OSMANLI İMPARATORLUĞU SINIRLARI İÇİNDE BAŞLAYIP,TÜRKİYE CUMHURİYETİ SINIRLARI İÇİNDE DEVAM EDEN, YABANCI YADA ULUSAL MASON KURULUŞLARI.

ÜMİT SAKMAR

1909 yılında Osmanlı Süprem Konseyinin yeniden yapılandırılması ve Osmanlı Büyük Doğusunun kurulmasından önce, Osmanlı İmparatorluğu sınırları içersinde masonluğun 18. ve19. yüzyıllardaki çalışmalarını incelemeden ulusal masonluğumuz anlaşılamaz.Hangi Büyük Doğu yada Büyük Locanın ne gibi çalışmalar yaptığını, bunların nerede ve ne zaman localar kurduğunu,bu localarda kimlerin çalıştığını ,locaların çalışmalarında kullandıkları dili ve locaların birbirleriyle ilişkilerini incelediğimiz zaman Osmanlı İmparatorluğundan,Türkiye Cumhuriyetine mason tarihimizin başlangıcını hazırlayan nedenleri daha iyi anlayabiliriz.

İmparatorluk sınırları içersinde ilk masonik çalışmaların başlangıç yılı olarak 1721 yılı gösterilmiştir, bu tarihde İstanbulda, Galata, Perşembe pazarı, Arap Cami civarında çalışan ve adı bilinmeyen bir locanın olduğu Edouard Quartier La Tente adlı yazarın 1917 de yayınlanan Deux Siecles de Franc Maçonnerie (Masonluğun iki yüzyılı) adlı kitabının 90.sayfasında belirtilmektedir.

Londra Büyük Locasının kuruluşu ile beraber Spekülatif Masonluğun gerçek anlamda yaygınlaşmaya başladığı yıllar Osmanlı İmparatoru Sultan 3.Ahmed’in dönemidir,1703 ile 1730 yılları arasında 27 yıl tahtta oturan Sultan 3.Ahmed barışsever kişiliği ile tanınmıştı. Macaristandaki Habsburg hanedanına karşı kendisinden askeri yardım isteyen Fransa Kralı 15.Louis’nin isteklerini reddederek Hıristiyan ülkelerin arasındaki savaşlara katılmayacağını söylemişti. 1720 yılında Sultan 3.Ahmet tarafından 15.Louis’nin sarayına gönderilen özel elçisi Yirmisekiz Mehmet Çelebi ve oğlu Sait Çelebi Fransızcayı ilk öğrenen devlet adamları arasındaydılar.

Pariste müzeleri,opera ve tiyatroları,sosyal ve kültürel tesisleri gezdiler,özellikle matbaa tekniği ve kitap basımının önemi konularında çok yararlı bilgiler edinerek ülkelerinde de bunu hayata geçirmenin düşüncesi ile görev süreleri bitip İstanbula döndüklerinde, mali destek sağlayarak İbrahim Müteferrikanın da teknik bilgileriyle 1727 yılında İstanbulda ilk matbaayı kurdular. Gerek Sait Çelebinin gerekse İbrahim Müteferrikanın mason oldukları çeşitli kaynaklarda belirtilmekteyse de bununla ilgili somut bir belge ortaya çıkarılamamıştır.

1717 de Londra Büyük Locasının kurulmasından sonra spekülatif masonluğun Fransaya yansıması 1721 yılında olmuştur.1721 de Fransada İngiliz kökenli Localar kurulurken 17.yüzyılda Fransaya sığınmak zorunda kalan İskoç asıllı Stuartların kurmuş olduğu politik amaçlı localar da, çalışma yöntemlerini spekülatif masonluğun ilke ve amaçları doğrultusunda düzenleyerek önce 1735 de Paris Büyük Locasını kurdular.

1

1743 de Clermon Kontu Luis de Bourbon-Conde’un Büyük Üstat seçilmesinden sonra Fransadaki tüm mason locaları Fransanın İngiliz Büyük Locası Grand Loge Anglaise de France adı altında birleştiler, bu gelişme sonunda Fransada masonluk çok yaygınlaştı ve 1756 yılında da Büyük Locanın adı Fransa Büyük Locası olarak değiştirildi. Clermont Kontunun 1771 de ölümünden sonra bazı iç sorunlar sonucunda Fransa Büyük Locasından ayrılan bir gurup mason tarafından Fransa Ulusal Büyük Locası adlı yeni bir obediyans kuruldu iki yıl sonra 1773 yılında ise Fransada çalışan ritlerin çoğalması üzerine daha geniş bir mason topluluğu ile ilişkilerini geliştirmek için bu örgüt adını Osmanlı İmparatorluğunda masonluğun gelişiminde büyük payı olan, Fransa Büyük Doğusu (Grand Orient de France) olarak değiştirdi.

Fransada mason niteliği almış olan, Bourbon hanedanı mensubu, topçu subayı ve mühendis Kont Bonneval (Comte de Bonneval) ülkesinde kral ile anlaşmazlığa düşünce 1729 da İstanbula gelerek Müslüman oldu ve Sultan 3.Ahmet tarafından Paşa rütbesi verilerek Humbaracı Ahmet Paşa adıyla Osmanlı ordusunda Askeri Mühendislik okulunu kurdu.

Sultan 3.Ahmet ‘in tahttaki son 12 yılı Osmanlı tarihinde “Lale Devri” olarak anılmaktadır,kendisi edebiyatla ilgilendiği gibi çiçek ve özelliklede Lale ye çok ilgi duyuyordu. Sarayların bahçelerinden başlayarak şehrin tüm meydanlarına laleler ekiliyor, camiler, bahçeler, saraylar, meydanlar kandillerle ışıklandırılıyordu.

15.Louis’in gönderdiği Fransız elçisi Louis Sauveur de Villeneuve sarayla çok iyi ilişkiler kurmuş ve Kanuni Sultan Süleyman döneminden bu yana Fransa Kralı 1.François tarafından başlatılan geleneksel dostluğun ve sağlanmış bulunan imtiyazların kaybolmamasını sağlamıştır. Bütün bunları burada sıralamamızın nedeni 1721 yılında İstanbulda çalıştığı belirtilen locanın Fransa ile Osmanlı İmparatorlukları arasındaki iyi ilişkilerden dolayı bir Fransız Locası olabileceğidir. İmparatorluk hazinesinin sıkıntıya girmesi nedeniyle Sultan 3.Ahmet’in Yeniçerilerin üç aydan üç aya verilen maaşlarını ödeyememesi üzerine 1730 yılında isyan eden Yeniçeri ocağı sultanın yakınlarının idam edilmesini istemişler daha sonrada onun tahttan inmesine neden olmuşlardı. 1730 da taht’a Sultan 1.Mahmut çıktı.

1738 tarihinde İstanbulda,İzmirde,Halepte ve Osmanlı İmparatorluğunun diğer kentlerinde Mason Localarının kurulduğu, Napolide 1873 de basılan F.T.Clavel in “ Storia della massoneria e delle societa segrete” (Masonluğun gizli tarihinin hikayesi) adlı kitabının 143. sayfasında belirtilmişti. Kitapdaki bu bilgileri destekleyen bir diğer bilgiyi ise, 24 Mayıs 1738 tarihinde Londrada yayınlanan St.James Evening Post gazetesinde çıkan bir haberden öğreniyoruz. Bu haberde ayrıca localarda çok sayıda müslümanında aydınlatıldığı yazılmıştı.

1738 yılının masonluğu ilgilendiren bir diğer olayı ise, 24 Nisan 1738 tarihinde Papa 12.Clementius’un “In Eminenti apostolatus Specula” fermanı ile masonluğu aforoz etmesidir. Bu dönem de, Sultan 1.Mahmut’un 1730-1754 yılları arasındaki saltanat yıllarıdır. Sultan 1.Mahmut,1748 de yayınladığı bir fermanla Osmanlı İmparatorluğu sınırları içersinde masonluğu yasakladı.

2

Bu yasaklamada Müslüman,Hristiyan ve Musevi din adamlarının yakınmalarının büyük etkisi vardı. Masonluğu esrarengiz ayinlerin yapıldığı bir gizli tarikat olarak gören ve halka da bu şekilde yansıtan çeşitli dinlerin temsilcileri saraya da baskı yaparak locaların kapatılmasını talep ediyorlardı.Özellikle dini kurumlara ve vakıflara maddi destek sağlayan kişilerin mason localarına üye olmaları onlara yapılan yardımların kesileceği endişesini yaratmıştı. Loca çalışmalarının yapıldığı ve bir ingilize ait olan binadaki mabedin bulunduğu yerin öğrenilmesi ve bu haberin saraya bildirilmesi üzerine Sultan 1.Mahmut locanın toplantı sırasında basılmasını ve katılanların tümünün yakalanıp hapse atılmasını emretti. Saray görevlilerinden masonluğa ve masonlara yakın olanların baskın yapılacağını haber vermesi üzerine toplantı iptal edildi ve ev boşaltıldı. Daha sonra saraydan tüm elçiliklere masonluğun bir tarikat gibi görüldüğünü çağrıştıran ve imparatorluk topraklarına yeni tarikatların sokulmaması hakkındaki Sultan 1.Mahmut ‘un emri bildirildi.

İskoçya’da Greenoch Kilwinning Locasının Saygıdeğer Üstadı olan Alexander Drummond K. 30 Kasım 1747 de İskoçya Büyük Locasından Doğu bölgelerinde, Akdeniz kıyılarında loca kurmak üzere Büyük Üstat yetkilerine sahip olduğuna dair bir belge alarak geldiği Halepte 3 Şubat 1748 tarihinde İskoçya Büyük Locasına bağlı İskenderun Locasını kurdu. Bundan oniki yıl sonra 1760 tarihinde ise İstanbulda yaşayan Cenevrelilerden oluşan bir mason topluluğu İngiltere Birleşik Büyük Locasına bağlı olarak Saint Jean de Levant Locasını kurdular, dokuz yıl boyunca İngiltere Birleşik Büyük Locasına bağlı olarak çalışan loca, 26 Haziran 1769 da Cenevre Büyük Locası kurulunca obediyans değiştirdi ve çalışmalarına Cenevre Büyük Locasına bağlı olarak devam etti. İskoçya Büyük Locasının onbeş yıl önce Drummond K.’i bölgede localar kurmak üzere görevlendirmesine benzer bir çalışmayıda İngiltere Birleşik Büyük Locası başlattı. 1762 yılında Dr.Dionysos Menasse K.‘i yeni localar kurmak üzere Asya Türkiyesi ve Ermenistan Bölge Büyük Locası Büyük Üstatlığına atadı. Dr.Menasse K. bu görevini 1805 yılına kadar sürdürdü.

1768de Selanikte Marsilya Ana Locasına bağlı olarak çalışan Saint Jean d’Ecosse de la Parfaite Union ,İstanbulda ise Saint Jean d’Ecosse de l’Amitie Locaları kuruldu.Marsilya Ana Locası 1793 tarihinde çalışmasına son verdiği için bu iki locanın da çalışmaları sona erdirildi.Bir yıl sonra ise İzmirde Cenevre Büyük Doğusuna bağlı olarak çalışan Saint Jean d’Ecosse des Nations Reunis Locası kuruldu, locanın kuruluş belgesinde 1786 tarihi bulunmaktaysa da bu aynı locaya verilmiş olan ikinci kuruluş belgesidir, ilk verilen belgenin izmirde çıkan büyük bir yangında yok olduğu söylenmektedir. İzmirde aynı adla 1819 tarihinde uyandırılan loca ise yedi yıl çalışmalarına devam ettikten sonra 1826 da tüm etkinliklerine son verdi.

İstanbulda Polonya Krallığı ve Litvanya Prensliği Büyük Doğusuna bağlı olarak çalışan Morgenröte Von Zarograd ( Tan=Şafak ) Locası ise 1784 yılında kuruldu.Locanın çalışmaları hakkında yeterli bilgi ve belge bulunamamasına rağmen Polonyadan gelip İstanbulda yerleşen Masonların çalıştığı bir loca olarak bilinmektedir.

3

17 Mayıs 1789 da İzmirde Cenova Büyük Doğusuna Bağlı olarak İtalyanca çalışan La Victoire (Zafer)Locası kuruldu. İzmirde yetmişüç yıl sonra 1862 de aynı adı taşıyan ve İngiltere Birleşik Büyük Locasından aldığı 896 numaralı kuruluş belgesi ile çalıştığı bilinen La Victoire (Zafer) adlı locanın bu loca ile isim benzerliğinden başka bir ilişkisi yoktur.

1826 yılında Sultan 2.Mahmut,Yeniçeri ocağını kapatıp Bektaşi tarikatının çalışmalarına son verirken Osmanlı İmparatorluğu içersinde bulunan Mason Localarınında kapatılmasını istedi bu nedenle 1856 yılına kadar 30 yıl İmparatorluk sınırları içersinde Loca çalışmaları yapılamadı bu dönemde sadece 1845 de Kahirede, Fransa Büyük Doğusuna bağlı olarak Les Pyramides (Piramitler) Locası kuruldu.

18 Şubat 1856 tarihinde İslahat Fermanı imza edildi ve Paris Antlaşması imzalanarak Kırım harbi sona erdi, bu yıl içersinde İstanbulda, İngiltere Büyük Elçisi Stratford Canning K. (Lord Stratford de Redcliffe K.) Edinburg Büyük Locasına bağlı olarak çalışan bir Loca kurdu adı belirlenemeyen bu loca Galata kulesi civarında bulunan Bereketzade Mescidinin karşısındaki binada çalışıyordu. 25 Kasım 1856 da İstanbulda İngiltere Birleşik Büyük Locasına bağlı olarak önce 988 daha sonra ise 687 numaralı belge ile Oriental Locası kuruldu. Loca çalışmalarına 28 Eylül 1861 tarihinde son verdiyse de daha sonra tekrar çalışmaya başlamıştır.

İstanbulda bu iki locanın kurulduğu dönemde Stratford Canning K.(Lord Stratford de Redcliffe K.) İngiltereyi temsilen Büyük Elçilik görevindeydi, 1841 ile 1858 yılları arasında 17 yıl İstanbulda Büyükelçi olarak kaldı.

1857 yılında İzmirde,Masonik bir düzen içersinde kurulduğu tartışmalı olan Grande Loge de Turquie adında bir Büyük Locanın var olduğu ve bu Sözde Büyük Locanın İonia, Anatolia ve Bizensia adlı locaların bir araya gelmesiyle kurulduğuna dair belgelerin ortaya çıkması üzerine yapılan araştırmalarda, Atkinson adında bir Yüzbaşının sırf maddi kaygılarla böyle bir uygunsuz çalışma başlattığı bazı kişilerden para alarak onları aydınlattığı ve sonra bu aydınlattığı kişilere localar kurdurduğu ve bu localara dayanan Grande Loge de Turquie adında bir Büyük Loca ile Şapitr açtığı tesbit edilmiştir.

28Nisan1858 tarihinde İstanbulda yaşayan Fransız vatandaşı, tüccar, terzi, kaptan, mimar, saatçi gibi değişik iş kollarında etkinlik gösteren kardeşler tarafından,Fransa Büyük Doğusuna bağlı olarak l’Etoile d’Bosphore (BoğaziçiYıldızı) Locası kuruldu. Locanın kuruluş çalışmaları 1855 de başlamıştı. İki sene içersinde matrikülünü 39’a yükseltti. 1861 de çalışmalarını yavaşlatan loca 1865 de uykuya yatırıldı , l’Etoile d’Bosphore (Boğaziçi Yıldızı) Locası 1868 yılında tekrar uyandırıldıysa da yine uzun süre çalışamadı, üyeleri arasındaki Fransız vatandaşlarının yerini Osmanlı vatandaşı olan Rum ve Ermeniler ile Musevilerin aldığı l’Etoile d’Bosphore Locası üye kardeşlerinin devamsızlığı nedeniyle toplantılarını yapamaz duruma gelince 18 Aralık 1901 de Fransa Büyük Doğusu locanın kapatılmasını istemek zorunda kaldı. Beyoğlunda (Perada) Hazzapoulo pasajında bulunan mabedinin kirasını dahi ödeyemeyecek duruma gelen locanın tüm eşyalarına, malsahibi olan müzik

4

aletleri satıcısı Pascal Keller tarafından el konularak satışa çıkarıldı.Özellikle bu son olay İstanbulda çalışan diğer locaların üyeleri olan kardeşler arasında büyük bir üzüntü ve rahatsızlık yarattı. l’Etoile d’Bosphore (Boğaziçi Yıldızı) Locası nın haczedilerek satılan eşyaları, haricilere satılamadan muhtelif locaların üyeleri olan kardeşler tarafından satın alındı.

25 Ocak 1860 tarihinde İzmirde,İngiltere Birleşik Büyük Locası tarafından verilen 806 numaralı belgeyle Homer Locası kuruldu. Loca 1869 yılında İskoçya Büyük Şapitrinden aldığı 132 sayılı belgeyle yine Homer adlı bir Royal Arch Şapitri kurdu ve çalışmalarına kırk yıl sonra 1900 yılında son verdi. 1908 yılından sonra Fransa Büyük Doğusuna bağlı olarak kurulan kurulan Homere Locasının, İzmirde çalışmalarına son veren bu loca ile sadece isim benzerliği vardır.

30 Mart 1860 tarihinde İstanbulda, İngiltere Birleşik Büyük Locasından aldığı 819 numaralı belge ile çalışmalarını yapan Alliance Allemande (Deutscher Bund) Locası kuruldu. 24 yıl İstanbulda varlığını sürdüren Alliance Allemande (Deutscher Bund) Locası 4 Haziran 1884 de çalışmalarına son verdi.

İskoçya Büyük Locasından doğu bölgeleri ve Akdeniz kıyılarında loca kurmak için Büyük Üstad yetkilerine sahip olduğunu belirten bir belge alarak bu bölgeye gelen Alexandre Drummond K.den 114 yıl sonra, 1861de Beyrutta İskoçya Büyük Locası tarafından verilen 435 numaralı belge ile Palestine (Filistin) Locası kuruldu.

1861 de Kadim ve Makbul İskoç Riti Şura-i Ali Osmanisi (Eski ve Kabul Edilmiş İskoç Riti Osmanlı Süprem Konseyi) kuruldu. Süprem Konseyin ilk Gran Komandörü Prens Mehmet Abdülhalim Paşa K.imiz, Kavalalı Mehmet Ali Paşanın küçük oğludur Fransa Süprem Konseyininde Üyesidir. ve Mısırda aydınlanmıştır. Kuruluş belgesini Fransız Süprem Konseyinin verdiği Osmanlı Süprem Konseyi, Mısırda hidivlik kavgaları ve dünyanın içinde bulunduğu politik istikrarsızlık nedeniyle, çalışma imkanı bulamadı ve uykuya yattı.

Osmanlı Süprem Konseyinin yeniden çalışmaya başlaması ancak 1909 tarihinde mümkün oldu. 1861 yılındaki kuruluşundan itibaren yeniden uyandırılışına kadar geçen 48 yıl içersinde görünen tek çalışması 1880 yılında Anadoluda meydana gelen büyük kuraklık nedeniyle halkın açlık çekmesi üzerine Fransadan gıda yardımı talebinde bulunmasıdır.

Osmanlı Süprem Konseyinin ilk Grankomandörü Prens Mehmet Abdülhalim Paşa ,1866 yılında İstanbula yerleşmiş ve vezirliğe kadar yükselmiştir. Türk müziği üzerine geniş araştırmaları vardır. Osmanlı Suprem Konseyi, 1786 Büyük Yasaları kapsamında oluşan EKEİR ABD Güney Jüridiksiyonu tarafından da 1868 yılında tanındı (1801 tarihinde kurulan ve Charleston kentinde merkezi bulunan Birleşik Süprem Konseyler Ana Süprem Konseyi.)

9 Kasım 1861 tarihinde İstanbulda,İngiltere Birleşik Büyük Locası tarafından 891 numaralı beratla Bulwer Locası nın kurulmasından sonra 24 Haziran 1862 tarihinde de İngiltere Birleşik Büyük Locasına bağlı Bölge Büyük

5

Locası kuruldu,ilk Bölge Büyük Üstadı olarak bir yıl önce kurduğu locayada adını veren İngiltere Büyük Elçisi Sir Henry Lytton Earl Bulwer K. seçildi. Ritüelik kuruluş töreni ve ilk toplantıları İngiltere Büyük Elçiliğinde yapılan Bölge Büyük Locası 1864 yılından sonra toplantılarını Beyoğlunda Asmalı Mescit Sokağı 34 Numaralı binada yaptı. Sir Henry Bulwer K. ilk defa İstanbula 1837 yılında Elçilik Sekreteri olarak gelmişti,daha sonra 1858 de Büyükelçi olarak geldiği İstanbulda 1865 yılına kadar kaldı. İstanbula geldiği ilk yıl Marmara denizinde şehre yakın olan Yassıadayı satın aldı ve burada bir ev ve küçük bir şato yaptırdı. Görevi sona erip ayrılırken adayı Osmanlı devletinin Mısır Hidivi olarak atadığı İsmail Paşaya sattı

Bulwer K.’in adadaki evinde masonik çalışmalar yapıp yapmadığı konusunda bir bilgi olmamakla beraber özellikle adanın tam ortasına inşa ettirdiği evin çok ilginç bir mimarisi olduğu hakkında tarih kitaplarında ilginç bilgilere rastlanmıştır. 1865 yılında İstanbuldan ayrılmasına rağmen kurduğu Bulwer Locası 34 yıl boyunca çalışmalarına devam etti ve Osmanlı devletinin sınırları içersinde bulunan pek çok locanın kapandığı 1895 yılında çalışmalarına son verdi.

Bölge Büyük Locasının 1862-1865 yılları arasında Büyük Üstatlığını yapan İngiltere Büyük Elçisi Sir Henry Lytton Earl Bulwer K. den sonra sırasıyla bilinen Bölge Büyük Üstatları şu kardeşlerimizdi,1865-1869 C.Clark K., 1869-1873 John Porter Brown K. ve 1873 Stephan Scoulondi K. Daha sonra bulunan kayıtlarda Bölge Büyük Locasının 17 Şubat 1870 tarihinde çalışmalarına Beyoğlu (Pera) Tepebaşı 4 Numaralı binada devam ettiği öğrenilmiştir. İngiltere Birleşik Büyük Locası tarafından kurulan La Victoire (Zafer) Locası ise 27 Kasım 1862 tarihinde İzmirde, 896 numaralı beratla kuruldu.

1862 de İskenderiyede, Fransa Büyük Doğusuna bağlı olarak Les regenerateurs d’Egypte (Mısırın Yenileyicileri) Locası kuruldu.

1865 yılında İngiltere Birleşik Büyük Locası Büyük Üstadı Sir Henri Bulwer K. İngiltereye dönünce yerine Prens Halim Paşa K.seçildi. Prens Halim Paşa K. 1861 yılında Osmanlı İmparatorluğu sınırları içersinde kurulan Eski ve Kabul Edilmiş İskoç Riti Süprem Konseyinin ilk Gran Komandörü idi. Seçimden sonra kendisinin iyi İngilizce bilmediğinin anlaşılması üzerine seçim yenilendi ve Amerikan vatandaşı olan John Peter Brown K. Bölge Büyük Üstadı olarak seçildi ve sonsuz doğuya göç ettiği 1873 tarihine kadar bu görevde kaldı.

İstanbulda en son 1858 tarihinde bir loca kuran Fransa Büyük Doğusu 23 Mart 1863 tarihinde İstanbulda, l’Union d’Orient (Doğu Birliği) Locası nı kurdu,1865 de 3 ü Müslüman olan 103 üyesi bulunuyordu, daha sonra Müslüman olan üyelerinin sayısı 53’e ulaştı. 1874 de çalışmalarına son veren l’Union d’Orient (Doğu Birliği) Locası nın ilk Saygıdeğer Üstadı Osmanlı vatandaşı olan Rum Doktor Alexandre Schinas K. idi. İkincisi yine bir Ermeni asıllı Osmanlı vatandaşı olan Serafin Aznavur K. ve 1864-1869 yılları arasında Osmanlı hukuk sistemi içersinde Baronun kurulması amacıyla görevli olarak bulunan ve Parise geri döndüğünde Paris 5. Bölge Belediye Başkanı olarak da görev yapan, 27 yaşında genç bir Fransız hukuk doktoru, avukat, Louis Amiable K. (1837-1897)idi.

6

l’Union d’Orient (Doğu Birliği) Locası’ nın çalışmaları bazı günler Fransızca,bazı günler Türkçe yapılıyordu. Union d’Orient Locasının ilk Saygıdeğer Üstadı A.Schinas K. daha sonra Vertu=Arete (Erdem) Locasına geçti ve bu locada da Saygıdeğer Üstat Seçildi.1874 yılında yapılan bir göreve getirme törenine düzen konusundaki bilinen düşüncelerine rağmen İngiltere Birleşik Büyük Locası temsilciside katılmışdı. Locanın genel prensibi İstanbulda çalışan bütün localarla hangi obediyansa bağlı olursa olsun iyi ilişkiler kurmak ve Osmanlı vatandaşları arasında din yada etnik kimlik ayrımı yapmadan üye kabul etmesiydi. Özellikle Louis Amiable’ın Saygıdeğer Üstatlığı döneminde özellikle Müslümanların ileri gelenleri arasından üye kabul etmek için büyük çaba gösterildi,hatta ritüeller Türkçeye çevrildi. Daha sonra Osmanlı masonluğunda ismi sıksık duyulacak olan Cleanthi Scalieri K.de Louis Amiable K.in Saygıdeğer Üstatlığı sırasında locaya katıldı.

Bu arada Torino Büyük locasına bağlı olarak çalışan Italia Locası ve İngiltere Birleşik Büyük Locasına bağlı olarak çalışan Bulwer Locası kardeşlerinden bir gurubu da l’Union d’Orient (Doğu Birliği) Locasına geçtiler. 1863 yılındal’Union d’Orient (Doğu Birliği) Locası nın Saygıdeğer Üstadı seçilen Serafin Aznavur K. daha önce İngiltere Birleşik Büyük Locasına bağlı olan Oriental Locasında Saygıdeğer Üstatlık yapmış,yine aynı obediyansa bağlı olarak çalışan Bulwer Locasında görev almıştı. l’Union d’Orient (Doğu Birliği) Locasının bu başarıları nedeniyle ilgi görmesi İstanbuldaki diğer localarda bazı rahatsızlıklar yaratmaya başladı.

12 Haziran 1866 tarihinde Gustave Flourens adlı bir adayın l’Union d’Orient (Doğu Birliği) Locasında yapılan aydınlanma töreninde adaya ritüelde geçen “-İnsanın tanrıya karşı görevi nedir ?”sorusu sorulduğunda, adayın”-Bu hatayı yok etmek” cevabını vermesi üzerine kendisine bu cevabının ne anlama geldiği soruldu. Gustave Flourens’in cevaben “-Yaratıcı ve ilahi güç yanlıştır,tanrı yoktur ve hiçbir zaman var olmamıştır.” demesi ve ant içerken ritüeldeki ant metnine uymayıp sadece vicdanı ve şerefi üzerine yemin etmesine rağmen aydınlanma törenine devam edilerek kendisine mason niteliği verildi. Bu olayın duyulması üzerine o tarihe kadar l’Union d’Orient (Doğu Birliği) Locası ile iyi ilişkiler içinde olan diğer localar ilişkilerini kesmeye ve Fransa Büyük Doğusuna şikayet mektupları göndermeye başladılar. Locadan istifalar başladı fakat Louis Amiable K. in gayretleriyle yeni katılımlar istifa edenlerin yerini doldurmakla kalmadı üye sayısı olaydan önceki sayıyı geçtiği gibi üstat derecesindeki kardeşlerin sayısı da arttı ve 30 Haziran 1868 tarihinde üst derecelerde çalışabilmek için Şapitr açıldı ve bir yıl içinde ise şapitr’in üye sayısı yirmiyi geçti.

l’Union d’Orient (Doğu Birliği) Locası nın gerilemesi 1869 yılı sonunda Louis Amiable K. in Fransaya dönüş kararı vermesi ve locanın Saygıdeğer Üstadı olarak İstanbulda yayınlanan La Turquie gazetesi’nin sahibi Nicolas Bordeano K. in seçilmesi ile başladı. Bordeano K. den sonra 1872 de Saygıdeğer Üstat seçilen Kont de Rochetin K.in seçildikten sonra ilk işi Türkçe ritüelleri kaldırmak ve tutanakların Türkçeye çevrilerek okunmasına son vermekti. Bu davranışı locanın Osmanlı vatandaşları olan Rum,Ermeni,Musevi ve Müslümanların büyük tepkisini çekti,locadan istifalar başladı. Locada görev yapacak kardeş kalmayınca locanın uykuya yatırılması gündeme geldi ve 28

7

Ocak 1874 tarihinde l’Union d’Orient (Doğu Birliği) Locası Uykuya sokuldu. Locadan beş ay sonra da Şapitr uykuya girdi. Böylece Osmanlı Masonluğunda çok önemli bir yeri olan hatta devam etmesi halinde Osmanlı Büyük Doğusunun 1909 dan önce kurulmasını sağlayabilecek bir loca misyonunu tamamlayarak Mason tarihin sayfalarındaki yerini aldı. l’Union d’Orient (Doğu Birliği) Locası ile aynı yıl içinde 4 Mayıs 1863 de İzmirde,İngiltere Birleşik Büyük Locasına bağlı olarak 952 numaralı beratla kurulan Saint John Locası ise ondan yirmi yıl daha fazla bir süre varlığını sürdürdü ve 1894 de çalışmalarına son verdi.

28 Mayıs 1863 tarihinde İstanbulda,sonradan adı Roma Büyük Doğusu olan Torino Büyük Doğusuna bağlı olarak Italia Locası kuruldu. 1 Ağustos 1864 tarihinde Loca toplantılarını yaptıkları binanın giriş katında 50 öğrenciyi barındıran bir okul açtılar. Italia Locası 1868 de çalışmalarına son verdi. İtalyan Masonluğunda Büyük Doğu 1862 yılında Torino şehrinde kurulduğu için Torino Büyük Doğusu adıyla tanınıyordu.Daha sonra 1865 de Floransaya taşındı,1871 yılının sonunda ise yeni İtalyan devletinin başkenti ilan edilen Romaya taşındığı için Roma Büyük Doğusu olarak anılmaya başlandı.

7 Ağustos 1863 tarihinde İzmirde, Kuşadasında,İngiltere Birleşik Büyük Locası tarafından 978 numaralı belge ile Eleusinian Locası kuruldu,Loca 1894 de çalışmalarına son verdi.

13 Eylül 1863 tarihinde İstanbulda,Hamburg Büyük Locası tarafından, Germania am Golden Horn “Germania a la Corne d’Or” (Altın Boynuzda”Haliçte” Almanya.) Locası kuruldu.Loca 1873 de çalışmalarına son verdi. Bu locanın çalışmalarına devam edememesinin en önemli sebebi İstanbuldaki Alman vatandaşlarının sayısının çok az olmasıydı.

1863 yılında İstanbulda,Beyoğlu (Pera),AsmalıMescit Sokak 34 numaralı binada bulunan mabette farklı günlerde şu 4 loca çalışmaktaydı, Fransa Büyük Doğusuna bağlı olan Union d’ Orient ve Etoile de Bosphore Locaları ,Hamburg Büyük Locasına bağlı Germania am Golden Horn “Germania a la Corne d’Or” (Altın Boynuzda”Haliçte” Almanya.) Locası ve İtalya Büyük Doğusuna bağlı Italia Locası. 1866 yılında bu adresteki mabette loca çalışmaları devam etmekteydi. 22 Şubat 1866 da kurulan ve Ermenice çalışan Ser (Sevgi) Locası da bu mabette toplanmaya başladı. 1868 de çalışmalarına son veren Italya locasından sonra 28 Şubat 1868 kurulan Italia Risorta Locası da toplantılarını aynı adresteki mabette yapıyordu.

1864 de Selanikte,biri Torino Büyük Locasına diğeri Fransız Büyük Doğusuna bağlı olarak ikisi de Macedoine (Makedonya) adını taşıyan iki ayrı loca kuruldu.

27 Nisan 1864 tarihinde İzmirde,İngiltere Birleşik Büyük Locası tarafından 1014 numaralı beratla Ermenice çalışan Dekran Locası ve 29 Nisan 1864 tarihinde 1015 numaralı beratla Saint George Locası kuruldu, her iki locada çalışmalarına 1894 yılında son verdiler.Aynı yıl İzmirde Torino Büyük Doğusuna bağlı olarak Orkanich Locası ile Stella Ionia (İonya Yıldızı) Locası kuruldu, Stella Ionia (İonya Yıldızı) Locasının kuruluş törenini İstanbulda çalışan Italia

8

Locası yaptı .Torino Büyük Doğusu kendisine bağlı locaların üst derecelerdeki kardeşlerinin çalışmaları için Stella Ionia (İonya Yıldızı) Locası ile aynı adı taşıyan birde şapitr kurdu.

18 Kasım 1864 tarihinde İstanbulda,İngiltere Birleşik Büyük Locası tarafından 1041 numaralı belge ile Rumca çalışan Vertu=Arete (Erdem) Locası kuruldu,bu loca 1890 de çalışmalarına son verdi. Vertu=Arete (Erdem) Locası nın ilk Saygıdeğer Üstadı Schinas K. daha önce Fransa Büyük Doğusuna bağlı olarak çalışan Union d’Orient Locasının Saygıdeğer Üstatlığını yapmıştı. 1866 da Vertu=Arete (Erdem) Locası nın Saygıdeğer Üstatlığına Scouloudi K. seçildi. Aynı yıl İstanbulda İngiltere Birleşik Büyük Locasına bağlı olarak kurulan bir diğer locada La Gloire Locası dır.

22 Kasım 1864de ise yine İstanbulda,Hasköyde,İrlanda Büyük Locasından aldığı 166 numaralı berat ile Lainster Locası kuruldu. Locanın kurucu üyeleri Oriental ve Bulwer localarının üyelerinden oluşmuştu.Daha sonra loca çalışmalarına Büyükdere de devam etti. Lainster Locasının Üstat derecesindeki kardeşlerinin çalışmaları için üç yıl sonra 1867 de Mark Master derecesinde toplantılar yapan bir Royal Arch Şapitri kuruldu. 1893 yılında çalışma yapılmadığı için locanın beratı İrlanda Büyük Locasına iade edildi.

1865 de İskenderiyede, Fransa Büyük Doğusu tarafından l’Union maçonnique (Masonik Birlik) Locası, Kahirede ise İngiltere birleşik Büyük Locasına bağlı olarak 1068 numaralı belgeyle Bulwer Locası kuruldu. Aynı yıl 20 Eylülde İskoçya Büyük Locası da İstanbul da Hasköy de Thistle of the East adında bir Royal Arch Şapitri kurdu.

Fransa Büyük Doğusu Akdenizde Osmanlı Devletinin sınırları içersinde önemli bir liman kenti olan Lazkiyede 1966 da l’Union des Peuples (Halkların Birliği) Locasını kurdu.

22 Şubat 1866 tarihinde geçici olarak çalışmaya başlayıp resmi kuruluşunu 22 Aralık 1866 da İstanbulda yapan Ser (Sevgi) Locası,Fransa Büyük Doğusuna bağlı olarak ve Ermenice çalışmak üzere kuruldu. Locanın kurucu Saygıdeğer Üstadı Serafin Aznavur K. 1863 yılında l’Union d’Orient (Doğu Birliği) Locası nın Saygıdeğer Üstatlığını yapmıştı,1864 yılında tekrar aynı göreve adaylığını koymasına rağmen yirmiyedi yaşındaki genç Fransız Avukat Louis Amiable K. in de aday olup kazanmasıyla sonuca itiraz etmiş fakat itirazı reddedilince ayrılarak Ser (Sevgi) Locasını kurmuş ve İstanbul Ermeni cemaatinin desteğini alarak iki yıl içersinde de üye sayısını 18 kardeşden 77 kardeşe çıkartmıştı. Locaya sadece Ermeniler üye alınıyordu,üyelerin çoğunluğu İstanbulun tanınmış bankerleriydi,diğer üyelerde işadamları,kuyumcular,devlet memurları ve doktorlardı. Ritüeller Ermeniceye tercüme edilmişti.

Ser (Sevgi) Locasının henüz geçici olarak çalışmaya başladığı 1866 yılında l’Union d’Orient (Doğu Birliği) Locası nda aydınlanan ateist Gustave Flourens in törende verdiği cevaplara ve andını kendi belirlediği şekilde yapmasına Ser (Sevgi) Locası üyeleri de büyük bir tepki gösterdiler.Fransa Büyük Doğusuna gönderdikleri yakınma mektuplarına doyurucu bir cevap

9

alamadıkları için sorun biraz daha büyüdü, Büyük doğu içersinde pozitivist düşüncelerin etkili olması ve Ser (Sevgi) Locası içersinde bu düşünceye tepki oluşması nedeniyle üyeler arasında istifalar başladı. Asıl tepkiler Fransa Büyük Doğusunun 1849 tarihli temel yasasındaki bazı dinsel yada inançsal ilkelerin, Evrenin Ulu Mimarı kavramının,tanrıya inanç zorunluluğunun ve kutsal kitapların,1877 yılında kaldırılmasından sonra başladı.

1866 yılındaki Gustave Flourens olayından sonra iyice azalıp 65 e inen üye sayısı temel yasadaki son değişikliklerden sonra 38 e inmişti. 1880 ile 1890 yılları arasındaki on yıl içersinde loca kendini biraz toparlamaya başlamışsa da ülkede çıkan kargaşalıklar ve özellikle Sultan Abdülhamit döneminin politik durumu, üyelerinin tamamı sadece Ermeni cemaati üyelerinden oluşan bir Mason locasının çalışmasına kuşkulu bir gözle bakılmasına neden oluyordu.Çalışmaların takibe alınması ve üyelerin takip altında olduklarını hissetmeleri nedeniyle 1894 yılına gelindiğinde toplantıların açılmasını sağlayacak kadar loca görevlisinin dahi bir araya gelemediği Ser (Sevgi) Locasının kapatılması zorunlu hale gelmişti. Sonuç olarak 17 Eylül 1894 tarihinde, Louis Amiable K. in başkanlık ettiği ve güvenlik nedeniyle her zaman toplanılan mabetde değil üyelerden birine ait bir ofisde yapılan toplantıda çalışmalara son verilmesi kararı alındı ve loca kapatıldı.

1867 yılında Manisada, Torino Büyük Doğusuna bağlı olarak Anacleto Cricca Locası kuruldu. Locanın adı kurucusu olan Anacleto Cricca kardeşin adıdır.Aynı yıl Fransa Büyük Doğusuna bağlı olarak Osmanlı toprakları üzerinde bulunan Süveyşde L’Amour de la Verite (Gerçek Aşkı), Port-Saidde l’Union des deux mers (İki Deniz Birliği) ve İsmailiyede L’Isthme de Suez (Süveyş Kıstağı) Locaları kuruldu.

14 Ocak 1867 tarihinde kurulmuş olmasına rağmen ritüelik açılışı 28 Mart 1868 tarihinde İstanbulda yapılan I Proodos (Gelişim) Locası, Fransa Büyük Doğusundan aldığı kuruluş belgesi ile Rumca çalışmaya başladı. Bu locanın kuruluşunda Osmanlı İmparatorluğu Barosunu düzenlemek üzere görevli olarak istanbulda bulunan Fransız, Hukuk Doktoru Louis Amiable K. (1837-1897) ve Cleanti Scalieri K. yoğun bir çaba gösterdiler. Louis Amiable K. ,1862 yılında kurulan Union d’Orient Locasının da 1865-1870 yılları arasında Saygıdeğer Üstadlığını yaptı.

I Proodos Locasının ilk Saygıdeğer Üstadı olarak Alexandre İzmirides K. seçildi. Ritüelik açılışında bulunan 15 üyesinin çoğunluğu Rum asıllı Osmanlı vatandaşlarıydı. Sekiz yıl sonra 1876 da loca üyeleri arasında Yahudi ve Müslümanların sayısı artmış, üye sayısı ise 89 olmuştu.

I Proodos Locasının tarihte iz bırakan en önemli çalışması Locanın Saygıdeğer Üstatlığını Cleanthi Scalieri K. in yaptığı dönemde, Osmanlı İmparatorluğunun başında bulunan Sultan Abdülmecitin büyük oğlu Şehzade Muradın 20 Ekim 1872 de, kardeşleri Nurettinin Eylül 1873 de, Kemalettinin ise 24 Ağustos 1874 tarihinde aydınlatılarak Mason sanı verilmesidir.

30 Mayıs 1876 da Sultan 5.Murad adıyla tahta geçen ve sadece 4 ay gibi kısa bir süre kaldıktan sonra ruh sağlığının bozuk olduğu gerekçesiyle Sultan

10

2.Abdülhamit tarafından tahttan indirilerek Çırağan Sarayında gözaltına alınan Şehzade Murad K. in aydınlanma töreni gizlilik nedeniyle locanın toplandığı Beyoğlu (Pera) Ağa Hamamı sokak 12 Numarada bulunan mabette değil,Louis Amiable K.in Kadıköydeki evinde yapıldı. Şehzade Murad K.in kardeşlerinden, Şehzade Nurettin K.in aydınlanma töreni 8 Eylül 1873 tarihinde Beyoğlu Ağa Hamamı Sokak 12 Numarada bulunan mabette,diğer kardeşi Şehzade Kemalettin K. in aydınlanma töreni ise Saygıdeğer Üstat Cleanthi Scalieri K. in Beyoğlu (Pera) Hacızade (Hocazade)Sokak 16 Numaradaki evinde yapıldı.

Cleanthi Scalieri K.in Saygıdeğer Üstat olarak locaya getirdiği yeniliklerden biride bazı loca çalışmalarının Türkçe olarak yapılmasını sağlamaktı. Devrin tanınmış yazarı Namık Kemal,Devlet Konseyi görevlilerinden Ali Şefkati,sarayın üst düzey görevlilerinden bazıları,İranın Antakya elçisi ve yine İranın İstanbul elçiliği sekreteri ile büyük elçisi de Cleanthi Scalieri K. döneminde aydınlandılar. 1876 yılının Ağustos ayında Sultan 2.Abdülhamidin Sultan 5.Murad’ı indirip tahta çıkması ve onu Çırağan sarayına kapatması ile, I Proodos Locası için sıkıntılı bir dönem başladı ve Cleanthi Scalieri K. Saygıdeğer Üstat görevini bıraktı. 89 olan loca üyelerinin sayısı bu olaydan sonra 51’e düştü.

Sultan 2.Abdülhamit locaya hiçbir müdahalede bulunmamasına rağmen tüm çalışmalarını mercek altına aldırmıştı sadece bu takibin hissedilmesiyle bile locanın tüm Müslüman üyeleri çalışmalara katılmaya son verdiler. 1878 yılında Masonların Sultan 5.Murad’ı Çırağan Sarayından kaçıracakları hakkında yapılan bir ihbar sonrasında masonlar yakın takibe alındı ve baskınlar başladı. Olayların altındaki gerçek ise, Cleanti Scalieri K. ile beraber bazı 5.Murad taraftarlarının bir komite kurarak onu göz hapsinde tutulduğu Çırağan Sarayından kaçırmak amacıyla girişimde bulunmalarıydı.

Komitenin başarısız birkaç gizli kaçırma girişiminden sonra ihbarlar başladı. Bu ihbarlar sonucunda Cleanti Scalierinin de bulunduğu bir toplantının yapıldığı ev basıldı, evden son anda kaçmayı başaran Scalieri ve Ali Şefkati Kardeşler bir süre saklandıktan sonra yurt dışına kaçtılar. 20 Mayıs 1878 tarihinde ise son bir kaçırma teşebbüsünde bulunan Ali Suavi Kardeşimiz ile onun organize ettiği bir gurubun boğaz kıyısındaki Çırağan Sarayınını basması üzerine , saray muhafızları yakındaki Beşiktaş karakolundan yardım istediler. Yardıma gelen Beşiktaş Karakolu kumandanı Yedisekiz Hasan Paşa ve karakol personeli Ali Suavi K.’i öldürüp diğerlerini etkisiz hale getirerek bu son kaçırma girişimini engellediler.

Bu olaydan sonra başka bir kaçırma girişimi yapılamadı ve Sultan 5.Murad K. 28 yıl hapis hayatı yaşadıktan sonra 1904 yılında sonsuz doğuya göçtü. I Proodos Locası 1900 yılında kalan 28 üyesinin 8-10 unu bile bir araya getirip toplantı yapamaz hale gelmişti bu durumu gören son Saygıdeğer Üstadı Alexandre İzmirides K.de artık locanın çalışamayacağını anlayınca kardeşleri bir araya getirip bir toplantı yapmak istemişti,fakat kapanışın yapılabilmesi için gereken toplantıyı açacak kardeşleri dahi bir araya getiremeyince Fransa Büyük Doğusu 16 Aralık 1901 de tek taraflı olarak locaya bildirimde bulunarak kapanışını teyid etti.

11

29 Ekim 1867 de İzmirde,Fransa Büyük Doğusuna bağlı Meles Locası kuruldu,loca 1870 yılında çalışmalarına son verdi. Meles Locasının 21 Mayıs 1913 tarihinde İzmirde tekrar çalışmaya başladığı bilinmektedir.

Locanın kuruluşundan bir yıl sonra 1868 de İzmirde,Torino Büyük Doğusuna bağlı olarak Orhaniye Locası kuruldu. Orhaniye Locası, üyeleri arasına müslümanları da kabul etmeye ve çalışmalarını Türkçe yapmaya başladı aynı yıl Torino Büyük Doğusu İstanbulda da La Fenice(Anka) , Speranza (Umut ve La Sincerita (İçtenlik) Localarını kurdu. Bunlardan La Fenice(Anka) Locası nın üyeleri Rum asıllı Osmanlı İmparatorluğu vatandaşlarıydı. Yıl sonunda bu üç loca üye sayılarının azlığı nedeniyle birleşerek,Le Tre in Una (Üçü bir arada ) Locası nı kurdular daha sonra Le Tre in Una (Üçü bir arada ) Locası İsmini Azizich (Aziziye) Locası olarak değiştirdi Locanın isminin Sultan Abdülazizi çağrıştırdığı söylenmekteydi bunun bir sorun yaratabileceği belirtildiysede saraydan bu konuda herhangi bir tepki gelmedi.Locanın ilk Saygıdeğer Üstadı olarak Georges Guarracino K. dir. Azizich (Aziziye) Locası çok kısa bir süre sonra çalışmalarına son verdi.

1868 de özellikle İtalyan masonluğunun Osmanlı devletinin sınırları içersinde yaptığı çalışmalar oldukça verimliydi. 28 Şubat 1868 tarihinde İstanbulda,Torino Büyük Doğusuna bağlı olarak İtalia Risorta (Yüce İtalya) Locası kuruldu.Bu locanın kuruluş törenininde Saygıdeğer Üstatlık görevini Fransız Avukat Louis Amiable K. yaptı. Loca toplantılarını Beyoğlu (Pera) Asmalı Mescit Sokak 34 Numarada yapıyordu.

1868 yılında İstanbulda,Louis Amiable K. in öncülüğünde Fransa Büyük Doğusuna bağlı Union d’ Orient , Ser ve I Proodos Localarındaki kardeşlerin devam etmeleri için bir Rose Croix Şapitri kuruldu.1870- 1873 yılları arasında dört yıl boyunca bu şapitr in Başkanlığını Louis Amiable K. yapmıştır. Aynı yıl içinde İstanbulda,Hasköyde İskoçya Büyük Locasından aldığı 489 numaralı kuruluş beratı ile Caledonian Locası kuruldu. Fransa Büyük Doğusu ise 1868 yılında Kahirede Le Nil Locasını , 29 Kasım 1868 tarihinde Beyrutta, Le Liban ve 18 Aralık 1869 tarihinde ise Chaine d’Orient (Doğu Zinciri) Locasını kurarak doğudaki etkinliklerini arttırma çalışmalarına hız verdi. Fransa Büyük Doğusu 1871 yılında da İskenderiye şehrinde, Socrate Locasını kurdu.

7 Aralık 1870 İzmirde,İngiltere Birleşik Büyük Locası tarafından 1340 numaralı belge ile kurulan Sion Locası ondört yıl çalıştıktan sonra 1894 de çalışmalarına son verdi.

1872 de İzmirde, Torino Büyük Doğusu tarafından üyelerinin tamamı Ermeni asıllı olan Armenak Locası kuruldu.

1873 de İstanbulda,İngiltere Birleşik Büyük Locasının Bölge Büyük Locası Büyük Üstatlığına Stephen Scouloudi K. seçildi ve 11 yıl boyunca bu görevini yapan Stephen Scouloudi K. 1884 yılında istifa ederek görevinden ayrıldıktan sonra başka bir kardeş aday olmayınca Bölge Büyük Locası çalışma yapamayarak kapandı.

12

1873 yılında Fransa ve Torino Büyük Doğusuna bağlı olan Union d’Orient, I Proodos, Etoile de Bosphore,Italia Risorta ve Ser Locaları İstanbulda Beyoğlunda (Pera) Ağa Hamam Sokak 12 Numaralı binada bulunan aynı mabette fakat değişik günlerde çalışıyorlardı. Gerek İstanbulda,gerek Selanikte,gerekse İzmirde bu sistem uzun yıllar aynen geçerliliğini korudu, hatta bazen birbirini düzensiz olarak niteleyen masonik kuruluşlar aynı bina içersindeki mabetlerde kendi simgelerini ve kendi kuşamlarını kullanarak çalışabiliyordu. Mesela 1875 yılındada I Proodos, ,Etoile d’Orient, Etoile d’Bosphore, Ser ve Italia Risorta Locaları Beyoğlu (Pera) Kalyoncu Kulluk Caddesi Çiçek Sokak 5 Numarada bulunan binada çalışıyorlardı.

30 Nisan 1888 tarihinde istanbulda yayınlanan La Phare du Bosphore gazetesinde, Etoile du Bosphore, I Prodos, Ser ve Italia localarının Beyoğlu (Pera) Tesla çıkmazında bulunan binalarından ayrılıp Hazzapoulo pasajında 42-43 numarada bir salon kiralayıp mabet kurduklarını bildiren bir haber çıktı. 1894 tarihinde I Proodos Locasınında bu mabette çalışdığı biliniyordu.

1 Mayıs 1873 tarihinde İstanbulda,Büyükderede Roma Büyük Doğusundan aldığı Kuruluş beratı ile Luce del Oriente (Şark Işığı) Locası kuruldu.

8 Mayıs 1876 tarihinde Mısırda Mısır Milli Büyük Locası kuruldu ve İngiltere Birleşik Büyük Locası tarafından tanındı.

1886 ile 1906 yılları arasında da Kayseride,İtalya Büyük Doğusuna bağlı olarak Hakiki Kardeşler , 1889 da Mersinde İskoçya Büyük Locasına bağlı Taurus,1893 yılında Yanya da Fransız Büyük Doğusuna bağlı olarak Promethee, 3 Şubat 1894 tarihinde ise İstanbulda, Hamburg Büyük Locasına bağlı olarak Die Leuchte am Golden Horn (Altın Boynuzun Işığı Locaları kuruldu.

1898 de Ankarada İtalya Büyük Doğusuna bağlı olarak kurulan Veritari Consciata (Tulu-u Hakikat) Locası 1.Dünya savaşına kadar çalışmalarına devam etti. 1902 de ise Selanikte, yine İtalya Büyük Doğusuna bağlı olarak Macedonia Risorta (Yüce Makedonya ) Locası Kuruldu. Talat Paşa (Mehmet Talat K.) de bu locanın üyesi idi. Locanın Saygıdeğer Üstatlarından Avukat Emmanuel Carasso K. ise İttihat ve Terakki cemiyetinin en etkin üyelerinden olup daha sonra Selanik Milletvekili seçilerek Osmanlı Millet Meclisine girecekti. Emmanuel Carasso K. 27 Nisan 1909 tarihinde 2.Abdülhamide tahttan indirildiğini bildirmeye giden heyetin içinde yer almıştı. Macedonia Risorta Locası çalışmalarına 8 kardeşle başladı ve 1909 Nisan ayına kadar 188 hariciyi aydınlattı,bunlardan 23 ü Osmanlı ordusu subaylarıydı.

17 Eylül 1904 de Selanikte ritüelik açılışı yapılan Veritas (Gerçek) Locası, Fransız Büyük Doğusuna bağlı olarak çalışmalarına başladı. İlk Saygıdeğer Üstadı Isaac Vita Modiano K. idi. Üyeleri Selaniğin Yahudi cemaatindendi ve İtalya Büyük Doğusuna bağlı Macedonia Risorta Locasından gelmişlerdi. 20 YY. başında Selanik nüfusunun yarısına yakını İspanya asıllı Yahudi cemaatinden olduğu için bu gayet normaldi. Daha sonra Selanikli rum, ermeni ve müslümanlarıda üyeliğe kabul ettiler, hatta 1908 yılı başlarında Müslüman üyelerinin sayısı 15 i buldu. İlk kurulduğunda 24 üyesi olan Veritas Locasının

13

üye sayısı 1909 da 150 kardeşi geçmişti. Selanik şehrinin tarihçesini yazan Joseph Nehama K. de Veritas Locasının üyesiydi. Loca da aydınlanan kardeşlerden biride daha sonra Osmanlı Süprem Konseyinin 1909 yılında uyandırılışı ve gelişmesinde önemli katkıları olan Societe Generale d’Assurance’ın Makedonya müdürü Michel Noradunkyan K.idi . Bir diğer tanınmış üyesi ise Selaniğin tanınmış gazetecilerinden ve Türkçe basılan Yeni Asır gazetesinin kurucusu olan Fazlı Necip K. idi. Veritas Locasının 1908 yılında Saygıdeğer Üstatlığını yapan David Joseph Cohen K. 1909 yılında İtalya Büyük Doğusunun desteği ile Süprem Konsey tarafından 33.dereceye yükseltilerek Osmanlı Süprem Konseyinin uyandırılmasında görev aldı ve Osmanlı Süprem Konseyinde Sekreter seçildi. Veritas Locasının 1933 yılına kadar çalıştığı bilinmektedir. Fransa Büyük Locası 1936 yılında Veritas Locasını aktif localar yıllığından çıkardı.

1906 da Selanikte, İtalya Büyük Doğusuna bağlı olarak Labor et Lux Locası kuruldu. 1907 de ise İstanbulda Haydarpaşa ile Kadıköy arasında rıhtımda bir binada çalışmaya başlayan ve adını Kadıköyün antik adı olan Calcedonia dan alan Loca İtalya Büyük Doğusuna bağlı olarak çalışmaya başladı. Calcedonia Locası Çalışmalarını Fransızca olarak yapıyordu. Üyeleri arasında yararlı çalışmaları nedeniyle adları mason tarihimizde sık sık geçen Dr.Fuat Süreyya Paşa K., Fuat Hulusi Demirelli K. ve Dr.İlyas Modyano K. olan Calcedonia Locası nın bazı üyeleri 1909 da Osmanlı Süprem Konseyinin uyandırılarak yeniden etkinlik kazandırılması ve Osmanlı Büyük Doğusunun kurulmasını takiben ulusal bir masonik kuruluşa bağlı olarak çalışmak amacıyla Calcedonia Locasından ayrıldılar ve 18 Ocak 1910 da Ziya-ı Şark Locasını kurdular. Ziya-ı Şark Locasının kurulmasından sonra Calcedonia Locasının kalan üyelerinin büyük bir kısmı da kısa bir zaman dilimi içinde Ziya-ı Şark Locasına geçince, çalışamaz hale gelen Calcedonia Locası çalışmalarına son vermek zorunda kaldı.

6 Nisan 1907 tarihinde Selanikte, İspanya Büyük Doğusu tarafından 292 numaralı berat ile Perseverancia (Sebat) Locası kuruldu. Locanın ilk Saygıdeğer Üstadı M.Samuel B.Maissa K. idi. Kuruluşundan 6 ay sonra locanın üye sayısı 30’a,1907 yılı sonunda ise 44’e çıkmıştır. Çalışmalarını İspanyolca yapan locanın kardeşleri arasında masonluk tarihimizde adları sık sık geçecek Dr.Rıza Tevfik K., daha sonra Maliye Bakanı olan ve Atatürk’e İzmir Suikastı davasında ölüme mahkum edilen Mehmet Cavit ve Mehmet Arif Kardeşleri sayabiliriz. 1908 yılı sonunda Perseverancia (Sebat) Locası üyelerinin sayısı 87 olmuştu. Özellikle Yunan ordularının Selaniğe girişinden sonra çalışmalarına ara vermiş olan Perseverancia (Sebat) Locası nın 1927 yılından sonra çalışmalarına ait hiçbir belge bulunamamıştır. 1907 yılında İspanya Büyük Doğusu Selanikte birde Himmanuel Rose Croix adında Şapitr kurmuştu,şapitr’in 1927 yılına kadar çalıştığı bilinmektedir. Aynı yıl Selanikte Yunanistan Büyük Doğusuna bağlı olarak çalışacak Phillipos adında bir loca daha kuruldu.

1908 yılı kasım ayında İstanbulda, kurucu üyelerinin çoğu Oriental ve İtalia Risorta Localarından gelen La Turquie Locası kuruldu. İskoçya Büyük Locası Tarafından 1049 numaralı belge ile 11 Şubat 1909 da çalışmalarına

14

başlayan La Turquie Locasının 1914 tarihine kadar çalışmalarına devam ettiği bilinmektedir.Loca çalışmalarını Fransızca yapmaktaydı.

1 Kasım 1908 tarihinde Selanikte, Fransa Büyük Locasına bağlı l’Avenir de l’Orient (Doğunun Geleceği) Locası kuruldu. Bu loca 2.dünya savaşının başına kadar çalıştı 1939 yılında kapandığı biliniyor. Kuruluşunda 15 üyesi olan loca, 1912 yılında üye sayısını 75 e çıkardı bunun 23 ü Müslüman gerisi Yahudi idi. Aynı yıl Selanikte Romanya Büyük Locasına bağlı Steaoa Salonicului ve Fransa Büyük Doğusuna bağlı Türkçe çalışan Mithat Paşa Locaları kuruldu. Mithat Paşa Locası çalışmalarına 1912 yılının Kasım ayına kadar devam etti.

22 Ağustos 1908 tarihinde İstanbulda Fransa Büyük Doğusuna bağlı olarak La Renaissance Locası kuruldu. Ritüelik kuruluş töreni 20 Eylül 1908 de yapılan loca Birinci Dünya savaşında çalışmalarına ara verdi, Mondoros antlaşmasından sonra ise tekrar çalışmaya başladı.

25 Kasım 1908 tarihinde İstanbulda, İspanya Büyük Doğusu tarafından 309 numaralı berat ile Constitution (Meşrutiyet) Locası kuruldu. Ritüelik açılışı 17 Mayıs 1909 da yapılan locanın ilk Saygıdeğer Üstadı Mehmet Cavit K., Nazırları ise Rıza Tevfik K. ve Mehmet Arif K. idi. Osmanlı Büyük Doğusunun 1909 yılında kurulmasından sonra 1910 yılının şubat ayında Constitution (Meşrutiyet) Locası İspanya Büyük Doğusundan ayrılarak Osmanlı Büyük Doğusuna bağlandı.

3 Mart 1909 tarihinde İstanbulda, Eski ve Kabul Edilmiş İskoç Riti Osmanlı Süprem Konseyi (Şura-i Ali Osmani ) yeniden aktif hale getirildi. 1861 yılındaki Osmanlı Süprem Konseyinin ilk kuruluşundan sonra 1909 daki bu etkinliğin bir uyandırma olduğu,kurullarının yeniden belirlendiği de söylenebilir.

Uyandırmanın gerçekleşmesi için gereken 33.derecedeki kardeşlerin sayısı yeterli olmadığı için ilk adımda Süprem Konsey in kurucusu olacak kardeşlerden derecesi uygun olmayanların bu dereceye yükseltilmesi çalışmaları yapıldı. Osmanlı Süprem Konseyinin yeniden aktif hale getirilmesi görevini üstlenen Mısır Süprem Konseyi, 33.dereceli Prens Aziz Hasan Paşa K.’i ve kendisine yardımcı olması için de Yakup isminde 33.dereceli bir kardeşi görevlendirdi. Onlara Belçika Süprem Konseyinin üyesi olan 33.dereceli Josef Sakakini K. de katıldı ve 3 Mart 1909 tarihinde Mehmet Talat , Mehmet Cavit , Rahmi , Mithat Şükrü ,Dr.Rıza Tevfik , Nesim Mazliyah , Michel Noradunghian , David J.Kohen ,Osman Adil , Asım , Mehmet Arif , Mehmet Fuat Hulusi ve Galip kardeşlerimiz İstanbulda 33.dereceye yükseltildiler.

3 Mart 1909 da 13 kardeşin kardeşin 33.dereceye yükseltilmesinden sonra fiili olarak uyandırma gerçekleşmiş olmasına rağmen resmi uyandırma tarihi olarak Türkiye Süprem Konseyi tüzüklerinin uygulamaya konulduğu 24 Haziran 1909 tarihi esas alınmıştır.

3 Mart 1909 tarihinde İstanbulda, Osmanlı Süprem Konseyinden aldığı 1 numaralı kuruluş belgesi ile Vatan Locası , 2 numaralı kuruluş belgesi ile

15

Muhibban-ı Hürriyet Locası , 3 numaralı kuruluş belgesi ile Vefa Locası , 4 numaralı kuruluş belgesi ile Şafak Locası kuruldu.

İstanbulda, daha önce Mısır Milli Büyük Locasına bağlı olarak 119 numaralı belge ile 1 Kasım 1908 de kurulmuş olan ve Hazzopoulo Pasajındaki mabette çalışan Resne Locası , 19 Haziran 1909 tarihinde yaptığı toplantıda Osmanlı Büyük Doğusuna katılma kararı aldı. Resne Locasının loca numarası 5 dir.

22 Nisan 1909 tarihinde Selanikte, İspanya Büyük Doğusuna bağlı olarak çalışan Perseverancia (Sebat) Locası üyesi 8 kardeş tarafından 310 numaralı belge ile çalışmalarını Türkçe yapacak olan Fazilet Locası kuruldu. Kısa zamanda üye sayısı 24’e yükseldi , üyelerinden Azmi K. Selanikde polis müdürü idi. Fazilet Locasının ilginç çalışmalarından biride kadın haklarının savunması için önemli çalışmalar yapmasıdır.Üyelerinden Hukuk Profesörü Celal Derviş K. in öncülüğünde ölüm cezasının kaldırılması için de girişimlerde bulunan locanın laiklik konusunda yaptığı çalışmalar üç dinin de ileri gelenlerinin tepkisini almıştı. 1911 yılında Türk İtalyan savaşı esnasında Fazilet Locasının çalışmalarına ara verilmiş ve daha sonra da herhangi bir çalışması tesbit edilememiştir.

27 Nisan 1909 tarihinde Sultan 2.Abdülhamit tahttan indirilerek yerine Sultan Mehmet Reşat tahta çıkarıldı. Sultan 2.Abdülhamite tahttan indirildiğini bildirmeye giden heyetin içinde Emmanuel Carasso K. de vardı.

24 Haziran 1909 tarihinde yapılan ikinci toplantıda Süprem Konseyin uyandırılmasından sonra Gran Komandör olarak Prens Aziz Hasan Paşa K. seçilmişdir. Diğer görevlere ise o günkü görev adlarıyla tanımlandığında şu kardeşlerimiz seçildiler,Kaymakamlığa Mehmet Cavit K. , Umumi Büyük Müfettişliğe Mehmet Talat K. , Büyük Hatipliğe Mithat Şükrü K. , Büyük Katipliğe David Kohen K. . Osmanlı Süprem Konseyinin uyandırılması ve çalışmalara başlanmasında Selanik masonlarından Michel Noradunghian K. ve David Joseph Cohen K. lerinde çok yararlı çalışmaları olmuştur.

Osmanlı Süprem Konseyi (Şura-i Ali Osmani ) nin uyandırılmasından sonra Osmanlı Büyük Doğusu nun kurulması için çalışmalar başlatıldı. 24 Haziran 1909 tarihinde Osmanlı Süprem Konseyinin yaptığı toplantıda,Osmanlı Büyük Doğusunun kurulması için o tarihde çalışmakta olan tüm localara bir davet yapılması kararı alındı ve 9 Temmuzda hazırlanıp gönderilen bu davet yazısında, 13 Temmuz 1909 Salı günü saat 10.00 da İstanbulda, Galatada, Noradunghian Hanında Berlin Sigorta Şirketi temsilcisi Davit J.Kohen K.in ofisinde yapılacak toplantıya localarını temsile yetkili iki kardeşin gönderilmesi rica edildi.

Belirtilen tarihdeki toplantıya Toplantıya başkanlık eden Osmanlı Süprem Konseyi Gran Komandörü ve Constitution Locası Üyesi iken Vatan Locasına geçen Prens Aziz Hasan Paşa K. in dışında beş locayı temsilen şu 14 kardeşimiz katıldı; Constitution Locasını temsilen Osman Talat K. , İtalia Risorta (Yüce İtalya) Locasını temsilen Raphaelle Richi K. , Macedonia Risorta (Yüce Makedonya) Locasını temsilen Bohur Kamhi K., Bisanzio Risorta (Yüce

16

Bizans) Locasını temsilen Edouard de Nari K. , Feyzi Menahem K. , Victor Algranti K. , Jak Suhami K. , Andre Antipas K. , Victor Mordo K. ,La Renaissance Locasını temsilen Michel Noradunghian K. , David J.Kohen K. , Georges Chassatis K. ve Jean Siatis K.

Toplantıda konuşan kardeşlerimiz Osmanlı Büyük Doğusunun kurulması hakkında karar almakla beraber görevlilerin seçimi için daha geniş bir katılım olması gerektiğini düşünerek 1 Ağustos 1909 Pazar günü Beyoğlu (Pera) Hazzapoulo pasajındaki mabette ikinci bir toplantı yapılması için yeni bir davetiye gönderdiler ve ilk toplantıya gelemeyen diğer localarında temsilci göndermelerini istediler.

1 Ağustos 1909 tarihinde Pazar günü Beyoğlu (Pera) Hazzapoulo pasajındaki mabette Josef Sakakini Kardeşin başkanlık ettiği toplantıda, Renaissance Locasından Michel Noradunghian , David J.Kohen , Solon E.Casanova , Jean Siatis Kardeşler , Bizansiyo Risorta Locasından Victor Mordo , Feyzi Menahem , Edouard de Nari , Victor Algranti , Jacques Kaldron Kardeşler , Constitution Locasından Osman Talat , Herkul Diyamantapulo ve Erera Dario Kardeşler, Vatan Locasından Aziz Hasan Paşa , Ahmet Nesimi , Josephe Sakakini Kardeşler , Macedonia Risorta Locasından Bohur Kamhi , Faik Süleyman Paşa Kardeşler , Italia Risorta Locasından Raphaella Ricci Kardeş , Veritas Locasından A.Salem Kardeş , Muhibban-ı Hürriyet Locasından Mehmet Ali Baba K. , Vefa Locasından Nail Reşit , Osman Saip , Nuri Nazif , Tevfik , Sadık Kardeşler , Şafak Locasından İlyas Modiano , Jak Suhami Kardeşler , Resne Locasından Osman Fehmi , Hilmi Kardeşler ve Uhuvvet-i Osmaniyye Locasından Nadra Mouddon Kardeş, simgesel derecelerde ilk ulusal mason kuruluşumuz olan Maşrık-ı Azam-ı Osmaninin (Osmanlı Büyük Doğusunun) görevlilerinin seçimini yaptılar.

Toplantıya katılan ve görevli seçilen kardeşlerin localarına ve bağlı oldukları değişik Büyük Doğulara bakıldığında Osmanlı Büyük Doğusunun kurulması için nasıl bir evrensel kardeşlik zincirinin kurulduğu daha iyi anlaşılır.

1 Ağustos 1909 da yapılan bu toplantıda seçilen Osmanlı Büyük Doğusunun Büyük Üstadı ve diğer görevlileri o zaman kullandıkları görev adlarına göre şöyle sıralanabilir;

Büyük Üstat………Mehmet Talat Sai K.B. Ü. Kaymakamı..Galip K.B. 1.Nazır………….Mehmet Ali Baba K.B. 2.Nazır………….Osman Fehmi K.B. Hatip……………Rıza Tevfik K.B. Katip……………Osman Talat K.B. Hazinedar……..Sarım Kibar K.B. Muhakkik………Nail Reşit K.B. 1.Teşrifatçı…….Raphaello Richi K.B. İdare Memuru…Jak Suhami K.B. 1.Nazır Yrd……..Edouard de Nari K.B. 2.Nazır Yrd……..Nadra Moudron K.

17

B. Hatip Yrd……….Michel Noradunghian K.B. Katip Yrd……….Erera Dario K.B. Katip Yrd……….Feyzi Manahem K.B. Katip Yrd……….Solon E.Casanova K.B. Hazinedar Yrd…İlyas Modyano K.B. 2. Muhakkik……Bohur Kamhi K.B. 3. Muhakkik……Victor Algrandi K.B. 4. Muhakkik……Tevfik K.B. 2.Teşrifatçı…….Diran Kolekyan K.B. 3.Teşrifatçı…….Osman Saip K.

1 Ağustos 1909 günü bu toplantının yapılması aynı zamanda Osmanlı Büyük Doğusuna katılmak için yeni locaların kurulmasına da bir hız verdi Renaissance Locasından ayrılan kardeşler İttihat ve Terakki Hakiki Muhipleri (Les Vrais Amis de l’Union et Progres) Locasını kurdular David J. Kohen K. locanın ilk Saygıdeğer Üstadı olarak seçildi. Loca 1 Eylül 1909 da Osmanlı Süprem Konseyine katıldı. Ve 6 loca numarasını aldı. Mısır Büyük Locasına bağlı olarak çalışmakta olan Uhuvvet-i Osmaniyye (La Fraternite Ottomane) Locası da aynı dönemde Osmanlı Süprem Konseyine dahil olarak 7 loca numarası ile oluşumun içindeki yerini aldı.

Osmanlı Büyük Doğusunun Büyük Üstadı ve diğer görevlilerinin göreve getirme törenlerinin 9 Eylül 1909 günü yapılmasına karar verildi, belirtilen günde seyahatte olan Büyük Üstat Talat K. hariç diğer görevlilerin göreve getirme törenleri yapıldı Talat K. in göreve getirme töreni ise 17 Eylül 1909 tarihinde yapılabildi. Osmanlı Süprem Konseyi ve Osmanlı Büyük Doğusu arasındaki ilişkileri düzenlemek için yapılan çalışmalar sonunda 8 maddelik bir Konkordato hazırlandı ve 1 Kasım 1909 tarihinde imzalanarak yürürlüğe konuldu. 25 Kasım 1931 yılında imzalanan ikinci konkordatoya kadar bu konkordatonun esasları geçerli oldu.

20 Kasım 1909 tarihinde kurulan fakat ritüelik açılışı 21 Mart 1910 da yapılan Uhuvvet (Kardeşlik) Locası Edirnede ,İspanya Büyük Doğusuna bağlı olarak 314 numaralı berat ile çalışmalarına başladı.Locanın ilk Saygıdeğer Üstadı Mahmut Nedim K.in bir yıl sonra Parise gitmesi nedeniyle 1910 yılında Saygıdeğer Üstat olarak Mazhar Müfit K. seçilmiştir.Loca üyeleri arasında Edirnede nüfusun büyük bir kısmını teşkil eden Yahudi cemaatinin tanınmış isimleri vardı. Uhuvvet (Kardeşlik) Locasının 1911 yılı Ağustos ayından sonra çalışmalarına devam ettiğine dair bir belge bulunamamıştır. Osmanlı sınırları içersinde kurulan İspanya Büyük Doğusuna bağlı tüm localar, Sultan 2.Abdülhamidin tahttan indirilmesi ve ülkeye hürriyetin hakim olması için çalışmışlardı,İttihat ve Terakki Partisinin pek çok üyeside İspanya Büyük Doğusuna bağlı localarda çalışmışlardı.

Osmanlı Süprem Konseyinin uyandırıldıktan sonra yeniden yapılanıp çalışmaya başlatılması ve Osmanlı Büyük Doğusunun kuruluşunun gerçekleştirilmesini takiben İngiltere Birleşik Büyük Locası ve İskoçya Büyük Locasının bu iki masonik kuruluşu tanımamasına rağmen Özellikle Veritas Locasının 23 Kasım 1909 tarihinde bağlı olduğu Fransa Büyük Doğusuna gönderdiği ve her iki ulusal masonik kuruluşun bir an önce tanınmasını öneren

18

mektubu Osmanlı mason topluluğu tarafından çok büyük takdir topladı ve Veritas Locasına onur kazandırdı.

Constitution (Meşrutiyet) Locası da İspanya Büyük Doğusundan ayrılarak Osmanlı Büyük Doğusu içinde çalışmaya başlad ve 8 loca numarasını aldı. Locanın ilk Saygıdeğer Üstadı olarak Cavit K. seçildi. Constitution (Meşrutiyet) Locası 1913 yılında çalışmalarına son vermişdir.

18 Ocak 1910 tarihinde, kurulan 9 numaralı Ziya-ı Şark Locasının kardeşlerinin çoğu, çalışmalarına son vermiş olan İtalya Büyük Doğusuna bağlı Calcedonia Locasının eski üyeleriydi. Loca toplantıları İstanbulda, Kadıköy ile Haydarpaşa arasındaki rıhtımda bulunan Calcedonia Locasının eski mabedinde yapılmaya başlandı. Daha sonra Prens Aziz Hasan Paşa K. in desteği ile Kadıköy Bahariyede Hale sinemasının köşesindeki bir bina kiralandı ve mabet oraya taşındı. 1.Dünya savaşı sırasında Dr.Fuat Süreyya Paşa K. in Kadıköy Modada bulunan Şifa hastanesinin üst katında kurulan mabette çalışan loca, 5 Nisan 1929 tarihinde Nur-u Ziya sokakta 25 numaralı bina satın alınınca Loca çalışmalarına orada devam etti. Dr.Fuat Süreyya Paşa K. , Ziya-ı Şark Locasında tam 22 yıl Saygıdeğer Üstatlık yapmıştır.

Mason sanı alan ilk Osmanlı Sultanı 5.Murad K. in oğlu Şehzade Selahattin K. ve Türk Masonluğunun uykuya yattığı 1935 yılında Büyük Üstat olan Muhittin Osman Omay K. ile aynı yıl Süprem Konsey GranKomandörü olan Dr.İsmail Hurşit Gün K.de Ziya-ı Şark Locasında aydınlanmıştır. Locanın en ilginç çalışmalarından biride , asıl mesleği din adamı olan Hoca Mahmut K. in başında sarığı ile mabette “Masonluk ve İslamiyet “konulu bir sunu vermesidir. Ziya-ı Şark Locası 1935 yılında adını Türkçenin önem kazanması nedeniyle Tan Işığı Locası olarak değiştirmiş ve 1935 yılında Türk masonluğunun uykuya yatmasına kadar çalışmalarına devam etmişdir.

İtalya Büyük Doğusuna bağlı olarak çalışan Bizansio Risorta Locası 18 Şubat 1910 tarihinde 11 numara ile Osmanlı Büyük Doğusuna katıldı ve 1925 yılında ismini Akasya Locası olarak değiştirdi ve 1935 yılına kadar çalışmalarına devam etti. İtalyanca olarak çalışmalarını yapan loca daha sonra Fransızca olarak devam etti. Bizansio Risorta Locası nın Saygıdeğer Üstadı olan Nicola Forte K. , Osmanlı Büyük Doğusu kurulmadan önce özellikle İtalya Büyük Doğusunun desteğiyle İstanbulda bir Ulusal Büyük Doğu kurulması için bir çalışma içersine girmişti, bunda başarılı olamasa bile daha sonra 8 Aralık 1909 da İtalya Büyük Doğusunun Osmanlı Büyük Doğusundan gelen tanınma talebinin kabul edilmesinde Nicola Forti K.in bu konuda yaptığı çalışmaların çok büyük yararı oldu.

Fransa Büyük Doğusu,kurucuları arasında kendisine bağlı localardan pek çok kardeşin olmasına rağmen Osmanlı Büyük Doğusunu ancak 1910 yılının ortalarında tanımaya karar verdi. İngiltere Birleşik Büyük Locası ise açıkça Osmanlı Büyük Doğusunu tanımayacağını bildirdi.

Esasen Osmanlı Büyük Doğusunun kurulması için dış ilişkilerini geliştirmek isteyen kardeşler 1908 yılında Fransaya , 1909 yılının Mayıs ayında ise İtalyaya yaptıkları ziyaretlerde bu çalışmalarına güç katacak çok büyük bir

19

destek sağlamışlardı. 20 Mayıs 1909 tarihinde Torinodaki Mason Locaları, ziyarete gelen Osmanlı devletinden 30 masonun onuruna bir toplantı düzenlediler bu toplantıya Macedonia Risorta, Labor et Lux, Fazilet, Veritas, Perseverancia ve Philippos Localarından kardeşlerimiz katıldılar. 5 gün sonra 25 Mayıs da ise bu sefer Livornoda büyük bir karşılama ve sonrasında tören yapıldı. 27 Nisan 1909 da 2.Abdülhamidin tahttan indirilip Veliaht Reşat Efendinin, Sultan 5.Mehmet Reşat adı ile tahta çıkarılmasından sonra artık Osmanlı devletine İttihat ve Terakki komitesinin çoğunluğu mason olan üyeleri egemen olmaya başladılar.

Osmanlı devletinde özgürlükleri geri getirmek ve 33 sene ülkeyi demir bir yumrukla idare eden 2.Abdülhamidi tahttan indirmeyi hedefleyen İttihat ve Terakki komitesi önce gizli bir komite olarak çalışırken sonra dernek,daha sonrada parti kimliğiyle Osmanlı tarihinde iz bırakmıştır. Üyelerinin siyasetin içine girmesi, bu dönemde localarında siyasete karışmasına neden oldu. Bu durum ülkedeki mason karşıtlarının eline de bir anlamda yeniden masonluğun aleyhine çalışabilmelerini sağlayacak fırsat vermişti.

1909 da Büyük Üstat seçilen Talat K. imizin istifası üzerine 1 Ağustos 1910 tarihine kadar kısa bir dönem yardımcısı Miralay Galip K.bu göreve vekalet etmiş, daha sonra ise 1912 ye kadar olan dönemini tamamlamak için Osmanlı Büyük Doğusunun Büyük Üstatlığına Faik Süleyman Paşa Kardeşimiz seçilmiştir. 1912-1915 yılları arasında Büyük Üstat olarak Dr.Mehmet Ali Baba K. görev yaptıktan sonra Faik Süleyman Paşa K. 1915-1918 dönemi için tekrar seçilmişse de kısa bir zaman sonra komutan olarak cepheye çağırıldığı için görev süresi olan 1918 yılı sonuna kadar yerine Mehmet Cavit K. görev yapmıştır.

Lübnanda kurulan İtidal , Hürriyet ve İ’tidal , Ennasıra Locaları ile Mısırda kurulan El Felah , El Mürüvve , Nurul Muhabbe ve Şems ül Maşrık Locaları , Şamda kurulan El Vahdeti Osmaniye , Halepte kurulan Halep , Kudüsde kurulan Mabed-i Süleyman , Humus da kurulan İttihad-ül Halit , Merci Uyunda kurulan Merci Uyun-el Osmani ve Yanyada kurulan Tulu Locaları da 1910 yılında Osmanlı Büyük Doğusuna katıldılar.

Kuruluşundan bir yıl sonra kendisine katılan localar ile güçlenen Osmanlı Büyük Doğusuna, Uykuya yattığı 1935 yılına kadar 65 loca katılacaktı. Bazıları Birinci Dünya Savaşı sonrasında Osmanlı İmparatorluğunun sınırları dışında çalıştıkları için Osmanlı Büyük Doğusundan ayrılmak zorunda kalan,bazıları ise çalışamayıp kapanan bu 66 locadan 1935 yılında çalışır durumda 31 loca kalmıştı.

İskoçya Büyük Locasına bağlı olarak 1083 numaralı kuruluş belgesi ile 1911 yılında İstanbulda çalışmalarına başlayan Logos Locası 1928 yılına kadar çalışmalarını devam ettirdi.

8 Kasım 1912 tarihinde Yunan orduları Selanik’e girdiler, sıkıyönetim ilan edilmesi nedeniyle localar toplantı yapamaz haldeydiler.Bölgenin ekonomik açıdan en aktif kenti olan Selaniğin özel statüde bir şehir olması için Fransanın da çaba göstermesine rağmen 10 Ağustos 1913 tarihinde 2.Balkan savaşı

20

sonunda imzalanan Bükreş Antlaşması ile Selaniğin Yunanistana ilhakı onaylandı. 1916 da ise Yine İskoçya Büyük Locasından aldığı 1185 numaralı belge ile İstanbulda kurulan Highasdan locası da 1930 yılına kadar çalışmalarını devam ettirmişdir.

1911 yılında Osmanlı Büyük Doğusuna bağlı olarak çalışmak üzere kurulan localardan üçü Kahirede kuruldu,El Kemal , La Fidelite ve Nur-ül Hüda adlarını taşıyan bu localara Beyruttan Cebel , Mersinden Sulh locaları katıldılar. Bir sene sonra İzmitte kurulan Nevzad-ı Hürriyet ve 1913 de Sivasta kurulup çalışmalarını uzun süre devam devam ettiremeyen Vezne Locası ile aynı yıl Malatyada kurulan Işık locası da Osmanlı Büyük Doğusuna katıldı.

28 Eylül 1911 yılında İtalyanın Libyayı işgali ile Osmanlı devleti ile İtalya savaşa girince her iki ülkenin masonları da bu savaşa karşı çıkıp bir an önce sona erdirmek için gereken tüm çabayı gösterdiler fakat bırakın sona erdirmeyi kendileri de savaşa katılmak üzere kuzey Afrikaya gitmek zorunda kaldılar. 1912 de başlayan Balkan savaşını 1.Dünya savaşı takip edince Başkumandan Vekili Enver Paşa Loca çalışmalarının durdurulması için baskı yapmaya başladı ve pek çok loca üyesini cephelerde çatışmanın ortasına görevli olarak gönderdi. Savaşa katılan pek çok kardeşimiz hayatını kaybetti, hatta Büyük Üstat görevinde iken Kolordu Komutanı olarak Kafkas cephesine tayini çıkan Faik Süleyman Paşa Kardeşimizde 17 Ağustos 1916 tarihinde savaşta hayatını kaybetmiştir.

1914 yılında Elazığda kurulan Necmi Terakki Locası ile İstanbulda kurulan Sebat Locasının Osmanlı Büyük Doğusuna katılmasından sonra savaşın acımasız ortamı içersinde iki sene yeni bir loca kurulması için herhangi bir çalışma yapılamamıştır.

2 Kasım 1914 de Rusyanın, 5 Kasım 1914 de İngiltere ve Fransa Osmanlı devletine savaş ilan etmesinden sonra doğuda Sarıkamış,batıda Çanakkale ve güneyde Sina çölünde hızla gelişen savaş mason localarında toplantı yapılmasına imkan tanımıyordu 1914 ile 1918 yılları arasında Osmanlı Büyük Doğusuna katılan tek Loca 17 Mayıs 1916 da kurulan Necat Locasıdır. Askeri Doktor İsmail Hurşit K. in kurucuları arasında olduğu ve ilk Saygıdeğer Üstatlığını yaptığı Necat Locası kardeşleri, 1917 yılında kimsesiz çocukların korunması için Himaye-i Etfal Cemiyetini (Çocukları Koruma Derneğini ) kurmuştu.Locanın kurucu Saygıdeğer Üstadı olan Dr. İsmail Hurşit K. daha sonra 1933 yılında Türkiye Süprem Konseyi Gran Komandörlüğüne seçilmiştir.

Osmanlı Büyük Doğusu 1917 yılında Berlinde yapılan ve 1.Dünya Savaşında Almanyanın yanında savaşan ülkelerin mason kuruluşlarının katıldığı özel bir toplantıya katıldı. Bu toplantıda Osmanlı Büyük doğusunu Dr.Mehmet Ali Baba K., Tevfik Hamdi K., Mustafa Zühtü K. ve Faik Sabri K. temsil ettiler.

1918 yılında ise İzmirde Güneş Locası,İstanbulda da Selamet Locası ve İntibah Locası kuruldu. Aynı yılın 1 Ağustos günü Osmanlı Büyük Doğusunun Büyük Üstadı olarak Dr.Rıza Tevfik K. seçildi.

21

3 Şubat 1917 de Osmanlı devletine Sadrazam olan Mehmet Talat K.imiz savaşı Osmanlı devletinin kaybetmesi üzerine 8 Ekim 1918 tarihinde istifa etti.

30 Ekim 1918 tarihindede Limni adasındaki Mondoros limanında silah bırakma anlaşması yapıldı ve Osmanlı devleti bu anlaşma ile topraklarının bir bölümünü kaybedince kaybedilen bu bölgelerde kalan localarda Osmanlı Büyük Doğusunun etkinlik alanı dışında kaldılar.

Mondoros anlaşmasının imzalanmasından hemen sonra üyelerinin büyük bir çoğunluğu mason olan İttihat ve Terakki Partisi, 1 Kasım 1918 de yaptığı toplantıda kapanma kararı aldı, ertesi gün partinin tüm önderleri yurt dışına gittiler,gidenler arasında Osmanlı Büyük Doğusunun ilk Büyük Üstadı Mehmet Talat K. imiz de vardı.

1918 de Konyada Fransa Büyük Doğusuna bağlı olarak La Soleil d’Anatolie (Anadolu Güneşi) Locası kuruldu,loca çalışmalarına 1920 yılında son verdi.

İskenderunda 1920 yılında İskoçya Büyük Locasına bağlı olarak Mersindeki Taurus Locası ile aynı adı taşıyan bir loca daha kuruldu, bu loca 1937 yılına kadar çalışmalarına devam etti ve daha sonra kapandı.

Büyük Üstat Dr.Rıza Tevfik K.in kendi isteği ile ayrılmasını takiben yapılan seçimde Fuat Hulusi Demirelli K. 1919-1921 yılları için Büyük Üstat olarak seçildi.

1921 yılında İstanbulda Osmanlı Büyük Doğusuna bağlı olarak çalışmak üzere Murad Locası kuruldu. Aynı yıl kurulan bir diğer loca ise çalışmalarını Fransızca yapan Etoile d’Orient(Doğu Yıldızı) Locasıdır.1.Dünya Savaşı sonrasında “AMI“Association Maçonnique Internationale ( Uluslararası Masonluk Birliği ) in 19-23 Ekim 1921 tarihleri arasında Cenevrede organize ettiği kuruluş Konvanına Osmanlı Büyük Doğusu Muslihiddin Adil K.i temsilci olarak gönderdi. İkinciside Eylül 1923 de Cenevrede yapılan AMI konvanındaki temsilcimiz ise Edward Lobe K. idi. AMI konvanından önce İstanbulda Aydın ve Tulu’u Hakikat Locaları kurulmuştu. Fuat Hulusi Demirelli K. in Büyük Üstat olarak görev süresinin bitiminde bu göreve 1924 yılına kadar görev yapmak üzere Besim Ömer Paşa K. seçildi. 1923 de Cumhuriyetin ilanında Büyük Üstat Görevinde olan Besim Ömer Paşa K.in görev süresinin sona erdiği 1924 yılında Osmanlı Büyük Doğusuna Almanca çalışan İstanbul Locası ile Türkçe çalışan Ehram ve Gençlik Locaları katıldılar. 1923 yılında Osmanlı Büyük Doğusuna bağlı olarak çalışan localarda çalışan kardeşlerin sayısı 500’e ulaşmıştı.

Halifeliğin kaldırılması ve “AMI“Association Maçonnique Internationale ( Uluslararası Masonluk Birliği ) nin Brükselde 3. Konvanının yapıldığı bu dönem, Mustafa Kemal Atatürkün genç Türkiye Cumhuriyetini çağdaş bir toplum yapma yolunda canla başla çalışdığı bir yıldı.

Türkiye Cumhuriyetinin kurucusu olan Atatürkün İttihat ve Terakki Komitesi üyesi olduğu yıllarda aydınlanarak mason olduğu hakkında gerek Türk gerekse diğer ülke kaynaklarında pek çok yayın yapılmış olsa da somut olarak bir kayıt bulunamamıştır.

22

Türk ve Dünya Masonları, ülkesinin özgürlük yolundaki mücadelesinde yaptıkları , batı medeniyetinin tüm niteliklerini ülkesine kazandırma yolundaki çalışmaları ve erdemleri ile Atatürkün önlüksüz bir mason olduğu hakkında aynı düşünceyi paylaşmaktadırlar. Bir kayıt belgesine dayanmamakla beraber tüm yayınlarda Atatürkün aydınlandığı loca olarak Selanik şehrinde bulunan iki locanın adı geçmektedir bunlardan birinin adı İtalya Büyük Doğusuna bağlı olan Macedonia Risorta Locası diğeri ise Fransa Büyük Doğusuna bağlı Veritas Locasıdır, hatta bu konuda Atatürkün aydınlandığı yıl olarakda 1907 yılı gösterilmektedir.Bu tarih özellikle Atatürkün İttihat ve Terakki Komitesine 322 numara ile kaydolduğu yıl olarakta geçmektedir.

1924 yılında görev dönemi sona eren Büyük Üstat Dr.Besim Ömer Paşa K. in yerine 1 Ağustos 1924 tarihinde Servet Yesari K. seçildi. Osmanlı Büyük Doğusunun dernek statüsüne sokulmasıda Büyük Üstat Servet Yesari K. in döneminde olmuştur.

İlk olarak 25 Şubat 1926 da Yetimlere Yardım Cemiyeti adıyla İzmirde, daha sonra İstanbulda 30 Haziran 1927 de Tekamül-ü Fikri Cemiyeti adıyla resmi kayıt altına giren Osmanlı Büyük Doğusu daha sonra 16 Mayıs 1929 da isim değiştirerek Türk Teali Cemiyeti (Türk Yükseltme Cemiyeti) adını almış ve 1935 de uykuya yatmadan önce son olarak 11 Ocak 1933 tarihinde Türk Teali Cemiyeti (Türk Yükseltme Cemiyeti) Türkiye Büyük Maşrıkı olarak İstanbul Valiliğine kayıt yaptırmışdır.

Süprem Konseyin İstanbul Valiliğine resmi kaydı ise 9 Mayıs 1932 de Türkiye Yüksek Masonluk Cemiyeti adıyla yapılmıştır.

Fikret Takiyyeddin K. in Büyük Üstat seçildiği 1925 yılında resmi olarak Türk Teali Cemiyeti (Türk Yükseltme Cemiyeti) adını henüz almamış olan Osmanlı Büyük Doğusuna bağlı olarak, İstanbulda Fransızca çalışan Vedad ve Reveil ( Uyanış ), Ankarada Cumhuriyet Locaları, 1926 da ise İzmirde Merih ve Zuhal, İstanbulda Azim, Gaziantepde Cenup Yıldızı Locaları kuruldu.

1 Ağustos 1927 de yapılan genel kurulda Edip Servet K. Büyük Üstat seçildi ve bu görevi 1 Ağustos 1930 tarihinde ikinci kez seçilen Servet Yesari K.‘e devredene kadar üç yıl boyunca görevde kaldı Osmanlı Büyük Doğusunun resmi dernek adının Türk Yükseltme Cemiyeti olması Servet Yesari K.in Büyük Üstatlığı döneminde olmuştur. Servet Yesari K.’in bu ikinci dönem Büyük Üstatlığı siyasetin masonluğa sokulması çabaları nedeniyle üç ay gibi çok kısa bir süre devam etmiş ve kendisi ile beraber tüm büyük görevlilerin 24 Ekim de istifa etmeleri üzerine 31 Ekim 1930 tarihinde yapılan genel kurulda Büyük Üstat görevine Mim Kemal Öke K. seçilmiştir. Mim Kemal Öke K. 22 Nisan 1932 tarihine kadar devam ettiği bu görevini aynı tarihde seçilen Mustafa Hakkı K.’e devretmişdir.

1930 yılının 1 Ağustos günü yapılan Büyük Üstat seçiminde, CHF-Cumhuriyet Halk Fırkası’nın politikayı masonluğa sokma çabaları iyice günışığına çıktı. CHF’nin İstanbul il sorumlusu ve parti müfettişi olan Hakkı Şinasi Paşa K. masonik geleneklere hiç uymayan bir şekilde; “Genel kurula ben başkanlık edeceğim. Hükümet mason cemiyetini tanımıyor, Türk Yükseltme

23

Cemiyeti’ni tanıyor, biz de ancak Türk Yükseltme Cemiyeti için seçim yapacağız. CHF bütün cemiyetleri kontrol ettiği için bu seçimi de kontrol edecektir. Hepiniz şu dağıtılan listeye göre reylerinizi vereceksiniz. Emir aldım, münakaşa kabul etmem.” demiş, genel kurul delegesi kardeşlerimizde hükümet ile olan ilişkilerinin bozulacağı endişesiyle şiddetli tartışmalardan sonra Cumhuriyet Halk Fırkası’nın istediği listeyi seçmek zorunda kalmışlardır.

Önce Necat locası daha sonra Etoile d’Orient locası bu seçime itiraz etmiş ve daha sonra Türk Masonluğu tarihinde ayrı bir inceleme konusu olabilecek zincirleme olaylar meydana gelmiştir.

Mart 1932’de Genel Kurmay Başkanı Mareşal Fevzi Çakmak’ın talebiyle Milli Savunma Bakanlığından Türk Yükseltme Cemiyeti’ne yollanan bir yazı ile askeri personelin cemiyetlere girebilmesi için izin almaları gerektiği bildirilmiş ve mason olan askeri personel varsa isim listesinin bakanlığa gönderilmesi istenmiştir. Bu yazıyı takiben harici hayatında doktor albay olarak askeri hastanede görevli olan Büyük üstat Mim Kemal Öke K. görevinden istifa etmiştir. 1930’lu yıllarda arka arkaya gelişen bu olaylar masonluğa karşı yapılan olumsuz hareketlerden sadece bir kısmıdır.

Türkiye Yüksek Masonluk Cemiyeti uykuya yattığı 1935 yılına kadar “ AMI “ Association Maçonnique Internationale ( Uluslararası Masonluk Birliği )nin 1925 Brüksel, 1926 Belgrat, 1927 Paris ve 1930 Brüksel konvanlarına katıldı. 1927 yılındaki 6.AMI Konvanına o tarihdeki adıyla Tekamül-ü Fikri Cemiyeti olan ulusal mason kuruluşunun temsilcileri olarak katılan Edip Servet, Raşit Erer ve Vecdi Dilmen Kardeşler tarafından verilen bir önergenin kabul edilmesiyle AMI üyesi olan bir obediyansın bulunduğu bölgede,o tarihden sonra yabancı obediyanslara bağlı olan localar kurulmayacak,önceden kurulmuş localarda,en çok 10 yıl içinde ya ulusal nitelikli obediyansa katılacaklar yada çalışmalarına son vereceklerdi. Bu Konvanda alınan bir diğer önemli kararda AMI üyesi olan obediyansların tüzük ve ritüellerinde Evrenin Ulu Mimarı yada benzer bir kavrama yer verip vermemeleri konusunda serbest bırakılmalarıydı.

İstanbulda Kemal Locasının 1927 yılında kurulmasından sonra bu locanın çalışmalarına İranın Tahran şehrinde devam etmesi için çaba gösterilmişsede bu mümkün olamamıştır.

1928 yılında Samsunda Işık, İzmitte ise çok kısa bir çalışma hayatı olan Nevzad-ı Hürriyet Locaları kuruldu. 1930 yılı 3 yeni locanın kurulduğu bir dönemdi İstanbul Kadıköyde Cumhuriyet Yıldızı Locası kuruldu, bu locayı İzmir Karşıyakada kurulan ve çalışmalarını Fransızca yapan Saturne Locası ile Manisada kurulan Ülker ve Bursada kurulan Nilüfer Locaları takip etti.

Türk Yükseltme Cemiyeti Nisan 1931 de Büyük Şark adlı bir dergi çıkartmaya başladı. Toplam 19 sayı yayınlanan dergi,ulusal masonluğumuzun 1935 yılında uykuya yatmasıyla yayın hayatına son verdi.

İstanbulda İnkılap,İzmirde Ege Localarının kurulduğu 1932 yılının 5-13 Eylül tarihleri arasında yapılan 8. AMI organizasyonunu Türk Yükseltme Cemiyeti üstlenmişdi. İstanbulda 22 Büyük Loca ve 2 Büyük Doğunun

24

katılımıyla yapılan konvanın başkanlığına o tarihde Büyük Üstat olan Mustafa Hakkı Nalçacı K. seçilmişti.Bu konvan devam ederken Konvanın Başkanı Mustafa Hakkı Nalçacı K. Atatürke bir saygı telgrafı gönderdi,bu telgrafa Atatürkün Genel Sekreteri Hikmet Bayur yanıt vererek kendisi ve ülkesi için belirttikleri iyi dileklerine Atatürkün duyduğu memnuniyeti iletti.

Bir sonraki yıl İstanbulda Özkardeş , Bursada Nara Locaları kuruldu ve İzmirde Fransa Büyük Doğusuna bağlı olarak çalışmakta olan Homere Locası 21 Aralık 1933 tarihinde Türk Yükseltme Cemiyetine katıldı, 1935 yılında uykuya yatmadan önce Türk Yükseltme Cemiyetinin katıldığı son konvan 1934 de Lüksenburgda yapılan 9. konvan,kurulan son locada Adanada Hale Locasıdır. Katıldığımız bu son AMI konvanında Türk Yükseltme Cemiyeti ni dönemin Büyük Üstadı Muhittin Osman Omay K. ile Raşit Erer K. temsil etmişlerdi.

1908 yılında Fransa Büyük Doğusuna bağlı olarak kurulmuş olan La

Renaissance Locasıda 4 Ocak 1935 tarihinde İstanbulda Türk Yükseltme cemiyetine katıldı.Gerek Homere Locasının,gerekse La Renaissance Locasının Ulusal Masonluğumuza katılmaları ile ilgili karar 1927 yılında Fransada Paris şehrinde toplanan AMI nin 6.Konvanında alınmıştı.

10 Ekim 1935 tarihli gazetelerde, Anadolu ajansından verilen şöyle bir

haber çıktı : “Sorumlu ve tanınan imzalar altında ajansımıza verilmiştir. Türk mason

derneği, ülkemizin sosyal gelişmesini ve günden güne artan büyük ilerlemelerini gözönüne alarak ve Türkiye Cumhuriyeti’nde hakim olan demokratik ve cidden laik prensiplerin tatbikatından doğan iyilikleri gözlemleyerek çalışmalarına bu hususta hiçbir kanun olmaksızın son vermeyi ve tüm mallarını ülkenin sosyal ve kültürel kalkınmasına çalışan halkevlerine bağışlamayı uygun görmüştür.”

O tarihte çalışmalarını sürdürmekte olan 31 locanın matriküllerine kayıtlı yaklaşık 2000 civarında kardeşimizin bekledikleri bu sonucu kendi iç haberleşme imkanlarıyla daha önce öğrenme imkanları olmadığından Anadolu ajansının bu haberini gazetelerde okudular.

Cumhuriyetin ilan edilmesinden sonraki süreç içerisinde Atatürkün din

alanında uygulamaya koyduğu reformlardan rahatsızlık duyanlarca masonluğa yapılan dinsizlik suçlamalarına ek olarak gayrimilli olmak, kökü dışarıda olmak, beynelmilel yahudi siyonist örgütü olmak gibi suçlamalar da ağırlık kazanmaya başlamıştı. Basında antimasonik çevrelerin yazdıkları içinde tek gerçek olan, o tarihlerde 16 milyon nüfusa sahip Türkiye Cumhuriyeti’nde çalışan 31 locadaki sayıları 2000 civarında olan kardeşlerimizin oldukça önemli bir kısmının devlette ve özel sektörde etkili görevlerde bulunduklarıydı.

Bakanlar, milletvekilleri, subaylar, emniyet görevlileri, o dönemin tek partisi Cumhuriyet Halk Fırkası’nın üst düzey görevlileri, bankaların ve hastanelerin en üst düzey yöneticileri masondu.Masonluğun ülkede oldukça yaygınlaşması ve özellikle devlet adamlarının mason olması onları oldukça rahatsız ediyordu.

25

Genç Türkiye Cumhuriyetinin Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk’e, Resmi dernek hüviyetine sahip olarak çalışan Türkiye Yüksek Masonluk Cemiyeti nin kapatılması için sürekli dileklerde bulunuluyordu.

Cumhuriyet Halk Fırkasının 9 Mayıs 1935 tarihinde 4. Büyük kurultayı yapılacaktır. Fakat kurultay öncesi parti içindeki antimasonik grup, partinin genel kurultayında kabul edilecek programın maddelerinin daha sonra TBMM-Türkiye Büyük Millet Meclisince kanun taslağı haline getirilip oylanacağını bildikleri için programın 69. maddesini masonluğun yasaklanmasını sağlayacak şekilde düzenlemişlerdi.

69. madde şöyleydi: “Uluslararası amaçlarla dernek kurulamayacağı gibi kökü yurt dışında

olan dernek kurmak yasak olacaktır. Uluslar arasında beraberlik ya da devletin yarar göreceği amaçlarla dernek kurmak veya onların şubelerini açmak için Bakanlar Kurulunun kararı gerekir.”

Mayıs ayında kurultayda oybirliği ile bu madde kabul edilerek masonluğun yasaklanması için geri sayım başlatılmıştır. Haber Türkiye Yüksek Masonluk Cemiyetine ulaşınca ne yapılması gerektiği tartışılmış, Ankara’da İçişleri Bakanı Şükrü Kaya K., TBMM Başkanı Kazım Özalp K., CHF Grup Başkan Vekili Hasan Saka K., Danıştay Başkanı Mustafa Reşit Mimaroğlu K. ve Ankara Valisi Nevzat Tandoğan K. başka olmak üzere önemli yerlerde görevli olan tüm kardeşlerimizle irtibata geçilerek ne yapılması gerektiği hakkında düşünceleri alınmış ve sonuçta nasıl olsa Haziranda yaz tatiline girileceği için Eylül ayına kadar beklemekte fayda olduğu kararına varılmıştır.

Yaz tatili sonunda Ankara’dan gelen haberlerde CHF’nin masonluğu yasaklamakta kararlı olduğu anlaşılınca Eylül’de kış çalışma dönemi başlamadan derneğin arşivi, hazinesi, kuşamları, avadanlıkları ve mabetlerindeki tüm dekorasyon malzemelerinin korunması için gerekli önlemlerin alınmasına başlanmıştır.

Beklendiği gibi İçişleri Bakanı Şükrü Kaya K.miz haberi İstanbul’a ulaştırmış ve dernekten Büyük Üstad Muhittin Osman Omay K., Süprem Konsey Gran Komandörü İsmail Hurşit K. ve Yardımcısı Nurettin Ramih K., Eski Büyük üstatlardan Edip Servet K., Eski Gran Komandörlerden Mustafa Reşit Mimaroğlu K. ve Fuat Süreyya Paşa K.’i Ankara’da toplantıya çağırmıştır.

Toplantıya Ankara’dan da Süprem Konsey üyesi Muhip Nihat Kuran K., Ankara Valisi Nevzat Tandoğan K., Hasan Saka K. ve Cemil Uybaydin K.de katıldılar. İçişleri Bakanı Şükrü Kaya K. kesin bir ifade ile kapatılma kararının alınmasını ve hemen orada bulunan kardeşlerimiz tarafından imzalanıp kendisine verilmesini istedi. Mustafa Reşit Mimaroğlu K. orada bulunan kardeşlerin böyle bir yetkisi olmadığını Türkiye Yüksek Masonluk Cemiyeti genel Kurulunun toplanarak bu kararı onların vermesi gerektiğini belirtti. Fakat Şükrü Kaya K. zamanlarının kalmadığını, TBMM ve CHF parti grubunun, 69 nolu parti programını hemen kanunlaştıracağını, ayrıca derneğe kayıtlı tüm masonların takibata uğrama ihtimali olduğunu söyleyerek bu kapanış bildirisinin orada hazırlanarak imzalanıp kendisine verilmesini istedi.

26

Sonuçta 9 Ekim 1935 günü devletin resmi haber ajansı olan Anadolu Ajansı’nca basına dağıtılan ve 10 Ekim 1935 de gazetelerde yer alan yazı hazırlanıp imzalandı ve masonluk 13 sene sürecek bir uykuya yatırıldı.

1935 yılında uykuya yatırılan masonluk dernekler kanununa göre yasal ünvanı Türk Yükseltme Cemiyeti olan ve ilk üç derecede çalışma yapan Ulusal mason kuruluşumuzdu. 3 Aralık 1935 yılında İstanbul Valiliği cemiyetler masasına verilen dilekçeyi, resmi kayıtlarda derneğin yönetim kurulu başkanı olarak dönemin büyük üstadı Muhittin Osman Omay K. imzalamış ve Türk Yükseltme Cemiyetinin çalışmalarına son verip mallarını da halkevlerinin kullanımına bıraktıklarını bildirmiştir. 4. dereceden 33. dereceye kadar olan çalışmaları yürüten Süprem Konsey ise 1935 yılındaki resmi masonik ünvanı ile Türkiye Yüksek Masonluk Cemiyeti olarak ayrı bir tüzel kişilikti. Bu dernek İstanbul vilayeti dernekler masasına çalışmalarını durdurduğuna dair bir dilekçe vermediği için fiilen tüzel kişiliği devam etmekteydi. Böyle olması ilerki tarihlerde masonluğun uyandırılmasında ve halkevlerinin kullanımına terkedilen taşınmaz mallarının geri alınmasında masonluğun yararına olacaktı.

1935 ile 1948 arasında 13 yıllık uyku döneminde masonik çalışmaların kardeşler tarafından devam ettirildiği, çalışmalarına son vermeyen Süprem Konsey tarafından üç yeni loca kurulduğu söylense de ciddi bir yasal çalışmanın ancak 1948’den sonra başlatılabildiğini söyleyebiliriz.

1935 yılında Türkiye’deki siyasi hava nedeniyle çalışmalarını durduran tek dernek Türkiye Yüksek Masonluk Cemiyeti değildi. Bu yıllarda Spor klüpleri,Çocuk Esirgeme Kurumu ve Kızılay dışındaki tüm dernekler kapatılmıştı. Kadın Dernekleri,Öğretmenler Derneği ve Türk Ocakları da buna dahildi.

Mason locaları çalışmalarını durdurunca kardeşler evlerde ve lokantalarda toplanarak kardeşlik zincirini kopartmamaya çalıştılar ve umutla beklediler.Süprem Konseyin uykuya yatırılmamış yalnız çalışmasını yavaşlatmış olduğu ,1935 ile 1947 yılları arasında 16 kardeşin 33.dereceye yükseltilmesi ile daha iyi anlaşılmaktadır.

1936 da Türkiyedeki tek masonik üst birim olarak çalışmalarına devam etmekte olan Süprem Konseyin Gran Komandörü Dr.İsmail Hurşit Gün K. Sonsuz doğuya göç edince bu görevi Yardımcısı Dr.Nurettin Ramih K. devam ettirdi ve 1938 yılında bu göreve Dr.Mim Kemal Öke K. seçildi.

1938 yılına gelindiğinde dernekler kanununda değişiklik yapılmasından sonra önce İdeal Locası ,daha sonra 1939 da Kültür ve Ülkü Locaları kuruldu.Localar Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’nün bilgisi dahilinde sessizce çalışıyorlardı.Bu arada İkinci Dünya Savaşı başlamış,tüm acımasızlığı ile sürüyor ve gittikçe Türkiye sınırına doğru yayılıyordu.

İkinci Dünya Savaşının sona ermesinden sonra, Cumhuriyet Halk Partisi ikinci çok partili hayata geçiş projesini 1946 yılında hayata geçirmiş ve 7 Ocak 1946 da Demokrat Parti kurularak Türk siyasi hareketi içersinde yerini almıştır.

27

Çok partili döneme geçişi takiben ülkenin gündemine dernekler kanununun değişmesi geldi ve 5 Haziran 1946 tarihinde yeni dernekler kanunu kabul edilince 1935de uykuya yatırılan masonluğun uyandırılması için çalışmalar başlatıldı. Yakın tarihte yapılan araştırmalarda arşivlerden 1945,1946,1947 ve 1948 yıllarında da loca çalışmalarının devam ettiğini gösteren tutanakların ortaya çıktığı görülmüştür.Bu tarihler arasında haricilerin aydınlatılması,kalfalığa geçiş,üstatlığa yükseltme törenleri,Saygıdeğer Üstat ve loca görevlilerinin seçimi dahi yapılmış ve bunlar tutanaklara geçirilmiştir.

Türkiye Mason Derneği adını taşıyan bir derneğin tescil edilmesi için 5 Şubat 1948 de Mecdi Ali Akasya,Cevdet Hamdi Balım,Cemil Hamdi Balım,Muhip Kuran,Hazım Atıf Kuyucak,Mustafa Hakkı Nalçacı ve Orhan Tahsin kardeşlerin kurucu olarak gösterildiği dilekçe İstanbul Valiliği Dernekler Bürosuna verildi. Kuruluş dilekçesinde derneğin merkez adresi olarak kurucu kardeşlerden Hazım Atıf Kuyucak’ın bürosunun bulunduğu İstanbulda Karaköy Voyvoda Caddesinde (Bankalar Caddesinde) bulunan Assicurazioni Generali Han verilmiştir.

1909 yılında inşa edilen bu handa bürosu olan bir diğer tanınmış mason ise arşivlerde bulunan han tarihçesinde, 1914 yılında han müşterileri arasında 45 ve 46 numaralı büroların kiracısı olduğu tesbit edilen Avukat Emmanuel Carasso Kardeşimizdi. 1902 yılında Selanikte, yine İtalya Büyük Doğusuna bağlı olarak kurulan Macedonia Risorta (Yüce Makedonya ) Locasının Saygıdeğer Üstatlığını yapan Avukat Emmanuel Carasso K. İttihat ve Terakki komitesinin en etkin üyelerindendi, daha sonra Selanik Milletvekili seçilerek Osmanlı Millet Meclisine giren Emmanuel Carasso K. 27 Nisan 1909 tarihinde 2.Abdülhamide tahttan indirildiğini bildirmeye giden heyetin içinde de yer almıştı.

Türkiye Mason Derneği bir süre Voyvoda Caddesinde (Bankalar Caddesinde) bulunan Assicurazioni Generali Handa resmi etkinliğini sürdürdükten sonra Taksim Sıraselviler caddesi üzerinde bulunan Ayla Apartmanının üçüncü katına taşındı. Derneğin kuruluşu sırasında tüm organizasyonu, kurucular arasında resmi olarak adı geçmesede Mim Kemal Öke K. yönetmiştir.

Her ne kadar 1939 yılında çalışmalarına başlamış olsada Kültür Locasının resmi kayıtlara geçen kuruluşu 10 Nisan 1948 tarihinde İstanbulda Şişli Halaskargazi Caddesi İstanbul Apartmanında bulunan Mustafa Hakkı Nalçacı K. in evinde 14 kardeşin katıldığı toplantıda yapıldı. Loca ilk ritüelik toplantısını 3 Ekim 1948 de İstanbul Taksimde bulunan Sıraselviler Caddesi üzerindeki Ayla Apartmanının 3.katında yaptı.

Derneğin resmi kuruluşunun gerçekleştirilmesinden sonra Aralık 1948 de İzmirde, Ocak 1949 da Ankarada derneğin şubeleri açıldı. 1948 yılı sonuna kadar Ankara,İstanbul ve İzmirde 10 loca daha açılarak uykuya yatma döneminde kurulan 3 loca ile beraber toplam 13 loca çalışmalarını sürdürmeye başladı.

28

28 Ocak 1951 ‘de Türkiye Büyük Mahfili adıyla kurulan Büyük Locanın ilk Büyük Üstadı olarak Mustafa Hakkı Nalçacı K. seçildi.Aynı yıl içersinde İstanbulda Meşrutiyet caddesi 111 numarada bulunan bina Türkiye Süprem Konseyince satın alınarak Türkiye Büyük Mahfilinin İstanbulda çalışan Sayın Localarının da bu binada çalışmasına imkan tanındı.

Türk Masonluğunda bir ilk olan Büyük Şark dergisinden sonra ikinci olarak yayın hayatına başlayan Türk Mason Dergisi 1951 yılında Türkiye Süprem Konseyince çıkarılmaya başlamıştır.

1951 ile 1956 yılları arasında İstanbul,İzmir ve Ankara şehirlerinde çalışan localar arasında Büyük Locanın merkezinin Ankaraya taşınması konusunda anlaşmazlıkların sorun yaratması üzerine bu sorunun büyümemesi için 16 Aralık 1956 tarihinde İstanbulda bir konvan toplanması kararı alındı ve tüm locaların delegelerinin toplandığı bu konvanda oy birliği ile Türkiye Masonlarının bir tek kuruluşda birleşmeleri, kuruluşun merkezinin Ankarada olması ve bu konvan heyetinin kendini Türkiye Büyük Locası ilan etmesi kararlaştırıldı. Büyük Üstat ve Büyük Görevliler için yapılan seçimde Ankara bölgesinden delege olan Ahmet Salih Korur K. iki yıllığına Türkiye Büyük Locası Büyük Üstatlığına seçildi. Bölgeler arasında dengeyi sağlamak için Ankara,İstanbul ve İzmir delegelerinden birer kardeşde Büyük Üstat Yardımcılıklarına seçildiler.

Büyük Loca ile Süprem Konsey arasında düzenlenmiş olan 7 maddelik Konkordato 30 Nisan 1957 tarihinde imzalandı. Aynı yıl 24 Haziranda toplanan konvanda kapsamlı bir şekilde hazırlanmış olan ve o zamanki adıyla Büyük Loca Anayasası da kabul edilerek yürürlüğe girdi. İki bölümden oluşan bu anayasada birinci bölümde Büyük Loca kuruluşu,Loca ve Büyük Loca ilişkileri ile Büyük Loca veSüprem Konsey ilişkileri düzenlenmişti. İkinci kısımda ise Büyük Loca, Büyük Yürütme kurulu,Büyük Görevliler,Bölge Locaları ve Locaların yapısı tanımlanmaktaydı.

Büyük Locanın üyelerinin çoğunluğunun İstanbulda bulunması nedeniyle 1961 yılında merkez Ankaradan tekrar İstanbula taşındı.

Büyük Locada İngiltere Birleşik Büyük Locası ve İskoçya Büyük Locası ile ilişki kurmak için bir gurup kardeşin dinsel bir ritüel olan Konsekrasyon uygulanması için İskoçya Büyük Locası ile irtibata geçmesi ve liberal mason kuruluşlarıyla ilişkinin kesilmesi için bir çaba içine girmeleri obediyans içersinde rahatsızlık yaratmaya başladı.

1964 yılına gelindiğinde Liberal Masonluk prensiplerinden ayrılma çabalarına yeni bir olumsuz olay damgasını vurdu. 1964 yılında dönemin güçlenen bir partisi olan Adalet Partisinde Genel Başkanlık seçimi vardı ve adaylardan biri 1954 yılında aydınlanmış bir masondu. Seçilme olasılığı daha yüksek olan bu adayın seçimi kazanmasını engellemek için diğer adayı destekleyen gurup, antimasonik söylemleriyle birlikte onun masonluğunu ön plana çıkararak muhafazakar bir seçmen gurubunu etkilemek için olumsuz propoganda yapmaya başladılar.

29

Bu durumda genel başkanlık seçimini kazanamayacağını düşünen ve Büyük Locanın üyesi olan mason aday, Büyük Locadan üye olmadığına dair bir belgenin verilmesini talep etti.

Doğru olmamasına rağmen Büyük Locanın Ankara şubesi başlıklı kağıdı üzerine “Sayın,,,,,,,,,,,,isteğinize uyarak yapılan tetkiklere göre dernegimizde kaydınızın bulunmadığı anlaşılmıştır. Saygılarımızla.” yazılmış ve Büyük Üstat Yardımcısı tarafından imzalanmış olan bu belgeyi partisine götüren Siyasi Parti Genel Başkan adayına bu sefer rakip adayın taraftarları, üyesi olduğu locanın yıllığında yer alan fotoğraflı üye kaydının fotokopisini temin edip dağıtarak karşılık verdiler.

Büyük Locanın, bir üyesi için böyle bir belge vermesi ve bu yalan bilgiyi ihtiva eden belgeninde liberal masonluğa karşı tutumuyla bilinen Büyük Üstat Yardımcısı tarafından imzalanmış olması obediyansı karıştırdı. Daha sonra da yanlış bilgi içeren ve masonik bir suç olduğu belirtilen bu belgeyi imzalayan B.Ü.Yardımcısının B.L. seçimine katılarak B.Ü. seçilmesi üzerine olay çok büyüdü ve bunun sonucunda İstanbul ve İzmir vadilerindeki Locaların üyeleri dalga dalga istifa ederek yeni localar kurdular.

Ayrılan kardeşler tarafından İzmir vadisinde yeni kurulan Sayın Feza ve Sayın Namık Kemal localarına, İzmir vadisinde kurulan Sayın Helikon,Ar,Nar,Özgür ve Murat Localarınında katılmasıyla, 4 Haziran 1966 tarihinde İstanbul vadisinde bugünde çalışmalarını başarıyla sürdürmekte olan Büyük Locamız, Türkiye Büyük Mason Mahfili kuruldu ve Büyük Üstadı olarak Orhan Hançerlioğlu K. seçildi.

4-33 derecelerde çalışan Eski ve Kabul Edilmiş İskoç Riti Türkiye Süprem Konseyi bu gelişmeleri başından beri takip etmekteydi. Liberal masonluğun prensiplerini benimsemiş olan Süprem Konsey, Türkiye Büyük Mason Mahfilinin son gelişmelerdeki haklılığını benimsediği için eski Büyük loca ile tüm ilişkilerini tek taraflı olarak kestiğini bildirdi.

Bu gelişmelerden sonra Süprem Konsey ile Büyük Mason Mahfili arasında ilişkiler gelişmeye başlamış ve her iki masonik kuruluşun aralarında bir konkordato yapmak için birlikte çalışmaları sonucunda hazırlanan konkordato 2 Ekim 1966 tarihinde Türkiye Süprem Konseyi, 15 Ekim 1966 tarihinde ise Büyük Mason Mahfili tarafından onaylanarak yürürlüğe konulmuş ve Türkiye Süprem Konseyinin kapıları 4-33 derecelerde çalışmak isteyen kardeşlerimize açılmıştır.

Büyük Üstat Yardımcısı Osman Edip Seydi K. Büyük Locamızı tanıtmak için yurtdışı gezilerine başladı, Büyük Locamızı ilk ziyarete gelen yabancı konuk kardeş Fransa Süprem Konseyi ve Fransa Büyük Locası üyesi olan Bittard K. olmuştur. Onu takiben Fransa Büyük Locası tarafından Büyük Sekreter Georges Richard K.resmi masonik ilişkilerin başlatılması amacıyla görevli olarak Türkiye Büyük Mason Mahfiline gönderilmiş, 17 Aralık 1967 tarihinde yapılan Fransa Büyük Locası Genel Kurulunda Türkiye Büyük Mason Mahfilinin tanınmasına karar verilmiştir.

30

Yurt dışındaki obediyanslara gönderilmek üzere Büyük Locamızı tanıtan çeşitli dillerde yazılmış kitapçıklar hazırlanırken 15 Kasım 1968 tarihinde ritüelik çalışmalarını Fransızca olarak yapacak olan S.Etoile d’Orient L. kuruldu. Büyük Üstadımız Osman Edip Seydi K. Lübnan Büyük Doğusu tarafından Lübnanda yapılacak konvana,Fransa Büyük Locasının Parisde yapılacak yıllık toplantısına ve İtalyada yapılan Ligue Maçonnique toplantılarına davet edildi. Belçika Büyük Doğusu ve İsviçre Büyük Locası ile karşılıklı tanışma protokolununda imzalandığı bu 1968 yılı liberal mason örgütlerinin buluştuğu CLIPSAS ile de ilk olarak irtibata geçilen yıl olmuştur.

1970 yılına gelindiğinde halen aramızda bir tanışma olmamasına rağmen İtalya Büyük Locası ve Fransa Büyük Doğusu yaptıkları konvana Büyük Üstadımızı davet etmişler ve orada konuşma yapmak üzere söz vermişlerdir.

1970 yılında Ankara vadisinde ilk açılan locamız S.Vefa L. oldu. Brezilya Parana Büyük Locası ve Gran Logia Langua Espanol ile tanışmamızda 1970 de gerçekleşmiştir. Sonraki 4 yıl içinde Bolivya Büyük Locası ve Paraguay Büyük Locası ile tanışma gerçekleşirken İsviçre Alphina Büyük Locası ile tanışma işlemleri yapılmamış olmasına rağmen sıcak ilişkiler kurulmuştu.

30 Kasım 1975 yılında yapılan genel kurulda söz alan Vedat Yeğinsü K. ,and kürsüsünde yeralan üç dinin kutsal kitaplarının artık tamamen kaldırılmasının gerektiğini,devletin adliyesinde bile yemin için herhangi bir dinin kutsal kitabının kullanılmadığını belirtti. 6 Mart 1976 tarihinde Yönetim kurulu toplantısında yapılan görüşmeler sonucunda ise and kürsüsünden kutsal kitaplar kaldırılarak yerine 33X24cm ölçüde yazısız beyaz sayfaları olan ciltli bir kitap konuldu. Hüzze-Hüzze-Hüzze şeklinde yapılan seslenişde yerini Özgürlük-Eşitlik-Kardeşlik seslenişine bıraktı.

1976 yılında Fransa Büyük Doğusu Büyük Üstadı olarak seçilen Serge Bahar K.in göreve getirme törenine davet edilen Büyük Üstat Osman Edip Seydi K. aynı yılın yaz aylarında Büyük Üstat Serge Bahar K.’iı İstanbulda ağırladı.

Büyük Locanın tuplantılarına katıldığı bir diğer masonik birlik ise LUF – Lique Universelle de Franc Maçons,Evrensel Masonlar Birliğidir.

22 Temmuz 1979 da ikinci Büyük Üstadımız Osman Edip Seydi K.’imiz Sonsuz Doğuya göçtü ve yerine Vedat Yeğinsü K. seçildi. Büyük Loca ve Süprem Konsey arasındaki 10 maddelik ikinci konkordato 10 Şubat 1982 tarihinde imzalanarak yürürlüğe girdi. Aynı yıl Fransa Büyük Locasında uygulanan Üçgenler tüzüğünün Türk Masonluğunda da uygulanması için çalışmalar başlatıldı. Üçgenler tüzüğü, henüz bir loca açılmamış olan vadilerde nasıl bir çalışma yapılması gerektiği hakkında detaylı bilgileri kapsayan bir tüzüktü.

Ritüeli Fransızca uygulayan S.Etoile d’Orient L.nın kuruluşundan 15 yıl sonra 1983 yılında ritüelimizi İngilizce uygulayan S.Wisdom L. da çalışmalarına başladı.

31

Büyük Locamızın Kadınların Mason olmaları ile ilgili olarak olumlu düşünceler içersinde olması sonucunda 12 Nisan 1986 günü Yönetim Kurulunda konuşan Büyük Üstat Vedat Yeğinsü K. bu konunun önemine dikkati çekti ilk adımı en yakınımızda olan hemşirelerimize yönelik olarak attıklarını ve bu konuda bilgi aktarmak ve onların düşüncelerini duymak için masonluğa ilgi duyan hemşirelerimize bir davet vereceklerini duyurdu. 1987 yılına gelindiğinde Büyük Locamıza bağlı olarak çalışmalarını devam ettiren Sayın Locaların sayısı 16’ya ulaşmıştı.

Kütüphane yapılmak üzere kiralanmış olan ve mabedimizin bulunduğu binaya yakın olan bir handa hemşirelerimize de bir bölüm ayrılmıştı. Hemşirelerimiz kurdukları yasal bir dernek olan Çağdaş Kardeşlik ve Dayanışma Derneği çatısı altında bu dairede Kadın Masonluğunun kuruluşuna yönelik çalışmalarına başlamışlardı. Büyük Locamız onların bu çalışmalarına tam destek vermiş ve bazı kardeşlerimizi de bu konuda hemşirelerimize destek olmaları için görevlendirmişti.

1988 yılında obediyansımızda özellikle çırak kardeşlerimizin, masonluğun ilke ve amaçlarını ,erdemlerini,ritüellerini daha iyi kavrayabilmeleri ve uzun yıllar masonluğun içersinde bulunan kardeşlerin bilgi ve deneyimlerinden yararlanmalarını sağlamak için bir loca açılması kararlaştırıldı ve bu amaçla İstanbul vadisinde S.Hermes Gelişim Locası kuruldu. Locanın Saygıdeğer Üstadı ve görevli kardeşleri 14 Aralık 1988 tarihinde göreve getirildiler ve loca çalışmalarına başladı.

CLIPSAS ile ilişkilerimizin resmi hale getirilmesi için İçişleri Bakanlığından izin alınması gerektiğinden 20 Mart 1988 tarihinde yapılan Genel Kurulda gündeme alınan bu öneri oy birliği ile kabul edilerek bakanlığa müracat edildi.

1988 yılının bir diğer önemli olayı ise 11 Kasımda Fransa Doğusu Büyük Üstadı Chiristian Pozzo Di Borgo K. ile Büyük Sekreteri Dış İlişkiler Yardımcısı Jean Pierre Antebie K. in İstanbula gelerek Büyük Locamızla karşılıklı bir protokol imzalamalarıydı.

Türkiyede kadın masonluğunun kurulması için yapılan çalışmaların sonuçları 2 Mart 1991 günü alındı,o gün İstanbul vadisinde Büyük Locamız üyeleri tarafından oluşturulan ve Saygıdeğer Üstatlığını sırasıyla Büyük Üstat Vedat Yeğinsü K. ve Büyük Sekreter Yardımcısı Maryo Kohen K.in yaptığı Loca toplantısında arka arkaya yapılan aydınlanma törenleriyle Türk Mason tarihinde ilk defa 46 Türk kadını Mason sanı aldılar.

Aydınlanan Kadın Mason kardeşlerimizin artık bir Büyük loca kurmaları kaçınılmaz olmuştu ve bunu da aydınlanan kadın kardeşlerin sayısı 243’e ve loca sayıları 4’e ulaşınca 5 Ekim 1991 de başararak Türkiyede bir ilk olan Kadın Büyük Mason Locasını kurdular. Kurulmasında büyük emeği geçen Büyük Locamız, Kadın Büyük Mason Locasını tanıyan ilk büyük Loca oldu ve karşılıklı tanışma protokolu imzalandı. 1992 yılında yapılan Büyük Mason Mahfili Genel Kurulunda Kadın Büyük Mason Locasına bağlı locaların, Büyük Locamıza ait mabetlerde ritüelik çalışmalarını yapabilymeleri için karar alındı.

32

Büyük Locamızın kuruluşunun 25. yılını kutladığımız 1991 yılında, S.Hermes Gelişim Locası da dahil olmak üzere İstanbul, İzmir, Ankara, Adana, Antalya ve Bursa vadilerindeki Sayın Localarımızın sayısı 24’e ulaşmıştı.

14 Kasım 1992 tarihinde yapılan Genel Kurul toplantısında Resmi dernek adımız olan Büyük Mason Mahfili adı değiştirilmemekle beraber, masonik yazışmalarda Özgür Masonlar Büyük Locası adının kullanılmasına karar verildi.

2000 yılına gelindiğinde Özgür Masonlar Büyük Locasının çatısı altında çalışan Sayın Localarımızın sayısı S.Hermes Gelişim Locası ile beraber İstanbul vadisinde 22,İzmir vadisinde 5,Ankara vadisinde 5,Antalya vadisinde 3,Adana vadisinde 3 ve Bursa vadisinde 1 olmak üzere 39’a ulaştı. 2000 yılında Büyük Locamız bir ilki gerçekleştirdi ve kardeşlerimizin 16-26 yaş arasındaki çocuklarıyla özel bir ritüel uygulayarak açık oturum düzeninde toplandı,onların surularını cevaplandırıp onlara ilke ve amaçlarımız hakkında bilgiler aktardı. Bu toplantı o kadar etkili oldu ki tekrarlanması için gelen talepler üzerine ikinci bir toplantı daha yapıldı.

Kadın masonların Büyük Locamıza bağlı olarak çalışan Sayın Localarımızın ve özellikle S.Hermes Gelişim L.nın toplantılarına yoğun olarak katılmaları,ayrıca konuk konuşmacı olarak localarımızda sunular vermeleri milenyumun en sevindirici olaylarındandı.

2000 yılının Özgür Masonlar Büyük Locası için bir diğer önemli olayı İtalyanın Palermo kentinde İtalya Büyük Locasının ev sahipliğinde düzenlenen Akdeniz Ülkeleri Masonları toplantısına katılmamızdı. Atinada yapılan Clipsas toplantısına katılan Büyük Locamız 2001 yılında yapılacak Clipsas genel kuruluna İstanbulda ev sahipliği yapmayı önermiş ve bu önerimiz kabul edilmiştir.

24 Şubat 2001 tarihinde yapılan Olağanüstü Genel Kurulda Özgür Masonlar Büyük Locası Evrensel Bildirgesininde yeniden düzenlenip yayınlanmasına ilişkin gündem maddesi görüşülerek bildiri son haline getirildi ve onaylandı.

Evrensel Bildirgenin tam metni şöyleydi ; “Türkiye’deki Özgür Masonlar Büyük Locası olarak biz; çağcıl, insancıl,

özgürlükçü, barışçı, evrimsel ve evrensel bir masonluk anlayışından yanayız.Masonluğun evrensel amaçları doğrultusunda çalıştıkları sürece mason

birimleri, örgütleri, ritleri ve sistemleri arasında ayırım ve ayrıcalık gözetmiyoruz.

Kuruluş yöntemi, örgütlenme ve yönetim biçimi, benimsediği rit ya da sistem nasıl olursa olsun, dünyadaki tüm mason obediyanslarını, jüridiksiyonlarını, federasyonlarını, konseylerini, şapitrlerini, atölyelerini, localarını ve adları başka şekillerde konmuş olsa da tüm mason birimlerini birleştiren masonluğun, tüm insanların ve tüm toplumların barış ve mutluluğunu amaçlayan insanlık ülküsünü benimsiyoruz.

Mason birimlerinin bu ülküye dönük çalışmalarını, üyelerinin de aynı yöndeki bireysel çabalarını birleştirmelerini evrensel ortak amacımızın gereği sayıyoruz. Böyle düşünen ve masonluğun öteden beri benimsenmiş asal kuruluş ve örgütlenme kurallarına uyarak evrensel amacıyla uyumlu çalışmalar

33

yapan tüm mason örgütlerini evrensel masonluğun gerçek ve düzenli kuruluşları olarak tanıyoruz. Hepsine ve tüm üyelerine kapılarımızı ve günüllerimizi açık tutuyoruz.

Türkiye’deki Özgür Masonlar Büyük Locası olarak biz, Eski ve Kabul Edilmiş İskoç Riti’nin simgesel üç derecesinde ve ÖZGÜRLÜK, EŞİTLİK, KARDEŞLİK temel ilkelerinin yol göstericiliğinde çalışıyoruz.

Mason kuruluşlarının kendilerine özgü ilke ve çalışma yöntemleri olabileceğini, evrensel boyutta bunun masonluğa zenginlik kattığını düşünüyoruz. Ancak kendi ilke ve yöntemlerini tek ve değişmez sayarak başkalarına da dayatan anlayışı yadırgıyoruz.

Masonluğun simgesel derecelerinde çalışan her mason locasını ve localardan oluşan her mason obediyansını birbirine eşit sayıyoruz. Ülkeler arasındaki siyasal, ekonomik, kültürel ve tarihsel farklılıkların bu eşitliği bozmayacağına inanıyoruz.

Mason olabilmek için ergin yaşta, özgür düşünceli, doğru sözlü, iyi ahlaklı, içtenlikli, masonluğun ilke ve önerilerini anlayacak düzeyde temel eğitim almış, gelişime açık bir kişilik yapısına sahip olmayı gerekli ve yeterli buluyoruz. Mason olabilecek kişilerde bunun dışında aranacak nitelikleri, her kuruluşun kendi anlayışına bırakıyoruz.

Türkiye’deki Özgür Masonlar Büyük Locası olarak biz, insanlar arasındaki ulus, ırk, dil, din, mezhep, inanç, cinsiyet, ekonomik düzey, kültür ve benzeri farklılıkları ayırımcılığa vardırılmasını masonluğun evrensel ilkelerine aykırı buluyoruz.

Tüm insanların, tüm toplumların barış, mutluluk ve kardeşliğini amaçlayan evrensel insanlık ülküsüne yönelen yolun, her türlü ayırımcılıktan uzak, sevgi ve saygıyla kucaklaşıp, toleransla bütünleşerek yetkinleşmekten geçtiğini düşünüyoruz. Bu yetkinliğin yansımalarını, insanlığa yararlı tüm etkinliklerde görebilmeyi umuyoruz.

Türkiye’deki Özgür Masonlar Büyük Locası olarak biz, erkek ya da kadın, tüm insanların mason niteliğine ulaşabilme hakkı açısından eşit olmalarını, insan hak ve yükümlülüklerinin doğal ve kaçınılmaz bir gereği sayıyoruz. Bu konudaki farklı yaklaşımların insanlığın onuru adına değişmesini diliyoruz.

Hiç kimsenin dinine, inancına, kendine özgü bireysel benimseyişlerine ya da inançsızlığına karışmamayı ve karışılmaması gerektiğini öngörüyoruz. Bu konuda toleranstan yoksun yaklaşımların, insanlar ve toplumlar arasında çekişme, kavga ve düşmanlık yaratacağını savunuyoruz.

Bu nedenle, localarımızın çalışmaları sırasında ant masası üzerinde açık olarak tüm yaprakları boş bir beyaz kitap bulundurmaktayız.

Dinlerin, inançların, törelerin, politik ve ekonomik rejim ya da doktrinlerin, localarda bilimsel ve akılcı bir yaklaşımla, yansız olarak tartışılabilmesinden yanayız. Bunu bilgi, yetenek, düşünü ve kültür ufuklarımızın genişlemesi açısından yararlı buluyoruz. Ancak, akla uygun olmayan, bilimsellikle çelişen ve insanlığın evrimsel gelişimine ters düşen tek yanlı görüşlerin localarımızda savunulmasını uygun bulmuyoruz.

Hangi konuda olursa olsun, birtakım görüş ya da eğilimlerin bireylere ve toplumlara dayatılmasını masonluğa aykırı buluyoruz. Özgürce üretilen düşünülerin tüm insanlara özgürce iletilmesini, kardeşlerimizin bireysel, masonluğun kurumsal gelişiminde vazgeçilmez bir ilke sayıyoruz. Hangi konuda olursa olsun, hiçbir düşünüyü ya da yargıyı kesin, son ve saltık gerçek saymıyoruz.

34

Türkiye’deki Özgür Masonlar Büyük Locası olarak biz, masonluğun, yüzyıllardan beri süregelen özgün yöntemleri ve gelenekleriyle varlığını koruduğunun bilincindeyiz. Ama yüzyıllardır güncel kalmasını sağlayan çağa uyarlanabilme yeteneğini de biliyoruz. Dolayısıyla masonluğun en temel geleneği, onu, dünde ve bugünde olduğu kadar yarınlarda da güncel kılacak olan çağa uyarlanabilme yeteneğidir. Diğer bütün geleneklerin, bu temel gelenek bağlamında yorumlanması gerektiğini düşünüyoruz.

Anlam ve geçerlilikleri aşınmış olan yöntem ve geleneklerin yerine, evrensel amaçlarımıza ve ilkelerimize ters düşmeyen öncü ve ilerici yaklaşımların geliştirilmesini öngörüyoruz. Bunların denenip, uygun bulunanların benimsenerek uygulanmasını, birer geleneğe dönüşmelerine fırsat verilmesini, masonluğun çağcıl niteliğinin bir gereği sayıyor, eskiden kalma yöntem ve geleneklerin ise kısmen veya tamamen birer tarihsel anıya dönüşmelerini zamana ve evrim yasalarına bağlı görüyoruz.

Türkiye’deki Özgür Masonlar Büyük Locası olarak biz, mason olmayı, kendi kendini sorgulayan, sürekli gelişen, yetkinleşme doğrultusunda ilerlemeye çalışan, ailesine, ulusuna ve insanlığa yararlı, doğal çevresini de en az toplumsal çevresi kadar koruyan ve kollayan örnek bir insan olmakla eş anlamlı tutuyor, bu anlayışımızı dünyadaki tüm mason kuruluşlarıyla paylaşmayı diliyoruz.”

2000 yılında Yunanistanın Atina kentinde yapılan CLIPSAS toplantısında, Büyük Locamızın da kuruluşunun 35.yılını kutlayacağımız 2001 yılında CLIPSAS’ın da kuruluşunun 40. yılını beraber kutlama kararı alınmıştı. Bu karar gereğince 23-27 Mayıs 2001 tarihinde İstanbulda 30 yabancı obediyansında katıldığı bir konvan yapıldı. Dönemin Özgür Masonlar Büyük Locası Büyük Dış İşleri Sekreteri ve daha sonra Pek Saygıdeğer Büyük Üstadımız olan Metin Ansen bu konvanda CLIPSAS başkan yardımcılığı görevine seçildi.

2002 yılı Özgür Masonlar Büyük Locasının dış ilişkilerininde yoğun olduğu bir yıldı. Belçikada Brüksel vadisinde Evrensel Masonik Buluşmalar RMU-Recontres Maçonniques Universelles, Brezilyada Curutiba vadisinde CLIPSAS, Fransada Paris vadisinde Avrupa Masonik Alanı EME-Espace Maçonnique Europeenne toplantılarına katılmamızın yanı sıra pek çok Büyük Doğu ve Büyük Locaya da ziyaretler yapıldı. Bir yıl sonra yine değişik yeni liberal masonik organizasyonlardan olan ve Brükselde toplanan Dogmatik Olmayan Masonik Güçlerin Uluslararası Derneği SIMPA-Societe Internationale Maçonnique des Puissance Adogmatiques ile Beyrutta toplanan Akdeniz Masonlukları Birliği UMM-Union des Maçonneries Mediterraneennes’in yurt dışında yaptığı konvanlara katıldık.

Özgür Masonlar Büyük Locası kardeşlerinin yararlanması amacıyla 2004 yılında VITRIOL adında bir internet ağı (Intranet) kurularak tüm kardeşlere özel email adresleri verildi. VITRIOL adlı yalnız Özgür Masonlar Büyük Locası üyelerine açık olan site içersine bir sunu kütüphanesi konularak localarda verilen sunuların bu sanal kütüphaneye yüklenmesi sağlandı. Ayrıca tüzük ve ritüeller ile kardeşlerin düşüncelerini paylaşacakları forum bölümü, locaların kendilerine ait özel bölüm ve daha pek çok yenilik VITRIOL de yer almaktadır.

35

12-15 Mayıs 2005 tarihinde Roma’da yapılan CLIPSAS Genel Kurul Toplantısında dönemin Pek Saygıdeğer Büyük Üstadı Hüseyin Özgen K. CLIPSAS’a üye obediyansların yıllık çalışmalarını denetleyip sentezlemek, çalışmaların sunulacağı toplantıları yönetmek ve sonuç bildirisini hazırlamakla görevli Başkan Yardımcılığına seçildi, ayrıca CLIPSAS Başkan Yardımcısı olarak Masonluğun Anglo-Sakson kanadındaki Romanya Büyük Locasının soruşturmasını yapma ve Fas Obediyansını denetleme görevi verildi. Aynı toplantıda “Gençleri Masonluğa Nasıl Kazandırırız” konulu çalışmada Obediyansımızın bu konudaki görüşleri anlatıldı. Bu toplantı sonucunda katılımcı obediyanslar Roma Çağrısını imzaladılar.

28-30 Ekim 2005 tarihinde EME toplantısı İstanbulda yapıldı. 35 Obediyans, 2 Süprem Konsey, 2 Uluslararası Mason Kuruluşu olmak üzere 39 kuruluşun katıldığı toplantıda “Eski Avrupa değerleri 21. yüzyılda insanlığın mutluluğu için yeterlimi ? “ konusu işlendi.

1966 yılında kuruluşu yapılan Özgür Masonlar Büyük Locasının 40.yılını kutlamak için 2006 yılında İstanbul da yapılan konvanın dışında Ankara,İzmir,Adana,Bursa ve Antalya vadilerinde de değişik etkinlikler yapıldı.

Romanya Kadın Mason Büyük Locası, Yunanistan Delphi Masonik Oluşumu, İspanya Sembolik Büyük Locası ve İtalya Büyük Locası Büyük Üstatları, Pek Saygıdeğer Büyük Üstadımız ile beraber dostluk ve kardeşlik anlaşmalarını imzaladılar.

40. Yıl kutlama etkinlikleri çerçevesinde İstanbulda yapılan Ritüelik Oturuma Romanya Kadın Mason Büyük Locası delegasyonu, Delphi Masonik Oluşumu’nun Ulusal Büyük Üstadı, İspanya Sembolik Büyük Locası Büyük Üstadı ve delegasyonu, İtalya Büyük Locası Egemen Gran Komandörü ve Büyük Üstadı başkanlığındaki İtalyan kardeşler, Belçika Büyük Doğusu Büyük Üstadı adına gelen Büyük Görevli kardeş ve Fransa Büyük Doğusu Büyük Dış İşleri Sekreteri kardeşimiz, katıldılar.

Özgür Masonlar Büyük Locasının kuruluşunun 40.yılında loca sayısı Sayın Hermes Gelişim Locası da dahil olmak üzere 48’e ulaşmıştı.

36

37