pamiętniki inżynierów - 1966

7/29/2019 Pamitniki inynierw - 1966

1/1005


2/1005

Pamitniki inynierw

Spis treciPrzedmowa .............................................................................................................................................. 4

O konkursie ............................................................................................................................................ 10

Marian Wyrzykowski wiata wr ruin .............................................................................................. 13

Rbert Makus Ruszyy pcigi ............................................................................................................... 23

Mieczysaw Strzelecki ruin Warszawy urku Starwki ............................................................... 32

Wiktor Pogoda Renesans kopalni .......................................................................................................... 73

Piotr Szafnicki H2 + KUDAM ................................................................................................................. 107

Luwik Krzenek Z ycia inyniera ........................................................................................................ 144

Leszek Gaszyoski Z pierwszych ni na lnym lsku......................................................................... 171

Adam Patla Nie byem sam ................................................................................................................. 197

Blesaw Bieoski G zbwizuje .................................................................................................. 258Stanisaw lszak Pierwsze lata ............................................................................................................ 275

Tadeusz Wronka Z ruin i zgliszcz ......................................................................................................... 285

Stanisaw Siekierski Nwe czasy - nowe fabryki.................................................................................. 313

Kazimierz Wejchert Uproszczone ........................................................................................................ 362

Wacaw Nwtny Mst na szkle ......................................................................................................... 373

Andrzej Chrzanowski Do mojego syna... ............................................................................................. 379

Alojzy Cyrulik Niedaleko od Krakowa .................................................................................................. 394

Zbigniew Urych Starty i starcia ............................................................................................................ 420

Stanisaw Grabwski Wr luzi i maszyn......................................................................................... 475

Stanisaw Czerw Z inynierskich wiaczeo .................................................................................... 495

Jerzy lszewski Pamitniki inyniera................................................................................................... 505

Aleksander Erikson Lisie ogony ........................................................................................................... 523

Witaliusz Polak Most ........................................................................................................................... 538

Jerzy Swioski Z ntatnika inyniera ................................................................................................... 549

Antni Krupski Wraenia z prwincji................................................................................................... 573


3/1005

Zbigniew Perzyoski Pierwsze krki ...................................................................................................... 585

Witl Zyk Nwa Gbka w buwie............................................................................................. 598

Waysaw Mikwski gnie b gasnd........................................................................................... 604

Zygmunt Prusek Walka ycie ............................................................................................................ 612

Ewar Kajaoski Wspmnienia ......................................................................................................... 626

Jerzy Cywioski Entuzjasta ma za ze .................................................................................................... 645

Jzef Gawro Cena stau..................................................................................................................... 678

Jerzy Wawrzak Pierwszy etap .............................................................................................................. 691

Stanisaw Paczyoski startu mety............................................................................................... 717

Anrzej Zimwski Pracwaem w Stmilu ....................................................................................... 781

Knra mua Nwe miejsce pracy .................................................................................................... 819

Witl Lubicz Rzemielnicy nauki........................................................................................................ 830

Franciszek Wniak Pmiry............................................................................................................. 841

Andrzej Zajbert Start ........................................................................................................................... 883

Tadeusz Arecki Made in Poland .......................................................................................................... 891

Roman Kubicki Kronika ........................................................................................................................ 940

Stefan Malak Historia prawie banalna ................................................................................................ 964

Anna Smlak Jak t zrbid? ................................................................................................................. 987

Ryszar Mania Sze brzask................................................................................................................. 994


4/1005

Przedmowa

Zbiry pamitnikw krelnej grupy specznej nie s w Plsce nwci. Przewjenne pamitniki

bezrobotnych i pamitniki chpw mna chyba uznad za pzycje wyjciwe takieg

pamitnikarstwa. ne te bwiem w pewnym stpniu stanwid mg miar niesienia, miar ceny

stpnia pwzenia pniejszych teg rzaju przesiwzid, w tym rwnie knkursu Polityki na

pamitniki inynierw.

laczeg wanie pamitniki inynierw uznan za materia szczeglnie interesujcy la histrii

pwjennej naszeg naru? laczeg t grup speczn uznan za szczeglnie gn ankietyzacji

w frmie wypwiezi pamitnikarskich?

Pamitniki inynierw maluj w spsb niezmiernie plastyczny grm pracy wnej w buw

zniszczneg kraju. Mna by si spziewad, e temu wanie, bhaterskiemu kreswi

pwicnych zstanie wiele kart pamitnikw. Ale nie t, a w kaym razie nie tylk t wyaje sispraw najwaniejsz.

P wyzwleniu pjty zsta i by knsekwentnie realizwany prgram przeksztacenia Plski z kraju

rolniczego w kraj przemysw-rlniczy. Jeeli prze wjn niespena 40 prcent bywateli czerpa

gwne rki utrzymania ze re pza upraw rli, a 60 prcent stanwia lund rlnicza, t ju

w kresie, kiey gszny zsta knkurs Polityki, prprcje byy wrcne. Inustrializacja kraju,

pstpujcy prces urbanizacji - pzwliy ju 60 prcentm lunci kraju utrzymywad si z pracy

poza rolnictwem.

wie najtkliwsze chrby naszeg paostwweg bytu w kresie mizywjennym - nza

chpska na rzrbninych gsparstwach przeluninej wsi i trwae bezrbcie czci

proletariatu miejskiego - zstay zaegnane.

W jaki sposb t signit, jak przebiega prces buwy, a potem rozbudowy i modernizacji

naszeg przemysu?

czywicie nise ecyzje plityczne, zmiana ustrju speczneg -- byy rem tych przemian.

knanie rewlucji przemyswej by jenak w ecyujcejmierze zieem luzi, ktrzy si na tym

przemyle znaj - w grmnej mierze wanie inynierw.

W tym samym stopniu, wjakim pamitniki bezrbtnych i pamitniki chpw zwiercielay

prblemy speczne nierzwizalne w wczesnych warunkach ustrojowych, pamitniki inynierw

stanwid miay w zaeniu, i stanwi w istocie, charakterystyczny dokument naszych czasw, obraz

walki o lepszy byt caeg naru, walki zwyciskiej mim bw, chwilwych zaamao

i niepwzeo.

Fascynujce by pytanie, jak przestawia si braz przemian specznych w oczach ludzi, ktrych

zaaniem by zbuwanie materialnych pstaw tych przemian.


5/1005

Kim s ci luzie? Jaka bya plityczna wiamd ich ziaania? W szczeglnci, jak przebiega

proces przemiany naturalnego odruchu patriotyzmu w plityczn wiamd buwy pstaw

nowego ustroju?

Socjologowie i histrycy mgliby mnyd teg rzaju pytania. pwiezi b czywicie same

pamitniki.

Pyteczne natmiast bzie przypmnienie we wstpie, jaki by rodowdinynierw w Polsce

w latach 1945-1960.

Z 14 tysicy inynierw, czynnych w ostatnich latach przedwojennego dwudziestolecia w Polsce,

w pierwszych miesicach pwjennej buwy y i by zlnych pracy w kraju zaledwie

k 7 tysicy. Pierwsze ewiencje przeprwazne przez stwarzyszenia inynierskie, ktre pjy

swj ziaalnd jeszcze w statnich miesicach wjny, wykazay, e tylk znikmy setek

inynierw spr tej liczby zmieni zaw.

Tych wanie sieem tysicy inynierw, wspartych w pierwszych latach powojennych przez

repatriantw z Zachu i Wschu, cznie z pierwszymi powojennymi edycjami absolwentw

plitechnik krajwych, pj tru 3-letniego planu odbudowy i 6-letniego planu rozwoju

gsparki na cinku przemysu.

W wyniku szerkiej rzbuwy systemu wyszeg szklnictwa techniczneg na pcztku lat

szedziesitych liczba inynierw sigaa ju 100 tysicy.

Struktura stanu inynierskiegw Plsce ulega stpniwej zmianie.

Pierwtn star kar inyniersk, zasiln fachwcami z praktyki, ktrzy w trybie pstpwaniakwalifikacyjno-weryfikacyjnego zyskali stopnie i prawa inynierskie, wzmcnia najpierw twara

mzie, ktra rzpczynaa stuia jeszcze prze wjn lub w trybie tajnego nauczania w czasie

okupacji pod pkrywk rneg rzaju kursw. P nich przysza wielka fala inynierw z okresu

dwustopniowego systemu studiw (1948-1954). zieln grup stanwili abslwenci wieczrwych

szk inynierskich, a pniej stuiw zacznych. W ostatnich wreszcie latach teg kresu zaczli

napywad przemysu magistrzy inynierwie jenliteg ustrju stuiw.

Pzycje wyjciwe ksztatwania pstaw plitycznych gu inynierw w Plsce stanwiy wielk

rnrnd, na ktr klejne kresy rzwju ycia plityczneg w kraju miay wpyw pwany,

jeeli nie ecyujcy.

Dla czytelnika zbioru, a raczej wybru pamitnikw, nie bzie szczeglnie interesujcy przebieg

pracy jury konkursu, ktre - najpierw w paru zespach, w kocu za w penym klektywie - mia

knad wybru prac nagrodzonych i wyrninych spr 196 pamitnikw naesanych przez

uczestnikw konkursu.

Wyaje si, e suszne by stanwisk znakmitej wikszci skau jury, i knkurs pamitnikarski

nie me zamienid si w pierwszy krok literacki. Tte przyjlimy zasa, e nie zrcznd

i chwytliwd frmy, lecz przee wszystkim przeknywajca tred stanwid ma o wartcipracwania. Jeeli pats, t pats przy przeyd na tle faktw, a nie czud i wraeo.


6/1005

Wyrnialimy autrw, ktrych pamitniki byy fascynujc lektur, lecz fascynujc przez

bgactw bserwacji, przez wielstrnnd pwizao autra ze rwiskiem, a nie tylk spekulacj

na temat wasnej sbwci i wprowadzeniem czytelnika w sfer wasnych czud.

Sigajc p pamitniki inynierw chcielimy przecie, mwic prstymi swami, zyskad braz

knkretnych przemian wiziany czyma luzi, ktrych bezpreni uzia w tych przemianach miaszczeglne znaczenie; powiedzmy silniej - szczeglny gospodarczy i speczny walr.

A jak sami autrzy ceniali wartd swich pamitnikw ijaki cel przywieca uczestnikm knkursu?

Jerzy lszewski pisze na wstpie:

Pamitniki inyniera t prba stwrzenia knkretnej kumentacji naszeg buwnictwa

socjalistycznego, to prba przekazania na przykazie ywych uzi i faktw rgi, ktr przebylimy,

nie zawsze usanej rami, ajenak prwazcej wielkieg celu. Pkazanie przeyd, signid,

praek, knfliktw...

Rzumiem, ale czy ptrafi t wszystk pisad?

Inny problem stawia w pierwszych wierszach sweg pamitnika Luwik Krzenek.

Utrwalenie na papierze awn mininych wyarzeo zmusza pwtrneg ich przeywania, jenak

ju w zupenie innych warunkach.

Czwiek jest starszy o czas, ktry upyn wych wyarzeo. Jenak pwraca myl minineg

kresu, przeywa g jeszcze raz, nie tylk mzny, lecz i znacznie jrzalszy. Czst nasuwa si

pytanie: jak pstpibym becnie, gyby wypa jeszcze raz przeywad pbne wyarzenia?

Aljzy Grabwski koczy swj pamitnik, bejmujcy kres ukoczenia stuiw (1949) rku

1962, tak refleksj:

Chyba ju zakocz pisanie tych wspmnieo. Nie wysz tak, jak sbie wybraaem. (...) Wprawzie

u myli chzi p gwie, ale przelanie ich na papier stwarza pewne trunci. Widocznie do

pisania trzeba trch yki literackiej i praktyki zawwej, pbnie zreszt, jak nie kay i nie od

razu jest dobrym walcownikiem.

Naawanie przemwie charakteru recenzji nie wyaje si suszne. lateg nie zamierzam mwid

o poszczeglnych pracach, ajeli sigam cytatu, t nie p t, eby wyrnid pewne prace, lecz pprstu la ptwierzenia zbienci tku rzumwania autra przemwy z mylami zawartymi

w pamitnikach, ktre przez przypaek wpay w k przy pnwnym przeglaniu materiau.

Kilka uwag glnych nasuwa si jenak nieparcie.

Pierwsza z nich to widoczna w pamitnikach minanta przeyd kresu bezpreni p wyzwleniu.

Niektre ze wspmnieo graniczaj si w gle kresu kwiecieo-gruzieo 1945 (m.in. Gaszyoski,

Patla). W innych pamitnikach kres ten zajmuje pczesne miejsce. Sia przeyd, napicie

emcjnalne tych trunych miesicy zachway wied wspmnieo twrznych p kilkunastu

latach z wiksz byd me wnikliwci i cisci ni histria ycia lat pniejszych.


7/1005

Szczeglne miejsce w tej wanie ziezinie (wspmnienia najwczeniejszeg kresu pwjenneg)

zajmuj pamitniki zwizane z ziaalnci autrw na Ziemiach zyskanych.

Gdyby z prac zgsznych na knkurs Politykiwybrad tylk tematyk inynierowie na Ziemiach

Odzyskanych, t taki zbir stanwiby bezcenny materia la baaczy prcesu replnizacji

i zagospodarowania naszych wojewdztw zachodnich i pncnych.

W zbirze publikwanym znajzie czytelnik sieem pamitnikw, ktrych tematyka zwizana jest

gwnie lub wycznie z tymi zielnicami kraju (w tym wspmniane ju pamitniki Gaszyoskieg i

Patli). Ile tam prblemw, pczwszy grmnych ruchw migracyjnych. Ile bserwacji

bezcennych la scjlga stuiujceg frmwanie si nweg speczeostwa, b tak chyba trzeba

by krelid naturalizacj na tych terenach lunci zza Bugu i z dzielnic centralnych, a take prces

wtapiania si w t nw specznd lunci autchtnicznej. Wszystkie te zjawiska t zreszt

jeynie t cziennych trsk zwizanych z reknstrukcj zakaw, uruchamianiem prukcji,

staraniami o surwce, kptami transprtwymi, a nade wszystko dotkliwym brakiem fachowych

rk pracy.

Ten eps rku 1945 na ziemiach pncn-zachodnich oczekuje jeszcze swego wielkiej miary autora.

brze, e bzie n mia yspzycji materia, ktreg prbki trzymuje czytelnik w tym zbiorze

pamitnikw.

Trzebnica pwli buzi si nweg ycia. Craz czciej ciarwka-tramp, jeyny rek

cznci z Plsk centraln, wyrzucagrmak miaych wrwcw, ktr natychmiast wchania

w siebie miast stsknine mieszkaocw.

Tak pisze L. Gaszyoski, sam warszawiak przybyy z Kielc. I dalej:

Craz wicej przybywa plskich sanikw. Jest t zbieranina z caej Plski. bk zabawnych dla

ucha warszawiaka wyraeo wileoskich c chwila aje si syszed piewna mwa Iwwiakw.

Z miesica na miesic klica zatraca pierwtny swj pustynny wygl, craz mniej wymarych bejd

straszy widmem minionej wojny.

Inn ciekaw grup pamitnikw stanwi te, ktrych autrzy byli wsptwrcami wielkich inwestycji

przemyswych w naszym kraju. Znajdujemy tu ciekawe karty historii budowy kombinatu

wicimskieg, Nwej Huty, Turszwa.

Znani tylko w kach fachwych, bezimienni t la guwspbywateli twrcy wielkich zie,zmieniajcych blicze gsparcze kraju, pisz o tych trunych latach pasjnujc, chd najczciej

w prostych i bezpretensjnalnych swach.

Alojzy Cyrulik (Niedaleko od Krakowa) zaraz p zakoczeniu wjny wraca piesz z Wch

pnych w jego rodzinnych stronach Pyskowic. Zajmuje stanowisko budowniczego miejskiego,

a nastpnie stanwisk kierwnika Zakaw i Przesibirstw Miejskich.

Bya t - pisze - mja pierwsza w yciu pwana i odpowiedzialna praca.

A po 12 latach:


8/1005

W rku 1957 wybran mnie na przewniczceg Ray Zakawej Zwizku Zawweg Hutnikw

Huty im. Lenina. Z zajmowanego stanowiska kierownika inwestycji energetycznych kombinatu nie

zrezygnwaem i pracwaem zaww rwnczenie sprawujc speczn funkcj

przewniczceg Ray Zakawej kmbinatu, liczceg ju w tym czasie k 20 tysicy

pracwnikw. (...) Byem w stanie pad jenemu i rugiemu. Nie miaem na miejscu w Nwej

Hucie rodziny - mieszka naal na lsku. (...) Ran prze gzin 6 ju pracwaem w gabinecie Rady

Zakawej, a gziny 8 byem w biurze inwestycji gwneg energetyka. (...) Mizy gzinami

20 a 22 nieraz byem jeszcze w kmbinacie. d czst wtey rzmawiaem z dyrektorem

naczelnym in. A. Czechwiczem, ktry zwykle o tej prze by wlniejszy. (...) W takich rozmowach

czst te wspuczestniczy I sekretarz KZ PZPR tw. pse Zb. Jakus. (...) Czuem si znwu w swoim

ywile. Lubiem byd w staym napiciu.

Ilu by takich buwniczych Nwej Huty, Turszwa, Kzierzyna, Tarnbrzegu, wicimia,

Tarnwa, Pcka i ziesitka innych wielkich inwestycji pierwszeg pwjenneg wuziestlecia!

brze, e pamitniki inynierw zachwaj la ptmnci wspmnienia z ich lat ycia penychnapicia i wysiku. Wiele cytatw, byd me trafniej branych, ni t uczyniem w tym wstpie,

mna by przytczyd z innych pamitnikw la zilustrwania tych lat hericznej pracy inynierw.

mawiane wspmnienia pasjnuj tym wicej, w im spkjniejszej frmie s pisane, zwaywszy, e

stan staeg napicia by la tych luzi przez wiele lat ywiem, w ktrym si brze czuli, oni -

niezapomniani budowniczowie podstaw nowej ekonomiki, a przez ni nweg au speczneg

w kraju.

Nie chciabym przeuad przemwy, wic chdenumeracyjnie wymieni prblemy, ktre uwany

czytelnik w rnrakim, szerkim nawietleniu znajzie w pamitnikach. A zatem: konflikty

wywywane zmian rwiska, przeamywanie pierwtnych niechci i uprzezeo inynierwwchzcych w zgran ju specznd zakau, truny prces przeamywania uprzezeo

praktykw do tych z papierkami(tj. majcych yplmy ukoczenia stuiw), prblemy

plegci i zwierzchnictwa, lsy mych inynierw z przyziaami pracy.

Wszystkie te wymienine przykaw prblemy, wszystkie nasze choroby wzrostuznajuj

odbicie w pamitnikach.

Nie brakuje w nich i pierwszych kartek histrii naszej ekspansji przemyswej. Tak ryginaln ze

wszech miar pzycj stanwi zamieszczny w zbirze pamitnik T. Areckieg pisujceg swj

wspuzia w buwie cukrwni w Iranie. Autr przestawia prac plskich inynierw na barwnymtle egztyczneg krajbrazu, iraoskich stsunkw specznych i byczajw miejscwej lunci, c

czyni z pamitnika lektur rwnie prywajc, jak najciekawsze wspmnienia prnicze

zawodowych pisarzy.

Zbir czeka si niewtpliwie i pozytywnych ocen, i zarzutw. Mna si spziewad, e

Pamitnikm inynierwwytknie si zarwn wystpujc tu i wdzie pretensjnalnd frmy, jak

ijej surw nieulnd. Me wytknie im si take, e w wikszci s tylk pisem fragmentw

przeyd, jeeli nawet bejmuj kres kilku lat (a przecie czasem mawiaj ne przeycia jeynie

miesicy lub ni, jeli nie gzin!).


9/1005

Pza nielicznymi wyjtkami nie ma tu pamitnikw wybitnie yciryswych. Autrzy nie rzwz si

na g na swj trun mci. Wizimy ich najczciej ju w akcji, zawsze w konkretnych

warunkach rwiska pracy. Ale chyba takich wanie cech czekiwalimy pamitnikw

inynierw.

Zstaa przez nie rwnie ptwierzna prawa, la kaeg inyniera czywista, ktr prbwanniekiey pawad w wtpliwd. T praw jest mcne, mcniejsze ni innych warstw specznych,

pwizanie stanu inynierskieg z klas rbtnicz. Pwizanie t, nieuniknine we wspczesnych

stsunkach prukcji, stanwice najisttniejsz cech nwej techniki, mia pnat w okresie

mizywjennym szczeglny wyraz speczny i plityczny. grmna wikszd inynierw w Polsce,

wanie pprzez bezpreni wpyw rwiska rbtniczeg, pprzez znajmd mechanizmu

hamulcw rzwju naszeg ycia gsparczeg prze rkiem 1939 musiaa byd i bya pstpwa,

jeli nie raykalna specznie.

Jeeli w ostatecznym obrachunku wane jest t, c si rbi, a nie t, c si mwi - inynierwie

plscy nie tylk stanli w czwce buwniczych nweg ustrju speczneg w naszym kraju, alerwnie wywizali si z pionierskich w swej ziezinie zaao z penym pczuciem pwiezialnci.

Ta wanie cecha zawwa, jak jest u prawziweg inyniera wyskie pczucie pwiezialnci,

przebija jake czst z kart pamitnikw.

Jerzy Bukowski


10/1005

O konkursie

Knkurs na pamitniki inynierw gszny zsta przez reakcj tygnika Polityka23 wrzenia

1961 r. Mia n na celu zgrmazenie materiaw, ilustrujcych wyarzenia i prcesy zwizane

z buw i uprzemyswieniem Plski Luwej.

Inteligencja techniczna, inynierwie - gsiy swa kmunikatu knkursweg - t wieltysiczne

grn twrcw naszeg przemysu, naszej kultury materialnej, pstpu techniczneg, luzie

zarzzajcy nie tylk rzeczami, ale kierujcy pwanymi zespami pracwnikw. Chcielibymy

uzyskad chdby czstkwy braz wiaczeo inynierw,wiaczeo nagrmaznych w okresie

statnich kilkunastu czy kilku lat, bfitujcych przecie i w dramatyczne wydarzenia: uruchamianie

zewastwaneg przemysu, twrzenie nwych gazi prukcji, buwa wielkich zakaw,

rekrutacja zag rbtniczych z najrniejszych warstw specznych itp. (...) Chzi nam szczeglnie

o autentyzm, a take o mliwie sbisty stsunek pisywanych faktw, o dokument postaw.

Pragniemy rwnie, by ukazywan nie tylk fakty pzytywne, ale sigan knfliktw, wielrakich

trunci itp...

Knkurs mia zstad zakoczny 1 maja 1962 r., jenake na prb wielu inynierw termin

skaania prac przeun nia 15 lipca 1962 r.

Knkurs na pamitniki inynierw przynis naspziewanie bfity pln. Politykatrzymaa

bwiem 196 pamitnikw, wr ktrych by wiele prac liczcych p kilkaset strn maszynpisu.

W ska su knkursweg weszli: r Mieczysaw F. Rakwski - naczelny redaktor Polityki, jako

przewniczcy, raz jak cznkwie: prf. r Jerzy Bukwski - wczesny rektor Politechniki

Warszawskiej, Marian Brandys - literat, mgr in. Jan Wacaw Czarnwski - naczelny dyrektor

Wyawnictwa Czaspism Technicznych Naczelnej rganizacji Technicznej, Kazimierz Kniewski --

literat, mgr in. Emilian Matyka -- dyrektor techniczny Biura Projektowo-Technlgiczneg Przemysu

Motoryzacyjnego, doc. dr Adam Sarapata - scjlg, kierwnik Zakau Scjlgii Pracy Plskiej

Akaemii Nauk, mgr in. Stanisaw Skpski - generalny sekretarz Plskieg Zwizku Inynierw i

Technikw Budownictwa, red. Andrzej K. Wrblewski - publicysta, raz re. Maciej Iwiecki -

kierwnik ziau nauki tygnika Polityka(sekretarz su knkursweg).

W pracwaniu wynikw knkursu wzi pnat uzia 20 zaprsznych lektrw - wybitnych

publicystw i literatw, ktrych zaaniem by piniwanie wszystkich naesanych prac

i przeprwazenie wstpnej selekcji.

Jury knkursu stan prze grmnie trunym zaaniem -- pzim wikszci prac by barz

wysoki i wyrwnany. k 100 pamitnikw pwiaa w zupenci kryterim ceny przyjtym

przez cznkw jury (wspmina o nich we wstpie prf. r Jerzy Bukwski), kilkaziesit mg

z pwzeniem pretenwad nagr.

Rzstrzygnicie knkursu nastpi 2 marca 1963 r. Jury pstanwi nie uszczuplajc glnej sumy

pienizy, przeznacznych na nagry (tzn. 60000 z) i na wyrnienia (40000 z), knad pewnych

zmian wewntrznych. Zamiast przewizianych pierwtnie trzech klejnych nagr (pierwszej, rugiej

i trzeciej) raz miu wyrnieo przyznan szed rwnrznych nagr p 10000 z i szesnacie

rwnrznych wyrnieo p 2500 z. Pnat wyrnienia hnrwe trzyma 25 autrw, a w


11/1005

kmunikacie kocwym o rzstrzygniciu knkursu uznan za stswne wspmnied o jeszcze 40

pracach, ktre, aczklwiek nie wymienine, zasuguj na uznanie i wykorzystanie.

Nagrody po 10 000 z trzymali: mgr in. Anrzej Chrzanwski z Turszwa, in. Stanisaw Grabwski

z Siemianwic lskich, mgr in. Len Karewicz z zi, mgr in. Jerzy Swioski z Katwic, mgr in.

Adam Patla z Katwic raz in. Pitr Szafnicki z Warszawy.

Uczestnicy knkursu na pamitniki inynierw reprezentuj najrniejsze specjalnci techniczne -

waciwie wszystkie waniejsze gazie przemysu, buwnictwa, a take rlnictw. Najliczniejsz

grup stanwi pracwnicy hutnictwa, grnictwa i przemysu maszynweg. rugie - p wzglem

liczebnci - miejsce zajmuj architekci, urbanici i inynierwie zwizani z budownictwem

przemyswym i mieszkaniwym. P kilkanacie pamitnikw naesali inynierwie-drogowcy,

pracownicy komunikacji, geodeci i chemicy. Po kilka - inynierwie lenicy, rlnicy, pracujcy

w przemyle lekkim i spywczym, w instytucjach centralnych, biurach konstrukcyjnych, wreszcie -pracujcy w instytutach naukowych i na wyszych uczelniach.

Autrzy pamitnikw pchz ze wszystkich strn Plski. Najliczniej reprezentwani s jenak

inynierwie ze lska i z Warszawy, nastpnie z Krakwa i zi, wreszcie z Wielkplski i Wybrzea.

Bardzo wielu pracuje w naszych najwikszych zakaach przemyswych (takich, jak Nwa Huta,

Turszw, Zakay Cegielskieg w Pznaniu, Zakay Chemiczne w wicimiu i inne). Szczeglnie

ua liczba autrw wywzi si z maych prwincjnalnych miasteczek, z niewielkich zakaw

przemyswych i budowlanych.

Wyej wymieniny pzia zawwy i geograficzny nie stanowi zaskoczenia - odzwierciedla bowiem

rzeczywisty braz przemyswej i buujcej si Plski (ziwid me jeynie stsunkw mniejszy

uzia inynierw, reprezentujcych wkiennictwo i w gle przemys lekki). Interesujcy jest

natmiast pzia uczestnikw knkursu weug reprezentwanych stanwisk pracy raz weug

wieku. t najwicej pamitnikw napisali inynierwie znajujcy si - mna by rzec - na niejako

skrajnych pozycjach. Zjenej wic strny s t luzie zajmujcy wyskie, kierwnicze stanwiska

w naszej gospodarce narodowej - a wic yrektrzy fabryk, wielkich zakaw przemyswych, nawet

caych zjenczeo, kierwnicy ziaw prukcyjnych, pracwnicy rnych instytucji centralnych,

prfesrwie wyszych uczelni. Z rugiej za strny autrzy pamitnikw rekrutuj si spr

absolwentw politechnik, dyplomowanych niemal w przezieo gszenia knkursu, staystw,

praktykantw, czyli inynierw wchzcych p raz pierwszy w skomplikowane tryby pracyprodukcyjnej. Z pwyszeg wynika te skrajnd ruga: bk stsunkw znaczneg prcentu

wiacznych inynierw z wielletnim staem (wielu z nich skoczy stuia jeszcze prze

pierwsz wjn wiatw), czst ju emerytwanych, piszcych wic wspmnienia z odpowiednim

dystansem i gbk refleksj, autrami pamitnikw jest d liczna grupa luzi mych (niekiey

nawet barz mych), ktrzy skoczyli stuia w ostatnich latach i pier rzpczynaj prac

zawodow na szczeblach niszych, piszc swe wspmnienia-krniki na biec.

Gnym uwagi wyaje si te fakt, e pna 80 prcent autrw pamitnikw t inynierwie

zatrunieni bezpreni w produkcji i pisujcy w zwizku z tym niejak wewntrz czienn

prac plskieg przemyski -jeg trunci i signicia.


12/1005

Pamitniki inynierw maj barz rnrn frm literack. S mizy nimi ugie wspmnienia-

rzeki, przestawiajce braz pwjennej buwy i buwy naszej gsparki, sigajce czst

czasw okupacji, a nawet lat przewjennych. S pamitniki kncentrujce si wk jenej,

konkretnej sprawy - np. rzruchu jakiej fabryki lub zmagao autra przy wprwazeniu prukcji

wasneg wynalazku czy ulepszenia techniczneg. S rzeczwe krniki, prwazne na grc,

w cigu paru miesicy, s pisy wanych i mniej wanych wyarzeo, wielkich i zupenie maych

zakaw przemyswych. Wr naesanych pamitnikw znalaz si te kilka cennych (chd nie

barz pwiaajcych warunkm knkursu) mngrafii histrycznych rnych zakaw

prukcyjnych, kpalo, hut, a nawet caych krgw przemyswych.

Pamitniki inynierw stanwi barz cenny materia la histrykw wspczesnci, scjlgw

i eknmistw. Zainteresway si nimi instytucje naukwe (m.in. Zaka Scjlgii Pracy PAN),

instytuty baawcze przemysu, placwki Naczelnej rganizacji Technicznej i inne. Zesp filmwy

Start(reyser Wana Jakubwska) zamierza wykrzystad pewne prace jak snw la filmu

o wspczesnych inynierach plskich. Na pamitnikach inynierw parta zstaa rwnie sztuka

Anrzeja Jareckieg i Mieczysawa F. Rakwskieg pt. Stefan, wystawiona przez Teatr Powszechny

w Warszawie.

Knkurs na pamitniki inynierw by jenym z najwikszych konkursw tego typu, zrealizowanych

p wjnie w Plsce. Jeg wyjtkwa wartd plega na tym, e w pracach konkursowych obok

niejak na yw utrwalnej histrii zawarta jest rwnie jake truna uchwycenia atmsfera tych

wszystkich lat powojennych, w cigu ktrych w wyniku isttnych przemian specznych i politycznych

przeksztaci si blicze naszeg kraju1.

M.I.

1

Czd prac zwaszcza prace ue bjtciw rukwana jest za zg autrw w pstaci skrcnej. Wpewnych wypakach pprszn autrw rzwinicie zbyt epizycznie ptraktwanych wtkw. wieprace na prb autrw ukazuj si p pseunimami (przyp. re.).


13/1005

Marian Wyrzykowski

wiata wrd ruin

Jestem jednym z warszawiakw, ktry od urodzenia, tzn. w kresie 50 lat, nie puci Warszawy (nie

liczc kresu suby wjskwej w Mlinie). Kszmarny kres kupacji szczliwie przetrwaem,

pracujc rku 1939 w firmie budowlanej In. T. Aamczyk i J. leksiewicz na terenie elektrowni

warszawskiej, przy robotach budowlanych i rbtach zwizanych z ukaaniem kabli elektrycznych na

terenie caej Warszawy.

Naleaem tej szczliwej grupy abslwentw Plitechniki Warszawskiej z roku 1938, ktrzy

w swim zawzie inyniera buwnictwa lweg mgli pracwad w czasie okupacji. Jako

kierownik rbt zatruniaem wwczas u ild pracwnikw fizycznych: 300-400 osb.

W firmie w tym kresie przewin si mnstw luzi. Wikszd z nich szukaa punktu parcia prze

przelawaniami kupanta. Ausweis z wrn, ktry otrzymywali pracownicy firmy, podpisanyprzez kmisaryczneg zarzc elektrwni z ramienia kupanta, by barz skutecznym

kumentem, chrnicym nawet prze apankami.

ziwne byy wwczas brygay rbtnicze. bk rbtnikw z prawdziwego zdarzenia byli tam ludzie

z wyszym wyksztaceniem. Zatruniaem swich prfesrw z gimnazjum, abslwentw wyszych

uczelni, ukrywajcych si ficerw WP i wielu, wielu innych.

Warunki pracy w kresie kupacji byy barz cikie, ale za t wsppraca z zag, z robotnikami

bya iealna - czy nas jeden cel: Wyzwolenie. Z zag sw rzzieliem si w chwili wybuchu

powstania warszawskiego w sierpniu 1944 roku.

W kresie pwstania znalazem si na Praze, a cilej birc na Targwku. Bya t zielnica, ktra

najwczeniej ulega przewaajcym siom okupanta.

Targwek fabryczny, klny spltem linii klejwych, zsta panwany przez niemieckie pcigi

pancerne, z ktrych wjska hitlerwskie swnie sieky stawiajcych pr i awiy resztki

walczcych grup. Wielu uczestnikw pwstania na Prazemusia si wycfad ju w pierwszych

niach sierpnia, przewanie na wsch w kierunku nacigajcej fensywy razieckiej, niektrzy

przearli si Puszczy Kampinskiej. Mnie sbicie ua si zaknspirwad prze represjaminiemieckimi i przetrwaem najcisze chwile szalejcych pacyfikacji, knywanych na terenie

Targwka, ukryty w domku mojego majstra, a cilej birc w tunelu-stuni na jeg psesji mizy

Zaciszem a cmentarzem brdnowskim.

12 wrzenia 1944 r. Pamitne chwile, kiey pierwsze ziay razieckie i naszej 1 dywizji WP

zaatakway tereny mizy cmentarzem brnwskim i Zaciszem. Prze 12 wrzenia nie spalimy

chyba trzy by. brnici, nie myci, wczesnym rankiem zbaczylimy pierwsze czgi razieckie,

ktre zgrabnym manewrem otoczyy placwk niemieckiej artylerii przeciwltniczej (k 200 m

przed naszym domem) i prawie bez wystrzau zajy t gniaz s.


14/1005

Pamitam, zjak raci witalimy si z wan zag czgw, zjak serecznci ni si nas

odnosili, zjak pewnci wiaczyli, e uwlnili nas na stae, e na pewn nie zatrzymaj si, a

zapz hitlerwcw p Berlin.

Najwikszym mim pragnieniem by - po uwolnieniu z uciliwej kryjwki - pobiec do domu

rodzinnego oddalonego o 2-3 km na ul. Ziemwita, zbaczyd, czy yj mi najblisi: na, crka(urzia si 27 VIII 1944 r.) i rzice. Szczliwie przearem si przez zryty ziaaniami wjennymi

teren Zacisza i Targwka i tarem ul. Ziemwita. Jake tragiczny braz ukaza si mym czm!

Domy strzaskane, zgliszcza, caleni nieliczni mieszkaocy pbni cieni p wielniwym

przebywaniu w piwnicach i schronach.

W piwnicy calaeg mu rzinneg zastaem rzin i ma sw latrl - wutygniw

creczk. Najpilniejszym zaaniem by zrganizwanie rkw ywnci la przetrwania

najbliszych ni. Za cen calaych resztek sbistych ruchmci i garerby trzeba by zbywad

swnie kawaek chleba, warzywa, mas i mlek (la ziecka) wr klicznych pmiejskich

gospodarzy, a niekiey czynid kilkunastokilometrowe wypady w kierunku Radzymina, Zielonki i innychokolic.

Stan taki ug jenak nie trwa - do dwch tygodni. W la za uwlnieniem Pragi buzi si tu ycie,

rganizwa si speczeostw Pragi.

P kniec wrzenia 1944 r. dowiedziaem si znajmych mnterw, e zrganizwa si Zarz

Elektrwni Warszawskiej na ul. Stalwej 9. Zgsiem si wczesneg yrektra, tw. Benigera,

i przyjty zstaem z twartymi rkami. Miaem u wiaczenia z okresu okupacji w zakresie

robt kablwych, tte pwierzn mi kierwnictw rbt ziemnych przy instalacjach elektrycznych

i kablwych. Zebraem k 10 swich rbtnikw z awnych ptnych bryga kablwych. Nie by

swnie ani narzzi pracy, ani materiaw rbt.

Narzzia zbywa kay inywiualnie, a materiay trzeba by wyszukiwad z pzstaci

poniemieckich w rnych calaych, ale pustych fabrykach. Nie yspnwalimy anym zapasem

kabli, ale wiam nam by, e lbrzymie zapasy leay zakpane w trasach kablowych - w tym

czasie nieczynnych. Trzeba by tylk wiezied, gzie ich szukad. Nie mielimy anych planw tras

kablwych, pieralimy si jeynie na wiamciach pamiciwych sbistych, ktre kazay si tak

pewne i cenne, e na anie mglimy zawsze yspnwad ptrzebn ilci kabli, muf, trjnikw

itp.

Z takim ptencjaem prukcyjnymprzystpwalimy uruchmienia na Praze pierwszych

re energii elektrycznej i zainstalwania wietlenia.

W pazierniku 1944 r. zstay uruchmine agregaty elektryczne: w siedzibie Rady Narodowej na ul.

Otwockiej, w buynku yrekcji PKP na ul. Wileoskiej i w Fabryce Przetworw Owocowych na

Grochowie przy ul. Grenadierw.

alsze, barziej ambitne plany elektrwni plegay na przesaniu energii elektrycznej la Pragi z

Marek i Rembertowa.


15/1005

Warunki pracy naszej brygay byy niezwyke. Pracwalimy jak nierze w warunkach

przyfrntwych. Na przeciwlegym lewbrzenym terenie Warszawy byy bwiem pzycje

niemieckie. Praga cigle bya p strzaem niemieckich mzierzy i cikich karabinw

maszynwych. Brygaa nasza miaa yspzycji azika, ktreg mg si zmiecid 4 luzi, pza

tym by w yspzycji yrekcji uy ciarwy ge. Czasem wypaa la skrcenia rgi mizy ul.

Wileosk a ul. Grenaierw przemkndsi azikiem p najkrtszej trasie. Byy t swnie skki.

Najtruniejszym cinkiem by wylt ul. Zygmuntwskiej przy Targwej. Z placu Zamkowego

hitlerwcy psyali za nami serie z ckm, bezpieczniej czulimy si pier za zasn mw na ul.

Targowej. rugim takim newralgicznym punktem by d ugi, kryty strny Wisy cinek ul.

Targwej linii renicwej fabryki Wela. Przeskczenie teg cinka by ju barz

ryzykwne. Jeynie ziki temu, e Niemcy mieli spniny refleks, uawa nam si wielkrtnie

przejead tymi trasami. Wszyscy z naszej brygay wyszli szczliwie ca i zdrowo.

Nie zawsze jenak mglimy naraad si na takie ryzyk. Chzi nam rwnie o t, eby akcje nasze

byy pewne i skuteczne; zwaszcza, gy jecha siciarwk z materiaami, trzeba by nayd

drogi i pewnie zajechad na wyznaczne miejsce. I tak na rbty na Gcawku i Grchwie jezilimy

przez Marki i Zielnk. Buwalimy wtey cinek linii wyskieg napicia, umliwiajcy

wykorzystanie energii elektrycznej z Rembertowa. Kable na ul. Grchwskiej byy w mliwym stanie

i t rkwa naziej, e puniw-wschniej czci Grchwa ua nam si uzyskad

w najkrtszym czasie pyw energii la rkwej czci Grchwa, by uruchmid zakay

produkcyjne.

Przy rbtach na szsie rembertwskiej bylimy czst strzeliwani, chrnilimy si w wykopach na

supy linii napwietrznej, b w zagbieniach i lejach po wybuchach pociskw artyleryjskich.

Cae szczcie, e uwaga Niemcw nie bya zbyt zastrzna, wicznie myleli ju o ewakuacjiWarszawy i ich akcje nie byy zbyt skuteczne.

Szukajc materiaw kablwych staralimy si wybierad kable z tras peryferyjnych, aby nie

emntwad sieci miejskiej, ktr mielimy w przyszci remntwad.

Jesieo 1944 rku la mieszkaocw Pragi bya pena niespodzianek, zarwno w zieo, jak i w nocy.

Mieszkaem na ul. Ziemwita, ale w listpazie przeprwaziem si mu swich teciw przy ul.

Grzieoskiej rg Razymioskiej. rga pracy na Stalw wypaaa mi przez try wrca

Wileoskieg mniej wicej w klicy becneg przejazu k b. fabryki mya Aamczewskieg.

Ktreg listpaweg ppunia (pracwaem na rug zmian) przechzc t tras usyszaem

ciki jk pcisku nalatujceg na Prag. Pciskw teg rzaju przelatywa mnstw i w

zasazie przyzwyczaiem si ich zwrgieg wistu, ale tym razem wibracja pwietrza bya tak

silna, i wya mi si, e nalatuje n wprst na mnie. Upaem na ziemi i czekiwaem na mment

rozstania si z tym wiatem. statnie sekuny prze etnacj przeyem w niezwykym napiciu.

W mmencie zetknicia pcisku z ziemi zstaem lekk przucny, ale jenczenie miaem

wiamd, e yj, usyszaem straszny huk i pczuem, jak bsypuje mnie ziemia. W par sekun

pniej pnisem gw i ujrzaem niesamwity wik. W legci 20-25 m winia lbrzymi lej

renicy k 30 m i olbrzymi tuman ziemi i dymu z paajcymi kawaami ziemi, pkaw

i rzerwanych szyn. Wszystk t przelatywa nae mn. Pnisem si p chwili, trzepaemubranie, skczyem leja, gy znw usyszaem pbny jk nalatujceg pcisku. Tym razem by


16/1005

t pcisk kierwany na alsze legci w kierunku Marek. Wytrcny z rwnwagi, guszny,

w pewnym momencie zawahaem si, k id, ale pszeem pracy na Stalw.

W par ni pniej, ju w gruniu, miaem inne przeycie. Pracwaem wwczas na alekim

puniwym Grchwie. W czasie pracy usyszelimy ugtrwa kanna artyleryjsk na pncy

Pragi. Zdawa nam si, e rzpczyna si fensywa na lewy brzeg warszawski. Bylimyrzentuzjazmwani, e uwlnimy si zmry ycia p strzaem. Skoczylimy nawet wczeniej

prac i urawani wracalimy centrum Pragi, aby wiezied si o bliszych szczegach tej

kanonady, i tu tkn mnie ciki cis.

Dom, w ktrym mieszkaem ran, przesta p puniu istnied... Buynek murwany, jenpitrwy

na ul. Grzieoskiej rg Razymioskiej swnie rzsypa si - na jeg miejscu pwsta lej gbki,

wk na przylegychulicach kupa gruzw. Szczliwie, e nikg z mojej rodziny wwczas nie by

w mieszkaniu.

wa pwyej pisane strzeliwania krowamimiay prawpbnie jak cel trafienie w siezibnaszeg rzu, ktry by ulkwany na ul. nienej.

Tak, yciewwczas pene by pbnych niespodzianek. Ale t nie zraa mnie. Cieszyem si

natmiast, e na Nwy Rk zabysy w Razie Narwej na twckiej wiata elektryczne,

przyjemna bya pchwaa wczesneg ojca miasta, pukwnika Spychalskieg, ceniajca wysiek

pracownikw elektrowni.

wiata zabysy w wielu innych punktach Pragi i Grochowa i t bya najwiksza la nas satysfakcja za

trun prac.

becnie p tylu latach przyjemnie jest wspmnied chwile niebezpieczeostw, ktre miny. Wwczasnie zawsze zawalimy sbie spraw, ile tych niebezpieczeostw grzi na kaym krku. Upajalimy

si wlnci, ajeynym naszym pragnieniem bya buwa i usunicie grmu szk, jakie

wyrzzia nam wjna.

Byy chwile, ktrych trun zapmnied!

Na przyka wigilia Beg Narzenia w roku 1944. Pierwsza choinka mego dziecka. W przezieo

trzymalimy d bre zapatrzenie - ar ywnciwy twarzyszy razieckich. uszeg

czasu mna by pierwszy raz uraczyd si prawziw herbat, brze szn, bya mka,

tuszonka, emy, papiersy, n i w ramach inicjatywy wasneg rzimeg przemysu --- czystawyborowa. Uczta! e trch zamcay atmsfer jki przelatujcych krw? To fraszka.

Wiezielimy, e t ju ug nie ptrwa.

stycznia 1945 rku temp rbt elektrwni warszawskiej wzrs. Realizacja zamierzeo

elektrowni - pczenia pywu energii elektrycznej z Marek i Rembertowa -- nabieraa craz

wyraniejszeg brazu. Pracwalimy ze zwjn si, mim e zmarznita ziemia utruniaa nam

roboty przy kopaniu roww kablowych.


17/1005

Pamitam zieo 17 stycznia 1945 r. Pracwalimy wwczas na ul. Grchwskiej. Na szsie panwa

ywiny ruch jenstek wjskwych, a zwaszcza saperskich, intensywnie wcych lbrzymie

uyce rewniane, przeznaczne na buw wyskwneg mstu przez Wis przy ul. Karwej.

W pewnym mmencie prze puniem usyszelimy strny zanieneg brzegu Wisy meli,

naawan z ali przez gniki. By t hymn Jeszcze Plska nie zgina. krylimy gwy i niemalze zami w czach wysuchalimy tej tak awn nie syszanej melii. T by la nas wyranym

znakiem, e musia si stad t, o czym marzylimy awna: Warszawa wlna!

Ruch na Grchwskiej sptgwa si. koczylimy pracy i niczym nie krpwani, ju snici,

pmknlimy samchem na Stalw.Rzeczywicie w tym niu Warszawa zstaa wyzwlna.

Najistotniejszym naszym pragnieniem, jak pracwnikw elektrwni, by jak najrychlej zbaczyd

lewy brzeg warszawski i tereny elektrwni na Pwilu.

Zachwujc jak najwiksz strnd zrbilimy wypa na teren Pwila. Psuwalimy si ul.

Zielenieck, pen lejw, rumwisk i niewypaw, w kierunku wysadzonych mostw: Poniatowskiego

i klejweg linii renicwej.

W klicy Rna cay teren przysypany by jakim tym prszkiem, mnstw rzbiteg sprztu

wjenneg, niewypay, pktem lece lipy w Al. Pniatwskieg. Przeskakujc przez lej na Rnzie,

zraniem sbie pwanie ng i alej nie ryzykwaem przejcia.

Wsppracwnicy mi pszli alej i tarli przez zamarznit Wis na Pwile. Wiamci, jakie

przynieli z rekonesansu z terenu elektrwni na Pwilu, nie byy pmylne. Kmpletna ruina, tereny

zaminowane.

Przyszd nie bya jenak tak beznaziejna, skr w par ni p usuniciu najwikszych przeszk

mna by trzed w wikszym skazie na tereny zniszcznej elektrwni i myled o jej odbudowie.

cala w uejczci buynek aministracyjny na Wybrzeu Kciuszkwskim. Stsunkw

niewielkim nakaem ua si w nim urzzid biura elektrwni la niezbyt jeszcze licznej zagi.

Mimo ogromu zniszczeo pczulimy si gsparzami terenu. Zaga elektrwni pwikszaa si

z nia na zieo. Pwstay ekipy uprztajce teren wytwrni, rganizway si brygay kablwe -

ziemne - najliczniejsze, brygaa ziau transfrmatrw, wietlenia. Pwstaway rne kncepcje

ppieszneg uruchmienia elektrwni. Przewaya zecywanie inicjatywa odbudowy wytwrni.

Inicjatywa ta w zasazie mga pwstad ziki braterskiej wsppracy ekipy razieckich specjalistw-elektrykw, ktrzy zaeklarwali bezpreni rzeczw pmc. Plan ten knsekwentnie zsta

w peni zrealizwany hericznym wysikiem wszystkich bez wyjtku pracwnikw zagi p yrekcj

niezmneg yr. Benigera.

Brygay kablwe zrganizwane byy w ziale kablwym. Ju w pierwszych miesicach 1945 rku

pwrci wielu mnterw i robotnikw z dawnych brygad z okresu okupacji, wrci jenczenie

szef ziau, mgr in. Kazimierz Klbioski. P jeg kierwnictwem zia ten rzwin barz sprawn

i skuteczn akcj buwy sieci kablwej.

Jenczenie w pwie marca 1945 r. zrganizwaem przesibirstw buwlane, grupujce

rbtnikw ziemnych, brukarzy raz rki transprtwe wyknywania rbt ziemnych


18/1005

i rgwych zwizanych z rbtami kablwymi. Peniem w tym przesibirstwie funkcj kierwnika

technicznego robt.

Z miesica na miesic praca stawaa si barziej zorganizowana i sprawna. Rbty byy wyknywane

cile weug planu i barz terminw. Ukaan setki metrw biecych tras kablwych w cigu

dnia i rwnczenie w tym samym dniu - a najpniej na rugi zieo - trasy byy uprzkwane. Byato pewnego rozaju akcja uprzkwywania miasta.

Terenwe rbty kablwe rzpczt Pwila. Jake pakany by wik ulic Pwila na pcztku

1945 rku! Teren zisiejszeg parku mizy Wybrzeem Kciuszkwskim a bulwarem

nawilaoskim, gcny z rzew, by pryty lejami po wybuchach bomb oraz rowami strzeleckimi

(zwaszcza na bulwarze nawilaoskim), umcninymi buw rewnian. Byy t sweg rzaju

bunkry ziemne, przykryte balami, ramami kiennymi, skrzyami rzwi -- cad bsypana

kilkuziesicicentymetrw warstw ziemi.

Mieszkaocy klicznych mw Czerwneg Krzya, Slca, brej, Smulikwskieg, Tamki ugmusieli wygrzebywad z tych bunkrw swj stlark rzwiw i kienn. U wyltu Tamki na Wis

stercza smtnie kikut pmnika Syrenki. Na terenie becnych zieleocw parku znajwa si

wwczas mnstwo min i w zwizku z tym wyznaczny by przez wjsk psterunek la

zabezpieczenia teg terenu prze wejciem sb cywilnych. pier p starannym przeszukaniu

terenu przez saperw, po wykopaniu setek min ustpnin ten teren sbm cywilnym i dla robt

ziemnych.

Miny, pociski artyleryjskie, granaty - wszzie by ich pen. Luzie pracujcy przy rbtach

ziemnych byli tak uczuleni na tego rodzaju znalezione przedmioty i tak strnie je kpywali, e

szli wprst perfekcji. Grupwalimy te rekwizyty w jednym miejscu, a zawiadomione saperskieziay wjskwe wziy je i likwiway na peryferiach miasta.

prcz min barz czst kpywalimy trupy. bwizkiem naszym by zawiamienie

Czerwneg Krzya celem zientyfikwania znalezinych zwk. Najwikszym cmentarzyskiem byy

klice limaka przy mcie Pniatwskieg i placyk na brej 14/16, gzie mieciy si magazyny

materiaw kablwych.

Czstym zjawiskiem przy rbtach kablw-ziemnych byy przejcia przez leje p wybuchach bmb

raz przejcia przez hay gruzw zawalnych buynkw. Takim ptnym lejem by lej na rgu

Tamki i brej, renicy kilkunastu metrw, gbkci kilku metrw, na nie ktreg staa wa. Na

obwodzie tego krateru utwrzne hay ziemi sigay wyskci I pitra.

Bya t przeszka, ktr trzeba by pknad, aby wyjciw tras kablw z elektrowni

wyprwazid rmiecia. Czd leja trzeba by zasypad, w innym miejscu kpad zagruzwan

tras, aby kable uyd na rwnym pzimie.

Ulica Tamka, a zwaszcza jej czd niej pna, bya jen wielk ruin. Gruzy z rozwalonych

mw zalegay cae chniki i u czd jezni. Wypalne i strzaskane ruiny mw grziy

zawaleniem.

Z uwagi na t, e bya t wana arteria czca Pwile ze rmieciem, skierwan cay wysiek najej gruzwanie. Usunit tysice m3gruzu, zburzn najbarziej niebezpieczne szkielety walcych


19/1005

si ruin mw, stwrzn arteri przeltw la trasy mstwej, la mstu rewnianego u wylotu

Karwej. limak na Karwej jeszcze wwczas nie by zatny uytku z powodu zniszczonego

wiaduktu na jego serpentynie. Pierwsza trasa komunikacyjna z centrum Warszawy (przy hotelu

Polonia) na Prag biega wanie Tamk.

Czeg nie koczyyprzesibirstwa miejskie przy przkwaniu Tamki, musiay zrbid naszebrygady kablowo-ziemne - musiay czycid tras kablw na chnikach Tamki. ugie miesice

trway cikie i niebezpieczne roboty przy naprawie tej trasy.

Tymczasem psuway si naprzd olbrzymie roboty w elektrwni. Ju w pierwszej pwi 1945 rku

ppyn pierwszy pr z elektrowni w kierunku Pwila i rmiecia.

Teg rzaju prace trway w rugiej pwie 1945 rku i w roku 1946 z tym, e prmieo ziaania

siga craz alej ra energii elektrycznej, tak wanej i kniecznej la uruchmienia zakaw

uytecznci publicznej, la uruchmienia zakaw przemyswych, la wietlenia mieszkao.

Zawalimy sbie spraw, jak wielkie bwizki spczyway wwczas na pracwnikach elektrowni

i przesibirstwa, zjakim napiciem speczeostw Warszawy czekiwa efektw pracy zespw

naszych i pracownikw elektrowni.

Jake typw pstaci bya wwczas w Warszawie sylwetka rbtnika z pat lub kilofem na

ramieniu. Setki tych naszych ludzi-kretw lub tzw. mandolinistwkry wwczas piesz przez

zrujnwane ulice stlicy. Ich praca przywracaa Warszawie ycie, rad i wzicznd mieszkaocw.

Cieszylimy si z kaej akcji, z kaeg wyknaneg zaania, z kaeg prezentu, jaki mglimy

zafiarwad buwywanej stlicy w zakresie odbudowy sieci kablowej.

Takim przyjemnym przeyciem by wyknanie i anie uytku staeg zasilania kablweg la

utrzymania ruchu pierwszej kolei elektrycznej Warszawa-Otwock. Zasilenie plega na ueniu 5 km

trasy kablowej od podstacji elektrycznej do Dworca Wschodniego.

By t kres zimy 1947/1948 r., najwaniejsze rbty kncentrway si w lutym na mcie

Pniatwskieg. Trzeba by uyd p jezni mstu gruby kabel elektryczny,uyd g w trudnych

warunkach atmosferycznych, z wyknaniem specjalneg pmstu pwieszneg p jezni

mstu. Termin by yktwany sytuacj, jaka si wytwrzya z pwu zagrenia prwizryczneg

zasilania trakcji elektrycznej. Zasilenie prowizoryczne wyknane bwiem by lini napwietrzn

wyskieg napicia, biegnc z Pruszkwa twcka przez Wis p wirami. Przez Wis linianapwietrzna prwazna bya na supach rewnianych, tkwicych w krycie Wisy. Z uwagi na

mrn zim i grub pwklw cinek linii napwietrznej prwazny przez Wis skazany

by na zniszczenie przy najbliszym ruszeniu lw.

Wazm klejwym chzi o utrzymanie cigci ruchu na trakcji elektrycznej i zapewnienie

pywu energii elektrycznej nw prjektwan tras kablw. Cad akcji uzalenina bya

terminweg wyknania tej trasy prze ruszeniem lw. Weug bserwacji synptycznych

ruszenie lw przewiywane by w kocu luteg, ale na pcztku luteg znajmin nam, i

spodziewane jest ruszenie lw na Wile ju w pwie luteg i naley bezwzglnie przyspieszyd

ukaanie kabli i mnta muf na cinku mstu Pniatwskieg. Przyjem t wiaczenie,narazilimy si z zag i pjlimy si przyspieszyd rbty, przechzc pracy na trzy zmiany.


20/1005

Mrne i ugie nce lutwe nie sprzyjay naszemu przesiwziciu. Brygay mnterskie w wykopach

mntawych w miejscach usytuwania muf kablwych miay rzpite namity, ustawine piecyki

wglwe, une pgi rewniane, pczne wiato elektryczne. Mimo to silne mrozy

utruniay tak pwanie prac, e p 5-6 gzinach trzeba by rbt przerywad --- rce rtwiay

z zimna. Trzeba by rbid czstsze zmiany.

Najtruniejsza sytuacja bya na mcie. Ciki gruby kabel, starczny na specjalnych bbnach,

musia byd ustawiny na przyczkach mstu; nalea g bez przerwy przez kilkanacie gzin

grzewad piecykami kkswymi, aby w mliwie krtkim czasie przecignd g na rlkach

pwieni ustawinych na pmcie p jezni.

Caa sztuka plegaa na rytmicznym cigniciu kabla na kmen. wie setki par rk nieraz ju

cigny teg rzaju kable, ale w warunkach nrmalnych tras lwych. Tu warunki pracy byy

utrunine, gs kmeny ama si w splcie knstrukcji mstwych, trzeba by, aby komenda

tara zarwn na przyczek, jak i p jezni na pmst. Zaga rzumiaa sknale trunci

zadania i ya wszelkich starao, aby wysiek jej by jak najbarziej celwy. W czasie pracy,zwaszcza nc, panwaa iealna cisza. Rbtnicy zamieniali si w such. Kay zbyteczny szmer czy

gs utrunia usyszenie kmeny.

Nachylne pstacie, burcz bejmujce gruby kabel, rytmiczne ruchy na gs kmeny --

przestawiay jaki niesamwity wik, zwaszcza w ncnym wietleniu reflektrami.

Co pewien czas odpoczynek - pchylne pstacie rzprstwuj si, jeni rzcieraj uszy, inni

wymachuj rkami, zabijajc je o piersi la rzgrzewki, rzbrzmiewa wtey szmer gsw, rzmw.

Po chwili znowu komenda: Za kabel! r a a z. Znw zalega cisza, przerywana tylk swami kmeny.

Kabel p kilka centymetrw psuwa si p rlkach, czarny jak lbrzymie cielsk wa. P 3-4gzinach cay cinek 250 m ley na waciwym miejscu. Rbtnicy s zawleni. Wyknali

zaanie. chrypnity jest tylk przwnik kmenerujcy, ale i on zadowolony z dobrze

wykonanego zadania - nakrzycza si, ale nie na prn.

Tak un i drugi olbrzymi odcinek kabla pod mostem Poniatowskiego od strony praskiej.

Rbty te ukoczylimy w terminie, swnie w przezieo ruszenia lw. Nastpneg nia staem

na mcie Pniatwskieg, z zawleniem przyglaem si lbrzymiej masie kry przepywajcej

mizy filarami mstu. W pewnym mmencie na hryzncie wzburznej Wisy ujrzaem pynce

rewniane supy linii napwietrznej ze spltem lin miezianych krcnych wk izlatrw. Byy t

resztki linii napowietrznej spod Otwocka.

Przeknaem si, jak celwa bya praca i wysiek mich bryga. P nawierzchni jezni mstu

pracwa ju w tym momencie nasz kabel. W ruchu pcigw nieby anej przerwy.

W kilka ni pniej trzymalimy ministra kmunikacji sereczne pzikwanie za brze

wypenine cikie zaanie. T bya barz wielka satysfakcja...

Jen z ciekawszych prac bya buwa sieci kablwej tramwajw miejskich w Warszawie.

Najwiksz trunci by brak kabli. Kable trzeba by zejmwad z calaych przse mstu


21/1005

Kierbezia. uy zapas kabli, jaki zjlimy z mstu, pzwli na uzupenienie brakw sieci

w miejscach uszkzeo. P kilku miesicach tej pracy na ulicach stlicy pjawiy si pierwsze

tramwaje.

Inn z ciekawszych prac by wyknanie w 1948 rku staeg zasilania kablweg la trakcji

elektrycznej Warszawa-Otwock w tym miejscu, gdzie w 1947 r. bya napwietrzna linia wyskiegnapicia zniszczna przez wisenny przepyw kry.

Pierwszy raz p wjnie ukaan w krycie Wisy ptny kabel 15 000 V. Do wykonania tych robt

ptrzebna bya pgbiarka Smok, ktra bagrwaa kana gbkci k 3 m w dnie rzeki.

Bya t przesz kilmetrwa trasa kablwa. Kable na bbnach sprwazane byy rg wn z

Krakwa. Trzeba je by przeawad na specjaln bark, uyd w tzw. semk. Barka z tymi

kablami przycumwana bya pgbiarki tak, aby kable mna by ukaad w kana tu p

wybagrwaniu. Pgbiarkajenczenie zamulaa kana p ueniu kabla. Bya t przyjemna praca,

zaczynaa si w kresie licznej pgy lipcwej. Uylimy tej pracy stsunkw ma luzi --pracwa k 30 rbtnikw i 4 mnterw. Wyajnd pracy yktwana bya szybkci

bagrwania kanau przez pgbiark. Rbta trwaa 3 miesice. la zagi by t sweg rzaju

wypoczynek.

W pcztkach paziernika rbt w caci ukoczn, cznie z wyprwazeniem kocwek na

kraocwe supy linii napwietrznej. statnim etapem mia byd zbaanie linii specjalnym aparatem

kenetrnwym, spisanie prtku i urczyste przekazanie linii uytkwania.

Niestety, fina by nieczekiwany. W czasie baao stwierzn, i kabel jest uszkzny - ma

przerw. Przyczyna teg uszkzenia bya zagadkowa.

Wyawa si pierwtnie, e nieszczelnie zmntwan mufy, ale p kanym kreleniu legci

punktu baania wyniki wskazay, i miejsce uszkzenia zlkalizwane jest w legci k 30

m najbliszej mufy. W rkwym krycie Wisy mufybyy wyknane barz starannie i dobrze.

leztw w tej sprawie trwa barz ug. Przesuchan wielu luzi. Nie przeszajc na razie, kt

jest winny, yrekcja PKP plecia naszemu przesibirstwu natychmiast przystpid rbt

i zlikwiwad uszkzenie. Bya t ju ruga pwa paziernika. Rzpczy si szarugi jesienne,

a nawet przymrzki. Naprawa bya barz truna. Trzeba by strnie wybagrwad piasek

krywajcy w kanale kabel, pcignd na pzim wy najblisz muf, wycignd cinek kabla

od mufy do miejsca uszkodzenia i na jeg miejsce uyd nwy cinek kabla i zmntwad 2 mufy.Luzie byli penerwwani, wiezieli, e jest t rbta, ktra wynikaa z czyjeg niechlujstwa czy

z aktu zej wli, a pnat pga stwarzaa craz barziej uciliwe warunki pracy.

P kniec listpaa warunki pracy byy zupenie ze, zaczyna paad nieg, wiay silne wiatry. ni

byy krtkie, p zakoczeniu pracy zapaa prawie zmrk.

pracy tej jeaem cziennie ze wira ma wusbw k z przewnikiem,

miejscowym rybakiem.

Pamitam jeen z statnich ni, kiey ju koczylimy rbty. Pzstawa nam tylk prze

zakoczeniem mntau statniej mufy przeprwazid baania przewnci kabli. Sprwazilimy


22/1005

ksztwn aparatur kntrln(wypyczn z elektrowni warszawskiej) i starczylimy j na

bark, na ktrej znajwaa si ta statnia mufa. Baania trway ug, ale wykazay, i kable s

w iealnym stanie. Nie zwracajc uwagi na pn pr, zawleni, wracalimy we czterech ju

o zmrku na brzeg, wanie w ma k. By ciemn i zimno, a silny wiatr pcina tumany

paajceg niegu. Tras wiecalimy kiesznkw latark elektryczn. Trzeba by jeszcze

przepynd cinek Wisy jakie 30 m brzegu, gy latarka nam zgasa, a obaj z przewnikiem

jeynie na wyczucie kierwalimy cznem ku brzegwi.

W pewnym mmencie przecine czn zaczepi o wystajcy pal zniszczneg mstu

rewnianeg. Wartki pr zakysa lekk k, przez pchyln burt zacza wlewad si wa.

Stary mnter, ciskajcy lamp kenetrnw w futerale, upa pierwszy na n ki. Na nieg

przewrci si rugi pracwnik. Za wszelk cen staraem si utrzymad rwnwag ki w tym

niebezpiecznym momencie. Ja i przewnik bylimy saperami i zyci bylimy z w, ale trzeba by

silnych nerww, eby panwad t niebezpieczn sytuacj. Prsilimy tych, c upali, aby si nie

ruszali, silniej pcignlimy wisami i bilimy w kilkanacie sekun brzegu. Zmczeni,

wyawalimy cenny sprzt pmiarwy, a klegw przemcznych przy upaku zacignlimy

biegiem zabuwao rybaka. Tam suszylimy si, zjelimy grc klacj i wkrtce jechalimy

czekujcym samchem Warszawy.

Cad rbty szczliwie zakoczyem 9 grunia 1948 r., tu prze zamarzniciem Wisy.

Bya t statnia mja praca z serii rbt kablwych, ktre prwaziem rku 1939.

ziewid najtruniejszych lat w mym yciu, wiele niezatartych wspmnieo, przeyd, wiaczeo

i pozostawionych efektw.

Ta statnia rbta w wirach Maych znalaza swj epilg pier w 1951 rku.

Prkuratura warszawska p barz szczegwym zbaaniu przyczyn awarii kabla rzeka, i

bezprenim sprawc tej awarii bya zaga pgbiarki; pczas manewrwania statkiem

zaczepin ktwic o pytk zasypany kabel i st pwsta uszkzenie. Miaem t satysfakcj, e

nie pwsta t z winy moich pracownikw.

Po tych robotach w latach 1944-1948 zstay mi pikne wspmnienia. Jeszcze becnie mam kntakt

z wieloma pracownikami z mjej zagi. Przy kazji w serecznej pgawce wspminaj wiele

wsplnych przeyd. la mnie kae takie sptkanie jest wieeniem wspmnieo z najciekawszego

w mym yciu kresu pracy.


23/1005

Robert Makus

Ruszyy pocigi

I tak zacza si p raz rugi w mim yciu buwa klei. Pierwszy raz - 27 lat temu, w roku 1918,p pierwszej wjnie wiatwej, i teraz - w styczniu 1945 rku. Jaka rnica mizy jenym a drugim

zadaniem. Po tamtej wojnie rozbrojeni okupanci zostawili koleje na chodzie. Tory, parowozy,

wagny, cznd, warsztaty, parowozownie, stacje wodne i wrce byy p kampanii w roku 1914 i

1915 wprawdzie tylko prowizorycznie odbudowane i eksploatowane przez wojenne dyrekcje, lecz

kleje byy zatne pjcia przewzw. Chcia w granicznym zakresie, mna by

natychmiast wprwazid ruch pcigw i na wielu cinkach zaraz p wyjciu kupanta ruszyy

pcigi ju z plsk bsa.

Teraz, p rugiej wjnie, sprawy te przestawiay si znacznie grzej. Kleje byy w niektrych

rejonach, a szczeglnie warszawskim, cakwicie zniszczne.

Dziedzictwo

Pjcie klei kjarzy si z uprzkwanym technicznym zespem urzzeo staych i ruchomych,

chd rzrzucnych p sieci, stanwicych jenak harmnijn cad zln wyknywania funkcji

przewozowej. Warsztat mojej pracy, przy ktrym spziem k 30 lat, lea teraz w gruzach. Ten

precyzyjny aparat przestawia teraz mieszanin bezanie rzrzucneg zmu. Try zryte bmbami.

W lejach p nich staa gbka, bruna, zielnkawa wa. Szyny wywiezine, a nawet tam, gdzie

pzstay - kaa zerwana w kilku miejscach amunicj sapersk. Wypalne buynki jak rzy

kcitrupw patrzyy czarnymi czami. Hale parwzwni, warsztatw, magazynw ze

zwalnymi knstrukcjami achwymi; krkwie sterczay jak ebra szkieletw jakich ptwrw.

aneg ycia, aneg ruchu. Tylk gzieniegzie zazwnia zwieszcz blacha pruszna

wiatrem. Supy sieci telefnicznej przeamane aunkami wybuchwymi -jeeli nawet ktry cala,

sta przechylny, z porwanymi drutami i przypmina raczej lamentujc kbiet o rozwianych na

wietrze wsach, anieli element przenszenia wiamci. Parwzy i wagony wywiezione; tu

i wzie stay na bku trwiska pjeyncz, kaleczne, wyklejne, czst przewrcne,

zapomniane.

Przy ustalaniu pierwszej rientacyjnej sytuacji technicznej zagla si wszystkich zakamarkw -

czy nie znajzie si chd trch narzzi lub materiaw, a me w gruzach wypatrzy si jak czd

hali, w ktrej najatwiej, najszybciej bzie mna urzzid chdby jen stanwisk la lkmtyw.

Urzzid tam skrmniutki rczny warsztacik w snitym zimna pmieszczeniu, by mc

naprawiad czci parwzw czy wagnw.

Z jenej strny nicd wypsaenia i niemal zerwe mliwci transprtwe, a z drugiej - ogromny

g przewzwy speczeostwa. Luzie wracali kraju z obozw, wracali wysiedleni do swych

staych miejsc, i t nie tylk Placy. Ptrzebna bya ywnd, ptrzebny by pa, materiay

buwlane. Wizc tysice wynzniaych, a wr nich i dzieci - zmczne, repcce blaymi


24/1005

nkami k rzicw - chcia si z kaeg pkrzywineg kawaka elaza wykrzesad narzzie,

z kaeg wraku parwzu czy wagnu - biegnc p szynach jenstk, aju wprst sp ziemi

wybyd try czy buynki, abyzestawid pcig, ulyd luzim w ich tuaczce, wynagrzid chdby

przejechaniem kilkuziesiciu kilmetrw bezmiar zaznanych urk wjennych.

Transporty frontowe

T wszystk zia si jeszcze wr szczku ra. Wjna trwa. Zakoczya si na przecie

dopiero 9 maja 1945 roku, a tu mwimy o styczniu. Pczas walk na Nys i r, a potem pod

Berlinem, zaopatrzenie w materiay i uzbrjenie musia pynd szerkim strumieniem. ywizja

w polu potrzebuje zaopatrzenia - reni k wch pcigw ziennie. Na frncie wschnim p

strnie razieckiej bra uzia k 250 ywizji. Pzwala t zrientwad si, jak ue ilci

pcigw z zapatrzeniem wjennym musiay cziennie przejd z ZSRR strefy przyfrntwej.Wprawzie nie wszystkie rgi transprtwe prwaziy przez Plsk, jenak przewanie biegy ne

po naszej sieci kolejowej.

W la za psuwajc si Armi Czerwn saperzy razieccy buwywali zniszczne rgi elazne

dla potrzeb wojska.

Kleje rsyjskie sszersze naszych. Ich przewit wynsi 1524 mm. Nasze kleje maj przewit

zwany normalnym -- 1435 mm. Rnica 89 mm nie pzwala krzystad z taboru jednej kolei na torach

rugiej. Pniewa nie by ani parwzw, ani wagnw nrmalntrwych, musieli saperzy przy

buwie jenczenie przekud calae fragmenty trw na przewit szerszy. Saperzy, jak to

saperzy, nie buwuj klei la uych szybkci. Ich zaaniem jest umliwid ruch pcigw

z transportami wojskowymi. Czst buwany jeen tr linii wutrwej by kiebasksztatny.

Lea raz na jenym, raz na rugim trwisku, zalenie teg, ktry z trw cala. Tak

buwany tr skaa si z krtkich, czst wumetrwych kawakw szyn wycitych ze

zniszczonych. Na stacjach, gdzie parowozy zapatryway si w w, czst zamiast wiey cinieo

ustawiny by pinw kci z uszkodzonego wagonu-cysterny. W sygnalizacji zamiast powszechnie

sptykanych metalwych semafrw mna by sptkad yw ssn lub brzz stjc blisk tru

z bcitymigaziami - a zamiast ramienia - zwyk esk bracajc si na wbitym w ni gwziu.

Przy pawaniu sygnau pcigan esk sznurkiem. Na wisn te semafry zazieleniy si.

Mim mjeg wiaczenia zaskakiwaa mnie inwencja saperw. Transprtwe rgielazne byy

przecine pcigami wjskwymi, a ruch pasaerski by na nich z kniecznci barz graniczny.

Linie la transprtw wjskwych buwuje si na pstawie instrukcji wojskowych. Natomiast

warunki techniczne wymagane la linii uytku glneg s strzejsze. Musz ne pzwalad na

wiksze szybkci i zapewniad wiksze bezpieczeostw; szczeglnie la pcigw pasaerskich.

Nie ujmuje t wcale saperm. Umiej ni wybuwad czy buwad klej i la uytku

powszechnego - zalenie zaania, sprztu, materiaw i czasu.

Niektre biekty, jak np. mst prwizryczny na Wile w Warszawie p Cytael, naleay takzwanych majstersztykw. Most wybudowano w cigu 14 ni. W innych armiach o dobrym


25/1005

mechanicznym sprzcie wymaga si buwy mstu na palach z szybkci k jeneg metra

bieceg na gzin. Mst p Cytael mia 600 m ugci, a wic weug tych nrm mgby byd

buwany k 20 ni.

Z linii PKP buwane zstay przez saperw i przekute na przewit szerki odcinki:

Brzecia Warszawy (wutrwy), od Warszawy do Poznania (dwutorowy), Narewki Sielec (jentrwy); prze zniszczeniem by t cinek wutrwy, Biaegstku Warszawy (jentrwy), prze zniszczeniem wutrwy, Sielec Makini (jednotorowy); przed zniszczeniem - dwutorowy, od Warszawy do Nasielska (jednotorowy), przed zniszczeniem - dwutorowy, Nasielska Iwa (jeen tr szerki, jeen nrmalny), Tuszcza Leginwa (jentrwy), Makini strki (jentrowy), ap strki (jentrwy).

Nie byy przekuwane na przewit szerki linie z Warszawy przez Czstchw Zagbia lsk-

brwskieg raz z Warszawy przez blin, Kielce - rwnie Zagbia. Linie te maj kierunek

pnc-punie, nie wschd-zach, leay wic pza zaintereswaniem wjska. Nie by rwnie

przekuwany cinek wicza zi Kaliskiej.

Na cinku Warszawy Ramia by zniszczny mst na Pilicy p Wark. Pcigi tak

Warszawy, jak i Ramia chziy brzegw Pilicy, a przez rzek przeprawian si na kach.

Ten stan trwa grunia 1946 r., tj. nia wybuwania nweg, staeg, elazneg mstu.

Nasi kolejarze

Klejarze plscy pierwszej chwili wsppracwali z saperami radzieckimi przy odbudowie

i eksplatacji rg elaznych. Jenak kierwnictw na liniach z pcigami wjskwymi sprawwa

jesieni 1945 r. (tj. do przekucia z pwrtem trw na przewit nrmalny) persnel raziecki.

Na liniach nrmalntrwych pierwszej chwili buw i eksplatacjzajmwali si wycznie

Polacy.

Zy si wic o tyle szczliwie, e stsunkw mniej zniszczna linia czca Warszaw z

Zagbiem lsk-brwskim przez Kluszki i Czstchw nie bya bcina transprtami

wojskowymi i znalaza si cakwicie w naszej yspzycji. Pzwli t wzglnie szybk, jak na

wczesne warunki, zapatrywad Warszaw i w wgiel, ywnd i materiay przemyswe.

Jenczenie mna by na tej linii wprwazid stpniw pcigi sbwe w wikszej ilci ni t

mia miejsce na innych liniach.

Warunki pracy naszych klejarzy wymagay uej wytrzymaci fizycznej i samzaparcia. Na przyka

yurny ruchu w Wieliszewie k Leginwa pracwa w ziemiance opuszczonych okopw, wChotomowie - w piwnicy, w Wawrze - w jamie pod peronem.


26/1005

Naprawa parowozw i wagnw bywaa si p gym niebem przy wuzieststpniwym

mrzie, nagimi, zmarznitymi i kalecznymi rkami, ktrych przymarzay narzzia.

Na niektrych stacjach, z braku jakichklwiek pmieszczeo, biura yurnych ruchu mieciy si

w najbliszych mach mieszkalnych, w prninych na ten cel izbach, lecz czst biuro

yurneg znalaz si w mieszkaniu wr mebli i zieciarni lkatra. Tak by w Zielnce,Wminie, Sawnem, Treblince, Kswie Lackim i wielu innych. Zarzay si przy tym i sytuacje

komiczne. Na jednej z takich stacji pczas yuru meg yurneg na lkatra p

niebecnd mwnikw staa nagle bli prwych. yurny przerany nagym krzykiem

zaprpnwa jej kmpres na gw. pwieziaa mu, e tu nie chzi o gw, lecz krpwaa si

pwiezied mkswi, w czym rzecz. pier przygna pasaerka, ktra znalaza si w kancelarii,

zamkna rzwi pkju yurneg i zaja si bocianem.

Gdzie indziej w calnej czci wrca, wjeynej naajcej si zamieszkiwania izbie, mieci si

biuro zawiadowcy stacji, kasa biletowa, magazyn stacyjny, mieszkanie zawiadowcy stacji i mieszkanie

kasjerki biletowej.

Przy bjezie tej linii, kt usunyspr twarzyszcych mi pracwnikw zwrci uwag na

zagszczenie. yskretnie zaprpnwaem zamian kasjerki na kasjera. Ale sprawa bya ju

widocznie zadawniona i sptkaem si z elikatnym sprzeciwem bu strn. Twierzili, e nie znaj

innych mieszkao, barz ich urzza wsplne prwazenie kuchni; na wspaniale gtuje, bje lubi

te same ptrawy. Przy tym na zachwywaa si jak pierwsza naiwna, a n jak mzieniec

wychowany w klasztorze. W tych czasach w pbnych przypakach bwizyway liberalniejsze

kryteria. Ale iabe psun znwu faktora, kt szepn, e jest tylk jena prycza w tym

wielbranwympkju, kiey magazynie. Aby nie kmentwan niewaciwie i aby nie

twierzn, e klej stwrzya przymuswe warunki, wyremntwan zrujnwan klitk la kasjerki.Pojakim czasie prsili mnie na lub. Pbnych wyarzeo by wicej.

W tym czasie staran si ju mliwie kanie ustalid plany ukau trw, rzutw i opisw

budynkw, warsztatw, stacji wodnych, schematy linii teletechnicznych, energetyki, trakcji

elektrycznej itp. Rbi si t, aby mliwie najwaciwiej mc zielid rki finanswe i materiay na

buw. Mim t rzzeniena legd na pstawie tak zebraneg materiau w wczesnych

warunkach, prawie bez cznci, mg przynied u bw. Na przyka na jenej ze stacji cala

tylk murwany, bez kien, pkryty ziemi magazyn na naft i smary. W tym calaym biekcie

mieci si biur stacyjne. Na miar zeg jen skrzy rzwi teg biuramia urwane zawiasy.

Zawiawca peni sub na wej stacji sam, ju tygnia - zieo i noc bez anej pmiany. Gywysze na nasze sptkanie, przestraszyem si - przypmina jaskiniwca - zarnity, czarny,

okopcony sadzami lampy naftowej bez szka, niewyspany, wynzniay.

Zapytaem g, czeg by najpilniej ptrzebwa, a ten skrmnie pprsi o zawiasy do drzwi i o

urzzenie kienka. Nie skary si nawet, e uszeg czasu nie wizia si z rzin. Cu, e nie

zapalia si przesiknita naft ziemia w tym magazynie i nie spn w nim jedyny pracownik tej

stacji.

Kilka stacji alej cala kazay wrzec i wszystkie urzzenia stacyjne. Nawet maszyna pisania

i szafy pene materiaw kancelaryjnych. Zawiawca tej stacji przestawi mi adnie na maszynie


27/1005

wypisany wykaz rzekomych potrzeb o kilkuziesiciu pzycjach. Rne by pejcie luzi tych

spraw.

W tym czasie znalelimy k Przasnysza puszczny bz kncentracyjny, a na jego terenie

kilkaziesit brych jeszcze barakw. P trzymaniu zezwolenia baraki rozebrano i rzesan je na

stacje, gzie nie by wrcw. Skrmny zawiawca trzyma pierwszy z nich, trzyma rwniezaraz w niu naszeg bjazu przyzia yurneg ruchu, aby mgli penid sub na zmian.

Dyrekcja w Warszawie bejmwaa wwczas k 2000 km sieci klejwej. By na niej 115 stacji -

wraz z przystankami sbwymi itp. k 300 psterunkw ruchu.

Aministrwad tak uym aparatem z centralimna by przy brej cznci i sprawnych

zespach karwych na linii. A pniewa teg nie by, chcia si wszzie zajrzed sbicie, b

niektrzy z kierownikw jednostek liniowych czekali na zarzzenia z gry, inni za wyknywali

rbty przekraczajce ich uprawnienia i przyznane kreyty. Jenym trzeba by rynwad

cziennie na czcz yk stw papryki, a innym pomc antydatowanymi poleceniami czyzezwoleniami i zatwierdzeniem na parapecie szkicowego projektu czy kosztorysu wykonywanej lub

ju wyknanej buwy. Na przyka w Lipnie, w miecie rzinnym Wincentego Rapackiego i Poli

Negri, czd wrca leaa w gruzach. Tamtejszy torowy Jan Majdek z wasnej inicjatywy buwa

ten fragment wrca (spsbem gsparczym). Nawet psazki a z klepki bwej. Przekrczy

on uprawnienia zawiadowcy odcinka rgweg, naczelnika ziau, a nawet i dyrekcji kolei. Bo np.

zisiaj taki prjekt zatwierza Ministerstw Kmunikacji. Trzeba by nie tylk uregulwad

przekroczenia, ale pchwalid i wynagrzid. Stawiaem g innym jak przyka czwieka

z inicjatyw, ktry nie czeka na prwazenie za rk. Znalazem w nim niejak bratni usz wian

fanatyzmem odbudowy. buwa brze, a nie umia przecie nawet czytad planw.

Byli i inni, ktrzy w teczkach zwzili czci centrali telefnicznych lub urzzeo sygnalizacji,

wybierajc je czst ze zmu. Byli i tacy, ktrzy za wasne pienize rabiali czci w prywatnych

warsztatach.

Zastanawiajcy jest fakt, e w pierwszym kresie, kiey byy ue mliwci przeciekw

niezinwentaryzwanych materiaw i sprztu raz saba kntrla, prawie wcale nie ppenian

nauyd, przynajmniej tak by na klei. Raczej wrtnie, luzie przynsili narzzia zabrane

Niemcm lub przechwywane 1939 rku. Czst przynsili wasne narzzia. Luzie byli wiani

patriotyzmem, rani wlnci, pijani szczciem, przepenieni ambicj zaww. Kaa

pchwaa, kae pzikwanie za wyknan prac, za buw kaeg fragmentu urzzeoklejwych przyjmwane byy ze wzruszeniem. Wiziaem, jak za uznanie rziy si nieme - tylko

wzrokiem wymawiane - nwe przyrzeczenia, nwe trune zbwizania. Przy nastpnym bjezie,

za tyzieo lub wa, wiziaem wyknane prace, ktrych w tych prymitywnych warunkach nie mogliby

wyknad zwykli zjaacze chleba.

Gy na wisn 1947 rku ruszyy ly, prwizryczny mst na Bugu p Makini o ugci k

300 metrw by pwanie zagrny. Uerzenia kry byy barz silne. Ruch pcigw wstrzyman.

P kilkunastu gzinach zmagania si z ywiem mst trzs si jak przyswiwy lid siki.

Katastrfa zbliaa si z ka gzin. Jenak przez cay czas wn jeszcze kamienie

i zsypywano z gry bitych balami izbic, aby ich nie pmy lub nie ci strymi krawziamipyncych tafli lwych. W pewnym momencie, wobec obawy zerwania mostu, trzeba by nakazad


28/1005

wszystkim pracwnikm pucid mst. Wszyscy zeszli, tylk jeen jeyny mstwniczy, Stanisaw

Ple, pzsta. Mim kilkakrtnych pleceo puszczenia mstu kaza ppychad na mst wzki

z kamieniami i naal sam zsypywa je izbic... Prusza si p mcie prawie na czwrakach, aby nie

byd zrzucnym wy. P kilku gzinach kra sza ju rbniejsza, skruszna p rze.

Niebezpieczeostw min. pier wtenczas zsze Ple z uratwaneg mstu. Nie bya t

fanfaronada lub brawura zjeg strny. Mia ju 55 lat. Gy mu ptem zikwaem, bylimy baj tak

wzruszeni, e wzajemnie musielimy usprawieliwiad nasze mkre czy rzekm silnym wiatrem na

mcie.

Nie wszzie przebieg akcji by tak pmylny.

Przekucie torw

Jesieni 1945 rku na pstawie przumienia rzw PRL i ZSRR nastpi pwrtne przekucie na

przewit nrmalny wszystkich tych linii PKP, ktre w 1944 rku i na pcztku 1945 r. byy przekute na

przewit szerki. glna ugd tych cinkw wynsia na terenie yrekcji Warszewskiej k

1000 kilmetrw. la przekucia cinkw jentrwych wstrzymywan na nich cakwicie ruch

pcigw i na caej ugci jenczenie pracwa kilkaziesit bryga. Zamknicia takie trway 10-

14 dni. Na liniach dwutorowych zamykano dla ruchu jeden tor, a p rugim kurswaa tylk czd

pcigw. la przewzu pczas trwania wjny transprtw wjskwych Brzecia Berlina raz

la wiezienia p zakoczeniu wjny zembilizwanych wjsk, sprztu, luzi wracajcych ZSRR

z obozw by uywanych kilkaziesit tysicy wagnw i kilkaset parowozw szerokotorowych.

Z rugiej strny ue ilci tabru nrmalntrweg zbyteg Niemcw stay prawiebezczynnie. Z tych wzglw przekucie na przewit nrmalny i wykorzystanie do tych przewozw

tabru nrmalntrweg by spraw piln.

W cigu szeciu tygni zwn k 1000 km trw. Narzzi mielimy ma, ale w sierpniu

i wrzeniu zieo jest jeszcze d ugi, a pga sprzyjaa. Pracwan wic przewanie na wie

zmiany - witu zmierzchu.

nia 16 paziernika 1945 rku wszystkie try yrekcji Warszawskiej miay z pwrtem przewit

normalny 1435 mm.

Jenczenie pen aministracj klei na terenie Plski przejy PKP. tej pry ruch bywa sipod jednolitym kierownictwem z mliwci stpniweg wprwazenia wikszej liczby pcigw

pasaerskich rwnie na liniach przekutych, na ktrych przetem kursway tylk transprty.

Sprawa przekucia wynia si zreszt d nagle. takiej zmiany przewitu ptrzebne s jeeli nie

plany, t przynajmniej schematy ukau trw na stacjach (stan prze przekuciem, zakres przekucia

i stateczny uka). Jak t ju pwieziaem, try buwane przez saperw nie zawsze naaway

si ruchu glneg, publiczneg, pasaerskieg i czst trzeba by jenczenie wyknad

pwaniejsze przerbki, aby mna by pzwlid na jaz pcigw sbwych. Prjekty

sprzzane byy rcznie na miejscu i zatwierdzane na miejscu przez nas z upwanienia yrektra

klei. Pniewa przebuwywa si jenczenie kilkanacie stacji, a rbt nie mna by


29/1005

wstrzymad w czekiwaniu na prjekt, trzeba by byd wszzie. Spza si w samochodzie po

szesnacie gzin na b.

Ta praca miaa jenak swj urk - zwaszcza la luzi nie bawiajcych si pejmwania ecyzji.

Mna si by wyyd wyajc plecenia szybkie i nierzak d wane. Przecie wikszd ukaw

trwych pzstaa ta sama przekucia nia zisiejszeg.

Luzie rwali si pracy. Chcieli jak najprzej wrcid nrmalnych warunkw.

Po swojej waciwej pracy przychzili jeszcze chtnicz przekuwania. W tej sytuacji kae

czekiwanie na ecyzj, prjekt, starczenie narzzi czy materiaw mg zniechcid luzi, a to

z kolei - wpynd nie tylk na pstp prac przy przekuwaniu, ale i w ogle na stosunek do pracy w

PKP. Ta blisza znajmd i harmnijna wsppraca zazierzgnita z lumi na linii pczas

pierwszych miesicy nieplegci --- a szczeglnie przy przekuciu - uatwia mi wyatnie prac

w pniejszych latach.

Przystanki osobowe

Sied yrekcji klejwej w Warszawie bya 1939 rku przystswana raczej bsugi miasta. Mae

osiedla, gminy wiejskie, wsie tylko w niewielu przypakach miay przystanki sbwe. Pcigi

przebiegay k wsi, lecz lund tych miejscwci nie mga krzystad z pcigu.

ugd linii klejwych yrekcji Warszawskiej wynsia k 20 000 km, a by na niej 115 stacji,

czyli legd mizy nimi wynsia reni 18 km. Byy jenak i legci 30 km, np. mizyCzeremch a Hajnwk. d gste przystanki znajway si tylk w okolicach podmiejskich.

W pierwszych latach ruchu autbusweg la bsugi prwincji nie by.

Wie nie miaa wic pczeo ani klejami, ani autbusami, a zaptrzebwanie kmunikacyjne by

ue. la kntaktu z miastem trzeba by alb rywad knie pracy w polu ijechad, alb id piesz

kilkanacie kilmetrw i wigad artykuy sprzeay czy zakupine.

Najwicej jenak cierpiay na tym zieci, zajce szk legych o kilka kilometrw od domu,

szczeglnie pczas zimy. Brny p nie ueptanych i nie ujenych nienychbezrach, siekane

p twarzy mrnym wiatrem. Czst o wicie lub o zmierzchu. lateg lund wsi maswmagaa si buwy przystankw sbwych. Wprawzie kae, nawet najkrtsze zatrzymanie

pcigu sbweg t strata czasu na hamwanie, pstj i rzp k 5 minut - a pcigi w tym

czasie kursway i tak ju enujc pwli - ale jak tu nie pmc zieciarni chccej si uczyd? Czy

mna by patrzed spkjnie, jac wygnie w ciepym wagnie, jak zieci brykaj si z ywiem,

brn piesz i marzn?

Mimo pewnych oporw i miernikomanii wybudowano w pierwszych latach po drugiej wojnie

(wycznie na terenie yrekcji Warszawskiej) pna 70 nwych przystankw.

Na otwarcie nowych przystankw byem zapraszany przez kmitety buwy i w miar wlneg czasu

przyjmwaem zaprszenia. Niektre przystanki twieraem jak przestawiciel PKP, np. w Sarnakach


30/1005

pod Siemiatyczami, w Mysakwie k Arkaii w pbliu Niebrwa, w Supsku k Mawy, Przyku

uym k Rgwa i w wielu innych miejscwciach. Szczeglnie wzruszajca jest przy takich

otwarciach wasnej stacjirad zieci. Gy si patrzy w kilkaset miejcych si z raci

ziecicych czu, czy mna mwid nastpnemu kmitetwi buwy innego przystanku?

Pniej, p rku 1956, w miar rzwju kmunikacji autbuswej, sprawa buwy nwychprzystankw stracia na strci.

Autobus przewozi prawie od drzwi do drzwi, tj. ze rka wsi centrum miasta, za przystanku

kolejowego trzeba jd i t czasami d alek. Rwnie i stacje PKP s w wielu przypadkach

oddalone od miasta o kilka kilmetrw. Kszt wasny przebiegu autbusu jest wielkrtnie taoszy

przebiegu na teje rze pcigu. Mna wic tymi samymi nakaami uruchmid znacznie wicej

autbusw. Takie zalety kmunikacji samchwej, jak elastycznd przystswania przystankw,

czsttliwd, szybkd spwway, e wie zacza barziej ubiegad si o linie PKS, a mniej

o przystanki PKP.

Teraz buuje si jeszcze nwe przystanki kolejowe, lecz raczej tylko na liniach podmiejskich, o uym

ruchu pasaerskim, aby rga jcia z mu punktu wsiaania bya mliwie krtka.

Rozbudowa

W pierwszych latach p wjnie staran si na razie zasklepid najwiksze wyrwy na klei. Nie by

czasu ani rkw na przystswanie sieci PKP nwych spsbw eksplatacji. Pbnie jak t

mia miejsce w innych ziezinach naszeg kraju, rzbuwa rg elaznych zacza si stpniwdopiero od roku 1950. Ale i tu, jak z przyswiwym mealem, byy wie strny. Z jednej - mna

by przystswad klej rsncych z nia na zieo ptrzeb, mernizwad, elektryfikwad,

ieselizwad, mechanizwad, autmatyzwad, rzszerzad, pwikszad, rzbuwywad itp., za

z drugiej strony - aby c wybuwad, trzeba by spraw przecignd przez ogromnie

rozbudowany aparat biurokratyczny.

yrekcja chciaa buwad, miaa przyznane rki pienine i materiawe, lecz bya zalena biur

projektowych i od wykonawcw, a tym nie zawsze si tak spieszy jak nam, ktrzy musielimy

wysuchiwad susznych narzekao speczeostwa na braki w kolejnictwie.

kumentacja na buw przechzia przez trzy etapy: zaenia prjektu, prjekt wstpny

i prjekt techniczny. Przechziy ne nat przez trzy instancje komisji ocen projektw

inwestycyjnych (w skrcie KOPI) a to: w dyrekcji kolei, w Ministerstwie Komunikacji i w PKPG. Projekt

np. elektryfikacji linii skaa si z prjektw branwych: sieci zasilania, pstacji, sieci rbczej,

ukau trw stacyjnych, buynkw, urzzeo sygnalizacji, wietlenia zewntrzneg stacji, cznci

it., it. Na jen tak kumentacj bywa si kilkanacie psiezeo KPI, nim wreszcie

inwestr trzyma j zatwierzn.

brze, jeeli na takiej kmisji cen gs zabierali luzie beznani ze spraw, lecz biaa, gy znalaz

si wszystkwiezcy, nie majcy aneg rzeznania, i prpnwa rbn zmiankac caspraw.


31/1005

Gy si ua przeprwazid prjekt przez Scyll i Charyb wszystkich KPI i upra z obstawionym

miernikami wyknawc, wwczas ra si, czy p zakoczeniu rbty buynek nie bzie zabrany

przez kogo innego i na inne cele.

Trzeba by mied trch wiaczenia yciweg, aby si nie zniechcid i mim tych k naal

chcied pracwad.

Byy i przypadki mieszne. Na jenej ze stacji w Warszawie sta uszeg czasu nieczynny,

rzbrjny pcig pancerny. Mia byd wysany celem rzmntwania warsztatw w Bygszczy.

Pewneg nia zgszn, e w Ciechanwie bezprawnie zajt nam wyremntwany wie przez

kolej blok mieszkalny i pbn strzee g kilkunastu uzbrjnych luzi. Pleciem wysad ten pcig

pancerny Ciechanwa. Wied o tym gruchna p linii. Agresorzywycfali si, a pcig pancerny

przesze przez stacj Ciechanw bez zatrzymania o Bydgoszczy.

Przykay te bitnie pkazuj, e praca w tych warunkach nie zawsze bya przyjemna. Zmarnwa

si u czasu i zdrowia na odrabianie genialnych pmysw. Byy ni, w ktrych sz si pracy

z wielk niechci. Nie zawsze praca bya pieni ycia. Wizia si jenak, e mim

spraycznych zahamwao buuje si d u i kleje, chcia pwli, lecz stale si pprawiaj.

Szczeglnie wiad t w dziedzinie elektryfikacji i urzzeo sygnalizacji.

W tych statnich PKP zrbiy uy krk naprz. cakwiteg prymitywu w rku 1945 zbylimy

si becnie na zupenie nwczesne elektryczne urzzenia, wyprzezajc szereg klei

zachodnioeuropejskich. A t zapewnia wiksze bezpieczeostw przejazu.

Ten wycig, ta rywalizacja na plu isttnejmernizacji pchaniay czwieka, kazay zapminad

o chwilowych nieporozumieniach, a nawet trzeba by tumaczyd rzgrycznym czasamiwsppracwnikm, e nie zawsze mna signd cel yspnujc pcigiem pancernym.

Pracuje si przecie nie la pewnych osb, lecz dla sprawy.


32/1005

Mieczysaw StrzeleckiOd ruin Warszawy do uroku Starwki

15 stycznia 1945 r.

Znajuj si w pbliu Warszawy - w lasach chjnwskich p Gr Kalwari. Z huku zia,

chzceg z kierunku Gry Kalwarii, wniskuj, e gzinypbytu naszych gnbicieli s ju

pliczne. Pzstawi p sbie na tym terenie zgliszcza klicznych wsi i liczne groby

pmrwanych pczas pamitnej pacyfikacji lasw chjnwskich, przy pmcy uzbrjnej p zby

dywizji SS i Gestapo w dniu 25 sierpnia 1944 r.

Noc z 15 na 16 stycznia

Bateria artylerii hitlerowskiej zajmuje pozycje w pbliu mjeg mieszkania. fensywa wjsk

razieckich ruszya naprz. Napawa nas t tuch.

Niepokoi mnie tylko los kobiet i zieci, gyby miay si znaled w zasigu gnia artylerii. Na wszelki

wypadek jeszcze tej samej nocy wsplnie z ssiaami kpiemy naprce schrny plwe,

zabezpieczajce chcia czciw prze pciskami artylerii.

16 stycznia

Wruj legeg 6 km Piaseczna. Przelunine uciekinierami warszawskimi miasteczk a

kipi. Niesamwity rzgariasz panujcy na gwnej ulicy pwikszaj jeszcze wycfujce si

z kierunku Gry Kalwarii ziay armii hitlerwskiej. Wtem nalatuj strny Wisy samlty

radzieckie i zaczynaj ksid z brni pkawej. Wjenej chwili ulice pustszej. Wjacy niemieccy

uciekaj pierwsi.

rga pwrtna Chjnwa nie jest przyjemna. Mijam p rze wycfujce si w strn

Piaseczna ziay hitlerwskie. Ic w przeciwnym kierunku, cigam na siebie pejrzliwy wzrk

nierzy.

Pnwny nalt samltw razieckich wpza mnie wraz z ca klumn wjska przyrneg

rwu. Samlty twieraj gieo z barz maej wyskci. Niemcy pnsz znaczne straty...

Noc przechodzi nam na wyczekiwaniu. Tak zastaje nas ranek.

17 stycznia

Wraz z mieszkaocami klicznych mw wychz z lasu na gwn rg, a na niej - widok,

ojakim marzyem przez ugie pid lat. rg, ktr prze paru gzinami uciekali nadludzie, teraz

maszeruje Wjsk Plskie. Klumna za klumn w penym uzbrjeniu, z plskimi rami na brze

nam znanych czapkach plwych. Rad nasza nie ma granic.


33/1005

18 stycznia

P miesicach tuaczki znalazem si w murach wlnej stlicy. Waciwie sw mury i sw

stolicatrzeba wzid w cuzysw: przygtwany byem na najgrsze, lecz t, c zbaczyem,

przekracza mj wybrani. ymice jeszcze zgliszcza, ulice pitrzcych si ruin, wypalne my,

groby, martwota - niczym nie przypminaj meg rzinneg miasta i dumnej stolicy. Czy i kiedy

buzi si ycie w tym pustym, wymarym miecie?

Samchem wjskwym jeam tylk ul. Puawskiej. alej centrum miasta przezieram

si piesz wr pprzewracanych tramwajw i resztek barykad.

Przy placu Zbawiciela pozostawiam towarzyszy i biegn sweg mieszkania przy ul. Szpena 14,

gzie ukrywaem si pczas kupacji. Pzstawiem tam cay swj bytek. biegam tylk rgu

Szopena. Rzut oka na dom, w ktrym mieszkaem, uwiaamia mi, e nie mam si czeg pieszyd.

Kamienica wygla jak wielka stunia, wypalna piwnic p ach. Rzgrzebywanie rumwiska nie

przynsi anych rezultatw. Cay majtek, jaki mi pzsta, t stare ubranie, ktre mam na sbie.

Zapaa wczesny zmrk. Chzenie wieczrem p ruinach me byd niebezpieczne.Sychad warkt

samolotu. Tu i wzie rzlegaj si strzay. Nc spzam w piwnicy wypalonego domu przy ul.

Marszakwskiej.

Wczesny ranek 19 stycznia

Pwrt Chjnwa. Musz zrganizwad trch ywnci la ny i ptrarcznej crki Graynki

na kilka najbliszych ni, aby mc wrcid Warszawy.

7 luty

Mim szczerych chci, nie ua mi si wczeniej przybyd Warszawy. Zbyt ue trunci miaem

przy zaaprwizwaniu rziny. Nie miaem pienizy i nic spienienia czy zamiany. P ywnd

musiaem pjd piesz znajmych a p Grjec. Ua si. Jestem znw w Warszawie.

Teraz ju bez ppiechu wruj przez znane mi zielnice, zi ju prawie nie istniejce. Na

Puawskiej psilam si w prwizrycznym barze, mieszczcym si w tramwaju stjcym w poprzek

jezni. Wzu wielkiej arterii wyrastaj byle jak sklecne pierwsze punkty zapatrzeniwe la

nacigajcych craz liczniej mieszkaocw stlicy.

Jak kaeg warszawiaka p pwrcie rzinneg miasta, i mnie ngi pnisy na Starwk; na

teren hericznych walk jej zagi pczas pwstania. Bya t zielnica meg zieciostwa, mych

pierwszych krokw w pracy zawodowej pod kierunkiem profesora Mariana Lalewicza przy budowie

domw mieszkalnych PKO przy ul. Brzozowej. Widok kamieniczek staromiejskich, wr ktrych

wychwywaem si i pracwaem, wywar na mnie wstrzsajce, niezapmniane wraenie.

Czy bzie kieyklwiek mliwa reknstrukcja ukchanej przez warszawiakw Starwki?

P bejrzeniu umareg miasta pragn si przeknad, jak wygla prawy brzeg Wisy, t znaczy Praga

wyzwlna we wrzeniu 1944 r.


34/1005

Na wprst Karwej pr

pamiętniki inżynierów - 1966

Documents