 2002. Avisa har hatt om lag 6000 i opplag og har kome ut seks gonger i året. Dei siste åra har porto-utgiftene auka kraftig, samstundes som lysingsinntektene har gått ned, og det var på tide å tenkje nytt.

– Vi vil trappe opp satsinga på LNK.no på nettet og gå over til å sende ut eit nyhendebrev ein gong i veka. Dette nyhendebrevet vil ha same type stoffområde som avisa. Det vil sjølvsagt vere meir aktuelt, innehalde nyhendesaker som er relevante for medlemene våre, men lesarane vil også kjenne att fleire faste spalter frå papiravisa, seier Vidar Høviskeland.

– Vi vil sende brevet ut til med-lemskommunane, folkevalde i medlemskommunane, skular, bar-nehagar, bibliotek, stortingsrepre-sentantane, departement og statlege etatar i kommunane som NAV og lensmannskontor og alle andre som ynskjer å ta i mot.

nytt nyhendebrev I februar kjem fyrste nyhendebrevet og Vidar Høviskeland vonar dette vert godt motteke.

– Vi har arbeidd mykje med dette, og eg meiner vi har fått til ei klok og fornuftig løysing, seier Vidar Høvis-keland. Det er klar ei heilt ny organi-sering av arbeidet. Det er Svein Olav B. Langåker som vert redaktør for

nettsida LNK.no og nyhendebrevet. Han vil samstundes halde fram som redaktør i framtida.no, magasinett.no og startsida.no. Alle desse nett-satsingane er delar av LNK sin nye informasjonsstrategi. Svein Olav B. Langåker og dei to andre journalis-tane i redaksjonen har kontorstad i Oslo saman med ABC Startsiden.

– Eg trur dette vil gje god synergi-effekt for oss. Det er mange kom-munar som brukar startsida.no som startside. Vi trur vi har fått på plass eit heilskapleg informasjonstilbod, seier Vidar Høviskeland.

PoPulære kurs LNK har i dag 124 medlemer. Det er nynorskkom-munar, fylkeskommunar, kommu-nale og interkommunale selskap og regionråd som er medlemer. Ved årsskifte gjekk Stranda kommune ut av LNK, medan Vaksdal kommune og Regionrådet for Hallingdal vart medlemer. Eit viktig medlemstilbod til kommunane er at dei får gratis nynorskkurs for sine tilsette. Kursa er eit tilbod som me gjev i samarbeid med Fagforbundet og Høgskulen i Sogn og Fjordane. Tre kurshaldarar har delt medlemskommunane mel-lom seg, og nett no er kurset så po-pulært at det er ei lita venteliste.

–Men alle medlemene som yn-skjer det, skal få kurset seier Vidar Høviskeland.

Hege LoTHehege.lothe@nm.no Språkåret i mål

LNK frå papir til nett

LmåLNyTT

God løysing: – Eg meiner vi har fått til ei klok og fornuftig løysing, seier Vidar Høvis-keland. Foto:

LNK

Språkåret 2013 er avslutta. Gjennom året vart det skipa over 1000 store og små til-skipingar for å markere språkmangfaldet i Noreg og for å feire Ivar Aasen. Og endå er ikkje Språkåret 2013 heilt ferdig å telje i hop aktivitetane.

Feira språket: Bergen offentlege markerte Språkåret m.a. med tilskipinga «Smaken av språk» der publikum kunne få smake og høyre om ulike språk, her ved den samisktalande representanten. Foto: Bergen Offentlige Bibliotek/Språkåret

7

No

rsk

Tid

eNd

1–20

14

L mediA

Flau vind RegjeRinga haR vaRsla kutt i pressestønaden. Det er i første om-gang nummer ein- og åleinemedia med opplag mellom 4000 og 6000 som skal under kniven. Ti reine nynorsk-aviser og fire aviser som brukar begge språka, vil bli råka. Om lag ein tredel av avisene som får produksjonstilskot i dag, er på ny-norsk. Pressestønaden er med an-dre ord eit viktig verktøy for å sikre nynorsk som mediespråk.

Også nRk eR i faResOna. For ikkje lenge sidan, fekk vi vite at kultur-minister Torhild Widvey vurderer å gjera det heitt for yr.no – og nekte NRK drifta av nettstaden. Vi veit at Høgre og Framstegspartiet er skep-tiske til mange sider ved rikskring-kastinga. I regjeringsplattforma står det mellom anna at dei planlegg ei stortingsmelding om «NRK-lisens og alternative betalingsordninger», samstundes som dei vil «Begrense NRKs mulighet til å bruke sin ro-buste økonomi til å svekke frie insti-tusjoners aktivitetsgrunnlag». at det skulle veRa nRk som trugar dei frie mediehusa, blir ein smule komisk i denne samanhen-gen. Samstundes er det alvorleg at vi for tida har politikarar som er mest opptekne av kva NRK ikkje skal vera – heller enn å ha framtidsvisjonar for den statlege kanalpakka.

Når mindre nynorske aviser blir enda mindre, blir allmennkring-kastaren si rolle enda viktigare. Og det NRK vi kjenner i dag, er alt anna enn freda. Som allmennkringkastar er NRK instruert av Stortinget til å ha minst 25 prosent nynorsk. For Kringkastingsringen sin del er dette positivt, sidan vi er ein interesse-organisasjon for nynorskbrukarar. Samstundes vil vi gjerne påpeike at dei aller største suksessane NRK har, kjem på grunn av språkmangfald og geografiske avstandar – ikkje trass i. «Dialektriket», «Der ingen skulle tru at nokon kunne bu» og «Norge rundt» er kanskje dei beste døma. Og hadde eigentleg «Derrick» vore det same utan nynorsk teksting?

skal nynORsken OveRleva i media, er det naudsynt å ta særskilt omsyn til han. Slik er det med alle minoritetsspråk. I TV2 har jour-nalistane stor fridom til å nytte dialekten sin, og om nokon skulle ønskje å nytte nynorsk, skal visstnok heller ikkje det vera forbode. Det er bra. Men det spesielle med NRK, er oppdraget med å sørgje for ei viss mengd nynorsk, uansett. Kanskje nettopp derfor, kom yr.no først ut på nynorsk. Og sanneleg viste det seg å bli suksess. Ikkje rart Widvey vil oppkomlingen til livs.

mAriANNe grANHeim TrøyfLAT dagleg leiar i kringkastingsringen

Språkåret i målStolpe: – Ny-norskstafetten vart ein stolpe i Språkåret, seier Inger Johanne Sæterbakk. Foto: Språkåret

formene, mot 46 prosent i fjor. 45 prosent sa dei var heilt eller delvis ueinige. Prosentdelen som verken var einige eller ueinige, fall frå 9 til 5 prosent. Prosentdelen som liker dårleg at Noreg blir meir fleir-språkleg, har også falle gjennom språkåret, frå 37 prosent i fjor til 32 prosent i år. 34 prosent svarte at dei liker svært eller ganske godt at Noreg blir meir fleirspråkleg, mot 31 prosent i desember i fjor.

godt med tilskiPingar Framleis er ikkje Språkåret 2013 oppsummert i si fulle breidde.

– Vi er verkeleg glade for alt som har skjedd gjennom året. Og mykje har skjedd utan at vi har organisert det, fortel Inger Johanne Sæterbakk. Det ser ho på som ein styrke for året.

– Eg trur også at Nynorskstafet-ten, som Noregs Mållag og Norsk Målungdom har stått for har vore viktig for å få i gang dei lokale laga. Nynorskstafetten har blitt

ein stolpe i Språkåret, seier Inger Johanne Sæterbakk.

– Kva var det de hadde vona å få til, men som de ikkje fekk til?

– Det var nokre gode idear som glapp på tid og noko på grunn av pengar. Det fyrste budsjettet var på 16 millionar kroner, mens den en-delege løyvinga var på 6 millionar, og det er klart at vi har ikkje ar-beidd så mykje inn mot næringsli-vet som vi hadde håpa på, eller fått laga nokon større kampanje, seier Inger Johanne Sæterbakk.

– Men det har også skjedd mange ting som ikkje var plan-lagde, og det har vore brei delta-king gjennom året.

mindre kjent i oslo Dob-belt så mange hadde høyrt om Språkåret 2013 ved utgangen av feiringa som før det byrja. Medan 22 prosent i desember 2012 visste at det skulle vere språkår, hadde 39 prosent fått med seg feiringa i slut-ten av november i 2013.

– Men om mange ikkje har re-gistrert at det har vore språkår, så er språkåret meir kjent rundt om i landet enn i hovudstaden, fortel Sæterbakk.

– Tala viser at det er fleire utan-for Oslo enn i Oslo som har høyrt om Språkåret, og det speglar det store lokale engasjementet vi har sett rundt omkring i landet, seier Inger Johanne Sæterbakk. Dei godt over 1.000 språkårsarrangementa vitnar òg om det.

Hege LoTHehege.lothe@nm.no

Feira språket: Bergen offentlege markerte Språkåret m.a. med tilskipinga «Smaken av språk» der publikum kunne få smake og høyre om ulike språk, her ved den samisktalande representanten. Foto: Bergen Offentlige Bibliotek/Språkåret

8

No

rsk

Tid

eNd

1–20

14

Dramatikaren og forfattaren Jon Fosse går kraftig ut mot Den Nationale Scene (DNS) for ik-kje å setje opp fleire stykke på nynorsk. – Den Nationale Scene har av ein eller annan forunderleg grunn fått status som nasjonalteater, men dei klarer ikkje ein gong å ta på seg å vera eit teater for Vestlandet. At dei skal ha nasjonalstatus er aldeles feil, og eg håper regjeringa har såpass vit at dei tar statusen frå dei, seier Jon Fosse til Bergens Tidende.

STEREOTYPIAR Fosse meiner teatret er for bergenspatriotisk og peikar på at mange av dei som bur i Bergen, er nynorskfolk frå om-råda rundt byen.

– Ofte verkar det som om DNS ser seg nøgd med å vera eit teater berre for innfødde bergensarar, og som så ofte det er mogleg byg-gjer opp under mytologien om den danna bergensaren og den dumme strilen. Det held i alle fall ikkje. For å gjera noko med slike erkebergenske stereotypiar, bør både folkekomediar og klassikarar spelast på nynorsk, for eksempel

Tsjekhov og Shakespeare. Om lag 20 prosent på nynorsk hadde ikkje vore å krevja for mykje av eit tea-ter som skal vera eit nasjonaltea-ter, og ikkje berre eit bergenstea-ter, seier Fosse som meiner DNS neglisjerer og fornærmar halve Vestlandet.

Ifølgje Bergens Tidende viser tal frå teateret at dei har sett opp berre bokmålsstykke i tre av dei siste ni åra. I fire av desse åra har dei sett opp eitt stykke på nynorsk, medan dei eitt år sette opp to. Toppåret var 2008, då tre nynorskstykke blei viste på DNS. Totaltilbodet av eigenproduksjo-nar varierer mellom 9 og 16 fram-syningar per år i denne perioden.

TRE På nYnORSk I åR Tea-tersjef Agne Haaland ved DNS avviser kritikken frå Fosse og viser til at i år er tre av 11 eigen-produksjonar på nynorsk. Grun-nen til at det ikkje har vore meir nynorsk tidlegare år, er ønsket om å finna det rette stoffet og at ein ikkje har prioritert å laga nye omsetjingar av klassiske stykke, ifølgje Håland.

Når det gjeld skuldingane om bergenspatriotisme, meiner Hå-land at DNS skal vera djupt foran-kra i Bergen og verda. Men ho er samd i at DNS også har eit ansvar for nynorsken.

– Me har to målformer i Noreg, og det er ansvaret vårt å forvalta begge, seier Haaland til BT. (NPK)

Eit intervju med Jon Fosse i Bergens Tiden-de vart omsett til bok-mål av Aftenposten. – Umusikalsk språk-politikk, meiner jour-nalisten.

Jon Fosse har kome med ei ny bok, Kveldsvævd. Fosse møter sjeldan media, men stilte opp til eit lanse-ringsintervju med Siri Økland i Ber-gens Tidende. 20. januar trykte avisa intervjuet, til liks med Aftenposten, Adresseavisen og Stavanger Aftenblad. Det kunne dei på grunn av ein stoff-utvekslingsavtale som avisene har seg i mellom.

Ein hake ved denne avtala er at det ikkje står noko om språk der. Difor kunne Aftenposten fritt omsetja intervjuet med Fosse til bokmål.

Fosse, som av Olav Kobbeltveit blir kalla «nynorskingen per excellence», som er mellom dei mest spelte dra-matikarane i verda og som vakar rundt både nobelprisar og all mogleg annan heider. Avgjerda skapte reak-sjonar, også mellom Aftenposten sine lesarar. Avisa hadde ikkje noko anna forsvar enn eit standardsvar.

– Aftenpostens språk er moderat bokmål, sa Aftenpostens ansvarlege redaktør Espen Egil Hansen til Klas-sekampen då dei konfronterte han med avgjerda.

– Men av og til slepp vi til eit og anna innlegg på nynorsk. Sist gong var no på tysdag, då vår politiske redaktør Harald Stanghelle skreiv ein kommentar om brannen i Lærdal, som ein subtil hyllest frå ein vestlending til ei hardt prøva vest-landsbygd, sa Hansen.

ORSAkA nYnORSkbRuk Sta-vanger Aftenblad trykte til liks med Adresseavisa intervjuet på nynorsk. Men heilt sist hadde det snike seg inn ei setning: «Vi har valgt å trykke

Lmediespråk

KulturSett noe? Hørt noe? Tips oss! kultur@aftenposten.no

6

mandag 20. januar 2014

| Kultur |

Ny romaN

siri økland

Det er skjedd store forand­

ringer i Jon Fosses liv de

siste årene. Han har sluttet

å drikke og har konvertert

til katolisismen. Og han har

ikke lenger ambisjoner om å

skrive flere teaterstykker.

– For meg er det å skrive drama

svært intenst. I tillegg har jeg pro-

dusert svært mye. Med smått og

stort de siste femten årene har jeg

skrevet 40 skuespill. Selvsagt vil

jeg bli satt opp, men det er et slit

og styr, særlig urpremièrer. Å gi

ut bok går veldig fredelig for seg

i forhold til en premiere, sier han

til Bergens Tidende.

Forfatter Jon Fosse har hatt man-

ge bestillingsverk på blokken,

men nå har han gjort ferdig alle

stykkene han har lovet å skrive.

– Nå vil jeg gjøre det jeg selv har

lyst til, og jeg har ikke lenger lyst

å skrive drama. Holder helsen skal

jeg skrive dikt og langsom prosa.

Avslutter kjærlighetshistorien

Innimellom teaterstykkene har

Jon Fosse skrevet Andvake-trilogi-

en, som startet med romanen And-

vake i 2007 og ble fulgt opp med

Olavs draumar i 2012. Bøkene hand-

ler om det unge, ugifte paret Asle

og Alida som en gang i førmoder-

ne tid bryter med bygdesamfun-

net og vandrer inn til Bjørgvin.

Alida er høygravid men ingen

i Bjørgvin vil gi paret husly. De

er fattige og mye går imot dem,

men kjærligheten er så sterk at

alt annet blir underordnet. Når

folk som står i veien for paret blir

borte, skjønner leseren at uhygge-

lige handlinger har skjedd.

Bok nummer to, Olavs draumar,

handler mest om Asle. I den tredje

boken, Kveldsvævd, får leseren vite

hvordan det gikk med Alida.

– Da jeg skrev Andvake, hadde

jeg ikke tenkt på noen oppfølger.

Men etter fem års tid begynte jeg

å lure på hvordan det gikk med

hovedpersonene, så jeg begynte å

skrive uten å vite hvor fortellingen

gikk. Når jeg skriver, lytter jeg til

det som kommer. Både den siste

boken og den som kom før det er

skrevet etter at jeg sluttet å skrive

drama.

– Kunstnerlivet er hardt

– Asles far og farfar er begge spel-

lemenn. Sønnen fortsetter i deres

fotspor og blir spellemann han

også.

– Er det en gave å være kunst-

ner?– Ja, svarer Fosse kontant, og leg-

ger til med et smil: Men som det

står i bibelen, mange er kalt, men

få er utvalgt.– Men i Andvake blir spelle-

mannens evner hans skjebne.

Han mister seg selv når han

spiller.– Ja, det er et hardt yrke. I sin tid

sto spellemennene alene på sce-

nen og spilte musikken andre så

på som smal og fattigslig.

– Så Asle må ofre en del av seg

selv for at musikken skal løfte seg?

– Ja. Som forfatter kan du sitte i

fred og ro, beskyttet av hverdags-

livet. Men som utøvende kunstner

alene på scenen, som spellemen-

nene var og trubadurene fremde-

les er, er du under sterkt press. Det

er ikke uten grunn at svært mange

av dem er blitt alkoholisert. Det

gjelder Cornelis Vreeswijk og flere

andre trubadurer på Vestlandet:

Kennethen, Kleppeviken, Medaa-

sen, og Jakob Sande.

Aldri edru på opplesing

Fosse har selv drukket for mye. I et

intervju med Syn og Segn før jul

fortalte han at han sluttet helt å

drikke da kroppen sa stopp.

– Du leser ikke opp lenger. Er

det for å beskytte deg selv?

– For meg er det en måte å be-

skytte meg på. Da jeg sluttet å drik-

ke sluttet jeg med alt slikt.

– Var det vanskelig å lese opp

uten å drikke?

– Jeg har aldri lest opp en tekst i

edru tilstand, ikke en eneste gang.

Det begynte med at jeg fikk pa-

nikkangst på ungdomsskolen før

en høytlesing. Det var forferdelig.

Så ble jeg forfatter og da måtte jeg

stå der og lese opp ofte.

Jon Fosse har sluttet å skrive drama. Fra

nå av blir det lyrikk og prosa. I dag

kommer siste boken i Andvake-trilogien.

Vil ikke lenger skrive teater

Jon Fosse går ofte på Kaffi­

stova. Før han flyttet til Grot­

ten i 2011, overnattet han alltid

på Bondeheimen. – Jeg fikk

julegave av hotellet hvert år,

og da jeg fikk eget hus i Oslo,

ga de meg en avskjedsgave.

Omsette Fosse-intervju

Etterlyser nynorsk på Den Nationale Scene

Den Nationale Scene i Bergen har for få oppsetjingar på nynorsk, meiner dramatikar og forfattar Jon Fosse. Foto: Henrik Laurvik/NPK

9

No

rsk

Tid

eNd

1–20

14

– Me har ikkje ei avis å misteVIL KUTTE: Regjeringa har sendt eit framlegg om endringar i pressestøtta ut på høyring. Framlegget går mellom anna ut på å kutte stønaden til aviser med eit opplag på mellom 4000 og 6000. Mellom dei avis-ene som vil bli råka av eit slikt kutt, finn ein ti reine nynorskaviser. Regjeringa skriv sjølv i høyringsbre-vet at nokre av avisene vil få det tøft om tilskotet vert fjerna. Noregs Mållag er uroa for kva konse-kvensane kan bli og har no sendt høyringssvar til Kulturdepartementet.

– Desse avisene er åleine i sitt område, og forsvinn éi av dei, vil det ha store demokratiske konsekvensar i området avisa dekkjer, seier Marit Aakre Tennø, leiar i Noregs Mållag.

– For nynorskavisene er det ei dobbel uro fordi avismangfaldet i Noreg er med på å halde språket oppe. Alle språkbrukarar treng å sjå språket sitt for å halde på det, seier Marit Aakre Tennø.

– Mange stader er lokalavisene heilt av-gjerande for at folk skal kunne sjå nynorsk i skrift, så lenge dei store riksavisene ikkje opnar for nynorsk i spaltene sine. Forsvinn ei nynorskavis, er dei fleste stadene det næraste alternativet ei re-gionavis på bokmål. Både demokratiet og språk-mangfaldet er avhengig av stort avismangfald. Kvar einaste lokalavis er viktig i Noreg. Det vil vere uklokt å kutte i stønaden i ei tid der aviskvardagen er van-skeleg nok som han er. Ny-norsken treng ein rik flora med aviser. Me har ikkje ei avis å miste. Noregs Mållag er difor mot å fjerne pro-duksjonstilskotet til aviser med eit opplag på mellom 4000 og 6000, seier Aakre.

Hege LoTHe

KulturSett noe? Hørt noe? Tips oss! kultur@aftenposten.no

6

mandag 20. januar 2014

| Kultur |

Ny romaN

siri økland

Det er skjedd store forand­

ringer i Jon Fosses liv de

siste årene. Han har sluttet

å drikke og har konvertert

til katolisismen. Og han har

ikke lenger ambisjoner om å

skrive flere teaterstykker.

– For meg er det å skrive drama

svært intenst. I tillegg har jeg pro-

dusert svært mye. Med smått og

stort de siste femten årene har jeg

skrevet 40 skuespill. Selvsagt vil

jeg bli satt opp, men det er et slit

og styr, særlig urpremièrer. Å gi

ut bok går veldig fredelig for seg

i forhold til en premiere, sier han

til Bergens Tidende.

Forfatter Jon Fosse har hatt man-

ge bestillingsverk på blokken,

men nå har han gjort ferdig alle

stykkene han har lovet å skrive.

– Nå vil jeg gjøre det jeg selv har

lyst til, og jeg har ikke lenger lyst

å skrive drama. Holder helsen skal

jeg skrive dikt og langsom prosa.

Avslutter kjærlighetshistorien

Innimellom teaterstykkene har

Jon Fosse skrevet Andvake-trilogi-

en, som startet med romanen And-

vake i 2007 og ble fulgt opp med

Olavs draumar i 2012. Bøkene hand-

ler om det unge, ugifte paret Asle

og Alida som en gang i førmoder-

ne tid bryter med bygdesamfun-

net og vandrer inn til Bjørgvin.

Alida er høygravid men ingen

i Bjørgvin vil gi paret husly. De

er fattige og mye går imot dem,

men kjærligheten er så sterk at

alt annet blir underordnet. Når

folk som står i veien for paret blir

borte, skjønner leseren at uhygge-

lige handlinger har skjedd.

Bok nummer to, Olavs draumar,

handler mest om Asle. I den tredje

boken, Kveldsvævd, får leseren vite

hvordan det gikk med Alida.

– Da jeg skrev Andvake, hadde

jeg ikke tenkt på noen oppfølger.

Men etter fem års tid begynte jeg

å lure på hvordan det gikk med

hovedpersonene, så jeg begynte å

skrive uten å vite hvor fortellingen

gikk. Når jeg skriver, lytter jeg til

det som kommer. Både den siste

boken og den som kom før det er

skrevet etter at jeg sluttet å skrive

drama.

– Kunstnerlivet er hardt

– Asles far og farfar er begge spel-

lemenn. Sønnen fortsetter i deres

fotspor og blir spellemann han

også.

– Er det en gave å være kunst-

ner?– Ja, svarer Fosse kontant, og leg-

ger til med et smil: Men som det

står i bibelen, mange er kalt, men

få er utvalgt.– Men i Andvake blir spelle-

mannens evner hans skjebne.

Han mister seg selv når han

spiller.– Ja, det er et hardt yrke. I sin tid

sto spellemennene alene på sce-

nen og spilte musikken andre så

på som smal og fattigslig.

– Så Asle må ofre en del av seg

selv for at musikken skal løfte seg?

– Ja. Som forfatter kan du sitte i

fred og ro, beskyttet av hverdags-

livet. Men som utøvende kunstner

alene på scenen, som spellemen-

nene var og trubadurene fremde-

les er, er du under sterkt press. Det

er ikke uten grunn at svært mange

av dem er blitt alkoholisert. Det

gjelder Cornelis Vreeswijk og flere

andre trubadurer på Vestlandet:

Kennethen, Kleppeviken, Medaa-

sen, og Jakob Sande.

Aldri edru på opplesing

Fosse har selv drukket for mye. I et

intervju med Syn og Segn før jul

fortalte han at han sluttet helt å

drikke da kroppen sa stopp.

– Du leser ikke opp lenger. Er

det for å beskytte deg selv?

– For meg er det en måte å be-

skytte meg på. Da jeg sluttet å drik-

ke sluttet jeg med alt slikt.

– Var det vanskelig å lese opp

uten å drikke?

– Jeg har aldri lest opp en tekst i

edru tilstand, ikke en eneste gang.

Det begynte med at jeg fikk pa-

nikkangst på ungdomsskolen før

en høytlesing. Det var forferdelig.

Så ble jeg forfatter og da måtte jeg

stå der og lese opp ofte.

Jon Fosse har sluttet å skrive drama. Fra

nå av blir det lyrikk og prosa. I dag

kommer siste boken i Andvake-trilogien.

Vil ikke lenger skrive teater

Jon Fosse går ofte på Kaffi­

stova. Før han flyttet til Grot­

ten i 2011, overnattet han alltid

på Bondeheimen. – Jeg fikk

julegave av hotellet hvert år,

og da jeg fikk eget hus i Oslo,

ga de meg en avskjedsgave.

Bergens Tidende mandag 20. januar 2014

Kultur og debattredaktør: HILDE SANDVIK tlf. 997 35 575 Nyhetleder: GURO ISTAD tlf. 55 21 45 22 e-post: kultur@bt.no/debatt@bt.no

Siri Øklandsiri.okland@bt.nofoto kriStine lindebØ

Store endringar har skjedd på Jon Fosses kant dei siste åra. Han har slutta å drikka og han har kon-vertert til katolisismen. Og han har ikkje lenger ambisjonar om å skriva fleire teaterstykke. – For meg er det å skriva drama svært intenst – det er ein veldig konsentrasjon i stykka mine. I tillegg har eg produsert svært mykje. Med smått og stort dei siste femten åra, har eg skrive førti skodespel. Sjølvsagt vil eg bli oppført, men det er no eit slit og styr. Særleg urpremierer. Det å gi ut ei bok går veldig fredeleg for seg i forhold til ein premiere. Fosse har hatt mange bestil-lingsverk på blokka si, men no har han gjort ferdig alle stykka han har lovd å skriva.– No vil eg følgja lysta mi, og eg har ikkje lenger lyst til å skriva drama. Om helsa held, skal eg skriva dikt og meir langsam prosa.

Avsluttar kjærleikshistoriaInnimellom teaterstykka har Jon Fosse skrive på «Andvake-trilo-gien», som starta med romanen «Andvake» i 2007 og blei følgt opp med «Olavs draumar» i 2012. Bø-kene handlar om det unge, ugifte paret Asle og Alida, som ein gong i førmoderne tid bryt opp frå bygda og vandrar inn til Bjørgvin. Alida skal føda kva dag som helst, men ingen i Bjørgvin vil gi dei husly. Dei er fattige og har ikkje mange faktorar på si side i livet, men kjærleiken dei to imellom er så sterk at alt blir underordna det å skapa seg ei framtid saman. Når folk som står i vegen for parets opphaldsdrift blir borte, skjønar lesaren at grove brotsverk har skjedd. Bok nummer to handlar mest om Asle. I den tredje boka, «Kveldsvævd», får me vita korleis det gjekk med Alida.– Då eg skreiv «Andvake» hadde eg ingen tanke om nokon oppfølgjar. Men etter ein fem års

tid begynte eg å lura på korleis det gjekk med desse to. Eg sette meg til å skriva utan å vita sjølv kva som skulle skje. Å skriva er å lytta for meg. Eg lyttar til det som kjem. Dei to oppfølgjarbøkene er skrivne etter at eg slutta å skriva dramatikk.

Hardt å vera kunstnar– Asle er spelemann som far sin, og faren før der igjen. Sonen tek opp arven og blir spelemann, han også. Å vera kunstnar, er det ei gåve?

– Ja, svarer Fosse kontant, og legg til med eit smil: Men som det står i Skrifta: Mange er kalla, men få er utvalde. – Men i «Andvake» blir spele-mannens evner kalla ein vanlagnad. Han mister seg sjølv når han speler.– Ja, det er eit hardt yrke. I si tid stod spelemennene aleine på scenen og tok seg av den musik-ken dei andre trong.– Han må gi av seg sjølv for at musikken skal løfta seg?– Ja. Som forfattar får du no sitja i fred og ro, beskytta av kvar-

dagslivet ditt. Men som utøvande kunstnar, aleine på scenen – som spelemennene var og trubadu-rane framleis er – opplever du eit veldig press. Det er ikkje utan grunn at svært mange av dei har enda livet i hard alkoholisme. Det gjeld Vreeswijk og det gjeld mang ein trubadur på Vestlandet. Ken-nethen, Kleppeviken, Medaasen. Og Jakob Sande.Aldri edru på opplesingFosse har sjølv drukke for mykje. I eit intervju med Syn og Segn

før jul fortalde han at han slutta heilt å drikka då kroppen sa beint stopp.– Du har valt å seia nei til slik eksponering, og les ikkje opp lenger? Er det ein måte å beskytta seg på?

– For meg er det dét. Då eg slutta å drikka, slutta eg med alt slikt.– Var det vanskeleg å lesa opp utan å drikka?– Eg gjorde det aldri. Eg har ikkje lese opp edru ein einaste gong. Ikkje éin gong. Historia begynte med at eg fekk panikk-

Ferdig med å skriva skodespel

NY ROMAN e Jon Fosse har slutta å skriva drama, frå no av blir det lyrikk og prosa. I dag gir han ut siste bok i Andvake-trilogien, «Kveldsvævd».

fakta

Jon Fosse (f. 1959)

n Forfattar og dramatikar frå Strandebarm.n Bur i statens æresbustad for kunstnarar, Grotten i Oslo.n Debuterte i 1983 med romanen «Raudt, svart».n Det første teaterstykket, «Og aldri skal vi skiljast», blei sett opp i 1994.n Har til saman skrive rundt 40 drama, som er spelte over heile verda.

n Har elles gitt ut romanar, noveller, barnebøker, dikt og essay, i tillegg til å omsetja og laga nye versjonar av eldre teaterstykke.n Er omsett til over 40 språk.n Har fått meir enn 35 prisar for tekstane sine.n Blir rekna som ein kandi-dat til å få Nobels littera-turpris.

n Er aktuell med romanen «Kveldsvævd», som avsluttar «Andvake-trilogien».

HEIMEN TIL NYNORSKINGANE: Jon Fosse er tidgjengd på Kaffistova. Før han flytta inn i Grotten i 2011, overnatta han alltid på Bondeheimen når han var i hovudstaden. – Eg fekk julegåve av hotellet kvart år, og då eg fekk meg eige hus i Oslo, fekk eg avskjedsgåve frå dei.

dette intervjuet på nynorsk, fordi Jon Fosse selv bruker nynorsk i sitt kunstneriske uttrykk.» Dette stod rett før signaturen til journalist Siri Økland, ein kunne tru det var ho som hadde skrive det, og alt same dagen fekk ho spørsmål om kvifor ho bad om orsaking for nynorskbru-ken sin.

– Det er rett og slett ein feil, seier kulturredaktør Solveig G. Sandelson i Stavanger Aftenblad.

– Setninga skulle aldri vore med, den har ikkje noko med Aftenbladet sin språkpolitikk å gjera. I Aften-bladet skriv alle journalistar på den målforma dei sjølve meiner passar best. Det er i grunnen ikkje eit tema hos oss, og vi har ingen planar om å gjera det til eitt heller, seier San-delson.

Aftenbladet er ikkje framand for nynorsk, og Sandelson fekk sjølv målblome frå Stavanger Mållag i fjor. Så anten ligg skulda hjå ein frå-verande medarbeidar i avisa hen-nar, eller så ligg feilen ein eller an-nan stad i stoffutvekslingssystemet.

Både setninga og heile saka er like-vel illustrerande for kva haldningar som finst til nynorsk i avis-Noreg.

– EIT TAP fOR lESARAnE Jour-nalist Økland som skreiv intervjuet, har eit avslappa forhold til å setja boksmålstekstar på trykk, men mei-ner at lesarane går glipp av noko når Fosse blir sitert på bokmål.

– Isolert sett er det greitt nok for meg å ha ein artikkel på trykk på bokmål, seier Økland.

– Eg skriv sjølv på bokmål når det passar best, for eksempel i intervju med Lars Saabye Christensen eller Merethe Lindstrøm. At Aftenposten valde å omsetja Fosse-intervjuet til bokmål, er meir eit tap for lesarane enn for meg. Aftenposten sine lesarar – som eg vil tru er ei mangslungen, men lesekunnig gruppe – mister der-med sjansen til å lesa Fosse slik han sjølv uttrykkjer seg, både skriftleg og munnleg. Altså i ei målform som ikkje er mindre forståeleg enn at Jon Fosse blir nemnd som landets einaste kan-didat til å få Nobelprisen i litteratur.

– Var det du sjølv som sette om teksten til bokmål?

– Nei. Dette er Aftenposten sitt val, og dei bruker sine folk til slikt.

– Fekk du lesa i gjennom han etterpå?

– Nei. Eg veit ikkje kva som er verst eller best. Hadde eg blitt spurd om å lesa gjennom og sagt ja, hadde eg vore delaktig i ein umusikalsk språkpolitikk eg ikkje synest om. På den andre sida, hadde eg lese gjennom denne bokmålsversjonen på førehand, ville eg ha luka bort eit knippe feilaktige omsetjingar og dårlege språkval som no kan fram-stå som mine, seier Økland.

Ei dryg veke etter møtte Sarah Sørheim, påtroppande kulturredak-tør i Aftenposten, opp til ordskifte i Dagsnytt 18-studioet. Valgjerd Svar-stad Haugland hadde vore i avisa og sagt at journalistane burde får skriva nynorsk. Sørheim gjekk langt i å seia at intervjuet med Fosse nok aldri burde ha blitt omsett.

kjarTaN HeLLevekjartan.helleve@nm.no

Omsette Fosse-intervju

Bokmål og nynorsk: Same intervju. Same bilete. Same dag. To språk. Faksimile av Aftenposten og Bergens Tidende 20. januar.

Marit Aakre Tennø, leiar i Noregs Mållag.

10

No

rsk

Tid

eNd

1–20

14

1 1906 fall eit fram-legg om ei nynorsk utgåve av Grunnlova. I år er det omkamp. – Grunnlova er den høgaste retts-kjelda i Noreg. At ho kjem i nynorsk utgåve ved sida av bokmålsver-sjonen, er den mest symboltunge markeringa av at me har to jamstilte målformer, som me kan ha, seier Gunnar O. Hæreid i Juristmållaget.

– Det vil vera ein sterk inspira-sjon for alle juristar og jusstudentar som skriv nynorsk, og sjølvsagt også for alle andre som er glade i nynor-sken, seier Hæreid, som til dagleg arbeider som assisterande fylkes-mann i Sogn og Fjordane.

Vinje og Hagen Ei nynorsk Grunnlov har ein hatt lenge. I 1906 vart eit konkret framlegg frå Nikolaus Gjelsvik røysta ned i Stortinget, men lova levde vidare. Det kom oppdaterte versjonar i 1915 og i 1933. Fram til 1985 vart det jamleg publisert oppda-terte nynorskversjonar i handboka «Grunnloven vår». Utan eit vedtak i Stortinget, har denne lova ikkje hatt nokon offisiell status i rettsvesenet.

Det kan endra seg no, takka vera ein iherdig innsats frå tidlegare leiar i Frp, Carl I. Hagen, og professor emeri-tus Finn-Erik Vinje. I 2002 skreiv sist-nemnde Frihetens palladium – i språk-lig belysning : om språket i Grunnloven. Carl I. Hagen plukka opp hansken, og saman laga dei eit framlegg til ny Grunnlov som dei så la fram for stor-tinget i 2008. Parlamentarisme er in-gen leik, slike framlegg må liggja over eit val. Så fyrst i 2012 skulle kontroll- og konstitusjonskomiteen handsama saka. Det vart skipa til ei open høyring der Vinje la fram saka og der mellom anna sivilombodsmann Arne Fliflet og direktør i Språkrådet, Arnfinn Mu-ruvik Vinen snakka.

Den seinare handsaminga gjekk ikkje heilt som Vinje ynskte. Venstre sine representantar ville også sjå på sjølve innhaldet i lova, og KrF var skeptisk til å endra språket av di det kunne endra innhaldet.

– Sjølv mindre språklege endrin-gar kan endra meininga og innhal-det i ein paragraf, og dermed også tolkinga av han, sa Geir Jørgen Bek-kevold (KrF).

Ville Ha to Versjonar Fleir-talet enda likevel på at dei ville ha ei språkeleg fornying, men ikkje Vinje

sitt arbeid. Dessutan skulle det også lagast ei nynorsk utgåve. President-skapet sette ned eit utval som skulle gjera dette arbeidet, med Hans Petter Graver, dekan ved juridisk fakultet ved UiO, som leiar. I fjor haust kom framlegga frå utvalet, og dermed vakna ordskiftet på ny.

I vinter har argumenta gått fram og attende, og både Vinje og sivil-ombodsmannen har vore aktive. Ordskiftet har dreidd seg om to ting: på den eine sida er nokre redde for at språket Graver-utvalet har lagt seg på, ikkje er høgverdig nok, og på andre sida har ein teke til orde for ei endring også i sjølve innhaldet i lova. Når saka etter planen skal opp i Stortinget i løpet av våren, vil det originale framlegget frå Vinje og Hagen vera eit alternativ. Saka ligg no til handsaming hjå kontroll- og konstitusjonskomiteen.

– PositiV PåVerknad Gunnar O. Hæreid i Juristmållaget meiner at det har tent arbeidet at det har kome to utgåver.

– I begge dei to utkasta er det lagt ned mykje større flid enn vanleg for å få eit godt og presist språk, slik det bør vera med Grunnlova. Eg vil tru at arbeidet med nynorskver-sjonen har påverka arbeidet med den moderne bokmålsversjonen, og omvendt, slik at utkasta på den måten har vorte endå meir gjen-nomarbeidde og presise enn det ei modernisering av den gjeldande Grunnlova til bokmål, ville vera.

– Vil ikkje to utgåver kunna skapa usemje?

– Det vil alltid oppstå tolkingstvil når lover skal tolkast. Til dømes vil nok mange av føresegnene i Grunn-lova måtta tolkast på bakgrunn av den europeiske menneskeretts-konvensjonen, som har offisielle utgåver på engelsk og fransk, og der det også finst ei «halvoffisiell» norsk omsetjing i menneskerettslova. Van-lege lover vert mellom anna tolka på grunnlag av førearbeid til lovene, rundskriv, rettspraksis og forvalt-nings- og forretningspraksis. Eg har vanskar med å skjøna at det kan skapa så mykje forvirring å ha to versjonar. Tvert imot vil versjonane på bokmål og nynorsk ha ulikt pre-sisjonsnivå der dei to målformene har nyanseskilnader, og det kan difor bli lettare å tolka dei enn der det er menneskerettskonvensjonen som fyller ut rettskjeldebiletet.

– Kritikarane meiner at lova mister det høgtidlege preget ved å gjera språ-

ket forståeleg. Er det slik ein skal få respekt for Grunnlova, at ho er skriven på eit høgverdig språk?

forståeleg sPråk Viktig – Juristmållaget har i lengre tid arbeidd for å fremja godt og klart språk, både på bokmål og på nynorsk. Me er på ville vegar dersom antikvariske ordformer med aner tilbake til då Noreg ikkje var sjølvstendig, skal brukast for å visa høgtid. I markeringa av grunnlovsjubileet vert det lagt stor vekt på kva Grunnlova har å seia for demokrati og folkestyre. Ein konsekvens av dette bør vera at Grunnlova har ei språkdrakt som er eigna til å fremja folkestyret. Dersom me har ei Grunnlov som berre folk med fem års utdanning i rettsvitskap eller statsvitskap evnar å forstå, så vil folke-styret li.

– Blir det rett å seia at nynorsken lever godt i jussen?

– Det er rett at nynorsken i eit historisk perspektiv lever godt i jus-sen. Det har aldri vore så lett å vera jurist og skriva nynorsk som i dag,

og det er fleire juristar som skriv nynorsk enn nokosinne. Likevel er ikkje alt rosenraudt. Me høyrer om jusstudentar som okkar seg fælt og hetsar nynorskformer. Og me høyrer, rett nok sjeldan, om private og offentlege arbeidsgjevarar som forbyr tilsette å skriva nynorsk, til og med i intern kommunikasjon. Til dømes har Oslo kommune, som kallar seg byen med det store hjar-tet, i bystyret vedteke at all intern kommunikasjon skal gå føre seg på bokmål, trass i at kommunen har definert seg som ein språknøytral kommune. Og eg har inntrykk av det har vorte vedteke færre lover på nynorsk siste tida. Ofte er lovene som kjem på nynorsk, ganske korte lover med tilknyting til landbruk og fast eigedom, medan dei lovene som er oppfatta som viktigaste, framleis kjem på bokmål. Så det er langt fram til jamstelling. Ut frå dette er det særskilt viktig at Grunnlova også kjem på nynorsk, seier Hæreid.

kjarTaN helleveKjartan.helleve@nm.no

Nynorsk Grunnlov?

LgruNNlovsjubileeT

Framlegg: Utvalet som utarbeidde nye tekstversjonar leverte frå seg arbeidet 17. sep-tember 2012. Her gjev leiaren av utvalet Hans Petter Graver frå seg rap-porten til Marit Nybakk som representerte presidentska-pet. Foto: Stortinget

11

No

rsk

Tid

eNd

1–20

14

– Det er underleg at jubileet på sine eigne nettsider vel å fram-stille Noreg som næ-rast eittspråklegDet seier Marit Aakre Tennø, leiar i Noregs Mållag.

Stortinget har laga ein eigen nettstad om grunnlovjubileet, www.grunnloven200.no. Sidene inneheld smått og stort om Grunnlova, har ak-tuelle saker og ein kalender over til-skipingar. Målet er at nettstaden skal vera med på å «skapa ei engasjerande grunn-lovsfeiring som gjev auka forståing for utviklinga av folke-styret gjennom 200 år».

– Sida er do-minert av bokmål, fortel Marit Aakre Tennø, leiar i Noregs Mållag.

– Øvst kan ein velja å sjå sida på anten norsk eller engelsk. Det er fleire spennande artiklar på engelsk, men ik-kje ein einaste på korkje samisk eller kvensk ... og svært lite på nynorsk. Det er underleg at ju-

bileet på sine eigne nettsider vel å framstilla seg som nærast eittspråk-leg. Dei har ikkje ein gong teke seg bryet med å registrera nettstaden www.grunnlova200.no, seier Tennø.

Eit rask søk stadfestar påstanden hennar. Ordet «Norge» dukkar opp 134 stader på nettstaden. Ordet «No-reg» er det berre 6 av. Aakre meiner at dette ikkje held, og at det heile er underleg når Stortinget samstundes handsamar eit framlegg om få ei Grunnlov på nynorsk.

– Vedtaket om å jamstilla bokmål og nynorsk vart gjort i 1885 og er eit vedtak som framleis står. Historia

har gjeve oss både nynorsk og bokmål, i tillegg til samisk og kvensk. Det er difor både underleg og synd at grunnlovs-jubileet ikkje gjer det språklege mangfaldet vi har i dag, meir synleg i dette viktige jubileumsåret, seier Aakre.

Ho seier at Mål-laget har sendt brev til jubileumskomiteen og bede han ta omsyn til at Noreg er ein fleirspråkleg stat og syta for at det syner att i hjartet av jubileet, på nettsida og i anna profileringsmateriell.

kjarTaN hellevekjartan.helleve@nm.no

Brageprisen 2013 til tjønn og lillegravenFor første gong sidan 2003 vann ein poet Brage-prisen for skjønnlitteratur. Ruth Lillegraven vann med boka Urd.

– Urd er eit tradisjonsbevisst diktverk med lin-jer blant anna tilbake til sekstitalets nyskapande punktverk Anne av Paal-Helge Haugen. (…) Lil-legraven har med stor teknisk dugleik lukkast i å inkorporera sitt lyriske eg i ein vev av skjønn lit-teratur og levde liv i ein gripande heilskap, heitte det frå juryen.

Prisen for årets barne- og ungdomsbok går til Brynjulf Jung Tjønn for boka Så vakker du er.

– Brynjulf Jung Tjønn skriv lett om noko tungt, og vakkert om noko vondt i denne romanen. Tjønns prosa er rytmisk, biletsterk og poetisk. Han skriv innsiktsfullt om tap, og òg dei tabu-belagte og kanskje urettferdige kjenslene som oppstår når dei næraste er sjuke – som sjalusi og sinne, skreiv juryen.

Steffen Kverneland er den første nokon gong som vinn sakprosaprisen for ei teikneseriebok med Munch. Fire bøker var nominerte i open klasse. Yann de Caprona vann klassa for fakta-bøker for vaksne med Norsk etymologisk ord-bok. Heidersprisen gjekk til folkebiblioteka.

– Årets vinnar er ein av våre beste og mest aktive litteraturformidlarar, sa kulturminister Thorhild Widvey då ho delte ut prisen. Rita Mun-dal, bibliotekleiar på Lom folkebibliotek, tok i mot prisen på vegner av alle vinnarane.

over 200.000 besøkte teatretDet Norske Teatret kan sjå tilbake på eit jubileumsår med 206.637 besøkjande. I tillegg tok rundt 5.000 besøkjande del i aktivitetane utanfor scenerommet på 100-årsdagen 6. oktober i fjor.

Det er tiande gong i historia til nynorskteatret at publikumstalet kjem over 200.000. På hovudscena er Bibelen, Shockheaded Peter og Tonje Glimmerdal blant framsyningane som trekte mykje folk i 2013.

På Scene 2 var særleg gjensynet med Bikubesong populært. Nesten 7.000 såg framsyninga før ho vart flytta til hovudscena, der ho vart sett av ytterlegare 6.000 publikummarar. Stort og stygt av Olaug Nilssen toppar publikumslista blant nye produksjonar med nesten 4.000 besøkjande på Scene 2.

På Scene 3 er det sett publikumsrekord. Særleg Haugtussa, Det normale livet og Fuck my life har trekt mykje folk.

Teatersjef Erik Ulfsby er spesielt fornøgd med breidda i repertoa-ret til teatret.

– Det har med full tyngd vist at Det Norske Teatret er med å utvi-kle og flytte norsk scenekunst framover, seier Ulfsby. (NPK)

samlaget satsar vidare på barnebøker Samlaget styrkjer og utvidar satsinga på skjønnlitteratur for barn og unge. Dei skal difor tilsetje ein ny redaktør for skjønnlitteratur for barn i eit engasjement på tre år. Redaktøren skal ha ansvar for Le-seland, ei storsatsing på nynorske lettlesbøker. Samstundes styrkjer dei satsinga mot høgare utdanning ved å tilsetje ein redaktør som skal særleg ansvar for studielitteratur for lærarutdanninga.

Men eittspråkleg jubileum?

Foto

: Sam

lage

tFo

to: S

amla

get

Foto

: Erik

Aav

atsm

ark/

Det

Nor

ske

Teat

ret

LkulTurNyTT

Ruth Lillegraven

Brynjulf Jung Tjønn

Munch av Stef-fen Kverneland

Framsyninga Tonje Glilmmerdal har vore ein av suksessane på Det Norske Teatret i jubileumsåret.

Originalen: Den 17. mai 1814 sette grunnlovs-fedrane segla sine under Grunnlova. Foto: Stortingsarkivet

12

No

rsk

Tid

eNd

1–20

14

Denne hausten har Norsk Barneblad fått 600 nye lesarar. – Denne kampanjen byrja i haust. Då vart vi igjen kontakta av Bø Mållag, som i mange år har betalt Norsk Barneblad-abonnement til born i Bø. Eg spurde Dag Hallvard Østtveit om han kunne tenkje seg å skrive ei tilråding til andre lokallag for å gjere eit slikt arbeid. Det gjorde han gjerne, fortel Nana Rise-Lynum, redaktør i Norsk Barneblad.

– Vi laga til eit brev som vart sendt til alle lokal-laga i Noregs Mållag. Eg hadde kanskje venta ein respons frå eit par lag. Men til no har godt over 10 lokallag svara og sagt at dette vil dei vere med på.

– Til no har vi har fått over 600 fleire born som les Norsk Barneblad, fortel Nana Rise-Lynum. Det fungerer slik at lokallaget tek kontakt med aktuelle skular og spør om dei kan tenkje seg å ta imot Norsk Barneblad éin gong i månaden, og bruke bladet på skulen. Det er gjerne 5. klasse som er aktuelt for dette tilbodet. Så er det lokallaget som betaler rek-ninga, medan elevane og lærarane brukar bladet.

God tilbodspris I dag er det høge portokost-nader når ein sender ut barnebladet. Ved å sende ut klassesett til ei adresse vert desse kostnadene sterkt reduserte. Det gjer at Norsk Barneblad kan tilby ein låg pris til dei lokale mållaga som ynskjer å betale Norsk Barneblad på denne måten.

– Vi veit at barnebladet vert brukt i klasseromma, og vi får svært gode tilbakemeldingar frå lærarane. I barnebladet kan dei lese alle typar forteljingar, det er artiklar der som kan nyttast i fleire fag, og det vert sjølvsagt brukt som lystlesing, seier Nana Rise-Lynum. Denne kampanjen når både bokmålsskular og nynorskskular.

– Det er godt for alle å lese nynorsk, og det er kjempeviktig å lese nynorsk andre stader enn i bø-kene.

I dag har Norsk Barneblad om lag 3000 vanlege abonnentar, og desse 600 nye kjem i tillegg. Nana Rise-Lynum fortel også at dei merkar at når skule-abonnementet går ut, er det fleire av borna som

L LAGsNYTT

Oppdrag alfabet! Dette er eit heilt nytt program for 5- og 6-åringar i barne-hagen. Framsyninga byr på mykje dialog mellom skodespelar Karoline Isaksen, handdokka Lurivar og barnehagebarna.

Framsyningane går føre seg i Barnas Vel barnehage, og det er Ørsta kommune, Ørsta Mållag og Nynorsk kultursentrum som har gitt framsyninga i gåve til alle 5- og 6-åringane i kommunen i høve at Ør-sta vart Årets nynorskkommune. Seinare skal framsyninga på turné.

SeMiNar i SaNdNeS rogaland Mål-lag skipar til seminar i Sandnes 8. og 9. mars. Dei planlegg årsmøte den helga og samtidig ynskjer dei å få til eit seminar for målfolk frå heile Rogaland. Seminaret skal ta opp aktuelle målsaker og gjev grunnleggjande skulering til tillitsvalde i lokallaga.

NyNOrSkbar i bergeN bergen Mållag skipar til nynorskbar den fyrste tysdagen i kvar månad. I februar var «På leit etter slekta» tittelen på føredraget som Yngve Nedrebø heldt i Nynorskbaren på Logen Bar i Bergen.

StudeNtSaMliNg Studentmållaget i bergen er vertskap for årets studentsam-ling. Den blir i Bergen frå fredag 21. fe-bruar til sundag 23. februar. På Facebook lovar dei at det skal bli kjekt.

laNdSMØte i NOrSk MåluNgdOM Norsk Målungdom held landsmøte i Sta-vanger frå fredag 21. mars til sundag 23. mars 2014.

garbOrg-dagaNe i tiMe Laurdag 25. januar var det 163 år sidan Arne Garborg vart fødd. Dette feira dei med Garborg-dagar på Bryne. time Mållag deltok med ei tilskiping med Jærske tonar med Vind i gardhol, skriv Stavanger Aftenblad.

SkrivekONkurraNSe Det er på ny klart for skrivekonkurransen til val-dres Mållag. Det er tre emne i år, og elevar i både barne- og ungdomsskulen kan delta. Vinnarane vert utropte på årsmøtefesten til Valdres Mållag i Etnedal laurdag 2. mars. Svarfristen var 1. februar, skriv avisa Valdres.

StadNaMN I starten av mars kjem Terje Larsen, leiar i drammen og eiker Mållag, til Øvre Eiker bibliotek. Då vil han halde føredrag om «Stadnamn på Eiker», mel-der Eikernytt.

gOdt prOgraM i SkieN Mållaget dag har eit godt og interessant program også denne våren. Den 11. mars kjem Alfred Fidjestøl for å snakke om boka Trass alt om Det Norske Teatret. Før det kjem vår eigen Sigbjørn Hjelmbrekke, nestleiar i Noregs Mållag, for å snakke om det ko-mande arbeidsprogrammet til Noregs Mållag på årsmøtet til Mållaget Dag den 18. februar, skriv Varden.

Silkevippa i bØ I Bø i Telemark har Anne Tveito Skjævesland og Kari Nord-stoga ein særprega butikk med både klede og andre nyttige bruks- og pyn-teting. Dei held til i Åmot i Vinje og har denne filialen i Bø. Dei har fått Målblomen av bø Mållag for god språkbruk, melder Telemarksavisa.

LLAGsArbeid

Norsk Barneblad- kampanje med suksess

“ – Det er godt for alle å lese nynorsk, og det er kjempeviktig å lese ny-norsk andre stader enn i bøkene.

Nana Rise-Lynum

Reklamerte: Kristiansand Mållag presenterer nynorsk litteratur for elevar og tilsette på Skarpeland skole i Vennesla. Foto: Solveig Lima

13

No

rsk

Tid

eNd

1–20

14

Einaste nynorskelevane i Oslo: Lofsrud skole husar dei to einaste grunnskule-elevane med nynorsk som hovudmål i Oslo.

– Alle vil skrive om at Medna skriv nynorsk, lo Sjovda Akhvarbekovna Viskhanova, då vi møtte dottera hennar og einaste nynorskbrukaren i Oslo, Medna Israilova (16) i 2012. No har Medna fått selskap av Ayaan Hersi (13).

Frå stryn til oslo Likeins som Medna, flytta Ayaan frå Stryn til Mortensrud saman med familien sin. Då ho byrja i Oslo-skulen, valde ho å halde på nynorsken.

– Eg trudde det var fleire enn oss to som hadde nynorsk, seier Ayaan, som går i åttande klasse.

– Same her. Det er veldig rart at vi er dei einaste, men litt kult at vi går på same skule, seier tiandeklassingen Medna.

Dei har tenkt å halde fram med nynorsk, også på vidaregåande, sjølv om dei meiner nynorsk er meir komplisert enn bokmål.

– Det er ein fordel å skrive nynorsk. Mange av dei som har bokmål som hovudmål, slit med nynorsk, men vi kan jo bokmål òg. Det er lettare for oss, seier Medna.

– Når vi har prøve i nynorsk synest dei an-dre at eg er heldig. I tillegg er det litt spesielt å ha nynorsk som hovudmål, for det er så få som har. Nynorsk er litt finare, tykkjer Ayaan.

– snakkar du svensk? Ifølgje Utdan-ningsdirektoratet går kring 60.000 elevar i grunnskulen i Oslo. At Medna og Ayaan er dei einaste av desse som har nynorsk som hovud-mål, tykkjer dei begge er rart.

–Somme trudde at eg snakka svensk i byr-jinga og av og til måtte eg forklare på bokmål. Det er litt trist at det er så få som skriv ny-norsk her, seier Ayaan, som flytta til Oslo frå Stryn for snart to år sidan, då ho skulle byrje i sjuande klasse.

– Eg skjønar ikkje heilt kvifor det er så få. Eg har lagt merke til at andre som har flytta

til Oslo skiftar til bokmål. Det kunne eg aldri ha gjort, då hadde eg følt meg som ein annan. Dessutan er det er betre å halde på nynor-sken, for bokmål lærer ein jo uansett. Nynorsk bruker ein kanskje lenger tid på å lære, og då burde ein halde på den, meiner Medna.

Ho trur mange tykkjer det er vanskeleg å halde på språket når ein flyttar til ein ny plass.

– Då eg flytta hit og skulle byrje på ung-domsskulen, kjente eg ingen. Det kan vere litt skummelt, og mange tykkjer kanskje det er litt vanskeleg til dømes å halde på språket sitt. Eg angrar ikkje på at eg gjorde det, ein må vere som ein sjølv vil, og ikkje prøve å vere som nokon andre. Måten ein snakkar og skriv på er ein stor del av det, meiner Medna.

Dei meiner det er ganske annleis å bu i Oslo enn i Stryn.

– Folk er annleis her, både i språk og i opp-førsel. I Oslo er mange frå forskjellige land og ein kan lære av kvarandre på ein måte. I Stryn var det flest norske, men uansett om ein kjem frå ein annan kultur kan ein kjenne seg heime. Ingen bryr seg om ein har ein annan hudfarge eller kjem frå eit heilt anna land, seier Ayaan.

– Her er folk frå veldig mange forskjellige kulturar, og du blir akseptert for kven du er og kvar du kjem frå. Kanskje tør ein å ytre seg litt meir når ein ikkje er den einaste som er annleis, seier Medna.

kan manGe språk Medna sin familie flytta til Stryn frå Tsjetsjenia i 2006, då Medna var åtte år. Ho snakkar tsjetsjensk, norsk, rus-sisk og engelsk. Ayaan sine foreldre er frå So-malia, og forutan nynorsk og bokmål, kan ho somalisk, arabisk, engelsk og litt fransk.

– Eg trur det er ein fordel å kunne mange språk når ein skal søke jobb. Samstundes forstår eg dei som tykkjer det er vanskeleg og tidkrevjande å lære nynorsk, seier Ayaan.

Medna meiner det er betre å kunne ny-norsk.

– Veldig mange klagar på at dei må lære nynorsk, men det skadar dei ikkje. Det er ik-kje sikkert dei får bruk for det, men det er likevel betre å kunne nynorsk enn berre å kunne bokmål, meiner ho.

TorA Hopeframtida.no

Norsk Barneblad- kampanje med suksess

tydelegvis får overtalt foreldra til å halde fram å abonnere på bladet.

Godt motteke Gjennom fleire år har Mållaget i Kristiansand hatt eit samarbeid med nokre skular i Kristi-ansand. Mållaget har kome kvart år for å pre-sentere nynorskbøker. No har dei kome med eit nytt tilbod.

– Vi tok kontakt med dei skulane der vi visste vi hadde positive lærarar eller bibliotekarar. Vi spurte om dei kunne tenkje seg å ta imot Norsk Barneblad til 5. klasse, fortel Solveig Lima, leiar i Mållaget i Kristiansand.

– Desse skulane har bibliotekarar og lærarar som er svært positive til nynorsk, så det er moro å kunne tilby dei dette. Til saman er det om lag 110 elevar som får Norsk Barneblad på skulen, seier Solveig Lima. Dei tre skulane er Lovisenlund skole ved Tove Kruse Birketvedt, Karuss skole ved Birgit N. Svalastog og Hånes skole ved Jan Robert Bjor-vand og Arild Røyseland.

HeGe LoTHehege.lothe@nm.no

– Fordel å skrive nynorsk

NYNORSKELEVAR I OSLO: Blant over 60.000 grunnskuleelevar i Oslo er (f.v.) Ayaan Hersi (13) og Medna Israilova (16) dei einaste som har nynorsk som hovudmål. Foto: Tora Hope

Nana Rise-Lynum.

Reklamerte: Kristiansand Mållag presenterer nynorsk litteratur for elevar og tilsette på Skarpeland skole i Vennesla. Foto: Solveig Lima

14

No

rsk

Tid

eNd

1–20

14

I 2009 slo Landslaget for spele-menn seg i hop med Norsk Folke-musikk- og Danselag. Saman vart dei FolkOrg – Organisasjon for fol-kemusikk og folkedans. Organet til den nye organisasjonen vart bladet Folkemusikk, og det tradisjonsrike Spelemannsbladet forsvann. Med på overgangen var Knut Aastad Bråten, som hadde arbeidd i Spele-mannsbladet sidan 2007. Han nytta overgangen til å leggje om bladet. Det fekk ny form, det fekk nytt innhald og avisa Valdres kalla det «både lekkert og sexy».

– Eg hadde det veldig morosamt som redaktør i Folkemusikk, seier Aastad Bråten. Eg hadde full fridom til å gjere det eg ville, noko som passa meg utmerkt.

– Då eg byrja, heitte det Spe-lemannsbladet. Me bytte namn, definisjonen av folkemusikk vart breiare, og eg trur me lukkast i å gjere bladet viktigare.

Etter å ha styrt bladet i bortimot sju år under to ulike namn, bytte han likevel beite i haust. I februar kjem det fyrste nummeret av Syn og Segn som han har hatt ansvar for.

Ingen revolusjon – Eg kjende at det var på tide å lee på seg. Som bladstyrar definerte eg sjangeren folkemusikk veldig vidt, men det var likevel variantar av same emna heile tida. Det gjekk i folkemusikk og folkedans, og det var det. Difor ser eg no fram mot å få tenkje litt breiare.

– Vil du ta tak i Syn og Segn på same måten som du tok tak i Spele-mannsbladet?

– Ja, og det har eg alt gjort, utan at det blir ein revolusjon. Det skal framleis vere eit allmennkulturelt tidsskrift innanfor kultur, politikk og samfunn. Det skal framleis vere på nynorsk. Eg har likevel arbeidd mykje med å finne ei form, ein rigg

for korleis tidsskriftet skal sjå ut innanfor dei råmene eg har til dis-posisjon.

– Korleis ser det ut?– Eg er oppteken av variasjon.

Eg ynskjer å utfordre tidsskriftsjan-geren endå meir. Det skal framleis vere råd å finne lange essay, men det er også viktig at andre sjangrar som t.d. intervju skal finne ein na-turleg stad i bladet. I tillegg må me utvide det omlandet der tekstane skal kome i frå, og ikkje vere redde for å tenkje utanfor det tradisjo-nelle nynorsklandet, om det så er Siv Jensen som har noko på hjarta. Det er emnet som må vere det in-teressante.

KorreKturspøKelset– Det vil seie ein del omsetjing?

– Nja, noko blir det vel. På den andre sida er det mange som er flinke til å skrive nynorsk, utan at dei er heilt klår over det sjølve. Det finst ei redsle for å kaste seg ut i det, ei frykt for at ein skal skrive mykje feil og ha dårleg språk. Ei som har skrive i det nye nummeret, var overtydd om at teksten ikkje

heldt mål, sidan ho sjeldan skriv på nynorsk. Eg sa at det var det minste problemet, og at me lett skulle fikse teksten i språkvasken. Men då tek-sten kom, synte det seg at ho skreiv knakande godt! Denne uroa har eg sjølv kjent på, eg bytte til nynorsk då eg var 18–19 år gamal. Dette korrek-turspøkelset som skal kome å ta deg. Det trur eg har skremt mange vekk i frå nynorsken. Men om Siv Jensen skriv ein tekst på nynorsk, så er det fyrst og fremst innhaldet som er det sentrale, ikkje nødvendigvis om ho har eit godt språk.

FrItt og strengt– Er det ikkje vanskeleg å kome frå eit blad som har eit så strengt definert emne, til eit som knapt har nokon avgrensingar i det heile?

– Det ser eg ikkje på som noko problem i det heile. Men nettopp difor er eg oppteken av å meisle ut ei fast form og ei grind å henge tek-stane på. I kvart nummer kjem det til dømes ein fast temaserie, ein len-gre samtale, ein tekst med eit inter-nasjonalt blikk utanfrå, ei tilråding. Råmene skal vere strenge, medan emna skal vere frie.

– Ein meldar skreiv nyleg om eit tidsskrift og meinte at alt var vel og bra, men at det var lite som stod i bla-det som han ikkje var samd i.

– Det er rett sett. Det må vere ar-tiklar som ein kan bryne seg på, og som kan utfordre oss. Det er mykje konsensus og semje i tidsskrifta. Dette prøvde eg også å gjere noko med då eg var redaktør i Folkemu-sikk: Me skulle skrive om det som var synleg og hyggeleg, men også leite fram det som var vanskeleg. Dette meiner eg også skal vere leidestjerna i arbeidet med Syn og Segn. Ikkje alle tekstane skal vere oppbyggjande, eller fungere som lim for oss i nynorskland. Me er ik-kje så skjøre vesen. Målet må vere F

Synleg og sentralt

LiNTervjueT

– Me skal skrive om det som er synleg og lett, men også leite fram det underkommuniserte og vanske-lege, seier Knut Aastad Bråten.

LkNuT AAsTAd BråTeN (37)Ny redaktør i Syn og Segn

Kjem frå same stilling i bladet Folkemusikk

Bur og arbeider på Fagernes

15

No

rsk

Tid

eNd

1–20

14

F at tekstane er viktige og rele-vante, ikkje om ein er samd eller ikkje.

realIstIsK– Du har sagt at lokal-avisene sviktar litt her, at det blir for mykje lim og for lite lupe.

– Ja, det er i grunnen eit godt døme. Lokalavisene er flinke til å vitje lokale verksemder når det går godt og det skal utvidast, men ikkje fullt så flinke til å høyre om korleis det går i nedgangstider. Det er ein tendens til ikkje å ta dei viktige ord-skifta, av di me konkluderer med at det blir vanskeleg. Det trur eg er feil, og feigt. Det er viktig å snakke om det ubehagelege, eller stille spørs-mål ved etablerte sanningar. Det er mangt som blir teke for gjeve i tette og småe subkulturar. Dette gjeld ik-kje berre lokalaviser og bygdesam-funn. Det er det same i folkemusikk-miljøet og i nynorskland.

– Kor lett er det å få til med eit tids-skrift som kjem ut fire gonger i året?

– Dette er noko alle tidskrift spør seg om heile tida. Aviser en-drar seg, dei får stadig nye bilag, og Schibsted-konsernet kjem med nye aktualitetsblad rett som det er. Kva plass tidskrifta skal ha oppi alt dette, finst det ikkje noko fasitsvar på. Men eg trur det er viktig å vere realistisk og ikkje tru at ein skal doble opp-laget fyrste året. Me er eit lite blad med avgrensa ressursar. Dei ressur-sane må me gjere det beste ut av, og håpet er at me greier å lage eit tids-skrift som folk ynskjer å lese og som dei finn interessant. Samstundes må me gjere oss synlege. Eg som redak-tør skal ikkje vere redd for å invitere meg sjølv inn i offentlege ordskifte, gjennom å skrive og meine. Redak-tørstolen gjev meg ei stemme, og det gjeld om å ta den i bruk.

kjArTAN Hellevekjartan.helleve@nm.no

“ Om Siv Jensen skriv ein tekst på nynorsk, så er det fyrst og fremst inn- haldet som er det sentrale.

Knut Aastad Bråten

Foto

: Lai

la M

eyric

k

16

No

rsk

Tid

eNd

1–20

14

Ute er det ein kald og sur januardag, inne er det seminar om kor vidt det finst «ei framtid for betalt digitalt innhald». Me er i kjellaren på VG-bygget i Oslo, og auditoriet er fylt til randa av mediefolk som vil lære. Tittelen på seminaret er litt misvisande, då det er liten tvil om at dei aller fleste i salen er samde om at ja, det finst ei framtid for å ta betalt for å leggje ut journalistisk arbeid på nettet. Spørsmålet er meir kva form det skal ha. Det er snakk om «betalings-hekkar», ekstramateriale og levande bilete. Mellom innleiarane er det folk frå VG, Aftenposten og Ame-dia, i tillegg til ei dame frå amerikanske Financial Times. Om ein skal døme ut i frå innleiarane og re-sponsen hjå dei i salen, så kan ein trygt seie at norsk media er på hogget. Kjem det eit interessant lysark opp, sprett iPhonar og iPadar i vêret.

Heilt bak i salen sit Bjarne Tormodsgard, redaktør i avisa Hallingdølen. Han noterer på ei blokk han stal med seg frå hotellet i dag tidleg. Eit Thon-hotell.

Fyrst ute med betaling – Lærde du noko? spør Jan-Egil Dyvik frå avisa Hordaland. Me har

snike oss ut før seminaret er heilt ferdig, ruslar nedover Akersgata og er på veg til jernbanestasjo-nen. Dyvik skal heim til Voss, Tormodsgard skal heim til Ål.

Spørsmålet frå Dyvik er reelt. Hallingdølen var den fyrste norske avisa som lukka nettsi-dene sine. Frå 2011 måtte dei som ville lese Hal-

lingdølen på nett, vere tingarar av papiravisa. Avisa såg at moglege tingarar lét vere å tinge avisa, av di dei fekk lese nyhendesakene gratis på nettet. Det kunne ikkje halde fram. No må ein tinge papiravisa for å kome inn på nettsi-dene, men tingarar får i tillegg all tilgang på alle moglege digitale plattformer.

Valet avisa gjorde, var stikk i strid med den rådande haldninga i avis-Noreg. Lesarane vil for-svinne, sa kritikarane. Ingen er villige til å betale for journalistikk på nettet, sa andre. Trøysta for den vesle oskeladden i Hallingdal var at dei ikkje var den einaste avisa som hadde landa på denne konklusjonen. Hausten 2011 gjorde New York Ti-mes det same.

Kritikarane tok feil. Difor handlar ikkje eit se-minar om digital journalistikk i 2014 om kor vidt ein skal ta seg betalt for det ein legg ut på nett. Spørsmålet er meir kva som er den smartaste måten å gjere det på.

– Me kunne ikkje halde fram med å gje frå oss ting gratis, seier Bjarne Tormodsgard då me har benka oss inne på toget.

ENdringsvilje

Det renn inn med prisar til avisa Hallingdølen. Seinast i haust vart dei kåra til den beste lokalavisa i Europa. – Gjer det enkelt: gjer det sjølv, seier redaktør Bjarne Tormodsgard.

LhalliNgdøleN

LHallingdølen Grunnlagd i 1936

Kjem ut i Ål, med eit opplag på om lag 9500

Bjarne Tormodsgard er redaktør

Alt redaksjonelt stoff i avisa er på nynorsk

Har motteke ei rad prisar, mellom anna be-ste lokalavis i Noreg i 2005, 2008 og 2012, og beste lokalavis i Europa i 2013. Tormods-gard fekk Nynorsk redaktørpris i 2012.

17

No

rsk

Tid

eNd

1–20

14

– Det er det ingen som gjer. Det er ikkje slik at ein bilforhandlar gjev frå seg den dårlegaste mo-dellen, i håp om at du seinare eller samstundes kan finne nytte i ein betre modell. Du vil truleg greie deg med dårlege bilen. Difor må aviser på eit tidspunkt slutte å gjere det same. Du kan ar-gumentere for at dei bør kjøpe papiravisa for å få meir stoff eller lengre utgåver av artiklane, men for mange er ei nettutgåve godt nok. Så i praksis lagar du ei gratisavis. Det går ikkje i lengda.

PaPiraviser klårt best – Sjølv ikkje med reklame på nettsidene?

– Det gjev langt i frå nok inntekter. For dei fleste norske aviser utgjer digitale annonseinn-tekter berre 10-15 prosent. Det er papiravisa som gjev inntekter. Den er folk framleis villige til å be-tale for, og den er annonsørane villige til å betale for. Det verste med satsinga på nettavisene, var at papiravisene vart gløymde. Ressursane vart sette inn på ei digital satsing som ikkje kasta av seg økonomisk, og utviklinga av papiravisa gjekk i stå. Papiravisa er som organ framleis overlegen. Lesa-

ren får betre oversyn, det er lettare å sortere vekk det ein ikkje er så interessert i, og ho kan lesast overalt, seier Tormodsgard.

Han fortel om ein skuleklasse som vitja avisa. Administrerande direktør Kjell Vidar Bergo spurde klassa om kor mange av dei som las avisa. Nesten heile klassa rakk opp handa. Då Bergo spurde om kor mange det var av dei som las papi-rutgåva, var det nesten alle.

– Sjølv dei yngste, dei som ein rekna med skulle slutte å lese papiraviser, vel papir framføre nett. Og berre halvparten av våre tingarar har logga seg på for å lese Hallingdølen på nett. Det er ikkje av di halvparten av våre lesarar er over 60 år. Det er av di svært mange har nok med papir-utgåva. Slik trur eg det er for alle aviser, og som redaktør er det difor viktig å utvikle papirutgåva. Ho har ei ideell form for å formidle nyhende, tekst og bilete, seier han.

Før me gjekk inn på toget i Oslo, var Tormods-gard innom Narvesen og kjøpte den siste utgåva av avisa si. Den har han nytta til å syne fram både det eine og det andre. No freistar han å kople seg

til det trådlause nettet som NSB byr på. Han vil syne oss det han kallar «videonotisar». Avisa har i fleire år satsa på levande bilete, og små reporta-sjar. Men redigering tek stundom litt for lang tid, så då har dei byrja med små snuttar, som krev mi-nimal redigering, men som likevel kan gje eit heilt anna inntrykk av t.d. stemninga på ein konsert.

Men nettet på toget fungerer ikkje, han greier ikkje heilt å kople seg til.

– Og ikkje minst er papiravisa raskare, seier Tormodsgard lakonisk.

– Levande bilete er likevel noko meir, noko ein aldri kan få til i ei papiravis; ein tilleggsdimen-sjon. Om lag tjue prosent av trafikken på nettsta-den vår er levande bilete. Difor har me satsa på det. Nøkkelen er at teknologien har blitt enkel og rimeleg, det som før var dyrt og tungvint. Dess-utan treng ein ikkje vere tingar for å sjå desse videoane.

– Er det gratis?– Ja, det er nesten med skam å melde, men slik

er det. Men i den augneblinken det blir for popu-lært, må me lukka dei også. Og det var kjekt F

ENdringsviljeSkrytevegg: Det fyrste som møter deg i lokala, er diplom og heider. Det held fram over to eta-sjar, trappa inkludert.

På kurs i Oslo: Bakerst, med penn og notatblokk frå hotellet. Thon, sjølvsagt.

No

rsk

Tid

eNd

1–20

14

E å høyre på seminaret i dag at Financial Times også heldt videoane sine opne for alle. Me må finne ut korleis me skal tene pengar på det, om det er med reklameplakatar eller små reklame-snuttar før videoane. Enn så lenge er det gratis. Me treng tid på å oppdra folk til å sjå videoar.

kjemPar For Hallingdalen Han peikar og fortel, og Dyvik frå avisa Hordaland er ikkje ein unaturleg samtalepartnar. Hallingdølen, Hordaland og Sunnhordland har utveksla idear i mange år. Dei har felles seminar, det har vore snakk om teknisk samarbeid, til og med stoff-utveksling har blitt lufta. Problemstillingane er mykje dei same. Berre dagar tidlegare har den nye redaktøren i Syn og Segn, Knut Aastad Bråten, skrive eit innlegg om at lokalavisene ikkje gjer jobben sin.

– Eg er usamd i utgangspunktet, seier Tor-modsgard.

– Spør heller om kor vidt alle norske aviser gjer jobben sin. Det er blitt ein slags myte at lokal-avisene ikkje gjer jobben, og kritikken bør i tillegg ramme både region- og riksaviser. Det er veldig mange lokalaviser, og det er mogleg at somme ikkje er så flinke på dette. Andre er litt flinke og nokre er veldig flinke. Det er meir interessant å sjå på heile avisbransjen. I mine auge er det eit større problem at riksavisene har blitt så like. Har nokon skrive at Navarsete er ei geit, så skriv alle det. Det har blitt uråd å skilje leiarartiklane frå

kvarandre. Riksavisene og dei store regionavi-sene har blitt ein saueflokk som ikkje kjempar for noko særskilt.

– Kva kjempar du for?– Hallingdal. Me slåst for Hallingdal sine inter-

esser andsynes storsamfunnet. Alt som hender nedanfor Krøderen og vest for Finse er heilt uin-teressant for avisa vår. Med mindre ein halling har vore involvert, sjølvsagt.

Tormodsgard meiner at problemet med uni-formeringa og einsrettinga i media skuldast dei nye eigarane. Hallingdølen er, til liks med fleire mellomstore lokalaviser sjølvstyrte. Dei er ikkje ein del av eit større konsern som t.d. Amedia. Han misunner ikkje dei som må arbeide innanfor ein konsernstruktur.

– Det har kome inn ei industritenking i Avis-Noreg, der ein har like stort krav til utbyte som om det var sko eller gravemaskiner me laga. Det er det altså ikkje. Kva som kom fyrst veit eg ikkje, men det har skjedd ei avpolitisering i pressa. Tid-legare skulle Aftenposten formidle verdikonserva-tive verdiar. På andre sida stod Arbeiderbladet som kjempa for sosialdemokratiet. Den gongen visste ein kva avisene stod for, og det var tydeleg kva dei arbeidde for. Når avisene no er eigde og drivne av konsern, så har den økonomiske avkastninga blitt drivkrafta, seier Tormodsgard.

Han er komen i gang no. – Og kva er dette med å kutte ut pressestøtta

til aviser med opplag mellom 4000 og 6000?

Det er heilt vanvittig. For å spare 13 millionar kroner set dei ei lang rekkje viktige lokalaviser i ein svært vanskeleg situasjon. Om desse avisene går over ende, så kjem det ikkje nye. Det verste er at dette er symbolpolitikk, med ei grunngjeving om at aviser skal over på digitale plattformer. Kva veit politikarane om det? Dei må slutte å høyre på trendanalytikarar og heller snakke med oss i bransjen. Derimot er eg samd i at ein bør sjå nærare på innretninga i pressestøtta, som Hal-lingdølen elles aldri har fått, men det er då ikkje her problemet ligg.

– Kvar ligg det?– Djupast ligg spørsmålet om kva som er

samfunnsoppdraget vårt. Det er i alle fall ikkje å skaffe utbyte til private eigarar. Dette er kulturpo-litikk, ikkje finanspolitikk. No ser dei i fullt alvor på om dei skal innføre moms på aviser, under på-skot om at dette er noko ESA og EØS-avtala krev. Det er heilt feil. Det einaste ESA seier, er at det skal vere lik moms mellom aviser og nettaviser. Det betyr at momsen bør vekk på nettavisene, ikkje at det skal innførast moms på meiningar og ytringar. Det skulle teke seg ut i eit jubileumsår for Grunnlova.

Han må gje seg. Toget rullar inn på Ål stasjon, og minus femten grader slår i mot oss. Det ligg ein lapp, ikkje ei bot, under vindaugsviskaren på bilen hans. Det blir peika på at han har parkert på ein plass reservert for Jernbaneverket.

– Hm. Det var ikkje med vilje.

18

“ djupast ligg spørsmålet om kva som er samfunns-oppdraget vårt. det er i alle fall ikkje å skaffe utbyte til private eigarar. dette er kulturpolitikk, ikkje finanspolitikk.

No

rsk

Tid

eNd

1–20

14

Prisane gjev merksemd Dagen etter tek han i mot meg på kontoret sitt. Det ligg i andre høgda i eit forretningsbygg midt i Ål sentrum. Det har ein eim av 80-talet over seg, men kantina er dekorert med bilete og sitat av Tor Jonsson. Nokre journalistar er på veg for å intervjue eit av dei lokale OL-håpa, sjølv om det ser meir ut som eit fjernsynsteam.

– Men er ikkje han på hemmeleg adresse?, spør Tormodsgard.

– Jo, men me kjem frå Hallingdølen, svarar journalisten.

Trappeoppgangen er dekorert med fleire titals utmerkingar, diplom og prisar. Berre i fjor fekk dei pris for å vere Noregs beste lokalavis, dei var mestvinnande avis i Society for News Design Scandinavia, dei hadde sportsportrett som vart kåra til beste programserie for web-tv under Mediedagane i Bergen og avisa fekk videopris under «Gull og Gråstein»-konferansen. Tormods-gard seier at det ikkje berre er for å få ei stadfes-ting av seg sjølv at dei melder seg på alle desse tevlingane.

– På den eine sida er det godt i seg sjølv, me er ikkje meir kompliserte enn som så. Det gjev også merksemd som me kan tene på. Står valet for ein annonsør mellom nokre kanalar, så er det fort å lande på den avisa som ein har lese om i ein eller annan samanheng. Likevel - me er eit hår i suppa i medie-Noreg. Me tek betaling på nett. Me tilset våre eigne grafikarar, og snittalderen mellom dei

er tretti år. Endrar me utsjånaden på avisa, gjer me det sjølve. Me var tidleg ut med video. Me gjer ting andre seier ikkje er lurt. Når me så kjem ut på andre sida i live og i tillegg får prisar for arbeidet me gjer, er det klårt at det inspirerer og vekkjer oppsikt. Eigarane blir stolte, dei tilsette blir stolte og lesarane blir stolte.

Prisar og utradisjonelle val har gjort at avisa blir invitert til mykje. Men mesteparten av den omfattande reisinga til både Tormodsgard og direktør Bergo kjem på eige initiativ for å finne inspirasjon til vidare utvikling. I løpet av nokre få veker i haust var Tormodsgard i Brussel, Berlin, København og USA. Han innrømmer at reisinga tek på, og det er ikkje tvil om at det går ut over det redaksjonelle arbeidet.

Har endra redaktørrolla – Redaktørjob-ben har endra seg for min del. Før kunne eg kon-sentrere meg om journalistikk og presentasjon. No tek den teknologiske biten meir tid. Ein ting er å henge med på kva som finst av produksjonsutstyr, publiseringsverktøy og dupedittar som lesarane våre skaffar seg. Noko anna er den tida me bruker på reising , konferansar og kurs, seier Tormods-gard.

På eit tidspunkt måtte han høyre med redak-sjonen om det var greitt at han reiste så mykje. Svaret var eit klårt ja. For kursa kastar av seg. På eit seminar kom utsendingane frå Hallingdølen heilt tilfeldig i kontakt med ein eldre mann som trong

ein telefonladar. Mannen synte seg å vere Mario Garcia, ein av verdas mest brukte og kjende form-gjevarar av aviser, med m.a. The Wall Street Journal på cv-en. Han vart heilt over seg at ei så lita av avis som Hallingdølen hadde teke turen, og kontakten med Garcia vart halden varm. Då avisa skulle leg-gje om formgjevinga i fjor haust, vart det difor han som fungerte som ekstern konsulent.

– Det er to ting som gjer at dette fungerer i hu-set, seier Tormodsgard.

– For det fyrste er det ein endringsvilje i heile huset, alle er opne for nye ting. Journalistane er med på det, grafikarane, redaktøren og eigarane. For det andre er det me i leiinga som er pådriva-rane. Det er ein veldig kort veg frå idé til realise-ring, som sjølvsagt heng saman med at me styrer oss sjølve og ikkje er ein del av eit aviskonsern. Og dette er viktig: me gjer alle endringane sjølve, dei kjem frå oss. Ideen om «Eit abonnement – fire plattformer» kom frå Arne Sigurd Haugen som arbeidde her eit år. Me kunne i verste fall ha enda opp med tjuetre ulike abonnement, men saman med Arne Sigurd såg me løysinga. Gjer det enkelt, gjer det sjølv.

Dagen før. Tuslande nedover Akersgata i Oslo.– Lærde du noko?, spør Jan-Egil Dyvik.– Om eg lærde noko?, seier Tormodgard. – Nja.

Det var i alle fall godt å få stadfest at me ikkje har gjort alt feil.

kjarTaN hellevekjartan.helleve@nm.no

19

På tur: Dei andre i avisa har sagt at det greitt at Tormods-gard reiser så mykje. Det kastar av seg.

Samarbeid: På vegen heim frå seminaret i Oslo diskuterer Tormodsgard nye moglege løysingar med Jan-Egil Dyvik frå Avisa Hordaland. Alle foto: Kjartan Helleve

No

rsk

Tid

eNd

1–20

14

I strandkanten ved Nordfjorden, i rolege og vakre omgjevnader,finn du Innvik - ein liten tettstad og eit sokn i Stryn kommune. Her har Skogstad skapt funksjonelle sportsklede for folk flest i meir enn 70 år.

inspirertav naturen

Skogstad Sport AS – 6793 Innvik – Tlf: 57 87 67 70 – Fax: 57 87 67 71 – firmapost@skogstadsport.no – www.skogstadsport.no

20

No

rsk

Tid

eNd

1–20

14

11. september har sidan 1714 vore ein spesiell dato for katalanarane i det nordaustre hjørnet av Spa-nia. Den dagen fall Barcelona i hendene på Bour-bon-dynastiet, som like før kunne feira sigeren i den spanske arvefølgjekrigen (1701-1713). I 1716 av-skaffa så det franskætta kongehuset dei særeigne rettane og institusjonane som Catalonia-regionen hadde hatt i fleire hundre år.

I same slengen blei det katalanske språket avskaffa og erstatta med kastiljansk (spansk) i det offentlege rommet. Tilbakegangen for katalansk gjaldt likevel ikkje for den private sfæren, noko som skulle få mykje å seia for den kulturelle bløminga som tok til i Catalonia frå 1830-talet av. Den katalanske Renaixença (Gjenføding) i tida 1833-1892 skriv seg inn i den europeiske roman-tikken, med sin preferanse for kjenslene, fanta-sien, naturen og heimstaden i vid tyding.

Frå bondekultur til bykultur Sidan dei styrande gruppene i heile Spania rundt 1800 uttrykte seg på kastiljansk – som eit teikn på si

eiga leiarrolle – blei katalansk i denne tida re-kna for å vera bøndene sitt språk. Men den før omtala Renaixença gjorde sitt til at den urbane middel- og overklassen adopterte språket, som fekk fornya prestisje og utbreiing. På 1800-talet utvikla det seg, det konfliktfylte motsetnadstil-høvet mellom det politiske senteret, Madrid, og eit Barcelona som har vore mykje meir dynamisk enn den spanske hovudstaden ut frå ein sosial og økonomisk ståstad. Barcelona fekk sin moderni-tetsidentitet lenge før Madrid, som lenge stritta imot den politiske utviklinga etter den franske revolusjonen og ei økonomisk utvikling basert på nye produksjonsmetodar og industri.

Den katalanske moderniteten avgrensa seg ik-kje berre til politikken og økonomien. Katalansk modernisme var kjenneteikna av vilje til å endra det katalanske samfunnet gjennom ei politisk-kulturell rørsle, noko som la grunnlaget for eit tett samarbeid mellom kunstnarar og næringsliv.

Modernistane hadde ein ambisjon om å full-føra det kreative arbeidet som la Reanaixença

hadde starta til beste for Catalonia. Den katalan-ske modernismen, som varer frå om lag 1885 til om lag 1920, skulle skrivast inn i nasjonale kata-lanske rammer, og i dag er det liten tvil om at mo-dernistane, spesielt arkitektane, har sett sitt klare preg på det moderne Catalonia.

Den katalanske modernismen er, slik mange katalanarar ser det, symptomatisk for måten det katalanske folket løyser utfordringar og problem: med originalitet, evne til fornying og med eit ope sinn utover. Denne skaparevna finn ein att, ifølgje denne teorien, ikkje berre i kunst og kultur, men like mykje i næringsliv og politikk, for ikkje å snakka om i FC Barcelona, denne fotballklubben som i dag er eit fotballens ikon i Catalonia.

katalonia sin ivar aasen Heilt sidan dei første åra av la Renaixença på 1830-talet kom det katalanske språket til å stå sentralt i katalanarane sin kamp mot Madrid-sentralismen. Språket blei sett på som sjølve vitnemålet på den katalanske identiteten opp gjennom historia. Hovudpersonen

21

Språk, fotball og fridomsstrev

i Catalonia

BarcelonaMadrid

Portugal

Frankrike

«Leve FC Barcelona, leve Catalonia!» kan ein i dag høyra når heile Catalonia sitt fotballag spelar på heimebane. Og i heimekampane

bryt tilskodarane ut i taktfaste rop ‒ «In-Inde-Independència» rundt det 17. minuttet og 14. sekundet i kvar omgang.

LSPRÅK I EUROPA

CATALONIA

22

NO

RSK

TId

ENd

1–20

14

i utviklinga av moderne katalansk blei Pompeu Fabra (1868-1948), som for katalansk språk blei det same som Ivar Aasen for nynorsken.

Fabra vigde i hovudsak livet sitt til å studera, analysera og setja opp normer for moderne kata-lansk språk, innan ortografi, grammatikk og ordtil-fang. Framleis ber den autoritative ordboka for ka-talansk Fabra sitt namn, og folk refererer til henne som el Fabra. I normeringsarbeidet fann Pompeu Fabra to viktige inspirasjonskjelder: etymologien med referanse til skriven katalansk frå seinmel-lomalderen, og talemålet i Fabra si eiga samtid.

Pompeu Fabra hadde som uttalt mål å skapa eit standardisert katalansk skriftspråk for heile det katalanske folket, eit syn han vann omfat-tande tilslutnad for i desse første tiåra i det 20. hundreåret, då manifestasjonar av katalansk nasjonalkjensle var vanlege i Catalonia. Den sjølvlærde katalanske filologen ville for alt i verda unngå at morsmålet hans blei redusert til lågsta-tusspråk.

I 1932 gav den 2. republikken (1931–1936) sjølv-styrestatuttar til Catalonia. For den katalanske re-gionen førte dette med seg eiga regionalregjering, eige regionalparlament, eigne domstolar, eigen regionaladministrasjon, eige budsjett, eige un-dervisningssystem og eigne kulturinstitusjonar. Katalansk blei jamstelt med kastiljansk innanfor regionen Catalonia.

det nasjonale spørsmålet Den franske historikaren Pierre Vilar (1906–2003) har datert den store epoken for europeisk nasjonalisme til

dei tiåra som går frå 1870 og fram til utbrotet av den første verdskrigen i 1914. Vilar skriv at ein alt før den franske revolusjonen starta i 1789, tok til å nytta termen «nasjon» i tydinga ‘alle undersåt-tane i motsetnad til kongedømmet eller små pri-vilegerte grupper’.

Mange katalanarar set si nasjonalkjensle inn i ei ramme som avgrensar dei frå sentralismen i Madrid. Då Manresa-basane i 1892 førte den ka-talanske rørsla frå intellektuell regionalisme og over til krav om regionalt politisk sjølvstyre, som ein reaksjon mot eit gjennom korrupt og udu-geleg styre i Madrid, var dette ein reaksjon som vann tilslutnad langt utanfor katalansktalande område.

visca el barça, visca catalunya! «Leve FC Barcelona, leve Catalonia!» kan ein i dag høyra når heile Catalonia sitt fotballag spelar på heimebane. Og i heimekampane bryt tilskoda-rane ut i taktfaste rop ‒ «In-Inde-Independència»

“ Den spanske utdannings- og kulturministeren kasta meir eld på det katalanske bålet då han tok til orde for å «spanjolisera» dei katalanske ungane

LSPRÅK I EUROPA

11. september 2012: Nær to millionar demonstrerer i Barcelona under hovud-parola «Catalonia, ein ny stat i Europa».

Foto: Beli Artigas

Sette standarden: Den katalanske Ivar Aasen, Pompeu Fabra.

23

NO

RSK

TId

ENd

1–20

14

rundt det 17. minuttet og 14. sekundet i kvar omgang ‒ for å markera politiske krav om sjølv-stende. 17:14 markerer året 1714, då Catalonia, som alt omtala, fall i hendene på Bourbon-dynastiet.

Med slagordet «el Barça – més que un club» («FC Barcelona – meir enn ein klubb») frå 1968 blei bandet mellom denne klubben og den ka-talanske identiteten sjølve varemerket for den katalanske identiteten, saman med det katalan-ske språket. Ved å få FC Barcelona med på laget klarte dei politisk leiande sektorane i Catalonia å få med seg også dei store folkelege gruppene i arbeidar- og underklassen.

Med ein fotballfilosofi basert på estetikk, kreativitet, originalitet og fornying fører da-gens Barça vidare tradisjonen frå modernis-men i arkitekturen, men heile tida kontrollert av det folkekulturen i Catalonia kallar for seny og som katalanarane oppfattar som typisk for folka i regionen: den mentale likevekta og ei

realistisk oppfatning av kva ein faktisk kan gjera i ein konkret situasjon.

Kimen til den kulturelle bløminga og den språklege revitaliseringa i Catalonia blei lagd under Franco-regimet med ihuga språkleg og kulturell kamp på grunnplanet. Det var likevel først i åra etter at diktatoren Francisco Franco døydde i 1975, at katalansk, saman med andre regionalspråk, kom til å bli nytta i stor skala. Den demokratiske grunnlova av 1978 opna for nokså omfattande regionalt sjølvstyre, og Spa-nia gjekk på få år frå å vera eit rigid sentraldiri-gert samfunn til å bli eit desentralisert land. Dei 17 autonome regionane som landet blei delt inn i, fekk i åra 1979-1983 sine autonome statuttar, Catalonia alt i 1979.

Dei første åra med politisk overgang frå dik-tatur til demokrati blei det i Catalonia verkeleg fart i arbeidet med å normera og standardisera katalansken, som på nytt blei jamstelt med kastiljansk innanfor den katalanske regionen.

Samstundes tok ein til med arbeidet for å nor-malisera katalansk, det vil seia å ta det i full bruk på dei mest ulike områda i det katalanske sam-funnet. Aviser kom ut på katalansk, språket blei nytta i radio og fjernsyn, og namn på gater, insti-tusjonar og bedrifter blei skifta ut frå kastiljansk til katalansk. I 1998 blei språkpolitikken i Catalo-nia nedfelt i ei eiga lov, der det heilt i starten står at katalansk er «Catalonias eige språk» og at det «karakteriserer regionen som folk».

situasjonen i dag Tilhengjarar av meir suverenitet til Catalonia assosierer nasjonen og nasjonalkjensla med demokratiet og folket sin vilje, noko som kjem klart til uttrykk når dagens katalanske regionalpresident Artur Mas seier at «Catalonia si framtid blir avgjord av folket og ikkje i statsråd i Madrid eller av ein grunnlovsdomstol», som svar på forsøka frå dømmande og utøvande sentralmakt på å gjera kutt i det katalanske sjølvstyret.

Den seinaste tida har kampen for full suve-renitet hardna til. Tilmed den høgre-sentrum-orienterte koalisjonen CiU (Convergència i Unió), som sit med makta i den katalanske regionalre-gjeringa, går no inn for folkerøysting om lausri-ving av regionen frå Spania, noko dei ikkje har gjort tidlegare. 10. juli 2010 blei eit vendepunkt i katalansk politikk generelt. Den dagen tok ein million til gatene i Barcelona, for å demon-strera mot at den spanske grunnlovsdomstolen ville kutta ned på det katalanske sjølvstyret.

For det kollektive katalanske medvitet er det langt på veg sentralregjeringa i Madrid som er skuld i den økonomiske misera. Når den konservative regjeringa til PP (Partido Popular) viser null interesse for å diskutera økonomiske overføringar og ei «skattepakt» med den ka-talanske regionalregjeringa, då er det ikkje til å undrast over at den økonomiske situasjonen får dramatiske politiske konsekvensar. Demon-strasjonen 11. september 2012 var eit handfast prov på det, med opp mot to millionar deltaka-rar ifølgje arrangørane. «Catalonia, ein ny stat i Europa» var hovudslagordet i denne massemo-biliseringa for uavhengigheit.

Den spanske utdannings- og kulturmi-nisteren José Ignacio Wert kasta meir eld på det katalanske bålet då han tok til orde for å «spanjolisera» dei katalanske ungane. Nok eit prov, i alle fall for katalanarane, på at den konservative regjeringa til Mariano Rajoy orienterer seg i retning ideologien til Franco-regimet (1939-1975).

Den katalanske regjeringa tok i dei første månadane i 2013 initiativ til å skipa eit rådgi-vande organ for ein nasjonal overgang. Så stor er optimismen at ein alt er i gang med å førebu ei folkerøysting om overgangen til eit eige na-sjonalt statsapparat. PP har annonsert at partiet og den spanske regjeringa vil nytta alle midlar for å slåst mot desse måla. Terningen er kasta, kampen om Catalonia si framtid er alt i gang.

JOhANNES NymARKjohannes.nymark@nhh.no

“ For det kol-lektive katalanske medvitet er det langt på veg sentralregjeringa i Madrid som er skuld i den øko- nomiske misera

24

No

rsk

Tid

eNd

1–20

14

– Det er litt spesielt når det var den irske statsministeren personleg som skulle ha siste ordet i normeringsspørsmål, seier Bjørg Nesje Nybø.

Bjørg Nesje Nybø har teke doktorgraden på ei samanlikning av framveksten av irsk og nynorsk skriftkultur.

Då nynorsken rulla utover landet, var det skulekrinsane som fekk valet. Eit tilsvarande val fekk aldri skulekrinsane i Irland. Då landet vart sjølvstendig i 1922, vart det vedteke at alle skular skulle undervisa i irsk. Dette trass i at det knap-past fanst ei rettskriving å halda seg til, det var knapt med lærebøker, og langt frå nok lærarar hadde nok kunnskap til å kunna undervisa. Slik fekk revitaliseringa av irsk i den nye staten ein tung start.

– Ivar Aasen gav nynorsken eit utgangspunkt, seier Nybø, som rett før jol tok doktorgraden på oppgåva Skriftkulturen i ei språkleg revitalisering. Ei samanlikning av framveksten av irsk og nynorsk skriftkultur. Arbeidet vart gjort ved Universitetet i Oslo, og var ei vidareføring av mastergraden i nynorsk skriftkultur som ho tok i Volda.

– Det var sjølvsagt ulike vegar å gå etter det, men nynorsk var heilt frå starten eit demokratisk prosjekt, der det handla om å gje nordmenn sitt eige språk som dei kjende seg heime i og som kom nedanfrå. Det irske språket var ein del av eit mykje større nasjonaliseringsprosjekt leia av in-tellektuelle i Dublin, seier Nybø.

Ny stat, mykje å teNkja på Straks etter at Irland vart ein eigen stat i 1922, braut det ut borgarkrig. Det nye språket skulle veksa fram i ein delt stat. Og dei språklege motsetjingane vart blanda i hop med politiske motsetjingar.

– Dei som hadde arbeidd for det irske språket frå slutten av 1800-talet, vart ein del av dei sen-trale styresmaktene i Dublin. Dei hadde ein klår

idé om korleis det irske språket skulle skrivast. Dette trass i at det var område i Irland der irsk var høgst levande. Desse områda var i liten grad tekne med på råd. Difor fekk dei aldri den sam-lande norma som Aasen laga for nynorsk, seier Nybø.

Resultatet var at det voks fram to normer. Den eine tok utgangspunkt i ein eldre, blømande skriftkultur og den tilhøyrande skriftstandarden frå hundreåra fram mot 1600-talet, medan den andre hadde det irske samtidige talemålet, fol-kemålet, som rettesnor. Dei irske styresmaktene greidde ikkje heilt å einast om kva veg som var den beste. Resultatet var at skulen underviste i den tradisjonelle varianten, medan omsetjar-korpset ved parlamentet, og dermed mesteparten av den statlege forvaltninga i Dublin, nytta den

moderne. Det gav utfordingar for dei som kom ut av skulesystemet og skulle ta til i arbeidslivet.

– Det var heilt grunnleggjande skilnader, det gjekk på stavemåtar og skrifttypar, latinske eller irske. Dette skiljet heldt seg levande heilt til ein fekk ei samlande norm i 1958.

– Det tok si tid?– Det kan du seia, men Irland var ein ny stat,

og det var mykje anna som det truleg var vikti-gare å få på plass. Det er litt spesielt når det var den irske statsministeren personleg som var med og fekk siste ordet i normeringsspørsmål. Det er nærliggjande å tenkja at han hadde andre og viktigare oppgåver. Men Éamon de Valera møtte opp på normeringsmøta, rett nok saman med ein språkprofessor, for å seia i frå om kva han meinte var rett. Det syner kor mykje normeringsarbeidet var knytt saman med politikk.

HuNgersNauda råka Hardt – Kvifor fanst det ikkje ein meir levande skriftkultur som ein kunne ta utgangspunkt i?

– Engelsk hadde tidleg teke over for irsk i dei øvre samfunnslaga. Irsk var i stor grad eit folke-språk. I 1840-åra råka hungersnaud svært hardt, og opp mot ein million irar, dei fattigaste, strauk med. Om lag like mange utvandra, dei aller fleste irske språkbrukarar. Den irske målreisinga tok til

Lspråk i europa

Topptung normering i Irland

Nasjonsbygging: – Det irske språket var ein del av eit mykje større nasjonalise-ringsprosjekt, seier Bjørg Nesje Nybø. Foto: Kjartan Helleve

IRSKTALANDE OMRÅDE

På kurs i irsk: Deltakarar på eit kurs i regi av Oideas Gael i ein tepause utanfor organisasjonen sitt senter i Gleann Cholm Cille, Donegal. Foto: Oideas Gael

25

No

rsk

Tid

eNd

1–20

14

På tjuge år har talet på baskisktalande auka med 175.000 personar. Ein stor styrke for baskisk språk, seier Pello Salaburu ved Euskal Herriko Unibertsi-tateko/Universitetet i Bas-karland i Bilbao.

Noregs Mållag var i Bilbao før jol 2013 og vitja mellom anna Universitetet i Bilbao. Der møtte me Pello Salaburu som la fram ei forvitneleg forteljing om vokster for baskisk mål. Etter at fascisten Franco døydde i 1975, blømde bas-kisk mål og kultur, til liks med andre nasjo-nale mål i heilstaten.

– Kvart fjerde år har me målingar om kva språk baskarane brukar, fortel Salaburu. Desse tala gjev oss eit tolleg godt oversyn over stoda og utviklingsdrag. Tala fortel oss mel-lom anna at medan 590 000 brukte baskisk i 1991, har talet auka til 714 000 i 2013. Dette er svært bra og gjev oss tru på framtida for baskisk språk.

– I mange land med minoritetsspråk, er det jamt dei eldre som held best på morsmålet. Kor-leis er stoda i her?

– Her synest det som om utviklinga er motsett. Dei som einast snakkar spansk og ikkje kan baskisk, er fyrst og fremst eldre folk. Dei yngre er i stor grad tospråklege, men det gjeld også her for det meste vest i Baskarland. Det som truleg er aller mest positivt, er at jamt fleire foreldre tek til å læra borna sine baskisk. Det siste målinga viser at 85 prosent av dei baskisktalande foreldra lærer borna sine bas-kisk, medan 7 prosent av desse foreldra lærer borna både baskisk og spansk. Ei svært bra utvikling, seier Salaburu.

– Korleis er vilkåra for å læra baskisk i skulen, og å bruka målet i høgare utdanning?

– Både og. Den største utfordringa har vore

å utdanna nok lærarar som kan undervisa i språket i skulen. Den store auken i talet på baskisktalande siste to tiåra har ført til stor mangel på lærarkrefter. Dette er ei stor og viktig sak som me arbeider mykje med. Når det gjeld bruk av baskisk på høgare utdan-ning, har det vore ei god utvikling: I dei fleste fag kan studentane velja kva språk dei ynskjer å studera faga på. Og det viser seg at dei bas-kiske «parallellklassane» er mykje større enn dei spanske.

– Det er viktig å peika på at stoda ikkje berre er god. I til dømes provinsen Navarra der dei fleste berre snakkar spansk, har dei baskisktalande ingen språklege rettar. I Frankrike er det retteleg ille; den velmeinte, men bakstreverske språkpolitikken til repu-blikken har vore til meins for så vel baskisk som andre nasjonale mål i Frankrike. Like eins står det sjølvsagt mykje att når det gjeld media og næringsliv. Men det kjenner de kan-skje til frå Noreg også, spør Salaburu.

iNgar arNøyingar.arnoy@nm.no

Topptung normering i Irland

Framgang for baskisk

Portugal

Frankrike

Spania

på slutten av 1800-talet med skipinga av mellom anna organisasjonen Conradh na Gaeilge (den gæliske ligaen) i 1893. Då stod det irske språket relativt svakt, og var knytt til bønder og fattig-dom. Denne merkelappen har nok gjort den irske målreisinga/revitaliseringa tyngre.

Nybø avslutta den faglege samanlikninga si rundt 1970, då den irske målreisinga igjen byrja å røra på seg. Draumen om ein irskspråkleg stat var då forvitra, og målet vart meir å gjera så mange som råd tospråklege. Irsk er no førstespråket til mellom 40 000 og 80 000 menneske i Republik-ken Irland og andrespråket til mellom ein halv og éin million. Det fekk offisiell status som arbeids-språk i EU i 2008.

– Irsk er eit levande språk, sjølv om det ikkje er meir enn tre prosent som nyttar det. Ei læra-rinne eg kjenner kunne fortelja noko spanande. Det har byrja å koma unge lærarar som har hatt irsk på skulen, og som har ein annan språkleg sjølvtillit enn tidlegare. Dei snakkar også irsk på lærarrommet, med andre irsktalande lærarar, også eldre lærarar som ikkje har nytta irsken sin i desse omgjevnadene før. Dette er ikkje meint ekskluderande, dei finn det berre naturleg. Det er eit interessant fenomen, seier Nybø.

kjarTaN Helleve kjartan.helleve@nm.no

Lærer borna baskisk: – Det som truleg er aller mest positivt, er at jamt fleire foreldre tek til å læra borna sine baskisk, seier Pello Salaburu. Foto: Tuve Østvedt

BASKARLAND

På kurs i irsk: Deltakarar på eit kurs i regi av Oideas Gael i ein tepause utanfor organisasjonen sitt senter i Gleann Cholm Cille, Donegal. Foto: Oideas Gael

26

No

rsk

Tid

eNd

1–20

14

AUST-AGDER MÅLLAGBirgit AttestogTorfinn BrokkeTelleif EngenesKjersti FoneKristine FossRolf FredriksenPaul Magnus GamlemshaugPer Yngvar HardebergJohannes HavstadGunnar HeldalKnut K. HommeTorbjørg KateråsJon Kolbjørn LindsetRune NylundSigrid Bjørg RamseOlav RepstadKåre RikeSigrid Rike RysstadØystein RødKåre SelandRandi SteinsholtVidar ToreidJohannes G. TorstveitLasse TrædalHelge Ove TveitenJens VelleneOlav Torj Åkre

AUSTMANNALAGETMagnus AmdalOle BjerkeEldrid BrandvolJon Steinar BredeveienJostein BrendenInger Johanne DæhlenGunnar EideIngvild Marie EknesMagda Inger EkreThor Ola EngenFrode ErstadMathias FinsveenKjell GulbrandsenOlav HaraldseidMagnhild HarsheimBjarte HoleAslaug KittilsenHåvard KleivenOla KleppInger Margrethe KyllingstadGrete LangoddenAsgeir LilleåsMildrid J. LunderArnhild MøilienJogrim NordslettenOlaf NøklebyEllen PreststulenLiv Eva Preststulen Tor RogneBrede RognstadOddvar RomundsetRandi RosenborgFrøydis SchjølbergJakup SkjedsvollArne SkuterudPetter Embret SlettenRasmus StauriKirstine Prestmoen TalleråsGudmund TeigenOlav TeppenMagne TeppenReidun TordholOla TronsmoenKnut TveteMagne Velure

Bjørn Liavaag VisøÅse Grønlien ØstmoeSvein ØyeJohannes ØyenBjarne Øygarden

BUSKERUD MÅLLAGOline ArnegårdOliv BakkeplassNiri BaklidHerbjørn BrennhovdLars Erik JacobsenGunn-Torill H. MathisenOsvald MedhusIngunn Asperheim NestegardOdd OleivsgardHalle PerstølenTordis PerstølenKnut V. SeimDagny Irene SkareRolf Harald SætherEinride TinjarSigurd TveitoMargit Halbjørhus WølloDagfinn YstadÅshild Reinton Åmellem

DIREKTEMEDLEMBjørgulv Johan EikRandi EinremMarit EinremKristian HalseKnut Johannes HelvikOlrun Hild HillestadKnut LangesæterErling NordheimVilly NordmoAgnar OmvikAudun SydnesLars Børge SæbergLeif Helge SærstenBorgny SærstenMagnus Utgard

FYLKESMÅLLAGET VIKVÆRINGENOlil AmbleRuth AmdahlLillian AustnesOla BergsakerLeidulv K. BergwitzAnfinn BernaasGerd BjørkeErlend BleieLajla Elin BlomReidar BorgstrømHerfinn BrekkeMagnhild BrekkeSvein Erik BrodalKaren BøTormod BønesAlv Reidar DalePauley DouglasTove Karina EidhammerKirsten Osmo EriksenTurid FarbregdIngrid FiskaaGunnar Eilev FitjeMass FlatråkerTorfinn FuhrKim S. FureliOtto GjerpeKåre GletteOddrun GrønvikChristian Ihle Hadland

Mildrid HellandBotolv HellelandArne HellstrømSigrun HeskestadAudun HeskestadAnne Grethe HoffHalldor HoftunValborg HoltenJoar T. HovdaKarl-Anders HovdenMarit HovdenakTormod Hallstein HøgåsenKolbjørn HøgåsenOlav Bakken JensenLaurits KillingbergtrøTurid Louise Quamme KittilsenKåre KnutsenHarald Sverdrup KohtBård KolltveitGülay KutalInger KvilstadSigne LøbergJon LåteNorvald MoArnold MundalIngrid MuriJohanna MyklebustFinn MågeØystein Njål NordangBørge NordbøSigurd NordlieOle Bernt OlsenSvein Johann OseKari Rysst PaulsenGeir PollenMagnhild ReisæterMagnus RobberstadKjell RyggOlav RøvangErik SimensenOlav R. SkageArne O. SkjelvågHarald Frode SkramArve SkutlabergNils StandalMona Grete StorliRolf SundeTerje SvardalEllen Marie SveaSissel L SæbøIngeborg SætreJostein SønnesynTordis ThorsenSvein Olav ThrondsenJostein TjoreAsbjørn TolsrødØystein TormodsgardStein TveiteErik UlfsbyGuri VesaasKjetil VistadDag WergelandArne WågeHåkon ØrjasæterHerlov ØverlandKristen ØyenBergfinn AabøSolveig Fiskvik AamodtKristina AarekolKåre ÅrsvollBerit ÅsIvar Aasen

HORDALAND MÅLLAGLivar AksnesSolveig AlmåsArne AlsakerTorgeir AlvsåkerSvein Schrøder AmundsenArne AndersenIngvard AndreassenAud AngeltveitArnfinn Jørgen AnsokMadli ArnestadAnders AskelandEdel AugestadErlend Bakke

Gerhard BergeOddbjørn BergeDaniel BergeEli BergsvikDagrun BerntsenSiri Solvik BertelsenAnsgar BjellandHjalmar BjerkengBjørn BjørlykkeSolveig BjørsvikMålfrid BjånesøyJarle BondevikArne BrattabøGunvor Sigrun BringelandAnnbjørg BruEndre Otto BrunstadJostein BueneBjarne BueneRannveig BårtvedtReidar DaleKnut O. DaleOlav DigernesKristian DjuvslandNils J. DrageGunnar EideNils M. EngelsenØystein ErstadHermund FenneJarl FimlandSverre FjellKjell FjoseHarald FrønsdalPaul Kåre GjuvslandSolveig GrønlienJakob GullbergInge Håvard HabbestadDag Oddvar HallaråkerAlvhild HallerakerMagna HatlebakkAgnes HaugeKolbjørn HeggstadSigbjørn HeieAslak E. HelleveAslak L. HelleveAslak T. HelleveJan Kåre HenriksbøKåre HerdleværKjartan HernesNorvald HestholmTrine HjertholmKarl HopeBrit Yndestad HovlandBjørn HusefestHåvard ImsGerd JensenSniolvur JoanesarsonOle-Jørgen JohannessenEgil JøsendalJan JøssangTorgils JåstadGunvor JåstadRandi JåstadHans Kr. KahrsFolke KjellebergOlav KlubbenVigdis Marie KnudsenLeif KnutsenStåle KolbeinsonKnut KristiansenÅsta KårevikHaldor K. LidLars Gunnar LieLeif LindvikTorgrim LjonesAnstein LohndalGunnvor Bodil LotheKjellaug LundestadKåre LutroRuth Henny LølandTorstein LøningKristi Yttredal MoeMarie MorkenJostein MykletunEinar MysterKarl R. MælandArnljot MøsterOdlaug Måge

Marit NedreliEli Karin NerhusNils N. NesheimLorense NesseArne NilsenArne Olav NilsenArve J. Nilsen Øyvind NitterRandi NordjordHelge Martin NygårdNils NytveitÅse OpheimAnfinn OtteråSigrun RajendramInga RasdalJan Reidar RasmussenGunnar J. Blaalid RasmussenAstrid ReigstadSjur ReinsnosJens ReisæterLars RiiseSverre Audun RikstadInger-Johanne RossebøKaare RundhovdeArne A. RykkeSigmund RøstumLars K. SandvenTorstein SausjordGunnar Andreas ScheiHeidi SeilfaldetBjarne SkarestadGunvald SkeiseidGunnar SkirbekkJørgen SkjerveBjarne SkjoldPer SkjævelandHarald SkorpenOddvar SkreHermund SlaattelidSolbjørg SlettebakkenKari SmithJostein SmåbrekkeJohn StavlandMagnhild SteineNelly StorebøGerhard Inge StorebøAlf Magnar StrandRolf Sigmund SundeAnne SælandKjell Gudmund SøholtJanne SørgulenAnders SøvikErling ThuErling ToftKjell TorpTorgeir TorvikSiv TrædalOdd TøndelTora TønderKristen UnderdalHelga T. UtneBjarne Johannes UtneBrynhild UtneRigmor Nesheim VaularRandi VengenØyvind VevleInger B. VikørenLiv Bente VinjeSidsel VinsandIngebjørg VisteNils Ivar ØsterbøIvar Bård AadlandOlav Ånneland

KARMSUND MÅLLAGAsbjørn DjuvElise DørheimLars EikehaugenPaul Espeland Etne MållagGjert FjeldheimSynneva FleslandSigny FludalAstrid S. FørsundIngeborg HeitmannTorill Borge Horneland Øystein Kalstveit

Lmålgåver

Gåver til Noregs MållagMellom 31. oktober 2013 og 22. januar 2014 fekk Noregs Mållag kr 238 736 i gåver. Under er lista over dei som gav. Desse pengane gjev oss ekstra musklar til framleis målreising, og me er veldig takksame for det.

27

No

rsk

Tid

eNd

1–20

14

Arne LangåkerMarit LøvvigPaul MølstreIngebret PaulsenBorghild Sævereide PrestegårdAskild RullestadMagne SkjervheimSvein A. StrømmeErnst Arne SælevikLars SævereideJon Olav TesdalMarie TjelmelandHans Olav TungesvikArne VevatneOla ØverlandEinride AakraSteinar Aalvik

NAUMDØLA MÅLLAGHåvard AvelsgaardOdd EidshaugToralf EngesnesKjell Nyland

NORDLAND MÅLLAGTore MoenLodve A. SvareSigne Petrine Åbergsjord

NORDMØRE MÅLLAGJon Kristian AuneOlav BergheimInga BergheimOla BræinStyrkår BrørsArild DrøivoldsmoMarie FlemsæterRuth FlugeRakel FlåLars GåsvatnTora KjellebergAsbjørn KlaksvikJorunn M. KvendbøTor MogstadFinn Gunnar OldervikHenry OplandKnut ReinsetEirik S. TodalKarin VikeKolbjørn Ås

ROGALAND MÅLLAGLeiv AlvsakerIngegerd AustbøLars BakkaJohannes BakkaTorvald R. BoreTrygve BrandalAslaug Kvilekval BreivikAlf Jan BysheimJan DaleneKnut FalkAlma FigvedOddvar FlatabøKåre FlokenesRune FolkvordHjalti Heimir GislasonIngrid GjesdalRune GramstadOskar GusevikKari Ingfrid HattelandPer Nesheim HaugeAstrid HeigreRasmus HetlandRasmus HidleMagne O. HopeTerje HålandJorunn HåvarsteinSvend HåvikOle JohannessenOdd JørstadSigrid KjetilstadNils Ingvar KorsvollHerborg KvernelandJon LalandAnnbjørg Gravdal LarsonKari Oftedal LimaGeorg LøvbrekkeAnne MoReidar NesheimLise Lunde NilsenIngvar OlimstadOddbjørg OmaSiv OmdalÅshild OsalandMarit Osland

Svein RamslandSvein RisaTorleiv RobberstadOle Bjørn RongenAudun RoslandMagne A. RothAtle RøeThorhild L. RørheimRolf SalteSteinar SandvikEgil SelvikJostein SelvågBergljot SelvågIngeborg SkjerpeTobias SkrettingTom SomaHans SpildeJon StangelandMarit Rommetveit StavelandOdd Sigmund SunnanåEinar SælandSvein Kåreson SøylandOddrun TjeltveitKurt TunheimBjarte TveitHilda UllestadJone VadlaOttar VandvikArve VedvikReidar VikAskill VollAstrid Heien Whaley

ROMSDAL MÅLLAGHenning AustigardDagrun Gjelsvik AustigardAnnlaug BergeMarit BergheimAnne Grete og Gunnar BøKristine EidhamarTorhild HanemEinar HeldePer HestadTor KvadsheimAsbjørn LillevikGunnhild Austlid OppigardPer Arne SkomsøOddmund SvartebergKristoffer VenåsIngar Aas

SOGN OG FJORDANE MÅLLAGRagnhild AndersonGeorg ArnestadOlaug Marie BjeldeJan Asle BolsetArne EikenesAnnbjørg EikenesGjertrud EikevikArnfinn Jørgen EldegardEldbjørg Stegane EngebøDag-Erik EriksmoenAstrid ErvikStåle FitjeJohannes FlatenJan Martin FrislidOttar FærøyvikLeif GrindeBorghild GuddalOddstein HaugenJon HeggheimJørgen HelgheimOddleiv HjellumJohan Torgeir HolvikMagnus HopeBjørg G. HovlandAstrid Berg HundeideOdd KindenRannveig Tveit KirkebøOddvin KlakeggLiv Janne KvåleJohan KyrkjebøMagny KårstadJorunn LoftesnesJon Ove LomheimRune LotsbergLars LotsbergAud Jensine Lunde Luster SparebankSteinar Dahl LægreidMarie LølandTerje MoeJohan MoldestadHenny MyklemyrKnut Ole MyrenJulie Kristine Ness

Anna NjøsStein Bugge NæssPer Scott OlsenJon A. RamstadOddbjørn RamstadOle Christian RynningSigne Marie RønnekleivBjørn RørtveitSteinar RøyrvikKaroline RådMarta Kari SchawlannBjarte SindreSynneva Kolle SolheimUnni StedjeKirsti Solheim SteganeHarald SteiroOla Magne StrandKarsten F. SundeSigrid SvartefossMålfrid SværenGunnhild SystadSiri Garborg TalleJakob ThingnesTore ThingvoldOddrun ThorsnesReidar TveitJens VestrheimArne VevleJarl YndestadLiv ØstremIvar ÅkreVemund Aartun

SUNNMØRE MÅLLAGLisa Mari Breivik AndersonÅsmund ArneSynnøve Ruste BjørdalOle Arild BøJostein DrabløsKaren Randi FestøyJostein FetEinar FlemRuth GrøndalPer HalseAsbjørn HatleholJorunn H. HenriksenPetter Magne HjørungdalIngrid Runde HuusJakob O. KjersemLiv Kari KrøvelMarit KvammenIdar MjånesRoger NedrekleppKåre Sigmund OpsahlJohn OsnesBritt OterholmPetra PilskogOddbjørg RemøyTorleiv RogneGunder RundeOlga Støylen RundeMagnar RønstadAsbjørg RørstadKjell Roger Straume Gudrid TandstadEllen Hellebostad ToftRolv UkkelbergRandi Flem UlvestadEldrid VikSvein VinjeSveinung WalsethKnut YtterdalKjell Arne Årseth

TELEMARK MÅLLAGEiliv AstadHege BakkenSven BarvikEva BergøLars BjaadalHalgeir BrekkeHalvor DahleOlav Rune DjuvePer EngeneOlav FellandAsbjørn GardsjordHans Magne GautefallBjarne GrimsrudLavrans GrimstveitTorgeir GrimstveitAnne GøytilKnut T. HaugenSvanhild HaugenJarle HelleRagnhild HovdaTone Sem Hovda

Hallgrim HøydalJon IngebretsenHalvard JansenJosef KiliHåvard KleivKjetil LangåsdalenJørund LieSigrun Garvik MoenOlav MosdølEllen Bojer NordstogaJakob OlimstadTone Jøran OredalenHalvor SisjordPer SkaugsetOlav StrannaAlv Halvor StraumstøylSondre SvalastogSigne SølystOlav TeigenOlav ThoTorkjell TjønnKari TveitBorghild TveitAlf Torbjørn TveitBorgny Slettemoen TøfteJohan VaaIngebjørg Helkås VaaEinar VerstoHalvor ØygardenAslak Aanund AabøLars Johan Aasland

TROMS OG FINNMARK MÅLLAGPer K. BjørklundTerje B. DahlVidkunn EidnesSveinung EikelandKarl Ragnar EngstadTorgeir EngstadEldbjørg GjelsvikAud HauanMagne HeideSigrun LundeMay Johanne MolundAtle MåseideOle Edgar NilssenArne RognmoIngrid RussøyRønnaug RyssdalGuri SkeieSunniva SkålnesAnne Marta SteinnesGunn UtkvitneBirger VangBjørnar ØstgårdOdd Østgård

TRØNDERLAGETEgil Ingvar AuneKjell BardalArne Bjørdalsbakke Karl Ove BjørnstadLars DalingAstrid DalslåenOlaug DenstadliOla Stuggu FagerhaugHelge FiskaaVibeke FlåAnders GjelsvikGunhild GrueLars Eirik HavdalHarald HernesOddvin HerstadØyvind HoelAstrid HoemJon B. JystadSvein JørumKirsti Årøen LeinJens LoddgardBorghild Kristin LomundalLars Kolbjørn MoaMagne MågeLars NygårdJenny NyvikSolveig OtloJostein RekstadKristian RisanNarve RognebakkeHelge RypdalOttar RønningsgrindAnders SakrisvollEva SalvesenAnne Kristine Bolme SelnesBjørn SkagenAlv Helge Skeie

Ole Øiene SmedegårdIngebjørg SoggeArvid Henry StaupeEiliv StørdalNils SøvikOddbjørn TalleråsArnkjell TingstadAud Mikkelsen TretvikInge Torfinn VadaAa. Bjørgum Øwre

VALDRES MÅLLAGGunnar BelsheimOlav Gullik BøInger Solveig BøeJan EspeliødegårdIngunn HommedalBjørg LerholSvein Erik LundeAnne Berit Strømmen StrandAnders SæterenPer Gunnar VeltunMagnor WigdelBerit Matre ØdegaardMagnar Øyen

VEST-AGDER MÅLLAGRagnar AlrekLeiv Hartly AndreassenMagne AttestogAnne AustadGunvald BaugeValdemar BirkelandTrygve BjerlandRoger DyrøyJoar EgelandÅse-Berit FidjelandAslak T. FjermedalGunnhild FjermedalRandi Lohndal FrestadVigleik FrigstadHalvdan FurholtØyvind GrovTorgeir HagestadAsborg HandelandMagne HeieOlav HoftuftTheodor HovdaKarin Vere JacobsenMari KateråsAlf Georg KjetsåSolveig Stallemo LimaOddvar MoenMagnhild Synnøve SkjeggedalAsbjørn StallemoLeiv G. StoreslettenÅsmund UnhjemTorbjørn VigmostadGunnar Vollen

ØSTFOLD MÅLLAGBodil CappelenEiliv HerikstadArnstein HjeldeArne KvernhusvikArild LøvestadInge MonefeldtGunnar OttneJan T. Pharo

YRKESMÅLLAGKjellfrid BøthunBjarne DåeLars Inge FenneKristian HagestadSissel HoleKari HuusRønnaug KattemAnne LognvikKjell Harald LundeArne Exner NaklingOlav NorheimBorge OtterleiLinda PlahteClaus Ola SolbergLars Helge SørheimBent J. TandstadHarald ThuneTurid J. ThuneKaren TimeSigrid TyssenTorgeir UrdahlBirger ValenOlav VesaasVidar Ystad

28

No

rsk

Tid

eNd

1–20

14

LLø

ysiN

g

Kryss NT nr 1-2014

FARVERE PÅ

SCENA

PLANTE

RUSSISKELV

HAVØRN

PELSEN

ODDE

UTESTAD

FESTE

REKKJE

I HUSASI-

ATAR

INN-SKRENKA

FINSK SJØSNODIG

I ORDEN

LANDDRIFTIG

NYE FOLKTIL LANDET

TV-STOFF

LIGG PÅEGGA

BAKE-UTSTYR

FYRSTE

EDLEBLOKKAR

342 HER

LENGD

KLØDDEVERKE

HUSDYR

BORGELØNTE

VOGNER

LEI VANE

MYLDRARSTÅROPEN

ÅTE

SÆR-MERKT

VARGODT

FESTA

OVER-FLATA

KALD

FOR-TELJING

TALFERD PÅVATNET

BJELKE

SPORTS-FOLK

ÅREFESTEGLATT PÅ

KINNET

FRIGJORD

PALASS

ABONNEREHARSE-

LASTILBAKE-SENDING

HUGINOG

MUNINMIDDAG

VÅR

RUNDT TAL

FEST

PÅ MOTEN

DIKTAR

EIG

TÆRER

VEKST

UNDER-HALDNING

USOLI-DARISKPERSON

KREATIV

FEITTET

VERE SINT

KOMENEDBØR

GRUN-NAR

SPELE

DANSK BY

NAUST

TETENSKIP

SPENTSOPP RYKE

EIN MEDPARAPLY

URO

MÅNEFASE

PREST IBIBELEN

STØTT

PILKAST

ØY INAM-

DALENIGJEN

ELDSTAD

STROFE

GJERE OM

MERK-SEMD

FOTSOLE

STEINANE

STORE-SYSTER

SYSAK

ADVERB

LAUVTRESVENSK

BYRÅ RØYND

ATTSKAPE

KONTROL-LERT

BERE-TREET

SEKKER NR. 12014

Kryss NT nr. 5-2013

AP A VENDE

NØYAKTIG S FRÅASIA

BAKST

SKILJE-TEIKN

L KURS ØYBUAR U LURER FYLKE T ROMMET

STEINAR S RASK

VÆSKE S PÅ-BYRJING

I R O N I S E R I N GVANE

EIN HEILDEL

R U T I N EFESTKLEDD

FØLGJE

INKLUSIVEB R U R E F E R D LØGLEG

PRESSE M O R O S A MM E D HOVUD-

STAD A M S T E R D A M DEKKE

TAL V E R NSPOTTEN

TANKE I R O N I E NSP-DAME

UTANSAMBAND

A R N S T A D PLAGG II D E

SKILLING

BRENDLEIRE

S KIHUGA

KRAFT-LAUS

I V R I G RISP UFJØR

LAUV-VEKST

D U NHEIMEIGJEN

TERGEA T T K O M N E

SKIFTE

PARTI-LEIAR

V E K S L I N GE R T E PLASSERE

KVISTER L E G G J ESPELE

GÅRSMÅTT

L E I K E BOKSAR

SPENSTIGKAR P VEKS

BAKKEN G R O RSKJØNEVITSEN

SIDANL E VEKT T O N N DU OG

EG M EH A L L I N G D A N S A R TRIM TIL

MUSIKK D A N SSKISSE

LAND R I S STJUKKVÆSKE

KAFFIS A U S

STUTTE

SLUTTE ÅMJØLKE

S M Å E RENNER E KS T A T

FØRERI SEG

MÅLVAKTE T PLASSERE

TING S E S S E SNAKK T A L EOPPLEGG

FORFRITIDA I AVGASS

SPRÅK E K S O SNESTENBLINKAR

PARTIN I A R A R LEVER

KALD E RF E R I E P L A N

MEDIE-SELSKAP

SPJÅKN R K HAR

MÅLING E I G GRØFT

SKALA

BJELKE T O N E R E K K J E STRAUM

SKRÅ E L VANE

UJAMN S E DÅ MJØLKE-

PRODUKT M VAKKER

BEIN P E N OVER

JAMRING P Å FOSTRE S PAPEGØYE

TREKKJE A R A FANGST-REISKAP R

S O A R E S FROSENVÆSKE Y GEOGRAFI

PAR L A N D K U N N EPORTUG.

POLITIKAR

HISSIGS N A R S I N T BARTRE L E R K RUS-

SISKELV

D O NHODYR T I K FØLGJE

AV VONDEVETTE O S K O R E I A FARGE L E T NR. 5

2013

Karin Berg,

Jorunn Veseth

Erna Tomasgard Langøy

Send løysinga til: Noregs MållagLilletorget 10184 Oslo

Frist: 12. mars 2014Merk konvolutten «Kryssord». Rett løysing kjem i neste utgåve. Tre vinnarar vert trekte ut og får fin premie.

Namn:

Adresse:

Postnummer/-stad:

Kryssordvinnarar i nr. 5 – 2013

ved Laurits KillingbergtrøLkryssord

29

No

rsk

Tid

eNd

1–20

14

Eg har nEmnt dEt før, språ-ket vårt bør vera så presist som råd. Unødig slurv og giddeløysa gjer det berre til eit dårleg verkty. Jamfør kommentarfelti på nettavisene. Skjønar du alltid kva dei som «debatterer» der meiner? Eller kokar det bort i skrivefeil og dårleg utforma setningar? No er det ikkje alltid godt å seia om det hadde vore stort lettare å forstå tankane deira med godt språk heilt fritt for skrivefeil heller, men det vert i alle fall ikkje lettare!

Men har du tenkt over korleis og kvifor me ser føre seg ting når me høyrer eit ord? Nokre seier til dømes «ein fotball» og alle ser for seg eksakt det same. Alle har lært kva ein fotball er. Det same med «skei», «gaffel» eller «bilbatteri». Eitt ord, ein ting. Tydeleg og presist.

Men ein skal ikkje langt før to personar kan tenkja på ulike ting om ein seier eit ord. Me har nemnt batteriet, men kva med «bil»? Ser du for deg den blå Forden du har eller gjerne den gule VW-bobla far din hadde? Eller gjerne ein knallraud Fer-rari? Alle ser for seg ein bil, men det kan likevel vera stor ulikskap mellom det ein tenkjer på. Farge, form og storleik kan variera.

EndÅ tydELEgarE vert dette når ein tenkjer på litt meir abstrakte ting. Husvask vil for kvinna gjerne vera eit krafttak før jul der mann og kona saman gjer ein innsats for å få huset fint før høgtidi, slik at ein kan pynta med julegardiner, adventskrybba og vakre pyntegjenstandar ein har arva frå bestemor si. For mannen vil ordet husvask tyda ei tid for å finna på viktige ærend som held ein langt unna hus og heim til det atter er trygt.

Og skulle ordet vera nem-ning for menneskje i ei av sine

tallause former, vert det me ser for oss ofte heilt motsette ting. Seier eg Vålerenga-tilhengjar ser nokre for seg ein ekte fot-ballinteressert person, medan me som har noko meir greie på det viktigaste ballspelet her på planeten, ser kva for uboteleg skade eit hardt slag mot hovu-det i ung alder kan føra til. Det same med Manchester United-tilhengjarar sjølvsagt. Men då har det vel gjerne vore meir enn eitt hardt slag mot hovudet. Det er trass alt grenser for kor my-kje skade so kan oppnåast med eitt slag!

Eller kva med Oslo-folk. Tru det eller ei, men det er dei som trur at det er ei nøytral nemning for folk som bur i Oslo.

UndErLEg Er dEt ogsÅ å sjå korleis ei nemning kan lura fleirtalet i eit samfunn til å sjå ting slik ein ynskjer. Oftast som noko positivt. Naturvernar. Ikkje noko gale i det slik i ut-gangspunktet. For nokre er dei jo idealistar og krigarar for det gode. Men i røyndi er det jo stort sett akademisk søkklasta folk frå desse miljømessige kata-strofeområdi ein kallar by, som tek turen ut mellom oss utkant-buarar eit par gonger i året for å fortelja oss for ei lukka det er å vita at det kan vera ulv ein stad i nærleiken - om ein aldri ser han og sjølv om han drep både sau og jaktbikkjer. Dei får ilingar

i heile kroppen av å vita at elvi som dei ikkje ser, og knapt nok høyrer, ikkje er rørd av kraft-utbygging. Ve og ve dei som vil nytta naturen for å skapa seg eit levebrød og produsera strau-men me sender til byen. Så set dei seg i el-bilen og dreg heim, medan me står like fattige att.

ELLEr øKoLogisK mat. Alle utan innsikt i landbruk trur at det er synonymt med kvalitet og at det er miljø- og helsemessig topp. At forskarane ikkje finn helsemessige føremoner, at det er større utslepp av klimagas-sar pr produsert eining og at det ikkje finst meieriprodukt som er mindre kortreiste enn dei økologiske, tel ikkje for folk flest. Økologane har gjort ein så strålande jobb i å selja ordet inn som noko udelt positivt, at det er nærast vorte ei sanning. For det er jo så naturleg.

Som jo er eit anna ord som lyg. Naturleg er flott det, men ikkje berre av det gode. E-coli og salmonella er jo også naturleg. Og sukker, du finn ikkje noko meir naturleg enn sukker, men vil folk ha det? Spør alle dei som lepjar i seg lettprodukt med dei underlegaste kunstige søtings-middel.

og sÅ har dU jo dEi ordi som endrar tyding med åri. Eg er så gamal at eg tenkjer på ein kar eller ei kvinne som jagar kyrne ut på beite etter mjølking, og som har namn på kyrne, når eg høyrer ordet bonde. Ein som slår rundt veitakantane etter at siloslåtten er over og som har nokre sauer for å nytta ressur-sane på garden. Ein som held landskapet i hevd ved å pro-dusera mat i ulike former. For barneborni mine er det gjerne ei nemning på dei i Europa el-ler USA som har laga maten dei kjøper i butikken.

L Nmu

Eit nytt NMUUngdomsorganisasjonEn dyk-kar er ikkje kva han var. Heldigvis. Eg er takksam for alle som har stått på for Norsk Målungdom opp gjennom åra. Eg veit godt at me står på akslene deira. Dei gav oss ein arv til å gøyma, som har gjort arbeidet vårt mogleg.

Det lyt likevel seiast at denne arven har hatt nokre nissar med på lasset. Difor har me dei siste åra vore gjennom ei nokså stor omsmelting, både politisk og organisatorisk. Det har kort sagt pressa seg fram, fordi organisasjonen ikkje kjende seg att i arvegodset.

Eg KUnnE ha ramsa opp mange døme. På det reint organisatoriske har me mellom anna korta ned på møtetida, til fordel for meir delegering av arbeid og ansvar. Me har avskaffa praksisen med sentralstyrekontrol-lerte valnemnder, og debattkulturen utviklar me ved å vera gode føredøme for kvarandre, i staden for å vifta fingrar på formanande formøte. Til dømes.

og vEit dU Kva? Det fungerer. Me gjer vel så mykje som før, men på min-dre utmattande måtar. Sentralstyret kan stella med arbeidet sitt, i staden for å innstilla på sine eigne verv. Og debattane våre er minst like saklege som dei var på den tida då det var reine NMU-sporten å skulda andre for å bruka hersketeknikkar.

dEt poLitisKE sKiftEt har vore endå større. Me har gått frå å bruka kref-tene på alt me var mot, til å sjå meir på kva me er for. Dikotomisk frykt for internett, globalisering og angloameri-kansk kulturimperialistisk kjøpekultur er erstatta av vilje til å sjå moglegheiter og finna nye språkpolitiske beitemar-ker. Og der me før nytta eit noko hissig prinsipprogram til å legitimera at me var mot alt frå EU og Nato til WTO og Coca-Cola, held me oss no fyrst og fremst til språkpolitikk.

mEst iLLUstrErandE av aLt: Medan nokre sporadiske senterungdomar tidlegare utgjorde «høgrefløya» vår, har me dei siste åra hatt tillitsvalde med bakgrunn frå alle ungdomspartia. Sosialistar, liberalistar og alt i mellom – hand i hand, for målsaka.

Somme vil kanskje sukka over av-ideologisering og manglande kopling mellom målsak og andre samfunns-spørsmål. Det kan eg på sett og vis forstå. Stundom har også eg vore skeptisk. Men det heile kokar ned til at kvar NMU-generasjon må få byggja ein organisasjon som er i takt med seg sjølv. Omsmeltinga vår har difor vore både rett og naudsynt – og er heldig-vis ikkje den siste.

VebjørN sTureLeiar i norsk målungdom

L TyLePrAT

kNuT P. bøyum storeknut@online.no

Kva tyder ordi?Illustrasjon. Frå utstillinga «Nynorsk i Valdres» i Valdres Folkemuseum. Foto: Endresen Foto AS

30

No

rsk

Tid

eNd

1–20

14

Då Norsk Tidend intervjua meg om «Historia om Ivar Aasen» i nr. 4 2013, sa eg det same som står i boka: Ivar Aasen fann eit språk – han laga det ikkje, han konstruerte det ikkje, han fann ikkje opp det nynorske skriftspråket. Korleis i all verda kan eg meine det, spør Vidar Sætre i nr. 5. Han meiner det er å hevde at ei nynorsk rettskriving er rettare enn alle andre.

Der kortsluttar Sætre resonnementet sitt. Ingen stad i boka eller i intervjuet seier eg om den skrift-normalen Ivar Aasen forma, var den rette eller den beste eller den taktisk luraste. Eg ville halde alt som gjaldt rettskriving utanfor. Kva former Aasen valde til slutt, seier knapt nokon ting om livet hans eller dimensjonane i arbeidet hans.

Denne enkle analysen har berre ein brodd i seg, og den vender mot alle dei som i hundre år og vel så det har føysa nynorsk til sides som eit konstruert språk. Dette har vore ein av fleire strategiar som alle har hatt den same konsekvensen: Dei har tent til å gjere nynorsk til ein raritet, eit unaturleg fenomen som ikkje har livets rett, eit særnorsk påfunn frå éin person, utan den sosiale og kulturelle tyngda som ligg i dei såkalla kulturspråka. Desse argumenta har vore uløyseleg knytte til myten om naturleg språkutvikling. I boka «Språksansen» har eg gitt 366 forteljingar om korleis språk er skapte og forma av menneske, kollektiv, system, institusjonar, vedtak, lover, reglar, kongar og krigar, makt og mynde.

Å konstruere eller finne opp er å forme noko som ikkje finst frå før eller som ingen har laga før. Dei einaste konstruerte språka er dei fiktive språka forfattarar som J.R.R. Tolkien dikta opp, og dei mange hundre planspråka som er blitt laga. I dag er vel esperanto det einaste av desse som har ein viss posisjon. Ingen av desse fanst som talespråk på førehand. Difor er dei konstruerte, altså bygde opp frå grunnen av.

For språk i bruk er talen det primære og skrifta sekundær. Om lag 7100 språk er dokumenterte i bruk i verda i dag. Truleg er minst 2000 av desse enno ikkje skriftfesta, men dei finst altså som tale-språk. Måten talt språk blir skriftfesta, varierer mykje. I «Historia om Ivar Aasen» nemner eg fleire personar i samtida hans som skriftfesta språk – serbisk, kroatisk, bulgarsk, slovakisk.

Då eg først hadde funne fram til den setninga om at Aasen fann eit språk, var det heile veldig sjølvsagt for meg. Sjølvsagt var det det han gjorde! Talespråket var der, men var ikkje blitt forma i skrift enno. Aasen dokumenterte likskapar og skilnader mellom dei mange dialektane som utgjorde dette talespråket, la stor vekt på at alle former han tok med, faktisk skulle finnast i bruk, og så gjorde han mange val då han skulle forme eit største sams mål for dette språ-ket i skrift.

Først då Aasen reiste landet rundt, høyrde han det ingen før hadde merka seg eller skrive ned. Han høyrde kor like dialektane var, ikkje berre at dei var ulike. Det var dette han fann. Han forstod tidleg at eit skriftspråk som skulle vere ein samnemnar for talespråka i Noreg, både kunne og måtte byggje på mange dialektar, ikkje på éin dialekt, slik til dømes dansk gjer.

Historia om Ivar Aasen er så enkel som dette: Han fann eit språk og skreiv det ned, og så har millionar av menneske kunna skrive også det språket. Eller som det heiter i eit av ordtaka vi har etter han; Ein finn ikkje noko før ein kjem der det er.

oTTar GrepsTad

Ja takk, eg tingar: ❏ Fleecejakke

med logoen til Noregs Mållag på brystet.

For damer: Fargar: ❏ grå ❏ kornblå ❏ bringebær

Storleikar: ❏ s ❏ m ❏ l ❏ xl

For menn: Fargar: ❏ grå ❏ azurblå

Storleikar: ❏ s ❏ m ❏ l ❏ xl ❏ xxl

Kr 220,–Hugs å krysse av for farge og storleik!

❏ Mobildeksel iPhone 4

❏ Mobildeksel iPhone 5Mjukt mobildeksel til iPhone 4 og iPhone 5 med trykket «Å snakka: akkedera, garta, kvitra, masa, munnrøda, pjegga, preika, røda, svalla, tjan-tra»

Kr 50,–

❏ 1 eller ❏ 20 jakkemerke «Gjennom ord blir verda stor»

Kr 10,– (Kr 50,– for 20 stk.)

❏ 1 eller ❏ 20 jakkemerke «Takk, Ivar Aasen!»

Kr 10,– (Kr 50,– for 20 stk.)

❏ MatboksI plast, 16 x 11 cm.

Kr 50,–

❏ Notatbok blå ❏ Notatbok svartLinjert notatbok med slagordet «Gjennom ord blir verda stor!» Hardt omslag med stofftrekk.

Kr 125,–

❏ Notatbok natur Ulinjert notatbok med Ivar Aasen på framsida, og «Noregs Mållag» på baksida. Hardt om-slag med strie.

Kr 75,–

❏ Krus Med trykket: Det endaa koma kann den Dag, daa Retten fram kann sleppa. Ivar Aasen, 1875

Kr 100,–

❏ Krus Med trykket: Skogen stend, men han skifter sine tre. Olav H. Hauge, 1965

Kr 100,–

❏ Krus Med trykket: Det går mangt eit menneske og ser seg fritt ikring for Ivar Aasens skuld. Tarjei Vesaas, 1950

Kr 100,–

Krambua

Sjå innom heimesida for andre tilbod. Hugs at vi kan gå tom for somme artiklar. Det er såleis ikkje sikkert at du får alt du tingar.

Kryss av, klipp ut eller kopier og send tinginga til: Noregs Mållag, Lilletorget 1, 0184 Oslo

Eller: send e-post til nm@nm.no, ring til 23 00 29 30, faks til 23 00 29 31 eller å gå inn på www.nm.no Porto kjem i tillegg.

Namn:

Adresse;

Postnr.

Poststad:

Nynorsk var eit funn, ingen konstruksjonLyTriNG

31

No

rsk

Tid

eNd

1–20

14

LNoreGs mållaG

LandsmøteDet er no kalla inn til det 98. landsmøtet i Noregs Mållag. I år blir det landsmøte på Quality Airport Hotel Gardermoen fredag 4. til sundag 6. april 2014. Landsmøtet skal vedta arbeidsprogram for dei neste fire åra og elles handsame vanlege årsmøtesaker. Frist for å sende inn hotelltin-gingsskjema og fullmaktsskjema og for å betale av landsmøteavgift/reiseutjamning er 28. februar.

nyhendebrevet nytt om nynorskDet er over 3000 som abonnerer på Nytt om ny-norsk. Kjenner du nokon som kunne vere interes-serte, så send dei eit tips om at dei kan melde seg på til medlem@nm.no. Kan hende du heller ikkje får nyhendebrevet?

medLemspengar og medLemsoppLysningarMedlemspengekravet for 2014 blir sendt ut til alle medlemene i februar. Om det står registrert noko om deg på giroen som ikkje stemmer (feil telefon-nummer eller anna), så set vi pris på at du melder frå om rett informasjon anten til medlem@nm.no eller på telefon 23 00 29 30.

tips tiL deg som skaL skipe tiL årsmøteVi har laga eit skriv med praktiske tips og råd til deg som skal skipe til årsmøte. Ta kontakt med Hege Lothe om du har fleire spørsmål. E-post: hege.lothe@nm.no eller telefon 57 86 53 60. årsmeLdingsskjema Årsmeldingsskjema for 2013 har blitt sendt til laga. Det kan lastast ned frå nettsidene våre på www.nm.no. Hugs at de må levere årsmeldings-skjema for å ha rett på refusjon av medlems-pengar i 2014 dersom laget har vedteke ein eigen lokallagssats. verv medLemer på smsDen du skal verve kan sende ordet NYNORSK i tekstmelding til 2490 for å melde seg inn i Mål-laget. Dei som melder seg inn på SMS, betaler kr 200 over mobilrekninga, og vi får automatisk medlemspengane i det dei melder seg inn.

støtte tiL prosjekt i LokaLLaga og fyLkesLagaHar laget ditt ein idé som de treng hjelp til finansi-eringa med? Noregs Mållag har kvart år ein sum i budsjettet som etter søknad blir løyvd til lag som søkjer om støtte. Prosjekta som får støtte skal vera organisasjonsbyggjande gjennom t.d. auka aktivitet, meir skulerte aktivistar og/eller fleire medlemer. Ta kontakt med skrivarstova om du yn-skjer meir informasjon.

føLg noregs måLLag på facebookNoregs Mållag har over 4000 følgjarar på Face-book. Her får du med deg smått og stort av meir eller mindre nytt om målsaka.

MÅ

LLA

GET

INFO

RM

ERER

framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai

Prent: nr1trykk asOpplag: 13 000Abonnement: kr. 250,– per år

Annonsar: annonseprisar: kr 9,00,–/mmtillegg for tekstside: kr 0,50,–/mmspaltebreidd: 45 mmkvartside: kr 3 000,–halvside: kr 5 000,–heilside: kr 9 000,–ilegg til avisa: kr 1,00 pr. stk.

alle prisar er eks. mva. ved lysing i fleire nummer kan vi diskutere særskilde avtalar.

Stoffrist nr. 2 – 2014: 12. mars 2014

NOREGS MÅLLAGwww.nm.no

Tilskrift: Lilletorget 1, 0184 osLoTelefon: 23 00 29 30Telefaks: 23 00 29 31E-post: nm@nm.no

Kontoradresse: Lilletorget 1, 0184 osLo

Bankgiro: 3450.19.80058

Leiar: marit aakre tennø Mobil: 454 71 716E-post: marit.tenno@nm.no

Tilsette:

Gro Morken Endresen, dagleg leiar, tlf. 23 00 29 37, 957 85 560, gro.morken@nm.no

Tuva Østvedt, organisasjonskonsulent, tlf. 23 00 29 34, tuva.ostvedt@nm.no

Berit Krogh, økonomikonsulent, tlf. 23 00 29 35, berit.krogh@nm.no

Ingar Arnøy, skulemålsskrivar, tlf. 23 00 29 36, 975 29 700, ingar.arnoy@nm.no

Hege Lothe, informasjonskonsulent, tlf. 57 86 53 60, 926 48 348, hege.lothe@nm.no

Kjartan Helleve, redaktør norsk tidend, tlf. 23 00 29 32, 943 97 998, kjartan.helleve@nm.no

NORSK MÅLUNGDOMwww.nynorsk.no/nmu

Tilskrift: postboks 285 sentrum, 0103 osloTelefon: 23 00 29 40Telefaks: 23 00 29 31E-post: nmu@nynorsk.no

Bankgiro: 3450.65.48707

Leiar: vebjørn sture, Telefon: 924 16 527, 23 00 29 40, E-post: vebjorn@nynorsk.no

Skrivar: eskil syltøy Løland, Telefon: 994 26 366, E-post: eskil@nynorsk.no

NORSKTIDEND

D

– Dei alle fleste intervju i Noreg med meg har vore på bokmål. Dette er eit problem som høyrer heime på eit høgare nivå enn det personlege.

Jon Fossen

r. 1

• fe

br

ua

r 2

014

LiLL

eto

rget

1 • 0

184

oSL

o

LPå tamPen

Kvar er trykket?Det står i pensumlitteratur og grammatikk-bøker her og der, og sjølvsagt også i kursmateri-ell for framandspråklege som skal lære seg norsk: I norsk landar trykket på den fyrste stavinga i ordet, slik som i hane. Og så finst det nokre andre slags ord, særleg lånord, der trykket kan lande andre stader. Døme på dette kan vere universitet, banan og katakombe, medan sofa og konto fylgjer det norske mønsteret. (Her ser eg bort frå dialektar med ban-nan-uttale, og eg skal halde meg til usamansette og ubøygde ord.)

men saka er at Dei fleste orD i norsk kan skildrast slik (dette er ei kort og noko forenklande oppsummering av dei meir nyanserte arbeida til Gjert Kristofferen og Curt Rice): Trykket landar til vanleg på den siste eller nest siste stavinga, avhen-gig av om den siste stavinga sluttar på konsonant eller vokal.

unntak finst sjølvsagt, men tendensen er likevel så sterk at sjølv om Helsinki vert uttalt med trykk på den fyrste stavinga i finsk, så er det vanleg å leggje trykket på den nest siste stavinga når ordet vert uttalt på norsk (dømet er lånt frå Gjert Kristof-fersen). Det same fenomenet finn vi i det russiske lånordet babusjka (bestemor). Sjølv voks eg opp og trudde at H.C. Andersen var frå Odense med trykk på den, og eg var ikkje den einaste. Og kvifor disku-terer folk korleis dei skal uttale oregano (trykk på re eller på ga) om det ikkje fanst ein konflikt mellom långjevande språk og det norske systemet? Den tida eg var student i Volda, var det forresten mang ein medstudent med bokmålsbakgrunn som ikkje tenkte momentant på at «langope» på skiltet utan-for butikken var eit samansett ord, men trudde det var namnet på ei merkeleg matvare. Giss éin gong kvar dei la trykket.

Det er sjølvsagt ikkje feil at hane har trykket på den fyrste stavinga og universitet på den femte stavinga. Men det vert litt som å seie at bilen ligg éin meter frå venstre vegkant på smale vegar og fire meter frå venstre vegkant på breie vegar, i staden for å seie at vi har høgrekøyring.

tilnærminga meD «trykk på fyrste staving, men lånord er annleis» heng saman med ein eldre ana-lysetradisjon. Dagens meir einskaplege generali-seringar såg dagens lys så seint som rundt år 2000. Framstellinga her i denne bloggposten er sjølvsagt noko forenkla.

Jardar eggesbø abrahamsenteksten er henta frå bloggen Mellom turrfisken og veden

L Heider og ære til den som fortener det. Stundom blir det lagt inn ein ekstra vri rundt desse målprisane . Det er ikkje mange år sidan Strand Mållag delte heideren mel-lom Håbakk Vinimport AS og Jørpeland Avhaldslag. No har Radøy mållag gjeve Mål-rosa til Blomsterverkstaden AS på Radøy. Rosa som følgde med diplomet var kjøpt i same butikk.

L ”Radøy mållag har lagt merke til at Blomsterverkstaden har merkt seg ut ved bruk av nynorsk i annonsering og plakat-bruk. Dette set me i Radøy mållag pris på. De er gode nynorskbrukarar som fortener ei målrose!”

L – Drivkrafta bak Blomsterverkstaden har lenge vore på radaren som kandidat

til prisen, og etter rapportar om nynorsk på kassalappen, vart valet lett for styret i mållaget, sa Geir Olav Repål til avisa Strilen.

L – Det er jo utruleg kjekt at det blir lagt merke til. Eg brukar nynorsk heilt kon-sekvent, sa Ingvill Michelsen Svenheim, drivkrafta bak Blomsterverkstaden. Ho har eiga side for butikken på Facebook og Instagram, og bloggen hennar blir skriven på nynorsk.

L Butikken ligg på Manger og er ”ein liten oase til inspirasjon”. Dei bind blomar, sel ro-sar og anna ein kan pynte heimen med, og har eit lite hagesenter om ein også har lyst til å pynte ute. Kh

Viktig å roseFoto: Jon Arne Husebø