ÇOCUK MERKEZLİ ÖĞRENME ORTAMLARI:

OKUL ÖNCESİ ÇOCUKLAR İÇİN

BİR OKUL TASARLA

Editör:

Yaşare AKTAŞ ARNAS

Editör: Prof. Dr. Yaşare AKTAŞ ARNAS

ÇOCUK MERKEZLİ ÖĞRENME ORTAMLARI: OKUL ÖNCESİ ÇOCUKLAR İÇİN BİR OKUL TASARLA

ISBN 978-605-241-608-2DOI 10.14527/9786052416082

Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© 2019, PEGEM AKADEMİ

Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ'ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.

Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca tanınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye’de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazarlara ait 1000’in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir.

1. Baskı: Mart 2019, Ankara

Yayın-Proje: I. Tual ŞekercigilDizgi-Grafik Tasarım: Gülnur Öcalan

Kapak Tasarım: Pegem Akademi

Baskı: Sage Yayıncılık Reklam Matbacılık San Tic. Ltd.Şti.Kazımkarabekir Cad. No:97/24 İskitler - Ankara

0312 341 00 02

Yayıncı Sertifika No: 36306Matbaa Sertifika No: 14721

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60İnternet: www.pegem.netE-ileti: pegem@pegem.net

WhatsApp Hattı: 0538 594 92 40

ÖN SÖZ

Çocuklar okula nasıl daha istekli giderler? Okulda nasıl daha mutlu olurlar? Bir okul öncesi eğitimcisi olarak yıllardır bu sorulara yanıt ararken buldum kendimi. Kendi ülkemde ve gittiğim her ülkede ziyaret ettiğim okul-lar benim bu soruların yanıtlarına olan merakımı daha da artırdı. Çocukların farklı ihtiyaçlarını karşılamak ve öğrenmelerini desteklemek için oluşturu-lan, içerisinde pek çok materyali barındıran okullarda çocukları daha mutlu olmaktan alıkoyan şey neydi?

Çocuklara sağlamaya çalıştığımız etkili bir eğitim öğretim sürecinden bahsedebilmemiz için her şeyden önce onlara sunduğumuz eğitim ortam-larının kalitesini irdelememiz gerekir. Doğumdan ilkokula kadar olan süreyi kapsayan okul öncesi dönemde çocukların eğitsel ihtiyaçları, içinde bulun-dukları gelişim dönemlerine göre birbirinden oldukça farklılık gösterir. Öyle ki sıfır bir yaş grubundaki bebeklere sunulacak eğitim ortamı ile bir-üç yaş ve beş-altı yaş çocuklara sunulacak eğitim ortamı birbirinden oldukça farklı tasarlanmalıdır.

Çocukların gelişimsel özelliklerini ve ihtiyaçlarını göz önüne alarak, çevrelerini keşfederken öğrenmelerini sağlayacak şekilde tasarlanmış ve dü-zenlenmiş ortamlar, çocukların özgürce etkileşim kurmalarına, yeni fikirler üretmelerine ve öğrenmeye karşı daha istekli olmalarına yardımcı olur. Aynı zamanda bu ortamlar, çocukların öğretmenleriyle ve akranlarıyla olan ilişki-lerini de olumlu yönde etkiler. Pekâlâ, küçük çocuklar için tasarlanan hangi ortamlar onların her yönden gelişimine hizmet ederken aynı zamanda eğle-nerek öğrenmelerine olanak sağlar?

Çocuklar için daha etkili bir öğrenme ortamı yaratılması üzerinde çalışırken, benimsenen eğitim felsefesini yansıtan uygulamalara önem verilmelidir. Günümüzde çocuğu merkeze alan yaklaşımların etkisiyle eğitim programları, etkinlikler, uygulamalar, eğitim öğretim stratejileri hızlı bir değişim göstermiştir. Türkiye’de 2006 ve 2013 Milli Eğitim Bakanlığı Okul Öncesi Eğitim Programlarında eğitsel açıdan pek çok değişimler yapılmıştır. Ancak bu değişimler olurken eğitim öğretimin gerçekleştiği temel mekan-lar olan okulların bu değişimlere ne kadar uyum sağlayabildiği tartışılma-ya devam etmektedir. Okul ziyaretleri sırasında yaptığım gözlemler, ne yazık ki bu değişimlerin öğrenme ortamlarına yeterince yansımadığını göstermektedir. Yapılan değişikliklerin pek çoğu da şekilsel değişikliklerden öteye geçememiştir. Sınıflarda yapılan birkaç fiziksel değişim dışında hala “öğretmen merkezli” eğitimin devam ettiğini ve çocuklara sunulan öğrenme

ortamlarının “çocuk merkezli” olmaktan çok uzak olduğunu söyleyebiliriz. Prof. Dr. Nurdan Kalaycı’nın da dediği gibi “eğer sistemler değişiyor ama me-kanlar bu değişime ayak uyduramıyorsa aslında hiçbir şey değişmiyor demektir”.

Bir öğrenme tasarımcısı olarak biz öğretmenler, çocuklara özgürce oyna-yabilecekleri, oynarken keşfedebilecekleri sınıfları ve oyun alanlarını nasıl ta-sarlayabiliriz? Yıllardır lisans ve lisansüstü düzeyde okuttuğum “Okul öncesi eğitim ortamlarının tasarlanması” dersi, öğretmen ve öğretmen adayları ile birlikte bu sorunun yanıtını keşfetmemiz için bizlere bir ortam sağladı. Tam da bu noktada, bu kitabın yazılma serüveni başlamış oldu. Bu dersteki tartış-malarımızı yazılı bir dokümana dönüştürerek çocuklarla çalışan yöneticiler, öğretmenler ve çocuklar için mekanlar tasarlayan mimarlara kaynak kitap oluşturmayı amaç edindik. Bu amaçla kendi okul ortamlarının tasarlayıcıları olan yöneticilerin ve öğretmenlerin bu kitaptan etkin bir şekilde yararlana-bilmeleri için kitapta açık hava oyun alanlarından başlayarak bir okul bina-sının ve yaş gruplarına göre sınıfların nasıl tasarlanması ve düzenlenmesi gerektiği; özel gereksinimli çocuklar için okul ve sınıfın düzenlenmesi; farklı okul öncesi eğitim yaklaşımlarında eğitim ortamlarının nasıl tasarlandığı ve okul öncesi eğitim kurumlarının tasarımına ilişkin ilgili yönetmelikler olmak üzere birçok başlığa yer verildi.

Ancak kitabın oluşturulma süreci hem uzun soluklu hem de çok sancılı bir süreçti. Her bir satır, her bir cümle defalarca tartışıldı ve yazıldı. Hatta kelimelerin, cümlelerin yetersiz kaldığı noktalarda okurlara ışık tutmak ve yol göstermek amacıyla pek çok fotoğraf eklenerek kitap zenginleştirildi. Çünkü hepimiz nitelikli öğrenme ortamlarının geleceğin yaratıcı ve eleş-tirel düşünen, iletişim ve problem çözme becerileri yüksek, aynı zamanda girişimci bireylerini yetiştirmek adına önemi olduğunun farkındaydık. Bu anlamda, bu kitabın yazımında beni yalnız bırakmayan, özveriyle ve sabırla çalışarak kitaba katkı sağlayan aynı zamanda meslektaşlarım olan doktora öğrencilerime, çocuklar adına sonsuz teşekkür ediyorum.

Biliyoruz ki bu kitap bir öncü ve yol gösterici olarak kaleme alındı. Za-manla bu konuda daha pek çok kitap yazılacak ve pek çok söz söylenecektir. Umuyoruz ki bu kitap, okurları olan okul yöneticileri ve öğretmenlerde bir anlayış değişimi yaratarak ve onlara yeni bir bakış açısı kazandırabilir.

Son söz olarak,

Her şey çocuklar daha mutlu olsun diye…

Prof. Dr. Yaşare Aktaş ArnasAdana, 2019

“Kitabın yazımında katkıda bulunan arkadaşlarımın şahsında, okul ortamlarının tasarlayıcıları olan yöneticiler, öğretmenler ve

geleceğimizin mimarları olan çocuklarımıza...”

Bölümler ve YazarlarıEditör: Prof. Dr. Yaşare Aktaş Arnas

1. Bölüm: Okul Öncesi Çocuklarda Gelişim, Öğrenme ve Okul Öncesi Eğitim Kurumlarında Öğrenme Ortamları Prof. Dr. Yaşare AKTAŞ ARNAS Çukurova Üniversitesi Arş. Gör. Seval ÖRDEK İNCEOĞLU Çukurova Üniversitesi

2. Bölüm: Okul Öncesi Eğitim Kurumlarında Eğitim Kalitesini ve Çocukların Sağlığını Etkileyen Çevresel Etkenler Prof. Dr. Yaşare AKTAŞ ARNAS Çukurova Üniversitesi

3. Bölüm: Açık Hava Oyun/Öğrenme Alanlarının Tasarımı ve Düzenlenmesi Öğr. Gör. İmray NUR Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi

4. Bölüm: Okul Bahçelerindeki Ekolojik Alanlarda Bitkilendirme Esasları Arş. Gör. Müge ÜNAL ÇİLEK Çukurova Üniversitesi

5. Bölüm: Oyun Alanlarının Düzenlenmesine İlişkin Türkiye ve Farklı Ülkelerdeki Standartlar Arş. Gör. İrem GÜRGAH OĞUL Çukurova Üniversitesi

6. Bölüm: Okul Öncesi Eğitim Kurumlarında Bulunması Gereken İç Mekanların Tasarımı Arş. Gör. Melek Merve YILMAZ GENÇ Çukurova Üniversitesi

7. Bölüm: Sıfır-Üç Yaş Grubu Çocuklar İçin Sınıf Tasarımı ve Düzenlenmesi Prof. Dr. Yaşare AKTAŞ ARNAS Çukurova Üniversitesi

8. Bölüm: Üç-Altı Yaş Grubu Çocuklar İçin Sınıf Tasarımı ve Düzenlenmesi Prof. Dr. Yaşare AKTAŞ ARNAS Çukurova Üniversitesi

9. Bölüm: Özel Gereksinimli Çocuklar İçin Fiziksel Ortamın Tasarımı ve Düzenlenmesi Öğr. Gör. Burcu Sultan ABBAK KAÇAR Çukurova Üniversitesi

10. Bölüm: Okul Öncesi Eğitim Kurumlarında Güvenlik ve Sağlık Arş. Gör. Rabia ÖZEN UYAR Çukurova Üniversitesi

11. Bölüm: Farklı Yaklaşımlara Göre Okul Öncesi Eğitim Ortamları Arş. Gör. Murat TUNCER Fırat Üniversitesi

ix

İÇİNDEKİLERÖn Söz ....................................................................................................................iiiBölümler ve Yazarları ............................................................................................vii

1. BÖLÜM

OKUL ÖNCESİ ÇOCUKLARDA GELİŞİM, ÖĞRENME VE OKUL ÖNCESİ EĞİTİM KURUMLARINDA ÖĞRENME ORTAMLARI

Giriş ..........................................................................................................................11.1. Okul Öncesi Dönemdeki Çocukların Genel Gelişimsel Özellikleri .............2

1.1.1. Sıfır-üç yaş dönemindeki çocukların gelişim özellikleri ........................21.1.2. Üç-altı yaş dönemindeki çocukların gelişim özellikleri .........................8

1.2. Okul Öncesi Dönemdeki Çocuklara Temel Alışkanlıkların Kazandırılması ...............................................................................................14

1.2.1. Beslenme ...............................................................................................151.2.2. Tuvalet alışkanlığı ..................................................................................161.2.3. Temizlik ve banyo alışkanlığı ................................................................181.2.4. Uyku alışkanlığı .....................................................................................19

1.3. Öğrenme Kuramları ve Okul Öncesi Eğitime Yansımaları ..........................221.4. Okul Öncesinde Öğrenme Ortamları ..........................................................251.5. Öğrenme Ortamlarının Çocukların Gelişimleri Üzerine Etkisi .................27

1.5.1. Bilişsel gelişim üzerine etkileri ..............................................................271.5.2. Sosyal ve duygusal gelişim üzerine etkileri ..........................................281.5.3. Fiziksel ve motor gelişim üzerine etkileri ............................................30

1.6. Okul Öncesi Çocukların Öğrenmesinde Oyunun Önemi ..........................311.7. Öğrenmede Öğretmenin Rolü ......................................................................32Kaynakça ...............................................................................................................34

Çocuk Merkezli Öğrenme Ortamları: Okul Öncesi Çocuklar İçin Bir Okul Tasarlax

2. BÖLÜM

OKUL ÖNCESİ EĞİTİM KURUMLARINDA EĞİTİM KALİTESİNİ VE ÇOCUKLARIN SAĞLIĞINI ETKİLEYEN

ÇEVRESEL ETKENLER

Giriş ........................................................................................................................392.1. Çocuk Başına Düşen Alan .............................................................................402.2. Çocuk Sayısı ...................................................................................................412.3. Işık ..................................................................................................................442.4. Renk ................................................................................................................482.5. Akustik ve Gürültü ........................................................................................492.6. Sınıf İç Hava Kalitesi ....................................................................................532.7. Havalandırma .................................................................................................562.8. Termal Konfor ...............................................................................................58

2.8.1. Termal konforu etkileyen çevresel faktörler ........................................592.8.1.1. Hava sıcaklığı ................................................................................592.8.1.2. Nem ...............................................................................................602.8.1.3. Radyan ısı ......................................................................................602.8.1.4. Hava akımı hızı .............................................................................61

2.8.2. Termal konforu etkileyen kişisel faktörler ...........................................612.8.2.1. Giyim .............................................................................................612.8.2.2. Metabolik sıcaklık .........................................................................62

2.9. Suyun Kalitesi ................................................................................................642.9.1. İçme sularındaki kirleticiler ..................................................................66

2.9.1.1.Kimyasal kirleticiler .......................................................................662.9.1.2. Organik bileşikler (PCB’ler-poliklorobifenil/poliklorlanmış

bifeniller) .....................................................................................702.9.1.3. Mikrobik kirlenme ........................................................................71

2.10. Biyolojik Alerjenler ......................................................................................732.10.1. Ev tozu akarları....................................................................................742.10.2. Evcil hayvanlar (kedi ve köpek kepekleri) ..........................................752.10.3. Hamam böceği ve kemirgenler ...........................................................762.10.4. Küfler ve mantarlar .............................................................................782.10.5. Polenler .................................................................................................79

Kaynakça ...............................................................................................................81

İçindekilerxi

3. BÖLÜM

AÇIK HAVA OYUN/ÖĞRENME ALANLARININ TASARIMI VE DÜZENLENMESİ

Giriş ........................................................................................................................933.1 Okul Bahçelerinin Açık Hava Oyun/Öğrenme Alanlarına

Dönüştürülmesi ..............................................................................................953.2. Açık Hava Oyun/Öğrenme Alanlarının Gelişim ve Öğrenmedeki Rolü ....98

3.2.1. Açık hava oyun/öğrenme alanları ve fiziksel gelişim ..........................993.2.2. Açık hava oyun/öğrenme alanları ve sosyal-duygusal gelişim .........1013.2.3. Açık hava oyun/öğrenme alanları ve bilişsel gelişim .........................103

3.3. Açık Hava Oyun/Öğrenme Alanları Düzenleme İlkeleri ..........................1053.3.1. Çocukların duyularını ve estetik algılarını etkileme .........................1063.3.2. Katılım ve sahiplenme .........................................................................1073.3.3. Sorgulama ve oyun temelli öğrenmeyi destekleme ...........................1093.3.4. Pratik, anlamlı ve yaratıcı olma ..........................................................1103.3.5. Risk almak için fırsatlar sunma ..........................................................1103.3.6. Aile ve toplum katılımı ......................................................................1123.3.7. Güvenlik ...............................................................................................1143.3.8. Depo ve çocukların ihtiyaçlarını karşılayacağı alanlar ......................115

3.4. Açık Hava Oyun/Öğrenme Alanlarının Bileşenleri ve Temel Alanlar ......1153.4.1 Açık hava oyun/öğrenme alanlarının bileşenleri ...............................116

3.4.1.1. Sabit bileşenler ............................................................................1163.4.1.2. Taşınabilir bileşenler ...................................................................123

3.4.2. Temel alanlar ........................................................................................1263.4.2.1. Bireysel alanlar ............................................................................1273.4.2.2 Hareketli alanlar ...........................................................................1293.4.2.3. Deneysel alanlar ..........................................................................1313.4.2.4. Ekolojik alanlar ............................................................................1343.4.2.4. Toplanma alanları .......................................................................137

3.5. Açık Hava Oyun/Öğrenme Alanlarının Düzenlenmesinde Öğretmenin Rolü ve Öneriler .....................................................................138

Kaynakça .............................................................................................................141

Çocuk Merkezli Öğrenme Ortamları: Okul Öncesi Çocuklar İçin Bir Okul Tasarlaxii

4. BÖLÜM

OKUL BAHÇELERİNDEKİ EKOLOJİK ALANLARDA BİTKİLENDİRME ESASLARI

Giriş ......................................................................................................................1494.1. Tematik Bahçeler .........................................................................................150

4.1.1. Sebze ve meyve bahçeleri ....................................................................1514.1.1.1. Sebze bahçeleri ............................................................................1514.1.1.2. Meyve bahçeleri ..........................................................................153

4.1.2. Sebze ve meyve bahçelerinin çocukların eğitimine sunacağı katkılar .................................................................................................155

4.1.3. Çocukların okul bahçelerinde sebze ve meyve yetiştirebileceği ortamlar ...............................................................................................156

4.1.3.1. Pencere önü bahçeleri (Windowsil gardens) ..............................1564.1.3.2. Dikey bahçeler (Vertical gardens) ..............................................1584.1.3.3. Yükseltilmiş bitki yatak ve parterleri (Raised beds and

containers) ...................................................................................1594.1.3.4. Seralar (Cold frames, tunnels and greenhouses) .......................1614.1.3.5. Büyük ölçekli bahçeler (Large scale gardens) ............................162

4.1.2. Duyu bahçeleri.....................................................................................1654.2. Bitkisel Tasarımda Dikkat Edilmesi Gerekenler .........................................174

4.2.1.Tasarımda dikkat edilmesi gerekenler .................................................1744.2.2. Çekici bitkiler ......................................................................................1754.2.3. Doğal (Yerel) bitkiler ...........................................................................1754.2.4. Yaprak döken bitkiler ..........................................................................1754.2.5. Her dem yeşil bitkiler ..........................................................................1754.2.6. Çalılar ve yer örtücü bitkiler ...............................................................1764.2.7. Alerjen bitkiler .....................................................................................1764.2.8. Zehirli bitkiler ......................................................................................178

Kaynakça .............................................................................................................181

İçindekilerxiii

5. BÖLÜM

OYUN ALANLARININ DÜZENLENMESİNE İLİŞKİN TÜRKİYE VE FARKLI ÜLKELERDEKİ STANDARTLAR

Giriş ......................................................................................................................1855.1. Oyun Alanlarının Planlanması Neden Önemlidir? ....................................1865.2. Oyun Alanlarının Planlanmasında Kullanılan Standartlar ......................1875.3. Milli Eğitim Bakanlığı Okul Öncesi Eğitim Programında Açık

Havada Öğrenme .........................................................................................1885.4. Türkiye’de Oyun Alanlarına İlişkin Yasal Düzenlemeler ..........................190

5.4.1. T.C. Millî Eğitim Bakanlığı Okul Öncesi Eğitim ve İlköğretim Kurumları Yönetmeliği .....................................................190

5.4.2. T.C. Özel Kreş ve Gündüz Bakımevleri ile Özel Çocuk Kulüplerinin Kuruluş ve İşleyiş Esasları Hakkında Yönetmelik .......192

5.4.3. T.C. Millî Eğitim Bakanlığı Okul Öncesi Eğitim ve İlköğretim Kurumları Standartları .....................................................193

5.4.4. Milli Eğitim Bakanlığı Eğitim Yapıları Asgari Tasarım Standartları ..........................................................................................196

5.4.5. T.C. Milli Eğitim Bakanlığı Özel Öğretim Kurumları Standartlar Yönergesi ..........................................................................198

5.5. Farklı Ülkelerde Oyun Alanlarına İlişkin Standartlar ................................1995.5.1. Oyun alanlarına ilişkin Avrupa Birliği standartları ...........................1995.5.2. Oyun alanlarına ilişkin İngiltere standartları ...................................202

5.5.2.1. Genel güvenlik şartları ................................................................2025.5.2.2. Halatlar ve zincirler ....................................................................2025.5.2.3. Salıncaklar ...................................................................................2035.5.2.4. Kaydıraklar ..................................................................................2035.5.2.5. Dönen araçlar ..............................................................................2035.5.2.6. Kurulum, muayene, bakım ve kullanım ..................................203

5.5.3. Oyun alanlarına ilişkin Amerika standartları ....................................2045.5.3.1. Oyun alanı düzeni ......................................................................2045.5.3.2. Yüzey kaplaması .........................................................................2065.5.3.3. Donanım seçme ..........................................................................206

5.5.4. Oyun alanlarına ilişkin Güney Avustralya hükümeti standartları ..2105.5.4.1. Yol döşemesi ................................................................................2115.5.4.2. Veranda ........................................................................................2125.5.4.3. Askılar ..........................................................................................2125.5.4.4. Gölge yapıları ..............................................................................2125.5.4.5. Su .................................................................................................212

Çocuk Merkezli Öğrenme Ortamları: Okul Öncesi Çocuklar İçin Bir Okul Tasarlaxiv

5.5.4.6. Çit malzemesi .............................................................................2135.5.5. Oyun alanlarına ilişkin Kanada (Newfoundland ve

Labrador eyaleti) standartları .............................................................2135.5.5.1. Alan .............................................................................................2165.5.5.2.Yüzey ............................................................................................2165.5.5.3. Etkinlik alanları ...........................................................................2175.5.5.4. Arazi ............................................................................................2175.5.5.5. Yollar ............................................................................................2175.5.5.6. Bahçe ............................................................................................2185.5.5.7. Hava koşulları .............................................................................218

Kaynakça .............................................................................................................219

6. BÖLÜM

OKUL ÖNCESİ EĞİTİM KURUMLARINDA BULUNMASI GEREKEN İÇ MEKANLARIN TASARIMI

Giriş ......................................................................................................................2216.1. Bina Çevresinin Tasarımı .............................................................................222

6.1.1. Park alanı ..............................................................................................2226.1.2.Servis alanı ............................................................................................2236.1.3. Güvenlik ...............................................................................................224

6.2. Okul Öncesi Eğitim Kurumlarında Bulunması Gereken İç Mekânların Tasarımı .....................................................................................2256.2.1. Giriş ve danışma ..................................................................................2256.2.2. Vestiyer .................................................................................................2276.2.3. Koridorlar (Genel sirkülasyon alanları) ...............................................2296.2.4. Yemek odası .........................................................................................2306.2.5. Mutfak .................................................................................................2316.2.6. Lavabo-tuvaletler ve duş .....................................................................234

6.2.6.1. Çocuk tuvaletleri ........................................................................2346.2.6.2. Görevli personel tuvalet ve duşları ............................................2376.2.6.3. Ziyaretçi tuvaletleri ....................................................................237

6.2.7. Çamaşırhane ........................................................................................2376.2.8. Depolar .................................................................................................239

6.2.8.1. Sınıf depoları ...............................................................................2396.2.8.2. Genel depolar ..............................................................................2426.2.8.3. Mutfak deposu ............................................................................243

6.2.9. Mekanik oda ........................................................................................245

İçindekilerxv

6.2.10. Yardımcı personel odası .....................................................................2456.2.11. Revir ...................................................................................................2466.2.12. Ebeveyn bekleme alanı ......................................................................2476.2.13. Toplantı salonu ..................................................................................2486.2.14. İdari ofisler .........................................................................................2496.2.15. Eğitim hazırlık odası..........................................................................2516.2.16. Gözlem alanı ......................................................................................2516.2.17. Dinlenme ve uyku odası ...................................................................2526.2.18. Atölyeler .............................................................................................2546.2.19. Oyun odası .........................................................................................2566.2.20. Sınıflar ................................................................................................258

Kaynakça .............................................................................................................261

7. BÖLÜM

SIFIR-ÜÇ YAŞ GRUBU ÇOCUKLAR İÇİN SINIF TASARIMI VE DÜZENLENMESİ

Giriş ......................................................................................................................2677.1. Sıfır-üç Yaş Grubu Çocuklar İçin Sınıf Tasarımı ........................................2697.2. Sınıfta Bulunması Gereken Temel Alanlar ................................................270

7.2.1. Giriş (Karşılama alanı).........................................................................2717.2.2. Uyku alanı ...........................................................................................2727.2.3. Besleme alanı .......................................................................................2757.2.4. Bez değiştirme alanı ve tuvaletler ......................................................276

7.2.4.1. Bez değiştirme alanı ....................................................................2777.2.4.2. Tuvalet alanı ................................................................................279

7.2.5. El Yıkama alanı ....................................................................................2817.2.6. Depolama alanı ....................................................................................284

7.3. Sınıfta Bulunması Gereken Öğrenme Merkezleri ve Aktif Oyun Alanı ..2857.3.1. Kitap merkezi ......................................................................................2877.3.2. Manipulatif oyun merkezi ..................................................................2887.3.3. Dramatik oyun merkezi ......................................................................2907.3.4. Blok merkezi ........................................................................................2927.3.5. Fen ve duyu merkezi ...........................................................................2947.3.6. Müzik merkezi .....................................................................................2967.3.7. Sanat merkezi ......................................................................................2977.3.8. Aktif oyun alanı ...................................................................................299

Çocuk Merkezli Öğrenme Ortamları: Okul Öncesi Çocuklar İçin Bir Okul Tasarlaxvi

7.4. Özel Alanlar .............................................................................................. 3037.4.1.Bireysel alanlar .................................................................................... 3037.4.2. Ahşap oyun evi .................................................................................. 3047.4.3. Tanımlanmış özel alanlar .................................................................. 3057.4.4. Yükseltici platformlar ve basamaklar .............................................. 3067.4.5. Diğer ekipmanlar ............................................................................... 307

Kaynakça ........................................................................................................... 308

8. BÖLÜM

ÜÇ-ALTI YAŞ GRUBU ÇOCUKLAR İÇİN SINIF TASARIMI VE DÜZENLENMESİ

Giriş ......................................................................................................................3138.1. Üç-Altı Yaş Grubu Çocuklar İçin Sınıf Tasarımı .......................................3148.2. Öğrenme Merkezlerinin Düzenlenmesi .....................................................316

8.2.1. Öğrenme merkezlerinin dayandığı kuramsal temeller .....................3178.2.2. Öğrenme merkezleri düzenlenirken dikkat edilmesi gereken

kriterler .................................................................................................3228.2.3. Öğrenme merkezlerinde öğretmenin rolü ..........................................326

8.3. Öğrenme Merkezleri ....................................................................................3308.3.1. Dramatik oyun merkezi ......................................................................3308.3.2. Kitap merkezi (okuma, dinleme ve yazma alanları) ........................3338.3.3. Blok merkezi ........................................................................................3378.3.4. Sanat merkezi ......................................................................................3418.3.5.Müzik merkezi ......................................................................................3448.3.6. Fen merkezi ..........................................................................................3458.3.7. Su ve kum merkezi ..............................................................................3478.3.8. Teknoloji/Bilgisayar merkezi .............................................................3498.3.9.Matematik merkezi ..............................................................................3518.3.10. Manipülatif oyuncaklar merkezi (Masa oyuncakları) ...................3538.3.11. Büyük grup toplanma alanı .............................................................358

8.4. Öğrenme Merkezlerinde Bulunması Önerilen Malzeme Listesi ...............359Kaynakça .............................................................................................................365

İçindekilerxvii

9. BÖLÜM

ÖZEL GEREKSİNİMLİ ÇOCUKLAR İÇİN FİZİKSEL ORTAMIN TASARIMI VE DÜZENLENMESİ

Giriş ......................................................................................................................3719.1. Okul Binası ...................................................................................................372

9.1.1. Evrensel tasarımlar kullanılması .........................................................3729.1.2. Hareket mesafeleri ...............................................................................3739.1.3. Ebeveyn katılımı için mekan sağlamak ..............................................3749.1.4. Lavabo, yemekhane, revir ...................................................................3749.1.5. Bina güvenliği ......................................................................................375

9.2. Açık Hava Oyun Alanları/Bahçeler ............................................................3769.3. Sınıfın Fiziki Özellikleri ...............................................................................378

9.3.1. Işıklandırma .........................................................................................3789.3.2. Kapalı alanların hava kalitesi ..............................................................3799.3.3. Sınıf akustiği ve ses .............................................................................379

9.4. Yetersizlik Türüne Göre Sınıf Düzenlemesi ...............................................3819.4.1. Bedensel yetersizliği olan çocuklar için sınıf düzenlemesi ................3819.4.2. Görme yetersizliği olan çocuklar için sınıf düzenlemesi ...................3879.4.3. İşitme yetersizliği/dil ve konuşma bozukluğu olan

bireyler için sınıf düzenlemesi ...........................................................3919.4.4. Otizm spektrum bozukluğu (OSB) olan çocuklar için sınıf

düzenlemesi .........................................................................................3939.4.5. Zihinsel yetersizliği olan çocuklar için sınıf düzenlemesi .................3959.4.6. Duygu ve davranış bozukluğu olan çocuklar için sınıf

düzenlemesi .........................................................................................3989.4.7. Süreğen hastalığı/kronik hastalığı olan çocuklar için sınıf

düzenlemesi .........................................................................................400Kaynakça .............................................................................................................403

10. BÖLÜM

OKUL ÖNCESİ EĞİTİM KURUMLARINDA GÜVENLİK VE SAĞLIK

Giriş ......................................................................................................................40910.1. Okul Öncesi Eğitim Kurumlarında Güvenlik ..........................................410

10.1.1. Fiziksel güvenlik ................................................................................41110.1.1.1. Bina özellikleri ...........................................................................41110.1.1.2. Oyuncaklar ................................................................................41810.1.1.3. Sanat materyalleri ....................................................................41910.1.1.4. Mutfak ......................................................................................421

Çocuk Merkezli Öğrenme Ortamları: Okul Öncesi Çocuklar İçin Bir Okul Tasarlaxviii

10.1.1.5. Açık hava oyun alanı/bahçe .....................................................42210.1.1.6. Tuvalet ve lavabolar ..................................................................428

10.1.2. Psiko-sosyal güvenlik.........................................................................42810.2. Okul Öncesi Eğitim Kurumlarında Sağlık ................................................429

10.2.1. Beslenme ............................................................................................42910.2.2. Bina temizliği ....................................................................................43110.2.3. Kişisel hijyen ......................................................................................43210.3. Acil Durumlarda Güvenlik ve Sağlık ...................................................43310.3.1. Yangın ................................................................................................43410.3.2. Zehirlenme ........................................................................................435

10.4. Güvenlik ve Sağlık Kurallarına İlişkin Değerlendirme Araçları ...............436Kaynakça .............................................................................................................442

11. BÖLÜM

FARKLI YAKLAŞIMLARA GÖRE OKUL ÖNCESİ EĞİTİM ORTAMLARI

Giriş .................................................................................................................... 44711.1. Waldorf Yaklaşımı’na Göre Okul Öncesi Eğitim Ortamı ...................... 449

11.1.1. Waldorf Yaklaşımı ............................................................................ 44911.1.2. Waldorf Yaklaşımı’nda okul öncesi eğitim ortamı ......................... 451

11.2. Reggio Emilia Yaklaşımı’na Göre Okul Öncesi Eğitim Ortamı ............. 45911.2.1. Reggio Emilia Yaklaşımı .................................................................. 45911.2.2. Reggio Emilia Yaklaşımı’nda okul öncesi eğitim ortamı ............... 460

11.3. Montessori Yaklaşımı’na Göre Okul Öncesi Eğitim Ortamı ................. 46411.3.1 Montessori Yaklaşımı ....................................................................... 46411.3.2. Montessori Yaklaşımı’nda okul öncesi eğitim ortamı ................... 465

11.4. High Scope Yaklaşımı’na Göre Okul Öncesi Eğitim Ortamı ................. 46911.4.1. High Scope Yaklaşımı ..................................................................... 46911.4.1. High Scope Yaklaşımı’nda okul öncesi eğitim ortamı ................... 470

11.5. Bank Street Yaklaşımı’na Göre Okul Öncesi Eğitim Ortamı ................ 47311.5.1. Bank Street Yaklaşımı ..................................................................... 47311.5.2 Bank Street Yaklaşımı’nda okul öncesi eğitim ortamı ................... 474

Kaynakça ........................................................................................................... 476

Yazarlar Hakkında ............................................................................................. 481

Giriş

Dünya üzerinde pek çok çocuk ya hiç eğitim alamamakta ya da kalitesiz ortamlarda eğitim alarak, kaliteli eğitim ortamlarından

faydalanan yaşıtlarına oranla oldukça dezavantajlı duruma düşmekte-dir. Bahsi geçen eşitsizliklerin oluştuktan sonra giderilmesi oldukça güç ve maliyetlidir. Buna yönelik alınabilecek en etkili ve düşük maliyet-li önlemler için en doğru dönem yaşamın ilk yıllarıdır (Walker, Wachs, Grantham-McGregor, Black, Nelson, Huffman, Baker-Henningham, Chang, Hamadani, Lozoff, Gardner, Powell, Rahman ve Richter, 2011). Geçmişten günümüze değişen eğitim yaklaşımları, öğretmen merkezli eğitimden çocuğu merkeze alan yaklaşımlara doğru değişim göstermiş olup bu kapsamda ülkelerin uyguladıkları eğitim programları, hızlı bir değişime uğramıştır. Ancak ne yazık ki pek çok ülkede bu değişimlere uygun nitelikli eğitim ortamları tasarlanamamıştır. Her ne kadar eği-tim programları değişse de eğer çocuklara sunduğumuz eğitim ortamları değişmiyorsa eğitimin özünde istenilen, arzu edilen değişim gerçekleş-memektedir. Bu nedenle nitelikli bir eğitimden bahsedebilmek için ço-cuklara sunduğumuz eğitim ortamlarının kalitesi, göz ardı edilmemesi gereken temel değişkenlerden biri olarak karşımıza çıkmaktadır.

1. BÖLÜMOKUL ÖNCESİ ÇOCUKLARDA GELİŞİM, ÖĞRENME VE OKUL ÖNCESİ EĞİTİM KURUMLARINDA ÖĞRENME ORTAMLARIProf. Dr. Yaşare AKTAŞ ARNASArş. Gör. Seval ÖRDEK İNCEOĞLU Çukurova Üniversitesi

1Okul Öncesi Çocuklarda Gelişim, Öğrenme ve Okul Öncesi Eğitim Kurumlarında Öğrenme Ortamları

Eğitim ortamı denilince pek çok kişinin aklına yalnızca sınıf ya da derslikler gelmektedir. Oysaki eğitim ortamı, çocuğa yönelik öğrenme-öğretme süreçlerinin gerçekleştiği ve kişilerarası etkileşimleri kapsayan bütün ortamları ifade etmektedir (Kıldan, 2007). Bu açıdan çocuklara su-nulan eğitim ortamları, benimsenen eğitim felsefesi ile bağlantılı olarak tasarlanmalıdır (Balcı, 2002). Tüm bunları yaparken çocukların gelişim özellikleri, temel gereksinimleri, oyun ve mekan ihtiyaçları göz ardı edil-memelidir. Kitabın bu bölümünde öncelikle bu temel kavramlar üzerinde durulacaktır.

1.1. Okul Öncesi Dönemdeki Çocukların Genel Gelişimsel Özellikleri

Küçük çocuklar diğer insanlarla etkileşime girerek, nesnelere doku-narak ve inceleyerek yaşadıkları dünyaya ilişkin pek çok şeyi öğre-

nirler. Bu açıdan öğretmenlerin birincil görevi onların keşfetme, oynama ve öğrenme merakını destekleyen nitelikli eğitim ortamları yaratmaktır. Yani onlara başkalarıyla ve farklı materyallerle etkileşime girebilecekleri ortamlar sağlanmalıdır. Bu anlamda öğretmenlerin çocukların eğitim ve öğretimlerini doğru planlayabilmeleri, uygulayabilmeleri ve değerlendir-meleri için çocukların gelişim özellikleri hakkında temel bilgilere sahip olmaları gerekmektedir. Öğretmenlerin görevi her bir çocuğun gelişimini ve becerilerini fark etmek ve onların gelişim ve becerilerine uygun bir şekilde sonraki adımı planlamaktır (Brewer, 2004). Çocukların bireysel farklılıkları olmakla birlikte her çocuk benzer gelişim aşamalarından geç-mektedir. Aşağıda gelişim dönemleri temel alınarak çocukların gelişim özellikleri açıklanmıştır.

1.1.1. Sıfır-üç yaş dönemindeki çocukların gelişim özellikleri

Fiziksel ve Motor Gelişim

Yeni doğanlarda en çok göze çarpan özellik reflekslerdir. Bebekle-rin emme, yönelme, göz kırpma, ağlama, öksürme, kavrama gibi ref-leksleri vardır ve bu refleksler yaşamsal öneme sahiptir (Steinberg, Vandell ve Bornstein, 2011). Bunlardan bazıları daha sonra gelişecek olan

Çocuk Merkezli Öğrenme Ortamları: Okul Öncesi Çocuklar İçin Bir Okul Tasarla2

becerilerin temelini oluştururlar. Bu yaş aralığında çocukların fiziksel becerileri çok hızlı gelişmektedir. Doğumdan hemen sonra boynunu dik tutmayı başaramayan yeni doğan, üçüncü aya kadar başını dik tutmaya; altı ay civarında bir yere dayanarak oturmaya; altı ila dokuz ay arasın-da emekleyerek ya da sürünerek hareket etmeye başlarlar. Dokuzuncu aydan on ikinci aya doğru düşmeden tek başına oturabilir ve tutuna-rak yürümeye başlar. On iki ile on sekiz ay aralığındaki küçük çocuklar tutunmadan ayakta durarak, desteksiz iki üç adım atar ancak aniden duramazlar ve geriye dönemezler. On sekiz ile yirmi dört ay aralığında yardımla merdivenlerden çıkabilir ve inebilirler (Wortham, 2006). Kısa bir mesafe için hızlı bir şekilde yürüyebilir veya koşabilirler. Yere düşen nesnelerle oynarken çömelme pozisyonunda ayaklarını dengelerler. Den-gelerini kaybetmeden geriye doğru yürüyebilirler. Ayağa kalkıp düşme-den bir topa vurabilirler ve ayağa kalkıp bir topu atabilirler (Santrock, 2010). Yirmi dört ila otuz altı ay arasında koşabilir, zıplayabilir, büyük bir topa ayağıyla vurabilir, kendisine yuvarlanmış bir topu tutabilirler (Wortham, 2006).

Çocukların ne zaman emeklemeye ya da yürümeye başladığı çevre-sindekiler tarafından bilinirken, bir nesneye uzanmaları ve onu elleriyle manipüle etmeleri yetişkinlerin dikkatini çekmeyebilir. Ancak çocukların ellerini kullanması çevreyi keşfetmesinin yeni bir yoludur ve bu bakım-dan ince motor beceriler çocukların fiziksel gelişiminin önemli bir parça-sıdır. Elle tutmanın ilk şekli refleksiftir. Bebekler ilk birkaç ayda nesneleri elleriyle istemsiz olarak kavrarlar. Dördüncü ayda, birinci aşama uzanma ve kavrama davranışı (eşzamanlı uzanma ve kavrama, tek elle uzanma, ne zaman elini kapatacağını görerek anlama) ortaya çıkar. Dört beş ay civarında çocuklar birden fazla oyuncağı tutmakta zorlanırlar. Çocuğun beş -altı ay arasında parmak kontrolü gelişir ve başparmağını diğer par-maklarının karşısında kullanabilir. Altı ay, civarında ikinci aşama uzan-ma ve kavrama davranışı (uzandıktan sonra nesneyi kavrama, çift elle uzanma, ne zaman elini kapatacağını hissederek anlama) ortaya çıkar. Dokuz ile onuncu ay arasında, başparmağının karşısında bir parmağını kullanarak nesne tutabilir (Payne ve Isaacs, 2012). On iki-on sekiz ay-lık küçük çocuklar, başparmağını ve işaret parmağını kullanarak küçük nesneleri toplayabilir ve parmaklarını kullanarak beslenebilir ancak kaşık kullanmakta becerikli değildir. On sekiz-yirmi dört ay aralığında nesneyi almak için uzanabilir, tekerlekli oyuncakları çekerek ve sürükleyerek bir

Okul Öncesi Çocuklarda Gelişim, Öğrenme ve Okul Öncesi Eğitim Kurumlarında Öğrenme Ortamları 3