php - hakkı Öcal

8/14/2019 PHP - Hakk cal

1/163

PHPHP

PHP.......................................................................................................................................................1

nsz...................................................................................................................................................4

PHP Destei veren sitelerle ilgili not:................................................................................... 6PHP'ye Giri................................................................................................................ ........................7

PHP ve Veritaban ................................................................................................................. 10PHP ve Web Sunucusu ...................................................................................... ........... ...... . 12

Unix/Linux Sistemleri.................................................................................................... ....... 12Linux'ta program derlediniz mi? ........................................................................................... 13Gvenli socket ve Internet Eriimi Katman......................................................................... 17Windows-PWS ve IIS ...................................................................................................... ..... 20IIS 4.0 ve 5.0 .................. .................. .................. .................. ................... .................. .................. ............ 20

Browser Yetenek Dosyas: Browscap.ini ............................................................................. 21PWS 4.0 .................. .................. .................. .................. .................. ................... .................. .................. . 22

Windows'da Apache! .......................................................................................................... .. 23Windows'da MySQL ........................................................................................................... .. 24

PHP'nin Yap Talar............................................................................................................................31

PHP programn durdurmak ............................................................................................... .. 31Deikenler ............................................................................................................ ............... 31

Veri Trleri............................................................................................................................. 33Tr Deitirme .................................................................................................. ...... ...... ...... . 34

Fonksiyon .............................................................................................................................. 35Escape ......................................................................................................................... .......... 37Drt yararl fonksiyon ...................................................................................... .................... 42lemciler (Operatrler) .............................................................................................. .......... 44

Bir Arttrmak veya Azaltmak iin .............................................................................. ............ 46Sabit Deerler ........................................................................................................ ............... 49Tarih ve saat Verisi ............................................................................................................... 51

PHP'de Program Denetimi.................................................................................................................53

if Deyimi................................................................................................................................. 53switch deyimi ........................................................................................................................ 55

switch iin ksa yol............................................................................................................... 57Dngler ........................................................................................................................... ..... 57

while dngs ............................................................................................................. ......... 58do..while ........................................................................................................................... .... 59for dngs ................................................................................................................. ......... 60

PHP-1 1


2/163

foreach ......................................................................................................... ......................... 61Dngy sona erdirmek iin: break .................................................................................... . 61Dngy srdrmek iin: continue ............................................................... ................ ...... . 62

Fonksiyonlar........................................................................................................................................64

Fonksiyon Tanmlama ve arma ..................................................................................... . 64Fonksiyona varsaylan deer verebiliriz ......................................................... ...... ...... ...... . 70Deikenlerin kapsam: global ve static ............................................................................ 72

Dizi-Deikenler, Nesneler................................................................................................................ .76

Dizi Deikenler ................................................................................................................... ............... 76

Dizi Deiken Oluturalm ................................................................................................... 77Dizi deikenleri kullanalm ................................................................................................ 81Dizi Deikenlerin Dzenlenmesi ................................................................................ ....... 86

Dizileri birletirme: array_merge() ........................................................................................ 86Dizilere deiken ekleme: array_push() .............................................................................. 86Dizinin ilk elemann silme: array_shift() ........................................................... ................... 87Diziden kesit alma: array_slice() .......................................................................................... 87Dizileri sralama: sort() ve rsort() ............................................................................. ............ 87likili dizileri sralama: asort() ve ksort() .............................................................................. 88

Nesneler .......................................................................................................................................... ..... 88

Bir Nesne Oluturalm ..................................................................................................... ..... 89PHP banda......................................................................................................................... ............92

Formlar ................................................................................................................................................ 92

Form'dan GET Metoduyla Gelen Bilgiler ............................................................................ 95URL Kodlar........................................................................................................................... 99Form'dan POST Metoduyla Gelen Bilgiler ......................................................................... 102Form ile ilemciyi Birletirelim ......................................................................... ...... ............ 104Dosya "kartma" ........................................................................................ ......................... 106

Dosya lemleri ........................................................................................................... ........................ 109

Harici Dosya (include) ..................................................................................................... ..... 109include mu, require m? ............................................................................................. .......... 111Dosyalar hakknda bilgi ....................................................................................................... 112

Dosya var m? file_exits() ................................................................................. ...... ...... ...... . 112

Dosya m, dizin mi? is_file() ve is_dir() .................................................................... ............ 112Dosya okunabilir mi? is_readable() .................................................................................... . 113Dosya yazlabilir mi? is_writable() ............................................................... ...... ...... ............ 113Dosya altrlabilir mi? is_executable() ........................................................... ...... ............ 114Dosya boyutu: filesize() ............................................................................... ........... ...... ...... . 114Dosyaya son eriim tarihi: fileadate(), filemtime() ve filectime() ..........................................114

Dosyalar oluturma ve silme ........................................................................................... .... 115

PHP-1 2


3/163


4/163

nsz

Rasmus Lerdorf, tarihin ilk dnemlerinde yani Internet'in henz yayld 1990'larnortalarna doru i aryordu; hayat yksn bir kiisel sayfada yaynlamak ve bavuraca

yerlere bu sayfann adresini verebileceini dnd. Fakat o dnemde zellikle

niversitelerin Unix alarnda kurulan Web Sunucularda kiisel sayfa yapmak kolay deildi.

Rasmus, kendisi iin hazrlad yazlmn Web'e aina olmayanlar starafndan da kolayca

kullanabileceini dnd. Bu yazlmn byke bir blm Perl dilinden alnmt. Adna

Personal Home Page (Kiisel Ana Sayfa) dedii bu programn ok tutulmas zerine

Rasmus Lerdorf, Internet Sitesi kuran herkesin birinci gn deilse bile ikinci gn farkna

vard ihtiyac, yani bir form yoluyla ziyaretiden gelen bilgileri ilemeyi salayan ekleri

yazd ve programn ad PHP/FI (Form Interpreter/Form Yorumlayc) oldu. Kimileri

programn bu srmne PHP2 adn takt; ve bu ad, programn ok deimesine ve

gelimesine ramen uzun sre deimeden kald.

Rasmus Lerdorf, 1995'in ortalarnda, Zeev Suraski, Stig Bakken, Shane Caraveo ve

Jim Winstead ile bir grup kurdu ve PHP'yi Perl'den dn alma rutinlerle i yapan bir paket

olmaktan kartp, Nesne-Ynelimli (Object-Oriented) bir programlama dili haline getirdi.

Bu grup, bugn PHP4 ad verilen bu dili gelitirmekte ve yeni ilevsellikler kazanmas iin

srekli almaktadr. PHP, Linux gibi, Ak Sistem kurallarna tabidir; isteyen programda

istedii deiiklii yapabilir; ancak bu deiiklikten para kazanamaz ve yapt deiiklikleri

isteyen herkese aklamak zorundadr.

Linux'un nmzdeki yllarda en ok kullanlan iletim sistemi olaca yolundaki

bilgiler kukusuz en ok Linus Torvalds' artt. Linux'un bu baarsndaki en nemli

anahtar nokta olan ak kaynak gelitiriliyor ve dnyann heryerinden yazlm gelitiricilerin

desteini alyor olmas. Ayn baary Web yazlm gelitirme dili PHP de gsteriyor. PHP

bundan iki yl ncesine kadar ad duyulmam basit bir dildi. Ancak imdi gerek performans

PHP-1 4


5/163

gerek destek asndan dier Web yazlm gelitirme dilleri ile kolayca yaryor; hatta

bunlar fazlasyla geiyor. Hemen her trl iletim sistemiyle alyor olmas da cabas.

PHP, her trl veritabanyla sorunsuz alyor olmasyla ve Zend derleyicisiyle daha da

yaygnlk ve g kazanacak. PHP ve ak kaynak olarak gelitirilmeye balanan MySQL'inbirlikte kullanldklarnda yakaladklar etkinlik binlerce Dolar verilerek alnan veritaban ve

uygulama dilleriyle yarmann tesinde farklara sahip.

Trkiye'de PHP olduka yeni kullanlmaya baland. Dnyadaki PHP kullanclarnn

tercih ettikleri PHP editr PHPed'i bir Trk'n gelitirmi olmas, hepimize hakl bir gurur

veriyor. Ayrca http://www.php.org.tr adresindeki oluum ok ksa srede Trkiye'de

PHP'nin layk olduu yeri alacan gsteriyor.

Bu kitap PHP'nin 4'nc srmne gre yazdk. Burada verdiimiz rnekleri

uyguladnzda beklenen sonucu alamazsanz, nce sizin sisteminizde kurulu PHP'nin

srmn kontrol etmelisiniz. Bu kitapktaki rnek kodlar PC Life dergisinin Internet

sitesinde, http://www.pclife.com.tr/........../php_kodlar.zip adresinde bulabilirsiniz. Ayrca

bu kitapktaki kodlarn tmnn gerek bir Web sunucuda nasl ilediini grmek iin

http://www.mycgiserver.com/~ocal/ adresine bakabilirsiniz.

Bununla birlikte bir programlama dilinin incelikleri, ancak kodlarnz kendiniz

yazarsanz renilebilir. rnek kodlardan, ancak kendi yazdnz kodlar beklediiniz

sonucu vermedii taktirde, karlatrma amacyla yararlanmalsnz. Sizi biraz da buna

zorlamak iin yer yer konular bu kodlarn yazld varsaym ile ele alacam.

Bugne kadar PHP programlarrna .php3 uzatmasn vermek adeta gelenek halini

almt; ancak PHP'nin 4'nc srmyle birlikte, konfigrasyon ve INF dosyalar,

yaplandrma srasnda iletim sistemlerine ve Web sunucularna varsaylan deer olarak

sadece .php uzatmasn tanmasn bildiriyorlar. PHP programlarnza bundan baka

uzatmalar verecekseniz, Linux'ta Apache konfigrasyon dosyasn, Windows'da ise Registry

kaytlarn deitirmeniz gerekir.

PHP-1 5


6/163

ki blm olarak sunacamz PHP kitapnn birinci blmnn yazlmasnda

yurdumuzda PHP kullanclarn eitme ve destekleme hareketinin ncleri Sayn Kayra

Otaner, Serdar Soydemir ve zgr Akan, deerli yardmlarn esirgemediler. kinci

kitapkta yer alacak uygulamalarn tmn bu grup gelitirdi ve Ak Kaynak hareketiningerek temsilcileri olduklarn gstererek, serbeste kullanlmak zere okuyucularmza

sundular. Kendilerine sonsuz teekkrlerimizi sunarz. Bununla birlikte bu kitapkta

varolan hatalarn tm bana aittir.

PHP Destei veren sitelerle ilgili not:

Bu kitapkta bir ka sayfa ilerledikten sonra, yapmak isteyeceiniz ilk ilerden

birinin cretli veya cretsiz PHP destei veren bir Wes sitesi evsahibi (Hosting)

firmas aramak olacan tahmin ediyorum. Bu amala aramalarnza

http://www.pageresource.com/putweb/index.html adresinden balamanz salk

veririm. Eer doruca byle bir evsahibi firmaya ulamak isterseniz

http://www.mycgiserver.com adresine gidebilirsiniz. Kitapn sonunda eitli PHP

kaynaklarnn bir listesini de bulabilirsiniz.

PHP-1 6


7/163

PHP'ye Giri

C/C++, Pascal, hatta Visual Basic bilen kiiler iin PHP renmek hemen hemen birleden sonray ayrmak suretiyle yaplabilecek bir itir. Bu dillere aina olmayanlar ise

belki bir ka leden sonralarn ayrmak zorunda kalabilirler! PHP, bir Script dilidir; yani

kodlar dz yaz dosyalar halinde kaydedilir ve kullanlaca ortamda bir yorumlayc

tarafndan yorumlanr. Bu, PHP ile yazacanz programlar, derlemek yani ortaya bir EXE

veya altrlabilir baka bir dosya kartmaya gerek olmad anlamna gelir. Fakat PHP

Script'lerinizi altrabilmek iin bu dili bilen bir programa ihtiyacnz vardr. Bu programn

tek bana (komut istemci penceresinde veya terminal ekrannda) almas mmkn

olduu gibi, Web Server tarafndan da altrlabilir olmas gerekir. Baka bir deyile Web

Sunucu programnn PHP anlar hale getirilmesini salamak zorundayz.

PHP yorumcusu, bugn Zend-ekirdei ad verilen bir Scripting teknolojine dayal

olarak, Zeev Suraski ile Andi Gutmans tarafndan sfrdan, tamamen yeniden yazlm

bulunuyor. Zend, tpk Windows Script Host ve mesela Visual Basic for Applications (VBA)

gibi, iletim sistemine kendisi ile uyumlu Script dilleriyle yazlm programlar altrma

imkan kazandran bir teknolojidir (Zend konusunda ek bilgiyi Internet'te www.zend.com

adresinde bulabilirsiniz.) Bugn bu dilin resm ad "PHP: Hypertext Preprocessor" (Hiper-

metin n-ilemcisi) olarak deitirildi, ve eitli Web Server'larn PHP dili anlamas iin

gerekli yorumlayclar yeniden retlidi. 20 Ocak 200'de srail'de PHP'nin ilk uluslararas

konferans yapld ve 4'nc srmnn betas ortaya kondu.

Peki ama PHP nedir?

PHP ile artk oturup her trl ilevsellii sahip programlar yazabilirsiniz; yani PHP

bal bana uygulama alanlar bulabilecek dzeye ulamtr. Baka bir deyile PHP ile

oyun programndan tutun veritaban ynetimine kadar hemen her trl program

PHP-1 7


8/163

yazabilirsiniz. Bizi bu kitapkta ilgilendiren tarafyla PHP, Web Sunucu'ya bir takm iler

yaptrmak iin program yazma dilidir. Tpk CGI/Perl veya ASP ya da ColdFusion, Java

(Javascript deil!) gibi! PHP kodlar, oluturacamz HTML sayfalarnda HTML etiketlerinin

arasnda kendi zel ayrac iinde yazlr:

ster kiisel bilgisayarmzda, ister gerek Internet ortamnda olsun, bir Web

Sunucu, ziyaretinin (Internet istemci programnn, Browser'n) talep ettii dosya adnn

uzatmas olarak ".PHP," ".PHP2," ".PHP3," veya ".PHP4" grnce, kendine kendine, "Yine

bana i kt!" diye dnr! nk Web Server, uzatmas ".htm" veya ".html" olan bir

dosyay, kendi sabit disklerinden birinde bulur ve zahmetsizce, ziyaretinin bilgisayarna

gnderir. Fakat, ".asp," .pl," ".cfm" gibi, ".PHP" uzatmas, Web Sunucu'ya bu sayfay

olduu gibi, alp ziyaretinin Browser'na gndermek yerine, nce PHP yorumlaycy

ararak, ona teslim etmesi gerektiini bildirir. PHP yorumlaycs (yani Windows

ortamnda PHP.exe veya 4'nc srmle gelen PHP4isapi.dll, Unix ve trevlerindealtrlabilir PHP dosyas), kendisine teslim edilen bu belgede nce ""

ayralar arasndaki PHP kodlarn seerek alr ve gerei ne ise onu yapar. Bu ayralarn

iinde kalan kodlar, bizim yaplmasn istediimiz ilemin komutlardr. HTML ile yetinmeyip,

PHP kullanmamzn sebebi, bu komutlarn HTML'in yapayaca eyleri yapmasdr.

HTML'in yapamayaca eylerin banda, Web Sunucusu'nda yaplacak iler vardr.

Szgelimi HTML etiketlerini kullanarak, Web Sunucusu'ndaki bir veritaban dosyasn ap,

iindeki verileri okuyamayz. HTML yoluyla Web Sunucusu'nun sabit disklerindeki dz yaz

dosyalarn da okuyamayz ve bu disklere dosya yazamayz. HTML etiketleri ile Web

ziyaretimizden bilgi edinebilir ve bunlar Sunucu'ya yollayabiliriz; ama o kadar! Bu bilgileri

ie yarar ekle sokmak iin bize Server'da alan bir program gerekir. Server'da alan

PHP-1 8


9/163

program, EXE ve DLL veya JSP (Java Server Pages) gibi bir "gerek program"; veya Perl,

ASP ve PHP gibi Script diliyle yazlm bir program olabilir. (Gerek programlar yazanlar,

tabi, sizin Script diliyle yazlm programlara "program" demenize ok kzarlar! Ama bu

Script pogramlarnn program olmasn hi engellemez.)Ne diyorduk? Web Sunucu, ".PHP" uzatmasn grnce telaa kaplr, bu dosyay

PHP yorumlaycsna verir ve o da "" ayralar iindeki kodlar icra eder,

demitik. Bu icraatn sonunda ortaya kan rn eer ziyaretiye gnderilecekse, HTML

etiketleri iinde gnderilir; yani ziyareti asla PHP kodlarn gremez. Kimi zaman PHP

programmzn almas sonucu ortaya ziyaretiye gnderilecek bir rn kmaz; elde

edilen sonu ya baka bir programa (rnein elektronik ileti gnderen bir Sendmail

progamna) hammadde olarak verilir, ya da Server'da sabit diske yazlr. Fakat her

durumda, Web ziyaretimiz bizim PHP kodlarmz gremez; bu Web sayfalarmzda PHP

kodu kullanmamz halinde, sayfalarmzn Browser tarafndan tannmas veya tannmamas

gibi bir durumun ortaya kmamas demektir. Ziyareti ne tr Browser kullanrsa kullansn,

kendisine Sunucu'dan daima saf HTML kodu gelecei iin, sayfalarmz rahata

grebilecektir. Tabi bir nokta var: Sayfalarmzda herhangi bir Browser'n arzal

yorumlad veya hi yorumlayamad HTML etiketleri bulunabilir; ya da sz gelimi

ziyaretiye giden HTML'in iinde Browser'da altrlacak olan baka Script kodlar

bulunabilir; ve Browser bu kodlar anlamayabilir. rnein, HTML sayfanzda VBScript

kodlar kullanm iseniz, Netscape ile sitenize balanm olan kiiler bu kodun

oluturmasn istediiniz etkiyi gremeyeceklerdir; nk Netscape VBScript anlamaz! PHP

ile yazacanz Web programlarnn (eski deyimiyle "sayfalarn") oluturaca HTML

belgesinin Browser trleri ve srmleri ile uyarlln salamak yine Web programcs

olarak sizin sorumluluunuzdadr.

zetlersek, PHP bir CGI programlama dilidir; bu dille, Web Sunucusu ile Web

ziyaretisi arasndaki buluma noktas olan CGI'da bilgi alverii yaplabilir; Sunucu'da

PHP-1 9


10/163

bulunan baka programlar altrlabilir ve bylece Web sayfalarmza HTML'in

snrlamalarnn tesinde hareket ve ziyareti ile etkileme olana kazandrlabilir.

Sanrm iyi bir Web programcs olarak u anda ekrana "Merhaba Dnya!"

yazdrmak iin sabrszlanyorsunuz. Ama bunun iin, PHP sayfanz ya PHP-uyumlu bir WebSunucusu'ndaki Web sitenize yklemek, ya da kiisel bilgisayarnzdaki kiiel Web

Sunucusu'na PHP retmek zorundasnz. Bu ikinci yntemi kuvvetle tavsiye ederim;

nk yazacanz PHP programlarn gerek Internet Sunucusunda snamak, bazen arzu

edilmeyen durumlara yol aabilir. Oysa kiinin bu denemeleri, evinde ve iyerinde kendi

bilgisayarnda yapmas, ou zaman daha az baars ve gzyana yol aar! En azndan,

PHP hatalarnz ve gzyalarnz sizden baka gren olmaz!

PHP ve Veritaban

Kiisel bilgisayarnzdaki kiisel Web sunucusuna PHP retme ilemine gemeden

nce, hemen hemen PHP'nin ikiz kardei saylan MySQL'den ve onun rakibi PostgreSQL'den

ksaca sz edelim.

PHP'nin varlk sebeplerinin banda, ticar Unix ve Microsoft Windows iletim

sistemlerinden ayr, ticar olmayan Ak Sistem ortamlarnda alan bir Script dili ile bu

dille kullanlabilecek yine Ak Sistem rn bir veritaban eriim ve ynetim aracna sahip

olmak gelir. Perl, geri PHP'den ok nce Ak Sistem rn olarak, isteyen Web

Programcs'nn cretsiz edinecei bir CGI programlama dili olarak Web'in ilk gnnden

beri Web Programcsnn emrinde idi. Ama Perl, metin dosyalarndan yaz ekmek ve

bunlar biimlendirerek rapor haline getirmek amacyla gelitirilen bir dil olduu iin,

zellikle veritabanna dayal ilemlerde programcya ok glk kartyordu. ASP ise (ASP

destei salayan ve cretsiz Web sitesi veren firmalarn giderek artmasna ve veritaban

konusunda hem kolaylk, hem de byk bir etkinlik salamasna ramen) ounlukla

cretli Web sitesi aldmz ticar amal evsahibi (Hosting) firmalarnn salad bir

teknoloji olarak grld. PHP, tasarmclarnn MySQL ve PostgreSQL teknolojilerini

PHP-1 10


11/163

gelitiren kurum ve firmalarla yapt yakn ibirlii sonucu ikinci srmnden itibaren veri-

ynlendirmeli Web uygulamas alannda nemli bir ara olarak belirdi. Dolaysyla, PHP

kurulumu dendii zaman, kendiliinden, MySQL kurulumu da kastedilmi olur. imdi

PostgreSQL da ekleyebiliriz.PHP, bir dildir; MySQL ve PostgreSQL ise bir demet srcdr. PHP ile, Web

Server'a sayfanz Internet ziyaretisine gndermeden nce bir takm komutlar icra

etmesini, bir takm veri dosyalarn ap iindeki bilgileri alp bunlar HTML kodlaryla

bezeyip, Browser'a bildiimiz klasik HTML sayfas olarak gndermesi talimatn veririz.

MySQL ve PostgreSQL ise, Windows sistemlerinde Denetim Masas'nda grdnz ODBC

Veri Kayna Ynetmeni adl ara gibi, bir vertaban sunucusu, yani Database Server

pprogramlardr. Yakn zamana kadar bu iki veritaban ynetim arac arasnda fazla bir

ekime yoktu. Ancak imdi zellikle Linux kullanclar topluluklarnda iki program arasnda

verimlilik testleri yaplyor; hangisinin daha iyi oldununa ilikin youn bir tartma

sryor. PHPBuilder.com uzmanlar, yaptklar bir ok denemede, MySQL'in daha hzl ve

daha etkin altklar sonucuna varyorlar. (Bu konuda daha geni bilgi edinmek iin

Internet'te www://PHPbuilder.com/columns/tim20000705.PHP3 adresine bakabilirsiniz.)

MySQL, bir kullanc lisans 200 Dolar olan ticar bir program iken 2000 yl

ortalarnda GPL (GNU General Public License/GNU Kamusal Lisans) uygulamasna gemi

ve cretsiz datlr hale gelmi bulunuyor. Buna gre MySQL'i bir ticar uygulamann iinde

motor olarak kullanacaksanz reteci firmaya lisans creti demeniz gerekir; bunun

dndaki uygulamalar iin program Internet'ten indirerek kullanabilirsiniz. PHP iin

MySQL'e gerek yoktur. PHP, bir NT veya Win9x tabanl Web Server'da altrlyorsa,

Microsoft'un ODBC srcleri ile alabilir; ve ODBC'nin okuduu btn veritabanlarndan

veri ekebilir. (ODBC'nin Unix-Linux srm de vardr.) Ayrca PHP iin Adabas, dBase,

Empress, FilePro, Informix, InterBase, mSQL, Oracle, Solid, Sybase, Velocis ve bir ok

Unix veritaban yneticisi iin gelitirilmi add-on (sonradan eklenen) modller vardr. PHP,

PHP-1 11


12/163

bir ok LDAP istemci program iin yazlm API'lere de sahiptir. PHP ile IMAP, SMTP gibi

Internet elektronik mektup protokollerini kullanmak da mmkndr.

Biz bu kitapkta rneklerimizde ve uygulamalarmzda MySQ'den yararlanacaz.

PHP-MySQL ikilisini kiisel bilgisayarmza kurmak iin nce gerekli programlarInternet'ten indirmemiz gerekir. Bunun iin u adreslerden yararlanabilirsiniz:

http://www.PHP.net/downloads.PHP

http://www.mysql.com/downloads/index.html

PHP ve Web Sunucusu

Bizim amzdan PHP, bir Web sunucu programdr; kurulaca sistemdeki Web

sunucusu ile uyumlu olmas gerekir. 4'nc srm itibariyle, PHP btn Unix-trevisistemler (rnein Linux) ve Microsoft Windows sistemleri ile uyumludur. Birlikte

alabilecei Web sunucu programlar arasnda Apache, IIS, FHTTP, Omni HTTPd, Xitami

ve Windows 95/98 iin PWS (Personal Web Server) vardr. Gerek Internet ortamnda

sunucu programlara PHP yetenei kazandrma ilemi, Web Pnogramcs olarak bizi

ilgilendirmez; bizim iin Internet sitemize evsahiplii yapan Hosting firmasnn PHP destei

verip vermediini bilmek yeter. Fakat tasarmlarmz snayabilmek iin kendi

bilgisayarmza bir kiisel Web Server kurmak ve bu program PHP-uyumlu hale getirmek

gerekir. Burada sadece iki rnek ele alacaz: Linux iin Apache sunucu program ve MS-

Windows iin PWS. Bu iki programdan hangisi sizin sisteminize uygunsa onu kendi

bilgisayarnza kuracanz varsayarak, imdi PHP ve MySQL kurulumu ile uraabiliriz.

Unix/Linux Sistemleri

Kurma ilemine Unix ortamndan balayalm. Burada Unix sistemi dediimiz zaman

Unix'in tekrar biliim haritasnda yerini almasn salayan Linux'u kastediyorum. Bunun iin

nce http://www.PHP.net/ adresini ziyaret etmemiz gerekiyor. Eer PHP uzman

olacaksanz, buras sizin ikinci eviniz olabilir. Downloads kprsn tklayarak alacak

sayfada Unix/Linux iin kaynak kodunu bilgisayarnza aktarn. PHP'yi kuracanz

PHP-1 12


13/163

bilgisayarda bir Web sunucu program yoksa, http://www.apache.org/dist/ adresinden

apache_1.3.12.tar.gz (veya daha ileri) dosyasn da indirmeniz gerekir. Unix-Linux

sistemleri iin bilgisayarnzda "gcc C derleyici" bulunmas gerekir. Linux sisteminizde

rnein Red Hat Linux srm 5.2 gibi eski bir gcc derleyici varsa, gcc srm 2.8.1'iInternet'ten bulmanz gerekir.

//////KUTU///////////////////

Linux'ta program derlediniz mi?

Daha nce hi Linux program derlemediyseniz, nce baz kavramlar akla

kavuturalm:

tar: (tape archiver) birden fazla dosyay tek dosya haline getirir ve sktrr.

Teyplere yedekleme amacyla gelitirilmitir. tar dosyalar sktrlmsa uzatmas .gz,

deilse .tar olur.

gcc: GNU'nun C derleyicisidir. nsan tarafndan okunabilen kaynak kodlarn makina

tarafndan okunabilen nesne (object) dosyalarna dntrr. C programlama diliyle

yazlm kaynak kodlar ieren dosyalarn uzantn .c olur. Nesne dosyalarnn adnn

uzants genellikle .o olur. Derleyici balk (header, uzants .h olan) dosyalarn bulamazsa

derleme hatas verir.

make: henz derlenmemi kaynak dosyalarn derleyen yardmc bir programdr.

make, derleme talimatlarn Makefile adl bir dosyadan alr.

ld: GNU'nun balayc (linker) programdr. Nesne dosyalarn ve kitaplk denen

dosyalar birbirine balayarak ortaya altrlabilir bir program dosyas kartr. Genellikle

Makefile'n iinde linker'n altrlmas talimat bulunur ve sizin bu program kullanmanz

gerekmez.

ldconfig : paylalan kitaplk dosyalarn (shared librari) arar. Bu dosyalardan birden

fazla program tarafndan paylalr, ve dosya adlarnda .so bulunur.

./configure : C derleyecisi ve header dosyalarnn nerede olduunu aratrr, ve

vard sonuca gre Makefiles dosyasnda deiiklik yapar.

PHP-1 13


14/163

/////////////////KUTU BTT///////////////

PHP, bir Unix/Linux sisteminde mstakil yorumlayc veya Apache Web sunucusunun

bir modl olarak almak zere derlenebilir. PHP, mstakil yorumlayc olarak

kurulduunda, Web sunucusu, her ihtiya halinde PHP yorumlaycsnn bir rneinialtrr. Bu, bir sre sonra Web sunucusunun bulunduu iletim sisteminin yknn

artmasna ve ileyiinde yavalamaya yol aabilir. Oysa PHP, sunucunun bir modl olarak

kurulduunda, bu saknca ortaya kmaz. (Bu zellii ile PHP, klasik CGI/Perl'n alma

tarzndan ayrlr, ASP'nin ve ColdFusion'n alma tarzna yaklar.) Bununla birlikte kt

niyetle veya beceriksizce yazlm PHP programlar modl olarak kurulmu PHP'yi

kertirlerse, Web sunucusunu da kertmi olurlar; oysa mstakil PHP yorumlayc

kerse, Web sunucusuna bir ey olmaz.

Burada yapacamz kurulum ilemi srasnda Linux kurulu olan bilgisayarmza

Apache Web sunucu programn, bu sunucunun kullanaca gvenli Socket katmann

salayacak Mod_SSL programn, bu programn gerektirdii OpenSSL aracn, MySQL

veritaban sunucusunu ve PHP Scripting dilini kurmu olacaz.

PHP'yi Linux ortamnda Apache Web sunucusuna modl olarak kurmak iin srasyla

u ilemleri yapmamz gerekir (Sisteminizde gzip veya gunzip ile gcc and GNU make

kurulu olduunu varsayyorum):

1. Sisteminizi root olarak balatn ve sktrlm olarak alacanz PHP ve Apache

dosyalarn geni yer olan geici bir dizinde an, ve o dizine gidin. Szgelimi, Apache'nin

tar-zip olarak sktrlm kaynak dosyalarnn tmp adl dizinde olduunu varsayalm:

# cd /tmp

# gunzip c apache_1.3.12.tar.gz | tar xf

Burada, indirdiiniz Apache srm farkl ise onun adn yazacaksnz. imdi

Apache'yi atnz klasre gidin ve buradaki configure dosyasn altrn:

# cd apache_1.3.12

# ./configure --prefix=/usr/local/apache

PHP-1 14


15/163

Buradaki rnekte Apache'yi /usr/local/apache dizinine koyduumuza dikkat edin.

Bu dizini, bir ok kurulumun varsaym olarak arayaca dizin olduu iin tercih ediyoruz.

Ama isterseniz siz Apache'yi baka dizine de kurabilirsiniz.

2. Sra MySQL veritaban sunucusunda. Linux'ta root oturumunda iken sktrlmdosyalar indirdiiniz geici dizine gein ve dosyalar an; sonra oluturulan dizine

giderek, configure komutu ile veritaban srcsn yaplandrn:

# cd /tmp

# gunzip -dc mysql-3.22.32.tar.gz | tar xvf -

# cd mysql-3.22.32

# configure --prefix=/usr/local/mysql

imdi make komutu ile binary dosyalarn oluturarak, ve sisteme ykleyelim:

# make

# make install

MySQL'in kullanm izinlerini belirlememiz gerekir. Aadaki komutlar yazarken

"parola" kelimesi yerine vermek istediiniz parola kelimesini yazmanz gerekir:

# scripts/mysql_install_db

# cd /usr/local/mysql/bin

# ./safe_mysqld &

# ./mysqladmin -u root password 'parola'

Kurulum ileminin baarl olup olmadn snamak iin, kurulum srasnda

oluturlan rnek veritaban dosyalarn bulunup bulunmadn soruturabilir ve kendimiz

yeni bir veritaban oluturabiliriz. Bunun iin u komutu yazalm:

# BINDIR/mysqlshow -p

# mysql -u root -p

Sistem "Enter password:" karln verdiinde, yukarda kullanm izinlerini

belirlerken yazdnz parolay yazn; MySQL sunucusu alacak ve size kullanc izinlerinin

bulunduu "mysql" ve snama amacyla oluturulan "test" adl iki veritabannn

bulunduunu bildirecektir. imdi kendi veritabanmz oluturalm. MySQL sunucu komut

istemcisi satrna unu yazn (Bilgisayarn verecei karlklardan ayrt etmek iin kendi

yazdklarmz koyu renkle gsteriyoruz):

PHP-1 15


16/163

mysql> create database deneme;

Sunucu "Query OK, 1 row affected (0.00 sec)" eklinde karlk verecektir. imdi

bu veritabann seerek iinde deneme adl ve iinde "no" ve "isim" adl iki alan bulunan bir

tablo oluturalm (MySQL komutlar byk harf-kk harf ayrm yapmaz; komutlardan

sonra noktal virgl konur). Burada koyu renkle gsterilen satrlar ve iaretler bize aittir:

mysql> use deneme;

Database changed

mysql> CREATE TABLE books (

-> no int(3) not null auto_increment,

-> isim char(50) not null,

-> unique(no),

-> primary key(no)

-> );

Query OK, 0 rows affected (0.00 sec)

Bakalm tablomuz baarl ekilde olumu mu?

mysql> show tables;

mysql> describe deneme;

Field Type Null Key Default Extra

no int(3) PRI 0 auto_increment

isim char(50)

2 rows in set (0.00 sec)ok gzel! Hem MySQL'i kurmu, hem de ilk tablomuzu oluturmu bulunuyoruz.

MySQL komutlarn daha ayrntl renebilmek iin MySQL'in http://www.mysql.com

adresindeki sitesini ziyaret edebilirsiniz. imdilik MySQL'den kalm ve kuruluma devam

edelim.

3. Sra geldi PHP'ye! PHP kaynak dosyasnn bulunduu geici dizine gein, ve

dosyalar an; sonra alan dosyalarn bulunduu dizine gidin:

# gunzip -c PHP-4.0.1pl2.tar.gz | tar xf -

# cd PHP-4.0.1pl2

imdi configure dosyasn altracaz; bu komutun bir ok opsiyonu vardr;

bunlarn tmn grmek istiyorsanz, "configure --help" komutunu verebilirsiniz. Biz

sadece PHP'ye MySQL ve Apache opsiyonlarn eklemekle yetineceiz:

PHP-1 16


17/163

# ./configure --with-mysql=/usr/local/mysql \

--with-xml \

--with-apache=../apache_1.3.12 \

--enable-track-vars

Oluan binary dosyalarn program dosyasna evirerek, ykleyelim:# make

# make install

Oluan ini dosyasn lib dizinine koplayalm:

# cp PHP.ini-dist /usr/local/lib/PHP.ini

PHP.ini dosyasndaki bir ok zellii deitirerek, PHP'nin alma tarzn

ayarlayabilirsiniz; rnein u satr ekleyerek, PHP'nin azam alma sresini

arttrabilirsiniz:

max_execution_time = 60;

///////////////KUTU/////////////////////

Gvenli socket ve Internet Eriimi Katman

Kuracanz Web sunucusu gerek Internet'e alacaksa, sisteminize Mod_SSL

yeteneini kazandrmanz gerekir. Bu sistemin rsaref-2.0 adnda bir eki vardr; ancak

Amerika dnda kurulan Web Sunucularda rsaref-2.0 ekinin kurulmas gerekmez. Apache

sunucusunu sadece PHP dosyalarnz snamak amacyla kendi bilgisayarnza kuruyorsanz,

Mod_SSL kurmak art deildir.

Bu ilemi yapmak zorunda iseniz, nce http://www.openssl.org/ adresinden

openssl-0.9.1c.tar.gz adl dosyay, http://www.modssl.org/ adresinden de mod_ssl-2.6.5-

1.3.12.tar.gz dosyasn indirin. Sonra srasyla u ilemleri yapabilirsiniz:

# gunzip -dc openssl-0.9.5c.tar.gz | tar xvf -

# cd openssl-0.9.x

#./config --prefix=/usr/local/ssl \

-L`pwd`/../rsaref-2.0/local/rsaref -fPIC

# make

# make test

# make install

# cd ..

PHP-1 17


18/163

imdi Mod_SSL modln Apache ile kullanlacak ekilde kuralm:

# gunzip -dc mod_ssl-2.6.4-1.3.12.tar.gz |tar xvf -

# cd

# ./configure --with-apache=../apache_1.3.12

# cd ..# cd apache_1.3.12

# SSL_BASE=../openssl-0.9.x \

RSA_BASE=../rsaref-2.0/local \

./configure \

--enable-module=ssl \

--activate-module=src/modules/PHP4/libPHP4.a \

--enable-module=PHP4 \

--prefix=/usr/local/apache \

--enable-shared=ssl

[...ISS'ler buraya arzu ettikleri dier opsiyonlar ekleyebilirler..]

# make

Bu noktada sistem binary dosyalarn oluturulduunu ve kurulumun gerekli

gvenlik sertifikalarn istediini bildirecektir. Sertifika oluturma konusunda fazla bilgi iin,

http://www.modssl.org/docs/2.6/ssl_faq.html#ToC25 adresine bakabilirsiniz.) Diyelim ki

sadece ISS'in yeri, firma ad ve bir iki dier bilgiden oluan zel bir sertifika oluturmakla

yetineceksiniz. Bunun iin u komutu girin ve sistemin soraca sorulara cevap verin:# make certificate TYPE=custom

imdi Apache'yi yeniden kurabiliriz:

# make install

Herey yolunda gittiyse, sistem "You now have successfully built and installed the

Apache 1.3 HTTP server," eklinde balayan uzun bir mesaj verecektir. Bu durumda

Apache sunucusu u komutla balatlabilir:

/usr/local/apache/bin/apachectl start

Apache'yi gvenli iletiim katman destei ile balatmak istiyorsanz u komutu

yazn:

/usr/local/apache/bin/apachectl startssl

//////////////////////KUTU BITTI/////////////////

PHP-1 18


19/163

Bu ilemleri baaryla bitirmi olsak bile sistemin altn kontrol etmemiz gerekir.

nce Apache'nin altndan emin olalm. Bunun iin nce Apache'nin yaplandrlmasna

PHP'nun eklendiinden emin olmamz gerekir. Kurulumu buradaki gibi yapt iseniz

/usr/local/apache/conf dizininde bulunan httpd.conf dosyasn an; ve "addtype for PHP4"satrlarn nndeki yorum (#) iaretlerini kaldrn; yani bu satr yorum olmaktan kp

yaplandrma komutu olsun:

#AddType application/x-httpd-PHP .PHP

#AddType application/x-httpd-PHP-source .PHPs

eklindeki satrlar u ekle getirin:

AddType application/x-httpd-PHP .PHP

AddType application/x-httpd-PHP-source .PHPs

imdi Apache sunucusunu altrabilir ve PHP desteinin bulunup bulunmadn

snayabilirsiniz:

# cd /usr/local/apache/bin

# ./apachectl configtest

Syntax OK

# ./apachectl start

./apachectl start: httpd started

"httpd started" ifadesi bize Apache'nin altn gsteriyor. imdi Browser'nz anve HTTP sunucusu olarak Apache'nin adresini yazn. Bu, bilgisayarnzn Domain addr;

Apache'nin kurulu olduu bilgisayarn IP numarasn da yazabilirsiniz.

imdi, bir dzyaz dosyasna unlar yazn:

Dosyay PHP.PHP adyla Apache'nin Web sunucu iin kk dizin sayd klasre

kaydedin. Browser'nzn URL adresi alanna sunucu adyla birlikte dosyann adn yazn.

Aldnz sonu, PHP'nin sistem ve sunucu hakknda ayrntl raporu ise, kendi

kendinizi kutlayabilirsiniz: hem Apache sunucu, hem de PHP alyor!

PHP-1 19


20/163

Windows-PWS ve IIS

PHP'yi Windows 95/98/NT/2000 iletim sistemlerinden biri ile alan bilgisayara

kurmak iin nce http://www.PHP.org adresinden PHP-4.0.1pl2-Win32.zip veya daha ileri

srmdeki zip dosyasn almamz gerekir. Bu dosyay an ve iindekileri szgelimi c:\PHPdizinine kopyalayn. (Dizini olutururken "PHP," "PHP" veya "PHP" yazdnza dikkat edin!)

Daha nce Wihdows sistemine PHP 3.x kurmu olanlar PHP 4.0'n kurulumumu

biraz farkl bulacaklardr. Bu, daha nce PHP kiisel ve Internet amal Web sunucuda (PWS

veya IIS) mstakil bir CGI program olarak alrken imdi buna ek olarak (tpk ASP gibi)

DLL yoluyla, bir ISAPI modl olarak almasnn salanm olmasndan kaynaklanyor.

PHP'yi Windows 95 veya NT4.0 sisteminde kurulu bir PWS veya IIS iin

kuracaksnz, nce baz nlemler almanz gerekiyor. NT 4.0 sistemlerinde IIS 4.0'n

bulunduu Option Pack'in kurulmas art. Windows 95 sistemlerinde ise nce DCOM

bileenlerinin gnceletirilmesi gerekiyor. Bu dosyay,

http://download.microsoft.com/msdownload/dcom/95/x86/en/dcom95.exe adresinden

alabilirsiniz.

PHP'yi mstakil alan CGI program olarak kullanmay dnseniz bile daha nceki

srmlerinden farkl olarak baz DLL dosyalarnn Windows dizininde sistem alt-dizinine

kopyalanmas gerekir. Atnz Zip dosyasndan kan ve C:\PHP dizinine kopyaladnz

dosyalar arasnda bulunan MSVCRT.DLL ve PHP4TS.DLL adl dosyalar Windows 9x

sistemlerinde WINDOWS dizininde SYSTEM, NT/2000'de ise WINNT dzininde SYSTEM32

dizinine kopya edin. (Windows, MSVCRT.DLL dosyasnn kullanlmakta olduu bildirerek,

kopyalamay reddederse, kopyalamaya gerek yok demektir.)

I I S 4 . 0 V E 5 . 0

Windows NT/2000'e kurulu olan IIS 4.0 veya 5.0'e PHP destei kazandrmak iin,

nce yukardaki gibi DLL dosyalarn gerekli yere kopyalayn. Atnz Zip dosyasndan

km olan PHP.ini-dist isimli dz yaz dosyasn Notepad ile an ve "extension_dir="

satrn bularak, karsndaki "./" yazsn silip yerine PHP dosyalarn kopyaladnz dizinin

PHP-1 20


21/163

adn (rnein C:\PHP) yazn. PHP dizinin adn doru yazdnz kontrol etmekte daima

yarar vardr! Sonra ";browscap =" satrn bulun ve nndeki noktal virgl kaldrarak

karsndaki "extra/browscap.ini" kelimelerini c:\Winnt\browscap.ini olarak deitirin. Bu

dosyay, PHP.ini adyla Winnt dizinine kaydedin. (Windows dizininin Winnt adn tadnvarsayyorum. Sizin Windows dizininiz baka ise, gerekli dzeltmeyi yapmanz gerekir.)

////////////////KUTU///////////////

Browser Yetenek Dosyas: Browscap.ini

Windows sistemine kurulu bir Web Sunucu programna (PWS, IIS veya Apache

Win32) PHP yetenei kazandrabilmek iin PHP'nin talep sahibi Browser'n yeteneklerini bir

dosyadan okumas gerekir. Bu dosyann ad browscap.ini dir.

Internet'te http://asptracker.com/browscap.zip dosyasn alarak an ve kacak

"browscap.txt" dosyasnn adn "browscap.ini" olarak deitirerek Windows/Winnt

klasrne kopyalayn.

//////////////////KUTU BTT/////////////

Internet Services Manager' an; bu ara, NT 4.0'te Start mensnde

Programs/Option Pack'te, 2000'de ise Control Panel/Administrative Tools'dadr. Alacak

pencerede muhtemelen Default Web Server adn tayan Web sunucusunun adn sa

tklayn:

Alan listede Properties maddesini; alan kutuda Home Directory sekmesini sein;

Configuration dmesini tklayn ve yeni bir Application Mappings satr eklemek zere,

Executable kutusuna PHP4isapi.dll dosyasnn tam yolunu ve adn (rnein C:\PHP\

PHP4isapi.dll); Extension kutusuna ise .PHP yazn (IIS 4.0'te Method exclusions kutusunu

bo brakn) ve Script engine kutusuna iaret koyun.

PHP-1 21


22/163

ISAPI Filters sekmesini sein. Add dmesini tklayarak yeni bir ISAPI filtresi kayd

yapn. Alacak kutuda filtre ad olarak PHP, yol olarak da PHP4isapi.dll dosyasnn

bulunduu dizinin yolunu (rnein C:\PHP\ PHP4isapi.dll) yazn.

IIS'i tamamen durdurun; ama bunun iin sadece Internet Services Manager'daki

Stop dmesini tklamak yetmez; komut istemci (MSDOS Prompt) penceresinde net stop

iisadmin yazn. Windows, bu servisin bal olduu dier baz hizmetlerin de durdurulacan

bildirince "Y" yazn ve Enter'a basn. imdi IIS'i tekrar balatmak iin ayn pencerede net

start w3svc yazn. Artk IIS'iniz PHP anlar hale gelmi olmal. Bunu, hemen snayalm.

Notepad veya bir baka dzyaz programyla unlar yazn:

Dosyay PHP.PHP adyla IIS'in kk dizin sayd klasre kaydedin. Browser'nzn URL

adresi alanna sunucu adyla birlikte dosyann adn yazn.

Bravo! te yeni bir dil renmi Web sunucuya sahip oldunuz.

P W S 4 . 0

Windows'un 95/98/SE/Me trlerine kiisel Web sunucu program olarak Personal

Web Server (PWS 4.0) kurulmaldr. PHP Zip dosyasndan kacak DLL'leri Windows

dizininde System klasrne kopyaladktan sonra, Zip dosyasndan km olan PHP.ini-dist

isimli dzyaz dosyasn Notepad ile an ve "extension_dir=" satrn bularak, karsndaki

"./" yazsn silip yerine PHP dosyalarn kopyaladnz dizinin adn (rnein C:\PHP) yazn.

PHP dizinin adn doru yazdnz kontrol edin! Sonra ";browscap =" satrn bulun ve

nndeki noktal virgl kaldrarak karsndaki "extra/browscap.ini" kelimelerinic:\Windows\browscap.ini olarak deitirin. Bu dosyay, PHP.ini adyla Windows dizinine

kaydedin. Daha nceki sayfalarda greceiniz ekilde Browscap.ini dosyasnn dosyasn

Windows dizinine kopyalam olmanz gerekir. (Windows dizininin Windows adn tadn

varsayyorum. Sizin Windows dizininiz baka ise, gerekli dzeltmeyi yapabilirsiniz.)

PHP-1 22


23/163

imdi, atnz PHP Zip dosyasnn iinden kan PWS-PHP4.reg adl dosyay bir

dzyaz programyla, rnein Notepad ile an. ".PHP"="[PUT PATH HERE]\\PHP4isapi.dll"

yazl satr PHP dosyalarn koyduunuz dizine gre, rnein yle deitirin:

".PHP" = "C:\\PHP\\PHP4isapi.dll"Burada ok dikkat etmeniz gereken nokta, ters-bl iaretlerinin baka yerlerde

normal olarak yazdmz gibi bir adet deil, iki adet olmasdr. Dosyay kaydettikten sonra,

iki kere tklayn ve Windows'un Registry'de deiiklik yapmay isteyip, istemediinize ilikin

sorusuna Evet yantn verin. Tamaam! Sizin de PHP bilen bir PWS'iniz oldu. Ama bunu bir

snayalm. Ve bunu bir Merhaba Dnya program ile yapalm ki, gelenek bozulmasn!

Dzyaz programnzla u metni merhaba.PHP adyla PWS'in Web iin kk dizin

sayd (muhtemelen C:\Inetpub\wwwroot) klasre kaydedin:

Sonra Personal Web Manager kutusunda, Ana balkl blmde, Yaymlama

ksmndaki "http://" diye balayan ve kiisel Web sunucunuzun ad ile devam eden

kpry tklayn. Varsaylan Browser'nz, kiisel Web sunucunuzun ana sayfasn aacaktr.

Browser'n URL adres blmne, merhaba.PHP yazn ve klavyede Enter tuuna basn. Eer

gerekten PWS'iniz, PHP renmise, size ve dnyaya merhaba diyecektir.

///////////////////////KUTU///////////

Windows'da Apache!

NT sisteminizde ISS deil de Apache for Win 32 Web Server programn

altryorsanz, srmne gre httpd.conf veya srm.conf dosyasna u ekleri yapmanz

gerekir:

ScriptAlias /PHP3/"c:/path-to-PHP-dir/"

PHP-1 23


24/163

AddType application/x-httpd-PHP3 .PHP3

Action application/x-httpd-PHP3"/PHP3/PHP.exe"

////////////////////////KUTU BTT//////////

Windows'da MySQLPHP, Windows ortamnda, Windows'un ODBC srclerini kullanarak, srcs

bulunan btn veritabanlarna ulaabilir. Ancak Windows ortamnda gelitirseniz bile, Web

sitenizi, Unix tabanl ve ODBC-uyumlu olmayan bir sunucuya gnderebilirsiniz. Bu

durumda sayfalarnzda kullanacanz verileri muhtemelen MySQL araclyla

veritabanndan ekeceksiniz demektir. Bu yzden Windows sisteminize MySQL kurmak ve

veritabanlarn bu arala gelitirmeniz yerinde olur. Unix/Linux ortamnda cretsiz olmakla

birlikte MySQL, Windows iin bedeli paylaml (shareware) olarak edinilebilir. Benioku

dosyasnda belirtildiine gre, program eitim amacyla ve 30 gn amamak kaydyla

kullanyorsanz, cret denmesi gerekmiyor. Dier durumlarda TCX firmasnn Internet'te

http://www.tcx.se adresindeki sitesindeki formlar doldurarak lisans alnmas gerekiyor. Bu

program, MySQL'in http://www.mysql.com/downloads/ adresinden edinebilirsiniz. Bu

adresteki mysql-shareware-3.22.34-win.zip dosyasn alarak, bir geici dizinde an.

(Sisteminiz gerek Internet sunucusu olarak ticar amal hizmet salayacaksa u dosyay

almanz gerekir: http://www.mysql.com/Downloads/MySQL-3.23/mysql-3.23.21-win-

src.zip) Shareware srmn ieren dosyay atnzda ortaya kacak setup.exe program

MySQL'i kuracaktr.

MySQL Server'n Windows'da da tpk Linux'ta olduu gibi altrlmas ve

durdurulmas gerekir. MySQL'in paylam srmn kullanmak iin Windows sistemlerinde

mysqld-shareware.exe programn altrmanz gerekir. DOS komut istemcisini an ve"C:/mysql/bin" dizinine giderek, srasyla u komutlar verin:

mysqld-shareware

mysqlshow

mysqlshow -u root mysql

PHP-1 24


25/163

mysqladmin version status proc

imdi MySQL server alyor ve biraz sonra PHP yoluyla kiisel Web Server'nza

hizmet vermeye hazr demektir. Bu komutlar icra ettiiniz srada bir hata mesaj ile

karalarsanz, MySQL'in kuruluunda hata yapm olabilirsiniz. DOS ekrarnda test veMySQLl veri tabanlarnn varln ve hizmete girdiini gsteren mesajlar grrseniz,

MySQL gzelce alyor demektir. Bunu bir de Browser ile ve PHP yoluyla snayalm:

Yukarda IIS'e PHP destei kazandrma almalar srasnda oluturmad iseniz, dz

yaz programnzda u tek satr yazn; php.php adyla, kiisel Web'inizin kk dizinine

kaydedin:

Browser'nz an; URL hanesine rnein http://localhost/PHP.PHP3 yazn. Alacak

sayfada iki eye dikkat edin: MySQL ve ODBC blmleri var m? MySQL blm varsa;

kendinizi yeniden kutlayn! ODBC blm yoksa, muhtemelen sisteminizde Microsoft'un

Open Database Connectivity (Ak Veriban Balants) srcleri kurulu deil demektir.

(Windows'da Denetim Masas'nda ODBC simgesini grmyorsanz, MS'un sitesinden gerekli

kur programn indirmeniz gerekebilir. Linux'ta ise MyODBC program ile bu imkan

kazanabilirsiniz.)

Bir kere daha tekrar etmek gerekirse, PHP ile veritabanna dayanan sayfalar

yapmak iin mutlaka ve sadece MySQL srclerini kullanmak gerekmez. Bunun yerine

MS'un ODBC srclerini kullanabilirsiniz. Ancak Web sitenize evsahiplii yapan firmann

size ODBC destei verip vermediini renmeniz gerekir. Aslnda ayn ekilde, evsahibi

firmann MySQL destei verip vermediini de renmek zorundasnz. (PHP ile MS-ODBCsrclerini kullanabilmek iin Andrew Stopford'un ASPToday sitesindeki

http://www.asptoday.com/articles/20000202.htm yazsnda geni bilgi bulabilirsiniz.)

Gemi olsun. Bana sorarsanz, PHP ile dolu yeni bir hayata balamak iin en

nemli adm attnz. Bundan sonras, sadece PHP dilini renmekten ibaret. Dilin

PHP-1 25


26/163

retecilerinden Zeev Suraski, bu yln banda srail'de yaplan ilk uluslararas PHP

Konferans'nda "PHP renmek zor mu?" diye soran bir bilgisayar meraklsna u cevab

veriyordu: "Bir haftadan fazla zaman ayrmanz gerekiyorsa, sizin iin zor demektir!"

PHP-1 26


27/163

PHP Dili

PHP bir Script dilidir; PHP ile yazdnz "programlar" birer dzyaz dosyasdr. Dil

gelerini ayrntl olarak ele almadan nce bir iki yazm kuralndan sz edelim.

PHP yorumlaycs, bu "program" altrabilmek iin dosyann iinde PHP

komutlarn arar. PHP komutlar birinci blmde grdmz gibi iki ekilde yazlabilir:

1.

2.

Bunlara PHP komut ayrac denir; birinci tr uzun veya standart ayra saylr;

ikincisine ike "ksa ayra" denir. PHP yorumlaycsnn ksa ayra kullanmasn istemiyorsak,

PHP.ini dosyasndaki, short_open_tag = On: satrn short_open_tag = Off; yapmak yeter.

Bununla birlikte uzun vadede, PHP programlarnzda HTML yerine XML kullanmak

istiyorsanz, imdiden elinizi uzun ayraca altrmanz yerinde olur; nk XML etiketleri

"" eklinde biter.

ASP ile alan Web programclar "


28/163

Web sunucusunda bu program aarsanz, ayn sonucu aldnz greceksiniz.

Burada bir yanl anlamaya yol amayalm. Javascript veya VBScript gibi HTML kodlarnn

iine gmdmz ve HTML sayfasnn iinde, Web ziyaretimizin bilgisayarna gnderilen

ve orada (istemci-tarafndan) icra edilen ve yine ayn ekilde SCRIPT> etiketi iine

koyduumuz Script kodlar ile burada etiketi ile ifad eettiimiz PHP kodlarnn

icra yerini kartrmayalm. PHP, nasl bir ayra ve etiket ile yazarsak yazalm, daima

sunucuda altrlar ve ziyaretiye asla PHP kodlar gsterillmez. merhaba2.PHP'nin

alt Browser'da kayna grntlersek, istemciye gelen kodlarn saf-ve-temiz HTML

olduunu greceiz.

PHP kodlarmz, oluturulmasn istediimiz sayfann HTML kodlar ile tabir yerinde

ise iie yazlr. Bunun bir rnei olarak yukardaki dosyay yle deitirerek,

merhaba3.adyla kaydedin:

PHP ile Merhaba

Sayfamzn grntsnde hi bir deiiklik olmamakla birlikte, Browser'a giden

HTML kodlar nemli lde deimi olacaktr.

PHP-1 28


29/163

Geri burada henz ihtiyacmz yok; nk bir bakta yazdmz kodun marifetini

anlayabiliyoruz; ama cidd PHP programclna baladmz zaman, hangi satrda neye

niyet ettiimi anlamamz daima mmkn olmayabilir. Biz kendi programmz satr satr

ezberlesek bile, ibirlii yaptmz dier Web programclarnn programmz anlamalarnsalamamz gerekir. Bunu, yorum satrlar ile yapabiliriz. PHP ayralar iinde iki trl

yorum bulunabilir: ok-satrl yorumlar ve tek satrl yorumlar. Birinci grubu, bana "/*" ve

sonuna "*/* iaretleri koyarak, ikinci grubu ise sadece bana *//* iareti koyarak

belirtiriz:

Bunu da PHP yorumcusu asla dikkate almaz

Buraya istediimiz kadar yorum yazabiliriz.

*/

print "Merhaba Dnya!";

// Bu ise PHP'nin tek satrl yorum blm

// Bu satrlar da PHP yorumcusu dikkate almayacaktr.

?>

PHP-1 29


30/163

PHP'rir bir dier yorum iareti ise # (Diyez) iaretidir. Bu iaretin banda olrduu

satr da PHP tarafndan dikkate alnmaz:


31/163

PHP'nin Yap Talar

PHP, bir programlama dili olarak, deikenler, deikenlerin deerleriyle bir ilemyapmay salayan ilemciler, ilemcilerle oluturulan deyimler ve nihayet bunlarn tmn

toplu olarak kullanmamz salayan ilevlere (fonksiyonlara) sahiptir. PHP, nesne-ynelimli

(object-oriented) bir dil olduu iin, nesne oluturma imkanna ve bunlarn kullanlmasn

salayan metodlara da sahiptir. Btn bu imkanlar kullanarak, PHP ile bir veritabanndan

veri alarak, bunlar HTML etiketlerinin deerleri olarak kullanabiliriz; Web sitemizi ziyaret

eden kiilerden bilgi alabiliriz, bu bilgilerle ilemler yapabiliriz. PHP'nin eitli komutlarn,

deyimlerini ve fonksiyonlarn kullanarak, programmzn alt Web sunucusunun

bulunduu bilgisayara da eitli dosya ilemleri yaptrabiliriz.

////////////////KUTU///////////

PHP programn durdurmak

imdi belki PHP'yi durdurmay hi dnmyorsunuz; ama ilerde bir fonksiyonun

verecei sonucun btn programn durdurulmasn gerektii zamanlar olabilir. PHP'nin

resm el kitabna bile ilk basksnda konulmas unutulmu olan program durdurma komutu,

exit kelimesidir; hi bir parametre almadan alr.

//////////////////KUTU BTT///////////

Bu tr karmak uygulamalara geebilmek iin nce, PHP dilinin unsurlarn biraz

yakndan inceleyelim.

Deikenler

Programclkta ilemlerimizi deikenlerle yaparz. Deikeni bir kap gibi

dnebilirsiniz. Szgelimi "Gn," deikenin ad ise bu deikenin deeri Pazar, Pazartesi,

Sal, vd., olabilir. Her deiken, trne gre, ya bir ya da daha fazla deer tutar. Adndan

PHP-1 31


32/163

da anlalaca gibi deikenin deeri deiir! Bu deiiklii biz yapabiliriz; programn

kendisi yapabilir.

PHP'de de, bir ok baka bilgisayar programlama dilinde olduu gibi deikenlerin

iine bir deer konmadan nce tanmlanmas mmkndr; fakat gerekli deildir.Deikenleri adnn nne $ iareti koyarak tanmlarz:

$adi;

$soyadi;

$123;

$sevdigiRenk;

Deikenler, harf, rakam veya alt izgi (_) ile balayabilirler; bu karakterleri

ierebilirler; ama iinde boluk veya dier iaretler bulunamaz. PHP deikenleri her trl

deiken tutabilirler: bir deikenin adnn yazl ekli onun tutabilecei deerin niteliini

belirlemez. Dolaysyla, "$adi" deikenin deeri "Reit" da olabilir, "1255" de olabilir.

PHP'de genellikle deikenleri deerini atayarak belirleriz:

$adi = "Reit";

$soyadi = "Glen";

$123 = 123;

$sevdigiRenk = "yeil";

Deikenler, kullanldklar ileme, tadklar deeri verirler:print $adi;

komutu, eer deeri "Reit" ise "Browser penceresine "Reit" kelimesini yazdrr.

PHP'de zel bir deikene deiken ad olarak kullanlacak deerleri de atayabiliriz:

$adi = "Reit";

$degisken = "adi";

print $$degisken;

Burada Browser penceresine yine "Reit" kelimesi yazlacaktr; nk PHP

$degisken adl deikenin "adi" adl deikeni tuttuunu bilecek ve iki Dolar iaretini

grnce, $degisken'in deerini deil, onun tuttuu deikenin deerini yazacaktr. Bu, size

u anda kark grnebilir. Daha sonra dngleri grdmzde bu teknii bir satrlk kod

ile yzlerce deeri yazdrmakta kullanacaz. Bu teknik yle de kullanlabilir:

PHP-1 32


33/163

$degisken = "adi";

$$degisken = "Reit";

print "$adi";

print $$degisken;

print "${$degisken}";

print "${'adi'}";

Buradaki drt "print" komutu da Browser'a "Reit" kelimesini yazdracaktr.

PHP'de bir deikenin tuttuu deer, bir baka deikene atanabilir. Bu ya duragan,

ya da dinamik olarak yaplr. Duragan yntemde:

$birinci_degisken = "Nurcan";

$ikinci_degisken = $birinci_degisken;

$birinci_degisken = "Tlay";

print $ikinci_degisken;Buradaki "print" komutu Browser penceresine "Reit" kelimesini yazdracaktr. ki

deiken arasndaki deer al-verii birinci deikenin tuttuu deeri deitirmeden nce

olduu iin, ikinci deiken birinci deikenin ilk deerini alm oldu. Fakat kimi zaman iki

deiken arasndaki deer al-verii srekli (dinamik) olsun isteriz. PHP, buna, ilk atama

srasnda & iareti kullanrsak izin verir:

$birinci_degisken = "Nurcan";

$ikinci_degisken = &$birinci_degisken;

$birinci_degisken = "Tlay";

print $ikinci_degisken;

Buradaki "print" komutu ise Browser penceresine "Tlay" kelimesini yazdracaktr.

nk iki deiken arasndaki deer al-verii birinci deikenin tuttuu deeri

deitirmeden nce halde, ikinci deikene birinci deikenin deerini dinamik olarak

atam olduk. Atama ilemi srasnda & iareti kullandmz iin, birinci deikenin deeri

deitiinde ikinci deikenin de deeri deiecektir.

Veri Trleri

PHP, deikenlere, tuttuklar deere gre farkl bellek alan tahsis eder; bu

bakmdan verilerimizin tr etkin bir programclk asndan nem tar. Ayrca PHP, dier

PHP-1 33


34/163

btn programlama dilleri gibi belirli veri trleri ile belirli ilemleri yapar veya yapamaz.

rnein, ancak iki say arasnda aritmedik toplama yaplabilir. ki metin tutan deiken

aritmetik olarak toplanamaz; ancak ierdikleri deerler ardarda eklenebilir. Ne var ki, PHP

sizin aritmetik toplama m, yoksa ardarda ekleme mi yapmak istediinizi bilmekdurumunda deildir. (PHP'ye 'muazzam dil' dedik; iinde yapay zek var demedik!)

Dolaysyla deerleri 5 ile 6 olan iki deikeni topladnz zaman ortaya 11 yerine 56

karsa, kabahati PHP'de deil, deikenlere veri atayan kiide (byk bir ihtimalle

kendinizde) aramalsnz.

PHP asndan dnyada alt tr deer vardr:

Tamsay (Integer): 5,124, 9834 gibi

ift (Double): 3,567 gibi

Alfanmerik (String): "Reit" gibi

Mantksal (Boolean): doru (true)/yanl (false) gibi

Nesne (Object)

Dizi (Array)

Baz uzmanlara gre, gerekte PHP'de mantksal (boolean) deiken tr yoktur. B

kannn sebebi, PHP'nin true (doru) ya da false (yanl) olarak atadmz deerleri 1 ve

bo/null deerlere evirmesi, mantksal olarak sorgulandnda 0 dndaki tam ve ondalk

deikenleri TRUE, 0' FALSE saymas, ve bo alfanmerik deikenleri FALSE, dolu

alfanmerik deikenleri ise TRUE olarak deerlendirmesidir. Ancak daha sonra

gereceimiz gibi PHP, Mantksal/Boolean adnda bir deiken deitirme fonksiyonuna

sahiptir ve bu tr deikenlerin tr sorulduunda "boolean" karln verir.

Tr Deitirme

Deikenlere atadmz deerlerinin trlerini genellikle biliriz; ama yzlerce

deikenle uratmz bir Web programnda deiken trn unutmak ok kolaydr. Kimi

zaman da deikenlere program yoluyla deer atarz; baka bir deyile programmz baz

deikenleri kendisi oluturabilir, ve bunlara kendisi deer atayabilir. Bu tr program

PHP-1 34


35/163

yoluyla atanan deerlerin de trnde kukuya kapldmz anlar olabilir. Bir deikenin

deerinin tr hakknda kukunuz varsa, en emin yol bunu PHP'nin kendisine sormaktr. Bu

sorgulamay gettype() fonksiyonu ile yaparz.

/////////////////KUTU/////////

Fonksiyon

PHP'nin gettype() ve print() gibi, kendi iinde bulunan kullanlmaya hazr bir ok

fonksiyonu vardr. Daha sonra kendi fonksiyonlarmz yazmann yollarn da greceiz.

Programclk dilinde ister dile ait olsun, ister kendimiz yazm olalm, bir fonksiyonu

kullanmaya "fonksiyon arma" denir. Fonksiyonlar da fonksiyon arabilirler. arlan bir

fonksiyon ya kendisinden beklenen ii yapar, ya da kendisini aran ileme veyafonksiyonu bir deer sunar. Buna fonksiyondan dnen deer denir.

////////////////////KUTU BTT///////////

imdi, bir PHP program yazalm, bir takm deikenlere deerler atayalm ve

bunlarn trlerini PHP'ye soralm. Bir dzyaz program ile u metni yazn ve turler.php

adyla kaydedin:

PHP'de Degisken Turleri


36/163

print gettype( $sayi ) ; //tamsayi/integer

print "
";

print "
";

$alfanumerik = "Reit";

print "kinci deikenin ad: \$alfanumerik
";

print "Deeri : ";

print "$alfanumerik
";

print("Tr : ");

print gettype( $alfanumerik ) ; //alfanmerik/string

print "
";

print "
";

$ondalik = 5.1234;print "nc deikenin ad: \$ondalik
";

print "Deeri : ";

print "$ondalik
";

print("Tr : ");

print gettype( $ondalik ) ; //ift,ondalk/double

print "
";

print "
";

$mantiksal = true;print "nc deikenin ad: \$mantiksal
";

print "Deeri : ";

print "$mantiksal
";

print("Tr : ");

print gettype( $mantiksal ) ; //mantksal/boolean

print "
";

print "
";

?>

Bu program altmzda karmza yle bir grntnn gelmesi gerekir:

PHP-1 36


37/163

Burada mantksal (boolean) deer olarak doru anlamna true deeri atadmz

halde, PHP'nin bu deikenin deeri olarak 1'i gsterdiine dikkat edin. PHP'de bir

fonksiyon, elde ettii deer doru ise sonu olarak 1 deerini verir. (Yanl/false deerinin

neye evrildiini bulabilir misiniz?) ///////////////KUTU//////////

Escape

turler.php dosyasn yazdysanz, u satrdaki, ters-bl iareti dikkatinizden

kamam olmal:

print "kinci deikenin ad: \$alfanumerik
";

Daha nce grdk ki, tek veya ift trnak iine de alsak, PHP, bir deiken adn

grd zaman onun yerine o deikenin tuttuu deeri yazar. PHP bunu, deiken adnn

bandaki $ grerek yaparak. $ iareti gibi PHP iin zel anlam olan iaretlerin

anlamlandrlmasn nlemek ve bu iaretleri dz metin saymasn salamak iin bu

iaretlerin nne ters-bl iareti koyarz. Buna o karakteri kurtarma veya ESCaping denir.

PHP'nin anlaml iaretleri ve bunlarn ESCape-yazl yledir:

\' Tek trnak

\" ift trnak

\\ Ters-bl

\$ Dolar iareti

\n Yeni Satr (New Line)

\r Satr Ba (Return)

\t Sekme (Tab) karakteri

///////////////////////////KUTU////////////////

Kimi zaman bir deikene atadmz deerin trn deitirmek gerekir. Bunu

settype() fonksiyonu ile yaparz. Elimizde byle bir imkan var diye, bir deikenin

alfanmerik (String) olan deerini sayya evirebileceini sanmayn. PHP buna ok kzar!

u rnei de tur_degistir.php adyla kaydedelim:

PHP-1 37


38/163

PHP'de Degisken Turleri


39/163

settype( $degisken, double ); //ift,ondalk/double

print "Deeri : ";

print "$degisken
";

print("Tr : ");

print gettype( $degisken ) ; //ift,ondalk/double

print "
";

print "
";

print "Drdnc deitirme ilemi: Mantksal/Boolean:
";

settype( $degisken, boolean ); // Mantksal/Boolean

print "Deeri : ";

print "$degisken
";

print("Tr : ");

print gettype( $degisken ) ; // Mantksal/Booleanprint "
";

print "
";

?>

Bu program altrdmzda, ilk atadmz deerin ondalk/double olarak

belirlendiine dikkat edin. Bu deerin trn alfanmerik/string olarak deitirdiimizde

deimediini gryoruz. Fakat tamsay/integer'a evirdiimizde PHP deerin tamsay

blmn alyor; ondalk-kesir blmn atyor. Nitekim daha sonra deikerin trn

yeniden ondalk yaptmz halde, atlan bu blm geri gelmiyor. Son olarak deikeni

mantksal ifade olarak deitirdiimizde, deerin doru/true olduunu anlyoruz; deer

olarak bize 1 dnyor. PHP, sfr dndaki tm deerleri doru/true'ya evirir; sfr' ise

yanl/false olarak atar ve bo/null deer verir.

u anda PHP'yi tam bilemediimiz iin nerede kullanlr kestiremiyoruz, ama diyelim

ki burada olduu gibi, deikeni bir daha dzelmeyecek ekilde deiiklie uratmak

istemeyebiliriz; fakat yine de deerinin trn deitirmek isteyebiliriz. Bunu da nerede

PHP-1 39


40/163

kullanabiliriz, u anda bilmiyoruz. Ama diyelim ki, byle bir ilem yapmaya ihtiyacmz

oldu! Hatrlyor musunuz, biraz nce zel bir ekilde bir deikene baka bir deikenin

adn deer olarak vererek, aslnda bu deikenin ilk deikenin deerini almasn

salamtk. Burada da ayn teknii kullanabiliriz. Bu kodu da tur_kopyala.php adylakaydedin:

PHP'de Degisken Turleri Kopyalama (Casting)


41/163


42/163

$degisken adl deikenin deeri deimeden durduu iin nc admda

yptmz ondalk tr olarak kopyalama sonucu yeni deikenin deeri yine kesiri ile

karmza kyor. ////////////////KUTU///////////

Drt yararl fonksiyon

PHP'de deiken deer tr deitirmekte kullanabileceimiz kullanlmaya hazr

fonksiyon vardr. ilerde dngleri ele aldmzda daha ok anlam kazanacak olan bu

deikenleri imdilik bir kenara kaydedin:

isset() ve unset()PHP, bir deiken tanmland anda, sanki iinde deer varm gibi, bilgisayarn

belleinde yer ayrr. Bu bazen bilgisayarn kt kaynaklarn zorlayabilir. isset() fnksiyonu,

PHP'nin bir deikenin iinde deer bulunup bulunmadn snamasn salar. unset() ise

varolan bir deikeni yok eder. Bu iki fonksiyonu birlikte kullanabiliriz ve bo deikenleri

yok ederek, bilgisayarn belliinde yer aabiliriz:

if (isset($bir_degisken)) {

print( $bir_degisken );

}

else {

unset($bir_degisken);

}

Bu kod paras, $bir_degisken isimli dikenin ii bo deise, ieriini

grntleyecek, ii bo ise varlna son verecektir.

empty()

isset() fonksiyonun tersi ileve sahiptir; bir deikene deer atanmamsa, veya

deeri sfr veya bo alfanmerik (null string) ise, doru (True) deeri verir.

$bir_degisken = 123;

echo empty($bir_degisken);

$bir_degisken = "";

PHP-1 42


43/163

echo empty($bir_degisken);

Bu program paras Browser penceresine sadece empty() fonksiyonun doru sonu

verdii birinci echo() deyiminde 1 yazdracaktr.

is_string() ,is_integer() ,is_double() ,

Snadklar deikenin aradklar trden deer iermesi halinde doru 'True) sonu

verirler.


44/163


45/163

$a = 6;

$b = "22/A"

print ($a + $b)

sonu olarak 28'i verecektir; veya

$a = 6;$b = "A/22"

print ($a + $b)

sonu olarak 6 kacaktr. Bu kk deneyi yaparsanz, PHP ile program yazarken

hangi deikenin ne sonu vermesi gerektiini dikkatle dnmek zorunda olduunuzu

grrsnz. Bir kiinin geliri ile adresini toplamak, programc olarak arzu ettiiniz bir ilem

olmayabilir!

Bununla birlikte elimizde bir kiinin ad ve soyad ayr deikenler halinde ise,bunlar birbirine ekleyerek (concatenation) ortaya yeni bir alfanmerik deiken

kartabiliriz:


46/163

PHP'nin atama ilemcisinin eittir (=) iareti olduunu hatrlyorsunuz birleik-

atama (combined-assignment) ilemcileri, bu iarete dier aritmetik ilemciler eklenerek

oluturulur.

lemci rnek Anlam+= $a += 5$a = $a + 5

-= $a -= 5 $a = $a - 5

/= $a /=5 $a = $a / 5

*= $a *= 5 $a = $a * 5

%= $a %= 5 $a = $a % 5

.= $a .= "metin" $a = $a" metin"

Bu ilemi zihnimizde, "A deikeninin mevcut deerine 5 ekle, kan sonucu A

deikenin yeni deeri yap!" eklinde canlandrabiliriz.

/////////////////KUTU//////////////

Bir Arttrmak veya Azaltmak iin

Deerleri sadece 1 arttrmak veya azaltmak iin PHP, bir kolaylk salar:

$a++veya ++$a: $a'nn deerini 1 arttrr;

$a--veya --$a: $a'nn deerini 1 eksiltir.

++ veya -- iaretinin deiken adndan nce veya sonra olmasnn sonucu farkl

olur. aretler deikenin adndan nce ise PHP nce deikenin deerini bir arttrr veya

eksiltir, sonra bu yeni deeri ileme katar; iaretler deiken adndan sonra ise, PHP

deikenin o andaki deerini ileme kadar, sonra deeri bir arttrr veya eksiltir.

/////////////////////KUTU BTT/////////////

PHP'nin karlatrma yapmas iin kullandmz ilemciler ise ilem iaretinin sa

ve solundaki deerleri veya deikenlerin deerlerini iaretin belirttii karlatrmay

yaptktan sonra ortaya ya doru (true) ya da yanl (false) sonucunu kartrlar. Sz gelimi,

deeri 6 olan deikenin 5'ten byk olup olmadn snarsak, sonu doru; 5'ten kk

olup olmadn snarsak sonu yanl kacaktr. PHP'nin karlatrma ilemcileri unlardr:

PHP-1 46


47/163

lemci rnek rnek $a=6 ise:

== eitse $a == 5 Yanl/False

!= eit deilse $a != 5 Doru/True

=== ayn ise $a === 5 Yanl/False> bykse $a > 5 Douru/True

< kkse $a < 5 Yanl/False

= 5 Doru/Trueveya eitse

PHP'nin karlatrma ilemcileri hem tam ve ondalk say tr deerlerle, hem de

alfanmerik deerlerle kullanlabilir.

Daha ileri aamalarda, bazen deikenlerimizin karlatrmasnn bu kadar basit

olamayacan; kimi zaman iki grup deikenin karlatrlmas gerektii durumlarn

bulunduu greceiz. Diyelim ki, bir rencinin baarl saylmas iin hem vize notunun,

hem de ylsonu snav notunun belirli saylardan byk olmas gerekiyor. Bu durumu ancak

karmak-mantksal snamadan geirmemiz gerekir. Bu snamay iki ayr snama sonucu ile

birlikte kullanrz. rnein:

vize notu yeterli - final notu yetersiz = kalr (yanl/false)

vize notu yeterli - final notu yeterli = geer (doru/true)

PHP'de bu karlatrmay iki grubun arasna koyduumuz iaretlerle yaparz

aretin sa ve sol tarafnn doruluu veya yanl iarete gre nihai sonucun doru veya

yanl olmasn salar. Bu karlatrmalar yaparken u ilemcileri kullanrz:

lemci Ad Anlam rnek

|| veya sol veya sa doru doru || yanl = doru

or veya sol veya sa doru doru || yanl = doru

&& ve sol ve sa doru doru || yanl = yanl

and ve sol ve sa doru doru || yanl = yanl

PHP-1 47


48/163

Xor artl-veya Sadece sol veya sa doru doru || yanl = doru

! Deil sol veya sa yanl doru || yanl = doru

"veya" ve "ve" snamalar iin iki ayr ilem iareti bulunmasnn sebebi, PHP'nin

ilem srasyla ilgilidir. Birazdan oraya geliyoruz. imdi, kavranmas kolay olmayan ikilimantksal snamalara bir rnek verelim; yukarda rencinin durumunu PHP komutu olarak

yazalm.

Mantksal karlatrma ilemleri daha da karmak olabilir. rnein, rencinin

gemi saylmas iin ylsonu vize ve final notlarnn 45'dan yksek, ve ya birinci smester

notunun ya da vize ve final notlarnn ortalamasnn 65'den yksek olmas art aranabilir.

(Kabul; kt bir rnek oldu. Ama srf altrma iin!) Bu durumda kodu yle yazmamz

gerekirdi:

PHP-1 48


49/163

Burada, PHP nce || veya && iaretinin sonucunu bulacak sonra and veya or

ilemcisinin gereini yapaaktr. Bu kodun verecei sonucu, bilgisayarda altrmadan

tahmin edebilir misiniz? pucu: Bu rencinin yerinde olmak istemezdim!

lem ncelii deyince.. Btn programlama dilleri gibi PHP iin de ilemlerin hangisrada yapld nem tar. "5 + 4 * 2" ileminin sonucu, nce 5 ile 4'n toplanmas ve

sonucun 2 ile arplmas halinde baka, 4'n 2 ile arplmas ve sonucun 5 ile toplanmas

halinde baka olacaktr. Bu bakmdan, PHP'nin hangi ilemi nce yapt, hangi ilemi sonra

yaptn bilmemiz gerekir. PHP'deki ilemlerin yapl sras yledir:

++ ve --

/ * %

+ -

< >

== === | =

&&

||

= += -= /= %= .=

and

xor

or

r.

Sabit Deerler

ster Web, ister Web-d amal olsun, bir programn bazen bandanh sonuna

kadar deeri deimeyen deikene ihtiyac olabilir. "Deeri deimeyen deiken"

teriminin anlamsz olduu kansnda iseniz, bunlara sabit deerler adn da verebilirsiniz!

PHP'de sabit deerler, Script boyunca deimeden kalr.

PHP-1 49


50/163

Sabit deerler, deikenlerden farkl ekilde oluturulur. Bunun iin PHP'nin define()

fonksiyonunu kullanrz. Bu fonksiyonun yazm kural yledir:

define ("SABIT_DEGER", deer);

Burada SABIT_DEGER yerine, tanmlamak istediimiz sabit deere vereceimizisim, deer yerine de sabit deeri yazarz. rnek:

Burada tanmladmz DOLAR_KURU sabit-deeri, tpk bir deiken gibikullanlabilir. Fakat bir sabit deeri tanmladktan sonra ieriini deitiremezsiniz. Sabit

deer ile ayn ismi tayan deiken oluturmak mmkndr; ancak ayn ismi tasa da bir

sabit ile deikeni (birinin adnn nnde $ iareti bulunduu iin) kartrmak kolay olmasa

gerek.

Tanmlanm olan bir sabiti yeniden oluturamayz; ama buna teebbs ettiimizde

PHP hata vermez. Bir sabit deerin oluturulmu olup olmadn defined() fonksiyonu ile

anlayabiliriz:

Bu program, bu ekilde ve define() komutunu en st satra alarak altrrsanz,

ikinci altrnzda programn sabit deeri yeniden oluturmay reddettiini grecektiniz.

PHP-1 50


51/163


52/163

Browser penceresinde "Trke bugn gnlerden Sunday" yazsn okursanz,sunucuda Trke iin blgesel ayar destei yok demektir!

PHP'nin zaman ve tarih belirlemekte kullanabileceiniz balca fonksiyonu getdate()

ise xyle kullanlr.

getdate() Tarih ve saat bilgisini alr ve ve vereceiniz bir isimdeki dizi-deikende

kaydeder. rnek:

$saat_tarih = getdate()

Bu durumda, $saat_tarih dizi deikeninde srasyla u bilgiler yer alr:

32 saniye

57 dakika

6 saat

30 ayn gn says (1-31)

0 haftann gn says (1-7)

7 ayn says (1-12)

2000 yl

211 yln kanc gn

Sunday gnn ad

July ayn ad

964929452 Unix sistemlerinde Epoch biiminde zaman bilgisi

PHP'nin tarih ve saat bilgisini biimlendirmede yararlandmz date() fonksiyonunudaha sonra metin biimlerdirme blmnde ele alacaz

PHP-1 52


53/163

PHP'de Program Denetimi

Bilgisayar program, belirli deerlere gre kendi izleyecei yolu kendisi bulmaldr.Bir Web program da ayn mantkla tasarlanr. PHP, bir ksmn daha nceki blmlerde, bir

ksmn da imdi ele aldmz aralar kullanarak, belirli durumlarda belirli istikametlere

gidecek, yeri geldiinde geri dnecek, yeri geldiinde baka blmlere srayacak bir ak

plan tasarlamamza imkan verir.

Web programlarmzda, ziyaretilerimizin sitemizde yaptklar veya yapmak

istediklerini bildirdikleri ie gre sayfalar, bu ilere gre sayfa ierikleri sunarz. Web

programmz ziyaretimizin hareket tarzna ve amacna uygun olarak ilerler. Bir programn

ak plann kontrol etmemizi salayan unsurlar ou zaman programn kendi kendine

karar vermesini salayan aralardr. PHP'de program denetim unsurlar, programn gidi

ynn deitirmemizi veya olduu yerde durmasn ve beklemesini veya bir ii biteviye

yapmasn salar. Bu blmde bu aralar ele alacaz.

if Deyimi

nsan olarak kararlarmz hemen hemen daima "bir ey yle ise byle, yle deilse

yle davranmak" zere almaz myz? PHP programnda if deyimi bunu salar. Kelime

anlam eer olan if deyimi ile programmz karar almaya zorlarz. Ne var programmz

bizim kadar akll olamayaca iin if artnn doru veya yanl olmas durumunda ne

yapacan da ona biz syleriz. if deyimi yle yazlr:

if ( koullar ) {

koullar doru ise yaplacak ilere ilikin komutlar}

elseif (dier koullar) {

dier koullar doru ise yaplacak ilere ilikin komutlar

}

else {

PHP-1 53


54/163

dier her durumda yaplacak ilere ilikin komutlar

}

PHP, if ifadesinin doru olmas halinde, ifadeye ait ilk ssl parantezin iindeki

komutlar icra eder; bu artlar doru deilse, elseif deyimi ile ileri srebileceimiz dier bir

grup artn doru olup olmadn snayabiliriz. Bu artlar yerine geliyorsa, PHP, elseif

blmndeki ileri icra eder. Nihayet dier her hangi bir durumda icra edilmesini

istediimiz komutlar else blmnde belirtiriz. PHP, if deyimi doru deilse, deyime ait

ssl parantezin iindeki ileri yapmadan yoluna devam eder; varsa elseif deyiminin

artlarn snar; elseif blm yok fakat else blm varsa bu blmdeki ileri icra eder.

Deyimde else blm de yoksa, PHP yoluna if deyiminden sonraki ilk admdan devam eder.

Bunu bir rnekle belirtelim:

ou zaman if deyimlerini birden fazla koulu snayacak ekilde yazarz; bununla

birlikte elseif ve else blmleri olmadan da yazlabilir:

PHP-1 54


55/163

Buradaki if deyimi $parola deikeninin bo alfanmerik olmas halinde ziyaretiyi

uyarak ve grevi bitecektir. Ziyareti bir parola yazmsa, daha sonraki komutlar bu

parolann doru olup olmadn snayabiliriz.

switch deyimi

PHP'de program akn ynlendirmekte kullandmz bir dier unsur, switch

deyimidir. Ad anahtar anlamna gelen switch deyimi, verilen bir deikenin deerinin

sraladmz koullardan hangisine uygun olduunu snar ve o koula ilikin komutlar icra

eder. PHP'nin yapt ii bitirdikten sonra switch deyiminin dna kmasn salayan, break

komutu vardr:

switch ( deiken ) {case KOUL-1 ;

Koul-1 doru ise yaplacak ilere ilikin komutlar

break;

case KOUL-2 ;


break;

case KOUL-3 ;


break;case KOUL-4 ;


break;

......................

......................

default:

dier her durumda yaplacak ilere ilikin komutlar

}

switch deyimini yazarken mutlaka break ifadesini kullanmamz gerekmez; switch

deyiminin ak break ile kesilmemise, program ilk art yerine gelmi olsa bile dier

artlar da snamaya devam eder ve en sondaki default deyimine ulaarak (default'tan

sonra noktal virgl deil iki nokta stste iareti olduuna dikkat edin), bu blmdeki

komutlar icra eder. Ne var ki programclk mantna aykr olabilir: bir deikenin ierii

PHP-1 55


56/163


57/163

switch iin ksa yol

Kimi zaman uzun uzadya switch deyimi yazmamz gerekmeyebilir; bir deikenin

deerini sadece bir arta uygunluk asndan snamamz gerekir. Bunu soru ve iki nokta

stste iaretleri (? ... :) olarak yazlan ilemci ile yaparz. Diyelim ki, Web sitemizi ziyareteden kiinin parola yazp yazmadn sramak istiyoruz:

Bu kod parac, ziyaretinin parola girip girmediini $parola deikeninin iinin

bo olup olmadna bakarak anlayacak ve $parola deikenin ii bo ise (yani soru

iaretinin sorgulad durumun doru olmas halinde) iki nokta stskte iaretinden nceki

metni $uyar deikenin ierii haline getirecek; $parola deikeninin ii dolu ise (yani

koul yerine gelmiyorsa, durum yanl ise) iki nokta stste iaretinden sonraki metni

$uyar deikeninin ierii yapacaktr. Bir sonraki echo() komutu ise ierii bu snav

sonucuna gre belirlennen $uyar deikeninin deerini Browser penceresinde

grntleyecektir.

/////////////////////////////KUTU BTT///////////////

Dngler

Yukardaki iki denetim gesi de programn ileri doru akn bozmayan aralardr.

Oysa bazen programmzn bir koul gerekleincele kadar yerinde saymas ve koul

gereklemedike ilerlememesi gerekebilir. Kimi zaman da programmza bir ii bitirmeden

ileri gitmemesini biz bildiririz. Program aknn bu tr denetimini dng deyimleri salar.

PHP'de iki tr dng vardr: bir durum devam ettii veya etmedii srece yaplan ve ka

kere tekrar edecei bilinemeyen while dngleri, ve tekrar says belirli for dngleri.

PHP-1 57


58/163

while dngs

Bir deikenin ieriinin belirli bir art karlamas veya karlamamas halinde icra

edilir. Burada dikkat edeceimiz nokta, programn icras srasnda deikenin ieriinin

veya koulun deimesinin salanmasdr. Aksi taktirde pgrammz sonsuz dngye girerve muhtemelen ker. while dngs yle yazlr:

while (koul) {

Koul doru ise yaplacak ilere ilikin komutlar

}

Bu yntemin yaygn kullanld alan, bir sayala yaptrlan ilerdir. Aadaki

program while.php adlma kaydedip, alrrsanz, PHP, Browser'n yaz tr boyutunu

1'den 7'ye kadar byterek, ayn metni yazdracaktr:

PHP'de Dng

Programmz, while dngs iindeki iken, sonsuz dngden kurtulabilmek iin,

yazy yazdrdktan sonra, $sayac deikenini bir arttryor. Aksi taktirde, deiken hi bir

zaman while dngsnn bekledii arta kavuarak 7'ye eit hale gelemeyecektir.

(Program, sondaki "$sayac ++;" satrn kaldrarak denerseniz, zararsz bir sonsuz

PHP-1 58


59/163

dngnn ne olduunu grebilirsiniz! Ama nce Browser'n dur dmesinin yerinde durup

durmadna bir bakn!)

while dngsn arad artn yerine gelmesi, her zaman burada olduu gibi, tabir

yerinde ise "elle" yaplmaz; dngnn icra ettii komutlar veya fonksiyonlar koulu ierendeikeni deitirebilirler. Szgelimi elektronik ticaret sitemizde Web ziyaretimizin while

iinde yapt alveriin tutarn koul olarak kullanabiliriz ve bu koulu ieren deiken

alveri ile deiebilir.

do..while

while dngs farkettiiniz gibi, ileri srdmz art, iyi yapmadan nce snar; ve

bu art ortadan kalkmamsa (yani henz doru/true ise) yapaca ii yapar; baka bir

deyile while dngsnn yapaca i hi yaplmayabilir. Fakat snamann i yapldktan

sonra yerine getirildii bir ekli de vardr: do..while.. Bu dng ise yle yazlr:

do {


}

while (koul);

Burada grdnz gibi do..while dngs en az bir kere icra edilir; nk artn

snanmas yaplacak ie ilikin komutlardan sonra gelmektedir. Bu dngnn arad artn

dngnn yapt ilerin sonucu veya kod blmnde bizim tarafmzdan gerekletirilmesi

iin igerekli komutlarn bulunmasna dikkat etmelisiniz. Yoksa, bu dng de sonsuzlua

eriir! Yukarda rnei, bu yntemle yazalm:


60/163

?>

Bu dngy yazarken, while satrnn sorunda noktal virgl bulunduuna dikkat

edin.

for dngs

PHP'de Web programlarmz, dngnn belirli bir sayda olmasn ve mesela bu

saynn bizim istediimiz basamaklarda artmasn gerektiriyorsa, dngy for deyimiyle

kurabiliriz. Ayrca for deyimi saya gibi artn yerine gelmesini salayacak arttrma vea

eksiltme ilemlerini kendisi yapaca iin, sonsuz dngye girme tehlikesi de hemen

hemen yoktur. Bu dng yle yazlr:

for ( $yeni_degisken atama ; koul ; art basamas ) {


}

for deyiminin ilk gesi, dng sayac olarak kullanlacak bir deiken olukturulmas

ve buna deer atanmasna ilikindir; sonra bir noktal vrigl ile bu sayacn snr olan koul

belirtilir. Yine noktal virgl ile ayrarak, saya deikeninin art hz verilir. Bunu da yine

yukardaki rnekle gsterelim:

Buradaki kod, while ve do..while gre ok daha ksa; ve while dngs sayac

arttrmay salayan satr unutulsa bile alaca halde, for dngs unsurlara ilikin

noktal virgller eksik olursa almayacak ve bize bylece sonsuz dng tehlikesinihatrlatm olacaktr. for dngs kendi sayacn verdiiniz art karlayncaya kendisi

arttracak, yani buradaki rnei gre $saya deikeni 7 oluncaya kadar alacak ve art

karland anda, sona erecektir.

//////////////////KUTU///////////////

PHP-1 60


61/163

foreach

PHP'nin programcya ok kolaylk salayan bir dier dngs, foreach dngsdr.

Ancak bir deikenin btn elemanlarn tekrar saysnda esas alan bu dngnn alma

ilkelerini grebilmek iin dizi deiken kavramn ele alm olmamz gerekiyor. imdilik bu

dngnn varln bir kenara yazp, dizi deikenlere kadar, unutabilirsiniz.

////////////////////KUTU BTT///////////////

Dngy sona erdirmek iin: break

Programmzn ak, bazen dngnn durdurulmasn gerektirir. rnein, saya

deikenini ziyaretinin vermesi gerektii ve vermedii durumda, dngnn balamamas

yerinde olur. Programn gerektirdii byle bir sebeple dngy break komutuyla durduruz.Szgelimi aadaki kodda kullandmz $tekrar deikenini deerini ziyaretiden

form yoluyla aldmz varsayalm:

Bu kod parasn, bir sayfa kodunun iine yerletirir ve nce bu ekliyle, danha

sonra $tekrar= 0 yazarak snarsanz, break komutunun ie yaradn greceksiniz.

($tekrar deikeninin deerini, Form yoluyla ziyaretiden deiken deeri almay

reninceye kadar imdilik kaydyla biz yapyoruz. Ayrca buradaki if deyiminin ssl

parantez olmadan yazldna dikkat edin.

PHP-1 61


62/163

Dngy srdrmek iin: continue

break ifadesinin dngy tamamen durdurduunu farkettiniz mi? Oysa

programmzn ak, kimi zaman da dngnn sadece belirli bir durumda kendisinden

beklenen ii yapmamakla birlikte byle tmyle kesilmesini de gerektirmez. Yineyukardaki rnee dnersek, saya deikenini ziyaretinin vermesi gerektii ve vermedii

durumda, dngnn tmyle kesilmesini deil de, sadece sayac gsteren $sayac

deikeninin sfrdan byk bir deere ulalmasn beklememiz yerinde olabilir. Bu

devamll continue komutuyla salarz:

Yine bu rnekte kullandmz $sayac deikeninin deerini ziyaretiden form

yoluyla aldmz varsayarak, kodu yle deitirebiliriz:

Bu durumda PHP, conktinue komutunu grd anda for dngsnn geri kalan

ksmn icra etmek yerine baa dnecek ve dngy yeniden icra etmeye balayacaktr.

Dngnn ilk satrnnda kod parasn, bir sayfa kodunun iine yerletirir ve nce bu

ekliyle, danha sonra $sayac= 1 yazarak snarsanz, continue komutunun program saya

deikeninin deeri 1 oluncaya kadar durdurduunu ama bu srada for dngsnn devam

ettiini greceksiniz. ($sayac deikeninin deerini, Form yoluyla ziyaretiden nasl

alacamz daha sonra greceiz.)

PHP-1 62


63/163


64/163

Fonksiyonlar

Bir bilgisayar programnn kalbi, fonksiyonlardr. Fonksiyonlar, bir kere tanmlanr vebir ok kereler, ihtiya olduu noktada hizmete arlr. Fonksiyonlar genellikle bir i veya

hesaplama yaparlar ve bunun sonucu olarak ortaya yeni bir deer kartrlar. Bu deere

"fonksiyondan dnen deer" denir.

Fonksiyonun bir program iin ne kadar nemli bir unsur olduunu bir rnekle

belirtelim. Diyelim ki Web'de rencilerimizin yl iinde aldklar notlar gsteren bir

programmz var. Bu siteyi ziyaret eden rencilerin, iskterlerse, bir dmeyi tklayarak, o

andaki not ortalamalarn hesap ettirmelerini salamak istiyoruz. Bu hesab yapacak olan

ilem, bir fonksiyondur. Web ziyaretisi dmeyi tklad anda, program, ortalama

hesabn yapacak olan fonksiyonu, o sayfada bul

php - hakkı Öcal

Documents