papua niugini: kantri patnasip strateji (2016-2020)...ii. kantri strateji 4 a. gavman nesenel...

21
Kantri Patnasip Strateji Project Number: 26194 Papua Niugini 2016–2020 No ken givimaut dispela pepa bilong toktok inap ol Bot ov Dairekta i givim tok orait. Bihain long dispela tok orait, ADB bai putim dispela bikpela pepa bilong wok long pablik, bihainim ADB Pablik Komyunikesen Polisi 2011.

Upload: others

Post on 20-Jul-2020

13 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Papua Niugini: Kantri Patnasip Strateji (2016-2020)...II. KANTRI STRATEJI 4 A. Gavman Nesenel Strateji 4 B. ADB Kantri Strateji 5 III. STRATEJI IMPLEMENTESEN 9 A. Ol Sain bilong ol

Kantri Patnasip Strateji

Project Number: 26194

Papua Niugini 2016–2020 No ken givimaut dispela pepa bilong toktok inap ol Bot ov Dairekta i givim tok orait. Bihain long dispela tok orait, ADB bai putim dispela bikpela pepa bilong wok long pablik, bihainim ADB Pablik Komyunikesen Polisi 2011.

Page 2: Papua Niugini: Kantri Patnasip Strateji (2016-2020)...II. KANTRI STRATEJI 4 A. Gavman Nesenel Strateji 4 B. ADB Kantri Strateji 5 III. STRATEJI IMPLEMENTESEN 9 A. Ol Sain bilong ol

WANKAIN MAK BILONG MANI (long 5 Janueri 2015)

Moni mak – kina (K)

K1.00 = $0.34 $1.00 = K2.94

SOTPELA NEM

ADB – Esia Divelopmen Benk ADF – Esia Divelopmen Fan CPS – Kantri Patnasip Strateji DFAT

DSP – –

Australia Dipatmen bilong Foren Afeas and Tred Divelopmen Divelopmen Stratejik Plen

EU GDP IMF

– – –

Yuropien Yunien Gros Domestik Prodak Intenesenel Moneteri Fan

JICA LNG

– –

Siapan intenesenel Koperesen Ejensi Liquifaid Nesurel Ges

MFF – Maltitrans fainens fasiliti MTDS – Namel Taim Divelopmen Strateji NSRSD

OCR – –

Nesenel Strateji bilong Responsibel Divelopmen Odineri Kepital Risos

PARD – Pasifik Dipatmen PSM – Pablik sekta menesmen PNG – Papua Niugini PPP – Pablik-Praivet Patnasip PSD – Praivet Sekta Divelopmen PSDI – Praivet Sekta Divelopmen inisetiv PSM

RCI – –

Pablik Sekta Menesmen Rijonal Koperesen na integresen

SOE – Kampani bilong Stet TA – Teknikol Asistens

LUKSAVE

Insait long dispela ripot dispela sain "$" i tok long US dola na sapos nogat bai ripot i toksave.

Ol toktok long dispela pepa em ol i bin tanim long Tok Inglis i go long Tok Pisin long planti moa pipel bai ken kisim tok save. Esia Divelopmen Benk (ADB) i traim long mekim wok bilong sekim gut dispela tanim tok i mas bihainim stret tok, tasol Tok Inglis em i stap yet olsem em i tok ples bilong yusim long olgeta wok bilong ADB, na as bilong dispela pepa long tok Inglis em tasol i trupela tok (i olsem, opisal na i gat pawa) insait long dispela rait long pepa. Sapos yu laikim kisim sampela toktok bilong dispela pepa, yu mas oltaim bihainim toktok bilong namba wan pepa long Tok Inglis.

Page 3: Papua Niugini: Kantri Patnasip Strateji (2016-2020)...II. KANTRI STRATEJI 4 A. Gavman Nesenel Strateji 4 B. ADB Kantri Strateji 5 III. STRATEJI IMPLEMENTESEN 9 A. Ol Sain bilong ol

Vais-Presiden S. Groff, Operesen 2 Dairekta Jeneral X. Yao, Pasifik Dipatmen (PARD) Kantri Dairekta

M. Minc, Papua Niugini Residen Misin (PNRM), PARD

Tim Lida A. Batten, Kantri ikonomis, PARD Ol Tim Memba S. Blaik, Senia Eben Divelopmen Speselis, PARD

N. Carandang, Sosel Divelopmen Speselis, PARD M. Drilon, Senia Nesurel Risos ikonomis, PARD H. Everett, Senia Kantri Speselis, PARD P. Flegler, invesmen Speselis (Kepital Maket), Praivet Sekta Operesen

Dipatmen (PSOD) G. Ganiga, Senia Projek Opisa (Transpot), PARD H. Haider, Potfolio Menesmen Speselis, PARD A. ingratubun, Yunit bos, Potfolio Menesmen, PARD S. Khan, Senia Transpot Speselis, PARD S. Lee, Prinsipel Sosel Divelopmen Specialist Speselis (Jenda na

Divelopmen), PARD A. Maxwell, Senia Eneji Speselis, PARD S. Muramoto, Yunit bos, Projek Edministresen, PARD X. Pu, Senia invesmen Speselis (Infrastraksa), PSOD F. Ramos, Projek Opisa (Eneji), PARD

N. Sapkota, Seifgat Speselis, PARD S. Spohn, Praivet Sekta Divelopmen Speselis, PLCO

H. Uusimaa, Klaimet Senis Speselis, PARD E. Veve, Dairekta, PARD

J. Williams, Senia Envairenmen Speselis, PARD

Lain husat i sekim wok

I. Caetani, Senia Fainensing Speselis, Opis bilong Kofainens Operesen (OCO)

G. ismakova, Senia Speselis bilong baim samting, Operesen Sevis na Fainensol Menesmen Dipatmen (OSFMD)

K. Seetharam, Prinsipel bilong Serim Save na Sevis Speselis, Rijonal na Sastenebol Divelopmen (RSDD)

K. Lao-Araya, Prinsipal Risal Menesmen Speselis, Strateji na Polisi Dipatmen (SPD)

S. Tanaka, Senia ikonomis, ikonomik Risets Dipatmen (ERD) M. Tonizzo, invesmen Speselis, Praivet Sekta Operesen Dipatmen

(PSOD) T. Yokota, Senia ivaluesen Speselis, indipenden ivaluesen Dipatmen

(IED)

Long taim bilong redim wanpela kantri patnasip strateji o long putim mani bilong wanpela projek o long toktok long wanpela hap ples o wanpela teritori o hap graun insait long dispela wok pepa, Esia Divelopmen Benk i no gat tingting long skelim ol ples sapos ol i stap long hap we lo i tok orait long en o no gat.

Page 4: Papua Niugini: Kantri Patnasip Strateji (2016-2020)...II. KANTRI STRATEJI 4 A. Gavman Nesenel Strateji 4 B. ADB Kantri Strateji 5 III. STRATEJI IMPLEMENTESEN 9 A. Ol Sain bilong ol

OL TOKTOK i STAP iNSAIT

Pes

I. ROT BILONG DIVELOPMEN NA OL TOKTOK BILONG EN 1 A. Stori bilong kantri 1 B. Lukim na glasim gut ikonomi 2 C. Ol bikpela samting i stap long olpela ADB Kantri Strateji 3

II. KANTRI STRATEJI 4 A. Gavman Nesenel Strateji 4 B. ADB Kantri Strateji 5

III. STRATEJI IMPLEMENTESEN 9 A. Ol Sain bilong ol Risos Mak 9 B. Bikpela lukluk long Program 10

IV. MENESMEN BILONG OL WOK KAMAP 10 A. Sekim wok 10 B. Ol hevi inap kamap 10

APENDIKS 1. Kantri Patnasip Strateji Risal Fremwok 12 2. Lista bilong ol arapela Pepa 16

Page 5: Papua Niugini: Kantri Patnasip Strateji (2016-2020)...II. KANTRI STRATEJI 4 A. Gavman Nesenel Strateji 4 B. ADB Kantri Strateji 5 III. STRATEJI IMPLEMENTESEN 9 A. Ol Sain bilong ol

LUKLUK LONG KANTRI KWIKTAIM

Ikonomik 2009 2010 2011 2012 2013 GDP ($ bilien, bilong nau) 8.1 9.7 13.1 15.5 15.5 GDP per kapita ($, bilong nau) 1,279.3 1,500.0 1,975.7 2,289.9 2,235.4 GDP gro pesen, ol prais i stap wankain) 6.1 7.6 11.3 7.7 5.1

Egrikalsa 0.7 2.9 8.6 -2.7 0.5 Indastri 8.1 10.8 13.0 14.7 9.9 Ol sevis 9.7 8.5 11.5 9.7 3.4

Gros Domestik invesmen (pesen bilong GDP) … … … … … Gros Domestik Seving (pesen bilong GDP) … … … … … Konsiuma Prais indeks (enuel pesen senis) 6.9 6.0 8.4 2.2 4.0 Likuiditi (M2) (enuel pesen senis) 21.9 10.0 17.6 10.9 0.0 Olgeta moni kantri kamapim (sot) pesen bilong GDP)

-0.2 0.7 2.3 -4.3 -7.9

Skel bilong ol samting bilong salim (pesen bilong GDP) 18.8 22.8 20.7 10.2 7.4 Hamas mani stap long akaun nau (pesen bilong GDP) -7.2 -6.5 -1.3 -14.9 -13.7 Sevis bilong dinau bilong ausait (pesen bilong ol samting I go aut long kantri)

0.5 0.3 0.4 0.3 0.3

Ol dinau bilong ausait pesen bilong GDP) 12.7 12.1 13.1 14.1 15.1 Pasin bilong stap turangu 2000 2013 Populesen (milien) 5.2 6.9 Populesen gro (pesen bilong senis long wan wan yia) 2.0 2.2 Namba bilong ol mama dai (wanpela 100,000 karim) 340.0 220.0 Namba bilong bebi dai (aninit long 1 yia/1,000 karim i no dai) 58.4 48.4 [2012] Hamas yia bai bebi stap laip (yia) 58.8 62.3 [2012] Bikpela lain save long rit na rait (pesen) 57.3 62.4 [2011] Olgeta pikinini go long skul (pesen) 71.0 60.1 [2008] Ol pikinini gat malnutrisen (pesen aninit long 5 yia) 24.6 [1983] 18.1 [2005] Populesen i stap aninit long poveti lain(pesen) 37.5 [1996] 39.9 [2009] Populesen i gat seif wara (pesen) 35.1 39.7 [2012] Populesen i gat toilet (pesen) 19.2 18.7 [2012] Envairenmen 2010 Ges nogut i go aut (000’s tons) 3,135.3 Ges nogut i go aut mak bilong wan wan man (tons) 0.5 Eria bilong ol diwai (milien hekta) 28.6 [2011] Taun populesen (pesen bilong populesen) 12.6 [2012] ADB Potfolio (bikpela gavman dinau, inap long 31 Desemba 2013) OCR ADF Cofinancing Total Namba bilong olgeta dinau 9 18 9 36 Hamas tru long dinau ($ milien, bungim olgeta) 521 503 74 1,098 Moni bilong givimaut

Olgeta moni stap long kisim ($ milien) 380 300 57 737 Moni go aut ($ milien, bungim olgeta) 141 203 17 361 Pesen bilong moni go aut (hamas moni go aut/hamas moni nau stap) 37% 68% 29% 49%

… = i no stap, ( ) = no gat, [ ] = yia bilong ol ripot i stap nau, ADB = Esia Divelopmen Benk, ADF = Esia Divelopmen Fan, GDP = Gros Domestik Prodak, M2 = brod mani, OCR = Odinery Kepitel Risos. Ripot i kam long: ADB, Esia Divelopmen Autluk databes na Wol Benk Divelopmen indiketa databes.

Page 6: Papua Niugini: Kantri Patnasip Strateji (2016-2020)...II. KANTRI STRATEJI 4 A. Gavman Nesenel Strateji 4 B. ADB Kantri Strateji 5 III. STRATEJI IMPLEMENTESEN 9 A. Ol Sain bilong ol

I. ROT BILONG DIVELOPMEN NA OL TOKTOK BILONG EN

A. Stori bilong kantri

1. Papua Niugini (PNG) i amamas long lukim ikonomi go bikpela insait long 13 yia bilong gutpela ikonomik olgeta, wantaim bikpela prais bilong ol ekspot, na ol straksa senis na ol gutpela polisi bilong mekroikonomik.1 Long 2010 i kam ikonomi i bin gro wantaim bikpela sapot bilong foren dairek invesmen i go wantaim wanpela $20 bilien likwifai nesurel ges (LNG) projek, we i bin stat wok long 2014. Tasol go bilong ikonomi i no bin karamapim olgeta hap, na em i bin go long helpim liklik lain tasol, moa long ol taun populesen. Wantaim klostu 850 tokples grup i stap olgeta hap long maunten na long ol planti liklik ailan, i gat bikpela salens long tanim ol nesurel risos long kisim mani bilong helpim olgeta populesen long gro. Maski fomol sekta i wok long go bikpela em i save givim wok long liklik lain tasol olsem 10 pesen bilong ol lain husat inap long wok na em i no inap long kisim inap ol populesen bilong ol yangpela lain we i wok long gro yet. 2. Klostu 88 pesen bilong populesen na 80 pesen bilong PNG husat i no gat mani na i stap turangu i save stap long ol rurel ples, we egrikalsa wok em i strong long planti rijon, transport em i no gutpela, na i no gat gutpela gavman sevis i go na dispela i stopim ol woklain long rurel ples long helpim ikonomi bilong kantri gro.2 Ples i stap longwe na i no gat telepon na wei bilong salim toktok i go i kam na no gat gutpela sosel sevis wantaim slek pasin bilong wok bilong ol gavman system na wokman na meri na mekim kantri i no strong tumas long wok. Maski bikpela mani i go antap long ol yia i go pinis, rurel helt autpos na ol besik edukesen fasiliti i stap pas yet, i no gat rot long kisim saplai, na no gat pawa sapli i mekim wok i hat. Rurel helt na edukesen na manmeri i save tromoi bikpela mani bilong ol yet long kisim longpela taim long go long ol rijonal senta long kisim ol saplai bilong ol pipel.

3. Ol rekot bilong ol populesen long PNG’s i soim olsem PNG i stap aninit long ol wankain kantri olsem em yet long namba bilong ol pipel i save wok long mani. PNG em i stap namba 156 long 186 kantri insait long 2013 Human Divelopmen indeks.3 Mipela i no ting bai kantri i kisim gutpela mak long tingting bilong inapim olgeta Milenium Divelopmen Gol long pinis bilong yia 20154 na em i kamapim liklik senis tru long daunim ol pasin bilong man na meri i no kisim wankain luksave na long daunim jenda bes vailens o man paitim meri.5 Taim ol i lukluk long intenesenel standet em i soim olsem mak bilong PNG long UNDP Jenda Divelopmen indeks, ol i lukim olsem mak bilong kantri long GDI i pundaun gen insait long 10-pela yia i go pinis: em long mak insait long 146 kantri, long 106 long 2002 i go long 140 long 2011.6 Dai bilong mama na pikinini long taim bilong karim bebi i stap antap yet long Pasifik na i stap namba tu ples long Esia na Pasifik rijon.7 4. Kirap bilong LNG ekspot long 2014 na tu long strong bilong kirapim moa LNG projek long namel taim i kamapim sans long daunim ol fainensol gep long sevis deliveri praioriti. Tasol taim ikonomik bilong kantri i kamap strong wantaim ol indastri bilong kamautim ol samting long graun, PNG bai opim rot moa long kisim Dutch disis na tok no gut bilong ol risos. Ol hevi bilong politik long senisim gavman klostu, klostu i putim moa hevi antap long ol dispela samting na em i opim rot

1 ADB. 2014. Esien Divelopmen Autluk: Papua Niugini. Manila 2 Poveti Analisis (Samari) yu ken kisim long lista bilong ol link pepa long Apendiks 2 3Yunaitet Nesen Divelopmen Program. 2013. Human Divelopmen Ripot: The Rise of the South, Geneva. 4 Kantri na potfolio Indiketa (kisim long lista bilong ol arapela pepa insait long Apendiks 2 5 Jenda Analisis (Samari) (kisim long lista bilong ol arapela pepa insait long Apendiks 2 6 Yunaitet Nesens Divelopmen Program. Human Divelopmen Ripot. Ol i makim ol yia. GDI em i mak bilong jenda ikwaliti

UN i divelopim, wantaim human divelopmen indeks. Em i save makim ol wok bilong jenda ikwaliti long tripela hap: hamas krismas long stap long graun; edukesen (adalt literesi na olgeta enrolmen namba long praimeri i go teseri level); na klostu namba bilong hamas moni kam insait.

7 Nesenel Dipatmen bilong Helt, 2009. Ministeriel Tasfos long helt bilong ol mama long Papua Niugini Ripot. Pot Mosbi.

Page 7: Papua Niugini: Kantri Patnasip Strateji (2016-2020)...II. KANTRI STRATEJI 4 A. Gavman Nesenel Strateji 4 B. ADB Kantri Strateji 5 III. STRATEJI IMPLEMENTESEN 9 A. Ol Sain bilong ol

2

bilong bagaraim wok bisnis na long ikonomi long gro na karamapim olgeta pipel. Kantri bai mas stretim gut pablik sekta menesmen long em i ken stretim rot bilong ol mani kam insait long givim gutpela halivim long sevis na helpim sindaun bilong ol pipel we bai stap longpela taim. Ol polisi na lejisletiv fremwok bilong PNG i gutpela na i strong, tasol gavman i wok long painim hat yet long bihainim na eksenim ol dispela polisi na fremwok long mekim wok bilong en. Dispela em i tru long kantri level na tu long ol senis we i wok long kamap, long wankain taim bilong strongim ol wok namel long operesen bilong em na ol nupela we bilong gavanens nau i wok long kamap. Ol bikpela sistem na we bilong wok i stap pinis na i gutpela tasol i no olgeta taim ol wokman bilong gavman i save bihainim, na i gat bikpela wok i stap yet long luksave olsem ol i mas kamap strong long ol wokman i bihainim, pastaim long ol i ken go moa long mekim ol narapela senis we i bikpela moa. B. Lukim na glasim gut ikonomi

5. PNG i gat liklik ekspot ikonomi i op tasol na i save, kisim strong long ol komoditi prodak: ol mineral i kisim olsem 75 pesen bilong olgeta ekspot, egrikalsa kisim 20 pesen, na forestry kisim 5 pesen. Trupela GDP i gro long mak klostu olsem 6.0 pesen long 2014, wantaim bikpela mak bilong 21 pesen ol i ting long em bai kamap long 2015, wantaim stat bilong LNG ekspot. Ol i ting GDP bai gro bikpela tru long 2015 winim ol narapela yia, tasol em bai no gat bikpela senis tumas long olgeta hap bilong ikonomi na long kamapim wok bilong ol pipel. Bilong wanem ol intenesenel investa i papa long 80 pesen bilong ol LNG projek, olsem na ol mani bilong ol bai stap ausait long kantri. Moa long dispela, projek i gat 16,000 wokman na meri long taim bilong kirapim wok, tasol nau em sampela handet tasol bai gat wok long stap yet taim LNG i wok ful swing nau.8 Bikos long dispela, projek bai mekim liklik senis tasol long Gros Nesenel inkam aninit long GDP. Ol winmani na takis bai kamap namba wan rot bilong yusim long domestik ikonomi; tasol, ol bai no inap kamapim bikpela mak tumas tasol bai stat long yia 2020. 6. Praivet sekta asesmen9 bilong ADB long 2014 i soim klia lo na oda problem na no gat

gutpela transpot na pawa infrastraksa olsem i bagarap tru na i save holim bek sans bilong planti lain kisim wok mani – na tu i no gat strongpela lo bilong propeti, na i no gat rot long kisim dinau. i gat moa hevi antap long dispela wantaim ol kampani bilong stet (SOEs) we wok bilong ol i no gutpela tru sevis i no gutpela na em i save kisim spes bilong ol praivet sekta invesmen long bringim ol sevis i no gutpela tasol wantaim bikpela pe. I gat sampela gutpela wok i kamap pinis long givim salens long ol SOE wantaim telekomyunikesen, eviesen, na pawa. Tasol i mas gat moa wok long stretim na strongim pasin bilong lukautim gut mani na long mekim klia ol wok bilong ol SOE. Bikos long ol dispela banis long ol praivet sekta invesmen, PNG leba maket i stap liklik tasol olsem 10 i go 15 pesen bilong ol pipel i gat krismas inap long kisim wok. Narapela 85 i go 90 pesen bilong ol pipel i gat krismas inap long mekim wok i stap insait long infomol sekta long wok bilong sabistens egrikalsa o wok gaden tasol. 7. Namel-taim mani bilong kam insait long gavman em i lukluk olsem i gutpela, tasol salens i stap long gavman long bikpela mani em i tromoi long ol bikpela wok i mas kamapim gutpela sevis deliveri. Maski ol bikpela divelopmen patna na gavman i traim long trenim na lainim ol pipel long mekim wok gut insait long las 10-pela yia, menesmen bilong pablik sekta i stap slek yet. Na dispela i mekim hat long gavman inap long kontrolim gut we bilong yusim mani, givimaut mani bihainim tok orait bilong baset, na long bringim ol bikpela sevis long pipel. I gat ol bikpela plen i stap, tasol we bilong bihainim ol sistem na wei bilong wok i no strong inap long yumi ken gat bilip olsem em bai bringim gutpela pasin bilong lukautim na bosim mani bilong wok. Pasin bilong yusim

ADB. 2014. Esien Divelopmen Autluk: Papua Niugini. Manila. 9 Praivet Sekta Asesmen (Sameri) (I stap long olgeta lista bilong ol link pepa long Apendiks 2.

Page 8: Papua Niugini: Kantri Patnasip Strateji (2016-2020)...II. KANTRI STRATEJI 4 A. Gavman Nesenel Strateji 4 B. ADB Kantri Strateji 5 III. STRATEJI IMPLEMENTESEN 9 A. Ol Sain bilong ol

3

ol baset mani gut em i slek tru, na planti taim ol woklain i save yusim ol mani long narapela samting we i no stap long plen bilong baset, na dispela i mekim hat long bihainim stori bilong mani i go olsem baset i tok. We bilong bosim mani tu i go slek bikos mani i no save redi hariap long mekim wok na long mekim ol odit wok.

8. ADB i luksave olsem ol dispela kain samting i soim olsem i no gat strong long ol pasin bilong wok. Long sapotim PNG, em ADB bai yusim we bilong em long wok long taim em i wok wantaim ol kantri we i no gat strongpela pasin bilong bihainim ol prosida na sistem. 10 Tok piksa olsem, long senisim ol gavman sistem we i stap pinis, ADB bai mas luksave long wanem samting stret ol i nap long kamapim insait long taim we ol i mekim plen long en. ADB bai mas stap sambai tasol long wanem kain senis i ken kamap, tasol long wankain taim em i wok bungim wantaim wok operesen bilong em yet na long bikpela wok bilong stretim gavanens wok..11 C. Ol bikpela samting i stap long olpela ADB Kantri Strateji

9. Kantri patnasip strateji (CPS), 2011–2015 i givim stia long ADB long wok insait long PNG insait long ol 5-pela yia i go pinis.12 Dispela CPS i kamap long helpim PNG long inapim namba 2 Namel-Taim Divelopmen Stratedji (MTDS), 2011–2015.13 CPS i tok strong moa long ADB i mas sapotim transport, pawa, praivet sekta divelopmen, helt, rijonal koperesen na bungim wantaim, na Pablik Sekta Menesmen (PSM). PNG i bringim go antap mak bilong yusim ol risos bilong ADB long taim bilong em, wantaim bikpela sais potfolio long mak bilong $350 milien insait long 2010 na i go long $1.1 bilien long 2014. 10. Indipenden ivaluesen Dipatmen (IED) PNG Kantri Asistens Program ivaluesen (CAPE)14 i lukim olsem ol wok bilong ADB long PNG i stap gut bihainim tingting na plen. Na PNG CAPE na PNG CPS Fainel Riviu15 i kamapim ples klia, tasol ADB i wok long bungim hevi yet bilong wok i kamap gut, i kamapim gutpela samting, sastenebiliti na olgeta operesen bilong en. Olgeta hap bilong gutpela wok bilong en. Mipela lainim sampela strongpela tingting long mekim dispela kain samting i kamap gut:

(i) Malti-trens fainens fasiliti (MFFs) em ol i yusim long givim lonpela taim mani bilong wokim ol rot, pawa na sivel eviesen na long helpim wok kamap gut wantaim gutpela mani long ol atoriti, na long tok strong long ol i mas gat invesmen pastaim long ol i kisim projek, baim ol samting na long kamapim moa save long ol woklain.;

(ii) Sapos dispela liklik mani bilong ADB i go long ol bikpela projek na long wokim ol pekis bilong kontrak inap long helpim ol praivet sekta long kamap strong, taim ol i ken grisim ol nupela intenesenel kampani na long wankain taim mekim we bilong wok i kamap isi long ol ejensi na long givimaut hevi bilong menesim ol sab-kontrak.;16

(iii) Sapot bilong pablik sekta menesmen bai kamap gut moa sapos i gat gutpela kepesiti divelopmen wok i go long ol bikpela projek, na sapos ol i was gut moa long transparensi na akauntabiliti bilong stetutori atoriti na long sapim gut ol toktok bilong polisi bilong hevi bilong menesim ol dinau;17

10 ADB. 2007. Kamapim gutpela Divelopmen insait long ol Kantri no save Wok gut. Manila. 11 ADB. 2014. Save gut long hevi bilong Papua Niugini na Helpim: Pailot Asesmen bilong Taim Hevi. Manila. 12 ADB. 2010. Kantri Patnasip Strateji: Papua Niugini, 2011–2015. Manila. 13 Gavman bilong Papua Niugini. 2011. Midium Tem Divelopmen Strateji, 2011–2015. Pot Mosbi. 14 ADB. 2015. Ivaluesen bilong Wok bilong Kantri: Papua Niugini. Manila. 15 PNG CPS, 2011-2015 Laspela Riviu (yu ken kisim long lista bilong ol arapela bikpela pepa long Apendix 2). Las Riviu

em PARD i bin wokim na ol i wet long wanpela CAPE bai redi olsem na iED i no reviuim. 16 Ol mak bilong Kantri na Potfolio (yu ken kisim long lisat bilong ol arapela bikpela pepa long Apendix 2). 17 PNG Save Plen bilong kantri (yu ken kisim long lisat bilong ol arapela bikpela pepa long Apendix 2).

Page 9: Papua Niugini: Kantri Patnasip Strateji (2016-2020)...II. KANTRI STRATEJI 4 A. Gavman Nesenel Strateji 4 B. ADB Kantri Strateji 5 III. STRATEJI IMPLEMENTESEN 9 A. Ol Sain bilong ol

4

(iv) Potfolio wok i ken go moa sapos ol i kamapim ol trupela taim bilong projek olsem bilong putim gut taim na risos long mekim wok bilong sosol na envairenmen seifgat, olsem long Hailans Rijon we ol komyuniti straksa i hat long bihainim;18

(v) Ol i mas givim moa sapot long ol komyuniti na sosol sekta i wok bung wantaim we bai hangamap long ol wok bilong ol bikpela straksa operesen long givim moa luksave long ADB operesen we i go helpim olgeta lain, long taim ol i wok insait long ol komyuniti i stap longwe tumas o long ol komyuniti we gavman i no lukluk long ol;

(vi) Wok bilong karamapim olgeta lain bai ken kisim sapot tu long taim ol i lukluk moa long ol projek i sut long nid bilong ol meri na ol i putim wan wan mak bilong ol i go insait long projek monitoring na disain fremwok. I mas gat inap risos long ol lain ejensi i ken mekim wok bilong painim na bungim ol wok kamap bilong monitoring gut; na

(vii) Strongim wok namel long bikpela wok bilong ADB wantaim praivet sekta divelopmen inisetiv i ken helpim long stretim ol sistem bilong gavman we i sot long kepesiti, olsem long yusim ol sevis deliveri model bilong ol praivet sekta.

II. KANTRI STRATEJI

A. Gavman Nesenel Strateji

11. Visen. Visen bilong gavman bilong longpela taim em i stap insait long nesenel divelopmen fremwok, Visen 2050.19 Taim ol i kamapim ol institusen we inap long skelim gut ol sans long ol risos, Visen 2050 i laik was gut long lukim olsem gro bilong ikonomi taim em i kisim 2050 bai gat bikpela as, na i no inap kisim strong long mani kamap long maining na pawa sekta, na em i gutpela long kamapim nupela we bilong kisim mani na long kamapim gutpela autkam long ol human divelopmen. 12. Ol divelopmen plen. Long 2010, gavman i lonsim Divelopmen Strateji Plen (DSP), 2010–2030.20 DSP i gat wanpela stratejik plening fremwok i save lukluk long mekim ikonomi i gro long kamapim mani bilong ol turangu rijon na komyuniti wantaim gutpela transpot na yutiliti netwok, na gutpela kwaliti edukesen na helt sevis. Long yia 2014, wanpela Addendum bilong DSP i bin kamap wantaim nem ‘Nesenel Strateji bilong Risponsibel Sastenebol Divelopmen (NSRSD, 2010–2030)’.21 NSRSD i strongim laik bilong gavman long kantri no ken tingting tumas long kisim strong long ol mani kamap long ol samting i kamaut insait long graum we yumi no inap long kamapim nupela gen. Em i laikim ol pipel long kamapim ol indastri we i no inap bagarapim envairenmen na tu em i ken stap longpela taim na i no inap long kamapim bikpela kabon na tu long mekim bai olgeta pipel i ken kisim helpim na i no wanpela lain tasol. DSP na NSRSD i stap olsem stia bilong olgeta namel taim divelopmen na ol sekta strateji. Wok kamap bilong DSP bai sanap long 4-pela 5 yia MTDS. Namba wan MTDS 2011–2015, em bilong mekim fanding bilong gavman long 4-pela pos bilong infrastraksa, helt, edukesen na lo na 22 i go bikpela. 13. Bung ples bilong Strateji. Ol opisa bilong gavman i tokaut long tingting bilong ol long wok yet long strongim patnasip bilong ol wantaim ADB, wantaim DSP na NSRSD stap namel long sampela bilong ol ADB Strateji 2020 Mid-Term Reviu (MTR) praioriti.23 Gavman i askim ADB long putim ol helpim bilong em bihainim tingting bilong DSP na NSRD praioriti, we i lukluk long transpot

18 Sosol na Envairenmen Seifgat Asesmen (Sameri) (yu ken kisim long lista bilong ol arapela bikpela pepa i stap long Apendix 2).

19 Gavman bilong PNG. 2009. PNG Visen 2050. Pot Mosbi. 20 GAvman bilong PNG. 2010. PNG Divelopmen Stratejik Plen, 2010–2030. Pot Mosbi. 21 Gavman bilong PNG. 2014. Nesenel Strateji bilong Risponsibel Divelopmen, 2014-2030. Pot Mosbi. 22 Long taim bilong MTDS, 2011-2015 sampela hap bilong nesenel baset i go long ol dispela 4-pela pila i go moa klostu

long 20 pesen long in 2010 to 45 pesen long 2014. 23 ADB. 2014. Mid-term Riviu bilong Strateji 2020: Bungim ol Salens bilong Senis long Esia-Pasifik, Asia-Pacific, Manila.

Page 10: Papua Niugini: Kantri Patnasip Strateji (2016-2020)...II. KANTRI STRATEJI 4 A. Gavman Nesenel Strateji 4 B. ADB Kantri Strateji 5 III. STRATEJI IMPLEMENTESEN 9 A. Ol Sain bilong ol

5

na ol samting i save kamapim pawa. Wantaim transpot, gavman i makim pinis sampela rot, bris, sivel eviesen, na ol pots o basis olsem ol i bikpela samting long divelopmen objektiv bilong ol. Gavman i askim tu long ADB mas wok yet long helpim helt na wok gen long wara na ol arapela eben infrastraksa na ol sevis. Tupela DSP na Strateji 2020 MTR wantaim i toktok moa long sapotim ol rurel eria we i no wok long kisim divelopmen hariap; ol i promotim praivet sekta divelopmen; bringim moa sapot bilong kisim gutpela pasin bilong klaimet senis na long redi long disasta; na long mekim ol wok we i lukim man na meri i kisim wankain luksave.

14. We bilong makim na kodinesen bilong divelopmen patna. Ol praioriti bilong CPS i bihainim singaut bilong gavman na ol i kamap bihain long planti bikpela konsaltesen wantaim ol divelopmen patna, sivel sosaiti na praivet sekta. Ol divelopmen patna i sapotim ol praioriti bilong DSP na NSRSD na ol i putim ol wok bilong ol long bihainim dispela praioriti. ADB bai i no inap traim long givim helpim i go long olgeta sekta olsem egrikalsa, edukesen na sosol proteksen we ol narapela divelopmen patna bilong PNG i wok long helpim. I gat gutpela wanbel long brukim ol wok namel long ol divelopmen patna long PNG, na ol i save holim ol miting long was gut long ol wok i mas go gut wantaim long gutpela bilong olgeta ejensi. Moa long dispela, mani bilong gavman i go bikpela long putim moa mani long bikpela wok moa i kamap long ol hap bilong operesenel ekspens bilong planti sosol sekta olsem edukesen.24 B. ADB Kantri Strateji

15. Strategik objectiv. Bihainim divelopmen ajenda bilong gavman na ADB Strateji 2020 MTR praioriti, CPS bai helpim PNG long plenim na wokim wanpela gutpela samting bilong welt bilong olgeta lain na long kisim wanpela ikonomi long karamapim olgeta lain na i long lukautim envairenmen. 16. Ol praioriti bilong operesen. ADB bai sapotim ikonomi long gro moa long karamapim olgeta lain wantaim ol invesmen i go long transpot na pawa, daunim ol kos bilong bisnis na treid, na long kamapim moa wok na sans bilong kamapim gutpela laip. Long strongim wok bilong em long daunim turangu kain laip na pasin bilong lusim tingting long ol lain we gavman i lusim tingting long ol na ADB bai helpim gavman long strongim rurel praimeri helt na kamapim gutpela wara saplai na senitesen long ol lain i no gat planti samting na mani. ADB operesen bai lukluk moa long ol kain pawa we inap long kamap nupela gen olgeta taim long strongim pasin bilong divelopmen we i no inap bagarapim envairemen, wantaim ol infrastraksa disain we bai i ken sanap long taim bilong klaimet senis na we disasta i ken kamap. ADB bai sapotim tu ol rijonal koperesen na bungim wantaim gutpela domestik na rijonal konektiviti, long mekim ol rot bilong maket isi, na long givim ol rot bilong kisim save bilong senisim ol treid polisi. Wok bilong kamapim gut PSM yet bai strongim ol dispela wok. CPS bai sapotim moa klia wok bilong lukautim gut ol baset wok, wantaim tingting long lukautim gut ol mani i kam long ol nesurel risos na long kodinetim ol baset. Helpim bilong PSM long ADB bai helpim tu long kamapim ol gutpela ples bilong wokim bisnis na kamapim ol wok, wantaim sapot i kam long ol SOE rifom, impruvmen long bisnis ligel envairenmen, pinisim ol polisi na long opim ol rot bilong kisim mani, we ol meri bai kisim moa. 17. Bikpela tingting bilong givim stia. Gavman i laikim olsem wok patnasip bilong em wantaim ADB i mas sanap antap long we bilong ol program olsem ol MFF we i save givim longpela taim mani we ol i ken save olsem em i stap long baim ol ejensi husat i mekim wok na tu long we bilong sapotim development patna kodinesen na long strongpela fainenesel (para. 10. [i-iv]). ADB bai mekim ol wok divelopmen bilong en i go bikpela olsem na em bai stap lukluk moa long ol liklik namba tasol bilong ol wok tasol i gat bikpela senis ol inap long kamapim, na tu bai em i givim

24 Lukim ol mak bilong kantri na Potfolio pepa bilong dona kodinesen metrix (Apendix 2)

Page 11: Papua Niugini: Kantri Patnasip Strateji (2016-2020)...II. KANTRI STRATEJI 4 A. Gavman Nesenel Strateji 4 B. ADB Kantri Strateji 5 III. STRATEJI IMPLEMENTESEN 9 A. Ol Sain bilong ol

6

namba wan sans long lainim ol narapela opisa bilong gavman. Long wanem hap em inap long mekim, ADB bai putim ol wok bilong jenda divelopmen i go insait long olgeta wok em i fandim na bai makim ol ektiviti we i bilong halivim ol meri stret insait long ol bikpela sekta operesen bilong en. ADB bai lukluk long sapotim wok bilong givim save i go long ol narapela lain: olsem PNG Kantri Save Plen i gat ol tingting bilong bilong ol ektiviti we i strongim pablik sekta transparensi, na, bai kamapim gutpela we bilong wok bilong ADB we bai kamapim senis i stap longpela taim. ADB bai yusim ol straksa bilong wok i stap pinis wantaim ol narapela projek wantaim ADB mani na long wok poroman klostu wantaim ol komyuniti grup na sivel sosaiti long menesim ol we bilong menesim ol envairenmen na ol bagarap i kamap long komyuniti. Tingim olsem PNG i sot tru long ol man i sot long ol save manmeri long mekim wok, na long mekim wok bai stap longpela taim wantaim ol invesmen, i mas gat trening na kepesiti divelopmen wok i go insait long olgeta sekta bilong operesen. 18. Lukluk long wan wan sekta. Bikpela helpim bilong ADB bai kam long tupela bikpela sekta – transpot na pawa. Na long wanem mani i stap yet em bai ol i brukim long helpim rurel pramieri helt wok, wara na ol narapela infrastraksa sevis long ol taun na siti na PSM. ADB bai wokim ol dispela samting long wan wan sekta.

(i) Transpot. Wanpela strongpela potfolio wantim plen bilong len transport na sivel eviesen bilong stap longpela taim i kamap pinis, na i luk olsem bai wanpela bilong maritaim transport tu bai kamap long bihain. Tasol mani bilong infrastraksa menesmen i no bikpela olsem na em i ken bagarapim wok tu na bai i no inap stap longpela taim. Bihainem ol rekomendesen bilong PNG CAPE, ADB bai sapotim wok we bai stap longpela taim bikos long ol toktok bai stap yet long wok bilong sekta, sapotim Pablik ol Praivet Patnasip (PPPs), na tu ol lain i gat save long menesmen na teknikal asistens long kamapim gut mentenens na wok operesen kos mani. Long hap we i gat ol straksa bilong mekim wok i stap na we i gat ol man na samting bilong mekim wok i stap long yusim ol mani gut, ADB bai toktok strong long kisim narapela dona long putim mani long helpim wok.

(ii) Pawa. ADB bai helpim yet mani invesmen i go long kain pawa we i ken kamapim em yet gen na long mekim gut ol masin bilong kamapim pawa na gutpela we bilong salim pawa i go aut long ol bikpela pawa grid. ADB bai sapotim tu gavman long stretim ol ilektrisiti (pawa) sevis long ol provinsal senta wantaim ol hairdopawa we i no dia tumas na bai kamapim stretpela sistem bilong yusim pawa. Dispela bai karamapim wok bilong mekim ol pawa grid bilong nau i go bikpela moa na i go long ol hap taun eria na tu bai em i strongim nupela kain we bilong ranim pawa we ol praivet sekta i go pas long yusim. Dispela kain we bai helpim long winim dispela hevi bilong pawa i save sot na i no gat pawa long planti hap we nau em i stap long mak bilong 12 pesen bilong populesen i no save kisim pawa. Em i sapotim tu ikonomik divelopmen na long senisim sindaun bilong ol pipel long i stap turangu long ol taun na ol hap taun o setelmen eria. Em bai kamap long we bilong daunim ol kos bilong wokim bisnis na long daunim pasin bilong kantri save wet tasol long ol risos sekta long lukim ikonomi gro. ADB bai givim teknikal asistens long mekim sekta plening, polisi rifom na kepesiti bilding.

(iii) Helt. Bihainim singaut i kam long gavman na long ol divelopmen patna na long bihainim tingting bilong PNG CAPE rekomendesen, ADB bai wok yet long helpim wok bilong kamapim gutpela sevis bilong helt long rurel eria we ol pipel inap long kisim helpim isi. Dispela sapot bai lukluk moa long ol bikpela salens bilong kantri long lukautim helt bilong ol mama na pikinini, HIV/AIDS na ol narapela sik we i save kalap i go i kam. Dispela bai ol i mekim long we bilong strongim olgeta kain helt sistem wantaim. Ol bai wokim ol program bilong sapotim ol senis bilong we bilong kamapim lo

Page 12: Papua Niugini: Kantri Patnasip Strateji (2016-2020)...II. KANTRI STRATEJI 4 A. Gavman Nesenel Strateji 4 B. ADB Kantri Strateji 5 III. STRATEJI IMPLEMENTESEN 9 A. Ol Sain bilong ol

7

bilong wok na senisim ol menesmen na strongim ol riferel sistem bilong ol haus sik long kantri. Bai ol i lukluk long strongim wok poroman wantaim sivel sosaiti long kisim ol nupela we bilong patna i serim kos na kauntapat fanding.

(iv) Wara na ol Arapela infrastraksa Sevis long ol taun na siti. Bihainim ol rekomendesen bilong PNG CAPE, ADB bai mekim sosol sekta ektiviti bilong em i go bikpela long karamapim ol tingting bilong kamapim gutpela wara, senitesen na helt (WASH) wok. Bilong statim wok, ADB bai sapotim gavman long stretim sampela ol wok bilong WASH polisi nau i stap na long ol hevi bilong ol institut olsem senis insait long ol SOE, PPP na ol samting bilong save o lainim. Wantaim dispela helpim, ADB bai wok strong long kamapim we bilong bihainim ol lo bilong mekim wok we i gutpela long ol praivet sekta invesmen na long mekim wok bilong pablik sekta tu i mas ran gut. Ol dispela wok i laik helpim long daunim ol hevi bilong PNG wara saplai na senitesen infrastraksa long ol taun bikos long gro bilong populesen. Gutpela wara bilong PNG i gat marasin em i no planti tumas (samting olsem 20 pesen) na i no save gat inap olgeta taim, na sampela i no klin; 80 pesen bilong ol taun haus i no gat gutpela toilet o i no gat toilet olgeta, 94 pesen bilong ol siti na taun i no gat septik o suris, 80 pesen bilong ol suris i save kapsait nabaut na i ol i no save putim marasin long en.

(v) Pablik sekta menesmen. ADB bai tok strong long pasin bilong PSM akuntabilit na transperensi i mas go bikpela long gavman i ken inap long mekim gut wok we ol kaikai tru bilong ol bikpela pablik mani i kamap ples klia wantaim ol kain wok olsem sevis deliveri na gutpela infrastraksa.25 ADB i lukluk long wanem samting i kamap long ol wok bilong traim senisim ol PSM bilong pastaim, na long mekim wok bilong mekim senis we i wok long go isi tumas, long we bilong mekim baset ples klia na long kodinesen. ADB bai sapotim wok bilong gavman long kamapim wanpela Soverein Welt Fan o mani bilong lukautim kantri long bihain taim na Ekstrektiv indastri Trensperensi inisetiv26 wok bilong mekim gut ol wok bilong rausim ol samting long graun bilong mekim mani ples klia. ADB bai was gut olsem sapot bilong em i mas stat long wankain tingting olsem ol narapela divelopmen patna, olsem ol posisen bilong ol edvaisa bilong longpela taim mani insait long pablis sevs bilong PNG mani insait long pablis sevs bilong PNG we Australia i sapotim wantaim. ADB bai wok yet wantaim ol Gavman ejensi long kamapim nupela legal na reguletori ples bilong ol fainensol sevis sekta. Ol dispela halivim bai sapotim we bilong go insait long ol fainens wok we ADB i wokim aninit long ADB Praivet Sekta Divelopmen inisetiv (PSDI), na bai em i kisim helpim mani i kam long Australia Dipatmen bilong Foren Afeas na Tred (DFAT) na Gavman bilong Niu Silan, na bai wok wanbel wantaim Maikrofainens Ekspanson Projek.27 we i stap pinis. Moa long dispela ADB bai sapotim ol rifom o senis insait long SOE, bilong ranim ol Komyuniti Sevis Obligesen polisi bilong gavman. Em i bikpela samting tru long ol dispela SOE husat bai lukim moa nid long yusim bikos long gro bilong ikonomi. Em ol SOE olsem PNG Pawa Limited, Nesenel Epot Koporesen, PNG Pots Koporesen na Water PNG.28

19. Ol samting bai kamapim senis. Ol dispela samting i save kamap olgeta taim i save

25 Gavman bilong PNG. 2010. PNG Divelopmen Stratejik Plen 2010–2030. Pot Mosbi. p. 122. 26 Ekstrektiv Indastri Transparensi Inisetiv. http://eiti.org/ 27 ADB. 2010. Ripot na Rekomendesen bilong Presiden i go long Bod ov Dairektas: Toktok bilong Dinau na

Edministresen bilong Gren moni i go long Papua Niugini long Makrofainens Ekspenson Projekt. Manila (Loan 44304-01).

28 Namel long 2002 i go 2012, PNG SOE potfolio i kamapim moni mak long ikwiti (ROE) inap long 5.8pesen na moni mak long ol asset (ROA) em 3.3pesen, em i daunbilo tumas long mak bilong bisnis wantaim hevi long kamapim. Tasol, ol dispela mak daunbilo i bin kamap bihain long helpim bilong ol dinau i kamap na long transfe bilong ol takis moni i go bek long ol SOE.

Page 13: Papua Niugini: Kantri Patnasip Strateji (2016-2020)...II. KANTRI STRATEJI 4 A. Gavman Nesenel Strateji 4 B. ADB Kantri Strateji 5 III. STRATEJI IMPLEMENTESEN 9 A. Ol Sain bilong ol

8

mekim senis i go insait long olgeta ADB operesen na ol ektiviti long taim bilong CPS.

(i) Sastenebiliti bilong Envairenmen. ADB bai helpim PNG yet long lukautim ol wok bilong nesural disasta na hevi i save kamap long taim bilong klaimet senis sapos ol wok i go bikpela. Ol wok bilong ADB bai lukluk long sapotim ol infrastraksa we bai no inap long bagarap isi long taim bilong ol nesural disasta na long mekim strong ol sekta we inap long kisim bagarap isi long ol disasta, kain olsem wara saplai na senitesen. ADB bai wok stret wantaim ol lokol komyuniti tu long traim long stopim ol hevi save kamap long nesural disasta na klaimet senis. Long wokim ol infrastraksa we i no inap kisim bagarap isi ADB bai yusim ol nupela teknoloji insait long projek disain. 29 Dispela bai go wantaim helpim i go long gavman long strongim kepesiti bilding, praivet sekta na sivel sosaiti long strongim save, pasin na we bilong mekim wok insait long ol eria bilong lukautim ples long taim bilong ol bagarap. Kepesiti bilding na we bilong banisim ol samting long bagarap we klaimet i save kamapim bai kisim mani kam long globol fainens mekesisim. Moa long dispela, ADB pawa operesen bai stap yet long strongim long kisim gutpela ilektrisiti sistem na long yusim ol klinpela we bilong kisim pawa. (para. 17. [ii]).

(ii) Praivet Sekta Divelopmen. ADB bai lukluk yet long kamapim ol nupela praivet sekta operesen wantaim dinau mani, ikwiti invesmen, na ol samting we bai helpim wok bilong bekim ol dinau olsem transpot na pawa. PSDI bai sapotim ol wok bilong ADB long kamapim wanpela gutpela ples bilong wokim bisnis. Dispela bai karamapim senis long lo bilong resis long kamapim wanpela gutpela ples bilong maket, na ol reform bilong transeksen we i stap seif, long larim ol i ken yusim ol asset we ol i ken karim i go long narapela hap olsem sekyuriti na long kisim ol nupela we bilong mekim wok olsem mobail benk sistem. ADB bai wok long sapotim yet pasin bilong helpim olgeta lain long wokim mani taim ol i toktok long ol polisi insait long maikrofainens sekta. ADB bai lukluk gen long olgeta infrastraksa projek long wanem kain we ol i ken helpim praivet sekta, o wantaim wanpela PPP sistem. ADB bai helpim tu long kamapim ol nupela kontrak na fainens straksa long strongim praive sekta long wokim ol pablik wok.

(iii) Gutpela we bilong putim wok bilong Jenda long olgeta projek. CPS bai mekim wok antap long ol jenda wok we i stap pinis insait long ol narapela projek bilong ADB, long kamapim gutpela rot bilong infrastraksa na sosol sevis wantaim ol we bilong makim wok bilong jenda na ol mak we i kamapim samting tru we i stap long fremwok bilong ADB CPS. ADB projek disain bai strongim toktok bilong jenda skil divelopmen na trening komponen, long ol bikpela nesenel infrastraksa projek. Sapot bilong ADB long maikrofainens bai lukluk lon gol bikpela meri na ol yangpela gel long sans bilong teknikal na vokesenel edukesen na trening. ADB bai lukim gutpela wok i kamap long jenda wantaim ol gutpela jenda eksen plen, wantaim ol indiketa na ol taget we ol inap long bihainim na lukim wok kamap bilong projek; na long sekim na lukim wok i kamap gut o no gat. ADB em yet bai i no inap long sapotim pasin bilong stopim jenda bes vailens (GBV) wantaim wanpela projek, tasol em bai i ken was na lukim olsem ol projek em i fandim bai i no ken halivim pasin bilong kamapim GBV na i traim long daunim ol hevi save kamap long GBV. Ol ADB projek bai strongim ol meri long wok bisnis ol pasin we i save mekim ol meri pret long wok na pait strong long wokim bisnis.

29 ADB. 2014. Klaimet Senis Teknoloji Asesemn: PNG, Redim Aninit long TA 8109: Bungim Klaimet Teknoloji Fainens Nid I go long Nesenel Divelopmen Strateji, Plen na invesmen Praioriti.

Page 14: Papua Niugini: Kantri Patnasip Strateji (2016-2020)...II. KANTRI STRATEJI 4 A. Gavman Nesenel Strateji 4 B. ADB Kantri Strateji 5 III. STRATEJI IMPLEMENTESEN 9 A. Ol Sain bilong ol

9

(iv) Menesmen bilong Save. Ol ansa bilong save em i bikpela samting long stratejik we bilong ADB wok long PNG. PNG Kantri Save Plen i luksave long ol taget program ektiviti, i stap klostu wantaim ol plen sekta operesen bilong ADB. Ol ansa bilong save bilong transpot na pawa bai lukluk long moa gutpela sekta plening na long strongim mentenens na operesen menesmen straksa long kamapim gutpela invesmen bilong bihain we em i ken stap longpela taim na i mekim bikpela wok long helpim planti lain. Lukluk long helt na taun wara saplai, ADB bai sapotim ol polisi senis wantaim gutpela save pastaim long em i ken go insait wantaim long wokim projek. Long wok bilong helt na taun wara saplai, ADB bai sapotim senis long polisi wantaim tingting bilong kamapim moa save pastaim long em i mekim ol projek. Em bai lukluk long sapotim gutpela, menesmen bilong mani wantaim klia na gutpela pasin bilong lukautim gut mani wantaim save bilong PSM. PNG Residen Misin bilong ADB (PNRM) bai gat bikpela wok long kodinesen na autris wok we bai wok wantaim save bilong ADB dipatmen na ol Komyuniti long Lain long muvim ol save bilong ol man i stap long halivim ol hevi bilong kisim save insait long kantri.

(v) Ol patnasip. ADB bai traim long wok patna moa klostu wantaim sivel sosaiti na praivet sekta, wantaim moa PNRM bung wantaim ol lokol yunivesiti na sivel sosaiti long sekim ol ADB projet na kamapim ol samting bilong save. ADB bai strongim ol patnasip wok wantaim ol arapela divelopmen patna na painim ol we bilong bungim mani long taim bilong CPS. Long kamapim moa senis long divelopmen na long lukim kaikai bilong mani, sapos ol patna i bung na putim mani long wanpela wok, na long yusim ol straksa bilong wok we i stap pinis, olsem ol dispela we i stap pinis aninit long MFF long pawa, graun transport na sivel eviesen. Wantaim transport na pawa, ADB bai traim lng wok wantaim Gavman bilong Siapan, Siapan intenesenel Koperesen Ejensi, Australian DFAT, Yuropien Yunion, Yuropien invesmen Benk, Wol Benk na Gavman bilong Niu Silan. Long wok bilong PSM, ADB bai toktok klostu wantaim DFAT, Wol Benk, Yuropen Yunion na Yunaitet Nesen Divelopmen Program long mekim gut kodinesen wok bilong kamapim gut fiscal menesmen na pablik ekspendisa akauntabiliti. ADB bai wokbung yet wantaim DFAT long rurel praimeri helt deliveri na long praivet sekta divelopmen wok, em wanpela eria we ADB i go pas long helpim gavman. ADB bai stap yet long wok bilong Intenesenel Moneteri Fan Atikel IV misins.

III. STRATEJI IMPLEMENTESEN

A. Ol Sain bilong ol Risos Mak

19. PNG em i stap insait long Grup B lain kantri, dispela i min olsem PNG inap long kisim wanpela kain Esien Divelopmen Fan (ADF) na odineri kepital risos (OCR) dinau mani. Ol sain risos bilong yia 2015–2017 totol em $652 milien wantaim wanpela hap mani go long OCR em $508.0 milien lo OCR. Ol sain bilong kantri alokesen bilong ADF risos bilong PNG long yia 2015-2017 i stap long mak bilong $144 milien. Las alokesen bilong ADF risos bai kamap long ADF komitmen i stap na long wanem samting i kamaut long asesmen bilong wok bilong kantri. Sain bilong program bilong ol mani we i bilong givimaut long ol yia 2015–2017 em inap long $3.2 milien, na $2.5 milien bilong dispela em bilong teknikal asistens long redim projek(TA). Hap mani bilong wok bilong ADB em i stap long mak bilong 85 pesen long ADF na OCR dinau wantaim. Hap kos bilong TA mak i stap long 99 pesen. Dispela mak i go long olgeta sekta, tasol ol infrastraksa projek we bai kamapim man bai kisim lilik pesen tasol long ol i laik kisim moa lokol lain long kamap papa long ol projek bilong mekim mani.

Page 15: Papua Niugini: Kantri Patnasip Strateji (2016-2020)...II. KANTRI STRATEJI 4 A. Gavman Nesenel Strateji 4 B. ADB Kantri Strateji 5 III. STRATEJI IMPLEMENTESEN 9 A. Ol Sain bilong ol

10

B. Bikpela lukluk long Program

20. Samting olsem 68 pesen bilong ol sain risos bilong 2016–2018 asistens program i bin makim bilong transport sekta, long brukim namel long graun transport (ol rot na bris) na sivel eviesen. Narapela 20 pesen moa bilong program ol i putim bilong pawa sekta invesmen. Bihainim ol singaut bilong PNG gavman na antap long ol wok painimaut bilong CPS 2011–2015 Laspela Riviu, bikpela hap bilong dispela mani bai go aut long tripela program nau i stap na wanpela nupela MFF. Las 12 pesen bilong program bai sapotim rurel pramieri helt na WASH wok na tu long pablik sekta menesmen. Bikpela program bilong helpim em bai ol i lukluk bek long en long wan wan yia wantaim ol kantri operesen na bisnis plen. 21. Asistens program bilong 2016–2018 i strong long sapotim fainens ajenda taim em i bungim ol mani bilong ADB yet wantaim ol patnasip na ol taget save solusen long kisim ol gutpela samting i kamap long ol dispela program na long mekim wok bilong ADB i kamap ples klia. Ol lain mani bilong givim aut we i sambai long 2015–2017 em i karamapim $15.0 milien long bungim mani aninit long Trens 2 bilong Taun ilektrifikesen impruvmen Program. ADB wok long painim strong sampela moa rot bilong bungim mani bilong wokim ol program, bilong ol maltitrens fainens wok we bai go yet long sait bilong trenspot sekta na long helt sekta. Ol wok bilong menesim ol save bai sapotim ol dispela dinau wok, wantaim pablik sekta menesmen TA we i stap long plen bilong strongim moa fainensel menesmen long infrastraksa sekta bilong stap longpela taim. Dispela TA bai wok gut wantaim PSDI sapot long bisnis bilong kamapim gutpela wok bisnis na lukluk long ol hevi bilong ino bihanim lo. Moa long dispela, ADB bai strong long kisim ol nupela sans long mekim ol wok kamap bilong em i go bikpela winim nau wanpela $30 milien projek bilong stopim hevi bilong klaimet projek fainens i kam long Klaimet invesmen Fan.

IV. MENESMEN BILONG OL WOK KAMAP A. Sekim wok

22. ADB bai sekim ol wok o monita long ol CPS wok wantaim ol risal i kam long fremwok (Appendix 1). Olgeta yia bai dispela risal i putim ol nupela senis long taim bilong kantri potfolio rviu misin na kantri program misin na bai i stap long ol narapela bikpela pepa. Sekta speselis i bungim ripot bilong wok bilong sekta na ol bai putim nupela senis olgeta yia long taim bilong kantri potfolio rviu misin long kantri na long taim bilong kantri program misin na ripot long ol narapela bikpela pepa. Ripot bilong wok bilong sekta bai ol sekta speselis i raitim wantaim ol narapela sekta ejensi. ADB bai lukluk yet long CPS i wok wanbel wantaim DSP bilong gavman. Ol nupela wok kamap long fremwok bai tokaut na senisim liklik CPS na kantri program. ADB bai lukim wanem hap i no gat gutpela save na bai em i wok yet long sapotim ol ki ejensi long kamapim ol save bilong menesmen wantaim ol trening na woksop. B. Ol hevi inap kamap

23. Taim bikpela mani bilong gavman bai kam insait wantaim LNG expot mani, em bai daunim ol sans bilong PNG ikonomi bungim hevi i stap long mak bilong namel na i go daun liklik – taim ol mekroikonomik polisi i stap yet. Tasol, sapos mak bilong mani gavman bai yusim i go antap na i no gat gutpela gavanens30 em i opim dua long hevi ken kamap na stopim gutpela wok kamap na ADB invesmen bai no inap lukim gutpela samting.

i. Ol Divelopmen wok inap bagarap. Ol bagarap inap kamap long kwaliti na taim bilong mekim wok, olsem long taim bilong baim samting bai isi tumas na tu projek menesmen i

30 Asesmen bilong ol Bagarap (Sameri) (kisim long lista bilong ol arapela bikpela pepa long Apendix 2).

Page 16: Papua Niugini: Kantri Patnasip Strateji (2016-2020)...II. KANTRI STRATEJI 4 A. Gavman Nesenel Strateji 4 B. ADB Kantri Strateji 5 III. STRATEJI IMPLEMENTESEN 9 A. Ol Sain bilong ol

11

slek. Dispela i kamap bikos ol man na meri opisa husat i stap long posisen bilong mekim wok insait long ejensi bilong mekim wok na ADB yet i no gat inap save. Wok bilong projek tu i ken bagarap tu long pasin bilong baim graun, risetelmen bilong ol asples lain, na long inapim mak bilong wok we i no inap bagarapim envairenmen polisi. Ol dispela hevi em ol i ken lukautim long planti kain we. Pablik Sekta Menesmen TA bai makim long strongim, sental gavman ejensi long infrastaksa plening, baset, na mekim wok olsem mekim ol polisi bilong baim samting kamap isi long bihainim. ADB bai halivim gavman long redim gut wanpela lain projek we ADB bai fandim long ol taim i kam, wantaim sapot i go longpela taim invesmen plen insait long ol sekta bilong transpot na pawa. ADB ba was gut long lukim olsem ol envairenmen na sosol seifgat em ol i monitarim gut na ol i bihainim we bilong wokim ol projek pastaim long projek i stat. ADB bai kisim moa wokman na meri long lukautim seifgat wok long PNRM.

ii. Hevi bilong sastenebiliti. I no gat mani long mentenens bilong ol infrastraksa olgeta taim i no gat inap mani long brukim namel long ol projek i save pasim rot bilong ol infrastaksa bai ken stap longpela taim. Ol mani bilong wan wan yia i go long infrastraksa mentenens em i save sot na i no save wankain. Sampela taim mani i save go aut long mekim wok leit, na em i save stopim long kisim ol kontrak bilong stap longpela taim. Graun i bruk na ol wara i tait em planti tumas na i save bagarapim ol bikpela netwok link, na i save mekim gavman i save rausim mani bilong ol rot mentenens long plen na i go long mekim wok bilong imejensi. ADB bai sapotim yet gavman long strongim we bilong kisim bek ol mani long mekim ol rot na kamapim ol tras fan long em bai inap long wokim mentenens longpela taim plen na fanding. ADB bai was gut long ol infrastaksa we i no inap kisim bagarap isi wantaim hevi bilong klaimet senis na disasta. ADB bai yusim MFF we bai mekim ol sivel wok kontrakta bilong gavman i save olsem bai gat mani bilong sapotim gutpela wok longpela taim na ol i ken kisim mentenens kontrak bai stap longpela taim.

iii. Ol hevi bilong Sosol na envairenmen seifgat. Ol kain hatpela we bilong luksave long ol papa graun wantaim ol pablik sevis i no save wok gut na no gat gutpela we bilong strongim wok, i mekim wok bilong menesim ol envairenmen na sosol seifgat i wanpela bikpela salens long ranim ol divelopmen projek long PNG. Long winim dispela salens, ADB bai lukluk long (i) strongim ol kantri seifgat sistem aninit long ol invesmen na TA projek na i stap; (ii) Givim ol risos bilong graun na envairenmen menesmen graun na envairenmen menesmen long ol minista husat i gat wok long na long lukautim ol graun na envairenmen long ol hap we i ken painim hevi o bagarap; (iii) sapotim ol projek we i mekim wok bilong redim ol rot bilong ol projek we i lukluk long wok bilong baim graun na long risetelmen seifgat; (iv) putim moa wokman na meri na mani i go long mekim wok na was gut long ol projek; (v) kamapim gut ol we bilong kondinesen namel long ol projek ejensi na minista husat i gat wok long bosim graun na envairenmen; na (vi) strongim wok bilong ol PMU wokman na meri, ol kontrak na sivel sosaiti. ADB bai putim mani long ol dispela eria bilong wok wantaim moa mani i go long sosol na envairenmen seifgat long disain bilong projek na long wokim projek. ADB bai mekim wok tu long kisim ol wan wan TA bilong ol Seifgat na mani i kam long narapela patna.

Page 17: Papua Niugini: Kantri Patnasip Strateji (2016-2020)...II. KANTRI STRATEJI 4 A. Gavman Nesenel Strateji 4 B. ADB Kantri Strateji 5 III. STRATEJI IMPLEMENTESEN 9 A. Ol Sain bilong ol

12 Appendix 1

KANTRI PATNASIP STRATEJI RISAL FREMWOK

Kanti Divelopmen Gol (Papua Niugini Divelopmen Stratejik Plan 2010–2030) 1. 500,000 moa fomol wok i kamap namel long 2015 na 2020, wantaim ikonomik gro bilong mak bilong 8.4 pesen. 2. Mak bilong ol bikpela pasin bilong brukim lo i go daun aninit long 400,000 long 2020 (2014 mak: 600,000) 3. Gutpela len rifom program long muvim 20 pesen bilong graun long PNG insait long fomol edministresen sistem (2014 mak: 5 pesen). 4. Namba bilong ol lain i no gat wok bai go daun aninit long 10 pesen long taun na siti long 2020 (2014 mak: 20pesen) 5. PNG bai stap namel long top 40 pesen bilong ol kantri insait long mak bilong Wol Benk long wokim bisnis long 2020 (2014 mak: daunbilo tru 10pesen)

Ol sekta we ol i makim bilong ADB Sapot Gavman Sekta

Objektiv Sekta Autkam we ADB i save putim man na ol mak bilong

wok kamapa

Ol hap we ADB i mekim wok

Mak bilong brukim ol Risos bilong ADB

insait long Narapela Paiplain Stratejik

Praioriti 1. Transpot (Core Eria 1: infrastraksa) Moa wok bung namel long nesenel na intenesenel bai stretim hevi bilong ol wok bilong ol ikonomik na sosol i no stap long wankain mak

Wokabaut bilong ol pipel na ol samting bai gutpela, seif, 1 milien ol pipel i stap long rurel eria bai kisim halivim long 25 pesen kos bilong wokabaut i go daun long komyuniti bilong ol i go long wanpela maket i stap klostu taim 2020 i kamap we 20 pesen bilong ol bai bikpela meri na ol yangpela gel (2014 baseline: 50,000) 200,000 ol lain long rurel eria bai inap long yusim ol bris infrastraksa we i no inap bagarap wantaim klaimet senis taim 2020 i kamap, na 50 pesen bilong ol dispela bai ol bikpela meri na ol yangpela gel (2015 baseline: 0) 1 milien pasindia bilong domestik na intenesenel komesel balus long 2020 (2014 Baseline: 550,000)

Ol ki Ektiviti Eria i stap long Plen Transpot sekta polisi, bilong ogenaisesen na baset na mentenens Rot rihabilitesen na mentenens Bris rihabilitesen Sivel eviesen sefti na sekyuriti Paiplain projek wantaim ol mani mak Graun transport invesmen program trens na 2 ($186 milien); HRRIIP trens 4 ($90 milien); CADIP trens 4 ($146 milien); Ol projek i nau i stap wantaim mani mak bilong ol HRRIIP trens 2 & 3 ($203 milien); CADIP trens 2 & 3 ($223 milien); Stretim bris bilong kamapim gutpela rot i go long rurel projek ($88 milien); sevei bilong sefti projek

$422.0 million, 68.3% of total CPS envelope, of which: ESG – 44% GEM – 65% PSD – 100% RCI – 58%

Page 18: Papua Niugini: Kantri Patnasip Strateji (2016-2020)...II. KANTRI STRATEJI 4 A. Gavman Nesenel Strateji 4 B. ADB Kantri Strateji 5 III. STRATEJI IMPLEMENTESEN 9 A. Ol Sain bilong ol

Appendix 1 13

Ol sekta we ol i makim bilong ADB Sapot Gavman Sekta

Objektiv Sekta Autkam we ADB i save putim man na ol mak bilong

wok kamapa

Ol hap we ADB i mekim wok

Mak bilong brukim ol Risos bilong ADB

insait long Narapela Paiplain Stratejik

Praioriti bilong ol wara rot projek ($42 milien)

2. Pawa (Core Area 1: infrastraksa) Bai gat gutpela rot long kisim gutpela pawa saplai bai save stap olgeta taim na em bai kam long ol risos we i ken kamapim nuepla gen.

Pawa saplai we bai save stap olgeta taim na i no dia tumas bai stap long ol taun eria 20 GWh wanpela yia moa haidropawa jenereta long 5-pela provinsal taun senta long 2020 (2014 baseline: 0)

Moa hauslaon long rurel eria bai kisim gutpela pawa saplai 20 pesen haus lain bai gat rot long pawa we i kam long grid long yia 2020 (2014 baseline: 12%)

Konstraksen bilong pawa jenereta long saplaim pawa long ol provinsal taun na ol bikpela pawa grid. Traim ol nupela we bilong saplaim ol rurel pawa Sapotim moa praivet sekta invesmen long pawa sekta Paiplain projek wantaim ol mani mak Pawa divelopmen projek ($60 milien); TEIP trens 2 ($62.7 milien) Ol projek i wok stap nau wantaim mani mak Pot Mosbi pawa grid divelopmen projek ($67 milien); TEIP trens 1 ($57 milien)

$122.7 million, 19.9% of total CPS envelope, of which: ESG – 100% GEM – 51% PSD – 49% RCI – 0%

3. Helt (Core Area: Ol narapela Operesen) Gutpela helt system bilong wok long ol intenesenel standet helt sevis

Bikpela moa gutpela praimer helt sevis we bai sevim olgeta lain wankain Pesen bilong bebi kamap we ol save lain bilong helt i halivim bai go antap long 68 pesen long yia 2020 (2013 baseline:37%) Pesen bilong ol mama bel i kisim wanpela sekap pastaim long karim bebi go antap long 75 pesen long yia 2020 (2013 baseline: 65%)

Helt sekta rifom bai strongim rurel helt wok na rolaut bilong miminam standet bilong gutpela praimeri helt kea sevis long rurel ketsmen eria. (100%) Paiplain projek wantaim ol mani mak

$40.8 milien, 6.6% of total CPS envelop, bilong ol:

ESG – 0% GEM – 100% PSD – 0% RCI – 0%

Page 19: Papua Niugini: Kantri Patnasip Strateji (2016-2020)...II. KANTRI STRATEJI 4 A. Gavman Nesenel Strateji 4 B. ADB Kantri Strateji 5 III. STRATEJI IMPLEMENTESEN 9 A. Ol Sain bilong ol

14 Appendix 1

Ol sekta we ol i makim bilong ADB Sapot Gavman Sekta

Objektiv Sekta Autkam we ADB i save putim man na ol mak bilong

wok kamapa

Ol hap we ADB i mekim wok

Mak bilong brukim ol Risos bilong ADB

insait long Narapela Paiplain Stratejik

Praioriti Pesen bilong ol pikinini aninit long 1 yia long kisim DPT banis sut na marasin bai go antap long 80 pesen long yia 2020 (2013 baseline: 52%)

Helt Sekta Divelopmen Program ($40.8 milien) Ol projek nau i stap wantaim mani mak Rurel Praimeri Helt Sevis Deliveri Projek ($81.2 milien)

4. Wara na ol Arapela Eben infrastraksa na Sevis (Core Area 1: infrastraksa) Moa pipel bai kisim klinpela wara long ol taun na suris tritmen fasiliti

Moa pipel bai gat gutpela wara saplai na senitesen sevis Ol taun populesen bai gat gutpela wara bilong dring saplai bai go antap long 95 pesen long yia 2030 (2013 baseline: 89%) Namba bilong ol dai i kamap long ol sik i kam long wara na senitesen (WASH) bai go daun aninit long 60 pesen long wan wan 100,000 pipel long yia 2020 (2013 baseline: 108 per 100,000 persons)

Ol ki ektiviti eria long plen Taun wara saplai na senitesen infrastraksa (88 pesen bilong ol mani )

WaSH sevis polisi na ol rifom(12 pesen bilong mani)

Paiplain projek wantaim ol mani mak Distrik Taun Wara na Senitesen Projek ($30.8 milien) Teknikal asistens long sapotim institusenel divelopmen na implementesen bilong PNG PNG’s WaSH Polisi ($700,000) Ol projek nau stap wantaim ol mani mak i kisim tok orait pinis. Nil

$31.5 milien, 5.1 pesen bilong totol CPS envelop, em:

ESG – 100 pesen GEM – 100 pesen PSD – 0 pesen RCI – 0 pesen

5. Pablik Sekta Menesmen (Ol Samting i kamapim Senis: Gutpela Gavanens) Hai standet bilong pablik Moa gutpela we bilong yusim Improved $1 million, 0.2% of total

Page 20: Papua Niugini: Kantri Patnasip Strateji (2016-2020)...II. KANTRI STRATEJI 4 A. Gavman Nesenel Strateji 4 B. ADB Kantri Strateji 5 III. STRATEJI IMPLEMENTESEN 9 A. Ol Sain bilong ol

Appendix 1 15

Ol sekta we ol i makim bilong ADB Sapot Gavman Sekta

Objektiv Sekta Autkam we ADB i save putim man na ol mak bilong

wok kamapa

Ol hap we ADB i mekim wok

Mak bilong brukim ol Risos bilong ADB

insait long Narapela Paiplain Stratejik

Praioriti sekta menesmen long olgeta hap long olgeta institusen bilong gavman

pablik fainens bilong sevis deliveri na infrastraksa provisen ADB kantri pefomens asesmen indiketa 8a: ikwiti bilong yusim pablik ikwiti bilong pablik risos bai go antap long 5.0 long 2020 (2014 baseline: 4.0) a

Moa Transparensi long intenesenel Korapsen Tingting Index long 3.0 long 2014 i go long 5 long 2020 Kamapim gutpela ples bilong wokim bisnis na fainensol sekta divelopmen.

Moa deposit akaun i go long 310,000 long 2020, we 50pesen i meri (2014 baseline: 150,000 we 35% i meri)

Moa mani bai kam bek long gutpela skel long ol SOE potfolio long 6pesen long 2020 (2014 baseline: 3%)

infrastraksa projek, ivaluesen, praioritaisesen na baset Sapot bilong SOE rifom na koporetaisesen Senisim ol hap bilong lo we i save pasim rot bilong kisim mani Ol paiplain projek wantaim mani mak Sapotim pablik menesemen Hap iII projek ($1 milen) Ol projek nau i stap wantaim mani mak Sapotim pablik fainens menesmen hap II projek ($1 milien) Praivet sekta divelopmen wok hap II ($35 milien (rijonal, wantaim dispela samting olsem $3 milien i go long PNG))

CPS envelop, we:

ESG – 0% GEM – 0% PSD – 50% RCI – 0%

ADB = Esia Divelopmen Benk; CADIP = Sivel Eviesen Divelopmen invesmen Program; COBP = kantri operesens na bisnis plen; CPS = kantri patnasip strateji; ESG = kamap bikpela wantaim gutpela we bilong lukautim envairenmen; GEM = gutpela we bilong putim jenda wok long olgeta program; GWh = ol gigawata aua; HRRIIP = Hailans rijon rot impruvmen invesmen program; PNG = Papua Niugini; PSD = praivet sekta divelopmen; RCI = rijonal intagresen; SOE = kampani bilong gavman; TEIP = taun ilektrifikesen invesmen program; WaSH = Wara, Senitesen na Haijin. As bilong wok: PNG Divelopmen Strategik Plen, 2010–2030; PNG CPS, 2016-2020: Sekta Asesmen (Appendix 2).

Page 21: Papua Niugini: Kantri Patnasip Strateji (2016-2020)...II. KANTRI STRATEJI 4 A. Gavman Nesenel Strateji 4 B. ADB Kantri Strateji 5 III. STRATEJI IMPLEMENTESEN 9 A. Ol Sain bilong ol

16 Appendix 2

LISTA BILONG OL BIKPELA PEPA http://www.adb.org/Documents/CPS/?id=PNG-2016

1. (Sameri): Lukluk bilong Esia Divelopmen 2014 (Papua Niugini)

2. Poveti Analisis (Sameri)

3. Jenda Asesmen (Sameri)

4. Envairenmen Asesmen (Sameri)

5. Praivet Sekta Asesmen (Sameri)

6. Sekta Asesmen (Sameri): Transpot

7. Sekta Asesmen (Sameri): Pawa

8. Sekta Asesmen (Sameri): Helt

9. Sekta Asesmen (Sameri): Wara Saplai na ol Arapela infrastraksa Sevis long ol taun

10. Sekta Asesmen (Sameri): Pablik Sekta Menesmen

11. Asesmen na Menesmen Plen bilong ol bikpela bagarap we inap kamap

12. Ol mak bilong Kantri na Potfolio

13. Asesmen Mak bilong wok bilong Kantri

14. Ol rot bilong kantri hapim ol kos na ol Samting we i orait long putim mani long baim

15. Kamapim Kantri Patnasip Strateji

16. Kantri Strateji na Laspela Program Riviu

17. Kantri Operesen Bisnis Plen

18. Asesmen bilong Wanbel na Bung wok long Rijon

19. Kamapim Save Kantri Plen

20. Asesmen bilong ol wok i no gat strong

21. Asesmen bilong Sosol Seifgat

22. Asesmen bilong Kampani bilong Gavman

23. Ivaluesen bilong Kantri Asistens Program