´ÜàôÂÚ²Ü ÐàôÞ²ðÒ²ÜÜºðÆ...

1

ՀՀ Բնապահպանության նախարարություն

ՀՀ Լոռու և Տավուշի մարզերի տարածքներում գտնվող բնության հուշարձանների հաստատված ցանկի

համալրման, պահպանման գոտիների տարածքների ճշգրտման, հողամասերի սահմանազատման և

քարտեզագրման աշխատանքներ

Հաշվետվություն

<<Զիկատար>> բնապահպանական կենտրոն>> ՊՈԱԿ

ԵՐԵՎԱՆ 2012

2

Բ Ո Վ Ա Ն Դ Ա Կ ՈՒ Թ Յ ՈՒ Ն

ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ ........................................................................................................... 3

Բ Ա Ժ Ի Ն 1. ԲՆՈՒԹՅԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ ........................................................... 4

1.1. Բնության հուշարձանները որպես բնության հատուկ պահպանվող տարածքների ինքնուրույն կատեգորիա ...................................................................... 4

1.2. Բնության հուշարձանների ընտրության չափանիշները և դասակարգումը ......... 4

1.3. Բնության հուշարձանների նշանակությունը .......................................................... 5

Բ Ա Ժ Ի Ն 2. ԻՐԱԿԱՆԱՑՎԱԾ ԱՇԽԱՏԱՆՔԻ ՆՊԱՏԱԿԸ ԵՎ ՄԵԹՈԴՆԵՐԸ ........ 6

2.1. Աշխատանքի նպատակը ........................................................................................ 7

2.2. Աշխատանքի մեթոդները ....................................................................................... 7

Բ Ա Ժ Ի Ն 3. ՀՀ ԼՈՌՈՒ ՄԱՐԶԻ ԲՆՈՒԹՅԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԸ ....................... 8

3.1. Առաջարկություններ ՀՀ կառավարության կողմից հաստատված ցանկում գրանցված բնության հուշարձանների վերաբերյալ .................................................... 9

3.2. Առաջարկություններ ՀՀ Լոռվա մարզպետարանի կողմից համալրման նպատակով ներկայացված բնության հուշարձանների վերաբերյալ ........................ 10

3.3. Առաջարկություններ ՀՀ գիտությունների ազգային ակադեմիայի կողմից համալրման նպատակով ներկայացված բնության հուշարձանների վերաբերյալ ... 13

3.4. <<Զիկատար>> բնապահպանական կենտրոն>> ՊՈԱԿ-ի կողմից ներկայացված բնության հուշարձանների ................................................................. 18

3.5. <<Թռչկան>> քաղաքացիական նախաձեռնության կողմից բնության հուշարձանների հաստատված ցանկի համալրման նպատակով առաջարկում է Լոռվա մարզի Ամրակից բնակավայրից ոչ հեռու գտնվող <<Ջրվեժ>>-ը որպես ջրագրական հուշարձան: ........................................................................................... 18

Բ Ա Ժ Ի Ն 4. ՀՀ ՏԱՎՈՒՇԻ ՄԱՐԶԻ ԲՆՈՒԹՅԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԸ ................. 19

4.1. Առաջարկություններ ՀՀ կառավարության կողմից հաստատված ցանկում գրանցված բնության հուշարձանների վերաբերյալ .................................................. 19

4.2. Առաջարկություններ բնության հուշարձանների վերաբերյալ ............................. 22

4.2.2. ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիան բնության հուշարձանների հաստատված ցանկի համալրման նպատակով առաջարկում է հետևյալ օբյեկտները. ................................................................................................................ 22

4.2.2. ՀՀ բնապահպանության նախարարության <<Զիկատար>> բնապահպանական կենտրոն>> ՊՈԱԿ-ի կողմից բնության հուշարձանների հաստատված ցանկում առաջարկում է ընդգրկել հետևյալ օբյեկտները. ................. 24

Բ Ա Ժ Ի Ն 5. ԲՆՈՒԹՅԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ԱՆՁՆԱԳՐԵՐԻ ՀԱՍՏԱՏՄԱՆ ՀՐԱՄԱՆԻ ՆԱԽԱԳԻԾԸ ԵՎ ՑԱՆԿԻ ՀԱՄԱԼՐՄԱՆ ՄԱՍԻՆ ՀՀ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ՈՐՈՇՄԱՆ ՆԱԽԱԳԻԾԸ ....................................................... 25

ՀԱՎԵԼՎԱԾ 1 ......................................................................................................... 30

ՀԱՎԵԼՎԱԾ 2 ........................................................................................................ 70

3

ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ Հայաստանն աչքի է ընկնում բնության հուշարձաններին վայել բնական

օբյեկտների և համալիրների արտասովոր բազմազանությամբ, որոնք բնապահպանական, ռեկրեացիոն և սոցիալ-տնտեսական բացառիկ արժեք են ներկայացնում:

ՀՀ տարածքի երկրաբանական կառուցվածքը, լեռնային ռելիեֆն ու կլիմայական առանձնահատկությունները, ուղղաձիգ գոտիականությունը, ինչպես նաև բուսաշխարհագրական տարբեր մարզերի ազդեցությունը պայմանավորել են տարածքի լեռնագրական և լանդշաֆտային բազմազանությունը, որոնք տարբեր ինտենսիվության բնական և մարդածին երևույթների ազդեցությամբ ձևավորել են բնական միջավայրի ինքնատիպ տարրեր` բնության կենդանի և անկենդան հուշարձաններ: Վերջիններս գտնվելով գեղատեսիլ, դժվարամատչելի վայրերում` մշակութային կոթողների հետ միասին հաճախ ձևավորում են ռեկրեացիոն բարձրարժեք համալիրներ:

Բնության հուշարձանների կառավարման, համապարփակ տվյալների բազայի վարման, բնապահպանական և տնտեսական կանխատեսումների, ինչպես նաև մոնիթորինգի իրականացման նպատակով ՀՀ բնապահպանության նախարարության <<Անտառային գիտա-փորձարարական կենտրոն>> պետական ոչ առևտրային կազմակերպության կողմից, պետական բյուջեի միջնաժամկետ ծրագրերի շրջանակներում, 2006 թ. իրականացվել է <<Հայաստանի Հանրապետության բնության հուշարձանների գույքագրման, անձնագրավորման և ցանկի հաստատման ծրագիրը>>: Արդյունքում` ՀՀ կառավարության 2008 թվականի օգոստոսի 14-ի N 967-Ն որոշմամբ հաստատվել է թվով 230 բնության հուշարձանների ցանկը, որոնցից 109-ը դասակարգված են երկրաբանական, 48-ը` ջրաերկրաբանական, 38-ը` ջրագրական, 16-ը` բնապատմական և 19-ը` կենսաբանական տիպաբանական խմբերում:

Հարկ է նշել, որ թվով 230 բնության հուշարձանները լիարժեք չեն ներկայացնում Հայաստանի տարածքում առկա կենդանի և անկենդան բնական համալիրների և առանձին օբյեկտների հարուստ բազմազանությունը: Բացի այդ, հաստատված ցանկի բնության հուշարձանները չունեն նաև <<Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների մասին>> ՀՀ օրենքով նախատեսված անձնագրեր, քարտեզագրված և ճշգրտված չեն դրանց պահպանման գոտիները, սահմանազատված չեն հողամասերը: Ելնելով դրանից, որպես առաջին քայլ, ՀՀ 2012 թ. պետական բյուջեի շրջանակներում ընդգրկվեց <<ՀՀ Լոռու և Տավուշի մարզերի տարածքներում գտնվող բնության հուշարձանների հաստատված ցանկի համալրման, պահպանման գոտիների տարածքների ճշգրտման, հողամասերի սահմանազատման և քարտեզագրման աշխատանքներ>> ծրագիրը:

4

Բ Ա Ժ Ի Ն 1. ԲՆՈՒԹՅԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

1.1. Բնության հուշարձանները որպես բնության հատուկ պահպանվող տարածքների ինքնուրույն կատեգորիա

Բնության պահպանության միջազգային միության <<IUCN Protected Areas Category>> ուղեցույցում բնության հուշարձանը դասվում է III-րդ կատեգորիային և սահմանվում է` տարածք, որն ունի մեկ կամ ավել, հատուկ բնական/մշակութային առանձնահատկություններ, որոնք ունեն հազվագյուտ, յուրահատուկ կամ եզակի արժեք, ներկայացուցչական կամ գեղագիտական որակներ կամ մշակութային նշանակություն>>:

<<Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների մասին>> ՀՀ օրենքի հոդված 1-ում <<Բնության հուշարձան>> հասկացությունը սահմանվում է որպես <<… սահմանված կարգով առանձնացված գիտական, պատմամշակութային և գեղագիտական առանձնահատուկ արժեք ներկայացնող բնական օբյեկտ>>: Բնական համալիրները և օբյեկտները բնապահպանության ոլորտում պետական լիազորված մարմնի կողմից ներկայացվում են ՀՀ կառավարությանըորի որոշմամբ դրանք հայտարարվում են բնության հուշարձաններ և ընդգրկվում են բնության հատուկ պահպանվող տարածքների համակարգում: Օրենքով արգելվում է բնության հուշարձանի տեսքը խաթարող ցանկացած գործունեություն: Բնության հուշարձանների պահպանությունն իրականացվում է պետական բյուջեի և ՀՀ օրենսդրությամբ չարգելված այլ միջոցների հաշվին:

1.2. Բնության հուշարձանների ընտրության չափանիշները և դասակարգումը

<<Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների մասին>> ՀՀ օրենքում բացակայում է բնության հուշարձանների ընտրության չափանիշներին նվիրված առանձին հոդված: 2011-2012 թթ. ընթացքում մշակված օրենքի նոր նախագծում, որպես բնության հուշարձանների ընտրության չափանիշներ, սահմանվում են` բազմածին, էտալոնային, գիտաճանաչողական, գեղագիտական, բնապատկերային, մշակութային և ռեկրեացիոն առանձնահատուկ նշանակության տարբեր բնական օբյեկտների և համալիրների առկայությունը:

Բնության հուշարձանները ըստ ծագումնաբանության դասակարգվում են հետևյալ տիպերի` 1. Երկրաբանական` երկրաբանական ծագման եզակի, գիտական և գեղագիտական

արժեք ներկայացնող առանձին վերցրած բնական օբյեկտներ են կամ բնական համալիրներ, որոնք լինում են` հրաբխային (հրաբխային կոներ, խառնարաններ, լավային ծածկոցներ, քարանձավներ), տեկտոնական (կամարածալքեր, բեկվածքներ, շերտագրական և քարագրական մերկացումներ, հազվագյուտ հանքանյութերի, օգտակար հանածոների և ապարների ելքեր), արտածին (հողմահարման և տեղատարման հետևանքով առաջացած ռելիեֆի յուրահատուկ

5

ձևեր` կիրճեր, մնացորդային բուրգեր, քարափներ, վիհեր, հողմային խորշեր, քարայրներ, թունելներ, կամուրջներ, քարե քանդակներ), հնէաբանական (բրածո բույսերի և կենդանիների մնացորդներ, քարացուկներ, դրոշմներ կամ մերկացումներ):

2. Ջրաերկրաբանական` ջրաերկրաբանական ծագման եզակի, գիտական և բալնեոլոգիական արժեք ներկայացնող առանձին բնական օբյեկտներ կամ բնական համալիրներ, որոնք լինում են` հանքային և քաղցրահամ ջրերի բնական ելքեր (աղբյուրներ), կարստային քարանձավներ, կիրճեր, կանյոններ, սառցադաշտային կրկեսներ:

3. Ջրագրական` հրաբխային, տեկտոնական, ամբարտակային և սառցադաշտային ծագման եզակի, գիտական և գեղագիտական արժեք ներկայացնող առանձին վերցրած ջրային օբյեկտներ, որոնք լինում են` սառցադաշտ, լիճ (սառցադաշտային, խառնարանային, ջրաճահճային), ջրվեժ, խոնավ տարածքներ:

4. Կենսաբանական` կենսաբանական ծագման եզակի, գիտական և գեղագիտական արժեք ներկայացնող առանձին վերցրած հազվագյուտ, անհետացող, ռելիկտային բույսերի տեսակներ և դրանց բնական պոպուլյացիաներ, բնական աճելավայրերում հանդիպող երկարակյաց ծառեր, ինչպես նաև հազվագյուտ և անհետացող թռչունների բնադրավայրեր:

5. Բնապատմական` երկրաբանական, ջրաերկրաբանական, ջրագրական և կենսաբանական ծագման եզակի, գիտական և գեղագիտական արժեք ներկայացնող առանձին վերցրած բնական օբյեկտներ և բնական համալիրներ, որոնք ներդաշնակորեն կապված են պատմամշակույթային արժեքավոր հուշարձանների և դրանց համալիրների, բնակատեղիների, կամ պատմական իրադարձությունների ու լեգենդների հետ և, որպես կանոն, անձեռակերտ են:

Բնության հուշարձանների ներկայացված տիպաբանական դասակարգումը պայմանական է, քանի որ դրանցից շատերը ըստ ծագման կարող են ունենալ հետերոգեն բնույթ, սակայն նման դասակարգումը նպաստում է պահպանության աշխատանքների իրականացմանը և տվյալների բազաների ստեղծմանն ու կարգաբանությանը:

1.3. Բնության հուշարձանների նշանակությունը

Հայաստանի բնության հուշարձանների զգալի մասը ներկայումս գտնվում է անմխիթար վիճակում, որը պայմանավորված է հանքարդյունաբերության, ճանապարհաշինության, հաղորդակցուղիների կառուցման և հողօգտագործման աշխատանքների ընթացքում թույլ տրված խախտումներով: Դրան նպաստում են նաև սեփականության տարբեր սուբյեկտների հաճախ անվերահսկելի գործունեությունը: Բնության հուշարձանների պահպանությունը բացառիկ կարևորության բնապահպանական, սոցիալտնտեսական և ռեկրեացիոն հիմնախնդիր է, որի լուծման համար անհրաժեշտ է ձեռնամուխ լինել դրանց տարածքների հստակեցման,

6

չափագրման, սահմանների ճշգրտման, անձնագրավորման և արդյունվետ բնօգտագործման ծրագրերի իրականացման միջոցառումներին: Ընդ որում` բնության հուշարձանների գույքագրման և անձնագրավորման աշխատանքների արդյունքում պետք է կազմվի նախնական համահավաք (կադաստր), որը հետագայում հայտնաբերվելիք բնության հուշարձանների անձնագրավորման և մոնիթորինգի իրականացման հետ զուգընթաց կձևավորի դրանց քանակական և որակական տվյալների դասակարգված, պարբերաբար թարմացվող և վարվող համակարգ: Կադաստրի կազմումն ու վարումը հնարավորություն կընձեռնի գնահատել, վերահսկել և կանխատեսել Հայաստանի բնության հուշարձանների վրա մարդածին ճնշումները, մշակել հուշարձանների բնապահպանական, գեղագիտական, ռեկրեացիոն և պատմամշակութային արժեքների օգտագործման հիմունքները: Այն հնարավորություն կտա ամփոփել բնության հուշարձանների վերաբերյալ գոյություն ունեցող տեղեկատվությունը, մշակել և իրականացնել համապատասխան քաղաքականություն, բնապահպանական, բնօգտագործման տարբեր ծրագրեր և միջոցառումներ: Բնության հուշարձանների պահպանման գոտիների հստակեցման և չափագրման, պահպանության ռեժիմների սահմանման հետագա աշխատանքների արդյունքում կամբողջականացվեն Հայաստանի բնության հատուկ պահպանող տարածքները:

Մեծ նշանակություն ունի բնության հուշարձանների ցանցի զարգացումը, որը հնարավորություն կտա համալրել բնության հուշարձանների ցանկը և նպաստել էկոլոգիական զբոսաշրջության զարգացմանը: Վերջինիս դեպքում լայն հեռանկարներ կբացվեն համայնքների սոցիալ-տնտեսական զարգացման համար` էկոզբոսաշրջությանն անհրաժեշտ ենթակառուցվածքների ստեղծման, հետևաբար` նաև նոր աշխատատեղերի բացման առումով:

Բնության հուշարձանների պահպանության և ճանաչողության համար կարևոր նշանակություն ունի յուրաքանչյուրի վերաբերյալ համապատասխան տեղեկատվական ցուցանակների տեղադրումը` նշելով բնության հուշարձանի անվանումը, զբաղեցրած տարածքը, պահպանության ռեժիմը, պահպանությունն իրականացնող սուբյեկտը և օգտագործման թույլատրելի ձևերը:

Բ Ա Ժ Ի Ն 2. ԻՐԱԿԱՆԱՑՎԱԾ ԱՇԽԱՏԱՆՔԻ ՆՊԱՏԱԿԸ ԵՎ ՄԵԹՈԴՆԵՐԸ

2012 թ. մարտի 23-ին ՀՀ Բնապահպանության նախարարության <<Բնապահպանական ծրագրերի իրականացման գրասենյակ>> պետական հիմնարկի և <<Զիկատար>> բնապահպանական կենտրոն>> ՊՈԱԿ-ի միջև կնքվել է N ՀՀ-ԲՆ-ՊԸԱՇՁԲ-12/01 պայմանագիրը` <<ՀՀ Լոռու և Տավուշի մարզերի տարածքներում բնության հուշարձանների հաստատված ցանկի համալրման, պահպանման գոտիների տարածքների ճշգրտման, հողամասերի սահմանազատման և քարտեզագրման աշխատանքների>> կատարման վերաբերյալ:

7

2.1. Աշխատանքի նպատակը Աշխատանքի նպատակը համահունչ է <<ՀՀ Լոռու և Տավուշի մարզերի

տարածքներում բնության հուշարձանների հաստատված ցանկի համալրման, պահպանման գոտիների տարածքների ճշգրտման, հողամասերի սահմանազատման և քարտեզագրման աշխատանքների>> կատարման պայմանագրի տեխնիկական բնութագրին, մասնավորապես` 1. հստակեցնել և չափագրել ՀՀ կառավարության կողմից բնության հուշարձանների

հաստատված ցանկում ՀՀ Լոռու և Տավուշի մարզերում առկա հուշարձանների տարածքները.

2. որոշել և քարտեզագրել բնության հուշարձանների պահպանման գոտիները. 3. հավաքագրել, ուսումնասիրել և դասակարգել այն բնության հուշարձանները, որոնք

առաջարկվելու են հաստատված ցանկի համալրման համար. 4. հստակեցնել, չափագրել, որոշել և քարտեզագրել համալրման ենթակա բնության

հուշարձանների տարածքներն ու պահպանման գոտիները. 5. որոշել հաստատված ցանկում նշված <<անանուն>> բնության հուշարձանների

անվանումները. 6. ճշգրտել բնության հուշարձանների տեղադիրքերը` ՀՀ կառավարության 2001 թ.

հունիսի 9-ի <<ՀՀ աշխարհագրական անվանումների հաշվառման գրանցման պետական քարտադարանի ստեղծման և վարման կարգը>> N 502 որոշման պահանջներին համապատասխան.

7. ստեղծել բնության հուշարձանների տվյալների երկրատեղեկատվական բազա. 8. կազմել բնության հուշարձանների անձնագրերի նախագծերը և դրանց

հաստատման վերաբերյալ ՀՀ բնապահպանության նախարարի հրամանի նախագիծը.

9. պատրաստել <<ՀՀ կառավարության 2008 թվականի օգոստոսի 14-ի N 967-Ն որոշումում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին>> ՀՀ կառավարության որոշման նախագիծը` համապատասխան կից նյութերով:

2.2. Աշխատանքի մեթոդները

Բնության հուշարձանների տարածքների և պահպանման գոտիների որոշման ու չափագրման աշխատանքներն իրականացվել են դաշտային ուսումնասիրությունների միջոցով:

Քարտեզագրման աշխատանքները կատարվել են դաշտային չափագրման և հետազոտման տվյալների հիման վրա: Երկրատեղեկատվական համակարգի (GIS) միջոցով ստեղծվել է տվյալների բազա, որը ներառում է թվայնացված տեղեկատվություն բնության հուշարձանի տեղադիրքի, սահմանների և պահպանման գոտու տարածքի վերաբերյալ: Օգտագործվել են նաև տոպոգրաֆիկ քարտեզներից թվայնացված տվյալներ, մասնավորապես` գետերը, ճանապարհները,

8

բնակավայրերը, լեռնագագաթները: Նույն ծրագրի օգնությամբ կազմվել են համապատասխան քարտեզներ:

Հաստատված ցանկի համալրման ենթակա բնության հուշարձանների վերաբերյալ տվյալների հավաքագրումն իրականացվել է տեղական ինքնակառավարման և տարածքային կառավարման մարմիններից, ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիայից համապատասխան տվյալների տրամադրման հիման վրա: Օգտագործվել են նաև <<Զիկատար>> բնապահպանական կենտրոն>> ՊՈԱԿ-ի կողմից հավաքագրված տվյալները:

Ուսումնասիրված բնության հուշարձանները լուսանկարվել են թվային լուսանկարչական սարքով և լուսանկարները կցվել են անձնագրերի նածագծերին:

Ուսումնասիրությունների, ստացված քարտեզագրական նյութերը, <<անանուն>> բնության հուշարձանների որոշված անվանումները քննարկվել և համաձայնեցվել են համապատասխան տեղական ինքնակառավարման մարմինների, <<Հայանտառ>> ՊՈԱԿ-ի և այլ շահագրգիռ կողմերի հետ:

Բնության հուշարձանների անձնագրերի նախագծերը կազմվել են <<Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների մասին>> ՀՀ օրենքի պահանջներին համապատասխան: Արդյունքում` անձնագրի կառուցվածքը ներկայացված է աղյուսակ 1-ում:

Աղյուսակ 1. ԱՆՁՆԱԳԻՐ

<< ------ >> ԲՆՈՒԹՅԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆԻ 1. Դասակարգումը`

Տիպ`------------, ենթատիպ` ------------------ 2. Տեղադիրքը և աշխարհագրական կոորդինատները 3. Նկարագրությունը, չափագրությունը և վիճակը 4. Սահմանների և պահպանման գոտու նկարագրությունը, մակերեսը, քարտեզ-հատակագիծը 5. Տվյալներ սեփականատիրոջ և հողոգտագործողի մասին 6. Պահպանության և օգտագործման ռեժիմի առանձնահատկությունները 7. Տվյալներ պահպանություն իրականացնող սուբյեկտի մասին

Բ Ա Ժ Ի Ն 3. ՀՀ ԼՈՌՈՒ ՄԱՐԶԻ ԲՆՈՒԹՅԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԸ

ՀՀ կառավարության կողմից հաստատված ցանկում ՀՀ Լոռու մարզից գրանցված են հինգ բնության հուշարձաններ, որոնցից` 1. Երկրաբանական բնության հուշարձաններ – 3` <<Անանուն>> զոլավոր դայքաներ,

<<Անանուն>> դայքաների համակարգ, <<Գետնանձավ>> անձավային թունել. 2. Ջրագրական բնության հուշարձաններ – 1` <<Թռչկան>> ջրվեժ. 3. Կենսաբանական բնության հուշարձաններ – 1` <<Մրտավարդ կովկասյան>>:

9

3.1. Առաջարկություններ ՀՀ կառավարության կողմից հաստատված ցանկում գրանցված բնության հուշարձանների վերաբերյալ

Կատարված ուսումնասիրությունների արդյունքներից ելնելով` առաջարկվում է հետևյալը: 1. Երկրաբանական բնության հուշարձաններ.

• <<Անանուն>> զոլավոր դայքաներ>> բնության հուշարձանը վերանվանել <<Բազալտանման ապարների (Դիաբազների) զոլավոր դայք>> բնության հուշարձանի և հաստատման ներկայացնել բնության հուշարձանի անձնագիրը (Հավելված 1).

• <<Անանուն>> դայքաների համակարգ – Ըստ գոյություն ունեցող տվյալների` այն գտնվում է ՀՀ Լոռու մարզի Գարգառ գյուղից 5 կմ հարավ, Պուշկինի լեռնանցքին մոտ՝ 2038 մ բացարձակ բարձրության վրա, որտեղ մերկանում են Վահագնիի ինտրուզիվ զանգվածի տարբեր կազմի /կվարց-մոնցոտինային, գաբրո-դորիտային, գրանիոդիորիտային և այլն/ և չափսերի /5-25մ/ դայկանման մարմինները հրաբխածին-նստվածքային ապարների ստվարաշերտում:

Մեր կողմից կատարված ուսումնասիրությունների արդյունքում, ինչպես Պուշկինի լեռնանցքի գագաթնամերձ հատվածում, այնպես էլ լեռնանցքի ամբողջ շրջակայքում նմանօրինակ դայքային մարմիններ չբացահայտվեց: Պարզվեց, որ նշված տարածքում առկա հրաբխային ապարները ոչ թե քվարց դիորիտային և մոնցոնիտային կազմի ներժայթուկներ են, այլ անդեզիտային կազմի արտաժայթուկներ, որոնք լայն տարածում ունեն : Առաջարկվում է ՀՀ կառավարության կողմից հաստատված ցանկից սույն բնության հուշարձանը հանել:

• <<Գետնանձավ>> անձավային թունել – հաստատման ներկայացնել բնության հուշարձանի անձնագիրը (Հավելված 1).

2. Ջրագրական բնության հուշարձաններ • <<Թռչկան>> ջրվեժ: Բնության հուշարձանի ստորև ներկայացված անձնագիրը

մշակվել է սույն ծրագրի շրջանակներում և հաստատվել է ՀՀ բնապահպանության նախարարի 2012 թվականի նոյեմբերի 9-ի N 293-Ն հրամանով:

3. Կենսաբանական բնության հուշարձաններ • <<Մրտավարդ կովկասյան>> - ուսումնասիրությունների արդյունքում պարզվեց,

որ Պուշկինի լեռնանցքի շրջակայքում Կովկասյան մրտավարդի պոպուլյացիաներ գոյություն չունեն: Առաջարկվում է ՀՀ կառավարության կողմից հաստատված ցանկից սույն բնության հուշարձանը հանել:

10

3.2. Առաջարկություններ ՀՀ Լոռվա մարզպետարանի կողմից համալրման նպատակով ներկայացված բնության հուշարձանների վերաբերյալ

ՀՀ Լոռու մարզպետարանը առաջարկություններ է ներկայացրել բնության հուշարձանների ցանկում ընգրկել հետևյալ օբյեկտները:

1. Բնական քաղցրահամ աղբյուր: Գտնվում է Պուշկինի լեռնանցքի բարձրադիր մասում, Վանաձոր-Ստեփանավան հին ավտոճանապարհի անմիջական հարևանությամբ` Բազումի լեռնաշղթայի արևելյան մասում, ծովի մակարդակից 2103 մ բարձրության վրա: Համաձայն պատմական տվյալների, ռուս մեծ բանաստեղծ Ա.Ս. Պուշկինը 1829 թ. Էրզրում գնալու ճանապարհին հանդիպել է ռուս գրող, դիվանագետ Ա.Ս.Գրիբոյեդովի աճյունը ձիասայլով Իրանից Թբիլիսի տեղափողող զինվորական թափորին: Հետագայում այդ հանդիպման տեղում կառուցվել է հուշաղբյուրը: Մեր ուսումնասիրություններից պարզվել է, որ աղբյուրի ելքը բնական չէ, ներկայումս այն ցամաքած է: Հետևաբար, այն չի կարող հանդիսանալ ջրագրական կամ բնապատմական տիպի բնության հուշարձան:

2. <<Կալքար>> ժայռեր: Գտնվում է Դսեղ գյուղից 2 կմ հյուսիս-արևելք, Ալավերդի – Դսեղ ավտոմայրուղու ձախ կողմում, Մարց գետից դեպի Ձորագետ մոտ 0.5 կմ, 3.5 կմ չհասած Ալավերդի-Վանաձոր առաջին ավտոթունելին, ծովի մակարդակից 872 (հիմքում)-1000 (գագաթում) մ, բարձրության վրա: Իրենից ներկայացնում է մոտ 130 մ բարձրությամբ, ուղղաձիգ պատերով և հարթ գագաթով հսկայական քարաժայռ: Գագաթը անտառապատ է, հիմքի առավել մեղմաթեք լանջերը ծածկված են նոսր անտառով: Ժայռն ամբողջովին բաղկացած է վերին պլիոցենի միջին ակչագիլի ենթահարկի ալկալաօլիվինային դոլերիտային բազալտներից: Հայաստանում և հարակից տարածքներում ունեն մեծ տարածում: Բազալտների երկրաբանական տարիքը մոտ 2.5 մլն. տարի է: Գագաթամերձ հատվածից մինչև հիմքի վերին մասերը տեղ-տեղ նկատվում են դոլերիտային բազալտների կանոնավոր սյունաձև անջատումներ` վեցանիստ, հինգանիստ 20-50 սմ

11

տրամագիծ ունեցող հատվածակողմ սյուներով: Ուսումնասիրությունների արդյունքում պարզվել է, որ տվյալ դոլերիտային բազալտները շատ մեծ տարածում ունեն Դեբեդ և Ձորագետ գետերի խնձահովիտներում: Առաջարկվում է չընդգրկել երկրաբանական բնության հուշարձանների շարքում: հարավ-արևմուտքից, ավտոճանապարհից Դսեղ գյուղի շրջակայքից

3. Կուրթանի Ձոր: Գտնվում է Կուրթան գյուղից 1 կմ հյուսիս-արևելք:

Առաջարկությունը չի ընդունվել, քանի որ համաձայն գրականության տվյալների, Կուրթան գյուղի հյուսիս-արևելքում գտնվում է Զորագետ գետի խնձահովիտը կամ կանիոնը, որն ամբողջովին (գետի վերին հոսանքից մինչև գետաբերան) տեղակայված է վերին պլիոցենի հասակի 2.5 մլն տարով թվագրված հակադարձ մագնիսականությամբ դոլերիտային բազալտների մեջ, որոնք լայն տարածում ունեն ամբողջ հյուսիսային Հայաստանի տարածքում և, որպես կանոն, չեն կարող դիտարկվել որպես երկրաբանական բնության հուշարձան: Ինչ վերաբերվում է ձորի բուսական աշխարհին, ապա այնտեղ ևս հազվագյուտ պոպուլյացիաներ հայտնի չեն: Հետևաբար, որպես կենսաբանական բնության հուշարձան նույնպես ընդունելի չէ:

4. <<Զառներ>> բնական և մարդածին քարանձավների համալիր: Գտնվում է Ալավերդի-Հաղպատ ճանապարհի ձախ մասում, Ջաղացաձոր գետի արևելյան մաս: Ներառված է ՀՀ պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցուցակում (տես ՀՀ պաշտոնական տեղեկագիր #11 (310) 25 փետրվարի 2004, էջ

12

268) որպես 15 -17-րդ դարերի Քարայր-կացարան Զառնի այր: Առաջարկությունը չի ընդունվում:

5. <<Քլոշտափ>> բնական և մարդածին քարանձավների համալիր: Գտնվում է Հաղպատ գյուղի հարավ-արևմտյան մասում, նախկին թռչնանոցի ներքևում: Ներառված է ՀՀ պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցուցակում (տես ՀՀ պաշտոնական տեղեկագիր #11 (310) 25 փետրվարի 2004, էջ 268) որպես 15-րդ դարի քարայր-կացարան: Առաջարկությունը չի ընդունվում:

6. <<Օձի պորտ>> ժայռապատկեր, բուժիչ ջրով: <<Օձի պորտ>> աղբյուրը թեև ներառված է ՀՀ պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցուցակում (ՀՀ պաշտոնական տեղեկագիր #11 (310) 25 փետրվարի 2004, էջ 57), առաջարկվում է որպես բնապատմական բնության հուշարձան ներկայացնել հաստատման (Հավելված 1):

7. <<Դսեղի Ծովեր>> լիճ: Գտնվում է Դսեղ գյուղից 3 կմ հարավ-արևելք, 1378 մ բարձրության վրա: Առաջարկվում է որպես ջրագրական բնության հուշարձան ներկայացնել հաստատման (Հավելված 1):

8. <<Շամլուղի լճակ>> / հայտնաբերված է փոքր ասիական տրիտոն, որը գրանցված է ՀՀ Կարմիր գրքում/: Գտնվում է Շամլուղ քաղաքից 2 կմ հյուսիս-

13

արևելք, 1200 մ բարձրության վրա: Առաջարկվում է որպես ջրագրական բնության հուշարձան ներկայացնել հաստատման (Հավելված 1):

9. Ձորագետի հրային ներժայթուկ: Գտնվում է Ձորագետ և Փամբակ գետերի հատման կետում, Ալավերդի – Վանաձոր ավտոմայրուղու աջ կողմում` մոտ 10 մ չհասած առաջին թունելի մուտք: Առաջարկվում է որպես երկրաբանական բնության հուշարձան ներկայացնել հաստատման (Հավելված 1):

10. <<Ճանճաքար>> բնական և մարդածին քարանձավների համալիր: Առաջարկվող հուշարձանի տեղադիրքը ճշտման կարիք ունի, քանի որ Փամբակ գետը Չանախչի վտակ չունի: Աառաջարկությունը չի ընդունվում:

11. <<Քյորօղլու>> երկհարկանի քարայր: Գտնվում է Նորաշեն համայնքից 1.5 կմ հարավ-արևմուտք: Ներառված է ՀՀ պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցուցակում (տես ՀՀ պաշտոնական տեղեկագիր #11 (310) 25 փետրվարի 2004, էջ 289), որպես ամրոց Քյոր Օղլի՝ գյուղից արևմուտք, բլրի գագաթին: Արհեստածին լինելու պատճառով առաջարկությունը չի ընդունվում:

3.3. Առաջարկություններ ՀՀ գիտությունների ազգային ակադեմիայի կողմից համալրման նպատակով ներկայացված բնության հուշարձանների

վերաբերյալ

Բնության հուշարձանների ցանկի հաստատման վերաբերյալ ՀՀ կառավարության 2008 թվականի որոշման նախագծի քննարկման ժամանակ ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի 24.03.2008 թ. N 24-08/108 գրությամբ

առաջարկվել են հետևյալ օբյեկտները:

1. Կաթնաղբյուր հանքային ջուր: Գտնվում է Կաթնաղբյուր գյուղի հարավ-արևելյան հատվածում, գյուղի եզրից 0.5 կմ հարավ-արևելք, Մեծառու գետի աջ վտակի աջ ափին, Յառդա լեռան հյուսիսային լանջի ստորոտին, ծովի մակարդակից 1633 մ բարձրության վրա: Բնակչության շրջանում հայտնի է Լուսաղբյուր անվանվամբ: Հանքային աղբյուրը դուրս է գալիս վերին կավճի սենոնի վերնահարկի (89-65 մլն տարի առաջ ընկած ժամանակահատված) կրաքարերից, որոնք մոտ են չորրորդական հասակի բազալտների սահմանագծին: Ջրի անմիջական հարևանությամբ առկա է բնական քաղցրահամ աղբյուր: Հանքային աղբյուրն իրենից ներկայացնում է սառը ջերմաստիճանային (-t120C) ածխաթթվական, հիդրոկարբոնատ-կալցում-մագնեզիում-նատրիումային սեղանի հանքային ջուր: Հանքայնացումը 1.9- 2.7 վ/լ: Հանքային ջրի դեբիտը (ելքը) կազմում է 0.9-1.1 գ/լ: Քիմիական կազմով այն մոտ է Հյուսիսային Կովկասի աշխարհահրչակ Նարզան ջրին: Ուսումնասիրությունների արդյունքում պարզվել է, որ ներկայումս հանքային աղբյուրի անմիջական ելքի վրա կառուցված է մի շինություն: Շինության ներսում ջուրն արտահոսում է երկրի մակերես բավականին խոր ջրհորից: Հանքային

14

աղբյուրը կորցրել է իր բնական տեսքը և չի կարող առանձնացվել որպես ջրա- երկրաբանական հուշարձան:

2. Տուֆերի սյունաձև անջատումներ: Գտնվում է Լեռնապատ (Մակարաշեն) գյուղի արևմտյան մերձակայքում: Այս երկրաբանական գոյացությունը իրենից ներկայացնում է մոտ 120 մ ձգվածությամբ և 13-15 մ բարձրությամբ չորրորդական հասակի ստորին նեոպլեյստոցենի (0.7-0.6 միլիոն տարի առաջ ընկած ժամանակահատված) սև տուֆերի կամ իգնիմբրիտների կիսաշրջանաձև լքված քարհանք: Հայտնի է, որ տուֆերի մոտ, ի տարբերություն բազալտների և անդեզիտա-բազալտների, սյունաձև անջատումները շատ ավելի հազվադեպ են հանդիպում: Առաջարկության համար հավանաբար հիմք են հանդիսացել Ա.Տ. Ասլանյանի և Կ.Գ. Շիրինյանի կողմից 1956թ. Ներկայացված ուսումնասիրության արդյունքները: Ներկայումս ներկայացված սյունաձև անջատումները, ինչպես երևում է նկարից, ինչ-ինչ պատճառներով քայքայվել են: Առաջարկությունը չի ընդունվում:

Ա.Տ. Ասլանյան, Կ.Գ. Շիրինյան/1956թ./

15

3. Ֆիոլետովայի տեկտոնական բլրաշարք. Գտնվելու վայրը հստակ նշված չէ: Ֆիոլետովո գյուղն իր շրջակայքով տեղակայված է միջին էոցենի հասակի (մոտ 48-ից 40 մլն. տարի ժամանակահատված) նստվածքային (կավեր, կրաքարեր և ավազաքարեր) ու հրաբխային ծագման ապարների վրա: Այլ երկրաբանական օբյեկտների հետ համեմատական վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ տեկտոնական ծագումնաբանությամբ բլրաշարքերը, որպես կանոն, տարածված երևույթներ են և անհրաժեշտություն չկա դրանք դիտարկել որպես բնության երկրաբանական հուշարձան:

4. Երիտասարդ խախտումներ տուֆերի մեջ: Գտնվում է Փամբակ գետի ձախ ափին՝ Սպիտակ քաղաքից արևմուտք: Փամբակ գետի միջին հոսանքի ավազանում, Վանաձոր-Սպիտակ-Շիրակամուտ մոտ 26 կմ-անոց հատվածում, մերկանում են չորրորդական հասակի՝ մեկից մինչև 15 մ հզորության սև տուֆեր, որոնք կոչվում են Քասախ-փամբակյան տիպի իգնիմբրիտներ: Դրանք շատ լավ երևում են Սպիտակ–Գյումրի ավտոմայրուղու աջ կողմի բարձրադիր մասերում: Մեր տեղազննության արդյունքում այդպես էլ հնարավոր չեղավ արձանագրել այնպիսի տուֆաշերտերի հատվածներ, որտեղ նշված երիտասարդ խախտումները ակնառու և հստակ երևան: Հարկ է նշել նաև, որ Քասախ-փամբակյան տիպի սև տուֆերը լայնորեն տարածված են Հայաստանում: Առաջարկությունը չի ընդունվում:

16

5. Փղերի սալահատակ (սյունաձև բազալտների հորիզոնական տեղադրում): Գտնվում է Դեբեդ կիրճի աջ ափին: Հայտնի է, որ Դեբեդի կիրճում լայն տարածում ունեն բացասական մագնիսականությամբ բնութագրված 2.5 մլն տարի վաղեմությամբ դոլերիտային բազալտներ, որոնք, որպես կանոն, բնութագրվում են ստորին մասերում գնդաձև և բարձաձև, իսկ վերին մասերում՝ տարբեր չափի արտահայտված ուղղաձիգ սյունաձև անջատումներով: Սակայն հորիզոնականորեն դասավորված սյունաձև անջատումները բավականին հազվագյուտ են: Ամենայն հավանականությամբ, այս տեղեկատվությունը վերցված է հայտնի երկրաբան Սերգեյ Ղազարյանի <<Уникальные отдельности базальтов Лорийского плато>>. Доклады АН Арм ССР. Том 41. 1965г. 1, сс. 47-50 հոդվածից: Համաձայն վերջինիս, Փղերի սալահատակ հիշեցնող հորիզոնականին մոտ տեղադրված սյունաձև անջատումները մոտ 400 մ քառակուսի տարածքով մերկանում են Ալավերդի քաղաքի Շահումյան թաղամասի տարածքում՝ Դեբեդ գետի ոչ թե աջ, այլ ձախ ափին՝ գետից մոտ 300 մ հեռավորության և մոտավորապես 100 մ բարձրության վրա: Սակայն մեր որոնումների արդյունքում այդ տեղամասը չհայտնաբերվեց: Մեր կարծիքով այդ եզակի երկրաբանական գոյացությունը, կամ 1960-ական թթ-ից հետո կառուցապատվել է, կամ այլ պատճառներով չի պահպանվել:

6. Սպիտակի բնապատմական համալիր: Գտնվում է Գեղասար գյուղից հյուսիս՝ Սպիտակ-Գյումրի ավտոճանապարհի աջ կողմում, ծովի մակարդակից 1680-1700 մ բարձրության վրա: Ներառված է ՀՀ պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցուցակում (տես ՀՀ պաշտոնական տեղեկագիր #11 (310) 25

17

փետրվարի 2004, էջ 208) որպես 12-17-րդ դարերի վիմափոր բնակավայր: Համալիրը ամբողջությամբ արհեստական է և իրենից ներկայացնում է միջնադարյան բնակատեղի` տեղաբաշխված չորրորդական հասակի սև տուֆաշերտում: Ճանապարհաշինության ժամանակ կատարված աշխատանքների հետևանքով վնասվել է համալիրի արևելքում գտնվող եկեղեցին, որի հարևանությամբ գտնվում է տապանատունը: Առանձնահատուկ տեղ են գրավում արտադրական բնույթի անձավները, որոնք ծառայել են որպես մետաղամշակման արհեստանոցներ, բրուտանոցներ և այլն: Համալիրը բաղկացած է միմյանց հետ կապված բնակելի անձավների բազմաթիվ խմբերից, որոնք զգալիորեն տուժել են 1988 թ. դեկտեմբերյան երկրաշարժից: Բնակավայրը տարածվում է 300 մ: Համալիրը ներկայումս բավական վնասված է: Արհեստածին լինելու պատճառով առաջարկությունը չի ընդունվում:

18

3.4. <<Զիկատար>> բնապահպանական կենտրոն>> ՊՈԱԿ-ի կողմից ներկայացված բնության հուշարձանների

1. <<Տրավերտիններ դոլերիտային բազալտներում>> – Գտնվում է Մարց-Աթան գրունտային ճանապարհի ձախ կողմում, Մարց գյուղի խաչմերուկից 50 մ. վերև: Առաջարկվում է որպես երկրաբանական բնության հուշարձան ներկայացնել հաստատման (Հավելված 1):

2. <<Քոշաքարի մրտավարդ>> - Գտնվում է Մարգահովիտ համայնքի վարչական սահմանի հյուսիսում, Եղեգնուտի անտառտնտեսության Եղեգնուտի անտառպետության բարձրադիր գոտում Առաջարկվում է որպես կենսաբանական բնության հուշարձան ներկայացնել հաստատման (Հավելված 1):

3.5. <<Թռչկան>> քաղաքացիական նախաձեռնության կողմից բնության հուշարձանների հաստատված ցանկի համալրման նպատակով առաջարկում է Լոռվա մարզի Ամրակից բնակավայրից ոչ հեռու գտնվող <<Ջրվեժ>>-ը որպես

ջրագրական հուշարձան:

2012 թվականի օգոստոսին Ամրակից համայնքում իրականացված ուսումնասիրություններից պարզվել է, որ հիշյալ տարածքով անցնող փոքր գետակը ապահովված չէ ջրի կանոնավոր հոսքով: Ջրի գոյացման աղբյուրը մոտակա անտառապատ Արչասարն է, ընդ որում տարվա որոշակի ժամանակահատվածում ջրի առատության շնորհիվ գեղատեսիլ ջրվեժի տպավորություն է թողնում, իսկ հիմնականում խիստ սակավաջուր է: Առաջարկությունը չի ընդունվում:

19

Բ Ա Ժ Ի Ն 4. ՀՀ ՏԱՎՈՒՇԻ ՄԱՐԶԻ ԲՆՈՒԹՅԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԸ

ՀՀ կառավարության կողմից հաստատված ցանկում ՀՀ Տավուշի մարզից գրանցված են 17 բնության հուշարձաններ, որոնցից` 1. Երկրաբանական բնության հուշարձաններ – 12` <<Մոլլաքար>> ժայռ,

<<Անանուն>> պլագիոգրանիտներ, <<Անանուն>> դայքայանման մարմիններ (Բերդ), <<Անանուն>> փոխակերպարային (մետամորֆիզացված) թերթ աքարեր, <<Կալաքար>> լեռ, <<Անանուն>> սյունաձև էքստրուզիվ մարմին` նեկկ, <<Անանուն>> դայքայանման մարմիններ (Նովուր), <<Փայտասար>> քարանձավների համալիր, <<Անանուն>> կվարցային դիորիտներ և գաբրո-դիորիտներ, <<Անանուն>> շերտագրական մերկացում, <<Անանուն>> սանդղափուլ քարափներ, <<Օձաքար>> լեռնագագաթ.

2. Կենսաբանական բնության հուշարձաններ – 5`<<Նոյեմբերյանի սոսի>>, <<Վարդան Մամիկոնյանի կաղնի>>, <<Սարի գյուղի սոսի>>, <<Գետահովիտի մամռապատ ժայռ>>, <<Տանձուտ>>:

4.1. Առաջարկություններ ՀՀ կառավարության կողմից հաստատված ցանկում գրանցված բնության հուշարձանների վերաբերյալ

Կատարված ուսումնասիրությունների արդյունքներից ելնելով` առաջարկվում է հետևյալը: 1. Երկրաբանական բնության հուշարձաններ.

• <<Մոլլաքար>> ժայռ – Գտնվում է Իջևան քաղաքից մոտ 10 կմ հարավ-արևմուտք Իջևան-Երևան ավտոմայրուղու ձախ կողմում: Այն առաջացել է յուրայի հասակի կանաչքարային պորֆիրներից ստվարաշերտի ինտենսիվ ֆիզիկական հողմնահարման արդյունքում: Այս տիպի և երկրաբանական հասակի գոյացությունները լայն տարածված են ինչպես հյուսիսային Հայաստանի տարածքում ամբողջ Հայաստանում, այնպես էլ ամբողջ Հայաստանում: Առաջարկվում է այս գոյացությունը հանել բնության հուշարձանների ցանկից:

20

• <<Անանուն>> պլագիոգրանիտներ – Վերանվանել <<Պլագիոգրանիտ-պորֆիրային

դայք>> և հաստատման ներկայացնել բնության հուշարձանի անձնագիրը (Հավելված 2): • <<Անանուն>> դայքայանման մարմիններ – Գտնվում է Բերդ համայնքի հյուսիս-

արևմտյան եզրին` Բերդ-Նավուր ավտոճանապարհի ձախ կողմում: Անհրաժեշտ է նշել, որ վերին յուրայի հասակի տուֆավազաքարային նստվածքները բավականին լայն տարածում ունեն հյուսիսային Հայաստանում և շատ վայրերում այդ ստվարաշերտի մեջ ներդրված են տարբեր հասակի ու կազմության դայքեր, որը բավականին տարածված երևույթ է: Բացի այդ, այս երկրաբանական գոյացությունը դիտարժան չէ` բացի քվարցի կտրող նրբերակներից, մնացած՝ ավելի հզոր 3 խիստ թերթավորված դայքերը հազիվ են նշմարվում: Առաջարկվում է այս գոյացությունը հանել բնության հուշարձանների ցանկից:

21

• <<Անանուն>> փոխակերպարային (մետամորֆիզացված) թերթաքարեր – Վերանվանել <<Կովասարի փոխակերպարային թերթաքարեր>> և հաստատման ներկայացնել բնության հուշարձանի անձնագիրը (Հավելված 2):

• <<Կալաքար>> լե ռ – Ներկայացվում է համատեղ <<<<Անանուն>> սյունաձև էքստրուզիվ մարմին` նեկկ>> բնության հուշարձանի հետ, քանի որ մեկ ամբողջական բնական օբյեկտ են ներկայացնում և հաստատման ներկայացնել բնության հուշարձանի անձնագիրը (Հավելված 2):

• <<Անանուն>> սյունաձև էքստրուզիվ մարմին` նեկկ – Տես`<<Կալաքար>> լեռ: • <<Փայտասար>> քարանձավների համալիր – Գտնվում է Կոթի գյուղից 4 կմ

հարավ, <<Հայանտառ>> ՊՈԱԿ-ի Նոյեմբերյանի անտառտնտեսության Դովեղի անտառպետությունում, ծովի մակարդակից 1180 մ բարձրության վրա: Հաստատման ներկայացնել բնության հուշարձանի անձնագիրը (Հավելված 2):

• <<Անանուն>> կվարցային դիորիտներ և գաբրո-դիորիտներ – Ըստ հաստատված ցանկում բերված տվյալների` գտնվում է Նավուր գյուղից 1.5 կմ հարավ-արևելք, Տավուշ գետի կիրճի աջ լանջին: Մեր ուսումնասիրությունների արդյունքում պարզվեց, որ այս տեղեկատվությունը չի համապատասխանում իրականությանը, քանի որ Տավուշ գետի կիրճը գտնվում է Նավուր գյուղից առնվազն 5 կմ հեռավորության վրա: Բացի այդ, Տավուշի պլագիոգրանիտները շատ վայրերում կտրտված են տարբեր կազմության ներժայթուկ դայքանման մարմիններով, որոնք, որպես կանոն, շատ սովորական երևույթ են: Առաջարկվում է այս գոյացությունը հանել բնության հուշարձանների ցանկից:

• <<Անանուն>> շերտագրական մերկացում – Վերանվանել <<Չինչինի անկյունային աններդաշնակություն>> և հաստատման ներկայացնել բնության հուշարձանի անձնագիրը (Հավելված 2):

• <<Անանուն>> սանդղափուլ քարափներ - Վերանվանել <<Չինչինի սանդղափուլ քարափներ>> և հաստատման ներկայացնել բնության հուշարձանի անձնագիրը (Հավելված 2):

• <<Օձաքար>> լեռնագագաթ - Հաստատման ներկայացնել բնության հուշարձանի անձնագիրը (Հավելված 2):

2. Կենսաբանական բնության հուշարձաններ. • <<Նոյեմբերյանի սոսի>> - Վերանվանել <<Զորականի սոսի>> և հաստատման

ներկայացնել բնության հուշարձանի անձնագիրը (Հավելված 2): • <<Վարդան Մամիկոնյանի կաղնի>> - Հաստատման ներկայացնել բնության

հուշարձանի անձնագիրը (Հավելված 2): • <<Սարի գյուղի սոսի>> - Հաստատման ներկայացնել բնության հուշարձանի

անձնագիրը (Հավելված 2): • <<Գետահովիտի մամռապատ ժայռ>> - Հաստատման ներկայացնել բնության

հուշարձանի անձնագիրը (Հավելված 2):

22

• <<Տանձուտ>> - Գտնվում է Աղավնավանք գյուղի մոտ և ամբողջությամբ ընդգրկված է <<Դիլիջան>> ազգային պարկի տարածքում:

Առաջարկվում է հանել բնության հուշարձանների ցանկից:

4.2. Առաջարկություններ բնության հուշարձանների վերաբերյալ

4.2.2. ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիան բնության հուշարձանների հաստատված ցանկի համալրման նպատակով առաջարկում է հետևյալ

օբյեկտները. • <<Սողանքային մարմին Աչաջուր>>: Ընդգրկում է Աչաջուր գյուղի Մակարավանք

միջնադարյան վանքային համալիրի շրջակա տարածքները: Առաջարկությունը չի ընդունվում, քանի որ սողանքները, ինչպես նաև փլուզումներն ու քարաթափվածքները առաջանում են ծանրահակ գործընթացների պայմաններում և իրենցից ներկայացնում են երկրի ծանրության ուժի ազդեցությամբ հողագրունտների ու լեռնային ապարների շարժում և դասվում են երկրաբանական վտանգավոր երևույթների կարգին: Գտնում ենք, որ սողանքները որպես կանոն չեն դիտարկվում բնության հուշարձան:

• Սողանքային մարմին <<Հարբած անտառ>> - Գտնվում է Դիլիջան քաղաքին հարակից: Առաջարկությունը չի ընդունվում նույն հիմնավորումով, ինչ-որ Աչաջուրի (Մակարավանք) սողանքը և միաժամանակ գտնվում է <<Դիլիջան>> ազգային պարկի տարածքում:

• <<Դիլիջան>> հանքային ջուր>> - գտնվում է Դիլիջան քաղաքից 6 կմ արևմուտք, Բլդան գետի աջ ափին, հանքային ջրերի շշալցման տարածքում:

23

Հարկ է նշել, որ նշված հանքային ջրի սնման աղբյուրները <<Դիլիջան>> ազգային պարկում են և առանձնացված են որպես ջրաբանական արգելավայր: Հետևաբար առաջարկությունը չի ընդունվում:

• << Ֆրոլովա-Բալկա>> հանքային ջուր>> - գտնվում է Դիլիջան քաղաքից 8 կմ հարավ-արմուտք, Դիլիջան-Վանաձոր խճուղուց 2.5 կմ հարավ: Նշված հանքային ջրի սնման աղբյուրները նույնպես գտնվում են <<Դիլիջան>> ազգային պարկում և առանձնացված են որպես ջրաբանական արգելավայր: Հետևաբար առաջարկությունը չի ընդունվում:

• <<Ակնաղբյուր>> հանքային ջուր>> - գտնվում է Ակնաղբյուր գյուղից 1 կմ հյուսիս-արևմուտք: Այն հայտնաբերվել է 1973 թվականին ՀՍՍՀ Գունավոր մետալուրգիայի գիտահետազոտական ինստիտուտի հորատող արշավախմբի կողմից փորված 105 մ խորության հորատանցքից: Ներկայումս խաթարված է հանքավայրի բնական տեսքը, հանքային ջուրը անընդմեջ շատրվանում է մի արհեստական կառույցից, իսկ շատրվանի անմիջական հարևանությամբ կառուցված է շինություն: Հետևաբար այս հանքային ջրի արհեստական ելքը չի կարող դիտարկվել որպես բնության ջրաերկրաբանական հուշարձան:

• <<Վազաշեն>> հանքային ջուր>> - գտնվում է Վազաշեն գյուղի հյուսիս-արևմտյան հատվածում: Հանքային ջուրը պարբերաբար՝ մոտավորապես 10-15 րոպեն մեկ, երկրի մակերևույթ է դուրս գալիս արհեստական աղբյուրի տեսքով, որի տեղում 1966 թվականին փորվել է հորատանցք: Հետևաբար այն արհեստածին է, չունի բնական տեսք և չի կարող առանձնացվել որպես ջրաերկրաբանական տիպի բնության հուշարձան:

24

4.2.2. ՀՀ բնապահպանության նախարարության <<Զիկատար>> բնապահպանական կենտրոն>> ՊՈԱԿ-ի կողմից բնության հուշարձանների

հաստատված ցանկում առաջարկում է ընդգրկել հետևյալ օբյեկտները. • <<Քվարցային պլագիոպորֆիրների սյունաձև անջատումներ>> - գտնվում է

Երևան-Իջևան ավտոմայրուղու աջ կողմում, մոտ 10 կմ չհասած Իջևան, երկաթուղային կամրջի մոտ, Հովք գյուղից 900 մ դեպի հյուսիս-արևելք, Աղստև գետի ձախ ափին: Առաջարկվում է ընդգրկել բնության հուշարձանների ցանկում և հաստատման ներկայացնել բնության հուշարձանի անձնագիրը (Հավելված 2):

• <<Զիկատարի տանձուտ>> - գտնվում է <<Զիկատար>> ուսումնական կենտրոնից 600 մ հարավ-արևմուտք, <<Հայանտառ>> ՊՈԱԿ-ի Նոյեմբերյանի անտառտնտեսության <<Զիկատարի>> անտառպետությունում: Առաջարկվում է ընդգրկել բնության հուշարձանների ցանկում և հաստատման ներկայացնել բնության հուշարձանի անձնագիրը (Հավելված 2):

• <<Ոսկեպարի կենի>> - գտնվում է <<Հայանտառ>> ՊՈԱԿ-ի Նոյեմբերյանի անտառտնտեսության Ջուջևանի անտառպետությունում Ոսկեպար համայնքից 6 կմ հարավ-արևմուտք: Առաջարկվում է ընդգրկել բնության հուշարձանների ցանկում և հաստատման ներկայացնել բնության հուշարձանի անձնագիրը (Հավելված 2):

• <<Ջոնջոլկուտ>> - գտնվում է <<Հայանտառ>> ՊՈԱԿ-ի Նոյեմբերյանի անտառտնտեսության Դովեղի անտառպետությունում, Բարեկամավան

25

համայնքից 1 կմ հարավ-արևմուտք: Առաջարկվում է ընդգրկել բնության հուշարձանների ցանկում և հաստատման ներկայացնել բնության հուշարձանի անձնագիրը (Հավելված 2):

Բ Ա Ժ Ի Ն 5. ԲՆՈՒԹՅԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ԱՆՁՆԱԳՐԵՐԻ ՀԱՍՏԱՏՄԱՆ ՀՐԱՄԱՆԻ ՆԱԽԱԳԻԾԸ ԵՎ ՑԱՆԿԻ ՀԱՄԱԼՐՄԱՆ ՄԱՍԻՆ ՀՀ

ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ՈՐՈՇՄԱՆ ՆԱԽԱԳԻԾԸ

Համաձայն <<Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների մասին>> ՀՀ օրենքի 8-րդ հոդվածի 1-ին մասի է) կետի` բնության հուշարձանների ցանկը հաստատում է ՀՀ կառավարությունը: Հիմք ընդունելով սույն ծրագրի շրջանակներում կատարված ուսումնասիրությունների արդյունքները` առաջարկվում է բնության հուշարձանների ցանկում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու վերաբերյալ ՀՀ կառավարության որոշման նախագծի հետևյալ տարբերակը.

26

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ

Ո Ր Ո Շ ՈՒ Մ << >> << >> 2013 թվականի N << >>-Ն

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ 2008 ԹՎԱԿԱՆԻ

ՕԳՈՍՏՈՍԻ 14-Ի N 967-Ն ՈՐՈՇՄԱՆ ՄԵՋ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ

«Իրավական ակտերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 70-րդ

հոդվածի 5-րդ մասին համապատասխան` Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը որոշում է.

1. Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2008 թվականի օգոստոսի 14-ի «Բնության հուշարձանների ցանկը հաստատելու մասին» N 967-Ն որոշման հավելվածը շարադրել նոր խմբագրությամբ` համաձայն հավելվածի:

2. Սույն որոշումն ուժի մեջ է մտնում պաշտոնական հրապարակմանը հաջորդող օրվանից։

Հայաստանի Հանրապետության

վարչապետ Տ. Սարգսյան

Հավելված ՀՀ կառավարության 2013

թվականի << >> << >> N << >>-Ն

որոշման

«Հավելված ՀՀ կառավարության 2008

թվականի օգոստոսի 14-ի N 967-Ն որոշման

27

Ց Ա Ն Կ

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԲՆՈՒԹՅԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ

Երկրաբանական հուշարձաններ

NN ը/կ

Անվանումը (նկարագիրը) Տեղադիրքը

28. <<Բազալտանման զոլավոր դայք>>

Լոռու մարզ, Ալավերդի քաղաքային համայնք, Լալվար գետի միջին հոսանք, կիրճի աջ ափին` Դարկ լեռնագագաթի հարավ-

արևելյան ստորոտին, Ալավերդի <<Լենհանքեր>> ավտոճանապարհից մոտ 300 մ դեպի արևմուտք, Մադան գյուղի

արևմտյան ծայրամասից մոտ 500 մ դեպի արևմուտք 29. <<Մարց գետի դոլերիտային

բազալտների սյունաձև անջատումներ>>

Լոռու մարզ, Մարց գյուղի խաչմերուկից մոտ 50 մ վերև, Մարց – Աթան գրունտային ավտոճանապարհի ձախ կողմում

30. <<Ձորագետի հրային ներժայթուկ>>

Լոռու մարզ, Ձորագետ և Փամբակ գետերի հատման կետում, Ալավերդի–Վանաձոր ավտոմայրուղու աջ կողմում` մոտ 10 մ

չհասած առաջին թունելի մուտք 97. <<Կովասարի փոխակերպային

թերթաքարեր>> Տավուշի մարզ, Բերդ քաղաքից մոտ 20 կմ հարավ՝ Վարագաջուր (Հախում) գետի վերին հոսանքի ավազանում, Վարագաջրի ձախ վտակ Կառնուտի և Վարագաջուր գետի աջ չոր վտակի հատման կետում, Կառնուտ վտակի հոսանքն ի վեր գնացող գրունտային

ավտոճանապարհի աջ կողմում 98. <<Կալաքար>> լեռ>> Տավուշի մարզ, Ծաղկավան գյուղից մոտ 6 կմ հարավ-արևմուտք,

Վարագաջուր (Հախում) գետի ձախափնյա անտառապատ լանջին` գրունտային ճանապարհի աջ կողմում, 12-13 դարերի Շահմուրադ (Չխմուրադի, կամ Գետակիցք վանքի) վանքային

համալիրից մոտ 150 մ դեպի հյուսիս-արևմուտք 99. <<Նավուրի> դայքայանման

մարմիններ>> Տավուշի մարզ, Բերդ քաղաքից դեպի Պառավի պունկտ և

Տանձուտ տեղավայրեր տանող գրունտային ավտոճանապարհի աջ կողմում` Տավուշ գետի ձախ վտակի հովտում

100. <<Չինչինի անկյունային աններդաշնակություն>>

Տավուշի մարզ, Չինչին գյուղի հարավ-արևելյան եզրին

101. <<Չինչինի>> սանդղափուլ քարափներ>>

Տավուշի մարզ, Չինչին գյուղից ուղիղ գծով 1.5կմ հարավ-արևելք, Հախում գետի աջակողմյան լանջին

102. <<Օձաքար>> լեռ>> Տավուշի մարզ, Պառավաքար գյուղից 3 կմ (ուղիղ գծով 1 կմ) հյուսիս-արևմուտք, Պառավաքար-Վազաշեն գրունտային

ավտոճանապարհի աջ կողմում՝ Պառավաքար լեռնագագաթից 1,5 կմ հարավ-արևմուտք, Կաղնուտաթումբ լեռնագագաթից մոտ

3 կմ հյուսիս-արևելք

Ջրագրական հուշարձաններ

7. <<Դսեղի ծովեր>> լիճ>> Լոռու մարզ, Դսեղ գյուղից 3 կմ արևելք-հարավ-արևելք, Սևորդաց

լեռնաշղթայի Ծովիղաշ լեռնագագաթի հյուսիսային լանջի ափսեաձև գոգավորությունում

Կենսաբանական հուշարձաններ

5. <<Քոշաքարի մրտավարդ>> Լոռու մարզ, Գուգարքի անտառտնտեսության Եղեգնուտի

28

անտառպետության բարձրադիր գոտում, Մարգահովիտ համայնքի վարչական սահմանի հյուսիսային սահմանագծից մոտ 1 կմ հեռավորության վրա

15. <<Զորականի սոսի>> Տավուշի մարզ, Զորական գյուղական համայնքի վարչական սահմանում

18. <<Զիկատարի տանձուտ>> Տավուշի մարզ, <<Զիկատար>> ուսումնական կենտրոնից հարավ-արևմուտք, 600 մ. <<Հայանտառ>> ՊՈԱԿ-ի Նոյեմբերյանի անտառտնտեսության Զիկատարի անտառպետություն

<<Ոսկեպարի կենի>> Տավուշի մարզ, <<Հայանտառ>> ՊՈԱԿ-ի Նոյեմբերյանի անտառտնտեսության Ջուջևանի անտառպետություն, Ոսկեպար համայնքից 6 կմ հարավ-արևմուտք

<<Ջոնջոլկուտ>> Տավուշի մարզ, <<Հայանտառ>> ՊՈԱԿ-ի Նոյեմբերյանի անտառտնտեսության Դովեղի անտառպետություն, Բարեկամավան համայնքից 1 կմ հարավ-արևմուտք

Համաձայն նույն օրենքի 9-րդ հոդվածի 1-ին մասի ը) կետի` բնության հուշարձանների անձնագրերը հաստատվում են բնապահպանության ոլորտում ՀՀ կառավարության լիազորած պետական կառավարման մարմինը: Հիմք ընդունելով սույն ծրագրի շրջանակներում կատարված ուսումնասիրությունների արդյունքները` առաջարկվում է ՀՀ բնապահպանության նախարարի հրամանի նախագծի տիպային օրինակը` բնության հուշարձանների անձնագրերի հաստատման վերաբերյալ: Հարկ է նշել, որ հրամանի նախագծի սույն տիպային օրինակը հիմք է հանդիսացել <<Թռչկանի ջրվեժ>> բնության հուշարձանի անձնագրի հաստատման համար:

29

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԲՆԱՊԱՀՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱՐԱՐ ____ __________-ի 2013 թ. ք. Երևան

N _____-Ն

Հ Ր Ա Մ Ա Ն

<< >> ԲՆՈՒԹՅԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆԻ ԱՆՁՆԱԳԻՐԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ

Հիմք ընդունելով <<Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների մասին>> Հայաuտանի Հանրապետության oրենքի 9-րդ հոդվածի <<ը>> կետը, ինչպես նաև Հայաստանի Հանրպետության կառավարության 2008 թվականի օգոստոսի 14-ի <<Հայաստանի Հանրապետության բնության հուշարձանների ցանկը հաստատելու մասին>> N 967-Ն որոշումը.

Հրամայում եմ՝

1. Հաստատել << >> բնության հուշարձանի անձնագիրը` համաձայն հավելվածի:

2. Սույն հրամանն ուժի մեջ է մտնում պաշտոնական հրապարակման օրվան հաջորդող տասներորդ օրը:

30

ՀԱՎԵԼՎԱԾ 1 ՀՀ ԼՈՌՈՒ ՄԱՐԶԻ ԲՆՈՒԹՅԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ԱՆՁՆԱԳՐԵՐԻ

ՆԱԽԱԳԾԵՐԸ

Ա Ն Ձ Ն Ա Գ Ի Ր <<ԲԱԶԱԼՏԱՆՄԱՆ ԱՊԱՐՆԵՐԻ (Դիաբազների) ԶՈԼԱՎՈՐ

ԴԱՅՔ>> ԲՆՈՒԹՅԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆԻ

1. Դասակարգումը` Տիպ՝ Երկրաբանական, ենթատիպ՝ Հրային-ներժայթուկ:

2. Տեղադիրքը և աշխարհագրական կոորդինատները` Գտնվում է ՀՀ Լոռու մարզի Ալավերդի քաղաքային համայնքի Լալվար գետի միջին հոսանքի կիրճի աջ ափին` Դարկ լեռնագագաթի հարավ-արևելյան ստորոտին, Ալավերդի <<Լենհանքեր>> ավտոճանապարհից մոտ 300 մ դեպի արևմուտք, Մադան գյուղի արևմտյան ծայրամասից մոտ 500 մ դեպի արևմուտք: Բարձրությունը ծովի մակարդակից 1037 մ: X- 470090,40; Y- 4554836,43*

Սահմանային կետ

Կոորդինատներ*

Ա X 470024,88 Y 4554853,52

Բ X 470131,71 Y 4554860,65

Գ X 470180,14 Y 4554315,12

Դ X 470086,13 Y 4554305,15

*Կոորդինատային համակրգը՝ Pulkovo 1942, մետրական ցանցով

3. Նկարագրությունը, չափագրությունը և վիճակը

1) Հուշարձանն իրենից ներկայացնում է S-աձև ներժայթուկ ենթատիպի երակային կամ դայքային տիպի երկրաբանական մերկացում: Այն կազմված է ցեոլիտացված դիաբազներից (հիմքային կազմի ներժայթուկ մանրահատիկ ապար): Ներդրված է միջին յուրայի ժամանակաշրջանի վերին բայոսի ենթահարկի (170-167.7 մլն տարի առաջ ընկած ժամանակահատված) Դեբեդի հրաբխանստվածքային (տուֆափշրաքարեր, պորֆիրիտներ) շերտախմբի մեջ: Բնորոշվում է կոնտակտային մակերևույթներին զուգահեռ դասավորված բաց և մուգ գույնի զոլերի հստակ արտահայտված ռիթմիկ սիմետրիկ զոլավորությամբ, որոնք տարբերվում են իրենց միներալային կազմով և ծագումնաբանությամբ: Դայքի աջ և ձախ կողմերում նկատվում են 5-20 սմ հզորությամբ 5-9 մուգ գունավորված զոլեր: Դայքի կենտրոնական մասում նկատվում է բաց գույնի 1.8-2 մ հզորության պիրոքսեն-ցեոլիտային կազմի հզոր շերտ: Բաց մոխրագույն զոլերի գույնը արդյունք է նրան, որ

31

ի սկզբանե այն կազմված է եղել մուգ մոխրագույն դիաբազային կամ բազալտային կազմի պորֆիրիտներից: Հետագայում` հետհրաբխային հիդրոթերմալ պրոցեսների (մասնավորապես` դիֆուզիոն միներալատեղակալման) արդյունքում, ապար առաջացնող մուգ գունավորում ունեցող միներալները` պիրոքսենները և պլագիոկլազները (դաշտային սպաթները), տեղակալվել են ջուր պարունակող սպիտակ գույնի ցեոլիտներով: Մուգ զոլերն ունեն մնացորդային հրային բնույթ, այսինքն` դրանք կազմված են մագմայական բազալտային պորֆիրիտներից, իսկ արդեն ցեոլիտացված սպիտակ զոլերը` ցեոլիտացված նախկին դայքի բազալտային կազմի ապարներ են: Դայքն իր դիտարժան, ակնառու և հստակ արտահայտված հատկանիշներով ներկայացնում է եզակի և ինքնատիպ երկրաբանական հուշարձան, որի նմանակները համաշխարհային գրականության մեջ ընդհանրապես հայտնի չեն:

2) տեսանելի բարձրությունը S-աձև ծնկից վերև՝ 12-13 մ, ծնկից ներքև` 10-12 մ, հզորությունը՝ 5 մ, դայքի թեքությունը՝ 75-80 աստիճան:

3) Բնականին մոտ վիճակում է, գեղատեսիլ:

4. Սահմանների և պահպանման գոտու նկարագրությունը, մակերեսը, քարտեզ-հատակագիծը.

1) Ըստ Հավելվածում ներկայացված սխեմատիկ քարտեզի` տարածքի արևմտյան Ա հանգուցակետը գտնվում է Լալվար գետի ու նրա աջակողմյան վտակի հատման կետից 40 մ հարավ-արևմուտք: Ա կետից սահմանագիծը (104,0 մ) արևելյան ուղղությամբ անցնում է գետը և հանդիպակաց լանջին միանում Բ կետին, այնուհետև հարավային ուղղությամբ գետին զուգահեռ անցնում է 548,1 մ ու միանում Գ կետին: Գ կետից սահմանագիծը դեպի արևմուտք (95,0 մ) հատում է գետը և հանդիպակաց լանջին միանում Դ կետին, որտեղից էլ հյուսիսային ուղղությամբ գետին զուգահեռ անցնում է 553,1 մ ու միանում Ա հանգուցակետին:

Պահպանման գոտու ընդհանուր մակերեսը կազմում է 5,0 հա , սահմանների ընդհանուր երկարությունը՝ 1300,3 մ է, հյուսիսից հարավ ձգվածությունը՝ 557 մ, արևելքից արևմուտք ձգվածությունը՝ 124 մ:

5. Տվյալներ սեփականատիրոջ և հողօգտագործողի մասին ՀՀ Լոռու մարզի Ալավերդի քաղաքային համայնք:

6. Պահպանության և օգտագործման ռեժիմի առանձնահատկությունները 1) <<Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների մասին>> Հայաստանի

Հանրապետության օրենքի 19-րդ հոդվածի համաձայն հուշարձանի և դրա պահպանման գոտու տարածքում արգելվում են՝

ա. երկրաբանական ուuումնաuիրության աշխատանքները (հողային ծածկույթի խախտումով),

32

բ. oգտակար հանածոների հանքավայրերի, երևակումների շահագործումը, հանքանյութեր վերամշակող oբյեկտների տեղաբաշխումը.

գ. շինարարական, հորատման, պայթեցման աշխատանքները. դ. նմուշներ վերցնելը. ե. բնության հուշարձանի արտաքին տեսքը խաթարող ցանկացած

գործունեություն: 2) Թույլատրվում է՝ ա. ճանաչողական զբոսաշրջության կազմակերպումը. բ. ուսումնաարտադրական պրակտիկաների անցկացումը. գ. զբոսաշրջիկների և այցելուների սպասարկման ծառայությունների

կազմակերպումը:

7. Տվյալներ պահպանություն իրականացնող սուբյեկտի մասին ՀՀ Լոռու մարզ, Ալավերդի քաղաքային համայնք

33

Հավելված <<Բազալտանման ապարների

(Դիաբազների) զոլավոր դայք>> բնության

հուշարձանի անձնագրի

36

Ջրվեժի բարձրությունը՝ 1786 մետր ծովի մակարդակից, ջրի շիթի բարձրությունը՝ 23-24 մետր, թափվող ջրերի լայնությունը՝ 3-4 մետր, առավելագույն հոսքը՝ 2,57

խոր.մ/վրկ (մայիս), նվազագույն հոսքը՝ 0,57 խոր.մ/վրկ (դեկտեմբեր): 1) Ջրվեժի տարածքը գտնվում է խիստ երկրաշարժավտանգ տեկտոնական

գոտում՝ Փամբակ-Սևան խորքային բեկվածքի (Ախուրյան- Սպիտակ- Վանաձոր – Սևանա լիճ) անմիջական հարևանությամբ: 1988թ Սպիտակի աղետալի երկրաշարժից հետո, որի էպիկենտրոնը գնտվում էր Շիրակամուտ գյուղի մոտ, ջրվեժը հիմնականում չի տուժել: Բնական վիճակում է, գեղատեսիլ:

4. Սահմանների և պահպանման գոտու նկարագրությունը, մակերեսը, քարտեզ-հատակագիծը

1) Ըստ Հավելված 1-ում ներկայացված սխեմատիկ քարտեզի` տարածքի հարավային Ա հանգուցակետը գտնվում է Չիչխան գետի վրա՝ Չիչխան և Գետիկ գետերի հատման կետից 10 մ հյուսիս-արևմուտք: Ա կետից սահմանագիծը (23.4 մ) դեպի արևմուտք բլրի արևելյան լանջով միանում է Բ կետին: Բ կետից սահմանագիծը (36.7 մ) դեպի հյուսիս-արևմուտք միանում է Գ կետին, այնուհետև դեպի արևմուտք՝ 57.5 մ եկարությամբ սահմանագիծը հասնում է Դ կետին: Դ կետից դեպի հյուսիս-արևմուտք սահմանագիծը (38.2 մ) միանում է Ե կետին: Բ-Գ-Դ-Ե սահմանագիծը անցնում է ժայռերի վերին գագաթներով, իսկ սահմանագծից մինչև Չիչխան գետն ընկած տարածքները ամբողջությամբ զառիվեր լանջեր են: Ե կետից սահմանագիծը (78.7 մ) դեպի հյուսիս հատում է Չիչխան գետը, անցնում գետի հանդիպակաց կողմը և միանում Զ կետին, այնուհետև դապի հյուսիս-արևելք (42.2 մ), գրունտային ճանապարհի եզրով միանում է Է կետին: Է կետից դեպի արևելք սահմանագիծը (37.6 մ) բլրի լանջով միանում է Ը կետին, այնուհետև, թեքվելով դեպի հարավ-արևելք, Չիչխան գետին զուգահեռ (73.7 մ) հասնում է մինչև Թ կետ: Թ կետից իջնելով դեպի հարավ՝ սահմանագիծը (58.6 մ) միանում է Ա հանգուցային կետին:

2) Ըստ Հավելված 2-ում ներկայացված սխեմատիկ քարտեզի` պահպանման գոտու ընդհանուր մակերեսը կազմում է 1.0 հա: Պահպանման գոտու սահմանների ընդհանուր երկարությունը՝ 416.6 մ:

3) <<Թռչկան>> ջրվեժի պահմանման գոտու տարածքից, գետի երկայնքով, մինչև հարևան՝ Շիրակի մարզի Սարալանջ համայնքի վարչական սահմանը, մոտ 1,1 կմ, առանձնացված է 4,4 հա ընդհանուր տարածքով ջրապահպան գոտի:

5. Տվյալներ սեփականատիրոջ և հողոգտագործողի մասին ՀՀ Լոռու մարզի Մեծ Պառնի գյուղական համայնք: Համայնքային

սեփականության արոտավայր (հիմք՝ Լոռու մարզի Մեծ Պառնի գյուղական համայնքի հողերի օգտագործման սխեման հաստատելու մասին Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2012թ. հունվարի 19-ի <<Հայաստանի

37

Հանրապետության Լոռու մարզի Մեծ Պառնի գյուղական համայնքի հողերի օգտագործման սխեման հաստատելու մասին>> 25-Ն որոշման հավելված):


Հանրապետության օրենքի 19-րդ հոդվածի համաձայն արգելվում են՝ ա. հիդրոտեխնիկական, շինարարական, հատակախորացման, հորատման,

պայթեցման աշխատանքները. բ. հողային և բուսական ծածկույթի խախտումները. գ. ծառերի և թփերի հատումները. դ. աղտոտումը. ե. ջրային ռեժիմի խախտումը. զ. բնության հուշարձանի արտաքին տեսքը խաթարող ցանկացած

գործունեություն:

2) Թույլատրվում է` ա. քաղաքացիների հանգիստը. բ. գիտական ուսումնասիրությունները, մոնիթորինգը (այդ թվում՝

քաղաքացիների հանգստի կազմակերպման սպասարկման ծառայությունների մոնիթորինգը).

գ. ճանաչողական զբոսաշրջության կազմակերպումը. դ. էկոհամակարգերի հավասարակշռությունը խախտող երևույթներն ու

գործընթացները կանխարգելող, ինչպես նաև խախտված էկոհամակարգերի վերականգնման միջոցառումները.

ե. վրանների տեղադրումը դրանց համար առանձնացված վայրերում. զ. զբոսաշրջիկների և այցելուների սպասարկման ծառայությունների


7. Տվյալներ պահպանություն իրականացնող սուբյեկտի մասին ՀՀ Լոռու մարզի Մեծ Պառնի գյուղական համայնք:

39

Հավելված N1 <<Թռչկան ջրվեժ>>

բնության հուշարձանի անձնագրի

40

Հավելված N2

<<Թռչկան ջրվեժ>> բնության հուշարձանի

անձնագրի

41

Ա Ն Ձ Ն Ա Գ Ի Ր <<ՔՈՇԱՔԱՐԻ ՄՐՏԱՎԱՐԴ>> ԲՆՈՒԹՅԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆԻ

1. Դասակարգումը

Տիպ` Կենսաբանական, ենթատիպ` Բուսական 2. Տեղադիրքը և աշխարհագրական կոորդինատները

Գտնվում է ՀՀ Լոռու մարզում, Եղեգնուտի անտառտնտեսության Եղեգնուտի անտառպետության բարձրադիր գոտում, Մարգահովիտ համայնքի վարչական տարածքում: Կոորդինատներ՝ X-472602,18; Y-4519308,70*:



Ա X 473055,92 Y 4518712,82

Բ X 472718,25 Y 4518439,31

Գ X 471969,51 Y 4518962,59

Դ X 471998,63 Y 4519586,62

Ե X 472425,65 Y 4520139,80

Զ X 473171,96 Y 4520032,08

*Կոորդինատային համակարգը՝ Pulkovo 1942, մետրական ցանցով


1) Մրտավարդ Կովկասյանը /Rhododendron caucasicum Pall/ մշտադալար, խոշոր փայլուն տերևներով գետնատարած թուփ է՝ մինչև 1 մ բարձրությամբ: Որպես երրորդական դարաշրջանից պահպանված ռելիկտ գրացված է Հայաստանի բույսերի Կարմիր գրքում` վտանգված տեսակ կատեգորիայով: Տարածքում մրտավարդի մացառները ցրված են առանձին փոքր կղզյակներով: Տարածքում հանդիպում են գնարբուկ Պալլասի Primula pallasii , հողմածաղիկ գծավոր Anemone fasciculata, ձղկի գորտնուկային Trollius ranunculinus , տերևատ կենձկավոր Daphne glomerata, հապալասենի մրտենական Vaccinium myrtillus, ղանձիլ Allium victorialis, անողնուցուկ Գրոսհեյմի Grossheimia macrocephala, զիվան հսկայական Cephalaria gigantean, աստղաբույս ամենամեծ Astrantia maxima, քոսքսուկ կովկասյան Scabiosa caucasica, թթվիճ խոշորածաղիկ Betonica macrantha, խորդենի վրացական Geranium ibe ricum, կեղծ ղանձլամեր սպիտակ Veratrum album, ոջլադեղ խիտ Pedicularis condensata , դակտիլորիզ մերովենյան Dactylorhiza merovensis, դակտիլորիզ Ուրվիլի D. urvilleana, կղմուխ արևելյան Inula orientale, խոլորձ արական Orchis mascula, ընձախոտ արևելյան Aconitum

42

orientalis, ոջլախոտ գալարուն Delphinium flexuosum, լեզվուկ սիբիրյան Ligularia sibirica, և այլ տեսակներ: Հուշարձանի տարածքը գտնվում է բավականին խոնավ ենթալպյան գոտում, շրջապատված է տիպիկ հացազգի կամ բազմախոտ մարգագետիններով:

2) Ծովի մակերևույթից բարձրությունը՝ 2050-2850 մ: 3) Վիճակը բարվոք է, բնականին մոտ:


1) Ըստ հավելվածում ներկայացված սխեմատիկ քարտեզի` տարածքի հարավ-արևելյան Ա հանգուցակետը Քոշաքար լեռնագագաթն է (2850,8 մ), որտեղից սահմանագիծը հարավ-արևմտյան ուղղությամբ լեռան լանջով իջնելով 434,0մ, միանում է Բ կետին ու թեքվելով դեպի հյուսիս-արևելք, անցնում է 913,1մ ու հասնում Քոշաքար լեռան արևմտյան կողմում գտնվող լեռան գագաթին (2626,3մ, Գ սահմանակետ): Գ կետից սահմանագիծը լեռան հյուսիսային լանջով իջնելով 623,1մ՝ միանում է Դ կետին ու թեքվելով դեպի հյուսիս-արևելք՝ ձորակով իջնում (718,1մ) մինչև հանդիպակաց ձորով հոսող գետը (Ե կետ): Ե կետից սահմանագիծը գետի հունով հոսանքին հակառակ բարձրանում է 813,0մ և միանում Զ կետին, որտեղից էլ Քոշաքար լեռան հյուսիսային լանջով բարձրանում է 1347,6մ՝ մինչև Ա հանգուցակետ: Պահպանման գոտու ընդհանուր մակերեսը կազմում է 150,0 հա, ծովի մակերևույթից բարձրությունը՝ 2050-2850 մ: Պահպանման գոտու սահմանագծի ընդհանուր երկարությունը 4849,1 մ է: Պահպանման գոտու մեջ մտնում են Եղեգնուտի անտառտնտեսության Եղեգնուտի անտառպետության 40 հատվածի 19, 20, 21 հատվածները:

5. Տվյալներ սեփականատիրոջ և հողօգտագործողի մասին Ընդհանուր 150 հեկտար տարածքից 11 հեկտարը պետական անտառային

հողեր են, իսկ 139 հեկտարը Մարգահովիտի համայնքային սեփականության արոտավայրեր:


Հանրապետության օրենքի 19-րդ հոդվածի համաձայն արգելվում են՝ ա. հողային և բուսական ծածկույթի խախտումները. բ. երկրաբանական ուսումնասիրության աշխատանքները (հողային ծածկույթի

խախտումով), օգտակար հանածոների հանքավայրերի, երևակումների շահագործումը, հանքանյութեր վերամշակող օբյեկտների տեղաբաշխումը.

գ. բուuական եւ կենդանական աշխարհի ներկայացուցիչների բնակության միջավայրի պայմանների խախտումը.

43

դ. էկոլոգիապեu վնաuակար, Հայաuտանի Հանրապետության oրենuդրությամբ uահմանված թույլատրելի նորմերը գերազանցող արտանետումների և կեղտաջրեր առաջացնող տեխնոլոգիաների oգտագործումը.

ե. ընդհանուր օգտագործման ճանապարհներից և ջրային ուղիներից դուրս շարժիչային և թրթուրավոր տրանսպորտային միջոցների երթևեկությունը և կանգառը ճանապարհային ցանցի սահմաններից դուրս կամ դրա համար չնախատեսված վայրերում.

զ. բնության հուշարձանի արտաքին տեսքը խաթարող ցանկացած գործունեություն:

2) Թույլատրվում է՝ ա. Քաղաքացիների հանգիստը. բ. գիտական ուսումնասիրությունները, մոնիթորինգը (այդ թվում՝




ե. վրանների տեղադրումը դրանց համար առանձնացված վայրերում. զ. զբոսաշրջիկների և այցելուների սպասարկման ծառայությունների


7. Տվյալներ պահպանություն իրականացնող սուբյեկտի մասին Մարգահովիտի համայնք, <<Հայանտառ>> ՊՈԱԿ-ի <<Գուգարքի անտառտնտեսություն>> մասնաճյուղ:

45

Հավելված <<Քոշաքարի մրտավարդ>>


46

Ա Ն Ձ Ն Ա Գ Ի Ր <<ԳԵՏՆԱՆՁԱՎ>> ԱՆՁԱՎԱՅԻՆ ԹՈՒՆԵԼ>>

ԲՆՈՒԹՅԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆԻ

1. Դասակարգումը Տիպ` երկրաբանական, ենթատիպ` լավային թունել

2. Տեղադիրքը և աշխարհագրական կոորդինատները Գտնվում է Լոռու մարզում, Լոռիբերդ գյուղից 2կմ հվ-ալ, Ձորագետի ձախ ափին նրա հունից 40մ բարձրության վրա: Կոորդինատներ՝ X- 451908,01; Y-4541216,84*:



Ա X 451879,14 Y 4541255,53

Բ X 451974,95 Y 4541184,29

Գ X 451904,32 Y 4541126,55

Դ X 451818,33 Y 4541182,44


3. Նկարագրությունը, չափագրությունը և վիճակը 1) Լավային սարավանդի քարափի տակ գտնվող Գետնանձավ անձավային

թունելը իրենից ներկայացնում է լավային թունել և ձևավորվել է չորրորդականի բազալտների մեջ: Անձավի հատակը հորիզոնական է, տեղ-տեղ` ալիքավոր: Առաստաղը կտրվածքում կամարաձև է և ընդհանուր առմամբ կրկնում է հատակի ձևերը: Անձավը ենթարկվել է ստորերկրյա ջրերի ներգործությանը, որի հետևանքով առաջացել են հոսաքային գոյացություններ` 5-10սմ երկարությամբ ստալակտիտներ, ստալագմիտներ, իսկ առաստաղի և հատակի մերձեցման տեղերում` նույնիսկ ստալագնատներ: Որպես բնության հուշարձան, այն Հայաստանում հանդիպող ամենաերկար լավային թունելներից է: Անձավի հատակին հանդիպում են կենդանիների ոսկորներ: Այն կարիք ունի հնէաբանական, ինչպես նաև հնագիտական հետազոտությունների:

2) Հատակագծում անձավն ունի S-աձև տեսք և ունի 55մ երկարություն, 2-3մ միջին լայնություն, 0.5-1մ միջին բարձրութուն:Մակերեսը կազմում է 120մ.քառ., ծավալը` շուրջ 100 խոր.մ:

3) Վիճակը բարվոք է, բնականին մոտ:

47

4. Սահմանների և պահպանման գոտու նկարագրությունը, մակերեսը, քարտեզ-հատակագիծը 1) Ըստ Հավելվածում ներկայացված սխեմատիկ քարտեզի` տարածքի

հյուսիսային Ա կետը գտնվում է ձորակի վերին եզրին, որտեղից սահմանագիծը դեպի հարավ-արևելք ձորակի եզրով անցնում է 118,5մ և միանում Բ կետին, այնուհետև հարավ-արևմտյան ուղղությամբ ուղղահայաց լանջով իջնում է 91,1մ մինչև գետակը ու միանում Գ կետին: Գ կետից սահմանագիծը գետին զուգահեռ, հոսանքին հակառակ հյուսիս-արևմտյան ուղղությամբ անցնելով 102,5մ՝ միանում է Դ կետին, որտեղից էլ հյուսիս-արևելյան ուղղությամբ զառիթափ լանջով բարձրանալով 95,0մ՝ միանում է Ա հանգուցակետին:

2) Պահպանման գոտու ընդհանուր մակերեսը կազմում է 1,0 հա, ծովի մակերևույթից բարձրությունը՝ 1350-1380մ: Պահպանման գոտու սահմանագծի ընդհանուր երկարությունը 407,1մ է, հյուսիսից հարավ ձգվածությունը՝ 128մ, արևելքից արևմուտք ձգվածությունը՝ 158մ:

5. Տվյալներ սեփականատիրոջ և հողոգտագործողի մասին Լոռիբերդ գյուղական համայնք

6. Պահպանության և օգտագործման ռեժիմի առանձնահատկությունները Արգելվում է. 1) քարանձավի պահպանական գոտում արգելվում են երկրաբանական

ուuումնաuիրության աշխատանքները (հողային ծածկույթի խախտումով), 2) oգտակար հանածոների հանքավայրերի, երևակումների շահագործումը,

հանքանյութեր վերամշակող oբյեկտների տեղաբաշխումը, 3) շինարարական, հորատման, պայթեցման աշխատանքները, 4) հուշարձանից նմուշներ վերցնելը, 5) բնության հուշարձանի արտաքին տեսքը խաթարող ցանկացած

գործունեություն: Թույլատրվում է՝

1) ճանաչողական զբոսաշրջության կազմակերպումը, 2) ուսումնական պրակտիկաների անցկացումը, 3) զբոսաշրջիկների և այցելուների սպասարկման ծառայությունների


7. Տվյալներ պահպանություն իրականացնող սուբյեկտի մասին Լոռիբերդ գյուղական համայնք

49

Հավելված <<Գետնանձավ>> անձավային

թունել>> բնության հուշարձանի անձնագրի

50

Ա Ն Ձ Ն Ա Գ Ի Ր <<ՏՐԱՎԵՐՏԻՆՆԵՐ ԴՈԼԵՐԻՏԱՅԻՆ ԲԱԶԱԼՏՆԵՐՈՒՄ>>


1. Դասակարգումը Տիպ` երկրաբանական, ենթատիպ` հրային արտաժայթուկ (էֆուզիվ)

2. Տեղադիրքը և աշխարհագրական կոորդինատները Գտնվում է ՀՀ Լոռու մարզի Մարց գյուղի խաչմերուկից մոտ 50 մ վերև, Մարց–Աթան գրունտային ավտոճանապարհի ձախ կողմում: Կոորդինատներ՝ X- 475616,98; Y-4534989,97*:



Ա X 475577,08 Y 4535010,33

Բ X 475616,14 Y 4535027,63

Գ X 475661,62 Y 4534998,34

Դ X 475625,91 Y 4534955,65


3. Նկարագրությունը, չափագրությունը և վիճակը 1) Հուշարձանն իրենից ներկայացնում է բնական երկրաբանական

մերկացում, որը կազմված է վերին պլիոցենի հասակի միջին ակչագիլի ենթահարկի ալկալաօլիվինային դոլերիտային բազալտների որոշակի ծռվածություն ունեցող կոպիտ սյունաձև անջատումներից: Նշված հիմքային կազմի արտաժայթուկ դոլերիտային բազալտները ունեն չափազանց լայն տարածում ամբողջ Հայաստանի տարածքում. մասնավորապես Դեբեդ և Ձորագետ գետերի կիրճերում, բնութագրվում են հակադարձ մագնիսականությամբ և կալիում-արգոնային մեթոդով թվագրվում են 2.5 մլն տարի: Դրանք պայմանավորված են ալպյան ծալքավորության եզրափակիչ փուլի Տրանսկովկասյան բարձրացման հետ: Երկրաժամանակագրական իմաստով երկու արտավիժումն էլ իրար շատ մոտ են եղել: Առաջին արտավիժումից գոյացած դոլերիտային բազալտների ստորին հոսքի ծածկոցը բնութագրվում է գնդաձև և բարձաձև առանձնացումներով, իսկ երկրորդ հոսքի ծածկոցը բնորոշվում է սյունաձև անջատումներով: Տվյալ դոլերիտային բազալտները արտաքնապես իրենցից ներկայացնում են մուգ գույնի մանրահատիկ ամուր և կարծր ապարներ և իրենց կազմով և ծագումնաբանությամբ բացարձակապես

51

նման են Դսեղի Կալքար ժայռի դոլերիտային բազալտներին: Սյունաձև անջատումների առկայությունը ցույց է տալիս, որ նրանք պատկանում են դոլերիտային բազալտների վերին ծածկոցին: Սյուների տրամագիծը 50-80սմ է: Հանդիպում են հիմնականում 6 և 5 հատվածակողմ սյուներ: Սյունաձև անջատումները բացատրվում են սկզբնական հրահեղուկ լավայի հավասարաչափ սեղմամբ: Սյունաձևությունը, որպես կանոն, ընթանում է սառեցման մակերեսներին ուղղահայաց ուղղություններով: Տվյալ դեպքում մենք գործ ունենք լավային հոսքի վերնամասի հետ, որտեղ մթնոլորտային գործոնների ազդեցությունը հնարավոր կատարյալ սյունաձև անջատումները կարող էր վերափոխել ավելի անկանոն և ծռված դասավորության: Հատկանշանական է, որ միջին մասում առկա են բաց մոխրա-դեղնավուն գունավորում ունեցող տրավերտինի, կամ կրաքարային տուֆի 5-10 սմ հզորությամբ շերտեր: Տվյալ տրավերտինային շերտը առաջացել է կալցիումով հագեցված տաք հանքային ջրերի գործունեության հետևանքով: Դոլերիտային բազալտներում տրավերտինների առկայությունը հազվագյուտ երևույթ է, որը Հայաստանի այլ տարածքներում չի հայտնաբերվել:

2) Երկարությունը հյուսիս-արևմուտքից դեպի հարավ-արևելք մոտ 25 մ է, բարձրությունը` 16-18մ: Բարձրությունը ծովի մակարդակից հիմքի մոտ, այսինքն ավտոճանապարհի մոտ 1100 մ, գագաթի բարձրությունը 1117 մ:

3) Վիճակը բարվոք է, գեղատեսիլ, բնականին մոտ:


1) Ըստ Հավելվածում ներկայացված սխեմատիկ քարտեզի` տարածքի արևմտյան Ա սահմանային կետը գտնվում է Մարց գետի ու նրա աջակողմյան վտակի հատման կետում, որտեղից սահմանագիծը հյուսիս-արևելյան ուղղությամբ անցնելով 43,3 մ՝ միանում է Բ կետին, այնուհետև թեքվելով դեպի հարավ-արևելք (54,3 մ)՝ միանում է Գ կետին: Գ կետից սահմանագիծը հարավ-արևմտյան ուղղությամբ անցնելով 56,4 մ՝ միանում է Մարց գետի վրա գտնվող Դ կետին, որտեղից էլ գետի վրայով հոսանքի ուղղությամբ դեպի հյուսիս-արևմուտք անցնելով 73 մ՝ միանում է Ա հանգուցակետին:

2) Պահպանման գոտու ընդհանուր մակերեսը կազմում է 0,3 հա, ծովի մակերևույթից բարձրությունը՝ 1050-1075 մ: Սահմանագծի ընդհանուր երկարությունը 227,0 մ է:

5. Տվյալներ սեփականատիրոջ և հողոգտագործողի մասին Մարց գյուղական համայնք:


Հանրապետության օրենքի 19-րդ հոդվածի համաձայն արգելվում են՝

52




գործունեություն: 2) Թույլատրվում է՝ ա. ճանաչողական զբոսաշրջության կազմակերպումը. բ. ուսումնական պրակտիկաների անցկացումը. գ. զբոսաշրջիկների և այցելուների սպասարկման ծառայությունների


7. Տվյալներ պահպանություն իրականացնող սուբյեկտի մասին Մարցի գյուղական համայնք:

53

Հավելված <<Տրավերտիններ դոլերիտային

բազալտներում>> բնության հուշարձանի

անձնագրի

54

Ա Ն Ձ Ն Ա Գ Ի Ր <<ՕՁԻ ՊՈՐՏ>>

ԲՆՈՒԹՅԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆԻ 1. Դասակարգումը՝ Տիպ` Բնապատմական, ենթատիպ` բնական մերկացում 2. Տեղադիրքը և աշխարհագրական կոորդինատները Գտնվում է Արդվի համայնքի արևելյան մասում, Հովնան Օձունեցու կաթողիկոսի մատուռից 120 մ. հյուսիս-արևմուտք: Կոորդինատներ՝ X-465569,09; Y-4542843,80*:



Ա X 465392,57 Y 4542970,04

Բ X 465631,09 Y 4542860,55

Գ X 465594,22 Y 4542801,34

Դ X 465307,11 Y 4542882,34



1) Երկրաբանական տեսակետից իրենից ներկայացնում է միջին էոցենի հասակի (48,6-37,2 միլիոն տարի ընկած ժամանակահատված) կրաքարերից, մասամբ կարմրավուն ավազաքարերից գոյացում: Ըստ ավանդապատման այդտեղ Հովհան Օձնեցին քարացրել է վիշապ օձին, որից հիվանդություններ բուժելու հատկությամբ օժտված ջուր է կաթում և մարդիկ երկրպագել են այդ հեթանոսական օձ-աստծուն:

2) Ժայռի երկարությունը մոտ 300մ է, եռանկյունաձև, որի մեջ նշված գոյացությունը սկսվում է գետնից, ունի մոտ 100մ երկարություն, 0.5-1 մ լայնություն և ձգվում է 300 անկյան տակ:

4. Սահմանների և պահպանման գոտու նկարագրությունը, մակերեսը, քարտեզ-

հատակագիծը 1) Ըստ Հավելվածում ներկայացված սխեմատիկ քարտեզի` տարածքի

հյուսիսային Ա հանգուցակետը գտնվում է Հովնան Օձունեցու մատուռից 55մ հյուսիս-արևմուտք, որտեղից սահմանագիծը հարավ-արևմտյան ուղղությամբ անցնելով 263,0մ՝ միանում է Բ կետին, որից հետո, թեքվելով դեպի հարավ-արևմուտք, ձորակով իջնում է 69,3մ ու միանում Գ կետին: Գ կետից սահմանագիծը գետակով, հոսանքին հակառակ հյուսիս-արևմտյան

55

ուղղությամբ անցնում է 297,9մ ու միանում Դ կետին, որից հետո հյուսիս-արևելյան ուղղությամբ անցնելով 122,9մ՝ միանում է Ա հանգուցակետին:

2) Պահպանման գոտու ընդհանուր մակերեսը կազմում է 2,5 հա, ծովի մակերևույթից բարձրությունը՝ 1350-1425մ: Պահպանման գոտու սահմանագծի ընդհանուր երկարությունը 753,1մ է, հյուսիսից հարավ ձգվածությունը՝ 155մ, արևելքից արևմուտք ձգվածությունը՝ 328մ:

5. Տվյալներ սեփականատիրոջ և հողօգտագործողի մասին

Արդվի գյուղական համայնք:


Հանրապետության օրենքի 19-րդ հոդվածի համաձայն արգելվում են՝ ա. երկրաբանական ուuումնաuիրության աշխատանքները (հողային

ծածկույթի խախտումով), բ. oգտակար հանածոների հանքավայրերի, երևակումների շահագործումը,

հորատանցքերի փորումը, գ. շինարարական և պայթեցման աշխատանքներ դ. բնության հուշարձանի արտաքին տեսքը խաթարող ցանկացած

գործունեություն: 2) Թույլատրվում է`

ա. ճանաչողական զբոսաշրջության կազմակերպումը. բ. ուսումնական պրակտիկաների անցկացումը.

գ. զբոսաշրջիկների և այցելուների սպասարկման ծառայությունների կազմակերպումը:

7. Տվյալներ պահպանություն իրականացնող սուբյեկտի մասին Արդվի գյուղական համայնք:

57

Հավելված <<Օձի պորտ>>բնության հուշարձանի անձնագրի

58

Ա Ն Ձ Ն Ա Գ Ի Ր <<ԴՍԵՂԻ ԾՈՎԵՐ>> ԲՆՈՒԹՅԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆԻ


Տիպ՝ Ջրագրական, ենթատիպ՝ Լիճ:

2. Տեղադիրքը և աշխարհագրական կոորդինատներըԳտնվում է ՀՀ Լոռու մարզի Դսեղ գյուղից 3 կմ արևելք-հարավ-արևելք` ուղիղ

գծով, Սևորդաց լեռնաշղթայի Ծովիղաշ լեռնագագաթի (1607.3 մ) հյուսիսային լանջի ափսեաձև գոգավորությունում: Կոորդինատներ՝ X-473397,30; Y-4535212,14*:



Ա X 473362,00 Y 4535305,88

Բ X 473489,20 Y 4535271,96

Գ X 473502,98 Y 4535155,36

Դ X 473316,42 Y 4535123,56

Ե X 473267,66 Y 4535215,78


3. Նկարագրությունը, չափագրությունը և վիճակը 1) Հուշարձանն իրենից ներկայացնում է հրաբխային ծագմամբ թաս ծագման

անհոսք լիճ, որի հարավային մասը շրջապատված է թավուտ անտառով: Հիմնականում սնվում է ստորգետնյա քաղցրահամ աղբյուրներից: Լիճը տեղադրված է ստորին էոցենի հասակի իպրյան հարկի (55.8-ից մինչև 48.6 մլն տարի առաջ ընկած ժամանակահատված) բաց մոխրագույն հրաբխային արտածին տուֆերի վրա, որոնք փոքր հզորությամբ երիզում են լճի հարավային անտառապատ կողմը: Զմռանը լիճը սառչում է մասամբ, հազվադեպ` ամբողջովին: Լճի տեղանքում հնուց եղել են իրարից գրեթե անջատված 3-4 ծանծաղ լճակներ, որոնց ցամաքելուց հետո մնացել են ճահճուտներ:

2) Լճի բարձրությունը՝ 1391 մ ծովի մակարդակից, երկարությունը` հյուսիսից հարավ մոտ 250 մ, լայնությունը` արևմուտքից արևելք ամենալայն տեղում մոտ 200 մ: Լճի հայելու մակերեսը 1,6 հա է, առավելագույն խորությունը 4.5 մ:

3) Բնականին մոտ վիճակում է, գեղատեսիլ, սակայն, աստիճանաբար ծանծաղում է և չափսերով փոքրանում: Նկատվում են մասնակիորեն ճահճացման երևույթներ: Լճի ջուրը մասամբ աղտոտված է և պղտոր:


հատակագիծը

59

1) Ըստ Հավելվածում ներկայացված սխեմատիկ քարտեզի՝ տարածքի հյուսիսային Ա հանգուցակետը գտնվում է լճակից դուրս եկող գետակի գետաբերանում, որտեղից սահմանագիծը (132,6 մ) հարավ-արևելյան ուղղությամբ ձգվում է մինչև տարածքի մոտով անցնող գրունտային ճանապարհը (Բ կետ), այնուհետև թեքվելով դեպի հարավ՝ անցնում է 117,4 մ և միանում Գ կետին: Գ կետից սահմանագիծը հարավ-արևմտյան ուղղությամբ անցնելով 186,4 մ, միանում է Դ կետին, որտեղից շեղվելով դեպի հյուսիս-արևմուտք (104,1 մ)՝ միանում է Ե կետին: Ե կետից 132,1 մ երկարությամբ սահմանագիծը հյուսիս-արևելյան ուղղությամբ միանում է Ա հանգուցակետին:

2) Պահպանման գոտու ընդհանուր մակերեսը կազմում է 3,0 հա, որից 0,4 հեկտարը պետական անտառային հողեր են /Դսեղի անտառտնտեսության,Դսեղի անտառպետության քառ.3,հատված 8/: Սահմանների ընդհանուր երկարությունը՝ 672,6 մ, հյուսիսից հարավ ձգվածությունը՝ 190 մ, ա րևելքից արևմուտք ձգվածությունը՝ 243 մ:


՝ ՀՀ Լոռվա մարզի Դսեղ գյուղական համայնք, <<Դսեղի անտառտնտեսություն>> մասնաճյուղ:

6. 1) “Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների մասին” Հայաստանի

Հանրապետության օրենքի 19-րդ հոդվածի համաձայն արգելվում են՝ ա. ջրային ռեժիմի խախտումը. բ. շրջակայքի հողային և բուսական ծածկույթի խախտումները. գ. շրջակայքի ծառերի և թփերի հատումները. դ. աղտոտումը. ե. բուuական եւ կենդանական աշխարհի ներկայացուցիչների բնակության միջավայրի պայմանների խախտումը. զ. շրջակայքում անաuունների արածեցումը. Է. էկոլոգիապեu վնաuակար, Հայաuտանի Հանրապետության oրենuդրությամբ

uահմանված թույլատրելի նորմերը գերազանցող արտանետումների ևկեղտաջրեր առաջացնող տեխնոլոգիաների oգտագործումը.

ը. բնության հուշարձանի արտաքին տեսքը խաթարող ցանկացած գործունեություն:

2) Թույլատրվում է՝ ա. քաղաքացիների հանգիստը. բ. գիտական ուսումնասիրությունները, մոնիթորինգը (այդ թվում՝




ե. վրանների տեղադրումը դրանց համար առանձնացված վայրերում.

Պահպանության և օգտագործման ռեժիմի առանձնահատկությունները`

60

զ. զբոսաշրջիկների և այցելուների սպասարկման ծառայությունների կազմակերպումը:

7. Տվյալներ պահպանություն իրականացնող սուբյեկտի մասին

` ՀՀ Լոռվա մարզի Դսեղ գյուղական համայնք, <<Հայանտառ>> ՊՈԱԿ-ի <<Դսեղի անտառտնտեսություն>> մասնաճյուղ:

61

Հավելված

<<Դսեղի ծովեր>> բնության հուշարձանի

անձնագրի

62

Ա Ն Ձ Ն Ա Գ Ի Ր <<ՇԱՄԼՈՒՂԻ ԼՃԱԿ>> ԲՆՈՒԹՅԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆԻ


Տիպ՝ Ջրագրական, ենթատիպ՝ Լիճ:

2. Տեղադիրքը և աշխարհագրական կոորդինատներըԳտնվում է ՀՀ Լոռու մարզի Շամլուղ համայնքի վարչական տարածքում:

Կոորդինատներ՝ X-476683,45; Y-4560020,58*:



Ա X 476645,36 Y 4560012,18

Բ X 476670,85 Y 4560049,15

Գ X 476726,87 Y 4560022,82

Դ X 476708,66 Y 4559992,85


3. Նկարագրությունը, չափագրությունը և վիճակը 1) Լճակում առկա են ՀՀ կենդանիների Կարմիր գրքում գրանցված

Փոքրասիական տրիտոնի ռելիկտային պոպուլյացիաներ: Դրանց բ նակեցման համար նպաստավոր են առավելապես տարբեր տեսակի կանգուն և թույլ հոսանքային ջրավազանները (լճեր, արհեստական լճակներ, ջրանցքեր, ճահիճներ և այլն), որտեղ առկա են թաքստոցներ և ձվադրավայր ծառայող ջրային բուսականություն: Ամառը և ձմեռն անց են կացնում ցամաքում` գտնելով թաքստոցներ գտնելով փտած կոճղերի կեղևի, քարերի տակ և ժայռերի ճեղքերում: Գարնանը և ամռան սկզբին մնում են մաքուր, հոսող և կանգուն անտառային ջրավազաններում` հարուստ ջրային բուսականությամբ: Սնվում են մանր խեցգետնակերպերով, փափկամարմիններով, միջատներով և որդերով: Սեռահասուն են դառնում 3-5 տարեկանում, իսկ Կյանքի տևողությունը ենթատեսակի արեալի տարբեր հատվածներում 8-21 տարի է: Փոքրասիական տրիտոնի թվաքանակի վրա բացասականորեն են ազդում բուսականությամբ հարուստ մանր ջրավազանների ոչնչացումը, արդյունաբերական աղտոտումը, թունաքիմիկատների օգտագործումը: Պոպուլյացիայի համար լուրջ վտանգ է ներկայացնում նաև տրիտոնների ապօրինի որսը:

2) Լճի բարձրությունը՝ 1275մ ծովի մակարդակից, երկարությունը` հյուսիսից հարավ 26 մ, լայնությունը` արևմուտքից արևելք ամենալայն տեղում մոտ 55մ: Լճի հայելու մակերեսը 0,1 հա է, միջին խորությունը 1մ:

3) Բնականին մոտ վիճակում է, ջուրը մասամբ աղբոտված է և պղտոր:

63

8.

1) Ըստ Հավելվածում ներկայացված սխեմատիկ քարտեզի՝ տարածքի արևմտյան Ա կետից սահմանագիծը (45,1մ) հյուսիս-արևելյան ուղղությամբ միանում է Բ կետին, այնուհետև, թեքվելով դեպի հարավ-արևելք,անցնում է 62,0մ ու միանում Գ կետին: Գ կետից սահմանագիծը դեպի հարավ-արևմուտք անցնում է 35,0մ ու միանում Դ կետին, որտեղից էլ հյուսիս-արևմտյան ուղղությամբ (66,6մ) միանում է Ա հանգուցակետին:

Սահմանների և պահպանման գոտու նկարագրությունը, մակերեսը, քարտեզ-հատակագիծը

2) Պահպանման գոտու ընդհանուր մակերեսը կազմում է 0.25 հա: որից 0,09հա կազմում է հուշարձանի (լճակի) տարածքը: Պահպանման գոտու սահմանագծի ընդհանուր երկարությունը 208,6մ է, հյուսիսից հարավ ձգվածությունը՝ 56,8մ, արևելքից արևմուտք ձգվածությունը՝ 83,1մ:


՝ ՀՀ Լոռվա մարզի Շամլուղ քաղաքային համայնք

10. 1) “Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների մասին” Հայաստանի

Հանրապետության օրենքի 19-րդ հոդվածի համաձայն արգելվում են՝ ա. ջրային ռեժիմի խախտումը. բ. շրջակայքի հողային և բուսական ծածկույթի խախտումները. գ. շրջակայքի ծառերի և թփերի հատումները. դ. աղտոտումը. ե. բուuական և կենդանական աշխարհի ներկայացուցիչների բնակության միջավայրի պայմանների խախտումը. զ. շրջակայքում անաuունների արածեցումը. Է. էկոլոգիապեu վնաuակար, Հայաuտանի Հանրապետության oրենuդրությամբ

uահմանված թույլատրելի նորմերը գերազանցող արտանետումների ևկեղտաջրեր առաջացնող տեխնոլոգիաների oգտագործումը.

ը. բնության հուշարձանի արտաքին տեսքը խաթարող ցանկացած գործունեություն:

2) Թույլատրվում է՝ ա. գիտական ուսումնասիրությունները և մոնիթորինգը բ. ճանաչողական զբոսաշրջության կազմակերպումը. գ. էկոհամակարգերի հավասարակշռությունը խախտող երևույթներն ու


Պահպանության և օգտագործման ռեժիմի առանձնահատկությունները`


` ՀՀ Լոռվա մարզի Շամլուղ համայնք

65

Հավելված <<Շամլուղի լճակ>>


66

Ա Ն Ձ Ն Ա Գ Ի Ր <<ՁՈՐԱԳԵՏԻ ՀՐԱՅԻՆ ՆԵՐԺԱՅԹՈՒԿ>> ԲՆՈՒԹՅԱՆ

ՀՈՒՇԱՐՁԱՆԻ

1. Դասակարգումը Տիպ` Երկրաբանաական, ենթատիպ` հրային ներժայթուկ:

2. Տեղադիրքը և աշխարհագրական կոորդինատները Գտնվում է ՀՀ Լոռու մարզում, Ձորագետ և Փամբակ գետերի հատման կետում,

Ալավերդի–Վանաձոր ավտոմայրուղու աջ կողմում` մոտ 10 մ չհասած առաջին թունելի մուտք, ծովի մակարդակից 888 մ բարձրության վրա: Կոորդինատներ՝ X – 469014,53; Y – 4536000,45*:



Ա X 468992,11 Y 4535888,63

Բ X 468886,04 Y 4535904,70

Գ X 469034,97 Y 4536094,35

Դ X 469112,12 Y 4536067,56

*Կոորդինատային համակրգը՝ Pulkovo 1942, մետրական ցանցով 3. Նկարագրությունը, չափագրությունը և վիճակը

1) Հուշարձանն իրենից ներկայացնում է կոնաձև, համարյա ուղղաձիգ պատերով, սրածայր գագաթով, մասամբ խոտածածկ ժայռ: Երկրաբանական տեսանկյունից այն ներժայթուկ մարմին է, որը բաղկացած է թթու կազմի, ապարներից (դացիտներից և անդեզիտադացիտներից): Ներժայթուկը, համաձայն գրականության տվյալների, ներդրվել է, այսինքն` պատռում է վերին էոցենի ժամանակաշրջանի բարտոնյան և պրիաբոնյան հարկերի (40-34 մլն տարի առաջ ընկած ժամանակահատվածը) նույնպես թթու կազմի հրային ռիոլիտային կազմի ապարները: Ժայռասյան ստորին մասում` հիմքի մոտ, ակնառու երևում են մոտ 40-500 թեկվածությամբ տեղակայված դացիտների և անդեզիտադացիտների հովհարաձև սյունաձև անջատումներ: Հանդիպում են հիմնականում 4, 5 և 6 հատվածակողմ սյուներ: Սյունաձև անջատումները բացատրվում են սկզբնական հրահեղուկ թթու կազմի մածուցիկ լավայի աստիճանաբար սառեցման հետևանքով հավասարաչափ սեղմամբ:

2) Բարձրությունը մոտ 30մ է: Սյուների տրամագիծը, տատանվում է 40 -60սմ սահմաններում:

3) Վիճակը բարվոք է, գեղատեսիլ, բնականին մոտ:

67


հատակագիծը 1) Ըստ Հավելվածում ներկայացված սխեմատիկ քարտեզի՝ տարածքի

հարավային Ա կետը գտնվում է Վանաձոր-Ալավերդի ավտոճանապարհի, Ձորագետ և Փամբակ գետերի միախառնման կետի մոտ գտնվող թունելի ձախ կողմում: Ա կետից սահմանագիծը դեպի արևմուտք անցնելով 107,5 մ, միանում է Բ կետին, որտեղից էլ հյուսիս-արևելյան ուղղությամբ անցնելով 243,1 մ ու հատելով Ձորագետ գետը՝ միանում է Գ կետին: Գ կետից սահմանագիծը հարավ-արևելյան ուղղությամբ անցնելով 83,0 մ՝ ձգվում է մինչև ավտոճանապարհը ու միանում Դ կետին, որտեղից էլ ավտոճանապարհին զուգահեռ հարավ-արևմտյան ուղղությամբ անցնելով 216,0 մ՝ միանում է Ա հանգուցակետին:

2) Պահպանման գոտու ընդհանուր մակերեսը կազմում է 2,0 հա, ծովի մակարդակից բարձրությունը՝ 925-1000 մ, սահմանագծի ընդհանուր երկարությունը 649,6 մ է, հյուսիսից հարավ ձգվածությունը՝ 207 մ, արևելքից արևմուտք ձգվածությունը՝ 238 մ: Պահպանման գոտին ընդգրկում է Գուգարքի անտառտնտեսության Վահագնիի անտառպետության թիվ 5 քառակուսու 7-րդ հատվածը / 04 լրիվության,5-ր:

5. Տվյալներ սեփականատիրոջ և հողոգտագործողի մասին Պահպանման գոտու 0,9 հեկտարը,որից 0,3-ը անտառային, գտնվում է ՀՀ

Լոռվա մարզի Ձորագյուղ համայնքի վարչական տարածքում, իսկ 1,1 հեկտարը,որից 0,6-ը անտառային՝ ՀՀ Լոռվա մարզի Ձորագետ համայնքի վարչական տարածքում: Հիմնականում 5 -րդ բոնիտետային դասի,03-04 լրիվությունների կոճղաշիվային բոխուտներ են:



ծածկույթի խախտումով), բ. oգտակար հանածոների հանքավայրերի, երևակումների շահագործումը, գ. շինարարական և պայթեցման աշխատանքներ. դ. ծառերի և թփերի հատումները. ե. նմուշներ վերցնելը. դ. բնության հուշարձանի արտաքին տեսքը խաթարող ցանկացած

գործունեություն: 2) Թույլատրվում է` ա. ճանաչողական զբոսաշրջության կազմակերպումը.

68

բ. ուսումնական պրակտիկաների անցկացումը. գ. զբոսաշրջիկների և այցելուների սպասարկման ծառայությունների


7. Տվյալներ պահպանություն իրականացնող սուբյեկտի մասին Ձորագյուղ և Ձորագետ գյուղական համայնքներ

69

Հավելված <<Ձորագետի հրային

ներժաթուկ>> բնության հուշարձանի անձնագրի

70

ՀԱՎԵԼՎԱԾ 2 ՀՀ ՏԱՎՈՒՇԻ ՄԱՐԶԻ ԲՆՈՒԹՅԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ

ԱՆՁՆԱԳՐԵՐԸ

Ա Ն Ձ Ն Ա Գ Ի Ր <<ԿՈՎԱՍԱՐԻ ՓՈԽԱԿԵՐՊԱՅԻՆ ԹԵՐԹԱՔԱՐԵՐ>>


1. Դասակարգումը Տիպ՝ Երկրաբանական, ենթատիպ՝ Փոխակերպային:

2. Տեղադիրքը և աշխարհագրական կոորդինատները.

Գտնվում է ՀՀ Տավուշի մարզի Բերդ քաղաքից մոտ 20 կմ հարավ՝ Վարագաջուր (Հախում) գետի վերին հոսանքի ավազանում, Վարագաջրի ձախ վտակ Կառնուտի և Վարագաջուր գետի աջ չոր վտակի հատման կետում, Կառնուտ վտակի հոսանքն ի վեր գնացող գրունտային ավտոճանապարհի աջ կողմում, ծովի մակարդակից 1707 մ բարձրության վրա: Կոորդինատներ՝ X - 517072,21; Y - 4515868,83*


Կոորդինատներ

Ա X 517093,32 Y 4515823,83

Բ X 516992,61 Y 4515821,31

Գ X 516993,87 Y 4515942,16

Դ X 517211,65 Y 4515953,49


3. Նկարագրությունը, չափագրությունը և վիճակը 1) Հուշարձանն իրենից ներկայացնում է բնական երկրաբանական

մերկացում, որը կազմված է բաց և բաց մոխրագույն մուսկովիտ-կվարցային կազմի բյուրեղային թերթաքարերով: Իրենից ներկայացնում է մերձլայնակի հյուսիս-արևմտյան ուղղվածության բավական երկրարավուն և նեղ անկանոն մարմին: Համալիրի երկրաբանական բացարձակ հասակը թվագրվում է մոտ 300 մլն տարով: Ինչպես Հայաստանի տարածքում, այնպես էլ Իրանի և Թուրքիայի հարակից տարածքում, կարբոնի համակարգի փոխակերպային թերթաքարեր այլևս ոչ մի տեղ հայտնի չեն: Կովասարի շրջակայքի փոխակերպային թերթաքարային ապարների եզակի մերկացումը երկրաժամանակագրական առումով ամենաերիտասարդն է:

71

2) Հուշարձանի ձգվածությունը հարավից հյուսիս՝ մոտ 30 մ, առավելագույն բարձրությունը՝ 2.5 մ, թերթաքարերը՝ թեք` 60-75 աստիճան անկյան տակ:

3) Բնականին մոտ վիճակում է:


1) Ըստ Հավելվածում ներկայացված սխեմատիկ քարտեզի` տարածքի հարավ-արևելյան Ա հանգուցակետը գտնվում է Հախում գետի և նրա աջակողմյան ու ձախակողմյան վտակների միախառնման կետում, որտեղից սահմանագիծը դեպի արևմուտք ձախակողմյան վտակի հունով հոսանքին հակառակ անցնելով 101,9 մ՝ միանում է Բ կետին, այնուհետև դեպի հյուսիս անցնելով 122,7 մ՝ միանում Գ կետին: Գ կետից սահմանագիծը արևելյան ուղղությամբ թեք լանջով իջնում է 221,3 մ և միանում Հախում գետի վրա գտնվող Դ կետին, որտեղից էլ գետի հոսանքին հակառակ հարավ-արևմտյան ուղղությամբ անցնելով 177,4 մ՝ միանում Ա հանգուցակետին:

2) Պահպանման գոտու ընդհանուր մակերեսը կա զմում է 2,0 հա, ծովի մակարդակից բարձրությունը՝ 1650-1720 մ: Պահպանման գոտու սահմանագծի ընդհանուր երկարությունը 623,3 մ է: հյուսիսից հարավ ձգվածությունը՝ 130 մ, արևելքից արևմուտք ձգվածությունը՝ 224 մ: Պահպանման գոտում ներառված է նաև Արծվաբերդի անտառտնտեսության Նավուրի անտառպետության թիվ 27 քառակուսու 3-րդ հատվածը՝ 0,2հա, 4-րդ բոնիտետային դասի,0,4 լրիվության ծառուտ /կաղնի,բոխի,հաճարենի/:

5. Տվյալներ սեփականատիրոջ և հողօգտագործողի մասին ՀՀ Տավուշի մարզի Նավուրի գյուղական համայնք, <<Հայանտառ>> ՊՈԱԿ-ի <<Արծվաբերդի անտառտնտեսություն>> մասնաճյուղ:

6. Պահպանության և օգտագործման ռեժիմի առանձնահատկությունները ՝ 1) <<Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների մասին>> Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 19-րդ հոդվածի համաձայն արգելվում են՝




գործունեություն: 2) Թույլատրվում է՝ ա. ճանաչողական զբոսաշրջության կազմակերպումը.

72

բ. ուսումնաարտադրական պրակտիկաների անցկացումը. գ. զբոսաշրջիկների և այցելուների սպասարկման ծառայությունների

կազմակերպումը: 7. Տվյալներ պահպանություն իրականացնող սուբյեկտի մասին`

ՀՀ Տավուշի մարզի Նավուրի գյուղական համայնք, <<Հայանտառ>> ՊՈԱԿ-ի <<Արծվաբերդի անտառտնտեսություն>> մասնաճյուղ:

73

Հավելված <<Կովասարի փոխակերպային

թերթաքարեր>> բնության հուշարձանի անձնագրի

74

Ա Ն Ձ Ն Ա Գ Ի Ր <<ԿԱԼԱՔԱՐ>> ԼԵՌ>> ԲՆՈՒԹՅԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆԻ

1. Դասակարգումը`

Տիպ` Երկրաբանական, Ենթատիպ` Հրային-արտաժայթուկ /էֆուզիվ/

2. Տեղադիրքը և աշխարհագրական կոորդինատները Գտնվումէ ՀՀ Տավուշի մարզի Ծաղկավան գյուղից մոտ 6 կմ հարավ-

արևմուտք, Վարագաջուր (Հախում) գետի ձախափնյա անտառապատ լանջին` գրունտային ճանապարհի աջ կողմում, 12-13 դարերի Շահմուրադ (Չխմուրադի, կամ Գետակիցք վանքի) վանքային համալիրից մոտ 150 մ դեպի հյուսիս-արևմուտք, Շահմուրադի նեկի անմիջական հարևանությամբ: Կոորդինատներ՝ X-525119,55; Y-4531035,48*:

Սահմանային

կետ Կոորդինատներ*

Ա X 525114,40 Y 4531042,99

Բ X 525407,94 Y 4531140,84

Գ X 525353,75 Y 4530949,66

Դ X 525123,43 Y 4530872,89

Ե X 525061,71 Y 4530975,25



1) Հուշարձանն իրենից նեկայացնում է ուղղաձիգ պատերով, մասամբ անտառապատ, հարթ սեղանաձև գագաթով ժայռասյուն: Այս սյունը երկրաբանական տեսակետից նախկին հրաբխային լեռան մագմատար է եղել, որտեղից 171.6 – 169.7 մլն տարվա առաջ ընկած ժամանակահատվածում (միջին յուրայի համակարգի վերին բայոսի ենթահարկ) արտավիժել է համեմատաբար թթու կազմության, այսինքն` սիլիցիումի երկօքսիդով հագեցած լավա (դացիտներ, անդեզիտա-դացիտներ): Մածուցիկության պատճառով այդ հրահեղուկ հալոցքը արտավիժումից հետո չի տարածվել հորիզոնական ուղղությամբ, այլ, կուտակվելով արտավիժման օջախի մերձությամբ, առաջացրել է կոնաձև մարմին: Հետագայում կոնի արտաքին մասը կազմող, համեմատաբար ավելի փուխր և հեշտ քայքայվող ապարները (դացիտային կազմի տուֆեր, տուֆափշրաքարեր և այլն), ենթարկվել են հողմնահարման, լվացման և տ եղատարման: Դրա

75

հետևանքով մագմատար խողովակը, որին նաև անվանում են խառնարանի կոկորդ, կամ նեկ, մերկացել է: Վերին բայոսի ժամանակահատվածի նմանօրինակ նեկեր Հյուսիսային Հայաստանում հանդիպում են նաև Բերդի տարածաշրջանի Խնձորուտ, Տավուշ գետերի վերին և միջին հոսանքի ավազաններում: Հաշվի առնելով Շահմուրադի նեկի անմիջական հարևանությունը` կարելի է ենթադրել, որ դրանք միաժամանակյա երկրաբանական գոյացումներ են, որոնց առաջացումը պայմանավորված է խորքային տեկտոնական գծային խզվածքով:

2) Բարձրությամբ մոտ 18մ է, լայնությունը` 14մ: 3) Վիճակը բարվոք է, բնականին մոտ:


հատակագիծը 1) Ըստ Հավելվածում ներկայացված սխեմատիկ քարտեզի` Տարածքի

հյուսիսային Ա հանգուցակետը հանդիսանում է Կալաքար լեռնագագաթը (1140մ): Ա կետից սահմանագիծը (310 մ) հյուսիս-արևելյան ուղղությամբ միանում է հնադարյան Չխմուրադ վանքին (Բ կետ), այնուհետև գրունտային ճանապարհով դեպի հարավ անցնելով 200,2 մ՝ միանում Գ կետին ու նույն գրունտային ճանապարհով դեպի հարավ-արևմուտք անցնելով ևս 241,8 մ՝ միանում Դ կետին: Դ կետից սահմանագիծը հյուսիս-արևմտյան ուղղությամբ լեռան լանջով անցնելով 116,2 մ՝ միանում է Ե կետին ու թեքվելով դեպի հյուսիս-արևելք (88,1 մ)՝ միանում Ա հանգուցակետին:

2) Պահպանման գոտու ընդհանուր մակերեսը կազմում է 5,0 հա, ծովի մակերևույթից բարձրությունը՝ 950-1140 մ: Պահպանման գոտու սահմանագծի ընդհանուր երկարությունը 956,3 մ է, հյուսիսից հարավ ձգվածությունը՝ 263 մ, արևելքից արևմուտք ձգվածությունը՝ 344 մ: Պահպանման գոտին ընդգրկում է Արծվաբերդի անտառտնտեսության Ծաղկավանի անտառպետության 12 քառակուսու 26(1,4հա), 32 (0,4հա), 33 (03հա), 34(2,1հա), 36(0,8հա) հատվածները, որոնցից 2,5 հեկտարը բացատներ են, իսկ 2,5 հեկտարը 04-05 լրիվության, 4-րդ բոնիտետային դասերի հաճարկուտներ և բոխուտներ:


Պետական անտառային հողեր,<<Հայանտառ>> ՊՈԱԿ-ի <<Արծվաբերդի անտառտնտեսություն>> մասնաճյուղ:



ծածկույթի խախտումով),

76

բ. oգտակար հանածոների հանքավայրերի, երևակումների շահագործումը, հանքանյութեր վերամշակող օբյեկտների տեղաբաշխումը.

գ. շինարարական և պայթեցման աշխատանքներ. դ. անտառահատումները (բացառությամբ սանիտարական և խնամքի

հատումների). ե.բնության հուշարձանի արտաքին տեսքը խաթարող ցանկացած


ա. ճանաչողական զբոսաշրջության կազմակերպումը. բ. ուսումնաարտադրական պրակտիկաների անցկացումը. գ. զբոսաշրջիկների և այցելուների սպասարկման ծառայությունների

կազմակերպումը. դ. վրանների տեղադրումը դրանց համար առանձնացված վայրերում:

7. Տվյալներ պահպանություն իրականացնող սուբյեկտի մասին Պետական անտառային հողեր,<<Հայանտառ>> ՊՈԱԿ-ի <<Արծվաբերդի

անտառտնտեսություն>> մասնաճյուղ: Որպես Կիկլոպյան ամրոց այս հուշարձանը ներառված է նաև Հայաստանի Հանրապետության պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցուցակում /ՀՀ պաշտոնական տեղեկագիր #9 /381/ 2 փետրվար 2005, էջ 159.:

77

Հավելված <<Կալաքար>> լեռ>> բնության


78

Ա Ն Ձ Ն Ա Գ Ի Ր <<ՊԼԱԳԻՈԳՐԱՆԻՏ-ՊՈՐՖԻՐԱՅԻՆ ԴԱՅՔ>>

1. Դասակարգումը Տիպ՝ երկրաբանական, ենթատիպ` ներժայթուկ 2. Տեղադիրքը և աշխարհագրական կոորդինատները Գտնվում է Տավուշի մարզում, Բերդ ավանից դեպի Պառավի պունկտ և Տանձուտ տեղավայր տանող գրունտային ավտոճանապարհի աջ կողմում` Տավուշ գետի ձախ ափին, գետից 5մ բարձրության վրա, մոտ 500մ չհասած Տանձուտ: Կոորդինատներ՝ X- 528991,87; Y- 4520969,00*:



Ա X 529115,73 Y 4520941,60

Բ X 529068,20 Y 4520907,33

Գ X 528947,72 Y 4520950,44

Դ X 528958,77 Y 4521027,82

Ե X 529074,83 Y 4521032,24


3. Նկարագրությունը, չափագրությունը և վիճակը 1) Կտրվածքի աջ և ձախ կողմերում մերկանում են Տավուշի անտիկլինորիումի

Տավուշի բավականին մեծ ներժայթուկի /ինտրուզիայի/ պլագիոգրանիտները: Տվյալ ներժայթուկը ծագումնաբանորեն կապված է Ալպ-Հիմալայան գոտու կիմերյան տեկտոգենեզի կամ ծալքավորման վաղ փուլի /միջին, վերին յուրա/ մագմայականության ակտիվության հետ: Նրանց երկրաբանական հասակը կալիում-արգոնային մեթոդով թվագրվում է 164-158 մլն տարի առաջ ընկած ժամանակահատվածով, որը, համաձայն 2004թ-ի երկրաժամանակագրական միջազգային սանդղակի, համընկնում է միջին յուրայի ենթահամակարգի քելովեյի հարկին և ստորին օքսֆորդի ենթահարկին: Նշված պլագիոգրանիտները արտաքնապես մուգ մոխրագույն մանրահատիկ թթու կազմի, այսինքն` սիլիցիումի երկօքսիդով հարուստ շատ ամուր ու կարծր ապարներ են: Պլագիոգրանիտների և նրանց մեջ ներդրված պլոգիոգրանիտ-պորֆիրների շփման սահմանագծում պլագիոգրանիտները ենթարկվել են շատ խորը արտահայտված նատրիումային միներալատեղակալման /մետասոմատոզի/ և քվարցայնացման, որի հետևանքով այդ շփման հատվածում պլագիոգրանիտները փոխակերպվել են քվարց պարունակող ալբիտիտներով,

79

որոնք իրենցից ներկայացնում են բաց գույնի կամ սպիտակ երակային մոտ 0.7-0.8մ հզորությամբ, համարյա ուղղաձիգ տեղադրմամբ, բյուրեղա-հատիկային ապարներ: Այս պլագիոգրանիտների բաղադրության 90 տոկոսից ավելին կազմում են ալբիտ միներալները: Նման տիպի միներալատեղակայումը բավականին հազվագյուտ է հանդիպում:

2) Բարձրությունը ծովի մակարդակից 1215մ է: Հուշարձանը իրենից ներկայացնում է հարավ-արևմուտքից դեպի հյուսիս-արևելք մոտ 60մ ձգվածությամբ բնական երկրաբանական մերկացում, որի ամենաբարձր հատվածը մոտավորապես 12մ է:



1) Ըստ Հավելվածում ներկայացված սխեմատիկ քարտեզի` տարածքի հյուսիսային Ա հանգուցակետը գտնվում է տարածքով անցնող գետակի և գրունտային ճանապարհի հատման տեղում, որտեղից սահմանագիծը գետի հունով հոսանքին հակառակ հարավ-արևմտյան ուղղությամբ անցնելով 59,4մ, միանում է Բ կետին: Բ կետից սահմանագիծը գետի հունով հյուսիս-արևմտյան ուղղությամբ անցնելով 127,4մ՝ միանում է Գ կետին, այնուհետև թեքվելով դեպի հյուսիս (77,6մ)՝ միանում է Դ: Դ կետից սահմանագիծը (117,3մ) բլրի լանջով արևելյան ուղղությամբ միանում է Ե կետին, որտեղից էլ լանջով հարավ-արևելյան ուղղությամբ իջնելով 100,0մ՝ միանում է Ա հանգուցակետին:

2) Պահպանման գոտու ընդհանուր մակերեսը կազմում է 1,5 հա, ծովի մակերևույթից բարձրությունը՝ 1150-1225մ: Պահպանման գոտու սահմանագծի ընդհանուր երկարությունը 481,7մ է, հյուսիսից հարավ ձգվածությունը՝ 127 մ, արևելքից արևմուտք ձգվածությունը՝ 170 մ: Պահպանման գոտին ընդգրկում է Արծվաբերդի անտառտնտեսության Բերդի անտառպետության թիվ 20 քառակուսու 38-րդ /0,2հա/ և 50-րդ /1,3հա/ հատվածները: Տարածքում առկա են կաղնու և բոխու գերակշռությամբ, միջին լրիվության ծառուտներ:

5. Տվյալներ սեփականատիրոջ և հողօգտագործողի մասին Պետական անտառային հողեր, <<Հայանտառ>> ՊՈԱԿ-ի <<Արծվաբերդի անտառտնտեսություն>> մասնաճյուղ:

6. Պահպանության և օգտագործման ռեժիմի առանձնահատկությունները 1) <<Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների մասին>>

Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 19-րդ հոդվածի համաձայն արգելվում են՝

ա. երկրաբանական ուuումնաuիրության աշխատանքները (հողային

80


հանքանյութեր վերամշակող oբյեկտների տեղաբաշխումը. գ. շինարարական, հորատման, պայթեցման աշխատանքները. դ. նմուշներ վերցնելը, ե. պահպանման գոտում ծառերի հատումը զ.բնության հուշարձանի արտաքին տեսքը խաթարող ցանկացած

գործունեություն: 2) Թույլատրվում է՝

ա. ճանաչողական զբոսաշրջության կազմակերպումը. բ. ուսումնաարտադրական պրակտիկաների անցկացումը. գ.զբոսաշրջիկների և այցելուների սպասարկման ծառայությունների


7. Տվյալներ պահպանություն իրականացնող սուբյեկտի մասին Պետական անտառային հողեր,<<Հայանտառ>> ՊՈԱԿ-ի <<Արծվաբերդի անտառտնտեսություն>> մասնաճյուղ:

81

Հավելված << Պլագիոգրանիտ- պորֆիրային դայք>>

բնության հուշարձանի

82

Ա Ն Ձ Ն Ա Գ Ի Ր <<ՉԻՆՉԻՆԻ ԱՆԿՅՈՒՆԱՅԻՆ ԱՆՆԵՐԴԱՇՆԱԿՈՒԹՅՈՒՆ>>

ԲՆՈՒԹՅԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆԻ 1. Դասակարգումը՝

Տիպ` Երկրաբանական, ենթատիպ` Տեկտոնական

2. Տեղադիրքը և աշխարհագրական կոորդինատները Գտնվում է ՀՀ Տավուշի մարզի Չինչին գյուղի հարավ-արևելյան եզրին:

Կոորդինատներ X-530129,30; Y-4530121,91*: *Կոորդինատային համակարգը՝ Pulkovo 1942, մետրական ցանցով


1) Հուշարձանն իրենից ներկայացնում է բնական երկրաբանական մերկացում: Այստեղ հստակ երևում է, որ վերին կավճի ստորին տուրոնի ենթահարկի (93.5 -91.5 մլն տարի առաջ ընկած ժամանակահատված) հրաբխային արտաժայթուք (միջին կազմի 3մ հզորությամբ բաց կարմրա-շագանակագույն պլագիոկլազային պորֆիրիտներ) մոտ 15-200 անկյունային ներդաշնակությամբ վերածածկում են վերին կավճի սենոմանի հարկի (99.6 – 93.5 մլն տարի առաջ ընկած ժաամանակահատված) հզոր ստվարաշերտի վերին մասը: Վերջինս ներկայացված է բաց մոխրագույն տուֆավազաքարերով: Սենոմանի հրաբխանստվածքային հաստվածքը ստորին մասում ներկայացված է հիմքային խառնաքարերով, միջին մասում` պելիտոմորֆ կրաքարերով և մերգելներով, իսկ վերին մասում` տուֆավազաքարերով, որոնք ի սկզբանե տեղադրված են եղել միմյանց վրա ներդաշնակորեն` մեծ հորիզոնական դիրքերով: Այնուհետև լեռնակազմական տեկտոնական գործընթացների ընթացքում, որը տևել է մի քանի հարյուր հազար տարուց մինչև մեկ միլիոն տարի, նրանք ենթարկվել են որոշակի ծալքավորման: Երկրաժամանակագրական իմաստով պլագիոկլազային պորֆիրիտները առաջացել են նշված ժամանակահատվածից հետո և աններդաշնակորեն ծածկել

Սահմանային կետ Կոորդինատներ*

Ա X 530216,26 Y 4530246,08

Բ X 530255,38 Y 4530225,12

Գ X 530119,84 Y 4530022,51

Դ X 530026,22 Y 4530104,95

83

են արդեն իսկ ծալքավորված հրաբխանստվածքային ստվարաշերտը` առաջացնելով վերը նշված անկյունային աններդաշնակությունը:

2) Հուշարձանի հզորությունը մոտ 5մ է, հարավ-արևմուտքից հյուսիս-արևելք ձգվածությունը` 7մ:



1) Ըստ Հավելվածում ներկայացված սխեմատիկ քարտեզի` տարածքի հյուսիսային Ա հանգուցակետը գտնվում է 2 գրունտային ճանապարհների հատման կետից 32,0 մ դեպի հարավ: Ա կետից սահմանագիծը դեպի հարավ-արևելք անցնելով 45,0 մ՝ միանում է Բ կետին, վորտեղից թեքվելով դեպի հարավ-արևմուտք (248,2 մ)՝ միանում է Գ կետին: Գ կետից սահմանագիծը հյուսիս-արևմտյան ուղղությամբ անցնելով 124,3 մ՝ միանում է Դ կետին, որտեղից էլ թեքվելով դեպի հյուսիս-արևելք (236,4 մ)՝ միանում է Ա հանգուցակետին:

2) Պահպանման գոտու ընդհանուր մակերեսը կազմում է 2,0 հա, ծովի մակարդակից բարձրությունը՝ 1225-1275 մ: Պահպանման գոտու սահմանագծի ընդհանուր երկարությունը 653,9 մ է, հյուսիսից հարավ ձգվածությունը՝ 230 մ, արևելքից արևմուտք ձգվածությունը՝ 230 մ:


Չինչին գյուղական համայնք:



ծածկույթի խախտումով), բ. oգտակար հանածոների հանքավայրերի, երևակումների շահագործումը, գ. շինարարական և պայթեցման աշխատանքներ դ. բնության հուշարձանի արտաքին տեսքը խաթարող ցանկացած


ա. ճանաչողական զբոսաշրջության կազմակերպումը. բ. ուսումնաարտադրական պրակտիկաների անցկացումը. գ. զբոսաշրջիկների և այցելուների սպասարկման ծառայությունների

կազմակերպումը: 7. Տվյալներ պահպանություն իրականացնող սուբյեկտի մասին


85

Հավելված <<Չինչինի անկյունային

աններդաշնակություն>> բնության հուշարձանի անձնագրի

86

Ա Ն Ձ Ն Ա Գ Ի Ր <<ՉԻՆՉԻՆԻ >> ՍԱՆԴՂԱՓՈՒԼ ՔԱՐԱՓՆԵՐ>>

ԲՆՈՒԹՅԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆԻ 1. Դասակարգումը

Տիպ` Երկրաբանական, ենթատիպ` Երկրաբանաձևական (գեոմորֆոլոգիական):

2. Տեղադիրքը և աշխարհագրական կոորդինատները Գտնվում է ՀՀ Տավուշի մարզի Չինչին գյուղից ուղիղ գծով 1.5կմ հարավ-

արևելք, Հախում գետի աջակողմյան լանջին` ծովի մակարդակից 1323մ բարձրության վրա: Կոորդինատներ՝ X- 529851,68; Y-4529131,21*:


Ա X 529806,46 Y 4529214,86

Բ X 529900,03 Y 4529166,20

Գ X 529912,51 Y 4529048,92

Դ X 529790,24 Y 4529060,15

Ե X 529741,58 Y 4529173,69


3. Նկարագրությունը, չափագրությունը և վիճակը 1) Հուշարձանն արտաքնապես իրենից նեկայացնում է հսկայական

քարափ: Վերևի մասում նկատվում է ուղղանկյուն քարայր, որը հավանաբար մարդածին է: Երկրաբանական տեսակետից այն դասվում է երկրաձևաբանական հուշարձանների խմբին, քանի որ առաջացել է գետի երկարաժամկետ խորքային էրոզիոն գործունեության հետևանքով: Այսինքն այն աստիճանանման լանջերով խնձահովիտ (կանյոն) է, կամ կիրճ՝ կազմված ստորին կավճի նեոկոմի վերնահարկի (145-125 մլն տարի առաջ ընկած ժամանակահատված) անդեզիտային պորֆիրիտներից, որոնք միջին թթվայնությամբ արտաժայթուկ հրաբխային ապարներ են: Դրանք արտաքնապես մոխրա-շագանակագույն են, ունեն միատարր կառուցվածք և բավականին ամուր են: Այդօրինակ աստիճանանման լանջերով կանյոնները, կամ սանդղափուլ քարափները սովորաբար առաջանում են այնպիսի դեպքերում, երբ լավային արտաժայթուկ ծածկույթները կառուցված են լինում մի շարք հոսքային շերտերից, և միջշերտային մասերում տարաբնույթ հողմնահարման հետևանքով առաջանում են հողմնահարման կեղևներ: Դրանք

87

իրենց ֆիզիկամեխանիկական հատկություններով լավային հոսքերի ապարներից ավելի թույլ են ու փխրուն:

2) Հուշարձանի բարձրությունը 100մ է, երկարությունը՝ 150մ: 3) Վիճակը բարվոք է, բնականին մոտ:



հյուսիսային Ա հանգուցակետից սահմանագիծը դեպի հարավ-արևելք անցնելով 107,8 մ՝ միանում է Բ կետին, որտեղից թեքվելով դեպի հարավ (116,7 մ)՝ միանում է Գ կետին: Գ կետից սահմանագիծը դեպի արևմուտք անցնելով 126,3 մ՝ միանում է Դ կետին ու թեքվելով դեպի հյուսիս-արևմուտք (125,0 մ)՝ միանում Ե կետին, որտեղից էլ հյուսիս-արևելյան ուղղությամբ անցնելով 77,8 մ՝ միանում է Ա հանգուցակետին:

2) Պահպանման գոտու ընդհանուր մակերեսը կազմում է 2,0 հա, ծովի մակարդակից բարձրությունը՝ 1200-1275 մ: Պահպանման գոտու սահմանագծի ընդհանուր երկարությունը 553,6 մ է, հյուսիսից հարավ ձգվածությունը՝ 170 մ, արևելքից արևմուտք ձգվածությունը՝ 175 մ: Պահպանման գոտին ընդգրկում է Արծվաբերդի անտառտնտեսության Բերդի անտառպետության 1 քառակուսու 7/06հա/,8 /02հա/ և 17/1,2հա/ հատվածները: Հիմնականում 5-րդ բոնիտետային դասի, 04լրիվության կաղնի-ղաժուտներ և նոսրուտներ են: 5. Տվյալներ սեփականատիրոջ և հողօգտագործողի մասին


6. Պահպանության և օգտագործման ռեժիմի առանձնահատկությունները 1) <<Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների մասին>>

Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 19-րդ հոդվածի համաձայն արգելվում են՝


բ. oգտակար հանածոների հանքավայրերի, երևակումների շահագործումը, գ. շինարարական և պայթեցման աշխատանքներ. դ. բնության հուշարձանի արտաքին տեսքը խաթարող ցանկացած

գործունեություն: 2) Թույլատրվում է` ա. ճանաչողական զբոսաշրջության կազմակերպումը. բ. ուսումնաարտադրական պրակտիկաների անցկացումը. գ. զբոսաշրջիկների և այցելուների սպասարկման ծառայությունների


88



89

Հավելված <<Չինչինի>> սանդղափուլ

քարափներ>> բնության հուշարձանի անձնագրի

90

Ա Ն Ձ Ն Ա Գ Ի Ր <<ՕՁԱՔԱՐ>> ԼԵՌ>> ԲՆՈՒԹՅԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆԻ

1. Դասակարգումը Տիպ` Երկրաբանական, Ենթատիպ` Հրային

2. Տեղադիրքը և աշխարհագրական կոորդինատները Գտնվում է ՀՀ Տավուշի մարզի Պառավաքար համայնքի վարչական

սահմանում, գյուղից 3կմ (ուղիղ գծով 1կմ) հյուսիս-արևմուտք, Պառավաքար-Վազաշեն գրունտային ավտոճանապարհի աջ կողմում՝ Պառավաքար լեռնագագաթից (1146.6մ) 1,5կմ հարավ-արևմուտք, Կաղնուտաթումբ (1407.1մ) լեռնագագաթից մոտ 3կմ հյուսիս-արևելք: Կոորդինատներ՝ X- 528612,69; Y-4539400,80*:



Ա X 528613,74 Y 4539399,20

Բ X 528620,67 Y 4539523,90

Գ X 528830,24 Y 4539484,07

Դ X 528849,29 Y 4539319,53



1) Հուշարձանն իրենից ներկայացնում է սրածայր ժայռոտ լեռնագագաթով, մասամբ անտառապատ լեռնազանգված՝ համեմատաբար մեղմաթեք լանջերով: Հիմքի բարձրությունը ծովի մակարդակից ավտոճանապարհի մոտ 1108մ է: Լեռնազանգվածը երկրաբանական տեսանկյունից իրենից ներկայացնում է վերին կավճի, վերին կոնյակի և ստորին սանտոնի ենթահարկերի հրաբխա-նստվածքային ապարներից կազմված մի երկրաբանական հուշարձանախումբ, որն առաջացել է մեզանից մոտ 87.5-ից մինչև 84.5մլն տարի առաջ ընկած ժամանակահատվածում: Լեռնազանգվածի ամենաստորին մասերը ներկայացված են մոտ 20-ից 25մ հզորությամբ հրային ծագման խոշորահատիկ չշերտավորված հրաբխային փշրաքարերով (բրեկչա), որոնք ծածկված են շատ ավելի հզոր բազալտային և դոլերիտային օլիվինային կազմի հրային ապարներով՝ արտաժայթուկ պորֆիրներով: Այնուհետև դարձյալ ի հայտ են գալիս հրաբխային կոպտաբեկոր, չշերտավորված փշրաքարերը, որոնք տեղ-տեղ ըստ տարածման փոխակերպվում են պորֆիրների՝ ավելի մանրահատիկ տարատեսակներով: Լեռնազանգվածի միջին հաստվածքում հանդես են գալիս անդեզիտ-ավգիտային կազմի պորֆիրներ, որոնք համատարած ծածկում են ներքևում տեղակայված հրաբխային փշրաքարերը և բնութագրվում են 20-ից մինչև 30մ հզորությամբ ծածկոցատիպ տարածմամբ: Պորֆիրների ծածկոցի

91

վրա դարձյալ տեղադրված են 25-ից մինչև 35մ հզորությամբ հրաբխային ամուր ցեմենտացված ոչշերտավոր հրաբխային փշրաքարերը, որոնք լեռնազանգվածի մերձկատարային հատվածներում առաջացնում են խիստ զառիթափ, գրեթե ուղղահայաց ժայռոտ տեղամասեր: Այնուհետև լեռնազանգվածի ամենավերին հատվածներում դարձյալ ի հայտ են գալիս անդեզիտ-ավգիտային կազմի պորֆիրիտներ՝ 10-15մ հզորությամբ: Լեռնազանգվածի կատարային մասը տեղ-տեղ ծածկված է պինդ ցեմենտացված փոքր հզորությամբ հրաբխային փշաքարերով, որոնք թվագրվում են ստորին սանտոնի ենթահարկով:

2) Լեռնազագվածի հարաբերական բարձրությունը 123մ է, ձգվածությունը արևելքից արևմուտք` 200 - 250մ:



1) Ըստ Հավելվածում ներկայացված սխեմատիկ քարտեզի` տարածքի հյուսիս-արևմտյան Ա հանգուցակետը Օձաքար լեռնագագաթն է (1231,6 մ), որտեղից սահմանագիծը դեպի հյուսիս անցնելով 123,8 մ՝ միանում է Բ կետին: Բ կետից սահմանագիծը դեպի արևելք անցնելով 212,9 մ՝ միանում է Գ կետին, այնուհետև թեքվելով դեպի հարավ (165,9 մ)՝ միանում է Դ կետին, որտեղից էլ հյուսիս-արևմտյան ուղղությամբ անցնելով 251,8 մ՝ միանում է Ա հանգուցակետին:

2) Պահպանման գոտու ընդհանուր մակերեսը կազմում է 3,0 հա, ծովի մակարդակից բարձրությունը՝ 1100-1232 մ: Պահպանման գոտու սահմանագծի ընդհանուր երկարությունը 754,4 մ է, հյուսիսից հարավ ձգվածությունը՝ 215 մ, արևելքից արևմուտք ձգվածությունը՝ 242 մ: Պահպանման գոտին ընդգրկում է 1,3 հա Պառավաքարի համայնքային սեփականության հողեր են/արոտավայր/, իսկ 1,7 հեկտարը պետական անտառային հողեր( Արծվաբերդի անտառտնտեսության Ծաղկավանի անտառպետության 31 քառակուսու 11/1,6հա/ և 12/0,1հա/ հատվածները՝ 5-րդ բոնիտետային դասի ղաժուտներ):

5. Տվյալներ սեփականատիրոջ և հողօգտագործողի մասին Պառավաքար գյուղական համայնք: Պետական անտառային հողեր,

<<Հայանտառ>> ՊՈԱԿ-ի <<Արծվաբերդի անտառտնտեսություն>> մասնաճյուղ:




հանքանյութեր վերամշակող օբյեկտների տեղաբաշխումը. գ. շինարարական և պայթեցման աշխատանքներ. դ. անտառահատումները (բացառությամբ սանիտարական և խնամքի

հատումների).

92

ե.բնության հուշարձանի արտաքին տեսքը խաթարող ցանկացած գործունեություն:

2) Թույլատրվում է` ա. ճանաչողական զբոսաշրջության կազմակերպումը. բ. ուսումնաարտադրական պրակտիկաների անցկացումը. գ. զբոսաշրջիկների և այցելուների սպասարկման ծառայությունների

կազմակերպումը. դ. վրանների տեղադրումը դրանց համար առանձնացված վայրերում: 7. Տվյալներ պահպանություն իրականացնող սուբյեկտի մասին

Պառավաքար գյուղական համայնք, <<Հայանտառ>> ՊՈԱԿ-ի <<Արծվաբերդի անտառտնտեսություն>> մասնաճյուղ:

93

Հավելված <<Օձաքար>> լեռ>>


94

Ա Ն Ձ Ն Ա Գ Ի Ր <<ԳԵՏԱՀՈՎԻՏԻ ՄԱՄՌԱՊԱՏ ԺԱՅՌ>> ԲՆՈՒԹՅԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆ


Տիպ` Կենսաբանական, ենթատիպ` Բուսական 2. Տեղադիրքը և աշխարհագրական կոորդինատները

Տավուշի մարզի Իջևանի տարածաշրջանի Գետահովիտ գյուղից մոտ 1.8կմ հյուսիս-արևմուտք` Սառնաջուր գետի ձախ ափին, ՀԷԿ-ի շենքից մոտավորապես 0.3կմ հոսանքն ի վեր: Կոորդինատներ` X- 510333,03; Y-4530050,53*:



Ա X 510269,17 Y 4530043,41

Բ X 510310,57 Y 4530090,84

Գ X 510379,83 Y 4530050,94

Դ X 510358,75 Y 4530003,52


3. Նկարագրությունը, չափագրությունը և վիճակը Հուշարձանը իրենից ներկայացնում է մոտ 10մ բարձրությամբ ուղղաձիգ պատով բնական երկրաբանական մերկացում: Այն կազմված է վերին յուրայի, ստորին օքսֆորդի ենթահարկի /161-158 մլն տարի առաջ ընկած ժամանակահատված/ հրաբխանստվածքային ապարներից. բաց մոխրագույն միջին հատիկավոր հաստ շերտավորված, բավականին ամուր ցեմենտացված տուֆածին ավազաքարերից: Դրանք, իրենց հերթին, ծածկված են վերին օքսֆորդի ենթահարկի կրաքարերով: Քարաժայռի առանձին հատվածներ ծածկված են մամուռների մի քանի տեսակներով, ինչպես նաև պտերների և հատկապես Հայաստանում սահմանափակ տարածում ունեցող Ադիանտում Վեներայի վարս /Adianthum capillus-veneris L/ տեսակի պոպուլյացիայով, որը գրանցված է Հայաստանի բույսերի Կարմիր գրքում, որպես խոցելի տեսակ:


1) Ըստ Հավելվածում ներկայացված սխեմատիկ քարտեզի` տարածքի արևելյան Ա հանգուցակետը գտնվում է ձորակով հոսող գետակից 23մ հեռավորության վրա, որտեղից սահմանագիծը հյուսիս-արևելյան ուղղությամբ հատելով ձորակը, անցնում է 63,3մ, միանում է Բ կետին, որտեղից հարավ-արևելյան ուղղությամբ ժայռի վերին մասով անցնելով 80,4մ, միանում է Գ

95

կետին, այնուհետև զառիթափ լանջով իջնելով և անցնելով հանդիպակաց ափ (51,4մ), միանում է Դ կետին: Դ կետից սահմանագիծը հյուսիս-արևմտյան ուղղությամբ գետին զուգահեռ անցնելով 97,5մ՝ միանում է Ա հանգուցակետին:

2) Պահպանման գոտու ընդհանուր մակերեսը կազմում է 0,5 հա, ծովի մակերևույթից բարձրությունը՝ 750-775մ: Պահպանման գոտու սահմանագծի ընդհանուր երկարությունը 292,6մ է, հյուսիսից հարավ ձգվածությունը՝ 84 մ, արևելքից արևմուտք ձգվածությունը՝ 111 մ:

5. Տվյալներ սեփականատիրոջ և հողօգտագործողի մասին Գետահովիտ գյուղական համայնք

6. Պահպանության և օգտագործման ռեժիմի առանձնահատկությունները a. <<Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների մասին>> Հայաստանի

Հանրապետության օրենքի 19-րդ հոդվածի համաձայն արգելվում են՝ ա. երկրաբանական ուuումնաuիրության աշխատանքները (հողային ծածկույթի

խախտումով), բ. oգտակար հանածոների հանքավայրերի, երևակումների շահագործումը,

հանքանյութեր վերամշակող oբյեկտների տեղաբաշխումը. գ. շինարարական, հորատման, պայթեցման աշխատանքները. դ. նմուշներ վերցնելը. ե. բնության հուշարձանի արտաքին տեսքը խաթարող ցանկացած

գործունեություն: 2) Թույլատրվում է՝ ա.ճանաչողական զբոսաշրջության կազմակերպումը. բ.ուսումնաարտադրական պրակտիկաների անցկացումը. գ.զբոսաշրջիկների և այցելուների սպասարկման ծառայությունների

կազմակերպումը: 7. Տվյալներ պահպանություն իրականացնող սուբյեկտի մասին

Գետահովիտի գյուղական համայնք

96

Հավելված <<Գետահովիտի մամռապատ

ժայռ>>բնության հուշարձան

97

Ա Ն Ձ Ն Ա Գ Ի Ր <<ԿՎԱՐՑԱՅԻՆ ՊԼԱԳԻՈՊՈՐՖԻՐՆԵՐԻ ՍՅՈՒՆԱՁԵՎ

ԱՆՋԱՏՈՒՄՆԵՐ>> ԲՆՈՒԹՅԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆԻ

1. Դասակարգումը Տիպ` երկրաբանական, ենթատիպ` մագմատիկ-ներժայթուկ:

2. Տեղադիրքը և աշխարհագրական կոորդինատները Գտնվում է ՀՀ Տավուշի մարզի Հովք գյուղից 900 մ դեպի Հս-Ալ, Աղստև

գետի ձախ ափին, Երևան- Իջևան ավտոմայրուղու ձախ կողմում, երկաթուղային կամրջի մոտ: Հիմքի բարձրությունը ծովի մակակարդակից, ավտոճանապարհի մոտ, 806 մ: Կորդինատներ՝ X- 507872,30; Y- 4519921,23*:



Ա X 507903,67 Y 4519876,40

Բ X 507717,09 Y 4519886,49

Գ X 507753,51 Y 4519985,66

Դ X 507947,94 Y 4519983,42


1) Հուշա րձանն իրենից ներկայացնում է ժայռաձև, Հս-Ավմ դեպի Հվ-Արլ ձգվածությամբ բնական երկրաբանական մերկացում: Այն կազմված է ներժայթուկ կվարցային պլագիոպորֆիրներից, որոնք արտաքնապես իրենից ներկայացնում են մուգ-մոխրագույն հրային ապարներ: Կվացային պլագիոպորֆիրները բնութագվում են ցայտուն արտահայտտված սյունաձև անջատումներով: Սյուները 4,5,6 կողմանի են և աչքի են ընկնում իրենց բնական արտասովոր մշակվածությամբ և հղկվածությամբ: Այդ սյունաձև անջատումները հետևանք են ներժայթուկի դանդաղ և հավասարաչափ երկկողմանի սառեցման: Երկրաժամանակագրական առումով նշված ներժայթուկը երիտասարդ է վերին յուրայի ժամանակաշրջանի բաթ-քելովեյի հարկերի (166.7 – 161.2 միլիոն տարի առաջ ընկած ժամանակահատված) հրաբխա-նստվածքային տուֆավազաքարերից, քանի որ ներդրված է նրանց մեջ: Ուստի կվարց-պորֆիրների հասակը մոտ 160 միլիոն տարեկան է:

2) Ձգվածությունը` Հս -Ավմ դեպի Հվ-Արլ 100 մ է: Ծովի մակարդակից բարձրությունը` հիմքի մոտ, այսինքն ավտոճանապարհի մոտ, 806 մ է, գագաթի բարձրությունը 882.2 մ:

98

3) Հուշարձանի վիճակը բարվոք է, բնականին մոտ, գեղատեսիլ, իսկ շրջակա անտառների վիճակը և բնական վերականգնումը անբավարար :


հատակագիծը 1) Ըստ Հավելվածում ներկայացված սխեմատիկ քարտեզի` տարածքի հարավ-

արևելյան Ա կետը գտնվում է տարածքի մոտով անցնող Իջևան-Երևան ավտոմայրուղու մոտ, անմիջապես ճանապարհի շրջադարձային հատվածի մոտ, որտեղից սահմանագիծը ճանապարհին զուգահեռ արևմտյան ուղղությամբ անցնելով 186,9մ՝ միանում է Բ կետին, այնուհետև թեքվելով դեպի հյուսիս-արևելք (105,6մ)՝ միանում է Գ կետին: Գ կետից սահմանագիծը արևելյան ուղղությամբ անցնելով 195,3մ, մինչև ավտոմայրուղին, միանում է Դ կետին, այնուհետև ճանապարհին զուգահեռ հարավ-արևմտյան ուղղությամբ անցնելով 116,9մ՝ միանում է Ա հանգուցակետին:

2) Պահպանման գոտու ընդհանուր մակերեսը կազմում է 2,0 հա, ծովի մակերևույթից բարձրությունը՝ 800-840մ: Պահպանման գոտու սահմանագծի ընդհանուր երկարությունը 604,7մ է, հյուսիսից հարավ ձգվածությունը՝ 112մ, արևելքից արևմուտք ձգվածությունը՝ 220մ: Պահպանման գոտին ընդգրկում է Իջևանի անտառտնտեսության Իջևանի անտառպետության քառ. 40-ի 20/0,5հա/,31/0,6/ հատվածները և քառ 50-ի 24/0,9հա/ հատվածը: Հատվածները՝ 5-րդ բոնիտետային դասի ղաժուտներ, գիհուտներ և մասամբ անտառային բացատներ են: 5. Տվյալներ սեփականատիրոջ և հողոգտագործողի մասին Պետական անտառային հողեր,<<Հայանտառ>> ՊՈԱԿ-ի Իջևանի անտառտնտեսություն: 6. Պահպանության և օգտագործման ռեժիմի առանձնահատկությունները

1) <<Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների մասին>> Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 19-րդ հոդվածի համաձայն արգելվում են՝




գործունեություն: 2) Թույլատրվում է՝ ա. ճանաչողական զբոսաշրջության կազմակերպումը.

99

բ. ուսումնաարտադրական պրակտիկաների անցկացումը. գ. զբոսաշրջիկների և այցելուների սպասարկման ծառայությունների

կազմակերպումը: 7. Տվյալներ պահպանություն իրականացնող սուբյեկտի մասին <<Հայանտառ>> ՊՈԱԿ-ի Իջևանի անտառտնտեսություն:

100

Հավելված

<<Կվարցային պլագիոպորֆիրների

սյունաձև անջատումներ>> բնության հուշարձանի

անձնագրի

101

Ա Ն Ձ Ն Ա Գ Ի Ր <<ԶՈՐԱԿԱՆԻ ՍՈՍԻ>> ԲՆՈՒԹՅԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆԻ


Տիպ` Կենսաբանական, ենթատիպ` Բուսական:

2. Տեղադիրքը և աշխարհագրական կոորդինատները Հուշարձանը գտնվում է ՀՀ Տավուշի մարզի Զորական գյուղական համայնքի

վարչական սահմանում: Կոորդինատներ`X- 496695,15, Y-4564567,06*:


3. Նկարագրությունը, չափագրությունը և վիճակը 1) Հուշարձանն իրենից ներկայացնում է Սոսի արևելյան (Platanus orientalis)

տեսակի, հսկա սաղարթով վեհասքանչ ծառ, որի հասակը մոտ 800 տարեկան է: Տերևները խոշոր մուգ կանաչ կաշեկերպ մատնեձև հատված 3-7 բլթակների: Արական և իգական ծաղիկները առանձին-առանձին խմբված նույն ծառի տարբեր ծաղկաբույլերում, երկարակոթ կախված գնդաձև գլխիկներում, որոնք տերևաթափից հետո մնում են ծառի վրա` պահպանելով սոսու հիասքանչ տեսքը ամբողջ ձմեռվա ընթացքում: Տարածքը համայնքային սեփականության արոտավայր է: Տարածքի ցածր լրիվության ծառուտում առկա են կաղնի, բոխիւ, կովկոսյան փռշնի ծառատեսակներ, իսկ թփերից մոշի,սզնենի,մասրենի ևայլ տեսակներ:

2) Հուշարձանն ունի հետևյալ չափերով 12 բներ.

NN Տրամագիծը (մ) Բարձրությունը (մ) 1 1.44 20


Ա X 496647,06 Y 4564612,64

Բ X 496754,33 Y 4564629,63

Գ X 496742,43 Y 4564566,76

Դ X 496685,72 Y 4564513,02

Ե X 496645,36 Y 4564511,74

Զ X 496629,43 Y 456486,30

102

2 1.24 22 3 1.15 17 4 1.10 4-րդ մետրի վրա կոտրված է 5 1.0 16 6 0.8 16 7 0.6 15 8 0.6 10 9 0.5 15 10 0.4 14 11 0.44 14 12 0.5 15 (կոճղից առանձին, սերմնային)

3) Տարածքում սոսի տեսկի բնական վերականգնումը բացակայում է, իսկ տարածքը կարիք ունի բարեկարգման: 4. Սահմանների և պահպանման գոտու նկարագրությունը, մակերեսը, քարտեզ-

հատակագիծը 1) Ըստ Հավելվածում ներկայացված սխեմ ատիկ քարտեզի` տարածքի

հյուսիսային Ա հանգուցակետը գտնվում է դեպի տարածք իջնող գրունտային ճանապարհի ստորին եզրից 21,2 մ հարավ արևմուտք: Ա կետից սահանագիծը (108,7 մ) դեպի արևելք միանում է Բ կետին, այնուհետև սահմանագիծը (63,7 մ) բլրի լանջով իջնում և միանում է Գ կետին: Գ կետից 78,3 մ երկարությամբ սահմանագիծը ձորակով հարավ-արևմտյան ուղղությամբ անցնող ճանապարհին զուգահեռ միանում է Դ կետին, այնուհետև թեքվելով դեպի արևմուտք (40,3 մ)՝ միանում Ե կետին: Ե կետից շեղվելով դեպի հյուսիս-արևմուտք՝ 76,1 մ երկարությամբ սահմանագիծը միանում է Զ կետին ու թեքվելով դեպի հյուսիս արևելք (31,8 մ)՝ միանում Ա հանգուցակետին:

2) Պահպանման գոտու ընդհանուր մակերեսը կազմում է 1.0 հա, ծովի մակարդակից բարձրությունը՝ 800 մ:Պահպանման գոտու սահմանագծի ընդհանուր երկարությունը 399 մ է, հյուսիսից հարավ ձգվածությունը՝ 118 մ, արևելքից արևմուտք ձգվածությունը՝ 125 մ: Պահպանման գոտին ընդգրկում է Նոյեմբերյանի անտառտնտեսության Կոզմանի անտառպետության 2 քառակուսու 5-րդ /0,3հա/ և 10-րդ /0,4հա/ հատվածները, իսկ 0,3 հեկտարը համայնքային սեփականության արոտավայր է:

5. Տվյալներ սեփականատիրոջ և հողօգտագործողի մասին Զորական գյուղական համայնք (համայնքային սեփականության արոտավայր): Պետական անտառային հողեր, <<Հայանտառ>> ՊՈԱԿ-ի <<Նոյեմբերյանի

անտառտնտեսություն>> մասնաճյուղ: 6. Պահպանության և օգտագործման ռեժիմի առանձնահատկությունները

103

1) <<Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների մասին>> Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 19-րդ հոդվածի համաձայն արգելվում են՝ ա. սանիտարական և խնամքի հատումները. բ. հուշարձանի շուրջ խառույկ վառելը և աղտոտումը. գ. հուշարձանի պահպանման գոտում էկոլոգիապես վնասակար, Հայաստանի

Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված թույլատրելի նորմերը գերազանցող արտանետումների և կեղտաջրեր առաջացնող տեխնոլոգիաների օգտագործումը. ե. բնության հուշարձանի արտաքին տեսքը խաթարող ցանկացած գործունեություն:

2) Թույլատրվում է՝ ա.քաղաքացիների հանգիստը. բ. գիտական ուսումնասիրությունները, մոնիթորինգը (այդ թվում՝ քաղաքացիների հանգստի կազմակերպման սպասարկման ծառայությունների մոնիթորինգը). գ. ճանաչողական զբոսաշրջության կազմակերպումը. դ. վրանների տեղադրումը դրանց համար առանձնացված վայրում. ե. զբոսաշրջիկների և այցելուների սպասարկման ծառայությունների կազմակերպումը:

7. Տվյալներ պահպանություն իրականացնող սուբյեկտի մասին Զորական գյուղական համայնք, <<Հայանտառ>> ՊՈԱԿ-ի <<Նոյեմբերյանի

անտառտնտեսություն>> մասնաճյուղ:

104

Հավելված <<Զորականի սոսի>>


105

Ա Ն Ձ Ն Ա Գ Ի Ր <<ՎԱՐԴԱՆ ՄԱՄԻԿՈՆՅԱՆԻ ԿԱՂՆԻ>> ԲՆՈՒԹՀԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆԻ


2. Տեղադիրքը և աշխարհագրական կոորդինատները

Տիպ՝ Կենսաբանական, ենթատիպ՝ Բուսական

Գտնվում է ՀՀ Տավուշի մարզում, Ակնաղբյուր գյուղական համայնքում: Կոորդինատներ` X-513400,56; Y-4536228,85*:


3. Նկարագրությունը, չափագրությունը և վիճակը 1) Հուշարձանն իրենից ներկայացնում է տապալված հսկա ծառ, որը

պատկանում է կաղնի վրացական (Quercus iberica Stev.) տեսակին: Մինչև 1985 թ. այն կանգուն էր: Ըստ ժողովրդական հիշատակության, ծառը տնկել է մեծն զորավար, սպարապետ Վարդան Մամիկոնյանը 450 թվականին` ի նշան պարսկական նվաճողների դեմ տարած պատմական հաղթանակի Խաղխաղի (ներկայիս Ղազախ քաղաքը` Ադրբեջանում) ճակատամարտից հետդարձի ճանապարհին: Ծառը մոտ 1600 տարեկան է: Այն դարերի ընթացքում հանդիսացել է ուխտատեղի: Բնակչությունը ծառայրում թալիսմաաններ է կախել և մոմեր վառել, որի հետևանքում ծառը երկու անգամ մասամբ հրդեհվել է, և հրշեջները մեծ դժվարությամբ են այն հանգցրել: Ծառի անմիջական շրջակայքում բխում է մի սառնորակ աղբյուր: 1985թ. ծառը բնական պատճառներով տապալվել է: Վարդան Մամիկոնյանի կաղնուց ոչ հեռու 3 կաղնիներ է տնկել Խորհրդային Միության մարշալ Հովհաննես Բաղրամյանը:

2) Ըստ 1960-70-ական թթ. գրականության տվյալների, ծառի բարձրությունը՝ մոտ 50 մ էր, իսկ հսկա արմատները, գետնից մոտ 3 մ վեր բարձրանալով, առաջացրել էին մի յուրօրինակ ծառայր, որտեղ կարող էր տեղավորվել մոտ 25-30 մարդ:



Ա X 513380.01 Y 4536205.15

Բ X 513392.28 Y 4536240.28

Գ X 513421.11 Y 4536227.02

Դ X 513409.68 Y 4536196.86

106

3) Անբնական վիճակում է, տապալված: Ներկայումս ակտիվորեն ընթանում է ծառի ընդհանուր քայքայման պրոցես:


հատակագիծը ՝

1) Ըստ Հավելվածում ներկայացված սխեմատիկ քարտեզի պահպանման գոտու տարածքի հարավ-արևմտյան Ա կետը գտնվում է հնադարյան եկեզեցուց 13 մ հարավ, որտեղից սահմանագիծը 36,9 մ դեպի հյուսիս միանում է Բ կետին, այնուհետև թեքվելով դեպի հարավ-արևելք (31,7 մ)՝ միանում է Գ կետին: Գ կետից սահմանագիծը հարավ-արևմտյան ուղղությամբ (32,0 մ) միանում է Դ կետին, այնուհետև հյուսիս-արևմտյան ուղղությամբ (30,5 մ) միանում է Ա հանգուցակետին:

2) Պահպանման գոտու ընդհանուր մակերեսը կազմում է 0,1 հա, ծովի մակարդակից բարձրությունը՝ 700-710 մ: Պահպանման գոտին ամբողջությամբ ցանկապատված է, սահմանագծի ընդհանուր երկարությունը 131,1 մ է, հյուսիսից հարավ ձգվածությունը՝ 45 մ, արևելքից արևմուտք ձգվածությունը՝ 42 մ:

5. Տվյալներ սեփականատիրոջ և հողօգտագործողի մասին ՀՀ Տավուշի մարզի Ակնաղբյուր գյուղական համայնք:

6. Պահպանության և օգտագործման ռեժիմի առանձնահատկությունները`

1) <<Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների մասին>> Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 19-րդ հոդվածի համաձայն արգելվում է` բնության հուշարձանի արտաքին տեսքը խաթարող ցանկացած գործունեություն:

2) Թույլատրվում է՝ ա. ճանաչողական զբոսաշրջության կազմակերպումը.

բ. զբոսաշրջիկների և այցելուների սպասարկման ծառայությունների կազմակերպումը:

7. Տվյալներ պահպանություն իրականացնող սուբյեկտի մասին ՀՀ Տավուշի մարզի Ակնաղբյուր գյուղական համայնք:

՝

107

Նկարը՝ 2006թ.

Նկարը՝ 2012թ.

108

Հավելված <<Վարդան Մամիկոնյանի

կաղնի>> բնության հուշարձանի անձնագրի

109

Ա Ն Ձ Ն Ա Գ Ի Ր <<ՍԱՐԻ ԳՅՈՒՂԻ ՍՈՍԻ>> ԲՆՈՒԹՅԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆԻ


2. Տեղադիրքը և աշխարհագրական կոորդինատները

Տիպ՝ Կենսաբանական, ենթատիպ՝ բուսաբանական

Հուշարձանը գտնվում է ՀՀ Տավուշի մարզի Սարիգյուղ գյուղական համայնքի վարչական սահմանում` Երևան-Նոյեմբերյան ճանապարհից աջ, ծովի մակարդակից 750 մ բարձրության վրա: Կոորդինատներ՝ X - 511754,82; Y - 4544996,85*


A X 511714,85 Y 4545053,84

B X 511825,62 Y 4545045,95

C X 511821,27 Y 4545014,38

D X 511780,71 Y 4544970,02

E X 511734,72 Y 4544948,51

F X 511681,92 Y 4544978,45


3. Նկարագրությունը, չափագրությունը և վիճակը`

1) Հուշարձանը միայնակ կանգնած ծառ է, որը ներկայացված է Սոսի արևելյան (Platanus orientalis) տեսակով: Ծառի հասակը մոտ 1100 տարի է: Կեղևի շերտից ազատված մասերում սպիտակավուն կամ բաց մոխրագույն հարթ փայլուն ուղղաձիգ սյունաձև բնով հսկա սաղարթով ծառ է: Ծառի հարևանությամբ առկա է աղբյուր և խաչքար: Տարածքը բարեկարգման կարիք ունի: Ծառի հրդեհման հետևանքով գոյացել է բավականին մեծ փչակ,որտեղ հաճախ այցելուները կատարում են մոմավառություն, ինչը կարող է հրդեհի պատճառ հանդիսանալ, չնայած նրան,որ տարածքում կառուցված է մատուռ:

2) Ծառի բարձրությունը՝ մոտ 20մ, տրամագիծը՝ 17.4 մ գետնի մակերեսից, և 1.3մ բարձրության վրա՝ 11մ:

110


1) Ըստ Հավելվածում ներկայացված սխեմատիկ քարտեզի` տարածքի հյուսիսային A հանգուցակետը գտնվում է հնադարյան մատուռի հյուսիսային անկյունում: A կետից սահմանագիծը (110,9 մ) դեպի արևմուտք միանում է B կետին, այնուհետև դեպի հարավ իջնելով 31,5 մ՝ միանում է C կետին: C կետից մոտակա այգիների ցանկապատի երկայնքով սահմանագիծը հարավ-արևմտյան ուղղությամբ միանում է D կետին, որը գտնվում է համայնքային նշանակության 2 գրունտային ճանապարհների հատման կետում: Այնուհետև սահմանագիծը (50,7 մ) հարավ-արևմտյան ուղղությամբ միանում է հանրապետական նշանակության ճանապարհի ձախ կողմում գտնվող E կետին: E կետից սահմանագիծը հյուսիս-արևմտյան ուղղությամբ Բերքաբեր համայնք գնացող ճանապարհի երկայնքով (60,9 մ) միանում է F կետին, որից հետո թեքվելով դեպի հյուսիս-արևելք՝ միանում է A հանգուցակետին:

2) Պահպանման գոտու ընդհանուր մակերեսը կազմում է 1.0 հա, ծովի մակարդակից 800 մ բարձրության վրա: Պահպանվող գոտու սահմանագծի ընդհանուր երկարությունը 396,6 մ է, հյուսիսից հարավ ձգվածությունը՝ 105 մ, արևելքից արևմուտք ձգվածությունը՝ 145 մ:

5. Տվյալներ սեփականատիրոջ և հողօգտագործողի մասին՝

ՀՀ Տավուշի մարզի Սարիգյուղի գյուղական համայնք 6. Պահպանության և օգտագործման ռեժիմի առանձնահատկությունները՝

1) <<Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների մասին>> Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 19-րդ հոդվածի համաձայն արգելվում են՝ ա. սանիտարական և խնամքի հատումները. բ. մոմավառությունը փչակում. գ. հուշարձանի շուրջ խառույկ վառելը և աղտոտումը. դ. հուշարձանի պահպանման գոտում էկոլոգիապես վնասակար, Հայաստանի

Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված թույլատրելի նորմերը գերազանցող արտանետումների և կեղտաջրեր առաջացնող տեխնոլոգիաների օգտագործումը. ե. բնության հուշարձանի արտաքին տեսքը խաթարող ցանկացած գործունեություն:

2) Թույլատրվում է՝ ա.քաղաքացիների հանգիստը. բ. գիտական ուսումնասիրությունները, մոնիթորինգը (այդ թվում՝ քաղաքացիների հանգստի կազմակերպման սպասարկման ծառայությունների մոնիթորինգը). գ. ճանաչողական զբոսաշրջության կազմակերպումը. դ. վրանների տեղադրումը դրանց համար առանձնացված վայրերում. ե. զբոսաշրջիկների և այցելուների սպասարկման ծառայությունների կազմակերպումը:

111

7. Տվյալներ պահպանություն իրականացնող սուբյեկտի մասին`

ՀՀ Տավուշի մարզի Սարիգյուղի գյուղական համայնք:

112

Հավելված <<Սարի գյուղի սոսի>> բնության hուշարձանի

անձնագրի

113

Ա Ն Ձ Ն Ա Գ Ի Ր <<ԶԻԿԱՏԱՐԻ ՏԱՆՁՈՒՏ>> ԲՆՈՒԹՅԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆԻ

1. Դասակարգումը` Տիպ` Կենսաբանական, Ենթատիպ` բուսական:

2. Տեղադիրքը և աշխարհագրական կոորդինատները Հուշարձանը գտնվում է ՀՀ Տավուշի մարզի <<Զիկատար>> ուսումնական

կենտրոնից հարավ-արևմուտք, 600 մ. <<Հայանտառ>> ՊՈԱԿ-ի Նոյեմբերյանի անտառտնտեսության Զիկատարի անտառպետության թիվ 18 քառակուսու թիվ 12 հատվածում, հեռավորության և ծովի մակերևույթից 1200մ բարձրության վրա: Կոորդինատներ՝ X-493962,26; Y-4554233,76*:



Ա X 494066,81 Y 4554396,96

Բ X 494120,36 Y 4554388,46

Գ X 493958,01 Y 4554052,70

Դ X 493918,91 Y 4554133,45

Ե X 493943,56 Y 4554299,21


3. Նկարագրությունը, չափագրությունը և վիճակը Հուշարձանն իրենից ներկայացնում է Կովկասյան տանձենու (Pyrus caucasica fed)

գերակշռությամբ ծառուտ: Ծառուտի գնահատման հիմնական ցուցանիշները՝ միջին լրիվությունը 0,5, միջին բոնիտետային դասը III-0, 1 հեկտարի միջին պաշարը 200խմ: Տարածքում առկա են ընդհանուր թվով 142 տանձենու ծառեր: Ամենախոշոր տանձենիները մոտ 180-200 տարեկան են, որոնք 80-100 սմ. բնի տրամագով և 20մ բարձրության ծառեր են: Գլխավոր ծառատեսակին ուղեկցում են վրացական և արևելյան կաղնի, հաճարենի, կովկասյան բոխի, հացենի, թխկի և այլ տեսկները, իսկ ենթանտառը ներկայացված է մոշենի,մասրենի, զկռենի և այլ թփատեսակներով:

114

Տարածքը զերծ է մնացել հատումներից, անտառագիտական տեսանկյունից վիճակը գնահատվում է լավ:


հատակագիծը 1) Ըստ Հավելվածում ներկայացված սխեմատիկ քարտեզի` տարածքի հյուսիսային

Ա կետից սահմանագիծը արևելյան ուղղությամբ (55,1մ) միանում է Բ կետին, այնուհետև թեքվելով դեպի հարավ-արևմուտք (372,3մ)՝ միանում է Գ կետին: Գ կետից սահմանագիծը դեպի հյուսիս-արևմուտք անցնում է 90,4մ և միանում Դ կետին, ու շեղվելով դեպի հյուսիս (167,3մ)՝ միանում է Ե կետին, որտեղից էլ հյուսիս-արևելյան ուղղությամբ անցնելով 157,6մ՝ միանում է Ա հանգուցակետին:

2) Պահպանման գոտու ընդհանուր մակերեսը կազմում է 3,0 հա, ծովի մակարդակից բարձրությունը՝ 1200-1260 մ, սահմանագծի ընդհանուր երկարությունը 842,7մ է, հյուսիսից հարավ ձգվածությունը՝ 337մ, արևելքից արևմուտք ձգվածությունը՝ 195մ:

5. Տվյալներ սեփականատիրոջ և հողոգտագործողի մասին –

Պետական անտառային հողեր, <<Նոյեմբերյանի անտառտնտեսություն>> մասնաճյուղ:

6. Պահպանության և օգտագործման ռեժիմի առանձնահատկությունները


ա. բուսական և կենդանական աշխարհի ներկայացուցիչների բնակության միջավայրի պայմանների խախտումը.

բ. անասունների արածեցումը. գ. բույսերի և կենդանիների նոր տեսակների, ինչպես նաև կենսատեխնոլոգիաների

միջոցով ստացված գենետիկորեն ձևափոխված օրգանիզմների (տեսակների) ներմուծման և կլիմայավարժեցման աշխատանքները.

դ. էկոլոգիապես վնասակար, Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված թույլատրելի նորմերը գերազանցող արտանետումներ և կեղտաջրեր առաջացնող տեխնոլոգիաների օգտագործումը.

ե. ռադիոակտիվ նյութերի և թափոնների, ինչպես նաև մարդու առողջության և շրջակա միջավայրի համար վտանգավոր կամ թունավոր այլ նյութերի արտադրությունը, օգտագործումը և պահեստավորումը.

զ. երկրաբանական ուսումնասիրության աշխատանքները (հողային ծածկույթի խախտումով), օգտակար հանածոների հանքավայրերի, երևակումների շահագործումը, հանքանյութեր վերամշակող օբյեկտների տեղաբաշխումը.

115

է. անտառահատումները (բացառությամբ սանիտարական և խնամքի հատումների). ը. արդյունագործական նպատակով բուսական և կենդանական աշխարհի

օբյեկտների և դրանց արգասիքների օգտագործումը. թ. ընդհանուր օգտագործման ճանապարհներից և ջրային ուղիներից դուրս

շարժիչային և թրթուրավոր տրանսպորտային միջոցների երթևեկությունը և կանգառը ճանապարհային ցանցի սահմաններից դուրս կամ դրա համար չնախատեսված վայրերում:

ժ.բուսական և կենդանական աշխարհի ներկայացուցիչների բնակության միջավայրի պայմանների խախտումը.

Ժա. բնության հուշարձանի արտաքին տեսքը խաթարող ցանկացած գործունեություն:

2) Թույլատրվում է`

ա. բնական էկոհամակարգերի, կենսաբազմազանության գիտական ուսումնասիրությունները, հաշվառումը, գույքագրումը, մոնիթորինգը,

բ. ճանաչողական զբոսաշրջության կազմակերպումը, գ. ուսումնական հաստատությունների կրթադաստիարակչական և

ուսումնաարտադրական պրակտիկաների անցկացումը. դ. քաղաքացիների հանգիստը, ե. վրանների տեղադրումը դրանց համար առանձնացված վայրերում. զ .օրգանական պարարտանյութերի և բուսական ու կենդանական տեսակների

վնասատուների և հիվանդությունների դեմ կենսաբանական ծագում ունեցող պայքարի միջոցների օգտագործումը:

7. Տվյալներ պահպանություն իրականացնող սուբյեկտի մասին – <<Հայանտառ>>

ՊՈԱԿ-ի Նոյեմբերյանի անտառտնտեսություն:

116

Հավելված <<Զիկատարի տանձուտ>>


117

Ա Ն Ձ Ն Ա Գ Ի Ր <<ՈՍԿԵՊԱՐԻ ԿԵՆԻ>> ԲՆՈՒԹՅԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆԻ


Տիպ` Կենսաբանական, Ենթատիպ` բուսական:

2. Տեղադիրքը և աշխարհագրական կոորդինատները Գտնվում է <<Հայանտառ>> ՊՈԱԿ-ի նոյեմբերյանի անտառտնտեսության

Ջուջևանի անտառպետության թիվ 29 քառակուսու թիվ 24 հատվածում,Տավուշի մարզի Ոսկեպար բնակավայրից հարավ-արևմուտք, 6 կմ հեռավորության, ծովի մակերևույթից 950 մ բարձրության և արևելյան դիրքադրության, միջին 200 վրա: Կոորդինատներ*՝ X- 498728,01; Y-4546387,33:



Ա X 498606,21 Y 4546415,71

Բ X 498754,02 Y 4546490,21

Գ X 498840,35 Y 4546421,62

Դ X 498775,31 Y 4546329,39

Ե X 498774,13 Y 4546250,16

Զ X 498743,38 Y 4546228,87



1) Հատապտղային կենին Taxus baccata L.Հայաստանի ռելիկտային բույսերի հայտնի օրինակներից է, որը հայտնի է նաև կարմրածառ, բզենի, գեղձի ժողովրդական անուններով: Կենին մշտադալար փշատերև երկարակյաց, մինչև 25 մ. բարձրության,կարմրամոխրագույն բնով, մինչև 1մ. տրամագծով ծառ է, սկսում է պտղաբերել 70-120 տարեկան հասակում:Կենին Հայաստանի բույսերի Կարմիր գրքում (2010) ընդգրկված է որպես վտանգված տեսակ: Կենու պուրակի տարածքում առկա են 6սմ տրամագծից բարձր ընդհանուր թվով 780 ծառեր, այդ թվում` ՀՀ

118

Կարմիր Գրքում (2010) որպես <<խոցելի տեսակ>> (VU) գրանցված, Կենի հատապտղային (Taxus baccata L.) տեսակի ծառերը` 508: Ծառուտի միջին կազմը՝ 6,8 կենի, 2,1 թխկի, 09 հաճարենի, 01 բոխի, 01 հացի:

2) Ամենամեծ տրամագծով (80 սմ) կենու ծառի բարձրությունը 24 մ է, որը համապատասխանում է մոտ 1000 տարվա տարիքի:

3) Ծառուտի ընդհանուր վիճակը բավարար է, ծառահատման դեպքեր չեն արձանագրվել, սակայն մտահոգիչ է կենու բնական սերմնային վերականգնումը: Տարածքում հաշվառված միջին 1մ. բարձրության մոտ. 2500 մատղաշներից ընդամենը 22-ն է կենի, հիմնականում հացի, բոխի և հաճարենի տեսակներ են, իսկ թփերից հանդիպում են մոշենի,հոնի,սզնենի, մասրենի, թանթրվենի և այլն:


հատակագիծը 1) Ըստ Հավելվածում ներկայացված սխեմատիկ քարտեզի` տարածքի արևմտյան

Ա կետից սահմանագիծը (167,3 մ) հյուսիս-արևելյան ուղղությամբ միանում է 2 ձորակների հատման տեղում գտնվող Բ կետին, որտեղից թեքվելով դեպի հարավ-արևելք՝ անցնում է 108,5 մ ու միանում Գ կետին: Գ կետից սահմանագիծը գետին զուգահեռ, հոսանքին հակառակ հարավ-արևմտյան ուղղությամբ անցնում է 114,0 մ ու միանում Դ կեին, այնուհետև շեղվում դեպի հարավ, գետին զուգահեռ անցնում է 78,6 մ ու միանում Ե կետին: Ե կետից սահմանագիծը հարավ-արևմտյան ուղղությամբ անցնելով 36,7 մ՝ միանում է Զ կետին, որտեղից էլ դեպի հյուսիս-արևմուտք անցնելով 231,9 մ՝ միանում է Ա հանգուցակետին:

2) Պահպանման գոտու ընդհանուր մակերեսը կազմում է 3,0 հա, ծովի մակարդակից բարձրությունը՝ 900-1000 մ, սահմանագծի ընդհանուր երկարությունը 737,0 մ է, հյուսիսից հարավ ձգվածությունը՝ 260 մ, արևելքից արևմուտք ձգվածությունը՝ 240 մ:

5. Տվյալներ սեփականատիրոջ և հողոգտագործողի մասին Պետական անտառային հողեր, <<Հայանտառ>> ՊՈԱԿ -ի Նոյեմբերյանի

անտառտնտեսություն:


Հանրապետության օրենքի 19-րդ հոդվածի համաձայն արգելվում են՝

119


բ. անասունների արածեցումը. գ. բույսերի և կենդանիների նոր տեսակների, ինչպես նաև

կենսատեխնոլոգիաների միջոցով ստացված գենետիկորեն ձևափոխված օրգանիզմների (տեսակների) ներմուծման և կլիմայավարժեցման աշխատանքները.




է. անտառահատումները (բացառությամբ սանիտարական և խնամքի հատումների).

ը. արդյունագործական նպատակով բուսական և կենդանական աշխարհի օբյեկտների և դրանց արգասիքների օգտագործումը.

թ. ընդհանուր օգտագործման ճանապարհներից և ջրային ուղիներից դուրս շարժիչային և թրթուրավոր տրանսպորտային միջոցների երթևեկությունը և կանգառը ճանապարհային ցանցի սահմաններից դուրս կամ դրա համար չնախատեսված վայրերում:

ժ. բուսական և կենդանական աշխարհի ներկայացուցիչների բնակության միջավայրի պայմանների խախտումը.


2) Թույլատրվում է` ա. բնական էկոհամակարգերի, կենսաբազմազանության գիտական

ուսումնասիրությունները, հաշվառումը, գույքագրումը, մոնիթորինգը, բ. ճանաչողական զբոսաշրջության կազմակերպումը, գ. ուսումնական հաստատությունների կրթադաստիարակչական և

ուսումնաարտադրական պրակտիկաների անցկացումը. դ. քաղաքացիների հանգիստը, ե. վրանների տեղադրումը դրանց համար առանձնացված վայրերում. զ .օրգանական պարարտանյութերի և բուսական ու կենդանական տեսակների

վնասատուների և հիվանդությունների դեմ կենսաբանական ծագում ունեցող պայքարի միջոցների օգտագործումը:

120

7. Տվյալներ պահպանություն իրականացնող սուբյեկտի մասին <<Հայանտառ>> ՊՈԱԿ-ի Նոյեմբերյանի անտառտնտեսություն:

121

Հավելված <<Ոսկեպարի կենի>>


122

Ա Ն Ձ Ն Ա Գ Ի Ր <<ՋՈՆՋՈԼԿՈՒՏ>> ԲՆՈՒԹՅԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆԻ


Տիպ` Կենսաբանական, Ենթատիպ` բուսական:

2. Տեղադիրքը և աշխարհագրական կոորդինատները Գտնվում է ՀՀ Տավուշի մարզի Բարեկամավան գյուղից 1 կմ դեպի հարավ-

արևմուտք` <<Հայանտառ>> ՊՈԱԿ-ի Նոյեմբերյանի անտառտնտեսության Դովեղի անտառպետության թիվ 18 քառակուսու թիվ 12 հատվածում` ծովի մակարդակից 900մ բարձրության և հյուսիսային կողմնադրության միջին 250 թեքության լանջերի վրա: Կոորդինատներ՝ X- 509129,95,40; Y- 4558582,93*



Ա X 509111,33 Y 4558613,47

Բ X 509207,42 Y 4558550,80

Գ X 509235,72 Y 4558507,70

Դ X 509092 Y 4558583,68


1) Ջոնջոլենին/ Staphylea pinnata L./ ոչ բարձր թուփ է, կամ 2-6 մ բարձրության փոքրիկ ծառ, եղանաձև, դեղնագորշագույն ճյուղերով և կանաչ խոտային միամյա ընձյուղներով: Տարածքը հանրապետությունում հայտնի է որպես խոշոր պոպուլյացիա, որտեղ հաշվարկված է 0.5-5 մ բարձրության 167 թուփ` պտղաբերող ճյուղերի տարբեր (1-24) քանակությամբ: Տարածքը տարախոտային բոխու անտառ է (C-2), գերակշռող տեսակը բոխին է, որին ուղեկցում են լորենին և հունական ընկուզենին, երբեմն` հաճարենին: Ենթանտառը խիտ է, ջոնջոլենուց բացի հանդիպում են նաև հոնին, մասրենին և հազվադեպ` շլորենին:

2) Ջոնջոլկուտի զբաղեցրած տարածքը 1 հա է:

123

3) Ջոնջոլենու թփերի մեծ մասի պտղաբերող ճյուղերից համայնքի բնակիչների կողմից հատվել են բանջարանոցային մշակաբույսերի հինակների պատրաստման նպատակով: Ներկայումս Նոյեմբերյանի անտառտնտեսության և Բարեկամավանի համայնքի կողմից իրականացվում է տարածքի բավարար պահպանություն:



հյուսիսային Ա հանգուցակետից սահմանագիծը (115,5 մ) հարավ-արևելյան ուղղությամբ միանում է Բ կետին, այնուհետև թեքվում դեպի հարավ (51,9 մ) ու միանում Գ կետին: Գ կետից սահմանագիծը դեպի հյուսիս-արևմուտք անցնում է 163,2 մ ու միանում Դ կետին, որտեղից էլ թեքվելով դեպի հյուսիս (36,6 մ)՝ միանում է Ա հանգուցակետին:

2) Պահպանման գոտու ընդհանուր մակերեսը կազմում է 1,0 հա, ծովի մակարդակից բարձրությունը՝ 875-925 մ: Պահպանման գոտու սահմանագծի ընդհանուր երկարությունը 367,1 մ է, հյուսիսից հարավ ձգվածությունը՝ 100 մ, արևելքից արևմուտք ձգվածությունը՝ 145 մ: Պահպանման գոտու մեջ մտնում է Նոյեմբերյանի անտառտնտեսության Դովեղի անտառպետության թիվ 18 քառակուսու 12 հատվածը:

5. Տվյալներ սեփականատիրոջ և հողոգտագործողի մասին Պետական անտառային հողեր,<<Հայանտառ>> ՊՈԱԿ-ի Նոյեմբերյանի

անտառտնտեսություն:

6. Պահպանության և օգտագործման ռեժիմի առանձնահատկությունները



բ. անասունների արածեցումը. գ. բույսերի և կենդանիների նոր տեսակների, ինչպես նաև

կենսատեխնոլոգիաների միջոցով ստացված գենետիկորեն ձևափոխված

124

օրգանիզմների (տեսակների) ներմուծման և կլիմայավարժեցման աշխատանքները.




է. անտառահատումները (բացառությամբ սանիտարական և խնամքի հատումների).

ը. արդյունագործական նպատակով բուսական և կենդանական աշխարհի օբյեկտների և դրանց արգասիքների օգտագործումը.

թ. ընդհանուր օգտագործման ճանապարհներից և ջրային ուղիներից դուրս շարժիչային և թրթուրավոր տրանսպորտային միջոցների երթևեկությունը և կանգառը ճանապարհային ցանցի սահմաններից դուրս կամ դրա համար չնախատեսված վայրերում:

ժ. բուսական և կենդանական աշխարհի ներկայացուցիչների բնակության միջավայրի պայմանների խախտումը.


2) Թույլատրվում է` ա. բնական էկոհամակարգերի, կենսաբազմազանության գիտական

ուսումնասիրությունները, հաշվառումը, գույքագրումը, մոնիթորինգը, բ. ճանաչողական զբոսաշրջության կազմակերպումը, գ. ուսումնական հաստատությունների կրթադաստիարակչական և

ուսումնաարտադրական պրակտիկաների անցկացումը. դ. քաղաքացիների հանգիստը, ե. վրանների տեղադրումը դրանց համար առանձնացված վայրերում. զ .օրգանական պարարտանյութերի և բուսական ու կենդանական

տեսակների վնասատուների և հիվանդությունների դեմ կենսաբանական ծագում ունեցող պայքարի միջոցների օգտագործումը:


<<Հայանտառ>> ՊՈԱԿ-ի Նոյեմբերյանի անտառտնտեսություն, Բարեկամավան համայնք:

126

Հավելված <<Ջոնջոլկուտ>> բնության


127

Ա Ն Ձ Ն Ա Գ Ի Ր <<ՓԱՅՏԱՍԱՐ>> ՔԱՐԱՆՁԱՎՆԵՐԻ ՀԱՄԱԼԻՐ>> ԲՆՈՒԹՅԱՆ

ՀՈՒՇԱՐՁԱՆԻ

1. Դասակարգումը` Տիպ` երկրաբանական, Ենթատիպ` արտածին

2. Տեղադիրքը և աշխարհագրական կոորդինատները Գտնվում է ՀՀ Տավուշի մարզի Կոթի գյուղից 4 կմ դեպի հարավ`

<<Հայանտառ>> ՊՈԱԿ-ի Նոյեմբերյանի անտառտնտեսության Դովեղի անտառպետության թիվ 35 քառակուսու թիվ 16 հատվածում` ծովի մակերևույթից 1180մ բարձրության և հյուսիսային կողմնադրության միջին 25 թեքության լանջերի վրա: Կոորդինատներ՝ X- 509013,34; Y-4553509,90*:



Ա X 509011,92 Y 4553493,56

Բ X 508910,02 Y 4553599,30

Գ X 509004,23 Y 4553674,28

Դ X 509164,76 Y 4553644,48

Ե X 509141,69 Y 4553535,86


3. Նկարագրությունը, չափագրությունը և վիճակը Փայտասար հյուսիսային լանջերին տեղակայված քարանձավների համալիր է,որն առաջացել է պալեոգենի կրաքարերում՝ ստորգետնյա ջրերի գործունեության արդյունքում: Քարանձավը գտնվում է Փայտասար լեռնագագաթից/ ԾՄԲ 1179 մ/, որով անցնում է Ադրբեջանի հանրապետության հետ պետական սահմանը, մոտ 30 մ. ներքև: Քարանձավների համալիրի հակամարտության անմիջական շփման գծում գտնվելու հանգամանքով, ներկայացվում է համայնքի բնակիչների ներկայացրած նկարագրությունը: Քարանձավի մուտքը մոտ. 2մ. տրամագծով, որը աստիճանաբար լայնանում է: Մոտովորապես 50 մետրից քարայրի աջ կողմից 10 -15մ. խորության կիրճ է, իսկ ձախ կողմից՝ 30-35 մ. երկարության նեղ անցուղի: Քարանձավում առկա են

128

7-8 մ. երկարության ճյուղավորումներ: Հուշարձանը շրջափակված է կաղնու և բոխու անտառով:


1) Ըստ Հավելվածում ներկայացված սխեմատիկ քարտեզի` տարածքի արևմտյան Ա հանգուցակետը Փայտասար լեռնագագթն է, որտեղից սահմանագիծը (144,8մ) հյուսիս-արևմտյան ուղղությամբ պետական սահմանով միանում է Բ կետին, այնուհետև հյուսիս-արևելյան ուղղությամբ անցնում է 121,6մ ու միանում Գ կետին: Գ կետից սահմանագիծը դեպի արևելք անցնում է 162,8մ ու միանում Դ կետին, որից հետո թեքվելով դեպի հարավ (112,9մ)՝ միանում է Ե կետին, որից հետո էլ հարավ-արևմտյան ուղղությամբ պետական սահմանով անցնում է 138,4մ ու միանում Ա հանգուցակետին:

2) Պահպանման գոտու ընդհանուր մակերեսը կազմում է 3,0 հա, ծովի մակերևույթից բարձրությունը՝ 1100-1179մ: Պահպանման գոտու սահմանագծի ընդհանուր երկարությունը 680,5մ է, հյուսիսից հարավ ձգվածությունը՝ 185մ, արևելքից արևմուտք ձգվածությունը՝ 250մ: Պահպանման գոտին ընդգրկում է <<Հայանտառ>> ՊՈԱԿ-ի <<Նոյեմբերյանի անտառտնտեսություն>> մասնաճյուղի Դովեղի անտառպետության թիվ 35 քառակուսու 16-րդ հատվածը:

5. Տվյալներ սեփականատիրոջ և հողոգտագործողի մասին Պետական անտառային հողեր, <<Հայանտառ>> ՊՈԱԿ-ի Նոյեմբերյանի

անտառտնտեսության հողային հաշվեկշռում, որպես հատուկ՝ ռազմական նշանակության անտառներ: 6. Պահպանության և օգտագործման ռեժիմի առանձնահատկությունները

Տարածքի պահպանությունն ու օգտագործումը իրականացվում է Սահմանային և ռազմական նշանակության անտառների ու անտառային հողերի օգտագործման կարգը սահմանելու մասին ՀՀ կառավարության 14.08.2008թ.N 907-Ն որոշման համաձայն:

130

Հավելված <<Փայտասար>> բնության


´ÜàôÂÚ²Ü ÐàôÞ²ðÒ²ÜÜºðÆ...

Documents