plan gospodarki niskoemisyjnej dla gminy raciechowice do ... · głównym celem projektu jest...

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Raciechowice do 2020 r.

1


Kraków, Grudzieo 2014

Opracowanie współfinansowane przez Unię Europejską ze środków Funduszu Spójności

w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2007-2013


2

„Aktualizacja Planu na rzecz zrównoważonej energii dla Gminy Raciechowice - Sustainable Energy Action Plan, zwany jako SEAP”:

Gmina Raciechowice w ramach konkursu nr 2/POIiŚ/9.3/2013 przeprowadzonego przez Narodowy

Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej uzyskała dotację w wysokości 85% kosztów

projektu ze środków Funduszu Spójności w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura

i Środowisko 2007-2013 (Priorytet IX Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku i efektywnośd

energetyczna; Działanie 9.3 Termomodernizacja obiektów użyteczności publicznej – plany gospodarki

niskoemisyjnej) na realizację projektu pn: „Aktualizacja Planu na rzecz zrównoważonej energii dla

Gminy Raciechowice - Sustainable Energy Action Plan, zwany jako SEAP”.

Głównym celem projektu jest opracowanie „Planu gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy

Raciechowice do 2020 r.” stanowiącego aktualizację Planu działao na rzecz zrównoważonej energii

dla Gminy Raciechowice (SEAPu). Realizacja projektu umożliwia aktualną ocenę działao pro-

energetycznych prowadzonych w Gminie Raciechowice. Dokument nakreślia działania w zakresie

ograniczenia emisji, poprawy efektywności gospodarki oraz zwiększenia ilości energii z odnawialnych

źródeł. Realizacja projektu obejmie swoim zakresem również aktualizację bazy danych inwentaryzacji

CO2, niezbędne szkolenia dla pracowników oraz promocję projektu.

Grudzieo 2014 Wykonawca:

Stowarzyszenie Gmin Polska Sied „Energie Cités” Sławkowska 17, pok. 30, 31-016 Kraków www.pnec.org.pl


3

Spis treści Wprowadzenie ........................................................................................................................................ 5

Częśd I. Opis Gminy Raciechowice. ......................................................................................................... 7

1.1. Informacje ogólne ........................................................................................................................ 7

1.2. Stan środowiska naturalnego ....................................................................................................... 8

1.3. Przemysł i usługi na terenie gminy ............................................................................................... 9

1.4. Rolnictwo .................................................................................................................................... 10

1.5. Infrastruktura transportowa ...................................................................................................... 10

1.6. System energetyczny Gminy Raciechowice ............................................................................... 11

1.7. Regulacje prawne - unijne, krajowe i regionalne dokumenty strategiczne. .............................. 13

Częśd II. Raport z inwentaryzacji bazowej emisji CO2 na terenie gminy. ............................................. 18

2.1. Zakres inwentaryzacji. ................................................................................................................ 18

2.2. Metodologia i założenia. ............................................................................................................ 18

2.3. Wyniki inwentaryzacji w poszczególnych sektorach. ................................................................. 20

2.3.1. Budynki komunalne. ............................................................................................................ 20

2.3.2. Obiekty użytkowo – usługowe. ........................................................................................... 21

2.3.3. Gospodarstwa domowe. ..................................................................................................... 22

2.3.4. Oświetlenie uliczne. ............................................................................................................. 22

2.3.5. Transport. ............................................................................................................................ 23

2.4. Wyznaczenie linii bazowej – wartośd emisji w roku 1996. ......................................................... 24

2.5. Określenie celu – redukcja emisji do roku 2020......................................................................... 25

Częśd III. Plan działao na rzecz zrównoważonej energii dla Gminy Raciechowice ................................ 26

3.1. Ograniczanie emisji w budynkach komunalnych ....................................................................... 26

3.2. Modernizacja oświetlenia ulicznego .......................................................................................... 35

3.3 Stosowanie kryteriów zielonych zamówieo publicznych ............................................................ 36

3.4. Ograniczanie emisji w budynkach użytkowo-usługowych ......................................................... 37

3.5. Ograniczanie emisji transporcie ................................................................................................. 37

3.6. Ograniczanie emisji w gospodarstwach domowych................................................................... 38

3.7. Zestawienie działao .................................................................................................................... 39

Częśd IV. Źródła finansowania, aspekty organizacyjne, monitoring i aktualizacja ................................ 43

4.1. Możliwości finansowania ........................................................................................................... 43


4

4.2. Jednostki odpowiedzialne za wdrażanie Planu .......................................................................... 46

4.3. Monitoring .................................................................................................................................. 46

4.4. Wskaźniki wdrażania .................................................................................................................. 47

4.5. Aktualizacja Planu ....................................................................................................................... 48

Teksty źródłowe .................................................................................................................................... 49


5

Wprowadzenie

Przyjęta przez Radę Gminy uchwała o przystąpieniu do inicjatywy Komisji Europejskiej

pn. „Porozumienie Burmistrzów” (2009 r.) skutkuje przyjęciem założeo, które określone są

w dokumentach dotyczących „Porozumienia”. Wynika stąd m.in. obowiązek opracowania, oraz

późniejszej aktualizacji, „Planu działao na rzecz zrównoważonej energii” (Sustainable Energy Action

Plan, dalej zwany jako SEAP).

Realizując działania zwiększające efektywnośd energetyczną na terenie gminy, a także zmniejszające

zużycie energii i związane z tym emisje, gmina konsekwentnie wdrażała postanowienia SEAPu.

Sprzyjała i nadal sprzyja temu sytuacja polityczna na szczeblu krajowym i unijnym - duży nacisk

kierowany jest na tzw. zrównoważony rozwój i efektywnośd energetyczną, przy jednoczesnym

wzroście możliwości finansowania związanych z tym tematem działao. Dodatkowym katalizatorem

zmian jest postęp technologiczny, sprzyjający zmniejszaniu zużycia paliw kopalnych (np. urządzenia

wysokiej klasy energetycznej, technologia LED, rozwój technologii wykorzystujących odnawialne

źródła energii).

Tymczasem na szczeblu krajowym pojawiła się możliwośd opracowania Planów Gospodarki

Niskoemisyjnej. Konkurs ogłoszony przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki

Wodnej (konkurs nr 2/POIiŚ/9.3/2013) pozwolił Gminie Raciechowice na otrzymanie dofinansowania

na realizację projektu „Aktualizacja Planu na rzecz zrównoważonej energii dla Gminy Raciechowice -

Sustainable Energy Action Plan, zwany jako SEAP”. Gmina otrzymała dotację w wysokości 85%

kosztów projektu ze środków Funduszu Spójności w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura

i Środowisko 2007-2013, Priorytet IX Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku i efektywnośd

energetyczna; Działanie 9.3 Termomodernizacja obiektów użyteczności publicznej – plany gospodarki

niskoemisyjnej.

Wdrożenie „Planu działao na rzecz zrównoważonej energii” (SEAP) ma na celu osiągnięcie redukcji

emisji CO2 na danym terenie o co najmniej 20% w stosunku do założonego roku bazowego

(nie później niż rok 1990). Założony cel powinien zostad osiągnięty do roku 2020. Z tego powodu

SEAP powinien określad strategię długoterminową (do roku 2020) oraz wskazywad cele szczegółowe

na najbliższe 3-5 lat (z podaniem źródeł finansowania działao). Założenia te spełniają także wymogi

stawiane przy opracowywaniu Planów Gospodarki Niskoemisyjnej. Stąd też niniejsze opracowanie

stanowi aktualizację realizowanego już na terenie gminy Planu działao na rzecz zrównoważonej

energii dla Gminy Raciechowice, jednakże ze szczególnym uwzględnieniem Szczegółowych zaleceo

dotyczących struktury planu gospodarki niskoemisyjnej oraz pozostałych założeo ww. konkursu.

Struktura dokumentu została oparta na czterech głównych częściach:

W pierwszej części została umieszczona charakterystyka gminy, przedstawiająca jej

położenie, stan środowiska naturalnego, infrastruktury transportowej, rolnictwa, przemysłu,

usług oraz opisano system energetyczny gminy. Opisano w niej także aktualne dokumenty

strategiczne i akty prawne, które motywują do opracowania Planu.

Drugą częśd opracowania stanowi raport z inwentaryzacji emisji. Plan został opracowywany

w oparciu o wyniki bazowej inwentaryzacji emisji dwutlenku węgla. „Porozumienie


6

Burmistrzów” wymaga wskazania źródeł i wartości emisji CO2, dopuszcza także wskazanie

innych emisji (jako ekwiwalentu CO2). Ze względu na trudności w pozyskaniu danych z roku

1990, za rok bazowy dla Planu przyjęto rok 1996.

Trzecią częśd dokumentu stanowi aktualizacja „Planu działao na rzecz zrównoważonej

energii”. Określono w nim działania, których realizacja umożliwi osiągnięcie zaplanowanego

celu redukcji emisji, a także zaktualizowano działania zrealizowane dotychczas. Plan wskazuje

działania inwestycyjne oraz tzw. działania miękkie (np. edukacyjne), wraz z określeniem

szacunkowego efektu redukcji emisji CO2. Ponadto w części trzeciej zamieszczono

harmonogram aktualizacji i monitoringu Planu.

Czwartą i ostatnią częśd poświęcono na określenie zakresu obowiązków i jednostek

odpowiedzialnych za wdrażanie Planu. Ponadto zamieszczono w niej harmonogram

aktualizacji i monitorowania.

Na terenie gminy nie odnotowano przekroczeo jakości poziomów dopuszczalnych stężeo w powietrzu

i nie są realizowane programy (naprawcze) ochrony powietrza (POP) oraz plany działao

krótkoterminowych (PDK). Zaproponowane w niniejszym dokumencie działania nie wpływają

w żaden negatywny sposób na stan powietrza - stanowią natomiast o jego poprawie (ograniczenie

emisji).


7

Część I.

Opis Gminy Raciechowice.

1.1. Informacje ogólne1

Raciechowice to gmina wiejska, zlokalizowana we wschodniej części powiatu myślenickiego,

w województwie małopolskim (N 50O 42’, E 16O 37’). Gmina położona jest w paśmie Pogórza

Wielickiego i Beskidu Wyspowego.

Główną miejscowością gminy są Raciechowice (oddalone od Myślenic o 20 km, od Dobczyc o 6 km,

od Krakowa o ok. 40 km, a od lotniska w Balicach o ok. 60 km). W Raciechowicach znajduje się

siedziba Urzędu Gminy. W skład gminy wchodzi 15 sołectw. Gmina Raciechowice graniczy:

- od północnego – zachodu z gminą Dobczyce, wchodzącą w skład powiatu myślenickiego;

- od południowego – zachodu z gminą Wiśniowa, wchodzącą w skład powiatu myślenickiego;

- od południowego – wschodu z gminą Jodłownik, będącą częścią powiatu limanowskiego;

- od wschodu z gminą Łapanów – powiat bocheoski;

- od północnego – wschodu z gminą Gdów – powiat wielicki.

Struktura zagospodarowania terenu gminy Raciechowice2 przedstawia się następująco:

aż 67,71% powierzchni gminy (41,41 km2) stanowią użytki rolne (przeciętnie na 1 mieszkaoca

przypada 0,99 ha; Raciechowice najbardziej znane są z prowadzenia na ich terenie sadownictwa,

a szczególnie sadów jabłoniowych, które stanowią jedną trzecią wszystkich użytków rolnych),

27,71% stanowią lasy i zadrzewienia (16,95 km2, głównie duże i zwarte kompleksy lasów

mieszanych),

tylko 3,79% to grunty zurbanizowane i zabudowane (2,32 km2) – dominuje zabudowa

jednorodzinna lub zagrodowa, często bardzo rozproszona, będąca w nieładzie urbanistycznym;

budynki znajdują się zarówno w dolinach większych cieków, jak również na wierzchołkach gór

i zboczach o niewielkim nachyleniu; często główną osią zabudowy są ciągi komunikacyjne (tzw.

ulicówka); szczególnie niekorzystne ze względu na wartości estetyczne jest lokalizacja budynków na

szczytach wzniesieo.

0,09% to nieużytki (0,6 km2);

0,67% to wody (0,41 km2) - przez teren gminy przepływają potoki Krzyworzeka i Stradomka,

należące do zlewni Raby; zasoby wodne stanowią głównie wody powierzchniowe, brak jest większych

zasobów wód podziemnych;

na obszarze gminy zlokalizowane jest 19 pomników przyrody.

Obszar gminy o powierzchni 61km², zamieszkały jest przez blisko 6 tys. osób. Gęstośd zaludnienia

kształtuje się na poziomie 101 osób na km² i jest najniższą w powiecie. Przyrost naturalny na terenie

1 Podstawowym źródłem danych liczbowych dla rozdziału 1.1. Informacje ogólne jest „Statystyczne Vademecum Samorządowca 2014”

publikowane przez Główny Urząd Statystyczny, www.stat.gov.pl. 2 www.stat.gov.pl/bdl


8

gminy w roku 2013 wyniósł 4,3 promila. Także saldo migracji ogółem od 2009 roku utrzymuje się na

dodatnim poziomie. W roku 2013 w saldo migracji osiągnęło poziom 2,8/1000 osób.

W rejestrze REGON zarejestrowano 419 podmiotów gospodarki narodowej. Największy udział

w ogólnej liczbie zarejestrowanych podmiotów (ponad 35%) stanowi sektor przemysłu

i budownictwa. Liczba pracujących wynosiła 474, natomiast 322 osób zarejestrowanych było jako

bezrobotni. W porównaniu do pozostałych gmin w powiecie, Raciechowice charakteryzują się

najwyższymi wydatkami z budżetu gminy w przeliczeniu na 1 mieszkaoca (4 290 zł).

Infrastruktura:

dostęp do sieci wodociągowej posiada blisko 51,2% mieszkaoców (6 miejsce w powiecie),

z kanalizacji korzysta natomiast blisko 6,6% ogółu ludności gminy (9 lokata);

komunikacja publiczna, której centrum w obrębie Powiatu stanowi miasto Myślenice, a którą

uzupełniają połączenia pomiędzy miejscowościami spoza Powiatu, oparta jest głównie o ruch

drogowy. Gęstośd sieci drogowej wynosi 1,12 km/km2.

1.2. Stan środowiska naturalnego

Gmina położona jest z dala od źródeł silnego zanieczyszczenia powietrza i gleb. Na terenie gminy nie

występują duże lub średnie zakłady przemysłowe będące uciążliwymi dla środowiska.

Obszar gminy w prawie 28% stanowią lasy i zadrzewienia. Dominującymi lasami są skupiska mieszane

z udziałem jodły, modrzewia, sosny, świerku, brzozy, dębu i buku. Wokół źródeł, na zboczach

pogórskich spotkad można skupiska olchy szarej. Naturalny rozwój roślinności sprzyja występowaniu

dziko żyjących zwierząt, tj.: dziki, sarny, zające, jelenie, jeże, lisy, kuny leśne i polne, łasice, ryjówki,

nietoperze i wiewiórki. Obszar ten odznacza się także dużym bogactwem ptaków, występują tu

również liczne płazy i gady, m.in. żmije, zaskrooce, żaby, salamandry plamiste i ropuchy.

Głównymi rzekami na terenie gminy są Stradomka i Krzyworzeka. Gospodarstwa domowe

niepodłączone do sieci wodociągowej zaopatrywane są w wodę ze studni kopanych zasilanych przez

wody gruntowe. System wodociągowy występujący na terenie gminy oparty jest o ujęcie wód

podziemnych Krzyworzeka, zlokalizowane na prawym brzegu rzeki Krzyworzeka w miejscowości

Raciechowice, w rejonie mostu w ciągu drogi Czasław-Raciechowice.

Na terenie gminy znajdują się niewielkie zasoby surowców naturalnych: piaski, żwiry, surowce ilaste

i piaskowce, jednakże nie mają one znaczenia gospodarczego i nie są wydobywane na skalę

przemysłową.

Obszarami chronionymi i cennymi przyrodniczo są:

Obszar Ochrony Głównego Zbiornika Wód Podziemnych Nr 442 „Dolina rzeki Stradomki”.

Obszar Ochronny Głównego Zbiornika Wód Podziemnych Nr 443 „rzeka Krzyworzeka”.

Lasy, ze szczególnym uwzględnieniem kompleksu góry Grodzisko,

19 pomników przyrody.

Gmina zaliczana jest do terenów nie należących do tzw. "obszaru ekologicznego zagrożenia".

Podstawowe funkcje Gminy to rolnictwo, turystyka oraz wypoczynek. Stosunkowo czyste powietrze

oraz niezanieczyszczone wody i gleby - są cechami środowiska sprzyjającymi rozwojowi produkcji

rolniczej. Mogą stanowid dogodne warunki do prowadzenia produkcji "zdrowej żywności"


9

i agroturystyki. Urozmaicona rzeźba terenu, góry, wzniesienia, pagórki, doliny tworzą krajobraz

chętnie podziwiany przez turystów i amatorów pieszych wycieczek. Do osobliwości krajobrazu zalicza

się skały Diabelski Kamieo w Krzesławicach i skalny grzyb w Mierzeniu.

Biorąc pod uwagę gęstośd zaludnienia oraz dojrzałośd społeczeostwa w zakresie świadomości

ekologicznej, która potwierdzona została przy okazji realizacji różnych projektów z zakresu ochrony

środowiska, skłania do stworzenia w gminie, wzorcowego dla innych gmin, programu działao

w zakresie energetyczno-ekologicznym. Przykładem przychylności społeczności Gminy Raciechowice

zagadnieniom ochrony środowiska może byd pozytywne podejście mieszkaoców gminy do

wprowadzenia systemu selektywnego gromadzenia odpadów, co potwierdziły badania Instytutu

Socjologii Uniwersytetu Jagiellooskiego z Krakowa.

Teren gminy Raciechowice (ze znacznym udziałem lasów, z ograniczonym przez sadowników

stosowaniem środków chemicznych oraz dobrym systemem selektywnej zbiórki odpadów), pozwolił

na nazwanie gminy „Gminą Ekologiczną”, który to status Raciechowice posiadają od 1997r.

1.3. Przemysł i usługi na terenie gminy

Na terenie gminy nie ma dużych zakładów przemysłowych. Ze względu na prowadzoną działalnośd

rolniczą funkcjonują tu zakłady przetwórstwa rolno-spożywczego i inne firmy związane z sektorem

spożywczym (młyny, piekarnie, wytwórnie makaronów, fermy drobiarskie i specjalistyczny tucz

trzody chlewnej). Mieszkaocy gminy znajdują także zatrudnienie w cegielniach, tartakach, zakładach

kamieniarskich.

Do najważniejszych zakładów przemysłowych zlokalizowanych na terenie gminy należą:

Excellent S.A. – producent okien drewnianych klejonych,

FPUH Transwal-producent garaży,

Zakład Masarski „Lenart”,

Zakład Stolarski Wójcik,

AKPO Producent okien PCV,

SUMEX Zakład kamieniarski,

Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna "GRODZISKO",

PIEKARNIA DĄBIE S.C.,

TRUSTOL S.C. - Raciechowice- produkcja trumien, urn i akcesoriów,

Zakład Produkcyjno Handlowy D-W s.c. T. Węgrzyn, K. Dul- przetwórstwo tworzyw sztucznych

i elastomerów,

TRI-PLAST Murzyn Andrzej- stolarka PCV, aluminium, drewno,

Lakmont- usługi lakiernicze, produkcja elementów metalowych.

Gmina wykorzystuje także własne zalety turystyczne - dbając o stan szlaków do pieszych wędrówek,

tras rowerowych i do jazdy konnej umożliwia rozwój gospodarstw agroturystycznych. Mieszkaocy

gminy stawiają także na coraz bardziej popularną w Polsce agroturystykę. Wykorzystując walory

turystyczne gminy, gospodarstwa agroturystyczne starają się bez przerwy wzbogacad swoją ofertę

o nowe atrakcje. Dla gości poszukujących różnych form turystyki aktywnej gmina przygotowała szlaki

do pieszych wędrówek, trasy rowerowe oraz trasy do jazdy konnej. Wydzielone zostały także tereny

pod budowę kompleksów obiektów wypoczynkowych oraz infrastruktury turystycznej, a wzdłuż


10

głównych tras komunikacyjnych stworzono warunki do tworzenia bazy w obsłudze ruchu

turystycznego.

1.4. Rolnictwo

Czyste powietrze, woda i gleby stanowią doskonałe warunki dla rozwoju rolnictwa na terenie gminy.

Nie dziwi zatem fakt, iż kluczowym sektorem w jej gospodarce jest rolnictwo (sadownictwo

i hodowla), w którym pracuje 53% ogółu zatrudnionych. Użytki rolne zajmują prawie 68% całej

powierzchni gminy. Na terenie gminy przeważają gleby średnich klas bonitacyjnych (III i IV).

Bardzo dobre warunki klimatyczne oraz specyficzny mikroklimat górski czynią z Raciechowic mekkę

sadownictwa, a w szczególności sprzyjają uprawie jabłoni. Na terenie gminy Raciechowice znajduje

się 1000 hektarów upraw sadowniczych (1 600 000 drzewek), w tym 800 hektarów stanowią same

jabłonie. Średni zbiór roczny szacuje się na 30 000 ton jabłek3. Na terenie gminy uprawia się ponadto

agrest, aronię, porzeczkę czarną i czerwoną, oraz grusze i śliwy. Jabłko z Raciechowic zostało wpisane

na listę produktów tradycyjnych w 2006 r. W hodowli przeważa chów drobiu i trzody chlewnej.

Gospodarstwa rolne są rozdrobnione i rozproszone. Przeważająca częśd gruntów stanowi własnośd

indywidualną rolników, a co za tym idzie – to oni decydują o kształcie rolnictwa w gminie. Stąd też

bierze się charakterystyczny dla polskiej wsi wielokierunkowy i naturalny typ gospodarowania.

1.5. Infrastruktura transportowa

Ogólna ilośd sieci drogowej na obszarze gminy wynosi 110 km, w tym 55 % to drogi gminne.

W większości są to drogi utwardzone o nawierzchni bitumicznej. Sied połączeo w większości

ukierunkowana jest na ruch wewnętrzny, jako drogi dojazdowe do terenów zabudowanych i miejsc

upraw rolnych.

Przez teren gminy przebiega droga wojewódzka nr 964. Średnie dobowe natężenie ruchu na tej

drodze na odcinku Dobczyce-Wiśniowa wynosi ponad 6000 pojazdów na dobę (średnia krajowa

wynosi 3398 poj./dobę, średnia województwa małopolskiego - 5523 poj./dobę)4. Podział

poszczególnych pojazdów na kategorie przedstawiono w poniższej tabeli:

kategoria

Liczba pojazdów na dobę (SDR 2010)

Odcinek

Dobczyce-Wiśniowa

Polska (drogi

wojewódzkie)5

samochody osobowe 5292 2787

samochody dostawcze 499 276

samochody ciężarowe bez przyczepy 116 103

samochody ciężarowe z przyczepą 73 143

3 Jabłko z Raciechowic, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, www.minrol.gov.pl

4 Synteza wyników pomiaru ruchu na drogach wojewódzkich w 2010 roku, K. Opoczyoski, Transprojekt-Warszawa Sp. z o.o.


11

autobusy 24 36

ciągniki rolnicze 6 15

motocykle 73 38

RAZEM 6083 3398

Tab. 1. Średni dobowy ruch na odcinku Dobczyce-Wiśniowa dla drogi wojewódzkiej

nr 964 oraz dla dróg wojewódzkich w Polsce w roku 2010. 5

Komunikacja zbiorowa w gminie Raciechowice oparta jest przede wszystkim na transporcie busami,

w ostatnich latach wspieranych coraz skuteczniej przez prywatne linie mikrobusowe.

Przez teren gminy nie przebiegają linie kolejowe. Najbliższe stacje kolejowe znajdują się

w miejscowościach: Wieliczka, Dobra i Tymbark.

1.6. System energetyczny Gminy Raciechowice

W systemie energetycznym można wyróżnid trzy podsystemy (wg.: Projekt założeo do planu

zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe Gminy Raciechowice (2006)6

ciepłowniczy,

gazowy,

energii elektrycznej

System ciepłowniczy

Na terenie Gminy nie istnieje scentralizowany system ciepłowniczy. Wszystkie budynki zarówno

użyteczności publicznej jak i mieszkalne zasilane są ze źródeł indywidualnych. W miejscowościach

wiejskich gminy dominuje budownictwo zagrodowe i jednorodzinne z własnymi kotłowniami

wbudowanymi. Ze względu na dośd duże rozproszenie zabudowy (przeważająca ilośd zabudowy

zagrodowej, około 1500 budynków na 1876) oraz względy ekonomiczne, gmina nie przewiduje

scentralizowanego systemu dostawy ciepła. W gospodarstwach domowych i rolnych cały czas

podstawowym źródłem energii cieplnej w paleniskach pozostaje węgiel oraz drewno. Na terenie

gminy ciepło do ogrzewania obiektów, przygotowania posiłków, c.w.u. i do celów przemysłowych

pozyskiwane jest z następujących nośników energetycznych:

gazu propan-butan

gazu ziemnego GZ – 50,

oleju opałowego,

energii elektrycznej.

W budynkach użyteczności publicznej dokonano modernizacji systemów zaopatrzenia w ciepło

i 100% budynków zaopatrywane jest z kotłów olejowych.

Aktualny i przyszły system gazowniczy gminy

Na terenie gminy Raciechowice nie istnieje sied gazowa. Jedynie 41 przyłączy zainstalowano

z kierunków gmin sąsiednich (Łapanów i Gdów) w miejscowościach Czasław i Gruszów. W latach 90-

5 Pomiar ruchu na drogach wojewódzkich w 2010 roku, średni dobowy ruch w punktach pomiarowych w 2010 roku, Zarząd Dróg

Wojewódzkich w Krakowie, www.zdw.krakow.pl 6 Projekt założeo do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe Gminy Raciechowice, A.Grzybek, Raciechowice 2006


12

tych istniały plany gazyfikacji gminy zawarte w „Programie gazyfikacji gmin Wiśniowa i Raciechowice”

oraz projekt techniczny gazociągu wysokoprężnego, który przebiegałby przez teren gminy wzdłuż

doliny Krzyworzeki, od Dobczyc w kierunku Wiśniowej.

W chwili obecnej gmina nie planuje podłączania sieci gazowej za wyjątkiem obszaru położonego

bezpośrednio przy gminie Dobczyce – miejscowośd Czasław. W najbliższej przyszłości nie ma

kompleksowego programu gazyfikacji. Brak kompleksowego programu gazyfikacji gminy, małe

zainteresowanie mieszkaoców rozbudową sieci jak i spółek zajmujących się dystrybucją gazu nie

rokuje szybkiego rozpoczęcia procesu gazyfikacji gminy. Ponadto Spółka Gazownictwa w Tarnowie

Oddział Zakład Gazowniczy w Krakowie informują, że warunki techniczne do zgazyfikowania Gminy

Raciechowice będą istniały po wybudowaniu stacji I stopnia w Dobczycach, która w obecnej chwili

jest w trakcie negocjacji z Operatorem Gazociągów Przesyłowych GAZ-SYETEM Sp. z o.o. w Tarnowie.

System energii elektrycznej

Gmina Raciechowice objęta jest w 100% siecią elektroenergetyczną średniego i niskiego napięcia

gwarantującą dostawy energii elektrycznej na odpowiednim poziomie. Zaopatrywana jest w energię

elektryczną ze stacji 110/SN położonych poza jej granicami, poprzez lokalne stacje transformatorowe

15/0,4 kV. Istnieje 34 stacji napowietrznych, słupowych, o łącznej mocy 2,38 MVA. Jest to sied

niskiego i średniego napięcia nie powodująca zagrożeo związanych z promieniowaniem

elektromagnetycznym.

Na terenie gminy nie występują generatory pracujące do sieci (oddające energię elektryczną do

krajowego systemu elektroenergetycznego). Z przyczyn braku dużego przemysłu, nie stwierdzono

istotnego zapotrzebowania na energię elektryczną. Na terenie gminy brak jest obiektów

wytwarzających energię ze źródeł odnawialnych.

Na podstawie danych Rejonu Dystrybucji Podgórze wielkośd zużycia energii elektrycznej w gminie

Raciechowice w latach 2004, 2005 wynosi:

w grupie taryfowej G (gospodarstwa domowe, rolne) - 8.952.000 kWh,

w grupie taryfowej C (usługi, produkcja) - 3.061. 000 kWh,

co daje razem 12 013 000 kWh energii. Do roku 2010 nie przewidywało się zmian w zużyciu energii.

Natomiast prognozę zużycia energii elektrycznej w perspektywie roku 2010 do 2020 można przyjąd

szacunkowo w granicach 15% i jest to zależne również od tempa rozwoju gminy.

Wykorzystanie energii odnawialnej w Gminie Raciechowice (wg.: Miejski Program Energetyczny

(Municipal Energy Programme) na lata 2010 – 2013)7.

Na obszarze gminy Raciechowice brak jest instalacji wykorzystujących odnawialne źródła energii

w celu wytwarzania energii elektrycznej, takich jak siłownie wodne i wiatrowe lub ogniwa

fotowoltaiczne. Nie występują również duże instalacje wykorzystujące OZE do wytwarzania ciepła.

Małopolski Zarząd Melioracji i Urządzeo Wodnych Inspektorat Rejonowy w Krakowie nie przewiduje

budowy małych elektrowni wodnych na rzekach Stradomka i Krzyworzeka. Ponadto nie przewiduje

również pozyskania energii ze zbiornika małej retencji w Bojaoczycach. Zbiornik małej retencji

Bojaoczyce 2 gm. Raciechowice znajduje się na 38 pozycji listy rankingowej sporządzonej na podstawie

wskaźników techniczno-ekonomicznych i deklaracji gmin w partycypacji w kosztach inwestycji.

Wstępna koncepcja budowy zbiornika Bojaoczyce 2 opracowana na zlecenie Małopolskiego Zarządu

Melioracji i Urządzeo Wodnych w Krakowie wykazała, że w przypadku wykorzystania energetycznego

7 Miejski Program Energetyczny (Municipal Energy Programme) na lata 2010 – 2013, M. Skrzypczak, W. Patalita, Raciechowice 2009.


13

tego zbiornika możliwe byłoby uzyskanie mocy ok. 17 kW przy założonym spadzie 10m i przepływie

instalowanym 0,19 m3/s.

Wykorzystanie OZE odbywa się głównie w gospodarstwach domowych poprzez:

spalanie biomasy drzewnej w kotłach lub kominkach, w celu wytworzenia ciepła na cele centralnego ogrzewania (c.o.) i ciepłej wody użytkowej (c.w.u.),

wykorzystanie energii słonecznej w kolektorach słonecznych cieczowych w celu wytwarzania ciepła na cele c.w.u.

Źródłem biomasy drzewnej na terenie gminy są lasy (w 74 % są to lasy prywatne) oraz sady. Obszary

te stanowią blisko połowę obszaru gminy.

W roku 2006 przeprowadzono szczegółową ankietyzację gospodarstw domowych w gminie w ramach

zadania: „Opracowanie wyników badao ilościowych ankiet w ramach Projektu JFK8”. Opracowanie to

stanowiło częśd pilotażowego projektu realizowanego w Raciechowicach przez Stowarzyszenie Gmin

Polska Sied Energie Cités, którego celem było stworzenie i przetestowanie partnerstwa na rzecz

zrównoważonego rozwoju energetycznego jako modelu dla małych gmin wiejskich.

Na ankietę odpowiedziało 951 z 1.422 ankietowanych (67 %). Jedno z pytao dotyczyło rodzaju paliwa

wykorzystywanego w gospodarstwie domowym do celów grzewczych. Aż 732 ankietowanych

wskazało na drewno jako jeden z rodzajów stosowanego paliwa, w tym 109 ankietowanych wskazało

na drewno jako na wyłączny rodzaj stosowanego paliwa. Z kolei na pytanie o źródło ciepła dla celów

przygotowania c.w.u. 2 ankietowanych wskazało kolektory słoneczne.

Należy zwrócid szczególną uwagę na fakt, że Gmina Raciechowice jest jedną z pierwszych polskich

gmin, które w maju 2010 podpisały w Brukseli akt przystąpienia do Porozumienia Burmistrzów,

tj. pro-klimatycznej inicjatywy KE, zobowiązującej sygnatariuszy do przekroczenia na swoim terenie

jednego z celów unijnego pakietu klimatyczno-energetycznego, jakim jest ograniczenie emisji CO2

o 20% do 2020 roku, w tym poprzez zwiększenie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych.

1.7. Regulacje prawne - unijne, krajowe i regionalne dokumenty

strategiczne.

Niniejszy dokument jest zgodny z celami dokumentów strategicznych Unii Europejskiej,

rozporządzeniami krajowymi oraz regionalnymi, a w szczególności pozostaje spójny z takimi

dokumentami jak:

1. Pakiet energetyczno-klimatyczny (3x20)

Został przyjęty przez Parlament Europejski w grudniu 2008 r. i zakłada, że UE zyska pozycję

światowego lidera w ochronie klimatu. Cele pakietu:

zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych do 2020r. co najmniej o 20% w porównaniu do

1990 r.,

racjonalizacja wykorzystania energii i w konsekwencji ograniczenie jej zużycia o 20%

(w porównaniu z prognozami dla UE na 2020 rok) – zwiększenie efektywności energetycznej,

zwiększenie udziału energii produkowanej w OZE do 20% całkowitego zużycia energii średnio

w UE w 2020 r. (dla Polski ten cel ustalono na poziomie 15%).

8 Opracowanie wyników badao ilościowych ankiet w ramach Projektu JFK, T. Śliwa, Kraków 2006


14

2. Dyrektywy ws. efektywności energetycznej, np.:

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/27/UE z dnia 25 października 2012r.

w sprawie efektywności energetycznej (Dziennik Urzędowy UE L315/1 14 listopada 2012r.)

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r.

w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych (Dz. U. UE L09.140.16).

Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 2009/406/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r.

w sprawie wysiłków podjętych przez paostwa członkowskie, zmierzających do zmniejszenia

emisji gazów cieplarnianych w celu realizacji do roku 2020 zobowiązao Wspólnoty

dotyczących redukcji emisji gazów cieplarnianych

3. Ustawa o efektywności energetycznej z dnia 15 kwietnia 2011 roku (Dz.U. 2011 nr 94 poz. 551)

Ustawa określa:

1) krajowy cel w zakresie oszczędnego gospodarowania energią;

2) zadania jednostek sektora publicznego w zakresie efektywności energetycznej;

3) zasady uzyskania i umorzenia świadectwa efektywności energetycznej;

4) zasady sporządzania audytu efektywności energetycznej.

Ustawa określa także zadania jednostek sektora publicznego w zakresie efektywności energetycznej

(Art. 10): jednostka sektora publicznego, realizując swoje zadania, stosuje co najmniej dwa ze

środków poprawy efektywności energetycznej, za który uznawane są:

umowa, której przedmiotem jest realizacja i finansowanie przedsięwzięcia służącego

poprawie efektywności energetycznej;

nabycie nowego urządzenia, instalacji lub pojazdu, charakteryzujących się niskim zużyciem

energii oraz niskimi kosztami eksploatacji;

wymiana eksploatowanego urządzenia, instalacji lub pojazdu na urządzenie, instalację lub

pojazd, o których mowa w pkt 2, albo ich modernizacja;

nabycie lub wynajęcie efektywnych energetycznie budynków lub ich części.

4. Prawo ochrony środowiska (Dz. u. z 2013 r., poz. 1232)

Art. 17. 1. Organ wykonawczy województwa, powiatu i gminy, w celu realizacji polityki ekologicznej

paostwa, sporządza odpowiednio wojewódzkie, powiatowe i gminne programy ochrony środowiska,

uwzględniając wymagania, o których mowa w art. 14.

Art. 14. 1. Polityka ekologiczna paostwa, na podstawie aktualnego stanu środowiska, określa

w szczególności:

1) cele ekologiczne;

2) priorytety ekologiczne;

2a) poziomy celów długoterminowych;

3) rodzaj i harmonogram działao proekologicznych;

4) środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki

finansowe.

5. Polityka energetyczna Polski do 2030 roku

Główne cele dokumentu, przyjętego przez Radę Ministrów w dniu 10 listopada 2009 r., w obszarze

efektywności energetycznej to:

Dążenie do utrzymania „zeroenergetycznego wzrostu gospodarczego”, tj. rozwoju

gospodarki następującego bez wzrostu zapotrzebowania na energię pierwotną.

Konsekwentne zmniejszanie energochłonności polskiej gospodarki do poziomu UE-15.


15

Kierunki polityki energetycznej:

- poprawa efektywności energetycznej,

- wzrost bezpieczeostwa dostaw paliw i energii,

- dywersyfikacja struktury wytwarzania energii elektrycznej poprzez wprowadzenie

energetyki jądrowej,

- rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii, w tym biopaliw,

- rozwój konkurencyjnych rynków paliw i energii,

- ograniczenie oddziaływania energetyki na środowisko.

6. Krajowy Plan Działania w Zakresie Energii ze Źródeł Odnawialnych

Cel główny planu, przyjętego przez Radę Ministrów 7 grudnia 2010 r., to osiągnięcie poziomu 15%

udziału energii ze źródeł odnawialnych w koocowym zużyciu energii brutto w 2020 r., (w tym

w zakresie udziału odnawialnych źródeł w sektorze transportowym 10%, w ciepłownictwie

i chłodnictwie 17%, elektroenergetyce 19%).

7. Drugi Krajowy Plan Działao Dotyczący Efektywności Energetycznej dla Polski 2011

Dokument ten został przyjęty przez Radę Ministrów 17 kwietnia 2012 r. i jako krajowy cel w zakresie

oszczędnego gospodarowania energią definiuje uzyskanie do 2016 roku oszczędności energii finalnej,

w ilości nie mniejszej niż 9% w stosunku do średniego zużycia energii finalnej z lat 2001-2005

(tj. 53452 GWh oszczędności energii do 2016 roku). Obszary działania:

poprawa efektywności energetycznej w sektorze mieszkalnictwa,

poprawa efektywności energetycznej w sektorze usług,

poprawa efektywności energetycznej w sektorze przemysłu,

poprawa efektywności energetycznej w sektorze transportu (z wyłączeniem lotnictwa

i żeglugi), w tym wprowadzenie systemów zarządzania ruchem i infrastrukturą transportową

oraz promowanie systemów transportu zrównoważonego oraz efektywnego wykorzystania

paliw w transporcie.

Krajowy cel w zakresie oszczędnego gospodarowania energią zapisano również w ustawie

o efektywności energetycznej z dnia 15 kwietnia 2011 r.

8. Założenia Narodowego Programu Gospodarki Niskoemisyjnej

Przyjęte przez Radę Ministrów 16 sierpnia 2011 roku

Cel główny: Rozwój gospodarki niskoemisyjnej przy zapewnieniu zrównoważonego rozwoju kraju.

Cele szczegółowe:

1. Rozwój niskoemisyjnych źródeł energii

2. Poprawa efektywności energetycznej

3. Poprawa efektywności gospodarowania surowcami naturalnymi

4. Rozwój i wykorzystanie technologii niskoemisyjnych

5. Zapobieganie powstawaniu oraz poprawa efektywności gospodarowania odpadami

6. Promocja nowych wzorców konsumpcji

9. Regionalny Plan Energetyczny (RPE) dla województwa małopolskiego na lata 2013-2020

(projekt)

Cel główny: Osiągnięcie standardów europejskich w systemie energetycznym Małopolski, a także

zapewnienie bezpieczeostwa energetycznego poprzez pokrycie zapotrzebowania energetycznego

regionu w oparciu o zróżnicowane zasoby.


16

Priorytety:

1. Stworzenie warunków i mechanizmów mających na celu zwiększenie udziału energii

odnawialnej w bilansie energetycznym województwa,

2. Wsparcie działao mających na celu oszczędne i efektywne wykorzystanie energii,

3. Małopolska świadoma energetycznie - poprawa systemu rozwiązao organizacyjnych,

edukacyjnych i finansowych w zakresie polityki energetycznej.

10. Program Strategiczny Ochrona Środowiska województwa Małopolskiego

Załącznik do uchwały Nr LVI/894/14 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 27 października

2014.

Cel główny: Poprawa bezpieczeostwa ekologicznego oraz ochrona zasobów środowiska dla rozwoju

Małopolski, realizowany poprzez priorytety w tym:

Priorytet 5. Regionalna polityka energetyczna

Działanie 5.1 Stworzenie warunków i mechanizmów mających na celu zwiększenie udziału energii

odnawialnej w bilansie energetycznym województwa,

Działanie 5.2 Wsparcie działao mających na celu oszczędne i efektywne wykorzystanie energii.

11. Program Ochrony Powietrza Województwa Małopolskiego

Cel główny Programu, przyjętego przez Sejmik Województwa Małopolskiego w dniu 30 września

2013 r. to osiągnięcie w całej Małopolsce do 2023 r. dopuszczalnych poziomów zanieczyszczeo

w powietrzu: pyłu PM10, PM2,5, benzo(a)pirenu, dwutlenku azotu i dwutlenku siarki.

Główne kierunki działao, to m.in.:

realizacja gminnych programów ograniczania niskiej emisji – eliminacja niskosprawnych

urządzeo na paliwa stałe,

rozbudowa i modernizacja sieci ciepłowniczych i sieci gazowych zapewniająca podłączenie

nowych użytkowników,

termomodernizacja budynków oraz wspieranie budownictwa energooszczędnego

w budownictwie mieszkaniowym oraz w obiektach użyteczności publicznej,

ograniczenie emisji z transportu,

ograniczenie emisji przemysłowej,

edukacja ekologiczna mieszkaoców.

12. Projekt Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Małopolskiego na lata 2014 -

2020

Projekt, przyjęty przez Zarząd Województwa Małopolskiego w dniu 1 kwietnia 2014 r., definiuje

m.in.:

Oś priorytetowa 4 - Regionalna polityka energetyczna

Cel tematyczny 4 - Wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną we wszystkich sektorach

Priorytet inwestycyjny 4.1 - Wspieranie wytwarzania i dystrybucji energii pochodzącej ze źródeł

odnawialnych,

Priorytet inwestycyjny 4.2 - Promowanie efektywności energetycznej i wykorzystywania

odnawialnych źródeł energii przez przedsiębiorstwa,

Priorytet inwestycyjny 4.3 - Wspieranie efektywności energetycznej, inteligentnego zarządzania

energią i wykorzystania odnawialnych źródeł energii w infrastrukturze publicznej, w tym

w budynkach publicznych i w sektorze mieszkaniowym,


17

Priorytet inwestycyjny 4.5 - Promowanie strategii niskoemisyjnych dla wszystkich rodzajów

terytoriów, w szczególności dla obszarów miejskich, w tym wspieranie zrównoważonej

multimodalnej mobilności miejskiej i działao adaptacyjnych mających oddziaływanie łagodzące na

zmiany klimatu.

13. Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Myślenickiego na lata 2012-2015

z perspektywą do 2019

Przyjęty uchwałą nr XVIII/155/2012 Rady Powiatu Myślenickiego dnia 8 marca 2012 r.

Cel strategiczny: Dalsza poprawa jakości środowiska i bezpieczeostwa ekologicznego dla ochrony

zdrowia mieszkaoców

Kierunki działao

Ograniczanie emisji z procesów przemysłowych i energetyki, emisji z emisji niskiej;

Rozwój komunikacji zbiorowej i ruchu rowerowego;

Zwiększenie wykorzystania niekonwencjonalnych źródeł energii;

Wymiana kotłów węglowych na gazowe lub ogrzewanie elektryczne;

Termomodernizacja budynków;

Kontrola dotrzymywania standardów.


18

Część II. Raport z inwentaryzacji bazowej emisji CO2 na terenie gminy.

2.1. Zakres inwentaryzacji.

Inwentaryzacja bazowej emisji pozwala na zidentyfikowanie antropogenicznych źródeł emisji CO2

na terenie gminy w przyjętym roku bazowym (1996 r.).

Zgodnie z założeniami „Porozumienia Burmistrzów”, jak i założeniach dotyczących opracowanie Planu

gospodarki niskoemisyjnej w inwentaryzacji emisji CO2 powinno zostad uwzględnione zużycie paliw i

energii elektrycznej w:

budynkach komunalnych,

obiektach użytkowo-usługowych,

budynkach mieszkalnych/ gospodarstwach domowych,

oświetleniu ulicznym,

transporcie,

przemyśle.

Ponadto w inwentaryzacji należy uwzględnid produkcję i dystrybucję energii na terenie gminy oraz

wykorzystane odnawialne źródła energii.

Na terenie Gminy Raciechowice przemysł nie odgrywa dużej roli – w roku 1996 nie było tu dużych

zakładów przemysłowych. Dlatego wyniki dotyczące inwentaryzacji sektora przemysłowego

pominięto.

Na terenie gminy nie produkowano energii elektrycznej, nie było też centralnej sieci ciepłowniczej.

Ciepło pozyskiwane było wyłącznie z lokalnych kotłowni.

2.2. Metodologia i założenia.

Metodologia dotycząca przygotowania zarówno inwentaryzacji emisji, jak i samego Planu, została

opisana w poradniku How to develop a Sustainable Energy Action Plan (SEAP), udostępnionym przez

Biuro Porozumienia Burmistrzów na stronie www.eumayors.eu. Publikacja ta stanowi podstawę

opracowywania niniejszego dokumentu. Ponadto wzięto pod uwagę Szczegółowe zalecenia

dotyczące struktury planu gospodarki niskoemisyjnej oraz regulamin konkursu Termomodernizacja

obiektów użyteczności publicznej - plany gospodarki niskoemisyjnej (PGN), a w szczególności:

zakres działao na szczeblu gminy/gmin,

objęcie całości obszaru geograficznego gminy/gmin,

skoncentrowanie się na działaniach niskoemisyjnych i efektywnie wykorzystujących zasoby,

współuczestnictwo podmiotów będących producentami i/lub odbiorcami energii

(z wyjątkiem instalacji objętych systemem EU ETS) ze szczególnym uwzględnieniem działao

w sektorze publicznym,


19

objęcie planem obszarów, w których władze lokalne mają wpływ na zużycie energii

w perspektywie długoterminowej,

podjęcie działao mających na celu wspieranie produktów i usług efektywnych energetycznie

(np. zamówienia publiczne),

podjęcie działao mających wpływ na zmiany postaw konsumpcyjnych użytkowników energii

(współpraca z mieszkaocami i zainteresowanymi stronami, działania edukacyjne),

spójnośd z nowotworzonymi bądź aktualizowanymi założeniami do planów zaopatrzenia

w ciepło, chłód i energię elektryczną bądź paliwa gazowe (lub założeniami do tych planów)

i programami ochrony powietrza.9

Jako rok bazowy, czyli rok w stosunku do którego gmina musi wykazad ograniczenie emisji, Biuro

Porozumienia Burmistrzów proponuje wybranie roku nie wcześniejszego niż 1990. Ze względu na

brak możliwości zebrania danych dotyczących roku 1990, które umożliwiają określenie bazowej

emisji CO2, do niniejszego opracowania za rok bazowy został przyjęty rok 1996. Dane zestawione

w inwentaryzacji bazowej emisji pochodzą zatem z roku 1996 lub, poprzez oszacowanie, odpowiadają

temu okresowi.

Paliwem dominującym w ogrzewaniu budynków w 1996 roku był węgiel. Pozostałe nośniki energii

miały znaczenie marginalne, dlatego w niniejszym opracowaniu zostały pominięte.

W gminie nie ma centralnej sieci ciepłowniczej, dlatego w zestawieniu nie uwzględniono emisji dla

ciepła sieciowego.

Wartości emisji CO2 (w Mg) obliczono na podstawie zużycia paliw (ogrzewanie, transport) i energii

elektrycznej (po przeliczeniu zużycia na MWh). Wielkości emisji zostały obliczone w oparciu

o formułę:

ECO2 = C ∙ We

gdzie:

ECO2 – oznacza wielkośd emisji CO2 [Mg CO2], C – oznacza zużycie energii (elektrycznej, paliwa) [MWh], We – oznacza wskaźnik emisji CO2 [MgCO2/MWh].

Zgodnie z wytycznymi „Porozumienia Burmistrzów” możliwe są dwie „ścieżki” podczas

przygotowywania inwentaryzacji emisji CO2. Komisja Europejska przedstawia dwa możliwe do

wyboru podejścia przy wyborze współczynników emisji:

1. Zastosowanie „standardowych” współczynników emisji zgodnie z zasadami IPCC - podejście to bazuje na zawartości węgla w każdym z paliw. Podejście to jest podobne do krajowych inwentaryzacji gazów cieplarnianych, przeprowadzanych zgodnie z UNFCCC i protokołem z Kioto. Na największą uwagę jako gaz wywołujący efekt cieplarniany zasługuje CO2 i nie ma potrzeby obliczania udziałów emisji CH4 i N2O. Dlatego też przy tym podejściu należy określid emisję CO2 (w t). Wyjściowa inwentaryzacja może uwzględniad także inne gazy cieplarniane i w takim przypadku emisje zgłaszane są jako ekwiwalent CO2.

2. Zastosowanie współczynników LCA (Life Cycle Assessment — ocena cyklu życia), uwzględniających całośd cyklu życia nośnika energii. Podejście to uwzględnia nie tylko emisje z koocowego spalania, ale także wszystkie emisje z łaocucha dostaw (takie jak straty podczas

9 Załącznik nr 9 do Regulaminu Konkursu nr 2/PO IiŚ/ 9.3/2013, Szczegółowe zalecenia dotyczące struktury planu gospodarki

niskoemisyjnej, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, 2013


20

przesyłu, emisje z rafinerii lub straty przy przetwarzaniu energii), mające miejsce poza danym terytorium. W przypadku tego podejścia ważną rolę mogą odgrywad gazy cieplarniane inne niż CO2. Podobnie jak w podejściu pierwszym emisje innych gazów mogą byd przeliczane jako ekwiwalent CO2.

Dla niniejszego opracowania przyjęto podejście pierwsze. Wskaźniki emisji przedstawia tabela poniżej:

Tab. 2. Współczynniki emisji dla spalania paliw.

10

W przypadku wystąpienia dodatkowych założeo dotyczących inwentaryzacji poszczególnych

sektorów, przedstawiono je w odpowiednich rozdziałach.

W opracowywaniu inwentaryzacji wykorzystano dane udostępnione przez:

Urząd Gminy Raciechowice;

Zarząd Dróg Wojewódzkich w Krakowie;

Biuro Projektowo-Badawcze Dróg i Mostów TRANSPROJEKT-WARSZAWA Sp. z o.o.

2.3. Wyniki inwentaryzacji w poszczególnych sektorach.

2.3.1. Budynki komunalne.11

Źródłem energii dla systemu ogrzewania budynków komunalnych w 1996 roku był wyłącznie węgiel.

Większośd budynków została wybudowana w latach 1960-1970. Obiekty posiadały wyłącznie

kotłownie węglowe. Zestawienie zużycia paliw w poszczególnych budynkach komunalnych

przedstawiono w tabeli nr 3.

10 How to develop a Sustainable Energy Action Plan (SEAP) – guidebook, Załącznik techniczny do instrukcji wypełniania szablonu SEAP: Współczynniki emisji, Luxembourg: Publications Office of the European Union, 2010 11 Na podstawie danych z Urzędu Gminy Raciechowice


21

obiekt paliwo Zużycie

[Mg] Zużycie [MWh]

Emisja [Mg CO2]

Szkoła Raciechowice węgiel 162 1017,36 352,00656

Szkoła Czasław węgiel 101,6 638,048 220,764608

Szkoła Gruszów węgiel 129 810,12 280,30152

Szkoła Zegartowice węgiel 92 577,76 199,90496

Szkoła Krzesławice węgiel 91 571,48 197,73208

OSP Czasław węgiel 46 288,88 99,95248

OSP Raciechowice węgiel 29 182,12 63,01352

OSP Dąbie węgiel 43 270,04 93,43384

OSP Poznachowice Górne węgiel 30 188,4 65,1864

OSP Kwapinka węgiel 20 125,6 43,4576

OSP Gruszów węgiel 41 257,48 89,08808

OSP Żerosławice węgiel 33 207,24 71,70504

Dom kultury Komorniki węgiel 19,6 123,088 42,588448

Urząd Gminy węgiel 80 502,4 173,8304

Szkoła Poznachowice Górne węgiel 49 307,72 106,47112

Przedszkole w Raciechowicach węgiel 23,5 147,58 51,06268

Szkoła w Kawcu węgiel 39 244,92 84,74232

OSP Krzesławice węgiel 38 238,64 82,56944

Budynki kom. razem 1066,70 6698,88 2317,81 Tab. 3. Zużycie paliw dla ogrzewania budynków komunalnych

Zużycie energii elektrycznej w tych budynkach wyniosło 599,30 MWh, co po przeliczeniu na emisję

CO2 wynosi 713,77 Mg CO2.

2.3.2. Obiekty użytkowo – usługowe.12

Ze względu na rolniczy charakter gminy, największe zużycie wystąpiło w budynkach przeznaczonych

do hodowli drobiu – na terenie gminy zlokalizowano 31 kurników, które emitowały łącznie ponad

2020 MgCO2/rok. W sektorze usługowym przeważały sklepy z łączną emisją ok. 700 Mg CO2/rok.

Podobnie jak w innych sektorach – nośnikiem energii w 1996 roku był węgiel.

obiekt liczba Zużycie

[Mg] Zużycie [MWh]

paliwo Emisja

[Mg CO2]

kurnik 31 930 5840,4 węgiel 2020,7784

sklep 14 322 2022,16 węgiel 699,66736

bar 3 66 414,48 węgiel 143,41008

Gminna Spółdzielnia 1 38 238,64 węgiel 82,56944

Razem 49 1356 8515,68 -- 2946,42 Tab. 4. Zużycie paliw dla ogrzewania budynków użytkowo-usługowych

Do obliczenia zużycia energii elektrycznej w gminie przyjęto zużycie energii elektrycznej na jednego

mieszkaoca na poziomie 2,42 MWh/rok13, co daje 14 682,14 MWh dla całej gminy. Zużycie energii

12 Na podstawie danych z Urzędu Gminy Raciechowice. 13 Prognozowanie krótkoterminowe na lokalnym rynku energii elektrycznej, A. Lichota, Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica, Kraków 2006


22

elektrycznej w sektorze usług przyjęto jako 30% tej wartości, czyli 4 404,64 MWh oraz emisję

5 245,93 Mg CO2/rok.

2.3.3. Gospodarstwa domowe.

Ze względu na brak danych z roku 1996, dotyczących zużycia paliw do ogrzewania domów

prywatnych przyjęto następujące założenia:

podobnie jak w przypadku pozostałych sektorów – kotły opalane wyłącznie węglem (w roku

2004 zgazyfikowanych było zaledwie 2,4% budynków mieszkalnych14);

udział kotłów 20kW stanowił 60 % wszystkich kotłów na terenie gminy;

kotły o mocy 20kW – spalanie 6 t węgla na rok;

kotły o mocy 18kW – spalanie 4 t węgla na rok.

obiekt liczba Zużycie

[Mg] Zużycie [MWh]

paliwo Emisja

[Mg CO2]

Zasilane kotłami 20kW 780 4680 29390,4 węgiel 10169,08

Zasilane kotłami 18kW 520 2080 13062,4 węgiel 4519,60

Gosp. dom. razem 1300 6760 42452,8 -- 14688,67 Tab. 5. Zużycie paliw dla ogrzewania gospodarstw domowych

Do obliczenia zużycia energii elektrycznej w gminie przyjęto zużycie energii elektrycznej na jednego

mieszkaoca na poziomie 2,42 MWh/rok15, co daje 14 682,14 MWh dla całej gminy. Zużycie energii

elektrycznej w sektorze gospodarstw domowych przyjęto jako 70% tej wartości, czyli 10 277,50 MWh

oraz emisję 12 240,50 Mg CO2/rok.

2.3.4. Oświetlenie uliczne.16

Sied oświetlenia ulicznego w 1996 roku liczyła 272 punktów oświetleniowych. Przeważały lampy

rtęciowe, zarówno z otwartą jak i z zamkniętą komorą lampową. Oświetlenie niemal w całości było

zrealizowane na sieci wspólnej z liniami przesyłowymi niskiego napięcia.

Duże odległości słupów od krawędzi jezdni (3 i więcej metrów) przy jednocześnie bardzo krótkich

długościach wysięgników powodowały koniecznośd nakierowywania opraw pod dużym kątem co

zagrażało olśnieniem uczestników ruchu. Na terenie miejscowości o dużym skupieniu zabudowao

słupy przesyłowe n.n., na których zamontowane były oprawy, oddalone były od siebie o około 36 do

40 metrów, co wynikało z realizacji przyłączy napowietrznych do budynków. Przy mniej gęstej

zabudowie odległości podyktowane są wytrzymałością przewodów linii napowietrznej i wynoszą do

ok. 50 metrów. Wysokośd zawieszenia opraw to najczęściej ok. 7,5 metra. Oprawy montowane były

pod linią niskiego napięcia.

Zużycie energii elektrycznej dla oświetlenia ulicznego w 1996 roku wyniosło 318,33 MWh, co

w przeliczeniu na emisję CO2 stanowi 379,13 Mg CO2.

14 Program ochrony środowiska dla gminy Raciechowice, Eko – Efekt Sp. z o.o., Raciechowice 2004. 15 Prognozowanie krótkoterminowe na lokalnym rynku energii elektrycznej, A. Lichota, Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica, Kraków 2006 16 Na podstawie Dokumentacja programowa modernizacji systemu oświetlenia na drogach i ulicach Gminy Raciechowice, ŚWIATŁOPROJEKT, J.Piotrowski, K.Warzyoski, grudzieo 2008r.


23

2.3.5. Transport.

Reforma administracyjna, przeprowadzona w 1999 roku, sprawiła, że dane dotyczące rejestracji

pojazdów zostały przekazane z urzędów gmin do placówek starostw powiatowych. Ponadto urzędy

zobligowane są do przechowywania danych dotyczących zarejestrowanych pojazdów do 5 lat po

wyrejestrowaniu pojazdu. Stąd dane dotyczące zużycia paliw do celów transportowych w 1996 roku

na terenie Gminy Raciechowice zostały opracowane na podstawie przeprowadzonych w 1995 roku

pomiarów ruchu na ówczesnej drodze krajowej 963 (aktualnie jest to droga 964), na odcinku

Dobczyce-Wiśniowa. Wyniki tych pomiarów przedstawia tabela nr 6.

kategoria liczba

motocykle 76

samochody osobowe 3964

samochody dostawcze 364

samochody ciężarowe bez przyczepy 219

samochody ciężarowe z przyczepą 42

autobusy 196

ciągniki rolnicze 36

RAZEM 4897 Tab. 6. Średni dobowy ruch w roku 1995 na drodze nr 963 (obecnie 964) na odcinku

Dobczyce-Wiśniowa.17

Jak wynika z zestawienia, największą liczbę pojazdów stanowiły samochody osobowe, dalej

samochody dostawcze, ciężarowe bez przyczepy oraz autobusy.

Gmina nie posiadała w tym czasie pojazdów własnych (np. do odśnieżania ulic, samochody służbowe

itp.).

Zużycie energii w transporcie w 1996 roku wyniosło 53 717,63 MWh, co zatem przekłada się na

emisję CO2 w wysokości 13 950,79 Mg CO2/rok.

17

źródło: Biuro Projektowo-Badawcze Dróg i Mostów TRANSPROJEKT-WARSZAWA Sp. z o.o.

80,95

7,43

4,47

4,00 1,55 0,86 0,74

Procentowy udział poszczególnych kategorii pojazdów *%+

samochody osobowe

samochody dostawcze

samochody ciężarowe bez przyczepy

autobusy

motocykle

samochody ciężarowe z przyczepą

ciągniki rolnicze


24

2.4. Wyznaczenie linii bazowej – wartość emisji w roku 1996.

W oparciu o wyniki przeprowadzonej inwentaryzacji obliczono wartośd emisji CO2 w roku 1996. Na

terenie gminy łączne zużycie energii wyniosło 126 984,76 MWh, co w przeliczeniu na emisje CO2 daje

52 483,02 Mg CO2/rok. Zestawienie wyników przedstawia się następująco:

sektor Zużycie energii

[MWh/rok] Emisja CO2

[Mg/rok]

Budynki komunalne 7 298,18 3 031,58

Obiekty użytkowo-usługowe 12 920,32 8 192,35

Gospodarstwa domowe 52 730,30 26 929,17

Oświetlenie uliczne 318,33 379,13

Transport 53 717,63 13 950,79

RAZEM 126 984,76 52 483,02

Tab. 7. Zestawienie wyników inwentaryzacji zużycia energii w 1996 r.

5,75%0

10,17%

0

41,52%

0

42,30%

0,25%

Procentowy udział zużycia energiiBudynki komunalne

Usługi

Gospodarstwa domowe

transport

oświetlenie uliczne

5,78%0

15,61%0

51,31%

0

26,58%

0,72%

Procentowy udział emisji CO2

Budynki komunalne

Usługi

Gospodarstwa domowe

transport


25

2.5. Określenie celu – redukcja emisji do roku 2020.

Zgodnie z założeniami Porozumienia Burmistrzów sygnatariusze tej inicjatywy zobowiązani są do

podjęcia działao, które przyczynią się do redukcji emisji CO2 na danym terenie o co najmniej 20%

w stosunku do przyjętego roku bazowego. W przypadku Gminy Raciechowice celem tym będzie

osiągnięcie minimum 20% redukcji wartości emisji w stosunku do roku bazowego (52 483,02 Mg

CO2/rok), czyli 10 496,6 Mg CO2/rok.


26

Część III. Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla Gminy Raciechowice

3.1. Ograniczanie emisji w budynkach komunalnych

A. WYMIANA ŹRÓDEŁ CIEPŁA.

W budynkach komunalnych istniejące kotłownie węglowe zastąpiono kotłowniami na olej opałowy.

Częśd obiektów sąsiadujących ze sobą posiada wspólną kotłownie, a połączenie między budynkami

wykonane jest rurociągiem ziemnym w postaci rur preizolowanych. W związku z tym aktualne zużycie

węgla w budynkach komunalnych zostało zredukowane do zera. Pomimo, że spalany olej opałowy ma

mniejszą emisyjnośd CO2 niż węgiel, wciąż jednak nie jest paliwem zero emisyjnym. Jednakże

zaspokojenie potrzeb grzewczych budynków komunalnych takich samych jak w 1996 roku, lecz przy

zastosowaniu kotłowni olejowych zmniejsza emisję CO2 (wskaźnik emisyjności dla oleju opałowego

jest niższy niż dla węgla i wynosi 0,279 t CO2/MWh). Tak więc w przypadku zastąpienia kotłów

węglowych kotłami olejowymi, w takich samych warunkach pogodowych, przy niezmienionym

zapotrzebowaniu na energię, nastąpiłoby zmniejszenie emisji o 448,82 Mg CO2. Jednakże biorąc pod

uwagę dwa dodatkowe czynniki: wyższa wartośd opałowa oleju oraz nowocześniejsze kotły,

o większej sprawności spalania, a także mając możliwośd porównania zużycia i emisji z roku 2008,

pozwalają przyjąd ograniczenie zużycia energii rzędu 4 799,576 MWh oraz zmniejszenie emisji

o 1 780,00 Mg CO2/rok.

Ze względu na zmieniające się warunki atmosferyczne i zmienne potrzeby ogrzewania budynków ilośd

spalanego paliwa ulega zmianie każdego roku. I tak dla przykładu, dla określenia emisji

i ewentualnych oszczędności, przeliczono dane (z 2008 r.) stosując wskaźnik emisyjności CO2 0,279 t

CO2/MWh. Należy pamiętad, iż w przypadku zużycia nawet takiej samej ilości węgla co oleju

opałowego, więcej emisji CO2 pochodzi ze spalania węgla. Zestawienie zużycia energii elektrycznej,

oleju opałowego oraz wartości emisji CO2 w 2008 roku przedstawiono w tabeli poniżej.

L.p. Obiekt Energia

elektryczna [kWh]

Olej opałowy

[dm3]

Razem [MWh]

1 Zespół Szkół Nr 1 w Raciechowicach 49298 32300 377,7

2 Zespół Szkół Nr 2 w Gruszowie 9246 26080 274,4

3 Zespół Szkół Nr 3 w Czasławiu 13755 22100 238,4

4 Zespół Szkół Nr 4 w Krzesławicach 16295 22300 243

5 Szkoła Podstawowa w Zegartowicach 13076 13000 145,2

6 Przedszkole Czasław 8152,392 7472,034 84,1

7 OSP Raciechowice 2191 2720 29,8

8 OSP Czasław 4141 2600 30,6

9 OSP Kwapinka 1516 2250 24,4

10 OSP Poznachowice 1792 1000 12

11 OSP Żerosławice 1672 1200 13,9


27

12 OSP Dąbie 1660 1300 14,9

13 OSP Krzesławice 5450 7319,543 79,9

14 OSP Gruszów 6678 7472,034 82,6

15 Budynek w Mierzniu 5009,746 4591,658 51,7

16 Budynek Poldim 8250 3270 41,5

17 Dom Kultury w Komornikach 5823,137 5337,167 60,1

18 Urząd Gminy (nowy) 41623 16830 212,7

19 Urząd Gminy (stary) 8200 7675,355 86,2

RAZEM 203828,3 186817,8 2103,1

RAZEM [MWh] 203,8 1899,3 2103,1

RAZEM [Mg CO2] 242,7258 529,90 772,6258

Tab. 8. Zestawienie zużycia energii elektrycznej i oleju opałowego w budynkach komunalnych w 2008 r.18

Aktualizacja danych pozwoliła na stwierdzenie prawidłowości przyjętych założeo. Dla porównania

poniżej przedstawiono dane z 2013 r.

L.p. Obiekt

Zużycie energii 2013

Energia

elektryczna [kWh]

Energia

cieplna [kWh]

RAZEM -

zużycie

energii [MWh]

Emisja CO2

[Mg]

1 UG stary+UG nowy 46 285 177 419 223,70 104,63

2 Zespół Szkół Nr 1 w Raciechowicach

44 655 354 428 399,08 152,07

3 Zespół Szkół Nr 2 w Gruszowie + OSP Gruszów

24 355 289 233 313,59 109,70

4 Zespół Szkół Nr 3 w Czasławiu + Przedszkole Czasław

21 323 177 461 198,78 74,91

5 Zespół Szkół Nr 4 w Krzesławicach + OSP Krzesławice

14 124 165 281 179,40 62,93

6 Szkoła Podstawowa w Zegartowicach

10 783 90 027 100,81 37,96

7 OSP Raciechowice 1 344 35 385 36,73 11,47

8 OSP Czasław 4 774 45 885 50,66 18,49

9 OSP Kwapinka 4 229 51 597 55,83 19,43

10 OSP Poznachowice 1 076 25 200 26,28 8,31

11 OSP Żerosławice 2 446 47 261 49,71 16,10

12 OSP Dąbie 1 282 22 617 23,90 7,84

13 Budynek w Mierzniu 1 227 29 274 30,50 9,63

14 Środowiskowy Dom Samopomocy w Komornikach

4 887 52 322 57,21 20,42

RAZEM 182 789 1 563 387 1 746,18 653,89

Tab. 9. Zestawienie zużycia energii elektrycznej i oleju opałowego w budynkach komunalnych w 2013 r.19

18 Miejski Program Energetyczny (Municipal Energy Programme) na lata 2010 – 2013, M. Skrzypczak, W. Patalita, Raciechowice 2009. 19 Na podstawie danych z Urzędu Gminy Raciechowice.


28

W wyniku prowadzonych prac termomodernizacyjnych połączono źródła ciepła dla kilku budynków

(np. Zespół Szkół Nr 2 w Gruszowie + OSP Gruszów). Ponadto budynki Poldim, Dom Kultury

w Raciechowicach i Szkoła w Kawcu zmieniły swój charakter lub przestały funkcjonowad, w związku

z czym zmieniła się liczba obiektów ujętych w zestawieniu.

Gmina Raciechowice prowadzi rozmowy w sprawie podpięcia sieci gazowniczej do Zespołu Szkół nr 3

i Przedszkola w Czasławiu. W przypadku pozytywnych wyników tych negocjacji nastąpi zamiana

spalanego paliwa – olej opałowy zostanie zamieniony gazem ziemnym. Tym samym współczynnik

emisji zostanie obniżony do 0,202 [t CO2/MWh+. Jeżeli spalanie paliwa do celów grzewczych

pozostanie w obydwu budynkach na takim samym poziomie co w 2008 roku (tj. 29,75 m3), to emisja

CO2 obniży się o kolejne 33,11 Mg CO2/rok. Aktualnie trwają rozmowy w sprawie projektu

budowlanego odnośnie budowy przyłącza.

B. TERMOMODERNIZACJA BUDYNKÓW KOMUNALNYCH

Lata 2007-2008

1. Zespół Szkół nr 1 w Raciechowicach (rok budowy: 1962)

Termomodernizację budynku przeprowadzono w kwietniu 2007 roku. Zakres prac obejmował:

modernizacja instalacji c.o.,

ocieplenie stropodachu,

ocieplenie ścian zewnętrznych,

wymiana okien drewnianych,

wymiana drzwi zewnętrznych.

Całkowity nakład inwestycyjny: 532 740 zł

Zmniejszenie zapotrzebowania na energię: 39,4 %

2. Zespół Szkół nr 2 w Gruszowie (1962)





wymiana okien drewnianych i luksferów,


Całkowity nakład inwestycyjny: 1 606 808 zł


3. Zespół Szkół nr 3 w Czasławiu (1962)





wymiana okien drewnianych,



Zmniejszenie zapotrzebowania na energię: 55 %


29

4. Zespół Szkół Nr 4 w Krzesławicach (1962)









5. Szkoła Podstawowa w Zegartowicach (1962)









6. Budynek w Mierzniu (1954)

Termomodernizację budynku przeprowadzono w listopadzie 2008 roku. Zakres prac obejmował:


ocieplenie ścian poddasza,

ocieplenie stropodachu wentylowanego,

wymiana instalacji c.w.u.,

ocieplenie dachu,

ocieplenie stropu nad piwnicą i podług na gruncie (posadzki parteru),

wymiana stolarki okiennej i drzwiowej, zamontowanie nawiewników.



7. Dom Kultury w Komornikach (1965)

Termomodernizację budynku przeprowadzono w listopadzie 2008 roku. Zakres prac obejmował:


ocieplenie stropu pod nieogrzewanym poddaszem, skosów dachu,

ocieplenie stropu nad piwnicą, posadzek na gruncie,

wymiana stolarki okiennej i drzwiowej, zamontowanie nawiewników.



Łącznie termomodernizacja wyżej wymienionych 7 budynków przyczyniła się do redukcji emisji CO2

na poziomie 319,48 Mg CO2/rok. Całkowity koszt działao termomodernizacyjnych wyniósł

2 189 684,00 PLN. Zestawienie oszczędności emisji CO2 przedstawiono w tabeli poniżej.


30

Lp. Obiekt

Efekt ekologiczny

(redukcja emisji CO2)

[%]

Efekt ekologiczny

(redukcja emisji

CO2) [Mg/rok]

1 Zespół Szkół nr 1 w Raciechowicach 39,4 49,52

2 Zespół Szkół nr 2 w Gruszowie 50,5 88,69

3 Zespół Szkół nr 3 w Czasławiu 55 41,65

4 Zespół Szkół Nr 4 w Krzesławicach 54,9 52,83

5 Szkoła Podstawowa w Zegartowicach 57,4 52,4

6 Budynek w Mierzniu 77,72 12,33

7 Dom Kultury w Komornikach 70,93 22,06

RAZEM 319,48

Tab. 10. Redukcja emisji w budynkach komunalnych po przeprowadzonej termomodernizacji.20

Lata 2012 - 2013

Gmina Raciechowice uzyskała wsparcie Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki

Wodnej na realizację projektu „Termomodernizacja wybranych budynków użyteczności publicznej na

terenie Gminy Raciechowice”. Zadanie zostało zrealizowane w terminie od 04.10.2012 r. do

14.06.2013 r.

Całkowity koszt projektu wyniósł 1 871 619,87 zł w tym udział NFOŚiGW 1 709 799,17 zł, z czego

888 591,00 zł stanowiła dotacja, a 821 208,17 zł pożyczka. Udział Gminy Raciechowice to środki

własne w wysokości 161 209,61 zł. W ramach projektu wykonano termomodernizację następujących

budynków:

1. Budynek OSP w Czasławiu:

Zakres prac:

Modernizacja systemu c.o. (m,in, wymiana grzejników, montaż zaworów termostatycznych,

odpowietrzników, wymiana przewodów).

Ocieplenie ścian zewnętrznych styropianem (gr. 14 cm),

Ocieplenie stropu pod nieogrzewanym poddaszem wełną mineralną (gr. 16 cm),

Wymiana okien, drzwi zewnętrznych, zamontowanie nawiewników higrosterowanych,

Modernizacja systemu przygotowania c.w.u - zamontowanie 3 zestawów kolektorów

słonecznych (powierzchnia kolektora 2,65 m2, sprawnośd optyczna 82,4%, zasobnik c.w.u o

pojemności 500 l).

Całkowity nakład inwestycyjny: 200 506,46 zł

Zmniejszenie zapotrzebowania na energię 70,94 %

2. Budynek Przedszkola w Czasławiu:

Zakres prac:

Ocieplenie ścian zewnętrznych styropianem (gr. 14cm).



3. Budynek OSP w Dąbiu:

20 Na podstawie danych z Urzędu Gminy Raciechowice


31

Zakres prac:

Modernizacja systemu c.o. (m,in, wymiana grzejników, montaż zaworów termostatycznych,


Ocieplenie stropu pod nieogrzewanym poddaszem wełną mineralną (gr. 16cm).

Ocieplenie ścian zewnętrznych styropianem (gr. 14 cm).

Wymiana stolarki okiennej i drzwiowej zewnętrznej, zamontowanie nawiewników

higrosterowanych.

Modernizacja systemu przygotowania c.w.u -zamontowanie 2 zestawów kolektorów


pojemności 300 l).



4. Budynek OSP w Gruszowie:

Zakres prac:

Modernizacja systemu c.o. (m,in. wymiana grzejników, montaż zaworów termostatycznych,


Ocieplenie stropu pod nieogrzewanym poddaszem wełną mineralną (gr. 20 cm).


Ocieplenie podłóg na gruncie styropianem (gr. 10 cm).


higrosterowanych,



pojemności 300 l).



5. Szkoła w Kawcu:

Zakres prac:

Modernizacja systemu c.o. (m,in. montaż zaworów termostatycznych, odpowietrzników,

płukanie instalacji).


Ocieplenie stropu nad piwnicą styropianem (gr. 6 cm).


Wymiana drzwi zewnętrznych, zamontowanie nawiewników higrosterowanych.


słonecznych (Powierzchnia czynna 5,46 m2 , moc 2472 W, zasobnik c.w.u o pojemności 300l).



6. Budynek OSP w Krzesławicach:

Zakres prac:


32

Modernizacja systemu c.o. (m.in. wymiana grzejników, montaż zaworów termostatycznych,


Ocieplenie dachu oraz wykonanie lekkiej konstrukcji dachowej drewnianej w spadku krytej

blachą profilowaną. Materiał wełna min gr. 20 cm.


Ocieplenie stropu nad piwnicami styropianem (gr. 10 cm).


higrosterowanych.



pojemności 400 l).



7. Budynek OSP w Kwapince:

Zakres prac:

Modernizacja systemu c.o. (m,in. montaż zaworów termostatycznych, odpowietrzników,

płukanie instalacji).



Ocieplenie stropu nad piwnicą praz podłóg na gruncie styropianem (gr. 10 cm).


higrosterowanych,


słonecznych (powierzchnia czynna kolektorów 7,28 m2, moc 3292 W, zasobnik c.w.u o

pojemności 700 l).



8. Budynek OSP w Poznachowicach Górnych:

Zakres prac:

Modernizacja systemu c.o. (m.in. wymiana grzejników, montaż zaworów termostatycznych,

odpowietrzników, wymiana przewodów)

Ocieplenie stropodachu wentylowanego wełną (gr. 20 cm).




higrosterowanych,



pojemności 300 l).




33

9. Dom Kultury w Raciechowicach:

Zakres prac:

Modernizacja instalacji c.o (m. in. montaż grzejników, zaworów termostatycznych,

odpowietrzników, wymiana przewodów, wykonanie przyłącza z kotłowni budynku Urzędu

Gminy).





higrosterowanych.

Modernizacja systemu przygotowania c.w.u - zamontowanie 1 zestawu kolektorów

słonecznych (powierzchnia czynna 1,82 m2, moc 823 W, zasobnik c.w.u o pojemności 100 l).



10. Budynek OSP w Żerosławicach:

Zakres prac:

Modernizacja instalacji c.o.,





higrosterowanych,


słonecznych (powierzchnia czynna 3,64 m2, moc 1646 W, zasobnik c.w.u o pojemności 300 l).



Łącznie termomodernizacja wyżej wymienionych 10 budynków przyczynia się do redukcji emisji CO2

na poziomie 425,00 Mg CO2/rok. Zestawienie szacowanych oszczędności emisji CO2 przedstawiono

w tabeli poniżej.

Lp. Lokalizacja/obiekt

Efekt

ekologiczny

(redukcja emisji

CO2) [%]

Efekt

ekologiczny

(redukcja emisji

CO2) [Mg/rok]

1 Budynek OSP w Czasławiu 73 61

2 Budynek Przedszkola w Czasławiu 54 10

3 Budynek OSP w Dąbiu 78 57

4 Budynek OSP w Gruszowie 74 50

5 Szkoła w Kawcu 70 34

6 Budynek OSP w Krzesławicach 69 48

7 Budynek OSP w Kwapince 83 46

8 Budynek OSP w Poznachowicach Górnych 73 32


34

9 Dom Kultury w Raciechowicach 93 41

10 Budynek OSP w Żerosławicach 79 46

RAZEM 425

Tab.11. Redukcja emisji CO2 w budynkach komunalnych po termomodernizacji.21

Ponadto na dachu Przedszkola w Czasławiu zainstalowano tzw. zielony dach:

Koncepcja zielonego dachu w Gminie Raciechowice została wypracowana w ramach projektu Ogród

nad głową - czyli szwajcarskie zielone dachy i żyjące ściany modelem i inspiracją dla innowacyjnych

działao polskich samorządów (gmin) na rzecz oszczędności energii i ochrony klimatu. Inwestycję

poprzedzono niezbędną ekspertyzą techniczną stanu dachu, która potwierdziła możliwośd budowy

zielonego dachu na obecnej konstrukcji budynku. Maksymalny ciężar określono na 60 kg/m2. Na

dachu najpierw wykonano niezbędną hydroizolację, a następnie rozłożono warstwę słomy oraz

substratu (o łącznej grubości 7 cm). Ostatnim etapem było posadzenie rozchodników.

Biorąc pod uwagę fakt, iż dach Przedszkola w Czasławiu był dostatecznie docieplony, instalacja

zielonego dachu nie przyczynia się zbytnio do zmniejszenia zużycia energii i wartości emisji -

zastosowana technologia pozwala na zmniejszenie strat ciepła o ok. 0,21 MWh/rok (tj. ok. 0,06 Mg

CO2/rok), co stanowi ok. 1,2 % zapotrzebowania na ciepło dla tego budynku.

C. WYKORZYSTANIE OGNIW FOTOWOLTAICZNYCH

Gmina Raciechowice planuje dalsze ograniczanie zużycia paliw kopalnych na potrzeby produkcji

energii elektrycznej w budynkach użyteczności publicznej poprzez wykorzystanie energii Słooca.

W tym celu zaplanowano budowę instalacji paneli fotowoltaicznych o mocy 3,96 kW. Pozwoli to

Gminie Raciechowice wytworzyd rocznie średnio 3 364 kWh energii elektrycznej. Żywotnośd instalacji

oszacowano na 30 lat. Działanie to przyczyni się do redukcji emisji CO2 w ilości 3,61 Mg CO2/rok.

Koszt inwestycji oszacowano na 64 944,00 zł.

D. WYMIANA TRADYCYJNYCH ŻARÓWEK I ŚWIETLÓWEK NA OPRAWY LED

W planach gminy znajduje się działanie dotyczące wymiany tradycyjnych żarówek i świetlówek na

oprawy LED. Łącznie wymianie podlegałoby ponad 1000 żarówek i świetlówek, co przekłada się na

zmniejszenie mocy zainstalowanych systemów o ok. 35 350 W. Szacowany koszt przedsięwzięcia to

320 477,00 zł. Przy założeniu, że czas pracy opraw oświetleniowych w budynkach szkolnych to ok.

2000h rocznie (ok. 2500 dla budynków biurowych), wymiana żarówek przyczyni się do zmniejszenia

zużycia energii elektrycznej o ok. 70,70 MWh, co daje w przeliczeniu 84,20 Mg CO2/rok.

Podczas wymiany żarówek warto rozważyd zastosowania czujników ruchu. Oświetlenie sterowane

poprzez czujniki ruchu potrafi obniżyd zużycie energii wykorzystywanej do oświetlenia wnętrz

budynków nawet do kilkudziesięciu procent. Zastosowanie tego typu czujników sprawia, że światło

jest automatycznie załączane i wyłączane w zależności od występowania ruchu. Po określonym czasie

czujnik automatycznie wyłącza oświetlenie. Niektóre modele posiadają także wyłączniki

zmierzchowe, co sprawia, że światło nie zaświeca się w dzieo. Koszt jednego czujnika waha się

w zależności od stopnia zaawansowania jego wykorzystania. Czujniki ruchu dostępne są w cenie od

50 zł wzwyż. Oszczędności wynikające z zastosowania czujników ruchu będą różne w zależności od

liczby zastosowanych czujników, miejsc ich zastosowania i odpowiedniej lokalizacji. Liczbowe

21 Na podstawie danych z Urzędu Gminy Raciechowice


35

oszacowanie możliwych oszczędności, wynikających z zastosowania czujników, jest zatem niemożliwe

na tym etapie.

E. EDUKACJA UŻYTKOWNIKÓW

Gmina Raciechowice bierze czynny udział w projektach promujących energooszczędny tryb życia.

Przykładem takich działao jest udział w projekcie EURONET 50-50, którego rezultaty zakładały

min. 2,5% oszczędnośd energii w budynkach biorących udział w projekcie. W rezultacie

przeprowadzonych działao w Zespole Szkół nr 1 w Raciechowicach odnotowano oszczędnośd energii

na poziomie 5,2% w okresie dwuletnim (2011-2012). Średnie oszczędności pośród 11 obiektów

biorących udział w projekcie, wyniosły ok. 10% we wszystkich szkołach wdrażających metodykę

50/50.

W kwietniu 2013 roku ruszyła druga, trzyletnia edycja projektu pn. EURONET 50/50 MAX.

W projekcie biorą udział trzy szkoły z terenu Raciechowic (tj. Zespół Szkół nr 1 w Raciechowicach,

Zespół Szkół nr 2 w Gruszowie, Zespół Szkół nr 4 w Krzesławicach).

Pozwala to na utrzymanie założenia 2,5% oszczędności energii w budynkach szkolnych, tak więc

implementacja i rozszerzenie działao na pozostałe placówki szkolne pozwoli zaoszczędzid zatem

31,97 MWh, czyli przyczyni się do redukcji emisji o 11,24 Mg CO2/rok.

Ponadto działania edukacyjne skierowane do dorosłych użytkowników budynków komunalnych

pozwalają na zmniejszenie zużycia energii na poziomie 10-15%. Biorąc pod uwagę aktywne działania

gminy w kwestii zarządzania energią oraz aktywny udział mieszkaoców w prowadzonych przez gminę

działaniach, przyjęto łącznie oszczędnośd energii rzędu 1 094,73 MWh/rok, co pozwoli na

zmniejszenie emisji CO2 o 454,74 Mg/rok.

Działanie Rodzaj

działania Czas realizacji

Koszt realizacji [PLN]

Redukcja emisji CO2 [Mg/rok]

Wymiana źródeł ciepła

inwestycyjne 2008-2013 - 1813,11

Termomodernizacja budynków

komunalnych inwestycyjne 2007-2013

2 189 684,00 +1 871 620,00

744,48

Instalacja ogniw PV inwestycyjne 2016-2020 64 944,00 3,61

Wymiana oświetlenia (LED)

inwestycyjne 2015-2020 320 477,00 84,20

Edukacja użytkowników

edukacyjne 2009-2020 50 000,00 454,74

Tab.12. Zestawienie działao i redukcja emisji w budynkach komunalnych.

3.2. Modernizacja oświetlenia ulicznego

Modernizacja i rozbudowa oświetlenia ulicznego prowadzona jest w sposób ciągły. W roku 2008

liczba opraw wynosiła już 357, jednakże wciąż większośd (ponad 64 %) stanowiły lampy rtęciowe.

Zostały one wymienione na nowocześniejsze i zarazem bardziej oszczędne lampy sodowe. W 2011 r.

sied liczyła 368 punktów świetlnych. Pomimo zwiększenia liczby opraw, dzięki zastosowaniu lamp

sodowych o mniejszych mocach, zmniejszeniu uległa moc zainstalowana dla całej sieci. Dzięki temu

zmniejszyło się zużycie węgla na wyprodukowanie energii elektrycznej, a co za tym idzie zmniejszyła

się ilości szkodliwych czynników wydalanych podczas spalania węgla. I tak zatem szacuje się roczną


36

oszczędności energii po modernizacji oświetlenia na 111,03 MWh, co w przeliczeniu na emisje CO2

daje 132,24 Mg/rok.

Dodatkowym efektem modernizacji systemu oświetlenia jest zmniejszenie ilości rtęci wprowadzanej

do środowiska podczas eksploatacji opraw (oprawy rtęciowe zawierają wielokrotnie wyższą

zawartośd rtęci niż zastosowane oprawy sodowe).

W roku 2012 sied liczyła 376 punktów świetlnych, a zużycie energii elektrycznej dla oświetlenia

ulicznego wynosiło ok. 169,98 MWh. Oszczędności w stosunku do roku bazowego to ok. 148,35

MWh, czyli 176,68 Mg CO2/rok.

Gmina planuje dalszą modernizację oświetlenia ulicznego poprzez:

a) modernizację istniejących obecnie na terenie gminy 376 punktów świetlnych (lampy sodowe,

stan na koniec 2014 r.) polegającą na instalacji energooszczędnych opraw oświetleniowych

ze źródłami światła LED. Wskutek zastosowania opraw LED, zużycie energii elektrycznej

zostanie zredukowane o 106,317 MWh, a szacowane oszczędności z tego tytułu wyniosą ok.

66 979,79 zł rocznie. Działanie przyczyni się do ograniczenia emisji dwutlenku węgla o 126,62

Mg rocznie. Z uwagi na trwałośd instalacji LED, zmniejszeniu ulegną koszty eksploatacji, jak

również nakłady na konserwację oświetlenia. W przeciwieostwie do lamp sodowych, oprawy

LED są trwalsze – ich czas eksploatacji jest znacznie dłuższy (30 000 ÷ 50 000 godzin) i nie

zawierają szkodliwej dla środowiska rtęci 22. Koszt przedsięwzięcia - ok. 676 800,00 zł.

b) budowę 200 nowych punktów świetlnych wraz z pełną infrastrukturą oświetleniową.

Dodatkowe 200 lamp przyczyni się do zwiększenia zapotrzebowania na energię elektryczną

(ok. 30,23 MWh). Będzie jednak ono pokryte dzięki produkcji energii ze źródeł odnawialnych

- bez dodatkowych emisji CO2. (w innym wypadku emisje wzrosłyby o 36 Mg CO2/rok). Koszt

przedsięwzięcia - ok. 2 000 000,00 zł.

Działanie Rodzaj




Modernizacja oświetlenia

inwestycyjne 2008-2020 2 676 800 osiągnięta: 132,24 planowana: 126,62

Tab.13. Zestawienie działao i redukcja emisji w oświetleniu ulicznym.

3.3 Stosowanie kryteriów zielonych zamówień publicznych

W oficjalnym komunikacie Komisji Europejskiej zielone zamówienia publiczne (ang. green public

procurement) zostały zdefiniowane jako „proces, w ramach którego instytucje publiczne starają się

uzyskad towary, usługi i roboty budowlane, których oddziaływanie na środowisko w trakcie ich cyklu

życia jest ograniczone w porównaniu do towarów, usług i robót budowlanych o identycznym

przeznaczeniu, jakie zostałyby zamówione w innym przypadku”23. Zgodnie z Ustawą Prawo Zamówieo

Publicznych (art. 30 ust. 6, art. 91 ust.2), Zamawiający ma możliwośd uwzględnienia w dokumentacji

przetargowej wymagao ekologicznych jako jednego z kryteriów wyboru najkorzystniejszej oferty,

przyczyniając się tym samym do ograniczenia negatywnej presji na środowisko oraz realizacji

lokalnych celów w zakresie efektywności energetycznej i ograniczenia emisji CO2. Szacuje się, że

22 http://ledlp.pl/index.php/pl/zalety-technologii- 23

Komunikat Komisji Europejskiej „Zamówienia publiczne na rzecz poprawy stanu środowiska”, COM (2008) 400, 2008, s. 4.


37

wskutek wprowadzenia kryteriów środowiskowych do procedur przetargowych będzie możliwe

dalsze obniżenie zużycia energii w sektorze budynków publicznych, urządzeo i wyposażenia o ok. 1,71

MWh, a tym samym ograniczenie emisji CO2 o 2,04 Mg rocznie.

Działanie Rodzaj




Zielone zamówienia publiczne

nieinwestycyjne 2015-2020 - 2,04

Tab.14. Zestawienie działao i redukcja emisji w przypadku stosowania zielonych zamówieo publicznych.

3.4. Ograniczanie emisji w budynkach użytkowo-usługowych

Podczas rozwoju gospodarczego gminy nie zmieniał się jej rolniczy charakter. Ważnymi zmianami

zachodzącymi w sektorze użytkowo-usługowym są zmiany w ilości obiektów. I tak spośród

31 kurników pozostało zaledwie 10 – spadek 2/3 zużycia węgla. Natomiast wzrosła liczba sklepów do

około 30 – wzrost zużycia węgla o połowę. Działania te spowodowały zmniejszenie zużycia energii na

cele grzewcze o 1 645,36 MWh, co pozwala zaoszczędzid rocznie 569,29 Mg CO2.

Ponadto szacuje się, że przeprowadzana stopniowo wymiana kotłów w przedsiębiorstwach na nowe

kotły (o lepszej sprawności) pozwoli na zaoszczędzenie ok. 30% spalanego paliwa, czyli ok.

2 554,70 MWh rocznie, co daje w przeliczeniu 883,92 Mg CO2.

Działania edukacyjne – Dni Energii, szkolenia z zakresu oszczędnego gospodarowania energią, porady

dotyczące oszczędzania i zarządzania energią na stronie internetowej gminy oraz indywidualne

konsultacje przedsiębiorców ze specjalistami od modernizacji budynków i usprawnieo

energetycznych pozwolą zaoszczędzid 10% energii, tj. 1 292,03 MWh czyli 819,24 Mg CO2/rok.

Działanie Rodzaj




Zmiana liczby punktów

użytkowo-usługowych

nieinwestycyjne 2008-2020 0,00 569,29

Wymiana kotłów inwestycyjne Do 2020 160 000,00 883,92

Szkolenia, Dni Energii, konsultacje

edukacyjne 2012-2020 Uwzględniono w ramach

działao w sektorze komunalnym

819,24

Tab.15. Zestawienie działao i redukcja emisji w użytkowo-usługowych.

3.5. Ograniczanie emisji w transporcie

Ze względu na fakt, iż gmina nie posiada własnej sieci komunikacyjnej, działania zmierzające do

redukcji emisji CO2 z transportu zostały ograniczone do kampanii i szkoleo promujących ekologiczny

styl jazdy (tzw. Eco-driving). Oferowane szkolenia dają możliwośd poznania teoretycznych podstaw

Eco-drivingu, oraz przetestowania poznanych zasad na symulatorach pod okiem wyspecjalizowanych

instruktorów. Ze względu na charakter prowadzonych szkoleo, oraz na specyfikę sieci drogowej

i rodzajów pojazdów, spodziewany rezultat to zmniejszenie zużycia paliwa wśród kierowców


38

samochodów osobowych (średnio o ok. 5-10%, maksymalnie 33%24), co pozwoli na redukcję emisji

CO2 o 900,39 Mg/rok.

Ponadto zgodnie z polityką Unii Europejskiej oraz celami przyjętymi w Polityce energetycznej Polski

do 2030 roku25 powinien nastąpid wzrost udziału biopaliw w rynku paliw transportowych do 10%

w 2020 r. W przypadku Gminy Raciechowice będzie to stanowiło o ograniczeniu emisji o 1395,08 Mg

CO2/rok.

Działanie Rodzaj




Szkolenia dla kierowców

edukacyjne do 2020 5000,00

za 1 szkolenie 900,39

10% udział biopaliw

inne do 2020 -- 1395,08

Tab.16. Zestawienie działao i redukcja emisji w transporcie.

3.6. Ograniczanie emisji w gospodarstwach domowych

W przypadku gospodarstw domowych należy rozpatrzyd dwa aspekty dotyczące możliwych

oszczędności zużycia energii, tym idzie – ograniczenia emisji CO2. Na ostateczny wynik-zmniejszenie

emisji CO2 będą tutaj w dużym stopniu miały zarówno działania edukacyjne jak i inwestycyjne.

Działania edukacyjne, które przyczynią się w sposób pośredni do redukcji emisji CO2:

organizacja Dni Energii – zgodnie z założeniami Porozumienia Burmistrzów mają one na celu

promowad zrównoważone wykorzystanie energii wśród mieszkaoców, pokazad mieszkaocom,

w jaki sposób można oszczędzad energię w codziennym życiu. Ponadto stanowią doskonałe

narzędzie do tworzenia i umacniania więzi z mieszkaocami i lokalnymi interesariuszami oraz

promowania wśród nich efektywności energetycznej, wykorzystania odnawialnych źródeł

energii i ochrony klimatu. Dni Energii dają władzom lokalnym znakomitą sposobnośd

zaprezentowania swojego zaangażowania w osiąganie celów klimatycznych UE na szczeblu

lokalnym oraz dania dobrego przykładu swoim mieszkaocom. Pozwalają też na przekazanie

informacji dotyczących wdrażania działao wynikających z podpisania Porozumienia

Burmistrzów, w tym konsultacji dla wdrażania SEAP.

Dni Energii obejmują szereg różnorodnych imprez organizowanych przez miasta we

współpracy z lokalnymi instytucjami i mieszkaocami, takich jak: zwiedzanie obiektów, zawody

i konkursy, wystawy, fora dyskusyjne;

przygotowanie na stronie internetowej gminy działu z poradami dotyczącymi oszczędzania

i zarządzania energią w gospodarstwach domowych;

lekcje dotyczące oszczędnego gospodarowania energią dla dzieci i młodzieży szkolnej,

wycieczki i pokazy działania instalacji OZE;

fachowe porady konsultacyjne dla chętnych do inwestowania w OZE, zainteresowanych

termomodernizacją budynków, możliwymi sposobami zmniejszenia zużycia energii

w domach.

24 Akademia Ekojazdy, www.akademiaekojazdy.pl 25 Polityka energetyczna Polski do 2030 roku, Załącznik do uchwały nr 202/2009 Rady Ministrów z dnia 10 listopada 2009 r., Ministerstwo Gospodarki


39

Szacuje się, że w wyniku działao edukacyjnych nastąpi zmniejszenie zużycia energii w ok. 10%,

co pozwoli zmniejszyd emisję CO2 o 2 692,92 Mg/rok.

Działania inwestycyjne:

około 5% gospodarstw domowych zostało podłączone do sieci gazowej (poprowadzonej

z gmin sąsiednich – Łapanów i Gdów). Przy kolejnych aktualizacjach Planu należy pamiętad

o negocjacjach w sprawie budowy stacji I stopnia w Dobczycach, która ułatwi gazyfikację

gminy Raciechowice. W przypadku rozwoju sieci gazowniczej należy uaktualnid dane

dotyczące zużycia gazu i osiągniętych oszczędności emisji CO2 w stosunku do węgla.

stopniowa wymiana kotłów, nawet w przypadku pozostania przy kotłach węglowych,

pozwala zaoszczędzid min. 30 % paliwa. Zakładając, że wymiana kotłów nastąpi w 60%

gospodarstw domowych, szacunkowa oszczędnośd zużycia energii wyniesie 7 641,50 MWh

rocznie, co daje oszczędnośd rzędu 2 643,96 Mg CO2/rok.

zgodnie z decyzją Komisji Europejskiej z 8 grudnia 2008 r. i wprowadzeniem rozporządzenia

Komisji (WE) nr 244/2009 z 18 marca 2009 r. w sprawie wykonania dyrektywy 2005/32/WE

Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do wymogów dotyczących ekoprojektu dla

bezkierunkowych lamp do użytku domowego, stopniowo zostają wycofywane tradycyjne

żarówki wolframowe (w 2009 – 100W, 2010 r. – ≥75W, 2011 r. – ≥60W, 2012 r. – ≥40 i 25W;

2016 r. – najmniej wydajne halogeny klasy C)26. W związku z tym nastąpi wymiana żarówek

w gospodarstwach domowych na coraz bardziej popularne energooszczędne świetlówki

kompaktowe. Przy założeniu, że 20% energii elektrycznej jest wykorzystywane

na oświetlenie, oraz że wymiana żarówek na energooszczędne pozwala na ograniczenie

zużycia energii do 80%, to działanie przyczyni się do oszczędności energii rzędu 1 644,4

MWh/rok i redukcji emisji CO2 o 1 958,48 Mg/rok.

Działanie Rodzaj




Dni Energii, konsultacje, strona

internetowa edukacyjne do 2020

Uwzględniono w ramach działao w sektorze

komunalnym 2 692,92

Wymiana kotłów inwestycyjne do 2020 2 600 000,00 2 643,96

Wymiana żarówek inwestycyjne do 2020 W zależności od cen 1 958,48 Tab.17. Zestawienie działao i redukcja emisji gospodarstwach domowych.

3.7. Zestawienie działań

Działania prowadzone i zaplanowane do dalszej realizacji w celu redukcji emisji CO2 w Gminie

Raciechowice do 2020 roku, przy spełnieniu założeo przedstawionych w poprzednich rozdziałach,

pozwolą na ograniczenie emisji o 15 224,32 Mg CO2/rok. Stanowi to 29,00 % redukcji w stosunku do

emisji CO2 w roku bazowym 1996.

26 Pozytywne i negatywne aspekty wycofania tradycyjnych żarówek, K. Pachucki, Biuro PTPiREE, „Energia elektryczna” 12/2009


40

Działanie Rodzaj




Wymiana źródeł ciepła

inwestycyjne 2008-2013 -- 1813,11

Termomodernizacja budynków

komunalnych inwestycyjne 2007-2013 4 061 304,00 744,48

Instalacja ogniw PV inwestycyjne 2016-2020 64 944,00 3,61


inwestycyjne 2015-2020 320 477,00 84,20


edukacyjne 2009-2020 50 000,00 454,74

Modernizacja oświetlenia (ulice)

inwestycyjne 2008-2020 2 676 800 258,86


nieinwestycyjne 2015-2020 -- 2,04

Zmiana liczby punktów użytkowo-

usługowych nieinwestycyjne 2008-2020 0,00 569,29

Wymiana kotłów (usługi)

inwestycyjne Do 2020 160 000,00 883,92

Szkolenia, Dni Energii, konsultacje

(usługi) edukacyjne 2012-2020

Uwzględniono w ramach działao w sektorze

komunalnym 819,24

Szkolenia dla kierowców

edukacyjne do 2020 5000,00

za 1 szkolenie 900,39

10% udział biopaliw inne do 2020 -- 1 395,08

Dni Energii, konsultacje, strona

internetowa (gospodarstwa)

edukacyjne do 2020 Uwzględniono w ramach

działao w sektorze komunalnym

2 692,92

Wymiana kotłów (gospodarstwa)

inwestycyjne do 2020 2 600 000,00 2 643,96

Wymiana żarówek (gospodarstwa)

inwestycyjne do 2020 W zależności od cen 1 958,48

RAZEM min. 9 938 525,00 15 224,32 Tab.18. Zestawienie działao i redukcja emisji w Gminie Raciechowice.


41

Stan realizacji działao, tj. osiągnięta redukcja emisji CO2 na rok 2014 przedstawia się następująco:

W ramach działao samorządu wzięto pod uwagę zarówno działania realizowane w budynkach

komunalnych, a także oświetlenie uliczne (51% stan realizacji) i zielone zamówienia publiczne.

Aktualnie, przyjmując założenia przedstawione w Części III, można uznad, iż osiągnięcie zaplanowanej

redukcji emisji wynikającej z zaplanowanych działao (29%) jest spełnione w 47%. Należałoby

zwiększyd wysiłki na realizację działao w sektorze gospodarstw domowych i transportu. Jeżeli

natomiast odnieśd się do celu 20% zmniejszenia emisji CO2 (tj. 10 496,6 Mg CO2/rok), to jest on

spełniony w 61 %.

samorząd; 84,54 %

uslugi; 50,03 %

transport; 35,19 %

gospodarstwa; 33,33 %


42

Tab. 19. Harmonogram realizacji działao określonych w Planie

Działanie Od 1999 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Wymiana źródeł ciepła Termomodernizacja budynków komunalnych Instalacja ogniw PV Wymiana oświetlenia (LED) Edukacja użytkowników Modernizacja oświetlenia Stosowanie kryteriów zielonych zamówieo publicznych

Zmiana liczby punktów użytkowo-usługowych Wymiana kotłów (usługi) Szkolenia, Dni Energii, konsultacje (usługi) Szkolenia dla kierowców 10% udział biopaliw Dni Energii, konsultacje, strona internetowa (gospodarstwa)

Wymiana kotłów (gospodarstwa) Wymiana żarówek (gospodarstwa)


43

Część IV. Źródła finansowania, aspekty organizacyjne, monitoring i aktualizacja

4.1. Możliwości finansowania

Potencjalne źródła finansowania przedsięwzięd:

1) Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

Programy na lata 2015-2020

Program 3.2 Poprawa efektywności energetycznej

I. LEMUR – Energooszczędne Budynki Użyteczności Publicznej - Celem programu jest

zmniejszenie zużycia energii, a w konsekwencji ograniczenie lub uniknięcie emisji CO2

w związku z projektowaniem i budową nowych energooszczędnych budynków

użyteczności publicznej oraz zamieszkania zbiorowego.

II. Dopłaty do kredytów na budowę domów energooszczędnych - Celem programu jest

zmniejszenie emisji CO2, poprzez dofinansowanie przedsięwzięd poprawiających

efektywnośd wykorzystania energii w nowo budowanych budynkach mieszkalnych.

III. Inwestycje energooszczędne w małych i średnich przedsiębiorstwach - Celem programu

jest ograniczenie zużycia energii w wyniku realizacji inwestycji w zakresie efektywności

energetycznej i zastosowania odnawialnych źródeł energii w sektorze małych i średnich

przedsiębiorstw. W rezultacie realizacji programu nastąpi zmniejszenie emisji CO2.

Program 3.3 Wspieranie rozproszonych, odnawialnych źródeł energii

I. BOCIAN – Rozproszone, odnawialne źródła energii - Celem programu jest ograniczenie

lub uniknięcie emisji CO2 poprzez zwiększenie produkcji energii z instalacji

wykorzystujących odnawialne źródła energii.

II. Prosument – linia dofinansowania z przeznaczeniem na zakup i montaż mikroinstalacji

odnawialnych źródeł energii dla samorządów - celem programu jest ograniczenie lub

uniknięcie emisji CO2 w wyniku zwiększenia produkcji energii z odnawialnych źródeł,

poprzez zakup i montaż małych instalacji lub mikroinstalacji odnawialnych źródeł energii,

do produkcji energii elektrycznej lub ciepła i energii elektrycznej dla osób fizycznych oraz

wspólnot lub spółdzielni mieszkaniowych.

Program 3.4 System zielonych inwestycji (GIS – Green Investment Scheme)

I. SOWA – Energooszczędne oświetlenie uliczne - Ograniczenie emisji dwutlenku węgla

poprzez dofinansowanie przedsięwzięd poprawiających efektywnośd energetyczną

systemów oświetlenia ulicznego.


44

Program 5.5 Edukacja ekologiczna

I. Celem ogólnym programu jest podnoszenie poziomu świadomości ekologicznej

i kształtowanie postaw ekologicznych społeczeostwa poprzez promowanie zasad

zrównoważonego rozwoju. Cele szczegółowe programu:

upowszechnianie wiedzy z zakresu ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju;

kształtowanie zachowao prośrodowiskowych;

aktywizacja społeczna - budowanie społeczeostwa obywatelskiego.

2) Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie

W ramach WFOŚiGW udzielane są pożyczki (z możliwością częściowego umorzenia), dotacje, dopłaty

do odsetek od kredytów bankowych, dopłaty do częściowej spłaty kredytów bankowych. Zgodnie

z listą zadao priorytetowych na 2015 r. finansowane będą przedsięwzięcia z zakresu m.in.

zwiększenia wykorzystania niekonwencjonalnych źródeł energii, minimalizacji zużycia zasobów

i edukacji ekologicznej(szkolenia, warsztaty, programy w zakresie aktywnej edukacji ekologicznej oraz

kampanie informacyjne, konkursy lub przedsięwzięcia upowszechniające wiedzę ekologiczną).

Z pomocy finansowej WFOŚiGW w Krakowie mogą skorzystad m.in. jednostki samorządu

terytorialnego, przedsiębiorcy, instytucje i organizacje pozarządowe, paostwowe i samorządowe

instytucje kultury, spółdzielnie, wspólnoty mieszkaniowe, osoby fizyczne i spółki cywilne, zaś forma

dofinansowania uzależniona jest od przedmiotu zadania i statusu prawnego wnioskodawcy.

3) Regionalny Program Operacyjny Województwa Małopolskiego na lata 2014-2020 (projekt)

Oś priorytetowa 4. Regionalna polityka energetyczna

W ramach osi priorytetowej 4. wsparcie będzie kierowane na działania z zakresu poprawy

efektywności energetycznej, których potencjał jest znaczący nie tylko w odniesieniu do obniżenia

emisji CO2, ale również zwiększenia konkurencyjności gospodarki. Dlatego też celem tej osi

priorytetowej jest stworzenie warunków do zrównoważonego rozwoju w regionie uwzględniającego

aspekty nowoczesnego sektora energetycznego oraz sektora transportu miejskiego, zapewniającego

bezpieczeostwo energetyczne mieszkaoców regionu oraz poprawę jakości ich życia,

z poszanowaniem zasad ochrony środowiska.

Cel tematyczny 4. Wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną we wszystkich sektorach

podzielono na następujące priorytety inwestycyjne:

4a Wspieranie wytwarzania i dystrybucji energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych

4b Promowanie efektywności energetycznej i wykorzystywania odnawialnych źródeł energii

w przedsiębiorstwach

4c Wspieranie efektywności energetycznej, inteligentnego zarządzania energią

i wykorzystania odnawialnych źródeł energii w infrastrukturze publicznej, w tym w

budynkach publicznych, i w sektorze mieszkaniowym

4e Promowanie strategii niskoemisyjnych dla wszystkich rodzajów terytoriów,

w szczególności dla obszarów miejskich, w tym wspieranie zrównoważonej multimodalnej


45

mobilności miejskiej i działao adaptacyjnych mających oddziaływanie łagodzące na zmiany

klimatu

4) Bank Ochrony Środowiska

Kredyt z dobrą energią - przeznaczony na realizację przedsięwzięd z zakresu wykorzystania

odnawialnych źródeł energii polegających na budowie biogazowni, elektrowni wiatrowych,

elektrowni fotowoltaicznych, instalacji energetycznego wykorzystania biomasy oraz innych

projektów z zakresu energetyki odnawialnej. Z kredytu mogą skorzystad samorządy terytorialne,

spółki komunalne, duże, średnie i małe przedsiębiorstwa,

Kredyt EkoInwestycje – przeznaczony na finansowanie inwestycji w nowe technologie

i urządzenia obniżające zużycie energii z listy kwalifikowanych materiałów i urządzeo LEME (lista

dostępna na stronie NFOŚiGW), a także projektów z obszaru Efektywności Energetycznej, Energii

Odnawialnej oraz Termomodernizacji budynków. Kredyt przeznaczony dla małych i średnich

przedsiębiorstw.

Kredyty na urządzenia ekologiczne - przeznaczone na zakup lub montaż urządzeo i wyrobów

służących ochronie środowiska, dla klientów indywidualnych, wspólnot mieszkaniowych

i mikroprzedsiębiorstw.

Kredyt EkoOszczędny- przeznaczony na finansowanie inwestycji prowadzących do oszczędności

z tytułu: zużycia (energii elektrycznej, energii cieplnej, wody, surowców wykorzystywanych do

produkcji), zmniejszenia opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska, zmniejszenia kosztów

produkcji ponoszonych w związku z: składowaniem i zagospodarowaniem odpadów,

oczyszczaniem ścieków, uzdatnianiem wody, inne przedsięwzięcia ekologiczne przynoszące

oszczędności. Z kredytu mogą skorzystad samorządy, przedsiębiorcy (w tym wspólnoty

mieszkaniowe).

Preferencyjne kredyty z dopłatami WFOŚiGW – przeznaczone na finansowanie inwestycji

proekologicznych, w tym inwestycji związanych z budową mikroinstalacji odnawialnych źródeł

energii.

Kredyt Ekomontaż – przeznaczony na sfinansowanie do 100% kosztów netto zakupu i/lub

montażu urządzeo tj.: kolektory słoneczne, pompy ciepła, rekuperatory, systemy dociepleo

budynków i wiele innych.

5) Inne możliwości finansowania działao

Partnerstwo-publiczno prywatne – jest to powszechnie stosowana forma współpracy jednostek

zarówno administracji rządowej, jak i samorządowej oraz podmiotów prywatnych w zakresie

usług publicznych.

ESCO – jeden z najbardziej efektywnych narzędzi do poprawy efektywności energetycznej.

W ramach umowy o efekt energetyczny, firma ESCO, czyli przedsiębiorstwo usług

energetycznych (ang. Energy Service Company), zapewnia kompleksową realizację zadania,

którego celem jest poprawa efektywności energetycznej, a następnie partycypuje w korzyściach

wynikających ze zmniejszenia zużycia energii. Przedsiębiorstwo usług energetycznych jest


46

koordynatorem projektu, prace modernizacyjne dzieli na wyspecjalizowane obszary, za które

odpowiedzialnośd biorą wykwalifikowani lokalni wykonawcy, przy czym to firma ESCO utrzymuje

całkowitą odpowiedzialnośd za prace i gwarantowane oszczędności energii.

4.2. Jednostki odpowiedzialne za wdrażanie Planu

Dla odpowiedniej realizacji działao określonych w niniejszym Planie Gospodarki Niskoemisyjnej,

planowane jest zaangażowanie poszczególnych struktur Urzędu Gminy, podmiotów gospodarczych

funkcjonujących na terenie Raciechowic oraz mieszkaoców. Ponadto, niezbędna jest również

właściwa kontrola jego realizacji. W związku z tym, zalecane jest wyznaczenie gminnego

koordynatora, którego zadaniem będzie koordynacja wszystkich działao na szczeblu gminy,

monitoring rezultatów, weryfikacja określonych celów i aktualizacja harmonogramu wdrażania Planu

Gospodarki Niskoemisyjnej. Ze względu na pełnione funkcje najbardziej odpowiednią do tego celu

osobą wydaje się byd osoba zatrudniona na stanowisku specjalisty ds. zarządzania energią.

Działanie Rodzaj

działania Okres

wdrażania Jednostka/organizacja odpowiedzialna

Wymiana źródeł ciepła inwestycyjne 2008-2013 Wydział Infrastruktury

Termomodernizacja budynków komunalnych

inwestycyjne 2007-2013 Wydział Infrastruktury

Instalacja ogniw PV inwestycyjne 2016-2020 Wydział Infrastruktury


inwestycyjne 2015-2020 Wydział Infrastruktury

Edukacja użytkowników edukacyjne 2009-2020 Specjalista ds. zarządzania energią, Wydział

Ochrony Środowiska

Modernizacja oświetlenia inwestycyjne 2008-2020 Wydział Infrastruktury


nieinwestycyjne 2015-2020 Biuro Zamówieo Publicznych

Zmiana liczby punktów użytkowo-usługowych

nieinwestycyjne 2008-2020 Inicjatywy mieszkaoców

Wymiana kotłów (usługi) inwestycyjne do 2020 Inicjatywy mieszkaoców

Szkolenia, Dni Energii, konsultacje (usługi)

edukacyjne 2012-2020 Specjalista ds. zarządzania energią, Wydział

Ochrony Środowiska

Szkolenia dla kierowców edukacyjne do 2020 Specjalista ds. zarządzania energią, Wydział

Ochrony Środowiska

Dni Energii, konsultacje, strona internetowa

(gospodarstwa) edukacyjne do 2020

Specjalista ds. zarządzania energią, Wydział Ochrony Środowiska

Wymiana kotłów (gospodarstwa)

inwestycyjne do 2020 Inicjatywy mieszkaoców

Wymiana żarówek(gospodarstwa)

inwestycyjne do 2020 Inicjatywy mieszkaoców

Tab. 20. Zestawienie jednostek odpowiedzialnych za realizację działao.

4.3. Monitoring

Monitoring, rozumiany jako regularne jakościowe i ilościowe pomiary lub obserwacje pozwalające na

podjęcie akcji naprawczych lub usuwania skutków już istniejącej sytuacji, powinien pozwolid na:

ocenę dotychczasowych efektów realizowanych działao;


47

wprowadzenie ewentualnych działao naprawczych;

zweryfikowanie przyjętych założeo i celów;

ocenę, czy istnieje potrzeba aktualizacji Planu.

Monitoring realizacji Planu powinien także pozwolid na sprawny obieg informacji wśród głównych

interesariuszy oraz dad możliwośd wykorzystywania powstałych raportów w celu usprawnienia

realizacji Planu lub jego ewentualnej korekty.

Monitoring realizacji Planu powinien byd prowadzony regularnie (zgodnie z harmonogramem), ale

także wskazana jest bieżąca ocena osiąganych rezultatów (np. liczba uczestników wydarzeo) w celu

usprawnienia/korygowania niektórych działao na bieżąco.

Monitoring powinien opierad się na trzech głównych zasadach, tj.

cykliczności pomiarów,

jednoznacznej metodyce pomiarów,

spójnej interpretacji wyników.

4.4. Wskaźniki wdrażania

Proponowane wskaźniki wdrażania Planu:

Działanie Przykładowe wskaźniki

Wymiana źródeł ciepła - liczba wymienionych pieców/kotłów *szt.+ - moc nowych urządzeo *kW+

Termomodernizacja budynków - powierzchnia ocieplonych powierzchni [m2]

Instalacje wykorzystujące odnawialne źródła energii

- powierzchnia zainstalowanych kolektorów/ogniw *m2] - moc zainstalowanych instalacji [W, V]

Wymiana żarówek (na LED, energooszczędne)

- liczba wymienionych punktów *szt.+ - moc zainstalowanych żarówek *W+


- liczba wydarzeo *szt.+ - liczba uczestników *szt.+ - liczba przygotowanych/rozdysponowanych materiałów

edukacyjnych [szt.] - liczba uczestniczących wystawców/firm/organizacji;

Modernizacja oświetlenia ulicznego - liczba wymienionych/nowych lamp [szt.] - moc lamp [W]

Zielone zamówienia publiczne - liczba zamówieo wykorzystujących kryteria ZZP *szt.+

Szkolenia dla kierowców - liczba przeprowadzonych szkoleo *szt.+ - liczba przeszkolonych/uczestników [szt.]

Transport - liczba pojazdów [szt.] - ilośd paliw sprzedawanych na wybranych,

reprezentatywnych stacjach [dm3] Tab. 21. Przykładowe wskaźniki wdrażania.


48

4.5. Aktualizacja Planu

„Porozumienie Burmistrzów” określa zasady aktualizacji planów w następujący sposób:

Co roku: Inwentaryzacja monitoringowa (rekomendowana, lecz nie obowiązkowa), pozwala

przeanalizowad efekty działao oraz zapewnia utrzymanie trendu.

Co dwa lata: Raport z monitoringu (obowiązkowy), dotyczący wdrażania SEAP (szczegółowe

wytyczne zostały opublikowane przez biuro „Porozumienia Burmistrzów”).

Co cztery lata: Inwentaryzacja monitoringowa dołączona do raportu z monitoringu

wdrażania SEAP (szczegółowe wytyczne zostały opublikowane przez biuro „Porozumienia

Burmistrzów”).

Inwentaryzacje monitoringowe muszą byd sporządzane na identycznych zasadach jak bazowa

inwentaryzacja emisji.

W związku z faktem, iż Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Raciechowice stanowi aktualizację

opracowanego wcześniej dokumentu (SEAP), harmonogram aktualizacji niniejszego Planu jest zatem

tożsamy z harmonogramem aktualizacji SEAP i przedstawia się następująco:

rok 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

działanie IM RM IM IMo RM

IM RM IM IMo RM

IM

Gdzie: IM – inwentaryzacja monitoringowa (fakultatywna).

IMo – inwentaryzacja monitoringowa (obowiązkowa).

RM – raport z monitoringu (obowiązkowy).

Potrzeba aktualizacji Planu zachodzi

gdy na terenie miasta nastąpią zmiany skutkujące znaczącym wzrostem zużycia energii

i emisji gazów cieplarnianych (np. gwałtowny rozwój przemysłu, wzrost liczby ludności);

gdy okaże się, że efekty redukcji emisji wyznaczone dla poszczególnych działao zostały

przeszacowane;

gdy niektórych działao nie udało się zrealizowad lub przeciągają się w czasie.


49

Teksty źródłowe

1. „Statystyczne Vademecum Samorządowca 2014” publikowane przez Główny Urząd Statystyczny, www.stat.gov.pl.

2. Jabłko z Raciechowic, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, www.minrol.gov.pl 3. Synteza wyników pomiaru ruchu na drogach wojewódzkich w 2010 roku, K. Opoczyoski,

Transprojekt-Warszawa Sp. z o.o.

4. Pomiar ruchu na drogach wojewódzkich w 2010 roku, średni dobowy ruch w punktach pomiarowych w 2010 roku, Zarząd Dróg Wojewódzkich w Krakowie, www.zdw.krakow.pl

5. Projekt założeo do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe Gminy

Raciechowice, A.Grzybek, Raciechowice 2006

6. Miejski Program Energetyczny (Municipal Energy Programme) na lata 2010 – 2013, M.

Skrzypczak, W. Patalita, Raciechowice 2009.

7. Opracowanie wyników badao ilościowych ankiet w ramach Projektu JFK, T. Śliwa, Kraków

2006

8. Szczegółowe zalecenia dotyczące struktury planu gospodarki niskoemisyjnej, Narodowy

Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, 2013

9. How to develop a Sustainable Energy Action Plan (SEAP) – guidebook, Załącznik techniczny do

instrukcji wypełniania szablonu SEAP: Współczynniki emisji, Luxembourg: Publications Office

of the European Union, 2010

10. Prognozowanie krótkoterminowe na lokalnym rynku energii elektrycznej, A. Lichota,

Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica, Kraków 2006

11. Program ochrony środowiska dla gminy Raciechowice, Eko – Efekt Sp. z o.o., Raciechowice 2004.

12. Prognozowanie krótkoterminowe na lokalnym rynku energii elektrycznej, A. Lichota, Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica, Kraków 2006

13. Dokumentacja programowa modernizacji systemu oświetlenia na drogach i ulicach Gminy

Raciechowice, ŚWIATŁOPROJEKT, J.Piotrowski, K.Warzyoski, grudzieo 2008r.

14. Zestawienie średniego dobowego ruchu pojazdów w 1995 r., Biuro Projektowo-Badawcze

Dróg i Mostów TRANSPROJEKT-WARSZAWA Sp. z o.o.

15. LED LIGHT POLAND Sp. z o.o., http://ledlp.pl/index.php/pl/zalety-technologii-

16. Komunikat Komisji Europejskiej „Zamówienia publiczne na rzecz poprawy stanu środowiska”,

COM (2008) 400, 2008, s. 4.

17. Akademia Ekojazdy, www.akademiaekojazdy.pl

18. Polityka energetyczna Polski do 2030 roku, Załącznik do uchwały nr 202/2009 Rady Ministrów

z dnia 10 listopada 2009 r., Ministerstwo Gospodarki

19. Pozytywne i negatywne aspekty wycofania tradycyjnych żarówek, K. Pachucki, Biuro PTPiREE, „Energia elektryczna” 12/2009

plan gospodarki niskoemisyjnej dla gminy raciechowice do ... · głównym celem projektu jest...

Documents