obrazovni program alatniČar - gov.me · pdf file- alati i pribori za pojedine vrste obrada -...

OBRAZOVNI PROGRAM

ALATNIČAR

SADRŽAJ OPŠTI DIO................................................................................................. 3 1. NAZIV PROGRAMA: ALATNIČAR..................................................................... 3 2. NASTAVNI PLAN....................................................................................... 3 3. OPŠTI CILJEVI NASTAVE ............................................................................. 4 4. USLOVI ZA UPIS, ODNOSNO UKLJUČIVANJE U PROGRAM ZA OBRAZOVANJE ODRASLIH.... 4 5. TRAJANJE OBRAZOVANJA........................................................................... 4 6. PROHODNOST ZA NASTAVAK OBRAZOVANJA..................................................... 4 7. OBRAZOVANJE KOJE SE STICE...................................................................... 4 POSEBNI DIO.............................................................................................. 5 1.1. OPŠTEOBRAZOVNI PREDMETI..................................................................... 5 1.2. STRUČNO-TEORIJSKI PREDMETI.................................................................. 6 1.2.1. MATERIJALI....................................................................................... 6 1.2.2. OPŠTE MAŠINSTVO..............................................................................11 1.2.3. ALATI I PRIBORI.................................................................................21 1.2.4. PREDUZETNIŠTVO ..............................................................................36 1.2.5. PRAKTIČNA NASTAVA .........................................................................42 2. ISPITNI KATALOG....................................................................................59 3. OBAVEZNI NAČINI PROVJERAVANJA ZNANJA: ...................................................65 4. USLOVI ZA NAPREDOVANJE I ZAVRŠETAK OBRAZOVNOG PROGRAMA........................65 5. NACIN PRILAGODAVANJA UCENICIMA SA POSEBNIM POTREBAMA ............................66 6. NACIN PRILAGODAVANJA PROGRAMA OBRAZOVANJU ODRASLIH.............................66 7. PROFIL STRUCNE SPREME NASTAVNIKA I STRUCNIH SARADNIKA .............................66 8. OBLIK ORGANIZACIJE IZVOĐENJA OBRAZOVNOG PROGRAMA.................................67 9. BROJ CASOVA PO GODINAMA OBRAZOVANJA I VRSTAMA NASTAVE..........................67 10. SLOBODNE AKTIVNOSTI ...........................................................................67 11. PROFESIONALNA PRAKSA .........................................................................68

2

3

OPŠTI DIO 1. Naziv programa: Alatničar 2. Nastavni plan Red. broj

Nastavni predmeti- grupe predmeta I II III Ukupno

A Opšte obrazovni predmeti sedm. god. sedm. god. sedm. god.

1. Maternji jezik i književnost 3 108 2 72 2 66 246

2. Matematika 3 108 2 72 2 66 246 3. Strani jezik 2 72 2 72 2 66 210 4. Informatika 2 72 72 5. Fizičko vaspitanje 2 72 2 72 2 66 210

Društvena grupa predmeta

1. Istorija 1 36 36 2. Geografija 1 36 36 3. Sociologija 2 72 72

Prirodna grupa predmeta

1. Hemija 2 72 72 2. Biologija 1 36 36 3. Fizika 1 36 36

UKUPNO A 16 576 12 432 8 264 1272

B Stručno teorijski predmeti

1. Materijali 2 72 72 2. Opšte mašinstvo 3 108 3 108 216 3. Alati i pribori 2 72 2 66 138 4. Preduzetništvo 1 33 33 UKUPNO B 5 180 5 180 3 99 459

C Praktična nastava - školski oblik 10 360 14 504 20 660 1524

D Slobodne aktivnosti 1 36 1 36 1 33 105 E Profesionalna praksa 15 dana 20 dana

F Broj časova - školski oblik 32 1152 32 1152 32 1056 3360

G Broj radnih sedmica - školski oblik

36 36 33 105

Ukupno časova za obrazovni program – školski oblik (A+B+C+D) 3360

3. Opšti ciljevi nastave: - omogućiti svestran razvoj pojedinca i njegovu socijalnu integraciju; - produbiti i proširiti opšte obrazovanje u funkciji struke; - obezbijediti stručno-teorijska i praktična znanja, neophodna za kvalitetan rad u

zanimanju; - pripremiti učenika za permanentno obrazovanje i cjeloživotno učenje; - razvijati sposobnost socijalne komunikacije i spremnost za razvijanje kvalitetnih

međuljudskih odnosa;, - posjedovanje znanja za čitanje tehničkih crteža i tehnološke dokumentacije; - posjedovanje informatičke pismenosti; - posjedovanje preduzetničkih sposobnosti; - sposobnost izrađivanja šablona; - sposobnost izrađivanja steznih alata; - sposobnost izrađivanja alata za savijanje, probijanje, prosijecanje, izvlačenje i

kombinovanih alata; - sposobnost izrađivanja alata za kovanje, krzanje, presovanje i livenje; - sposobnost izrađivanja modela za kopiranje; - sposobnost izrađivanja alata za graviranje; - rukovanje alatima za stezanje, obradu, mjerenje i kontrolu; - rukovanje mašinama za izradu alata; - popravlja alate koje izrađuje; - ispunjava potrebnu radnu dokumentaciju i dokumenta o evidenciji stanja mašina, uređaja i opreme; - priprema elemente kalkulacija; - primjenjuje pri radu standarde kvaliteta; - razviti kod učenika ekološku svijest i upoznati ih sa propisima o zaštiti na radu i

zaštiti okoline i važnosti njihovog dosljednog poštovanja. 4. Uslovi za upis, odnosno uključivanje u program za obrazovanje odraslih - U školu za sticanje srednjeg stručnog obrazovanja u trogodišnjem trajanju –

obrazovni program Alatničar, mogu se upisati lica koja su završila osnovnu školu ili završila dvogodišnju stručnu školu i nijesu starija od 17 godina. Izuzetno, u školu se mogu upisati lica do18 godine, uz odobrenje nastavničkog vijeća škole. Lica koja su napunila 18 godina uključuju se u program za obrazovanje odraslih.

- Za upis u dualni oblik obrazovanja potrebno je da učenik ima sklopljen ugovor sa poslodavcem, u sladu sa Zakonom o stručnom obrazovanju.

- Ako se za upis prijavio veći broj kandidata od broja raspisanih mjesta, Ministarstvo prosvjete i nauke donosi odluku o dopunskim kriterijumima za upis.

5. Trajanje obrazovanja Obrazovanje traje tri godine. 6. Prohodnost za nastavak obrazovanja - U redovnom obrazovanju učenici prelaze u viši razred ako su iz svih predmeta

tekuće godine postigli prelaznu ocjenu, realizovali slobodne aktivnosti i obavili profesionalnu praksu.

- Lica koja su završila dvogodišnju stručnu školu mogu se uključuti u drugi ili treći razred srodnog zanimanja uz polaganje dopunskih i diferencijalnih ispita.

- Odrasli napreduju po programu u skladu sa planom za izvođenje obrazovnog programa za odrasle, koji donosi škola.

7. Obrazovanje koje se stiče Završetkom obrazovnog programa ALATNIČAR učenik stiče stručno obrazovanje u trajanju od tri godine – ALATNIČAR/ALATNIČARKA.

4

POSEBNI DIO

1. PREDMETNI PROGRAMI

1.1. OPŠTEOBRAZOVNI PREDMETI

1.1.1. MATERNJI JEZIK I KNJIŽEVNOST

1.1.2. MATEMATIKA

1.1.3. STRANI JEZIK

1.1.4. DRUŠTVENA GRUPA PREDMETA

1.1.5. INFORMATIKA

1.1.6. PRIRODNA GRUPA PREDMETA

1.1.7. FIZIČKO VASPITANJE

5

1.2. STRUČNO-TEORIJSKI PREDMETI

1. Naziv predmeta: MATERIJALI 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave

Vrste nastave Razred

T Ukupno

V I 72 72

II

III

Ukupno 72 72

T - teorijska nastava, odjeljenje se ne dijeli na grupe V - vježbe

3.Opšti ciljevi nastave U okviru predmeta učenik će: - steći znanja o vrstama materijala; - upoznati svojstva tehničkih materijala i mogućnosti njihove primjene u

mašinstvu; - steći neophodna znanja o strukturi materijala i uticaju strukture na promjenu

svojstava materijala; - osposobiti se za pravilan i racionalan izbor materijala; - upoznati način označavanja po standardu mašinskih materijala; - upoznati vrste, svojstva i primjenu plastičnih, gumenih i kompozitnih

materijala; - upoznati vrste, svojstva i primjenu materijala za zaštitu i opravku limarskih i

autolimarskih konstrukcija (boje, lakovi, plastika i dr); - upoznati osobine, vrste i primjenu goriva, maziva i pomoćnih materijala; - naučiti da koriste priručnike, standarde, tabele i druge vrste stručnih tekstova; - poštovati ekološke zahtjeve i razvijati osjećaj za ekonomičnu upotrebu

materijala; - razviti osjećaj poštovanja i brige za očuvanje životne sredine i zaštite na radu; - razviti osjećaj odgovornosti i preciznosti u radu; - ovladavati stručnom terminologijom, neophodnom za komuniciranje u struci.

6

4. Sadržaji/standardi znanja/operativni ciljevi predmeta

Informativni ciljevi i sadržaji Formativni ciljevi Socijalizacijski Specifičnosti u

ciljevi izvođenju učenik učenik I Uvod

- razvija pozitivan odnos prema materijalnim dobrima

- određuje atomsku masu uz pomoć periodnog sistema

- definiše pojmove materije, smješe, jedinjenja, elementa, hemijskih simbola

- određuje relativnu molekulsku masu - upoznaje se sa

strukturom atoma - razvija ekološku svijest

- objašnjava pojavu kiselih kiša i njihov uticaj na okolinu

- definiše pojam rastvora, kiseline, baze, soli - pronalazi primjere

kiselina, baza i soli u svakodnevnom životu

- objašnjava oksidoredukcione procese - pronalazi primjere

praktične primjene elektrolize

- razumije značaj i primjenu elektrolize

- razumije osobine i primjenu polimera

II Metali i legure - razvija i

povećava stručnost

- uočava vezu između elemenata i metala i značenje riječi mehanička čvrstoća, tvrdoća, žilavost, elastičnost, zamor materijala

- objašnjava pojam tehničkih materijala, navodi podjelu i vrste

- razvija pozitivan odnos prema materijalnim dobrima

- navodi svojstva materijala u zavisnosti od vrste

- razlikuje fizička, mehanička, tehnološka i hemijska svojstva metala i legura

- razlikuje kristalne od amorfnih materijala i prepoznaje različite oblike kristalnih rešetki

III Tehničko gvožđe i čelici - razvija ekološku

svijest - razlikuje karakteristike

i namjenu čelika - razumije pojmove

gvožđe i čelik vježbe: - izbor čeličnih

materijala iz tabela

- analizira uticaj ugljenika i ostalih legirajućih elemenata na kvalitet čelika

- navodi podjelu čelika i livenog gvožđa

- navodi osobine livenog gvožđa i čelika

- čita i pojašnjava standardnu oznaku čelika

- opisuje postupke prerade čelika i čeličnih livova u poluproizvode - pronalazi primjere

primjene livenog gvožđa i čelika

- upoznaje i objašnjava standarde za označavanje gvožđa i čelika

7


ciljevi izvođenju učenik učenik IV Obojeni metali

- stiče osjećaj sigurnosti i samopouzdanja

- pronalazi primjere primjene aluminijuma i njegovih legura

- navodi svojstva aluminijuma i njegovih legura

- pronalazi primjere primjene mesinga, bronze, hroma, nikla volgrama i njihovih legura

- navodi svojstva legura bakra i njegovih legura

- navodi karakteristike magnezijuma, cinka, titana i drugih metala i njihovih legura

- razumije osnove postupaka sinterovanja, karakteristike sinterovanih dijelova i mogućnost njihove upotrebe

V Ostali materijali - uočava važnost

očuvanja zdrave životne sredine

- razlikuje različite prirodne i vještačke polimere s obzirom na njihov hemijski sastav, strukturne osobine i upotrebu

- navodi podjelu i objašnjava svojstva plastičnih masa

vježbe: - izrada

pojmovne mape u koju se unose vještački materijali koji se upotrebljavaju u industriji

- definiše pojmove: monomer, polimer, polimerizacija

- razlikuje pojmove polimer, termoplast, duroplast i elastomer

- nabraja najvažnije fizičke i hemijske osobine polimera

- uočavaju potrebu pravilnog sakupljanja i odlaganja polimera radi reciklaže

- upoznaje pojam reciklaže i potrebu trajnog odstranjenja polimera

- sagorjevanje i topljenje polimera

- pronalazi primjere primjene plastičnih masa za izradu konstruktivnih elemenata

- navodi sastav, karakteristike i primjenu gume

- navodi fizičko-mehanička svojstva stakla - analizitra mogućnosti

prerade i obrade vještačkih materijala

- objašnjava karakteristike kompozitnih materijala i navodi primjere primjene

- pronalazi primjere primjene staklene vune.

- uočava ulogu zaptivnih materijala i materijala za toplotnu i električnu izolaciju

- navodi vrste i objašnjava karakteristike zaptivnih materijala i materijala za toplotnu i električnu izolaciju

VI Goriva i maziva - jača ekološku

svijest - razlikuje goriva

dobijena iz nafte i drugih sirovina

- definiše pojam i navodi podjelu, sastav i karakteristike goriva

vježbe: - izbor ulja i

maziva iz - stiče osjećaj

8


ciljevi izvođenju učenik učenik

- razlikuje pojmove reaktant i produkt

- definiše pojam maziva, navodi podjelu, vrste i karakteristike maziva

odgovornosti kataloga

- upoređuje karakteristike goriva i bira odgovarajuće u zavisnosti od zahtjeva, uz upotrebu literature

- navodi zakon o održanju mase

- uočava ulogu toplote hemijskih reakcija na izabranim primjerima (na primjer sagorijevanje ugljovodonika)

VII Korozija - jača osjećaj

odgovornosti - upoređuje različite

načine za zaštitu površina od korozije

- objašnjava pojam korozije

- nabraja uzroke pojave korozije - određuje postupke

pripreme površina metala radi zaštite od korozije

VIII Ispitivanje metalnih materijala - razvija osjećaj

za preciznost, sigurnost u radu

- mjeri tvrdoću - razumije namjenu ispitivanja metalnih materijala i navodi vrste mjerenja

vježbe: - mjerenje

tvrdoće po Brinelu, Rokvelu i Vikersu

- mjeri žilavost - analizira ponašanje

materijala pri pojedinim tehnološkim postupcima

- objašnjava pojmove tvrdoće, čvrstoće i žilavosti - ispitivanje

zatezne čvrstoće ploča i traka

- povezuje u sistem mehanička i tehnološka ispitivanja po različitim kriterijumima (na primjer vrsta ispitivanja, način izvođenja)

- razumije važnost izvođenja tehnoloških ispitivanja ploča, limova i cijevi i nabraja osnovne vrste ispitivanja

- ispitivanje materijala metodama bez razaranja - povezuje oblik,

dimenzije komada i prirodu materijala sa mogućnošću ispitivanja

- navodi i objašnjava metode ispitivanja materijala bez razaranja (ultrazvukom, rendgenskim zracima, magnetno i druga)

9

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Drapić, S. i drugi: Mašinski materijali, Zavod za udžbenike, Beograd, 2006. - Mirković, R., Arsenić R.: Mašinski materijali, za sve profile mašinstva, Zavod za

udžbenike, Beograd, 1996. - Toufar, F.: Tehnički materijali, za srednje strukovne škole, Školska knjiga,

Zagreb, 2003. - Hrgović, D.: Tehnički materijali, laboratorijske vježbe, Školska knjiga, Zagreb,

2003. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave Nastava se realizuje u učionici koja je opremljena: računarom sa multimedijskim paketom softverom za prikaz različitih vrsta materijaja i priloga, A/V opremom, grafoskopom, diaprojektorom sa odgovarajućim slajdovima, uzorcima različitih materijala, mjernim instrumentima i drugim. 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja U toku klasifikacionog perioda provjeravaju se i ocjenjuju pismeni radovi učenika (kontrolne vježbe, testovi) - najmanje po jedan u klasifikacionom periodu i usmeni odgovori učenika. Učenik mora biti ocijenjen na kraju svakog klasifikacionog perioda. Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu, od kojih najmanje jedna mora biti sa usmene provjere znanja. Zaključna ocjena izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Profil stručne spreme nastavnika istručnih saradnika Visoka stručna sprema iz područja mašinstva. 9. Povezanost sa drugim predmetima

Znanja Povezanost sa predmetom Predmet Znanja i vještine - Metali i legure - Praktična nastava - Alati i pribori za pojedine vrste

obrada - Limarske konstrukcije - Pribori za stezanje

- Korozija - Limarske konstrukcije - Alati i pribori za pojedine vrste obrada - Praktična nastava

- Površinska zaštita - Alati i pribori za pojedine vrste

obrada - Ispitivanje materijala - Praktična nastava

- Limarske konstrukcije - Pribori za stezanje

10

1.Naziv predmeta: OPŠTE MAŠINSTVO 2.Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave

Vrste nastave Razred T

Ukupno V

I 72 36 108 II 72 36 108 III

Ukupno 144 72 216

T- teorijska nastava, odjeljenje se ne dijeli na grupe V- vježbe, odjeljenje se ne dijeli na grupe

3. Opšti ciljevi nastave

U okviru predmeta učenik će biti u mogućnosti da:

- čita i razumije tehničke crteže, uputstva i propise, tabele, dijagrame, šeme i tehničku dokumentaciju;

- stekne nephodna znanja o strukturi materijala i uticaju strukture na promjenu svojstva materijala;

- zna pravilan i racionalan izbor materijala; - upozna način označavanja po standardu mašinskih materijala; - konstruiše jednostavnije mašinske proizvode; - izrađuje tehničko-tehnološku dokumentaciju; - nauči da koristi priručnike, standarde, tabele i druge vrste stručnih tekstova; - crta jednostavne tehničke radioničke i sklopne crteže mašinskih elemenata i

manjih sklopova, u skladu sa standardima; - poštuje ekološke zahtjeve i razvija osjećaj za ekonomičnu upotrebu

materijala; - razvija osjećaj odgovornosti i preciznosti u radu; - ovlada stručnom terminologijom, neophodnom za komuniciranje u struci.

11

4.Sadržaji/standardi znanja/operativni ciljevi predmeta

RAZRED I Informativni ciljevi i

sadržaji Formativni ciljevi Socijalizacijski Specifičnosti u ciljevi izvođenju

učenik učenik Osnovi tehničkog crtanja

- razvija tehničku kulturu, osjećaj za red i urednost

- izvlači osnovne i kotne linije, šrafira, ispisuje zaglavlje i pozicione oznake elemenata

- upoznaje se sa: priborom za tehničko crtanje, standardima, vrstama tehničkih crteža, razmjerama, zaglavljima, sastavnicama, tolerancijama i njihovom primjenom u mašinstvu

- ovladava tehnikom pravilnog

- kotiranja i šrafiranja vježbanjem na primjerima

- ispisuje tehničko pismo - prostorno prikazuje

skicom jednostavne elemente

- upoznaje sa tehnikom izrade jednostavnijih crteža

Geometrijske konstrukcije - razvija

sposobnost komuniciranja

- crta paralelne i normalne prave

- navodi i nabraja osnovne geometrijske konstrukcije

vježbe: - upotreba linija - crtanje

geometrijskih konstrukcija

- crta simetrale duži i uglova

- dijeli duž na n-jednakih djelova

- crtanje kontura

mašinskih dijelova

- spaja prave linije lukom datog poluprečnika

- rad u olovci - konstruiše pravilan trougao, kvadrat, petougao, šestougao, elipsu

Osnovi nacrtne geometrije i tehničkog crtanja - razvija

sposobnost komuniciranja

- razlikuje centralno i paralelno projiciranje

- upoznaje pojam i osnovne elemente projektovanja

vježbe: - projekcije tijela

-crtanje tijela u izometriji na osnovu projekcija

- razlikuje koso i ortogonalno projiciranje

- razvija tehničku kulturu

- crta projekcije tačke na jednu, dvije i tri ravni

- upoznaje pojmam kvadranata, oktanata aksonometrije - crtanje

projekcija na osnovu izometrijskog izgleda –dopunjavanje pogleda, crtanje mašinskih elementa uz upotrebu pravila posebnih pogleda, presjeka i pojednostavljen

- crta projekcije duži u opštem i specijalnom položaju

- crta projekcije osnovnih geometrijskih likova u opštem i specijalnom položaju(kvadrat, pravougaonik, trougao)

- crta projekcije geomentrijskih tijela u opštem i specijalnom položaju

- crta u izometriji

12



og crtanja jednostavne elemente na osnovu ortogonalnih projekcija

- izrada prvog

grafičkog rada - crta jednostavne elemente u ortogonalnoj projekciji i aksonometriji

- razlikuje prednosti i nedostatke pojedinih načina prikazivanja tijela

Kotiranje - razvija osjećaj

preciznosti - kotira i označava

vrijednosti kota na crtežu

- upoznaje osnovna načela kotiranja i elemente kotiranja

vježbe: - kotiranje

- razvija svijest o potrebi kvalitetnog rada

- kotira uproćšeno i tabelarno

- upoznaje se sa pojmom

- ispisuje tolerancije dužina, oblika i položaja i kvalitet obrade površina

- presjeka - upoznaje se sa

pravilima prikazivanja djelova i njihovih detalja, kao i pojednostavljenjima pri crtanju

- crta i označava presjeke - crta prodore tijela - crta razvijene površine

tijela - crta presjeke uskih

elemenata, presjeke i skraćenja, posebne i djelimične izglede

Prikazivanje mašinskih elemenata - crta vijak i navrtku vježbe:

- prikazivanje mašinskih elemenata, rad u olovci

- kotira i označava metrički i cijevni navoj

- crta spojeve klinovima - crta opruge - crta zupčanike i

lančanike - uproćšeno crta zavarene

sastave

13


ciljevi izvođenju učenik učenik Tehnički crteži

- stiče osjećaj preciznosti u radu

- sa sklopnog crteža određuje tolerancije/nalijeganja

- upoznaje, razumije i objašnjava pojam tolerancije, položaj i veličinu tolerantnog polja, kotiranje tolerisanih dužina

vježbe: - označavanje

stanja površina - određivanje

tolerancija iz tabela

- iz tabela čita vrijednosti odstupanja za zadate tolerancije i izračunava veličinu tolerantnog polja

- stiče pozitivnu

orjentaciju - određivanje

nalijeganja - prema

zanimanju - upoznaje radionički

crtež i sklopni crtež - analizira veličinu

tolerancija i postupke kojima se one mogu dostići

- razumije pojam kvaliteta površine i zna načine označavanja stanja površina

- kotiranje tolerisanih dimenzija

- izrada radioničkih crteža datog sklopa

- iz tabela određuje dozvoljena odstupanja kod izradaka kod kojih na crtežu tolerancije nijesu propisane

- definiše pojam tolerancija oblika i položaja - izrada drugog

grafičkog rada - zna pojedine vrste

nalijeganja Osnovni pojmovi i aksiomi statike / Sistem sučeljniih sila u ravni

- razlaže silu na komponente grafičkom metodom

- navodi i objašnjava pojam sile i podjelu sila

- -postavlja analitičke uslove ravnoteže sistema sučeljnih sila

- navodi i objašnjava pojam veze i reakcije veze

- određuje moment sile za tačku

- navodi i objašnjava aksiome statike

- navodi i objašnjava grafičke i analitičke uslove ravnoteže sistema sučeljnih sila

- navodi i objašnjava moment sile za tačku

- navodi i objašnjava Varinjonovu teoremu

Sistem proizvoljnih sila u ravni - stiče osjećaj

preciznosti u radu

- slaže paralelne sile, razlaže sile na komponente

- navodi, definiše i objašnjava spreg sila i moment sprega

vježbe: - pretvaranje

mjernih jedinica - grafičko i

analitičko određivanje sila i ravnoteže

- stiče sigurnost u radu

- postavlja uslove ravnoteže spregova

- na primjerima određuju uticaj sila na posmatrani mašinski dio i sistem

- grafičko rastavljanje dvije sile

- odredivanje momenta sile

14


ciljevi izvođenju učenik učenik Ravanski nosači


- određuje reakcije veza grafički i analitički punih ravanskih nosača, opterećenih kombinacijom različitih opterećenja

- navodi vrste ravanskih nosača i vrste opterećenja kod njih

vježbe: grafički rad: - na primjerima

proste grede, grede sa prepustima i konzole odrediti reakcije oslonaca i konstruisati statičke dijagrame

- navodi, definiše i objašnjava statički određene ravanske pune nosače

- konstruiše statičke dijagrame grafičkom i analitičkom metodom, optetrećenih kombinacijom različitih opterećenja

Središte masa - određuje težište

homogenog tijela, figure, linije (luk, duž, paralelogram, trougao, isječak)

- navodi, definiše i objašnjava osnovne statičke veličine u poprečnom presjeku ravanskih punih nosača

- navodi, definiše i objašnjava pojam težišta tijela

Trenje - razlikuje trenje klizanja

i trenje kotrljanja - navodi, definiše i

objašnjava pojam trenja i navodi vrste trenja

- određuje smjer sila trenja

- iz tabela bira koeficijent trenja

- navodi, definiše i objašnjava trenje klizanja i trenje kotrljanja

- razlikuje materijale u zavisnosti od trenja

Brzina i ubrzanje

- izračunava osnovne veličine koje opisuju kretanje na osnovu zadatih podataka

- definiše i objašnjava pojam kretanja, puta, brzine, ubrzanja, ugaone brzine, kružnog kretanja

Rad, snaga

- razvija pozitivan odnos prema struci

- na osnovu zadatih podataka određuje snagu

- definiše i objašnjava pojmove rad, energija, snaga, stepen iskorišćenja

vježbe: - izračunavanje

stepena iskorišćenja i - pretvara jedinice mjere

- uočava važnost povećanja stepena iskorišćenja

snage

15


ciljevi izvođenju učenik učenik Naponi i deformacije

- pronalazi primjere mašinskih djelova, koji su pod naponom

- navodi, definiše i objašnjava pojam opterećenja, naprezanja, napona i deformacije

vježbe: - određivanje

napona i deformacija,

- za zadate uslove određuje napon i deformacije

primjena Hukovog zakona - navodi, definiše i

objašnjava Hukov zakon

- navodi , definiše i objašnjava pojam dozvoljenog napona i stepena sigurnosti

RAZRED II


ciljevi izvođenju učenik učenik Podjela mašinskih elemenata Razdvojivi spojevi


- pojašnjava vezu između materijala za vijke i navrtke i njihove namjene

- navodi vrste, svojstva i primjenu razdvojivih spojeva (navojni spojevi, spojevi pomoću klinova, čivija i žljebni spojevi)

vježbe: - crtanje

navojnih spojeva - stiče sigurnost u

radu - iz tabela bira vijke u zavisnosti od zadatih uslova primjene

- određuje način osiguranja navojnih spojeva od odvrtanja

- navodi materijale za

vijke i navrtke

Nerazdvojivi spojevi

- bira odgovarajuću vrstu nerazdvojive veze u zavisnosti od zadatih uslova

- navodi podjelu i vrste nerazdvojivih spojeva i njihovu primjenu


- upoznaje zakovane spojeve - definiše način pripreme

pozicija za primjenu odgovarajuće veze

- objašnjava postupak pripreme limova za zakivanje i način zakivanja

- uprošćeno crta razne

vrste spojeva - stiče sigurnost u

radu - zna materijale za

zakivke i kriterijum izbora zakivaka

- upoznaje osnovne pojmove o zavarenim spojevima

- navodi vrste zavarenih spojeva i simbole

- navodi svojstva lemljenih spojeva

16


ciljevi izvođenju učenik učenik - objašnjava svojstva i

nosivost lijepljenih spojeva

Elastične veze - detaljno objašnjava

opterećenje i deformacije kod pojedinih vrsta opruga

- upoznaje se sa vrstama i namjenom opruga i njihovim karakteristikama

vježbe: - skiciranje

opruga, rad u olovci

- navodi materijal za opruge

Osovine i vratila - stiče osjećaj - crta osovinice, osovine i

vratila - upoznaje se sa vježbe:

- skiciranje osovina i vratila, rad u olovci

- konstruktivnim oblicima

sigurnosti samopouzdanja - definiše postupak

određivanja prečnika osovine ili vratila u zavisnosti od opterećenja i bira material

- osovinica, osovina i vratila,

- njihovom primjenom i - karakteristikama

Ležajevi i ležišta

- stiče pozitivnu - bira materijal za ležišne čaure i posteljice

- navodi vrste i karakteristike ležajeva, njihovo označavanje i prikazivanje na crtežu

vježbe: - izbor ležaja iz

kataloga orijentaciju

- analizira načine podmazivanja ležišta i razlikuje naprave za dovod i podmazivanje ležišta

prema zanimanju

- upoznaje se sa

podjelom i svojstvima lezista

- detaljno objašnjava postupak demontaže ležaja, način ugradnje i održavanja ležaja

Spojnice

- stiče pozitivnu orijentaciju

- definiše kriterijum izbora i primjene pojedinih vrsta spojnica

- razumije ulogu spojnica i svojstva pojedinih vrsta spojnica

prema zanimanju

- detaljno objašnjava način ugradnje i puštanje u pogon spojnice

Elementi za prenos snage - stiče osjećaj

sigurnosti i samopouzdanja

- računa prenosni odnos - upoznaje se sa podjelom, vrstama i primjenom elemenata za prenos snage

vježbe: - cilindrični

zupčasti par, proračun, konstrukcija, crtež

- crta standardni profil zupca

- crta cilindrični zupčanik - analizira elemente koji

utiču na nosivost zupčastih parova

- razumije osnovne pojmove kod cilindričnih zupčastih parova, konusnih

proračun, konstrukcija,

- bira odgovarajuću vrstu

17



crtež lančanog, kaišnog ili remenog prenosnika

prenosa u zavisnosti od zadatih uslova

zupčastih parova, i pužnih parova

- uočava moguće greške - navodi materijale za izradu zupčanika - iz kataloga naručuje

djelove - razumije osnovne pojmove kod lančanih parova

- izrada grafičkog rada

- crta lančanike - crta kaišnik i remenicu

- navodi način označavanja lanaca

- razumije način prenosa snage, svojstva i podjelu kaišnih i remenih parova

Primijenjena računara u mašinstvu - izvodi osnovne

manipulacije sa datotekama i prilagođava ih sopstvenim potrebama

- razumije mogućnosti upotrebe računara u mašinstvu

vježbe: - rad sa

softerskim paketima za obradu teksta i tabela za crtanje

- stiče osjećaj sigurnosti u radu

- upoznaje se sa operativnim sistemom WINDOWS

- stiče pozitivnu

orijentaciju - oblikuje dopis i druge dokumente i štampa ih - prema

zanimanju - upoznaje se sa

osnovnim računarskim programima za crtanje (Auto Cad ili drugi)

- izrađuje jednostavne crteže mašinskih elemenata: crta, kotira, označava stanje površina

- upoznaje se sa mogućnostima EXELA

- štampa urađeni crtež - oblikuje jednostavan

tabelarni prikaz koristeći matematičke operacije, sortira ispis po abecedi, grafički predstavlja rezultate

18

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Drapić, S. i drugi: Tehničko crtanje sa mašinskim elementima, Zavod za

udžbenike,Beograd,2004. - Drapić, S.: Mašinski elementi I, za sve profile, Zavod za udžbenike, Beograd, 2004. - Risivojević D.: Mašinski elementi I I, za sve profile, Zavod za udžbenike, Beograd,

2004. - Drapić, S.: Zbirka riješenih zadataka iz mašinskih elemenata I, Zavod za udžbenike,

Beograd,1986. - Đorđević, D., Papić, Z.:Tehničko crtanje sa nacrtnom geometrijom, za sve profile,

Zavod za udžbenike, Beograd, 2006. - Plavšić, M. i drugi: Mehanika I – statika i otpornost materijala sa zbirkom zadataka,

Zavod za udžbenike, Beograd, 2005. - Todić, S. i drugi: Grafički zadaci iz mehanike, Zavod za udžbenike, Beograd, 2005. - Knez, A. i drugi : Mehanika, udžbenik za 1. letnik strojnih šola, Zavod RS za šolstvo,

2003. - Knez, A. i drugi : Mehanika, delovni zvezek za 1. letnik strojnih šola, Zavod RS za

šolstvo, 2003. - Špiranoc, V.: Tehnička mehanika, Školska knjiga, Zagreb, 2002. - Koludrović, Ć., Koludrović-Harbić,I., Koludrović, R.:Tehničko crtanje u slici s

kompjutorskim aplikacijama, priručnik za tehničko crtanje, Školska knjiga, Zagreb, 2002.

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave Nastava se realizuje u učionici koja je opremljena: stolovima sa odgovarajućim priborom za crtanje, A/V sredstvima, grafoskopom, dijaprojektorom sa odgovarajućim slajdovima, računarom sa odgovarajućim softverom za crtanje, uzorcima alata, modelima i šemama sklopova i podsklopova mašina, mjernim instrumentima i drugim.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja U toku klasifikacionog perioda provjeravaju se i ocjenjuju pismeni radovi učenika (grafički radovi-četiri, kontrolne vježbe, testovi) - najmanje po jedan u klasifikacionom periodu i usmeni odgovori učenika. Učenik mora biti ocijenjen na kraju svakog klasifikacionog perioda. Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu, od kojih najmanje jedna mora biti sa usmene provjere znanja. Zaključna ocjena izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika Visoka stručna sprema iz područja mašinstva.

19

9.Povezanost sa drugim predmetima Povezanost sa predmetom - Tehnički crteži - Praktična nastava - Šeme (hidraulične,

pneumatske, - Limarske konstrukcije - električne) - Radionički i sklopni crterži

- Mašinski elementi - Praktična nastava - Izrada i montaža građevinske limarije, ispravljanje i montiranje autolimarije

- Limarske konstrukcije

- Trenje - Praktična nastava - Izrada i montaža građevinske limarije, ispravljanje i montiranje autolimarije

- Limarske konstrukcije

- Naponi i deformacije - Limarske konstrukcije - Dozvoljeni naponi, deformacije- Praktična nastava - Stepen sigurnosti

- Razdvojivi i nerazdvojivi spojevi

- Limarske konstrukcije - Izrada i montaža građevinske limarije, ispravljanje i montiranje autolimarije

- Praktična nastava

- Zavarivanje i lemljenje

20

1. Naziv premeta: ALATI I PRIBORI 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave

VRSTA NASTAVE RAZRED T

UKUPNO V

I

II 52 20 72 III 48 18 66

UKUPNO 100 38 138

T- teorijska nastava, odjeljenje se ne dijeli na grupe V- vježbe, odjeljenje se ne dijeli na grupe 3. Opšti ciljevi nastave

U okviru predmeta učenik će biti u mogućnosti da:

- upozna osnovne karakteristike i namjenu alata za obradu materijala; - upozna karakteristike i namjenu pribora za stezanje radnih komada; - čita i analizira tehničku dokumentaciju; - osposobi se za samostalan izbor alata i pribora koji direktno utiču na

rentabilnost proizvodnje;

- upozna postupke izrade i održavanja alata i pribora; - nauči da koristi proizvođača kataloga alata i pribora; - razvije sposobnost i samostalnost pri radu, interesovanja za dalje

obrazovanje i usavršavanje u struci;

- stekne potrebna znanja iz oblasti zaštite na radu i zaštite čovjekove okoline.

21

4.Sadržaji i standardi znanja/operativni ciljevi predmeta


ciljevi izvođenju učenik učenik I Uvod

- katalozi proizvođača reznih, steznih i kontrolnih alata i pribora

- razvija pozitivan odnos prema očuvanju materijalnih dobara

- uočava značaj alata i pribora radi brže, bolje i jeftinije proizvodnje

- definiše pojam i značaj alata i pribora

- navodi podjele alata i faze konstruisanja alata i pribora - razlikuje alate za

obradu metala, plastičnih masa, drveta, rudarske, građevinske i alate za zanatstvo i domaćinstvo

- objašnjava standardizaciju i tipizaciju alata i pribora i proces praćenja alata i pribora u eksploataciji i njihovo usavršavanje

- razlikuje

standardne i specijalne alate i vrši izbor u zavisnosti od mašine na kojoj se radi obrada i operacije izvođenja

- čita i koristi standarde i kataloge alata i pribora

- analizira osnovna pravila konstruisanja i faze izrade alata i pribora

- prati konstruisane i izrađene alate u toku eksploatacije, uočava nedostke alata i otklanja ih u toku izrade dijelova

II Alati za ocrtavanje i obilježavanje - razvija osjećaj

odgovornosti i preciznosti u radu

- razlikuje ploče za ocrtavanje i radne stolove za ocrtavanje

- definiše zadatak i značaj ocrtavanja i obilježavanja

vježbe: - crtanje

krivolinijskih kontura pravilnog i nepravilnog oblika pomoću pribora za tehničko crtanje

- navodi alat i pribor za ocrtavanje i obilježavanje

- razlikuje igle za ocrtavanje i uočava njihovu geometriju

- obrazlaže pravila izbora alata i pribora za ocrtavanja i obilježavanje

- razlikuje univerzalno i obično paralelno crtalo

- poznaje alat za mjerenje visina

- zna namjenu šestara za ocrtavanje malih i velikih radijusa

- razlikuje obične obilježivače i obilježivače sa

22



uvećavajućim staklom za preciznije obilježavanje i poznaje njihovu geometriju

III Alati za turpijanje - katalozi

proizvođača turpija

- razlikuje ručne i mašinske turpije

- definiše proces turpijanja - navodi podjelu turpija

- razlikuje pravougaone, kvadratne, trouglaste, okrugle, poluokrugle, sabljaste, polusabljaste, nožaste, ovalne i druge turpije

- objašnjava karakteristike turpija i njihovu namjenu

- obrazlaže pravila izbora turpija

- objašnjava postupke održavanja turpija

- poznaje postupak čišćenja turpija od strugotine i masti

- uočava razliku između turpija sa jednostrukim, dvostrukim i rašpa-nasjekom

- razlikuje turpije sa vrlo grubim, grubim, polufinim, finim i vrlo finim nasjekom

- bira alat za turpijanje

IV Alati za testerisanje - razvija osjećaj

za tačnost i odgovornost

- razlikuje testere za ručno i mašinsko odsijecanje

- definiše proces testerisanja vježbe: - crtanje osnovne

geometrije listova

- navodi podjelu testera - obrazlaže pravila izbora

alata - razlikuje grubo, srednje i fino ozubljene listove

- uočavanje

geometrije na listu testere

- objašnjava postupke održavanja alata

- uočava i analizira geometriju zuba testere

- poznaje postupak izbora alata za testerisanje - katalozi

proizvođača alata za testerisanje

- obrazlaže primijere primjene gdje se koriste testere kao alat za odsijecanje

V Alati za bušenje, upuštenje, razvrtanje, proširivanje - razlikuje zavojne,

pljosnate i specijalne burgije

- definiše pojam izrade otvora i rupa

vježbe: - crtanje zavojne

burgije i prikazivanje njenih konstruktivnih

- definiše alat i navodi podjelu alata za bušenje, - uočava glavne

dijelove burgije - upuštanje, proširivanje i razvrtanje - uočava geometriju

23


ciljevi izvođenju učenik učenik - objašnjava osnovnu

geometriju burgije,upuštača,proširivača i razvrtača

djelova zavojne burgije - uočavanje

geometrije na zavojnoj burgiji

- analizira uticaj materijala obratka na izbor burgije

- razlikuje upuštače za čeonu obradu ravno i konično upuštanje otvora

- navodi pravila izbora alata - crtanje alata za upuštanje, razvrtanje i proširivanje

- upoznaje i objašnjava režime rezanja

- uočava geometriju upuštača

- biranje alata iz

kataloga i standarda

- identifikuje geometriju proširivača

- razlikuje razvrtače za ručnu i mašinsku obradu

- katalozi proizvođača alata za bušenje, upuštenje, razvrtanje, proširivanje

- identifikuje djelove razvrtača

- uočava geometriju profila razvrtača

- analizira kriterijume izbora alata u zavisnosti od materijala radnog komada, tačnosti i kvaliteta izrade

- čita standarde i kataloge alata za obradu otvora i rupa

- iz tablica očitava mjerodavne režime rada

- analizira uticaj režima rada na postojanost alata

VI Alati za obradu struganjem - razlikuje strugarske

noževe za različite obrade

- definiše pojam struganja vježbe: - razvija analitičnost - crtanje osnovne

geometrije strugarskog noža

- objašnjava i definiše alat i navodi podjelu alata za obradu struganjem - uočava geometriju

oštrice noža - objašnjava osnovnu geometriju alata - uočava razlike u

geometriji noževa za različite obrade

- biranje

strugarskih noževa iz kataloga i standarda

- navodi pravila izbora alata u zavisnosti od tehnološkog postupka - razlikuje

standardne i specijalne noževe

- upoznaje i objašnjava mjerodavne režime rada

- obrazlaže kriterijume izbora

24



tablice: noževa - katalozi

proizvođača alata za struganje

- analizira uticaj režima rada na postojanost alata, tačnost i kvalitet izrade

- određuje mjerodavne režime rezanja

- očitava mjerodavne režime rada iz tablica i sa dijagrama

VII Alati za glodanje - razvija

odgovornost u radu

- razlikuje glodala sa glodanim, leđno-struganim i umetnutim zubima

- definiše pojam glodanja vježbe: - crtanje glodala

i prikazivanje geometrije glodala

- definiše alat i navodi podjelu alata za glodanje

- navodi pravila izbora alata - analizira oblike

zuba kod glodala sa pravim, ukrštenim i zavojnim zubima

- upoznaje i objašnjava režime rezanja kod glodala - uočavanje

konsruktivnih elemenata na glodalu sa glodanim, leđnostruganim i umetnutim zubima

- uočava geometriju zuba glodala

- obrazlaže kriterijume izbora glodala

- čita standarde i kataloge alata

tablice: - katalozi

proizvođača alata za glodanje

- analizira uticaje režima rada na postojanost alata, tačnost i kvalitet izrade

- određuje tabelarno ili analitički režime rada

VIII Alati za provlačenje - razlikuje provlakač

za unutrašnje i spoljašnje provlačenje

- definiše pojam provlačenja vježbe: - crtanje

provlakača za unutrašnje provlačenje

- definiše alat i navodi podjelu

- objašnjava konstruktivne djelove alata

- bira provlakač u

zavisnosti od tehnološkog postupka

- uočavanje vučnog, vođenog, reznog i kalibrišućeg dijela kao i geometrije zuba provlakača

- navodi postupke pripreme alata za obradu

- upoznaje i objašnjava režime rada kod provlakača - uočava vučni,

vođeni, rezni i kalibrišući dio provlakača

- uočava geometriju

25



- katalozi proizvođača alata za provlaćenje

zuba reznog i kalibrišućeg dijela

- analizira uticaj režima rada na postojanost alata

IX Alati za rendisanje - uočava dršku i

glavu noža - definiše pojam rendisanja vježbe:

- crtanje osnovne geometrije noža za rendisanje

- objašnjava konstrukciju noža za rendisanje

- navikava se na

sistematičan rad i poštovanje procedura

- uočava geometriju reznog dijela alata - navodi postupak pripreme

alata za obradu - uočavanje geometrije na nožu za rendisanje

- bira nož u zavisnosti od tehnološkog postupka

- upoznaje i objašnjava režime rada kod rendisanja

- katalozi proizvođača alata za rendisanje


- za zadati tehnološki postupak odredjuje režime rada

X Alati za brušenje i glačanje - razlikuje alate za

brušenje i glačanje - definiše pojam brušenja i

glačanja vježbe: - definisanje

karakteristika tocila

- uočava vrstu i geometriju obradnih materijala

- objašnjava građu alata za brušenje i glačanje

- biranje tocila iz kataloga

- navodi karakteristike i oblike alata - analizira tvrdoću i

strukturu tocila - navodi postupak pripreme, primjene i pravila rukovanja alatima

- obrazlaže oblike i

namjenu tocila u zavisnosti od operacija brušenja ili glačanja

- katalozi

proizvođača alata za brušenje i glačanje

- bira tocila u zavisnosti od namjene


- za konkretan tehnološki postupak određuje režime rada

XI Alati za izradu navoja - stiče radne

navike - razlikuje noževe,

glodala, ureznike, nareznice i specijalne alate za izradu navoja

- definiše postupak izrade navoja

vježbe: - crtanje

jednoprofilnih i višeprofilnih noževa za izradu navoja

- definiše alat i navodi podjelu alata za izradu unutrašnjih i spoljašnjih navoja - uočava geometriju

noža za izradu spoljašnjih i unutrašnjih navoja

- uočavanje geometrije na noževima za

- objašnjava osnovnu geometriju alata za izradu navoja

26



- razlikuje jednoprofilne i višeprofilne noževe

- navodi postupak pripreme, primjene i pravila rukovanja

izradu navoja - crtanje

ureznika i nareznice - bira nož u

zavisnosti od oblika profila navoja i dimenzija

- izbor alata iz kataloga i standarda za izradu navoja - uočava geometriju

valjkastog i vretenastog glodala za rezanje navoja

- katalozi

proizvođača alata za urezivanje i narezivanje navoja

- razlikuje ručne i mašinske ureznike i nareznice

- analizira geometriju ureznika i nareznice

- razlikuje specijalne alate za izradu navoja: glave za rezanje navoja, valjke i profilisana tocila

- analizira kriterijume izbora alata za izradu navoja

- čita i koristi standarde i kataloge alata za navoje

- određuje postupak pripreme alata i pravila rukovanja sa alatom

- vrši izbor režima rezanja s ciljem povećanja postojanosti alata

XII Pribori za stezanje - razvija osjećaj

za preciznost u radu

- uočava značaj pribora za stezanje

- definiše pojam stezanja vježbe: - čitanje crteža

pribora za stezanje i analiza konstruktivnih djelova

- navodi djelove pribora za stezanje - obrazlaže izbor

elemenata za baziranje

- objašnjava karakteristike za mehaničke, pneumatske i hidraulične stezne pribore i navodi podjelu i njihovu primjenu

- pronalazi primjere primjene mehaničkog stezanja pomoću vijaka, klinova,

- izrada crteža pribora za stezanje

- upoznaje i objašnjava elektromagnetne stezne

27



ekscentara, elastičnih čaura, poluga, opruga

pribore - objašnjava univerzalne i

univerzalno montažno – demontažne pribore - uočava

karakteristike pneumatskog i hidrauličkog pribora

- navodi pravila izbora pribora za stezanje

- upoređuje

pneumatski i hidraulički pribor sa mehaničkim

- analizira elektromagnetne pribore za stezanje

- analizira karakteristike univerzalnih i montažno – demontažnih pribora

- određuje silu stezanja u zavisnosti od oblika radnog komada i vrste obrade i načina stezanja

- bira pribor za stezanje

- analizira postupke izrade pribora i njegovo održavanje

XIII Alati za odsijecanje (makaze) - razlikuje makaze sa

ravnim paralelnim, ravnim nagnutim i kružnim noževima

- definiše proces odsijecanja vježbe: - crtanje makaza

sa paralelnim, nagnutim i kružnim noževima

- navodi podjelu i karakteristike alata za odsijecanje

- analizira i upoređuje makaze

- obrazlaže pravilo izbora makaza za odsijecanje

- izračunavanje sile odsijecanja

- uočava geometriju noža makaza

- navodi i objašnjava postupke izrade i održavanja makaza - katalozi

proizvođača alata za odsijecanje

- izračunava silu odsijecanja različitih materijala

- analizira postupke izrade i održavanja makaza

XIV Alati za probijanje i prosijecanje - definiše proces probijanja i

prosijecanja - čita i proučava

tehničku dokumentaciju

vježbe: - crtanje alata za

probijanje i prosijecanje

- navodi tipove alata za probijanje i prosijecanje - razlikuje otvorene,

28



- izračunavanje sile probijanja i prosijecanja

- definiše konstruktivne elemente alata, silu probijanja i prosijecanja

poluotvorene, zatvorene i alate sa stubnim vođicama

- dimenzionisanje probojaca, prosjekača i rezne ploče

- uočava geometriju probojaca, prosjekača i rezne ploče

- objašnjava postupak dimenzionisanja probijača, prosjekača i rezne ploče

- navodi pravila izbora prese - analizira ulogu

ploče za vođenje, međuploče, gornje ploče, oslone ploče, čepa, elemenata za vađenje i usmjeravanje trake, elemenata za određivanje koraka itd.

- objašnjava postupke izrade i održavanja alata

- izračunava i analizira sile probijanja i prosijecanja

- dimenzioniše probijce, prosjekače i reznu ploču

- bira alat - analizira postupke

izrade i održavanja alata za probijanje i prosijecanje

XV Alati za savijanje - razvija osjećaj

za preciznost i tačnost

- čita i proučava tehničku dokumentaciju

- definiše proces savijanja vježbe: - crtanje alata za

savijanje na presama

- navodi tipove alata za savijanje

- razlikuje proste, univerzalne i složene alate za savijanje

- navodi i objašnjava konstruktivne djelove alata za savijanje na presama

- izračunavanje

sile savijanja - dimenzionisanje

kalupa i oblikača

- navodi pravila izbora alata i mašine i postavljanja alata

- identifikuje konstruktivne elemente alata - objašnjava postupke izrade

i održavanja alata - uočava ulogu i analizira kalupe i oblikače

- izračunava silu savijanja

- određuje dužinu savijenog dijela u razvijenom obliku

- dimenzioniše

29



oblikač i kalup - vrši izbor alata - analizira postupak

izrade i održavanja alata za savijanje

XVI Alati za izvlačenje - čita tehničku

dokumentaciju - razvija

sposobnost samostalnog rješavanja problema

- definiše proces izvlačenja vježbe: - čitanje tehničke

dokumentacije - navodi tipove alata za

izvlačenje - razlikuje alate za izvlačenje bez stanjivanja debljina zidova, alate za izvlačenje sa stanjivanjem debljine zida i alate za specijalne vrste izvlačenja

- crtanje alata za duboko izvlačenje sa držačem lima za prvu operaciju izvlačenja

- navodi i objašnjava osobine i konstruktivne dijelove alata

- za izvlačenje - navodi pravila izbora alata - objašnjava postupak izrade

i održavanja alata za izvlačenje - izračunavanje

sile izvlačenja - uočava pojedine konstruktivne djelove alata i poznaje njihove karakteristike

- izračunavanje sile držača lima

- dimenzionisanje prstena za izvlačenje i izvlakača

- analizira alat za izvlačenje sa redukcijom debljine zida

- razlikuje alat za izvlačenje iz limene trake, alat za reljefno izvlačenje, alat za izvlačenje sužavanjem i proširivanjem

- računa silu izvlačenja za izvlačenje rotacionih i nerotacionih komada

- računa silu držača lima

- dimenzioniše izvlakač i prsten za izvlačenje

- bira odgovarajući alat

- analizira postupak izrade i održavanja alata za izvlačenje

30


ciljevi izvođenju učenik učenik XVII Kombinovani alati

- razvija kreativnost

- čita i proučava tehničku dokumentaciju

- navodi tipove kombinovanih alata

vježbe: - crtanje

kombinovanih alata

- razvija stručnost i preciznost

- definiše alat za prosijecanje i savijanje i alat za prosijecanje i izvlačenje

- razlikuje pojedine vrste kombinovanih alata

- uočava konstruktivne dijelove alata i analizira njihovu ulogu

- objašnjava postupak izrade i održavanja

- analizira postupak izrade i održavanja

XVIII Alati za kovanje i krzanje - razvija

sposobnost samostalnog rješavanja problema

- čita tehničku dokumentaciju

- definiše proces kovanja vježbe: - crtanje alata za

kovanje u ukovnjima

- navodi tipove alata za kovanje - razlikuje alate sa

otvorenim kalupima i alate sa zatvorenim kalupima

- definiše konstruktivne karakteristike alata za kovanje

- određivanje dimenzija i forme ukovnja

- objašnjava materijale za

izradu kalupa - izračunavanje sile kovanja

- uočava podeonu ravan kalupa - definiše pojam krzanja

- analizira nagibe, zaobljenja i šupljine kalupa

- nabraja elemente alata za krzanje i analizira njihovu ulogu

- izračunava dimenzije forme kalupa

- objašnjava postupak izrade i održavanja alata za kovanje i krzanje

- razlikuje karakteristike i namjene pojedinih materijala za izradu kalupa

- izračunava silu kovanja

- uočava karakteristike i bira alat za krzanje

- analizira postupke izrade i održavanja alata za kovanje i krzanje

XIX Alati za livenje i presovanje - čita i proučava

tehničku dokumentaciju

- definiše proces livenja i presovanja

vježbe: - crtanje alata za

livenje metala pod pritiskom

- navodi i objašnjava karakteristike alata za livenje metala

- razlikuje mašine za livenje pod pritiskom u hladnim

- izračunavanje dimenzija i - objašnjava proces livenja

31



određivanje forme kalupa

i toplim komorama termoplastičnih masa - analizira elemente

za formiranje šupljina i njihovu međusobnu vezu i namjenu

- objašnjava konstruktivne karakteristike alata za livenje termoplastičnih masa

- određivanje oblika i dimenzije komore alata za presovanje termostabilnih plastičnih masa

- navodi i objašnjava sastavne djelove alata za presovanje termostabilnih masa

- određuje dimenziju forme kalupa

- razlikuje alate sa jednom i više šupljina za livenje termoplastičnih masa

- objašnjava postupak izrade i održavanja alata za livenje i presovanje

- razlikuje alate sa jednom i više paralelnih podeonih ravni

- analizira elemente za formiranje šupljine u koju se uliva plastična masa

- razlikuje elemente za hlađenje alata sa pravougaonim pločama, okruglim pločama, hlađenje jezgara

- razlikuje alat za direktno i posredno presovanje termostabilnih masa

- uočava sastavne djelove alata za presovanje i zna njihovu namjenu

- dimenzioniše komoru za punjenje

XX Alati za kopiranje i graviranje - razvija osjećaj

za preciznost i stručnost

- razlikuje ručni i mašinski alat za kopiranje i graviranje

- definiše postupak kopiranja i graviranja

vježbe: - crtanje pomoću

šablona - navodi podjelu alata za kopiranje i graviranje - estetsko

raspoređivanje brojeva, slova i figura

- uočava geometriju

ravnog i savijenog dijela graverske turpije

- objašnjava karakteristike alata za kopiranje i graviranje

- poznaje pravila izbora alata - analizira alat za

utiskivanje slova i brojeva

32



- razumije ulogu šablona za izradu reljefa

XXI Alati za elektrofizičku obradu metala - uočava i razlikuje

postupke elektrofizičke obrade metala

- objašnjava primjenu elektrofizičke obrade metala

vježbe: - korišćenje šema

i slajdova - navodi vrste postupaka

elektrofizičke obrade metala

- analizira kriterijume izbora postupka elektrofizičke obrade metala

XXII CNC tehnologija - radi jednostavne

CNC programe - povećava

stručnost i efikasnost

- razumije i objašnjava strukturu CNC programa, mjernih sistema, koordinantnog sistema, nulte i referentne tačke, vrste upravljanja,sistema i korekcije alata

vježbe: - izrada programa

za manje zahtjevne predmete

33

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Drapić, S. i drugi: Tehničko crtanje sa mašinskim elementima, Zavod za udžbenike,

Beograd, 2004. - Drapić, S.: Mašinski elementi I, za sve profile, Zavod za udžbenike, Beograd,2004. - Risivojević D.: Mašinski elementi I I, za sve profile, Zavod za udžbenike, Beograd,

2004. - Drapić, S.: Zbirka riješenih zadataka iz mašinskih elemenata I, Zavod za udžbenike,

Beograd,1986. - Đorđević, D., Papić, Z.:Tehničko crtanje sa nacrtnom geometrijom, za sve profile,

Zavod za udžbenike, Beograd, 2006. - Plavšić, M. i drugi: Mehanika I – statika i otpornost materijala sa zbirkom zadataka,

Zavod za udžbenike, Beograd, 2005. - Todić, S. i drugi: Grafički zadaci iz mehanike, Zavod za udžbenike, Beograd, 2005. - Knez, A. i drugi : Mehanika, udžbenik za 1. letnik strojnih šola, Zavod RS za

šolstvo, 2003. - Knez, A. i drugi : Mehanika, delovni zvezek za 1. letnik strojnih šola, Zavod RS za

šolstvo, 2003. - Špiranoc, V.: Tehnička mehanika, Školska knjiga, Zagreb, 2002. - Koludrović, Ć., Koludrović-Harbić,I., Koludrović, R.:Tehničko crtanje u slici s

kompjutorskim aplikacijama, priručnik za tehničko crtanje, Školska knjiga, Zagreb, 2002.

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave: Specijalizovana učionica za izvođenje teorijske nastave sa modelima, uzorcima alata i pribora, šemama, skicama, katalozima proizvođača alata, pribora, instrumenata, mašina, zatim grafoskopom i računarom sa odgovarajućom programskom opremom.

7. Obavezni način provjeravanja znanja U toku klasifikacionog perioda provjeravaju se i ocjenjuju pismeni radovi učenika (kontrolne vježbe, testovi) - najmanje po jedan u klasifikacionom periodu i usmeni odgovori učenika. Učenik mora biti ocijenjen na kraju svakog klasifikacionog perioda. Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu, od kojih najmanje jedna mora biti sa usmene provjere znanja. Zaključna ocjena izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika Visoka stručna sprema iz područja mašinstva.

34

9. Povezanost sa drugim predmetima

Znanja Povezanost sa predmetom Predmet Znanja i vještine

- Mašinski elementi - Alati i pribori za pojedine vrste obrade

- Opšte mašinstvo - Tehnički crteži - Materijali - Težište - Praktična nastava - Trenje - Osnovni pojmovi statike - Brzina, ubrzanje - Naponi i deformacije - Razdvojivi i nerazdvojivi

spojevi - Ležišta i ležajevi - Izrada alata za određene

obrade - Metali i legure - Korozija - Ispitivanje materijala - Goriva i maziva - Mašinski elementi - Pribori za stezanje - Materijali - Tehnički crteži - Opšte mašinstvo - Težište - Praktična nastava - Trenje - Osnovni pojmovi statike - Naponi i deformacije - Razdvojivi i nerazdvojivi

spojevi - Ležišta i ležajevi - Metali i legure - Korozija - Ispitivanje materijala - Goriva i maziva

35

1.Naziv predmeta: PREDUZETNIŠTVO 2.Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave

Vrsta nastave Razred

T Ukupno

V I II III 33 33

Ukupno 33 33

T- teorijska nastava, za sve učenike u odjeljenju V- vježbe

3. Opšti ciljevi nastave Kroz nastavu predmeta učenik će:

- razviti preduzetničke sposobnosti; - steći osnovna znanja o razvoju biznis ideje; - steći osnovna znanja o izradi biznis plana; - steći osnovna znanja i vještine za osnivanje i vođenje privrednog

društva; - razvijati sposobnost komunikacije na stranom jeziku i rad na računaru; - osposobiti se za rad u timu.

36

4.Sadržaji i standardi znanja/operativni ciljevi predmeta RAZRED III


ciljevi izvođenju učenik učenik Biznis ideja i biznis plan Biznis ideja - upoznaje pojam

biznis ideja - opisuje nastanak

biznis ideje - nabraja i opredjeljuje

se za poslovnu ideju - nabraja moguće vrste

djelatnosti

- suočavajući argumente kritički procjenjuje kvalitet poslovne ideje u skladu sa postulatima tržišnog poslovanja

- poželjno je učenicima ukazati na primjere uspješnih preduzetnika

- razvija kreativnost

- razvija

sposobnost postizanja kompromisa

- opisuje pojam biznis plan

- uviđa važnost izrade biznis plana u kontekstu obezbjeđivanja pordške kako unutar samog privrednog društva tako i od strane eksternih partnera (investitora, kreditora)

- organizovati gostovanje predstavnika realnog privrednog društva.

- razvija

analitičko mišljenje

Elementi biznis plana - upoznaje pojmove

vizija, misija, strategija, ciljevi

- razlikuje pojmove vizija, misija, strategija

- kroz primjere obrazlaže ciljeve privrednog društva

- primjena tehnika za unapređenje razmišljanja, npr. eksperiment Šest šešira

- razvija

odgovornost u radu

- upoznaje postupak istraživanja tržišta

- kroz primjere obrazlaže postupak istraživanja tržišta na novom primjeru

- izvodi zaključke o potencijalnoj konkurenciji

- izvodi zaključke o potencijalnim kupcima/korisnicima usluga

- kao model može da posluži biznis plan realnog privrednog društva

- razvija

komunikativno-st, efikasnost u radu, marljivost i preciznost

- pripremiti

integralnu cjelinu od elemenata biznis plana

- uočava važnost

očuvanja zdrave životne sredine

- vrši opis proizvoda/usluge

- upoznaje pojam i elemente marketing miksa: proizvod, cijena, promocija i distribucija

- sprovodi postupak formiranja cijene proizvoda/usluge

- razvija

marljivost i preciznost

- upoređuje moguće forme i sadržaje reklamnog materijala

- upoznaje pojmove marketing plan i plan prodaje

- kroz primjere obrazlaže moguće načine distribucije

- kroz primjere objašnjava

37



značaj sprovođenja kontrole kvaliteta proizvoda/usluge

- kroz primjere obrazlaže elemente finansijskog plana privrednog društva

- opisuje elemente finansijskog plana privrednog društva

- izrađuje plan očuvanja životne sredine za konkretno privredno društvo

- objašnjava neophodnost očuvanja životne sredine

- rezimira biznis plan - oblikuje dinamiku realizacije biznis plana - prezentuje biznis plan

- kritički procjenjuje slabosti sačinjenog biznis plana

38

Informativni ciljevi i sadržaji Formativni ciljevi Socijalizacijski Specifičnosti

ciljevi u izvođenju učenik učenik Osnivanje preduzeća Ime privrednog društva - nabraja moguća

rješenja za ime privrednog društva

- opredjeljuje se za ime privrednog društva u skladu sa propisima i poštujući principe jednostavnosti i jedinstvenosti

Vizuelni identitet privrednog društva - upoznaje elemente i

značaj oblikovanja vizuelnog identiteta privrednog društva

- oblikuje vizuelni identitet privrednog društva

- rad u grupama: učenici predlažu moguća rješenja a nakon toga,

- razvija logičko mišljenje i sposobnost za pravilno rasuđivanje i zaključivanje

kroz diskusiju donose odluku

- približava se

struci kroz praktičan rad

Registracija privrednog društva - upoznaje postupak

registracije privrednog društva

- opisuje moguće oblike organizovanja privrednog društva

- popunjava formulare za registraciju privrednog društva

- sprovodi aktivnosti na pribavljanju pečata i štambilja

- rad na računaru: učenici koriste programe za obradu teksta i slika

Otvaranje računa kod poslovne banke - opisuje postupak

otvaranja računa kod poslovne banke

- popunjava formulare za otvaranje računa kod poslovne banke

- obavlja postupak otvaranja računa kod poslovne banke

vježbe: - izrada

organograma privrednog društva

- uočava važnost

poštovanja poslovnog kodeksa privrednog društva za njegov uspješan rad

Poslovni kodeks preduzeća - upoznaje pojam

poslovni kodeks privrednog društva

- nabraja elemente poslovnog kodeksa privrednog društva

- pronalazi sličnosti i razlike između različitih tipova organizacionih struktura privrednog društva

Organizaciona struktura privrednog društva - upoznaje tipove

organizacione strukture privrednog društva

Poslovanje privrednog društva - upoznaje različite nivoe

upravljanja privrednim društvom

- upoznaje postupak zasnivanja radnog odnosa u privrednom društvu

- pronalazi sličnosti i razlike u nivoima upravljanja privrednim društvom

- popunjava prijavu o slobodnom radnom mjestu

- kao model može da posluži konkurs za prijem u radni odnos objavljen u dnevnoj štampi

- upoznaje

zanimanje kroz praktičan rad

- stiče radne

navike - obavlja usmenu i pisanu

komunikaciju unutar privrednog društva i sa

- nabraja i opisuje aktivnosti u okviru službe opštih poslova

39

Informativni ciljevi i sadržaji Formativni ciljevi Socijalizacijski Specifičnosti

ciljevi u izvođenju učenik učenik

eksternim partnerima - šalje, prima i

raspoređuje poštu i druge službene materijale

- upoznaje vrste i elemente dokumentacije koja prati poslove nabavke i prodaje

- izrađuje ponudu, porudžbenicu, predračun, upit, račun i ostala dokumenta iz oblasti poslova nabavke i prodaje

- upotrebljava kancelarijsku opremu (telefon, fax, fotokopir aparat, skener, štampač)

- razvija

analitičko mišljenje

- rad na računaru: učenici koriste programe za obradu teksta, slika, programe za elektronsku komunikaci-ju

- kroz primjere obrazlaže

način obračuna zarada, poreza i doprinosa

- opisuje postupak obračuna zarada

- podstiče razvoj

odgovornosti - opisuje način obračuna poreza i doprinosa - obavlja blagajničke

poslove - upoznaje blagajničke poslove - obavlja poslove

plaćanja dospjelih obaveza i naplate dospjelih potraživanja

- upoznaje postupak plaćanja dospjelih obaveza i naplate dospjelih potraživanja

vježbe: - izrada

reklamnog materijala

40

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Vukotić V.: Preduzetništvo i biznis, Ekonomski fakultet u Podgorici, 1996. - Bogdanović D., Ivanišević G.: Osnovi ekonomije za prvi razred, Zavod za

udžbenike i nastavna sredstva Beograd, 2004. - Dragišić D., Ilić B., Medojević B., Pavlović M.: Osnovi ekonomije za drugi razred,

Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Beograd, 2004. - Manojlović J., Ignjatović S.: Poslovna i službena korespondencija za prvi razred,

Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Beograd, 2005. - Rajović R.: Osnovi prava za prvi razred, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva,

Beograd, 2004. - Publikacija Moj biznis – Montenegro Biznis Alijansa Podgorica, 2004. - Kako započeti sopstveni biznis – Hauard Potit – CID Podgorica, 1997. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave: učionica sa najmanje pet računara snabdjevenih adekvatnom programskom opremom, fax, telefon, skener, štampač i fotokopir aparat. 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja učenika Provjeravaju se i ocjenjuju: - usmeni odgovori (najmanje jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu), - pisani radovi učenika (testovi, eseji, domaći zadaci), - rad na vježbama (najmanje jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu). Ocjenjuje se razumijevanje i zainteresovanost učenika za rad, urednost, preciznost, tačnost, kreativnost i slično. Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih ocjena u klasifikacionom periodu. Opšta ocjena na kraju godine izvodi se iz zaključnih ocjena u pojedinim klasifikacionim periodima. 8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika

Visoka stručna sprema – diplomirani ekonomista. 9. Povezanost sa drugim predmetima

Znanja Povezanost sa predmetom Predmet Znanja i vještine

- Informatika - Informacije u tekstualnom vidu - Oblikovanje vizuelnog identiteta privrednog društva - Multimedijalno predstavljanje

informacija - Usmena i pisana komunikacija- Internet - Održavanje internet sajta - Korišćenje računarskih programa kao

vida komuniciranja - Izrada reklamnog materijala

41

1. Naziv premeta: PRAKTIČNA NASTAVA 2. Broj časova po godinama za praktičnu nastavu

Vrste nastave Razred

T Ukupno

P(V) I 360 360

II 504 504

III 660 660

Ukupno 1524 1524 T- teorijska nastava, odjeljenje se ne dijeli na grupe

P(V)- praktična nastava, odjeljenje se dijeli na grupe do 17 učenika u prvom razredu, do 12 učenika u drugom i trećem razredu.

3. Opšti ciljevi nastave U okviru predmeta učenici:

- upoznaju princip rada uređaja i postrojenja, neophodnih za kvalitetno obavljanje radnih zadataka; - upoznaju potrebne materijale i njihove osobine; - upoznaju projektnu dokumentaciju; - usvoje osnovna znanja o tehnološkim postupcima obrade materijala i izrade djelova; - osposobe se za izradu osnovnih konstrukcija alata; - osposobe se za izradu alata i pribora; - ovladaju stručnom terminologijom, neophodnom za komuniciranje u struci; - primjenjuju pri radu standarde kvaliteta; - osposobe se za samosatalan rad u zanimanju; - razvijaju svijest o potrebi stalnog usavršavanja; - razvijaju osjećaj odgovornosti i preciznosti u radu; - usvajaju važnost organizacije rada i racionalnog korišćenja energije; - primjenjuju pri radu standarde kvaliteta; - osposobljavaju se za samostalno izvođenje posla, stručno odlučivanje i usvajanje novih znanja na svom stručnom području; - steknu znanja o pravilnom korišćenju sredstava zaštite na radu i zaštite životne sredine.

42

4.Sadržaji i standardi znanja/operativni ciljevi predmeta I GODINA


ciljevi izvođenju učenik učenik Radionica

- učenici se upoznaju sa načinom pisanja dnevnika praktične nastave

- stiče pozitivnu orjentaciju prema zanimanju

- pravilno koristi mašine, alate i pribor

- upoznaje radionicu i radna mjesta

- čisti i održava radno mjesto

- upoznaje sredstva zaštite i zaštitu na radu

- koristi sredstva zaštite na radu

- upoznaje se sa pripremom i održavanjem radnog mjesta, radnom i tehnološkom disciplinom

- navikava se na

brigu o zdravlju i zaštiti okoline

- svaki učenik samostalno vodi dnevnik

- dnevnik se ovjerava na kraju školske godine

- razumije važnost pravilnog postupanja sa štetnim materijalima

- upoznaje pravila zaštite zdravlja i okoline od negativnih uticaja materijala

- učenik je dužan da čuva dnevnik praktične nastave iz svih razreda, jer se ovjereni dnevnici prilažu uz prijavu na završni ispit i predstavljaju uslov za pristupanje ispitu

Mjerenje i kontrolisanje - stiče radne

navike - mjeri dužine

radioničkim lenjirima, metrima i pantljikama

- definiše pojam mjerenja i kontrolisanja

vježbe: - -mjerenja

univerzalnim mjerilom sa nonijusom, dubinomjerom, mikrometrima za spoljno i unutrašnje mjerenje, komparatorom

- navodi alate za mjerenje dužina i uglova i objašnjava princip rada alatima

- pomoću šestara

različitih vrsta prenosi mjere sa radnog predmeta na alat i obrnuto

- mjeri dužine univerzalnim mjerilom sa nonijusom

- mjeri dubine dubinomjerom

- mjeri mikrometrima za spoljno i unutrašnje mjerenje i za mjerenje dubina

43



- ispituje pravilnost obrtaja vratila, paralelnost površina i drugo komparatorom

- bira i pravilno kontroliše tolerancijskim mjerilima

- kontroliše površine lenjirima i libelama

Pribor za stezanje i pridržavanje - razvija osjećaj

odgovornosti u radu

- postavlja radni predmet u pribor za stezanje

- upoznaje se sa piborom za stezanje i pridržavanje i načinom njegove primjene

vježbe: - stezanja

(prihvatanja) raznih oblika obradaka različitim priborima (steznom glavom, mengelama, šapama, ekscentrima, oprugama)

- steže radni predmet mehaničkim priborom (steznom glavom, mengelama, šapama, ekcentrima, oprugama)

- navodi pravila stezanja - navodi i objašnjava

pravila održavanja i čuvanja pribora za stezanje i pridržavanje

- steže magnetima - pridržava radne

predmete različitim priborima za pridržavanje (glave, držači, vratila, ključevi)

- rastavlja, čisti, podmazuje i sastavlja pribor za stezanje i pridržavanje

Ocrtavanje i obilježavanje - razvija

analitičnost i preciznost u radu

- bazira radni predmet i priprema površine za ocrtavanje

- objašnjava pojam ocrtavanja i obilježavanja na pripremku i njegovu primjenu

vježbe: - ocrtavanje i

obilježavanje pomoću pribora i alata(magnetna prizma, lenjiri, igle za crtanje, šestari, obilježvači, visinomjer, šabloni) za ocrtavanje

- koristeći različite alate crta i obilježava zadate centre rupa, crta paralelne linije i linije paralelne ili upravne sa ili na ose predmeta, prenosi mjere na radni predmet, crta krugove i nanosi jednake podjeljke, obilježava slovima, brojevima, bojom, prenosi elemente sa crteža u datoj razmjeri na pripremak

- navodi alate za ocrtavanje i obilježavanje i objašnjava način rada sa njima

- obrazlaže pravila izbora alata i rada

44



- održava alat, pribor za ocrtavanje i obilježavanje

Turpijanje - navikava se na

red i urednost - određuje pravilnu

visinu stege - upoznaje se sa pravilnim

držanjem tijela pri obradi

vježbe: - turpijanje sa

različitim oblicima i nasjecima turpija

- bira turpiju u zavisnosti od kvaliteta obrade koji je zadat na radioničkom crtežu

- navodi vrste turpija, oblik zuba, vrste i finoću nasjeka

- obrađuje površine turpijanjem

- objašnjava način rada sa turpijama

Odsijecanje materijala - stiče radne

navike - bira sjekač

odgovarajuće geometrije u zavisnosti od materijala

- nabraja vrste sjekača i objašnjava pravila rukovanja sjekačem

vježbe: - odsijecanje

materijala sjekačem, ručnim i mašinskim makazama, ručnom i mašinskom testerom

- navodi vrste makaza, uslove primjene, način rada i pravila rukovanja

- uvježbava rad sa sjekačem u položenom i strmom položaju - nabraja vrste testera,

način rada i pravila rukovanja

- siječe limove ručnim i mašinskim makazama

- siječe šipkasti materijal (čelični, plastični, bakarni, mesingani, keramički)

- reže materijal ručnom i mašinskom testerom

- reže tanke predmete testerom

- čisti i održava mašine, alat i pribor

Bušenje, upuštanje i razvrtanje - stiče osjećaj

sigurnosti i preciznosti u radu

- bira alate u zavisnosti od zahtjeva na crtežu

- nabraja alate i mašine za bušenje

vježbe: - bušenje,

proširivanje, upuštanje i razvrtanje

- zabušuje, buši, proširuje i razvrće otvore i rupe na limovima, cilindričnim, prizmatičnim radnim predmetima

- objašnjava način rada na bušilicama sa alatima za bušenje, upuštanje i razvrtanje

- razumije pojam režima rezanja -navodi pravila pri bušenju

Rezanje navoja - ručno urezuje i

narezuje navoje - nabraja vrste alata za vježbe:

- ručno urezuje i narezuje navoje

- rezanje navoja i objašnjava - urezuje navoje na

bušilici - postupke rada sa njima - uočava uticaj sredstva

za podmazivanje na kvalitet navoja

45


ciljevi izvođenju učenik učenik Struganje

- razvija sposobnost rješavanja problema

- izrađuje jednostavnije predmete struganjem na univerzalnom strugu (struže cilindre i konuse, reže navoje)

- nabraja vrste mašina i alate za struganje

vježbe: - struganja

jednostavnih oblika obradka na univerzalnom strugu

- objašnjava pojam mjerodavni režim struganja

- objašnjava postupke rada pri struganju

Glodanje - izrađuje jednostavnije

predmete glodanjem na univerzalnoj glodalici(ravna površine)

- nabraja vrste mašina i alate za obradu glodanjem

vježbe: - izrađuje

jednostavnije predmete glodanjem na univerzalnoj glodalici

- objašnjava pojam mjerodavni režim glodanja - obrađuje

nepristupačne šupljine alata glodanjem

- objašnjava postupke rada pri glodanju

Brušenje

- stiče osjećaj sigurnosti i preciznosti u radu

- obrađuje jednostavnije predmete brušenjem

- nabraja vrste mašina i alate za obradu brušenjem

vježbe: - izvodi osnovne

operacije brušenja

- obrađuje nepristupačne šupljine alata brušenjem

- objašnjava pojam mjerodavni režim pri brušenju

- objašnjava postupke rada pri brušenju

Površinska zaštita - uviđa važnost

očuvanja čovjekove okoline

- površinski zaštićuje površine: uljima i mastima, bojama i lakovima, prevlakama od plastičnih masa, prevlakama od metalnih masa koji ne oksidiraju, hartijom za zaštitu od korozije i na druge načine

- objašnjava procese kod korozije

vježbe: - priprema

(čisti) površine za zaštitu i izvodi zaštitu metalnih površina premazima

- navodi uzroke korozije - poznaje različite vrste

hemijskih prevlaka na čeliku i lakim metalima

- uočava karakteristike i ocjenjuje kvalitet metalnih zaštitnih prevlaka

Obrada limova - uviđa važnost

pridržavanja pravila zaštite na radu

- ravna limove - poznaje funkciju i postupke ravnanja, savijanja, porubljivanja, previjanja i plastičnog oblikovanja limova

vježbe: - obrade limova - ravno savija ivice

limova - ručno plastično

oblikuje limove - ispravlja profile i žice

46


ciljevi izvođenju učenik učenik Zakivanje materijala

- spaja limove zakivanjem

- nabraja vrste zakivanja i zakovice

vježbe: - spaja limove

hladnim zakivanjem

- razdvaja zakovane spojeve

- objašnjava postupak zakivanja

Lemljenje - poznaje procese pri

lemljenju, lemove, alate, sredstva za zaštitu

- priprema materijal, priprema alat i izvodi meko lemljenje

vježbe: - meko i tvrdo

lemljenje - bira sredstva i pribor

za tvrdo lemljenje i izvodi postupak

Zavarivanje - poštuje

sistematičnost u radu

- razlikuje boce za vodonik i acetilen

- objašnjava procese zavarivanja

vježbe: - priprema

predmeta i izvođenje zavarivanja, uz primjenu različitih vrsta spojeva i zavara

- obrazlaže funkciju redukcionih ventila, rad gorionika, proces vođenja gorionika i žice, ulogu praškova i pasta

- razumije procese gasnog i elektrolučnog zavarivanja i zavarivanja pod pritiskom

- uvježbava tehnike rada

pri gasnom zavarivanju i sječenju

- ispitivanje zavarenih spojeva savijanjem i probom preloma

- uvježbava tehnike rada aparata za elektrolučno zavarivanje

- priprema predmet i izvodi zavarivanje

Tehnička dokumentacija - shvata značaj

odgovornosti u izvršavanju radnih zadataka

- koristi pravila tehničkog crtanja

- poznaje osnove tehničkog crtanja

vježbe: - čitanje

tehničke dokumentacije

- čita i poznaje šeme i crteže

- navodi vrste crteža i simbola za obilježavanje

- proučava upustva za rad

- koristi tehničku i tehnološku

- dokumentaciju

47

II GODINA Informativni ciljevi i


učenik učenik Priprema radnog mjesta

- učenici se upoznaju sa načinom pisanja dnevnika praktične nastave

- razvija osjećaj odgovornosti i saradnje

- zadužuje alat i pribor - upoznaje organizaciju radnog mjesta i radionice - poznaje karakteristike

mašina - upoznaje mašine, alate i pribore na radnom mjestu

- priprema materijal u skladu sa radnim nalogom - navodi sredstva i mjere

zaštite na radu i zaštite okoline

- odabira odgovarajuće mašine, alate i pribore

- preduzima mjere za siguran rad u skladu sa propisima zaštite na radu i zaštite okoline

- proučava tehničku i tehnološku dokumentaciju

Izrada šablona i djelova alata - stiče naviku

ekonomičnosti u radu

- priprema alat, pribor i mašine za sječenje, rezanje i turpijanje

- objašnjava postupak turpijanja

vježbe: - izrada

šablona po crtežu

- navodi vrste ručnih i mašinskih turpija - obrađuje turpijanjem

ravne površine - nabraja vrste testera - turpija obline i obara

ivice- - navodi vrste makaza - objašnjava postupak rada

na makazama i testerama

- izrađue turpijanjem otvore raznih profila

- radi na mašinama sa kružnim i pravolinijskim kretanjem turpije

- siječe limove polukružnim, vibracionim i mašinskim makazama sa hidrauličnim i pneumatskim pogonom

- siječe cijevi i šipkaste materijale sa okvirnim, trakastim i kružnim testerama

- kontroliše tačnost izrađenih djelova

- čuva i održava alate i mašine za sječenje, rezanje i turpijanje

- primjenjuje mjere zaštite na radu

Bušenje, upuštanje, proširivanje, razvrtanje i izrada navoja na djelovima alata

- objašnjava postupke bušenja, proširivanja,

- priprema alat, pribor i mašine za bušenje,

- razvija pravilan odnos

vježbe: - izrada čaure

48



- izrada zavojnog vretena

prema kvalitetu rada i ispunjavanju radnih obaveza.

proširivanje, upuštanja i razvrtanja - upuštanje, razvrtanje i

rezanje navoja - navodi alate i mašine za

bušenje, proširivanje, upuštanje i razvrtanje - priprema obratka za

bušenje (ocrtavanje i obilježavanje)

- objašnjava postupke izrade navoja

- bira elemente režima obrade

- nabraja alate i mašine za izradu navoja

- buši i obrađuje djelove na radijalnoj, horizontalnoj i koordinantnoj bušilici

- proširuje cilindrične otvore

- obrađuje otvore čeonim, ravnim i koničnim upuštanjem

- ručno i mašinski razvrće otvore raznim tipovima razvrtača

- ručno izrađuje navoje u materijale od čelika, sivog liva i legura obojenih metala

- urezuje navoje u rupama

- narezuje navoje - hladi i podmazuje alate

i pribore za bušenje, proširivanje upuštanje, razvrtanje i za izradu navoja


Obrada djelova alata rendisanjem, struganjem, glodanjem, brušenjem i glačanjem

- razvija pozitivnu orijentaciju prema zanimanju

- priprema alat, pribor i mašine za obradu skidanjem strugotine

- objašnjava postupak rendisanja

vježbe: - izrada prizme- izrada konusa- navodi alate i mašine za

obradu rendisanjem - obavlja pripremne radove (steže obradak, izabira alat, određuje režime obrade, steže alat i podešava mašinu)

- objašnjava postupak struganja

- navodi alate i mašine za struganje

- razvija

odgovornost prema zahtjevima kvalitetnog rada u profesiji

- obrađuje horizontalne i kose površine na kratkohodnoj rendisaljci

- objašnjava postupak glodanja

- navodi alate i mašine za glodanje - izrađuje žljebove i

profile na kratkohodnoj rendisaljci

- objašnjava postupak brušenja i glačanja

- radi na vertikalnoj rendisaljci

- navodi alate i mašine za brušenje i glačanje

49



- struže cilindrične površine

- buši i struže rupe i otvore

- struže konuse - izrađuje jednostavne

djelove na alatnoj glodalici (ravne površine, žljebove i slično)

- pušta u rad kopirnu glodalicu

- na kopirnoj glodalici radi jednostavne forme pomoću šablona i modela

- brusi ravne površine (ploče alata za prosijecanje, savijanje, izvlačenje i osnovne ploče)

- radi na brusilici za spoljno kružno brušenje

- ručno i mašinski polira površine

- razrađuje tehnološke postupke obrade skidanjem strugotine

- čuva i održava alate, pribore i mašine za obradu skidanjem strugotine


Obrada alata provlačenjem

- objašnjava postupak provlačenja

- priprema alat,pribor i mašine za provlačenje

vježbe: - izrada žljeba

za klin na čauri

- navodi alate i mašine za

provlačenje - obavlja pripremne

radove (steže obradak, izabira alat, određuje režime obrade, sreže alat i podešava mašinu)

- izrađuje žljebove i profile unutrašnjim i spoljašnjim provlačenjem

50



Obrada djelova elektrofizičkim metodama

- stiče osjećaj za efikasnost pri radu

- analizira način pripreme mašine i obradka za erodiranje

- objašnjeva elektrofizičke obrade metala

vježbe: - kabinet sa

slajdovima i šemama

- navodi vrste postupaka elektrofizičke obrade metala

- proučava erodiranje jednostavnih profila na alatima za livenje plastičnih masa

- analizira obradu pojedinih djelova alata ultrazvučnom obradom i elektronskim mlazom


Oštrenje alata - objašnjava postupak

oštrenja alata - ručno i mašinski oštri

alate za ocetavanje, obilježavanje, sjekače, zavojne burgije i noževe za struganje i rendisanje

vježbe: - oštrenje

spiralne burgije

- oštrenje strugarskog noža

- poravnava tocilo - kontroliše alate nakon

oštrenja - koristi mjere zaštite pri

radu

51

III GODINA Informativni ciljevi i


učenik učenik Izrada steznih pribora

- razvija osjećaj sigurnosti u radu

- razrađuje tehnološki postupak izrade alata i pribora za stezanje

- objašnjava primjenu steznih alata i pribora

vježbe: - izrada

steznog pribora prema crtežu

- navodi podjelu i sastavne djelove pribora za stezanje

- izrađuje sastavne djelove steznih pribora pri bušenju, glodanju, struganju, brušenju, zavarivanju i sl.

- izrađuje elemente za vođenje i određivanje početnog položaja reznog alata

- poznaje elemente za vezivanje djelova pribora

- međusobno prilagođava, upasuje i povezuje djelove steznog pribora

- sklapa djelove pribora i ispituje rad alata i pribora

- proba stezni pribor na mašini

- održava stezne pribore - koristi mjere zaštite na

radu Izrada alata za savijanje

- razvija osjećaj preciznosti u radu

- upoznaje proces obrade savijanjem

- razradjuje tehnološki postupak izrade alata za savijanje

vježbe: - izrada i

montaža alata za savijanja prema radioničkom i slobodnom crtežu

- nabraja tipove alata za savijanje - izrađuje sastavne

elemente jednostavnih alata za ugaono i kružno savijanje

- ugrađuje oblikače, držače i izbacivače u tijelo alata

- podešava zazore između oblikača

- mjeri i kontroliše ispravnost izrađenog alata

- izabira presu i podešava alat na presi

- izrađuje i kontroliše probni komad


52



Izrada alata za probijanje i prosijecanje - razvija osjećaj

za njegovanje međuljudskih odnosa i saradnju

- razrađuje tehnološki postupak izrade alata za prosijecanje i probijanje

- upoznaje proces obrade probijanjem i prosijecanjem

vježbe: - izrada

probojca prema crtežu - poznaje konstruktivne

karakteristike elemenata alata

- navodi tipove alata za prosijecanje i probijanje

- izrada gornje ploče prema crtežu

- izrađuje sastavne

elemente alata (čepovi, gornja ploča, međuploča, noseća ploča, probojci i prosjekači, vodeća ploča, rezna ploča, osnovna ploča, kućište, elementi za vođenje i skidanje trake, elementi za lokaciju trake, elementi za povezivanje i centriranje djelova alata)

- podešava zazore između prosjekača i otvora u reznoj ploči

- sklapa alat i podešava zazore u sklopu

- mjeri i kontroliše u toku izrade i sklapanja alata

- izabira presu i proba alat na presi


Izrada alata za izvlačenje - izgrađuje

pozitivan stav prema sistematičnosti u radu

- razrađuje tehnološki postupak izrade alata za izvlačenje

- upoznaje proces obrade izvlačenjem

vježbe: - izrada i

montaža alata za izvlačenje prema sklopnom i radioničkom crtežu

- navodi tipove alata za izvlačenje - izrađuje sastavne

elemente alata za izvlačenje jednostavnijeg oblika

- montira i podešava elemente gornjeg i donjeg dijela alata

- podešava potrebni zazor između izvlakača i prstena za izvlačenje

- izrađuje jednostavnije oblikače na kopirnoj glodalici

- mjeri i kontroliše pri izradi i sklapanju alata

- izabira presu i postavlja

53



alat na presi - proba alat i izrađuje

probni komad - koristi sredstva zaštite na

radu Izrada kombinovanog alata

- uviđa važnost timskog rada

- navodi osnovne tipove kombinovanih alata

- razrađuje tehnološki postupak izrade kombinovanog alata

vježbe: - izrada i

montiranje kombinovanih alata prema sklopnom i radioničkim crtežima

- izrađuje sastavne

elemente jednostavnih kombinovanih alata za probijanje i odsijecanje, savijanje i prosijecanje, izvlačenje i prosijecanje

- dotjeruje i povezuje elemente gornjeg i donjeg dijela alata

- ugrađuje radne elemente alata u kućište

- podešava zazore u sklopu alata

- uhodava pokretne djelove alata

- mjeri i kontroliše pri izradi i sklapanju alata

- podešava alat na presu, proba i izrađuje probni komad

- označava alat - primjenjuje zaštitna

sredstva Izrada alata za kovanje, presovanje i krzanje

- izgrađuje osjećaj za jasnost i preciznost

- razrađuje tehnološki postupak izrade alata za kovanje i presovanje

- upoznaje procese kovanja, presovanja i krzanja

vježbe: - posjeta

kovačnici - izrađuje spoljne konture

polutki alata na rendisaljki i univerzalnoj glodalici

- navodi tipove alata za kovanje i presovanje - jača osjećaj

odgovornosti

- obrađuje kalupne šupljine u donjoj i gornjoj polovini alata na strugi ili glodalici

- ručno dotjeruje reljefe kalupa i polira radne površine kalupa

- izrađuje tijela krzalice - obilježava profile otvora

za krzanje ili kovanje - proba kovanje, odnosno

54



presovanje otkovaka i krzanje viška

- koristi zaštitna sredstva pri radu

Izrada alata za livenje - razrađuje tehnološki

postupak za izradu alata za livenje

- upoznaje se sa procesima livenja

vježbe: - posjeta

livnici

- nabraja tipove alata za livenje - izrađuje sastavne

elemente alata za formiranje šupljina kalupa i ulivnog sistema

- izrađuje i podešava elemente za vođenje i zatvaranje

- podešava visinu međusobnog nalijeganja elemenata alata koji se sučeljavaju

- montira alat i uhodava pokretne elemente alata

- kontroliše i mjeri pri izradi i sklapanju alata

- proba alat i izrađuje probni komad

- primjenjuje zaštitna sredstva pri radu

Termička obrada alata - razvija

odgovoran odnos prema radnim zadacima

- priprema djelove za termičku obradu

- objašnjava primjenu i značaj termičke obrade

vježbe: - upotreba

pribora za termičku obradu

- kali ili učestvuje u kaljenju probojaca, prosjekača, reznih ploča, oblikača i drugih djelova alata

- nabraja osnovne postupke termičke i hemijsko – termičke obrade

- otpušta djelove alata - kontroliše tvrdoću

kaljenog dijela - koristi zaštitna sredstva

pri radu Izrada modela za kopiranje - objašnjava primjenu

modela za kopiranje - razrađuje tehnološke

postupke izrade modela vježbe: - izrada

modela za kopiranje prema crtežu

- izrađuje osnovnu ploču za kopiranje

- izrađuje modele složenog oblika iz segmenta na strugi, glodalici i bušilici

- povezuje modele i osnovnu ploču i ručno ih dotjeruje

55



- mjeri i kontroliše pri izradi djelova i sastavljanju modela za kopiranje

Graviranje - izabira alat i pribor za

graviranje - upoznaje proces

graviranja vježbe: - graviranje

brojeva i slova

- pozicionira obradak na mašini za graviranje

- navodi alat i pribor za graviranje

- gravira slova, brojeve i žigove na obratku

- gravira reljefne površine na djelovima alata

Održavanje i popravke alata - razvija

pozitivan odnos prema očuvanju materijalnih dobara

- popravlja alate za savijanje, probijanje, prosijecanje, kovanje, presovanje, krzanje, livenje i graviranje

- objašnjava značaj održavanja i popravke alata

vježbe: - popravka i

oštrenje alata

- oštri ručne alate - pregleda, čisti i odlaže

alate i pribore - pregleda, čisti i obavlja

manje popravke mašina i daje ih na redovne servise

56

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Prgomelja N., Stančević S.:Konstrukcija alata i pribora, Zavod za izdavanje udžbenika, Beograd, 2003.

- Hodžić Dž.: Konstrukcija alata, Svjetlost, Sarajevo, 1984. - Prgomelja N., Pribičević N.:Opšta mašinska praksa, Zavod za izdavanje udžbenika, Beograd, 2004.

- Musafija B.:Obrada metala plastičnom deformacijom, Svjetlost, Sarajevo, 1972. - Pajić D.:Konstrukcija i primjena steznih alata, Tehnička knjiga, Beograd, 1976. - Šolaja V.: Rezni alati, Mašinski fakultet, Beograd, 1981. - Jugoslovenski standardi

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave:

- radionica sa radnim mjestima za struganje, glodanje, bušenje, brušenje; - radionica sa radnim mjestima za obradu deformacijom; - modeli, uzorci alata i pribora, šeme, skice.

7. Obavezni način provjeravanja znanja U toku klasifikacionog perioda učenik treba da ima najmanje dvije ocjene, od kojih jedna treba da bude sa usmene provjere znanja. Ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz: - usmenih odgovora i aktivnosti učenika na časovima; - provjere praktičnih znanja (razumijevanje poslova i zainteresovanost učenika, urednost, preciznost, tačnost, odgovoran odnos prema alatu, materijalima, instrumentima, opremi i poštovanju propisa zaštite); - redovnosti i kvaliteta vođenja dnevnika. Zaključna ocjena izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika: Viša stručna sprema iz područja mašinstva i obrade metala, uz prethodno obrazovanje za alatničara, VKV, V stepen ili majstorski ispit odgovarajućeg smje

57

9. Povezanost sa drugim predmetima

Znanja Povezanost sa predmetom Predmet Znanja i vještine:

- Mašinski elementi - Izrada alata za pojedine vrste obrade

- Materijali - Tehnički crteži - Opšte mašinstvo - Težište - Alati i pribori - Trenje - Osnovni pojmovi statike - Brzina, ubrzanje - Naponi i deformacije - Razdvojivi I nerazdvojivi spojevi - Ležišta i ležajevi - Poznavanje alata za određene obrade- Metali i legure - Korozija - Ispitivanje materijala - Goriva I maziva

- Izrada pribora za stezanje - Materijali - Mašinski elementi - Opšte mašinstvo - Tehnički crteži - Alati i pribori - Težište

- Trenje - Osnovni pojmovi statike - Naponi i deformacije - Razdvojivi i nerazdvojivi spojevi - Ležišta i ležajevi - Poznavanje alata za određene obrade- Metali i legure - Korozija - Ispitivanje materijala - Goriva i maziva

2.ISPITNI KATALOG Tip ispita: USMENO

Nastavnik/aktiv sastavlja detaljan spisak ispitnih pitanja na osnovu ispitnog kataloga. Na ispitnom listu treba da budu tri pitanja, kombinovana po složenosti na odgovarajući način iz različitih taksonomskih kategorija i iz različitih tematskih oblasti. Kandidat ima pravo da se pripremi za usmeni ispit 20 minuta. Usmeni ispit traje najviše 20 minuta. Ocjenu na usmenom ispitu oblikuje ispitna komisija, na prijedlog ispitivača. Naziv predmeta: ALATI I PRIBORI

Ciljevi ispita

Na ispitu ocjenjujemo: sposobnost učenika da poveže praktična i odgovarajuća teorijska znanja; da li je učenik ovladao znanjima o tehnološkim postupcima obrade materijala i

izrade djelova; da li je učenik osposobljen za izradu dobre konstrukcije alata; da li je učenik osposbljen za kvalitetnu izradu alata i pribora; da li je učenik osposobljen da osigura blagovremenu izradu alata; da li učenik zna da čita tehničku dokumentaciju; upotrebu odgovarajućih mjernih i kontrolnih postupaka; poštovanje propisa iz oblasti zaštite na radu i zaštite okoline; racionalno korišćenje energije, materijala i vremena

Standardi znanja koji se ocjenjuju na završnom ispitu

Sadržaji Znanja i vještine - Definiše pojam i značaj alata i pribora. - Razlikuje alate za obradu metala, plastičnih masa,

drveta, rudarske, građevinske i alate za zanatstvo i domaćinstvo.

Uvod

- Razlikuje standardne i specijalne alate i vrši izbor u zavisnosti od mašine i operacije izvođenja.

- Definiše zadatak i značaj ocrtavanja i obilježavanja. - Navodi alat i pribor za ocrtavanje i obilježavanje. Alati za ocrtavanje i

obilježavanje - Razlikuje ploče i radne stolove za ocrtavanje. - Razlikuje obične obilježače i obilježače sa

uvećavajućim staklom za preciznije obiljezavanje. - Razlikuje univerzalno i obično paralelno crtalo. - Definiše proces turpijanja. - Navodi podjelu turpija. Alati za turpijanje - Prepoznaje pravougaone, kvadratne, trouglaste,

okrugle, poluokrugle, sabljaste, polusabljaste, nožaste, ovalne i druge turpije.

- Definiše proces testerisanja. - Navodi podjelu testera. Alati za testerisanje - Razlikuje grubo, srednje i fino ozubljenje listova.

59

- Definiše pojam izrade otvora i rupa. - Definiše alat i navodi podjelu alata za bušenje,

upuštanje, razvrtanje i proširivanje. Alati za bušenje, upuštanje, razvrtanje i proširivanje

- Uočava glavne djelove burgije. - Razlikuje upuštače za čeonu obradu, ravno i konično

upuštanje otvora. - Identifikuje geometriju proširivača. - Razlikuje razvrtače za ručnu i mašinsku obradu. - Zna kriterijume izbora alata u zavisnosti od materijala

radnog komada, tačnosti i kvaliteta izrade. - Definiše pojam struganja. - Objašnjava i definiše alat i navodi podjelu alata za

obradu struganjem. Alati za obradu struganjem

- Razlikuje strugarske noževe za različite obrade. - Uočava geometriju oštrice noža. - Objašnjava mjerodavne režime rezanja. - Definiše pojam glodanja. - Definiše alat i navodi podjelu alata za glodanje. Alati za glodanje - Razlikuje glodala sa glodanim, leđno-struganim i

umetnutim zubima. - Određuje tabelarno ili analitički režime rada. - Definiše pojam provlačenja. - Razlikuje provlakač za unutrašnje i spoljašnje

provlačenje. Alati za provlačenje

- Uočava vučni, vođeni, rezni i kalibrišući dio. - Definiše pojam rendisanja. - Objašnjava konstrukciju noža za rendisanje. Alati za rendisanje - Određuje režime rezanja za zadati postupak. - Definiše pojam brušenja i glačanja. - Razlikuje alate za brušenje i glačanje. Alati za brušenje i glačanje - Zna oblike i namjenu tocila u zavisnosti od operacija

brušenja i glačanja. - Definiše postupak izrade navoja. - Razlikuje noževe, glodala, ureznike, nareznice i

specijalne alate za izradu navoja. Alati za izradu navoja

- Bira nož u zavisnosti od oblika profila navoja i dimenzija.

- Uočava geometriju noža za izradu spoljašnjih i unutrašnjih navoja.

- Razlikuje ručne i mašinske ureznike i nareznice. - Definiše pojam stezanja. - Navodi djelove pribora za stezanje. Pribori za stezanje - Objašnjava karakteristike za mehaničke, pneumatske i

hidrauličke stezne pribore i navodi njihovu primjenu. - Pronalazi primjere primjene mehaničkog stezanja

pomoću vijaka, klinova, ekscentra, elastičnih čaura, poluga, opruga.

- Analizira elektromagnetne pribore za stezanje. - Zna karakteristike univerzalnih i montažno-demontažnih

pribora. - Definiše proces odsijecanja. - Navodi podjelu i karakteristike alata za odsijecanje. Alati za odsijecanje (makaze) - Razlikuje makaze sa ravnim paralelnim, ravnim

nagnutim i kružnim noževima.

60

- Definiše proces probijanja i prosijecanja. - Navodi tipove alata za probijanje i prosijecanje. Alati za probijanje i

prosijecanje - Razlikuje otvorene, poluotvorene, zatvorene i alate sa stubnim vođicama.

- Definiše konstruktivne elemente alata, silu probijanja i prosijecanja.

- Uočava geometriju i dimenzioniše probojce, prosjekače i reznu ploču.

- Poznaje osobine i ulogu glavnih radnih djelova alata. - Izračunava i analizira sile probijanja i prosijecanja. - Definiše proces savijanja. - Razlikuje proste, univerzalne i složene alate za

savijanje. Alati za savijanje

- Identifikuje konstruktivne elemente alata. - Poznaje ulogu i analizira kalupe i oblikače. - Dimenzioniše oblikač i kalup. - Definiše proces izvlačenja. - Navodi tipove alata za izvlačenje. Alati za izvlačenje - Uočava konstruktivne djelove alata i poznaje njihove

karakteristike. - Računa silu izvlačenja. - Dimenzioniše izvlakač i prsten za izvlačenje. - Navodi tipove kombinovanih alata. - Uočava konstruktivne djelove alata i analizira njihovu

ulogu. Kombinovani alati

- Definiše proces kovanja i krzanja. - Razlikuje alate sa otvorenim i zatvorenim kalupima. Alati za kovanje i krzanje - Definiše konstruktivne karakteristike alata za kovanje. - Izračunava dimenzije forme kalupa. - Nabraja elemente alata za krzanje i analizira njihovu

ulogu. - Definiše proces livenja i presovanja. - Razlikuje mašine za livenje pod pritiskom u hladnom i

toplom stanju. Alati za livenje i presovnje

- Razlikuje alate sa jednom i više šupljina za livenje termoplastičnih masa.

- Objašnjava konstruktivne karakteristike alata za livenje termoplastičnih masa.

- Razlikuje alat za direktno i posredno presovanje termostabilnih masa.

- Uočava sastavne djelove alata za presovanje i zna njihovu namjenu.

- Definiše postupak kopiranja i garaviranja. - Razlikuje ručni i mašinski alat za kopiranje i graviranje. Alati za kopiranje i graviranje - Poznaje alat za utiskivanje slova i brojeva. - Objašnjava primjenu elektrofizičke obrade metala. Alati za elektrofizčku obradu

metala - Uočava i razlikuje postupke elektrofizičke obrade metala.

- Razlikuje i objašnjava strukturu CNC programa, mjernih sistema, koordinantnog sistema, nulte i referentne tačke, vrste upravljanja sistema i korekcije alata.

CNC tehnologija

61

Dozvoljena pomagala: tabele, katalozi, šeme veza, slike, modeli i crteži elemenata, uređaja i postrojenja. Literatura i drugi izvori Za kandidate je preporučena literatura i drugi izvori dati u katalogu znanja i godišnjem planu rada nastavnika.

62

Ispitni katalog praktičnog dijela završnog ispita

Naziv predmeta: Alati i pribori

Ciljevi ispita Na ispitu ocjenjujemo: sposobnost učenika da poveže praktična i odgovarajuća teorijska znanja; da li je učenik ovladao znanjima o tehnološkim postupcima obrade materijala i

izrade djelova; da li zna planirati i pripremiti postupak rada, da li može prekontrolisati i

ocijeniti kvalitet rada; da li je učenik osposobljen za izradu dobre konstrukcije alata; da li je učenik osposobljen za kvalitetnu izradu alata i pribora; da li je učenik osposobljen da osigura blagovremenu izradu alata; da li učenik zna da čita tehničku dokumentaciju; sposobnost učenika da koristi odgovarajuće mjerne i kontrolne postupke; sposobnost učenika da odabere odgovarajući postupak prilikom obavljanja

praktičnih zadataka; poštovanje propisa iz oblasti zaštite na radu i zaštite okoline; racionalno korišćenje energije, materijala i vremena.

Spisak zadataka za završni ispit Tip zadatka 1. Izrada elemenata reznog alata (moguće je kombinacijom sastaviti veći broj zadataka – nož, vodeća ploča, rezna ploča itd.)

1. Izrada crteža elementa reznog alata 2. Izabrati pravilan redosljed operacija 3. Izrada elemenata po crtežu 4. Grubo prilagođavanje elemenata 5. Toplotna obrada reznih elemenata 6. Fino prilagođavanje elemenata 7. Montaža i provjera alata 8. Uzeti u obzir zahtjeve zaštite na radu

Tip zadatka 2. Pregled i popravka alata

1. Utvrđivanje nedostataka alata 2. Pravilno utvrđivanje greške 3. Demontaža alata 4. Pravilno određivanje redosljeda operacija popravki 5. Popravka elemenata alata 6. Montaža i provjera alata 7. Utvrđivanje rezultata popravke 8. Uzeti u obzir zahtjeve zaštite na radu

63

Uputstva za sprovođenje završnog ispita Praktični rad na završnom ispitu obuhvata samostalan rad na proizvodu ili usluzi sa odbranom, uz odgovarajuću tehničko-tehnološku dokumentaciju. Konkretan sadržaj praktičnog zadatka za završni rad definiše se i određuje na osnovu okvirnog spiska zadataka, datih u ispitnom katalogu. Ispitni odbor za svaki pojedinačni zadatak propisuje uslove rada: da li se kompletan zadatak radi pred komisijom ili je zadatak moguće do određene faze, uz odgovarajuću tehničko-tehnološku dokumentaciju, uraditi prije ispita a da se finalizacija zadatka uradi na samom ispitu. Ako se dio zadatka radi prije ispita, član ispitnog odbora treba da ima uvid u tok rada. Tehničko-tehnološka dokumentacija radi se pod nadzorom mentora, kao i sam zadatak, što mentor garantuje svojim potpisom. Znanja i vještine koje se provjeravaju i ocjenjuju na ispitima Na ispitima provjeravamo praktična znanja i spretnosti koje su učenici dobili u procesu praktičnog obrazovanja: jednim individualnim ispitnim radom na završnom ispitu; sa do tri zadatka (rada) na međuispitu, po odluci ispitne komisije; odbranom rada.

Kandidat priprema dio rada prije ispita, u zavisnosti od vrste zadatka, po odobrenju ispitne komisije. Na ispitu se radi finalizacija rada. Međuispit traje do šest sati i uključuje izradu ispitnog rada, tehničke dokumentacije i usmeni odgovor (odbranu). Završni ispit traje do četiri sata. Usmeni odgovor (odbrana) traje najviše 20 minuta. Ispitna komisija priprema kriterijume za ocjenjivanje, pri čemu za pojedinačne zadatke poštuje sljedeće odnose:

Područje ocjenjivanja Udio Priprema zadatka 20-40% Stručnost i izvođenje (kvalitet) 40-60% Tehnička dokumentacija 0-20% Odbrana 10-20 Ukupno 100%

Kandidat je ocijenjen ocjenom nedovoljan ako je pri izradi (provođenju) rada nezainteresovan, nesamostalan, treba stalnu pomoć nastavnika ili člana komisije, čak i pri rješavanju jednostavnih problema, ako često krši propise o zaštiti na radu ili radne postupke – operacije izvodi nepravilno, odnosno neodgovarajućim redosljedom, kao i kad je upotreba materijala mnogo veća od potrebne, a predviđeno vrijeme za rad prekoračuje za više od 20%. Dozvoljena pomagala Na praktičnom dijelu završnog ispita dozvoljena su sljedeća pomagala:

mašine, alati, uređaji u skladu sa katalogom znanja; priručnici, udžbenici; pribor za crtanje, kalkulator.

64

Literatura i drugi izvori Za kandidate je preporučena literatura i drugi izvori dati u katalogu znanja i godišnjem planu rada nastavnika. 3.Obavezni načini provjeravanja znanja

Red. br. Naziv predmeta Obavezni načini provjeravanja znanja

1. Materijali Usmeno i pismeno (test)

2. Opšte mašinstvo Usmeno i pismeno (radovi na vježbama)

3. Praktična nastava Ocjena praktičnog rada, usmeni odgovori

4. Alati i pribori Usmeno i pismeno (test)

5. Preduzetništvo Usmeno i pismeno

4.Uslovi za napredovanje i završetak obrazovnog programa U redovnom obrazovanju učenici napreduju u viši razred ako su iz svih predmeta tekuće godine postigli prelaznu ocjenu, realizovali slobodne aktivnosti i obavili profesionalnu praksu. Učenik u dualnom obliku obrazovanja može ponavljati prvi i drugi razred, ukoliko u dva ispitna roka ne položi međuispit i opšteobrazovne i stručno teorijske predmete, ocijenjene ocjenom nedovoljan (ukupno do tri predmeta). Učenik trećeg razreda u dualnom obliku obrazovanja ne ponavlja razred i može u toku jedne godine polagati predmete ocijenjene nedovoljnom ocjenom. Za učenike u dualnom obliku obrazovanja škola je obavezna da učeniku obezbijedi pohađnje nastave u školi za dio praktične nastave koji se ne može realizovati kod poslodavca. Za završetak srednjeg stručnog obrazovanja u trogodišnjem trajanju - obrazovni program Alatničar – potrebno je završiti zadnju godinu obrazovanja sa pozitivnim ocjenama iz svih predmeta, odraditi sve slobodne aktivnosti, obaveze iz praktičnog obrazovanja u procesu rada i završni ispit. Završni ispit se sastoji iz:

pismenog ispita iz Maternjeg jezika i književnosti, usmenog ispita iz stručno-teorijskog predmeta i praktičnog rada sa odbranom.

O tipu ispita iz maternjeg jezika i književnosti odluku donosi Zavod za školstvo, odnosno nadležni Savjet. Kao stručno-teorijski predmet učenik polaže Alate i pribore. Standardi znanja, razvrstani po taksonomskim stepenima i način provjeravanja dati su u ispitnom katalogu. Uslov za izlazak na ispit je priložen ovjeren dnevnik rada praktične nastave od sve tri godine.

65

5.Način prilagođavanja učenicima sa posebnim potrebama U skladu sa Zakonom o usmjeravanju djece sa posebnim potrebama, škola bi izradila individualni program (nacrt) uzimajući u obzir odluku o usmjerenju. Individualni program omogućava prilagođeno izvođenje kako bi učenici dostigli propisani stručni standard u svim predmetima. 6.Način prilagođavanja programa obrazovanju odraslih Programi iz stručnog obrazovanja koji su pripremljeni za mlade izvode se i za odrasle u skladu sa polaznim osnovama za prilagođavanje izvođenja obrazovnih programa obrazovanju odraslih tako da:

- iz nastavnog plana izostavljaju se predmeti Fizičko vaspitanje i slobodne aktivnosti, koji time prestaju biti uslov za završetak obrazovanja. Škola je obavezna da odraslima ponudi sportske aktivnosti kojima se odrasli mogu dobrovoljno priključiti;

- škola izradi prilagođen program praktičnog obrazovanja s obzirom na poslove i zadatke koje obavlja učesnik obrazovanja;

- za odrasle ne vrijede uslovi za napredovanje koji su određeni u programima nego uslovi koje utvrdi škola u nacrtu izvođenja obrazovnog programa za odrasle;

- provjeravanje znanja izvodi se putem ispita pri, čemu se uzimaju u obzir načini provjeravanja znanja (usmeno, pismeno, vježbe, praktični rad) određeni obrazovnim programom;

- odrasli ne polažu međuispit kod dualnog obrazovanja. 7.Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika Red. br.

Naziv predmeta

Profil stručne spreme – područje rada Izvođač nastave Stručna sprema

Mašinstvo i obrada metala 1. Materijali Nastavnik Visoka

Opšte mašinstvo

Mašinstvo i obrada metala 2. Nastavnik Visoka

Mašinstvo i obrada metala, prethodno obrazovanje za alatničara

Viša Nastavnik Praktična nastava Srednja 3. Majstorski ispit za

alatničara VKV – V stepen alatničar Srednja Instruktor Majstorski ispit za alatničara

VKV – V stepen alatničar Mašinstvo i obrada metala 4. Alati i pribori Nastavnik Visoka

5. Preduzetništvo Nastavnik Visoka Ekonomija

66

8.Oblik organizacije izvođenja obrazovnog programa Obrazovni program može da se izvodi u školskom ili dualnom obliku.

9.Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave

Broj časova kod kojih se

odjeljenje dijeli na grupe

Vrste nastave Red. br.

Ukupno časova Naziv predmeta Razred

T V P T V P Materijali 1. I 72 36 36

I 108 72 36 2. Opšte mašinstvo

II 108 72 36 II 72 36 36

3. Alati i pribori III 66 66

4. Preduzetništvo III 33 33

I 360 360 360 II 504 504 504 5. Praktična nastava III 660 660 660

T- teorijska nastava V- vježbe P- praktična nastava 10. Slobodne aktivnosti Slobodne aktivnosti učenika sastavni su dio nastavnog plana i obrazovnog programa. Koncepcija slobodnih aktivnosti zasniva se na tome da doprinose kako rekreaciji i opštekulturnom uzdizanju učenika, tako i upotpunjavanju stručnog znanja. Slobodne aktivnosti sadrže obavezne i sadržaje po izboru učenika. Program slobodnih aktivnosti priprema škola, polazeći od utvrđenog broja časova u nastavnom planu (u I i II razredu po 36 časova godišnje). Program slobodnih aktivnosti sastavni je dio godišnjeg plana rada škole i to: Obavezni sadržaji vezani za opšteobrazovno područje: - dani sporta, - ekološke aktivnosti, - filmske, pozorišne, muzičke predstave i likovne izložbe, - posjeta istorijskim spomenicima, muzejima, sajmu knjiga i dr. Obavezni sadržaji vezani za stručno-teorijsko područje: - posjete institucijama i preduzećima koja su stručno vezana s obrazovnim programom koji se realizuje, - posjete sajmovima informatike, tehnike i nastavne tehnologije, - učešće na stručnim predavanjima i takmičenjima u poznavanju određenih oblasti.

67

Sadržaji po izboru učenika: - učešće u raznim sekcijama (sportska, dramska, literarna, muzička, likovna, informatička, prva pomoć, saobraćajni propisi, tehnički i Internet klub i dr.), - socijalni rad učenika; - organizovanje dopunske i dodatne nastave i dr. Uspješnost učenika na slobodnim aktivnostima se ne ocjenjuje, ali su učenici obavezni da realizuju sadržaje slobodnih aktivnosti jer je to uslov za napredovanje u viši razred, kao i za završetak obrazovnog programa.

11.Profesionalna praksa

Učenici I i II razreda obavljaju profesionalnu praksu nakon završetka nastavne godine, u skladu sa nastavnim planom. Profesionalna praksa izvodi se u odgovarajućim preduzećima ili objektima škole. Za izradu programa profesionalne prakse i njenu realizaciju zadužena je škola. Program profesionalne prakse mora biti u korelaciji sa programom stručno-teorijskih predmeta. O realizaciji programa profesionalne prakse učenik je obavezan da vodi dnevnik profesionalne prakse u koji upisuje sadržaje rada po danima, uz priložene skice, šeme ili neke druge elemente tehnološko-tehničke dokumentacije. Dnevnik profesinalne prakse potpisuje lice zaduženo za realizaciju programa. Podatke o profesionalnoj praksi (ime i prezime učenika, mjesto i vrijeme izvođenja) evidentiraju se u posebnim rubrikama u odjeljenskim knjigama. Profesionalna praksa se ne ocjenjuje, ali je uslov za završetak razreda.

68

obrazovni program alatniČar - gov.me · pdf file- alati i pribori za pojedine vrste obrada -...

Documents