onzichtbaar en onmisbaar
DESCRIPTION
Natuur, Wetenschap en Techniekconferentie Actie=Reactie, 21 november 2014 | Biologie Plus | www.biologieplus.nl Door Wiebe Sloot - Natura ARTIS Magistra Laat je leerlingen kennis maken met de onzichtbare natuur. Micropia toont de kleinste en machtigste organismen op onze planeet en geeft je leerlingen inzicht in de betekenis van microben voor mens en natuur. Ontdek tijdens deze lezing meer over de microwereld en ervaar praktische en leuke manieren om microbiologie te behandelen voor de bovenbouw. Je ziet ze niet, maar ze zijn er wel. Ze zitten op je, ze zitten in je, en jij alleen hebt er al meer dan honderdduizend miljard. Ze zijn er als je eet, als je ademt en als je zoent. Ze zitten overal, op je handen en in je buik. En ze bemoeien zich met alles. Zij bepalen hoe onze wereld eruitziet: wat je ruikt en wat je proeft; of je ziek wordt of juist beter. Ze kunnen ons redden of vernietigen. Microben, de kleinste en machtigste organismen op onze planeet. We weten nog maar weinig van ze af, maar kunnen veel van ze leren. Over onze gezondheid, alternatieve energiebronnen en wie weet wat nog meer. Als je de wereld van héél dichtbij bekijkt, gaat er een nieuwe voor je open. Mooier en bijzonderder dan je je ooit hebt kunnen voorstellen. Microben zijn niet weg te denken uit ons leven. Ondanks het belang van microben is er vaak nog weinig aandacht voor deze onzichtbare en onmisbare wereld in de klas. Tijdens deze lezing zal Wiebe Sloot, hoofd laboratorium Micropia en voormalig docent, meer vertellen over de verborgen wereld van de microben. Wiebe Sloot zal laten zien dat de onzichtbare microwereld ook voor bovenbouwleerlingen van primair onderwijs toegankelijk is. Hij geeft voorbeelden van leuke interactieve proefjes voor in de klas. Verder zal hij de dagelijkse context gebruiken om microbiële concepten te verklaren. Ook laat hij je kennis maken met het unieke onderwijsprogramma van Micropia en de mogelijkheden voor een bezoek met de klas. Micropia: de grootste microbeleving ter wereld, midden in Amsterdam. Meer informatie is te vinden op www.micropia.nlTRANSCRIPT
![Page 1: Onzichtbaar en onmisbaar](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051400/559c491b1a28ab685c8b45de/html5/thumbnails/1.jpg)
het machtigste leven op aarde
Wiebe Sloot
Hoofd laboratorium Micropia
![Page 2: Onzichtbaar en onmisbaar](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051400/559c491b1a28ab685c8b45de/html5/thumbnails/2.jpg)
opzet presentatie
• heel klein…maar ook heel groot
• …en met heel veel … en overal
• de drie domeinen
• ontstaan
• bouw
• ontdekking
• onmisbaar
• op en in je lichaam
• microbiologie en biotechnologie
![Page 3: Onzichtbaar en onmisbaar](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051400/559c491b1a28ab685c8b45de/html5/thumbnails/3.jpg)
heel klein
![Page 4: Onzichtbaar en onmisbaar](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051400/559c491b1a28ab685c8b45de/html5/thumbnails/4.jpg)
heel klein
micrometer = 1/1000ste van een millimeter
bacteriën
punt van de
naald
bron:sciencefoto.de
![Page 5: Onzichtbaar en onmisbaar](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051400/559c491b1a28ab685c8b45de/html5/thumbnails/5.jpg)
heel klein
De gemiddelde bacterie
past 50 keer in de
doorsnede van een
mensenhaar.
![Page 6: Onzichtbaar en onmisbaar](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051400/559c491b1a28ab685c8b45de/html5/thumbnails/6.jpg)
heel groot en oud
• Armillaria ostoyae (sombere honingzwam)
1600 voetbalvelden
2400 jaar oud
![Page 7: Onzichtbaar en onmisbaar](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051400/559c491b1a28ab685c8b45de/html5/thumbnails/7.jpg)
en met heel veel
![Page 8: Onzichtbaar en onmisbaar](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051400/559c491b1a28ab685c8b45de/html5/thumbnails/8.jpg)
en met heel veel
• 60% van de biomassa op onze planeet
• een nonillion (1 met 30 nullen) bacteriën op aarde
• meer bacteriën op aarde dan sterren in het
universum
een
miljoen
bacteriën
en tien
miljoen
virussen
![Page 9: Onzichtbaar en onmisbaar](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051400/559c491b1a28ab685c8b45de/html5/thumbnails/9.jpg)
en met heel veel
• 2/3 van het leven is onzichtbaar
• 100 miljoen soorten microben
![Page 10: Onzichtbaar en onmisbaar](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051400/559c491b1a28ab685c8b45de/html5/thumbnails/10.jpg)
en overal
• extromofielen
Overleven bij een hoge en/of lage temperatuur, pH, zoutgehalte, druk, voeding, zuurstof, water en straling.
![Page 11: Onzichtbaar en onmisbaar](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051400/559c491b1a28ab685c8b45de/html5/thumbnails/11.jpg)
de drie domeinen
![Page 12: Onzichtbaar en onmisbaar](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051400/559c491b1a28ab685c8b45de/html5/thumbnails/12.jpg)
de drie domeinen
‘karyon’ = kern
‘pro’ = voor
‘eu’ = echt
EukaryaArchaeaBacteria
![Page 13: Onzichtbaar en onmisbaar](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051400/559c491b1a28ab685c8b45de/html5/thumbnails/13.jpg)
de drie domeinen
prokaryoten:
• Bacteria
• Archaea
eukaryoten:
• Eukarya
![Page 14: Onzichtbaar en onmisbaar](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051400/559c491b1a28ab685c8b45de/html5/thumbnails/14.jpg)
de drie domeinen
En virussen dan?
![Page 15: Onzichtbaar en onmisbaar](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051400/559c491b1a28ab685c8b45de/html5/thumbnails/15.jpg)
ontstaan
![Page 16: Onzichtbaar en onmisbaar](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051400/559c491b1a28ab685c8b45de/html5/thumbnails/16.jpg)
ontstaan
En virussen dan?
![Page 17: Onzichtbaar en onmisbaar](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051400/559c491b1a28ab685c8b45de/html5/thumbnails/17.jpg)
ontstaan
microben waren het eerste leven op aarde
• ze ontstonden zo’n 3,5 miljard jaar geleden
• 2 miljard jaar geleden de eerste eukaryoten via endosymbiose
![Page 18: Onzichtbaar en onmisbaar](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051400/559c491b1a28ab685c8b45de/html5/thumbnails/18.jpg)
ontstaan
• 1,7 miljard jaar geleden de eerste meercellige
• 600 miljoen jaar geleden het eerste zichtbare leven
• 250.000 jaar geleden de moderne mens
![Page 19: Onzichtbaar en onmisbaar](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051400/559c491b1a28ab685c8b45de/html5/thumbnails/19.jpg)
bouw
![Page 20: Onzichtbaar en onmisbaar](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051400/559c491b1a28ab685c8b45de/html5/thumbnails/20.jpg)
bouw
de prokaryote cel
cytoplasma
fimbria
(bacteriehaar)
plasmide
celwandcelmembraan
DNA-streng
ribosomen
zweephaar
![Page 21: Onzichtbaar en onmisbaar](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051400/559c491b1a28ab685c8b45de/html5/thumbnails/21.jpg)
bouw
de eukaryote cel
![Page 22: Onzichtbaar en onmisbaar](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051400/559c491b1a28ab685c8b45de/html5/thumbnails/22.jpg)
ontdekking
![Page 23: Onzichtbaar en onmisbaar](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051400/559c491b1a28ab685c8b45de/html5/thumbnails/23.jpg)
Neerlands trots
Antoni van Leeuwenhoek
1674 voor het eerst
‘kleijne diertgens’
![Page 24: Onzichtbaar en onmisbaar](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051400/559c491b1a28ab685c8b45de/html5/thumbnails/24.jpg)
Neerlands trots
‘sonder sich te besoetelen’
![Page 25: Onzichtbaar en onmisbaar](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051400/559c491b1a28ab685c8b45de/html5/thumbnails/25.jpg)
onmisbaar
![Page 26: Onzichtbaar en onmisbaar](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051400/559c491b1a28ab685c8b45de/html5/thumbnails/26.jpg)
onmisbaar
50% van de zuurstof in onze atmosfeer
![Page 27: Onzichtbaar en onmisbaar](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051400/559c491b1a28ab685c8b45de/html5/thumbnails/27.jpg)
onmisbaar
ultieme recyclers
Bodembacteriën en
–schimmels breken
organisch materiaal
af en stellen de
bouwstenen weer ter
beschikking.
![Page 28: Onzichtbaar en onmisbaar](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051400/559c491b1a28ab685c8b45de/html5/thumbnails/28.jpg)
onmisbaar
symbiose met planten
92% van de onderzochte
plantenfamilies werkt samen
met mycorrhiza-schimmels
Vlinderbloemigen
werken samen met
Rhizobium-bacteriën
die wortelknobbeltjes
maken.
![Page 29: Onzichtbaar en onmisbaar](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051400/559c491b1a28ab685c8b45de/html5/thumbnails/29.jpg)
onmisbaar
symbiose met de mens
Honderdduizend
miljard microben
in je lichaam.
14.000 keer het
aantal mensen op
aarde.
![Page 30: Onzichtbaar en onmisbaar](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051400/559c491b1a28ab685c8b45de/html5/thumbnails/30.jpg)
op en in je lichaam
![Page 31: Onzichtbaar en onmisbaar](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051400/559c491b1a28ab685c8b45de/html5/thumbnails/31.jpg)
op en in je lichaam
microbioom = het geheel van microben in en op je
lichaam
• 100.000.000.000.000 bacteriën, schimmels,
archaea en virussen
• 10x meer dan lichaamscellen
• weegt bij elkaar 1,5 kilo
• unieke samenstelling
![Page 32: Onzichtbaar en onmisbaar](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051400/559c491b1a28ab685c8b45de/html5/thumbnails/32.jpg)
op en in je lichaam
heel belangrijk:• helpt bij spijsvertering • maakt vitaminen en
hormonen• traint immuunsysteem• concurreert met schadelijke
microben van buitenaf
Het microbioom wordt vaak gezien als extra orgaan
![Page 33: Onzichtbaar en onmisbaar](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051400/559c491b1a28ab685c8b45de/html5/thumbnails/33.jpg)
op en in je lichaam
genetische revolutie
Veel sneller en duizend keer goedkoper genetisch onderzoek naar microbioom.
![Page 34: Onzichtbaar en onmisbaar](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051400/559c491b1a28ab685c8b45de/html5/thumbnails/34.jpg)
op en in je lichaam
vijf interessante gebieden:
• mond
• neus en luchtwegen
• huid
• maag-darmkanaal
• geslachtsdelen
![Page 35: Onzichtbaar en onmisbaar](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051400/559c491b1a28ab685c8b45de/html5/thumbnails/35.jpg)
op en in je lichaam
mond
![Page 36: Onzichtbaar en onmisbaar](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051400/559c491b1a28ab685c8b45de/html5/thumbnails/36.jpg)
op en in je lichaam
neus en luchtwegen
Staphylococcus
aureus
Staphylococcus
epidermis
![Page 37: Onzichtbaar en onmisbaar](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051400/559c491b1a28ab685c8b45de/html5/thumbnails/37.jpg)
op en in je lichaam
huid 1,8 m2 met 1.5 biljoen microben
Propionibacterium
acnes
![Page 38: Onzichtbaar en onmisbaar](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051400/559c491b1a28ab685c8b45de/html5/thumbnails/38.jpg)
op en in je lichaam
maag-darmkanaal
• 1,5 kilo microben
• 100 miljard per ml
• diversiteit vrij stabiel
• wel afhankelijk van dieet
• 10x meer bacterievirussen
![Page 39: Onzichtbaar en onmisbaar](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051400/559c491b1a28ab685c8b45de/html5/thumbnails/39.jpg)
op en in je lichaam
geslachtsdelen - vagina
• lage zuurgraad in vagina door melkzuurbacteriën• lage pH tegen schadelijke microben• melkzuurbacteriën tijdens geboorte overgedragen
op baby helpen bij vertering moedermelk
• zonder balans: bacteriële vaginose
![Page 40: Onzichtbaar en onmisbaar](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051400/559c491b1a28ab685c8b45de/html5/thumbnails/40.jpg)
op en in je lichaam
geslachtsdelen - penis
• microbensamenstelling uniek per persoon
• afhankelijk van leeftijd en seksuele activiteit
• grootste effect door besnijdenis minder
anaerobe bacteriën
![Page 41: Onzichtbaar en onmisbaar](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051400/559c491b1a28ab685c8b45de/html5/thumbnails/41.jpg)
microbiologie en biotechnologie
![Page 42: Onzichtbaar en onmisbaar](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051400/559c491b1a28ab685c8b45de/html5/thumbnails/42.jpg)
microbiologie
![Page 43: Onzichtbaar en onmisbaar](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051400/559c491b1a28ab685c8b45de/html5/thumbnails/43.jpg)
biotechnologie
‘het gebruik van het leven’
• bestaat al duizenden jaren
• recent steeds meer aandacht voor microben
![Page 44: Onzichtbaar en onmisbaar](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051400/559c491b1a28ab685c8b45de/html5/thumbnails/44.jpg)
biotechnologie
drie generaties:
• klassiek (eeuwen oud, zoals bier en kaas)
• industrieel (op grote schaal, zoals antibiotica)
• modern (genetische modificatie)
Let op: veel overlap!
![Page 45: Onzichtbaar en onmisbaar](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051400/559c491b1a28ab685c8b45de/html5/thumbnails/45.jpg)
produceren en conserveren van voedsel
![Page 46: Onzichtbaar en onmisbaar](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051400/559c491b1a28ab685c8b45de/html5/thumbnails/46.jpg)
Door de ontdekking van Alexander Fleming waren veel ziektes niet meer dodelijk.
medicijnen
Alexander Fleming
![Page 47: Onzichtbaar en onmisbaar](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051400/559c491b1a28ab685c8b45de/html5/thumbnails/47.jpg)
biobrandstoffen
![Page 48: Onzichtbaar en onmisbaar](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051400/559c491b1a28ab685c8b45de/html5/thumbnails/48.jpg)
toekomst?
![Page 49: Onzichtbaar en onmisbaar](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051400/559c491b1a28ab685c8b45de/html5/thumbnails/49.jpg)
Micro-organismen, de machtigste
organismen op aarde.
Zonder hen kunnen we niet leven.
![Page 50: Onzichtbaar en onmisbaar](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051400/559c491b1a28ab685c8b45de/html5/thumbnails/50.jpg)
![Page 51: Onzichtbaar en onmisbaar](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051400/559c491b1a28ab685c8b45de/html5/thumbnails/51.jpg)