BAŞKENT ELEKTRİK DAĞITIM A.Ş.

YENİ BAĞLANTI SÜREÇLERİ

İÇ TESİSAT PROJESİ KONTROL PROSEDÜRÜ

İçindekiler

Giriş....................................................................................................................................................3

1. KAVRAMLAR...................................................................................................................................4

2. PROJE KONTROL ADIMLARI............................................................................................................5

2.1. MİMARİ PROJE ve İÇ TESİSAT PROJESİNİN KONTROLÜ...............................................................5

2.1.1. Mimari Proje ile Elektrik Projesinin Uygunluğunun Kontrolü..................................................5

2.1.2. Enerji Odası / Sayaç Yeri ve Kablo Bacası Kontrolü.................................................................5

2.1.3. Elektrik Projesi Kat Planları Kontrolü......................................................................................7

2.2. HESAP TABLOLARININ KONTROLÜ..............................................................................................9

2.2.1. Yükleme Cetveli'nin Kontrolü.................................................................................................9

2.2.2. Eşzamanlılık Hesapları............................................................................................................9

2.2.2.1. Konutlar için........................................................................................................................9

2.2.2.2. Diğer Yapılar İçin...............................................................................................................11

2.2.3. Gerilim Düşümü....................................................................................................................12

2.2.4. Isınma Hesapları Kontrolü....................................................................................................13

2.2.5. Kısa Devre Hesabı.................................................................................................................15

2.2.6. Kompanzasyon Hesabı..........................................................................................................15

2.2.7. Topraklama İletkeni Seçimi ve Topraklama Hesabı...............................................................17

2.2.8. Aydınlatma Hesapları............................................................................................................20

2.3. KOLON ŞEMASI KONTROLÜ......................................................................................................21

2.3.1. Genel Uyarılar.......................................................................................................................21

2.3.2. Ana Şalter ve Yangın Koruma Eşikli Kaçak Akım Rölesi.........................................................21

2.3.3. Topraklama İletken ve Çubuğunun Kontrolü........................................................................21

2.3.4. Ana Kolon Kablosunun (Kofre-Bara Arası Kablo) Kontrolü....................................................21

2.3.5. Sayaç Panosunda Bulunan Ana Şalter...................................................................................22

2.3.6. Kolon Sigortası......................................................................................................................22

2.3.7. Sayaç Seçimi.........................................................................................................................22

2.3.8. Kolon Kablosunun (Sayaç- Tali Pano Arası Kablo) Kontrolü..................................................22

2.3.9. Tali Pano Ana Sigortası ve Kaçak Akım Rölesi (KAR) Kontrolü...............................................22

2.3.10. Tali Panosundaki Linye ve Sigortaların Kontrolü...................................................................23

2.4. TADİLAT PROJELERİNDE DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR.............................................................24

3. EKLER............................................................................................................................................25

3.1. SEMBOLLER..............................................................................................................................25

3.2. PROJE KAPAĞI...........................................................................................................................27

2

Giriş

Bu prosedür onayladığımız iç tesisat projelerinin kontrolünün tüm işletmelerimizde ilgili mevzuatlar baz alınarak standartlaştırılması amacıyla oluşturulmuştur.

İç tesisat projesi bina girişinden başlar, branşman hattı ve varsa müşterinin trafosu kapsam dışındadır. İçerik anlatılırken kontrol sırasında uygulanılacak işlem sırasına dikkat edilmiştir. Hesaplar yönetmelik ve literatürde geçen standart halleri açıklamaları ve örnekleri ile başlayıp, bu formüllerden oluşan kısaltmalar ve pratik seçim tabloları ile devam etmektedir.

Yönetmelik tarafından zorunlu kılınmayan hesaplar ve uygulama yöntemleri prosedüre alınmadığı için, ihtiyaç duyulduğunda aşağıdaki yönetmeliklere de başvurulabilir.Oluşturulan içerik aşağıdaki mevzuatlara göre hazırlanmıştır:

Elektrik İç Tesisleri Proje Hazırlama Yönetmeliği Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği Elektrik İle İlgili Fen Adamlarının Yetki Görev ve Sorumlulukları Hakkında Yönetmelik Elektrik Piyasası Müşteri Hizmetleri Yönetmeliği Yangın Yönetmeliği TEDAŞ Kablo Bacası ve Enerji Odasının Ölçü Detayları ve Uygulama Alanlarına İlişkin Esaslar Elektrik Piyasasında Kullanılacak Sayaçlar Hakkında Tebliğ Kompanzasyon Tebliği Tarife uygulamalarına İlişkin Usul ve Esaslar ( 875 Sayılı EPDK Kurul Kararı EMO Proje Uygulama Standartları

3

1. KAVRAMLAR

4

2. PROJE KONTROL ADIMLARI

2.1. MİMARİ PROJE ve İÇ TESİSAT PROJESİNİN KONTROLÜ

2.1.1. Mimari Proje ile Elektrik Projesinin Uygunluğunun Kontrolü

Mimari proje ile elektrik projesi ile uyumluluğu aşağıdaki kriterlere göre kontrol edilecektir.

Bağımsız bölüm sayısı Kat sayısı Bina girişi Enerji odası yeri ve boyutları, yoksa sayaç panosu Kablo şaftı Topraklama hesaplarında kullanılacak boyutlar

Bu bilgilerin elektrik projesi kapağında da kontrolü yapılacaktır.

2.1.2. Enerji Odası / Sayaç Yeri ve Kablo Bacası Kontrolü

İç tesisler proje hazırlama yönetmeliğine göre enerji odası ile kablo bacasının ölçü, detay ve uygulama alanlarına ilişkin esaslar dağıtım şirketi tarafından belirlenir. Burada teknik gereksinimler dışında okuma yapılacağı zaman kolay ulaşılabilirlik de gözetilmelidir. ( Proje Hazırlama Yönetmeliği Madde 10-C/11 )

Elektrik projeleri onaylanırken proje ekinde istenilen onaylı mimari proje üzerinde, elektrik projesinde belirtilen kablo bacası sayaç panosu ve enerji odasının yerleri ve ölçüleri karşılaştırılacaktır.( TEDAŞ - Kablo Bacası ve Enerji Odasının Ölçü ve Detayları İle Uygulama Alanlarına İlişkin Esaslar )

Kablo Bacası

Toplam (bodrum ve zemin katlar dahil) en az 3 katlı veya en az 10 adet kolon hattı olan her türlü yapılarda kablo bacası oluşturulacaktır. Tesis sahibinin istemesi durumunda bu şartların altındaki yapılara da kablo bacası uygulanabilir.

Kablo bacasının yeri işletme ilgililerinin tüketiciye haber vermeden istedikleri zaman kontrol edebilecekleri ve merdiven boşluğuna açılan ortak kullanım alanları içerisinde olacaktır.

Yapının en alt kat tavanından en üst kat tavanına kadar kablo bacası yapılacaktır.

Kablo bacası boyunca her kata, kat zemininden en az 20 cm. yükseklikten itibaren kablo bacasına rahat müdahale edilebilecek yeterli genişlik ve yükseklikte kapı yapılacaktır. Kablo bacası içerisinde hava sirkülasyonunun rahat sağlanabilmesi için kapıların üzerinde uygun büyüklükte filtreli havalandırma panjuru bulunacaktır.

Kablo merdiveni kablo bacasının arka duvarına tek parça halinde monte edilirse kablo bacasının derinliği en az 20 cm., eni ise en az kablo merdiveni eninden 10 cm. fazla olacaktır.

5

Enerji Odası

En az 10 adet sayacı olan yapılardaki tüm sayaçlar dolap tipi sayaç panosu içerisinde enerji odasına konulacaktır. Ayrıca 100 kW ve üzeri kurulu gücü olan endüstriyel yapılar, sağlık, eğitim ve kültür yapıları, otel, alışveriş merkezi vb. yapılarda kat ve bağımsız bölüm şartı aranmaksızın enerji odası oluşturulacaktır.

Enerji odası giriş katta olacaktır. Ancak enerji odası ile kablo bacası aynı hizada olması enerji odası bir alt veya bir üst katta olabilir. İşletmece uygun görülmesi durumunda, çok katlı yapılarda ek enerji odaları üst katlarda da olabilecektir.

Enerji odasının bulunduğu kata bakılmaksızın giriş katta uygun bir yere yapı bağlantı kutusu ve/veya açtırma bobin butonu konularak acil durumlarda enerji odasına girmeden rahatlıkla yapının enerjisinin kesilmesi sağlanacaktır.

Enerji odası giriş katta değilse, enerji odası ile kablo bacası aynı hizada olacaktır. Yapıda birden fazla kablo bacası ve/veya enerji odası var ve kablo bacası ile enerji odası aynı hizada değilse, bunlar arasındaki kabloların geçirileceği yerler de mimari proje aşamasında belirlenecek ve projesinde gösterilecektir.

Enerji odası; bağımsız olacak, kazan dairesi, sığınak vb. mahaller içerisinde bir bölme olarak yer almayacak, kilitli bölmelerden geçilerek ulaşılabilir yerde olmayacaktır.

Ana elektrik odalarından temiz su, pis su, patlayıcı ve yanıcı sıvı ve gaz tesisatı donanımı ve ekipmanları geçirilemez ve üst kat mahallerinde ıslakhacim düzenlenemez. ( Yangın Yönetmeliği Madde 65 ) Enerji odasında yeterli aydınlatma düzeyi sağlanacak ve acil aydınlatma sistemi kullanılacaktır.

Enerji odasının kapısı uygun malzemeden yapılacak, ebatları panonun rahatlıkla girip çıkabileceği ölçülerde olacaktır. Enerji odasının kapısı dışarıya doğru açılacak şekilde kapı ebadına göre tek/çok kanatlı olacaktır.

Elektrik projesinde, pano şekli ve panoların enerji odasına yerleştirilme planı çizilecek, pano, kablo bacası ve enerji odasının ölçü ve projedeki yerleri belirtilecektir.

Enerji odasının yüksekliği pano yüksekliğinden en az 50 cm. fazla olacaktır. Pano ile enerji odası duvarları ve kapısı arasında en az 10’ar cm. açıklık bırakılacaktır.

Sayaç Panosu ( Enerji Odası Olmayan Yerlerde )

Enerji odası yoksa sayaç yerinin mimari projede kontrolü yapılacaktır.

Enerji odası olmayan en az 2 adet sayacı olan yerlerde sayaç panosu, yapının giriş katındaki ortak kullanım alanı içerisinde, nemsiz, tozsuz, rutubetsiz, can ve mal güvenliği açısından güvenli ve işletme ilgililerinin tüketiciye haber vermeden istedikleri zaman kontrol edebilecekleri yerlerde toplu halde konulacaktır.

Tek sayaçlı yapılarda elektrik sayacı sayaç panosu içerisinde, müşterinin kendi kapısı yanında dışarıya konulacaktır.

Sayaç panosu detayları açıklayıcı şekillerle birlikte projede gösterilecektir.

6

Cami gibi farklı kullanım amacı yada tarifeleri olduğu için birden fazla sayaç takılması istenen yerlerde sayaçların aynı yerde olmasına dikkat edilecektir.

2.1.3. Elektrik Projesi Kat Planları Kontrolü

(İç Tesisler Yön. Madde 52 a xiii )Priz linyesinde en fazla 7 adet priz sortisi bulunmalıdır. Aydınlatma linyesinde en fazla 9 adet aydınlatma sortisi bulunmalıdır.

Priz bir fazlı sistemlerde 300W, 3 fazlı sistemlerde 600W alınır.

Konutlarda salonlar (20 m2 den büyük alanlı) ve mutfak için en az ikişer, odalar ve banyo için en az birer priz tesis edilmelidir.

Barakalar, basit köy evleri hariç olmak üzere ayrıca; çamaşır makinesi, bulaşık makinesi ve fırın için en az üç adet ayrı linye tesis edilmelidir.

Çamaşır Makinesi : 2.5 kWBulaşık Makinesi : 2.5 kWElektrikli Fırın/Ocak : 2.0 kW

Elektrik projesi kapağındaki teknik bilgilerin kontrolü de hesap adımlarında çıkan sonuçlarla karşılaştırılacaktır.

Jeneratör tesis mevcut ise, jeneratör besleme barası ile şebeke besleme barası birbirinden bağımsız olacaktır ( çift bara sistemi ).

Acil Aydınlatma Ve Yönlendirme Sistemi

Bütün kaçış yollarının ve kaçış merdivenlerinin acil aydınlatma sistemiyle aydınlatılması gerekir, doğal aydınlatma yeterli kabul edilmez.

Acil durum aydınlatma sistemi; şehir şebekesi veya benzeri bir dış elektrik beslemesinin kesilmesi, yangın, deprem gibi sebeplerle bina veya yapının elektrik enerjisinin güvenlik maksadıyla kesilmesi ve bir devre kesici veya sigortanın açılması sebebiyle normal aydınlatmanın kesilmesi hâllerinde, otomatik olarak devreye girerek yeterli aydınlatma sağlayacak şekilde düzenlenir.

Bütün kaçış yollarında, toplanma için kullanılan yerlerde, asansörde ve yürüyen merdivenlerde, yüksek risk oluşturan hareketli makineler ve kimyevi maddeler bulunan atölye ve laboratuvarlarda, elektrik dağıtım ve jeneratör odalarında, merkezi batarya ünitesi odalarında, pompa istasyonlarında, kapalı otoparklarda, ilk yardım ve emniyet ekipmanının bulunduğu yerlerde, yangın uyarı butonlarının ve yangın dolaplarının bulunduğu bölümler ile benzeri bölümlerde ve aşağıda belirtilen binalarda, acil durum aydınlatması yapılması şarttır:

a) Hastaneler ve huzur evlerinde ve eğitim amaçlı binalarda,b) Kullanıcı yükü 200'den fazla olan bütün binalarda,c) Zemin seviyesinin altında 50 veya daha fazla kullanıcısı olan binalarda,ç) Penceresiz binalarda,d) Otel, motel ve yatakhanelerde,e) Yüksek tehlikeli yerlerde,f) Yüksek binalarda.

-Acil durum aydınlatması;7

a) Kendi akümülatörü, şarj devresi, şebeke gerilimi denetleyicisi ve lamba sürücü devresine sahip bağımsız aydınlatma armatürleri,

b) Bir merkezi akümülatör bataryasından doğru gerilim veya bir invertör devresi aracılığı ile alternatif gerilim sağlayan bir merkezi batarya ünitesinden beslenen aydınlatma armatürleri ile sağlanır.

Batarya veya jeneratörden beslenen acil aydınlatma sistemlerinde, merkezi ünite ile aydınlatma armatürleri arasındaki bağlantılar metal tesisat boruları içerisinde veya mineral izolasyonlu veyahut benzeri yangına dayanıklı kablolar ile yapılır. Kendi başlarına acil durum aydınlatması yapabilen aydınlatma armatürlerine yapılacak şebeke gerilimi bağlantıları normal aydınlatmada kullanılan tipte kablolarla yapılabilir.

Birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde, kaçış koridorları ve merdivenlerindeki acil aydınlatmanın, kendi başlarına çalışabilen bataryalı acil aydınlatma armatürleri ile sağlanması gerekir.

Birden fazla çıkışı olan bütün binalarda, kullanıcıların çıkışlara kolaylıkla ulaşabilmesi için acil durum yönlendirmesi yapılır. Acil durum hâlinde, bina içerisinde tahliye için kullanılacak olan çıkışların konumları ve bina içerisindeki her bir noktadan planlanan çıkış yolu bina içindekilere gösterilmek üzere, acil durum çıkış işaretlerinin yerleştirilmesi şarttır.

Yönlendirme işaretlerinin aydınlatması acil aydınlatma üniteleri ile dışarıdan aydınlatma suretiyle yapılır veya bu aydınlatmada, aynı özelliklere ve içeriden aydınlatılan işaretlere sahip acil durum yönlendirme üniteleri kullanılır.

8

2.2. HESAP TABLOLARININ KONTROLÜ

2.2.1. Yükleme Cetveli'nin Kontrolü

Yükleme cetvelinde tüm tali tablolardaki aşağıdaki linye detayları gösterilmelidir. Linye sigortası Linye kablosu Bulunan priz, lamba ve varsa diğer yüklerin sayısı Yüklerin fazlara dağılımı ( Yükler fazlara dengeli dağıtılmalıdır ) Linye toplam gücü ( Konut dışındaki yapılar için farklı özelliklerdeki linyerlerin toplam güçleri

de ayrıca hesaplanacaktır, bina talep gücü hesabında bu güçler baz alınacaktır, Örnek: aydınlatma linyelerinin toplamı, priz linyelerinin toplamı, vb. )

Linye açıklaması

2.2.2. Eşzamanlılık Hesapları

2.2.2.1. Konutlar için

(İç Tesisler Yön. Madde: 57/a2)Dairenin Talep Gücü:

Bir dairenin eşzamanlı yükünün belirlenmesinde: Kurulu gücün 8 kW’a kadar olan bölümü için %60 Gücün kalan bölümü için %40

eşzamanlılık katsayıları alınmalıdır.

Örnek:Daire KuruluGücü=13500WDaireTalepGüc ü=8000×0,6+5500×0,4=7000W

Asansör Eşzamanlı Gücü:

Asansör eşzamanlı gücü hesaplanırken, asansör içi eşzamanlılık katsayısı 1 olduğu için asansör kurulu gücü, asansör sayısı ve asansörler arası eşzamanlılık katsayısı ile çarpılır.

Birden fazla asansörü olan konutlarda, bina talep gücüne yansıyan asansör eşzamanlı gücü hesaplanırken eşzamanlılık katsayısı % 55 alınacaktır. Tek asansör için bu oran %100 alınır.

Asansör E ş zamanl ıG ücü=¿Asansör ToplamKuruluGücü× Asan sörleraras ı E ş zamanl ı l ı k Katsay ı s ı

Örnek:Asansör KuruluGücü=5500WAsansör Say ı s ı=2Asansör ToplamKuruluGücü=5500×2=11000WAsansör E ş zamanl ıG ücü=11000×0,55=6050W

9

Ortak Mahal Eşzamanlı Gücü:

Kullanım amacına göre tablolardan değerlendirilecektir.

Bina Talep Gücü:

Bina Talep Gücü hesaplanırken, dairelerin talep gücü, ortak mahal, asansör gibi farklı kullanım tipleri formülde ayrılacaktır.

Binan ınTalepGüc ü=¿DairelerinTalepGüc ü× Daire Say ıs ı×Daireleraras ı E ş zamanl ı l ı k Katsayı s ı+Ortak MahalGüc ü+Asans ör E ş zamanl ıGü cü

Bir yapıyı oluşturan daire sayısına göre alınan dairelerarası eşzamanlılık katsayılarının değerleri aşağıdaki tabloda belirtilmiştir:

Daire Sayısı Eşzamanlılık Katsayısı

3-5 455-10 43

11-15 4116-20 3921-25 3626-30 3431-35 3136-40 2941-45 2846-50 2651-55 2556-61 24

62 ve daha fazla 23

Örnek: (Üstteki örnekten devam...)BinaOrtak Mahali=12000WAsansör E ş zamanl ıG ücü=6050W¿ (7000W ×41×0,28 )+12000W+6050W=98410W ≅ 98 ,4 kW

10

2.2.2.2. Diğer Yapılar İçin

İşyerleri, idare binaları, sosyal binalar, sağlık binaları ve benzeri yerlerde eşzamanlı yükün belirlenmesi icin kurulu yük aydınlatma yükü, priz yükü, yedekler hariç mekanik tesisat kış-yaz yükünden büyük olanı, asansör yükü ve mutfak yükünden elde edilir.

Mekanik Yükler için:Mekanik tesisat kış-yaz yükünden büyük olanının eşzamanlılık katsayısı %100 alınmalıdır.

Mutfak Yükleri için:Mutfak yükü için eşzamanlılık katsayısı %70 alınmalıdır. Aydınlatma Yükü için:

Tüketim Noktası Türü Yük Aralığı Eşzamanlılık Katsayısı(%)

Aydınlatma, Hastaneler İlk 50 kVA 40Kalan Yük 20

Oteller, Moteller ve Tatil Köyleri İlk 20 kVA 5020-100 kVA 40Kalan Yük 30

Depolar İlk 12,5 kVA 100Kalan Yük 50

Diğer Binalarda Tüm Yük 100

Priz Yükü için:

Tüketim Noktası Türü Yük Aralığı Eşzamanlılık Katsayısı(%)

Tüm Yapılarda İlk 10 kVA 100Kalan Yük 50

Asansör Yükü için:

Bir asansör için eşzamanlılık katsayısı %100 alınır.

Tüketim Noktası Türü Eşzamanlılık Katsayısı(%)

Büro binalarında, Otellerde 100

Okullarda, Hastanelerde 85

Diğer Binalarda 55

11

2.2.3. Gerilim Düşümü

İç tesis hatlarında yüzde gerilim düşümü, yapı bağlantı kutusu ile tüketim araçları arasında aydınlatma ve priz devreleri için % 1,5'i geçmemelidir. Yapı içerisinde motor kullanılan yerlerde de %3’ü geçmemelidir.

Yukarıdaki hesaplamalar, yapı bağlantı kutusu ile tüketim araçları arasındaki bölümler için ayrı ayrı uygulandıktan sonra toplanacak ve yukarıdaki değerler ile karşılaştırma bu toplamdan yapılacaktır.

Elektrik iç tesislerinde gerilim düşümlerini hesaplanmasında aşağıdaki formüller kullanılabilir:

Tek fazlı tesislerde:

% e=100×2×L×P(W )X ×U f −n

2 × A=

105×2×L×P(kW )X ×U f−n

2 × A

Bakır (Cu) iletkende 105×2XCu×U f−n

2 =0,074 için;

Projelerde kısaca kullanılan şekliyle:

% e1∅=0 ,074× L×P (kW )

A

Üç fazlı tesislerde :

% e=100×L×P(W )X×U f −f

2 × A=

105×L×P(kW )X ×U f −f

2 × A

Bakır(Cu) iletkende 105

XCu×U f−f2 =0,0124 için;

Projelerde kısaca kullanılan şekliyle:

% e3∅=0 ,0124× L×P (kW )

A

Yukarıdaki formüllerde:

% e=Y ü zdeGerilimDüşümüP (W )=Aktif Güç−W Birimi ileP (kW )=Aktif G üç−kW Birimi ileU f−n=Faz−N ötr Aras ı ŞebekeGerilimi(V )U f−f=Faz−Faz Aras ıŞ ebekeGerilimi (V )

X=İ letkenlik Katsay ıs ı¿) XCu=56 mΩmm2

X Al=35 mΩmm2

A=İ letken Kesiti¿)L= ^Uzunlu ğu¿) ifade etmektedir.

12

Örnek:Kolon1:EnerjiGiri ş i−Sayaç Dolab ı Aras ı

P=191,2kW L=8m A=25mm2

% ek1=0,0124×191,2kW ×8

25=0,75

Kolon2 :Sayaç Dolab ı ileT−16Tablo Aras ıP=12,68 kW L=15m A=6mm2

% ek2=0,0124×12,68kW ×15

6=0,39

Linye 1: P=2,5 kW L=3m A=2,5mm2

% el1=0,074×2,5kW ×3

2,5=0,22

Sonuç :% et=% ek1+% ek 2+%e l1% et=0,75+0,39+0,22=1,36

% et=1,36<1,5 şart ısa ğ land ığı iç∈GerilimDüşümüHesab ıuygundur .

2.2.4. Isınma Hesapları Kontrolü

Ana kolon ısınma hesabı, talep gücü karşılandığında kablonun taşıyacağı akımını belirler.

Tek fazlı tesislerde:

Ι=Pt

U f −n×cosϕ

Üç fazlı tesislerde:

Ι=Pt

√3×U f− f×cosϕ

Formülde:Ι=Ta şınacak Ak ım ( A )Pt=TalepGüc ü(W )U f−f=Faz−FazŞ ebekeGerilimi (V )U f−n=Faz−N ötr ŞebekeGerilimi(V )cosϕ=Güç Fakt ör ü ifade etmektedir.

Üç fazlı hesapta cosϕ=0.8 alındığında √3×U f−f ×cosϕ=√3 x380 x0,8=526 katsayısına ulaşılır.

Isınma hesabı sonucu çıkan akım ile belirlenen kablo kesitine göre taşınabilecek en yüksek akım değeri karşılaştırılır.

13

Yapı bağlantı hatları ve kullanılacak iletkenlerin kesiti bakır gereç için en az 6 mm2, alüminyum gereç için en az 10 mm2 olmalıdır

Aşağıda kablo kesitlerine göre akım taşıma kapasitelerini gösteren örnek tablo verilmiştir.

NYA-NYM-NYY KABLO AKIM TAŞIMA KAPASİTELERİ

NYAKOD:H05V-U,H07V-U,H07V-R Cu-PVC

NYM KOD:NYM,NVV Cu-PVC-PVC (ANTİGRON)

NYYKOD:YVV-R, Cu-PVC-PVC (YER ALTI KABLOSU)

Standartlar: TS 9758, VDE 0250, IEC 227, BS 6004

Standartlar: TS 9759,VDE 0250,IEC 60227,BS 6004

Standartlar: TS 11178, VDE 0276, IEC 60502, BS 6436

Sabit tesislerde, dağıtım panolarında,kuru veya kapalı yerlerde,sıva altı veya sıva üstünde boru içinde kullanılır.

Mekanik zorlanmanın olmadığı rutubetli yerlerde, hertürlü bina ve işyerlerinde sıva altı veya sıva üstünde boru içinde kullanılır.

Aydınlatma, şebeke ve enerji kablosu olarak; Hariçte, toprak altında,kablo kanallarında özel olarak üretildiğinde tatlı ve tuzlu suda kullanılır.

KESİT mm2Taşıma Kapasitesi

(A) KESİT mm2 Taşıma Kapasitesi (A)

KESİT mm2Taşıma Kapasitesi

(A)Toprakta Havada Toprakta Havada

0,5 ….. 9 2X1,5 18 4X1,5 27 18,50,75 …… 11 2X2,5 26 4X2,5 36 25

1 …… 15 2X4 34 4X4 47 341,5 16 24 2X6 44 4X6 59 432,5 20 32 2X10 61 4X10 79 604 27 43 2X16 82 4X16 97 806 34 54 2X25 108 3X25+16 127 105

10 47 74 2X35 135 3X35+16 157 13016 64 99 3X1,5 18 3X50+25 184 15925 86 132 3X2,5 26 3X70+35 227 20235 107 159 3X4 34 3X95+50 275 24450 133 199 3X6 44 3X120+70 313 28270 164 246 3X10 61 3X150+70 353 32495 197 294 3X25 108 3X185+95 399 370

120 237 350 3X35 135 3X240+120 464 435150 …… 393 4X1,5 18 3X300+150 523 481185 …… 451 4X2,5 26 3X400+185 600 560240 …… 529 4X4 34 …… …… ……300 …… 611 4X6 44 …… …… ………… …… …… 4X10 61 …… …… ………… …… …… 4X16 82 …… …… ………… …… …… 4X25 108 …… …… ……

14

…… …… …… 4X35 135 …… …… ……

2.2.5. Kısa Devre Hesabı(Elektrik İç Tesisler Yön. Madde 57 111.2 )Konutlara ait elektrik tesisler için kısa devre akımının hesaplanması zorunlu değildir. Bu tesislerin projelendirilmesinde bu tesislerde kullanılan koruma aygıtları için yürürlükteki ilgili standartlarda belirtilen sınır kısa devre açma yetenekleri göz önüne alınacaktır.

Kolon hatları koruma elemanları kısa devre akımları 10 kA olmalıdır.

Priz linye hatları ev tipi devre kesicilerle korunacaktır. Bu kesicilerin kısa devre akımları en az 3 kA olacaktır.

Fabrika, atölye, imalathane, büyük ticarethane, hastane, büyük okul vb. gibi büyük güçlü alçak gerilim iç tesislerinin projelendirilmesinde, projeyi yapanın gerekli görmesi durumunda kısa devre hesabı yapılacaktır.

2.2.6. Kompanzasyon Hesabı

Kurulu gücü 50 kVA’ya kadar olan reaktif enerji uygulamasına tabi tesislerin çektikleri aktif enerji miktarının % 33 ünü aşan şekilde endüktif reaktif enerji tüketmeleri veya aktif enerji miktarının % 20 sini aşan şekilde kapasitif reaktif enerji tüketmeleri halinde reaktif enerji tüketim bedeli ödemekle yükümlü oldukları için; cos φ = 0,95(endüktif) ile 0,98(kapasitif) arasında kullanmalıdırlar.

Kurulu gücü 50 kVA üstünde olan tesisler çektikleri aktif enerji miktarının % 20 sini aşan şekilde endüktif reaktif enerji tüketmeleri veya aktif enerji miktarının yüzde % 15 ini aşan şekilde sisteme kapasitif reaktif enerji vermeleri halinde, reaktif enerji tüketim bedeli ödemekle yükümlü oldukları için;cos φ = 0,98(endüktüf) ile 0,99(kapasitif) arasında kullanmalıdırlar.

Sistemdeki güçlerin tanımları ve birimleri:

S=GörünürGüç (VA )P=Aktif Güç (W )Q=Reaktif Güç (VAr)

Birbirleri ile ilişkileri:

S2=P2+Q2 S=√P2+Q2

P=S×cosφQ=S×sinφ

Burada φ, gerilim ile akım arasında oluşan faz farkını ifade etmektedir.

15

Örnek:

Aktif güç 1000 kW; güç faktörü ise 0,7 olarak görülmektedir. Kompanzasyon sonrası güç katsayısı 0,99 yapılmak isteniyor. Gerekli olan kondansatör gücünü hesaplayalım.

P1=1000kW cosφ1=0,7S1=10000,7

=1429kVA

Q1=√14292−10002=1021kVAR

Aktif güç sabit olaca ğıi ç∈P1=P2=1000kW cos φ2=0,99

S2=10000,99

=1010kVA

Q2=√10102−10002=142kVAR

Q∆=1021−142=879kVAR

Hesap yukarıdaki yöntemle yapılabileceği gibi, aşağıdaki “k” Faktörü Tablosundan pratik olarak seçilebilir.

Yukarıdaki örneği tablodan yaparsak:

Mevcut Cos φ = 0,7 iken hedef Cos φ= 0,99 için “k” faktörü 0,88 verilmiştir.

K faktörü aktif güçle çarpılarak istenilen kondansatör gücü bulunabilir.

Q∆=Px k=1000x 0,88=880kVARMevcut Cos φ değerinden hedeflenen Cos φ ye yükseltmek için “k” Faktörü Tablosu

16

2.2.7. Topraklama İletkeni Seçimi ve Topraklama Hesabı

Dağıtım şebekesine ait alçak gerilim noktalarından beslenen kullanıcılar, TT topraklama sitemi kullanırlar.

Kendi dağıtım trafosuna aracılığı ile beslenen kullanıcılar ise diğer topraklama sistemlerinden istediklerini seçebilirler. TN sistemlerde koruma iletkenlerinin kesiti, Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği Madde 9-e/i’deki yönteme göre hesaplanacaktır.

TT topraklama sistemi:

Tesisin topraklama sistemi, trafodan bağımsız olarak oluşturmalıdır. Tesiste nötr ağı ve topraklama ağı birbirinden tamamen ayrıştırılmalıdır. Tesisin nötr ağı, enerji aldığı dağıtım trafosunun yıldız noktasına kadar taşınıp

irtibatlandırılmalıdır.

Tesis içindeki bütün yükler için (elektrik panoları da dahil) kullanılacak en küçük topraklama iletkeni kesitleri: (Elektrik tesislerinde topraklamalar yönetmeliği madde 9.d)

Mekanik olarak korunmuş Mekanik olarak korunmamış

Korozyona karşı korunmuş*

S**≤ 16mm2 için S mm2

16 mm2 < S ≤ 35 mm2 için 16 mm2

35 mm2 < S için S/2 mm2

16 mm2 bakır,16 mm2 demir, daldırma galvaniz

17

Korozyona karşı korunmamış

25 mm2 bakır; 50 mm2 demir, daldırma galvaniz

* Korozyona karşı koruma, bir mahfaza ile sağlanabilir.** S → Ana İletken Kesiti (mm2)

Dağıtım şebekesine ait alçak gerilim noktalarından beslenen, TT topraklama sitemi kullanıcıları için, Topraklamalar Yönetmeliği Madde 9-e/i’deki hesaplama uyarınca, topraklama iletkeninin kesitlerinin aşağıdaki değerlerden yüksek seçilmesine gerek yoktur.

Bakır Alüminyum

Besleme kablo veya iletkenlerin dışında bulunan yalıtılmış koruma iletkenleri için

95 mm2 130 mm2

Çok damarlı kablo veya iletken içindeki yalıtılmış koruma iletkenleri için

120 mm2 160 mm2

Çıplak koruma iletkenleri için 95 mm2 120 mm2

Tesiste bütün noktalarda potansiyel dengeleme yapıldığı takdirde, topraklama iletkenleri arası gerilim oluşumu en aza indirilmiş olur. Bunu sağlamak için binanın etrafı boyunca, ring (kapalı halka) şeklinde bir iletken çekilmelidir. ( Elektrik tesislerinde topraklamalar yönetmeliği madde 9.d)

Bu potansiyel dengeleme iletkenleri için minimum kesit;” 0,5 x potasiyel dengeleme yapılan tesiste kullanılan en büyük topraklama iletkeninin kesiti “ (bakır için 25mm2, alüminyum için 50mm2 nin altına inilmemek şartıyla) kadardır;

Topraklama Geçiş Direnci Hesapları ( Kısa Devre Hesaplarında kullanılır )

1) Derin (dikey uygulama) topraklayıcılar:

RE=ρE

2πl× ln

4 ld

RE=SağlananTopraklama Direnci (Ω )ρE=Toprak Özdirenci (Ω.m )l=Topraklama Materyalinin Boyu (m)d=TopraklamaMateryalinin (Silindirikse )Çapı (m )

a vebebatlarına sahip L biçimindeki profil materyaller için: d=2π

(a+b )(m)olur .

2) Yüzeysel (yatay uygulama) topraklayıcılar:

18

RE=ρE

2πl× ln

2ld×[1+

ln ( l2h

)

ln (2 ld

) ]h=TopraklamaMateryalininGömüldüğüDerinlik (m )

3) Gözlü (hasır tipi) topraklayıcılar:

RE=ρE

2D+ρEl

D=1,13×√A=Hasırın Kapladığı Alana Eşdeğer DaireninÇapı (m)

A=HasırınKapladığı Alan(m2)

Toprak özdirençleri (alternatif akım frekanslarında sık ölçülen toprak özdirenci değerler)

Toprak cinsi Toprak özdirenci ρE (Ω .m )Bataklık 5-40Çamur, kil, humus 20-200Kum 200-2500Çakıl 2000-3000Havanın etkisiyle dağılmış taş çoğunlukla <1000Kumtaşı 2000-3000Granit > 50000Morenin(Buzultaş) > 30000

Notlar: 1) Levha tipi topraklayıcı kullanılmayacaktır.2) Eğer birden fazla tip topraklama yöntemi kullanılmış ise, her bir yöntemdeki topraklama

dirençleri ayrı ayrı hesaplanıp, toplam topraklama direnci bu dirençlerin paralellenmiş eşdeğer direnci olarak hesaplanacaktır.

Temel Topraklayıcı

Temel topraklayıcı, yeni yapılacak olan binalar için zorunludur, projede temel topraklama detayları gösterilecektir.(Elektrik tesislerinde topraklamalar yönetmeliği madde 9.b.7)

Temel topraklayıcı binanın en düşük kotundaki betonun içine zarflanacak şekilde tesis edilecektir. Temel topraklaması için en küçük kesiti 30 mm x 3,5 mm olan çelik şerit veya en küçük çapı 10 mm olan yuvarlak çelik kullanılmalıdır. Çelik, çinko kaplı olabilir veya olmayabilir. Bağlantı filizleri çinko kaplı çelikten yapılmış olmalıdır. Bağlantı kısımları korozyona dayanıklı çelikten olmalıdır. Temel sıvı yalıtımı olan binalarda, yalıtım tabakasının altındaki betonun içine tesis edilecektir. Eşpotansiyelleme barası, asansör, elektrik dağıtım panosu, ups, santral odası gibi topraklamaya ihtiyaç duyulan noktalarda ,topraklama iletkeninden branşman alınıp,temel betonu atılmadan önce , bina içine filiz şeklinde uzatılacaktır.

Yatayda uzunluğu 20m’yi geçmeyen binalarda temel topraklama iletkeni sadece dış temel betonu boyunca . Yatayda uzunluğu 20m den fazla olan binalar için ise temel topraklayıcı

19

tarafından çevrelenen alan, binayı kesen bağlantılarla 20 m x 20 m’lik gözlere bölünmelidir. (Elektrik tesislerinde topraklamalar yönetmeliği EK-L)

Dilatasyon olan noktalar direk olarak geçilmeyecektir. Bu noktalarda iletken, betonun içinden dışarıya doğru uzatılıp, dışarıda esnek bağlantılı olarak birleştirilecektir.

Tesiste paratoner kullanılması halinde; (Elektrik tesislerinde topraklamalar yönetmeliği çizelge-17)

Paratonerin indirme iletkeni ve topraklama bağlantısı en az bir adet 50mm2 bakır iletken ile yapılmalıdır. Her hangi bir temas probleminde paratonerin işlevinin yitirmemesi için 2 adet indirme iletkeni kullanılmalıdır.

Paratoner topraklaması, tesisin koruma topraklamasından ayrı tutularak münferit olarak yapılacak ise, bütün mevsim şartlarında 10ohm’un topraklama direncine sahip olmalıdır. Fakat daha sağlık olan durum paratoner topraklamasının genel topraklama ağına eş potansiyel baralarda birleştirilmesidir.

Eğer paratoner topraklaması genel topraklama ağıyla birleştirilecekse; Paratoner indirme iletkenleri ile yine topraklama ağının birleşme noktasında eklatörler (ark

odacıkları kullanılmalıdır) Panolarda iç yıldırımlıklar (parafudr) kullanılmalıdır. Genel topraklama ağının toprak geçiş direnci 10ohm’un altında olmalıdır.

2.2.8. Aydınlatma Hesapları

Aydınlatma hesapları konutlarda zorunlu değildir. İç Tesisler Proje Hazırlanma Yön. Madde 10 c / 3 - v) Diğer yerler için aşağıdaki gibi yapılabilir.

Φ=E×S

k= a×bh (a+b ) Kullanım Amacına Göre Aydınlatma Seviyesi

S=a×b Salon = 100 Lx ηav=ηod×ηar Mutfak = 125 Lx

Oda = 50 LxΦ = Gerekli Toplam Işık ( Lm ) Banyo = 50 LxE = Gerekli Aydınlatma Seviyesi ( Lx ) WC = 50 LxS = Aydınlatılacak Bölüm Alanı ( m2 ) Antre = 50 Lxa = Uzunluk ( m ) Dükkan = 250 Lxb = Genişlik ( m ) Büro = 500 Lxk = Oda Endeksi Fabrika = 150 Lxh = yerden Yükseklikηav=Bölge AydınlatmaVerimi

20

Örnek:

a=5m b=4m h=4m

Tavan ( Açık )=0,7 Duvar (Hafif Koyu )=0,5 Ayd .Sıd .=100 (lx )

Φ=?

k= 5×41,5 (5+4 ) ηav=0,45×0,8 Φ=100×20

0,36

k=1,48 ηav=0,36 Φ=5555 lm

2.3. KOLON ŞEMASI KONTROLÜ

2.3.1. Genel Uyarılar

Asansörler için ortak kullanımlardan bağımsız beslenecek, ayrı sayaç kullanılacaktır.

Yangın tablosu besleme yeri binanın elektrik kesildiği zamanda kesilmeyecek şekilde bağlanacaktır ( bina ana şalterinin girişinden ), bu yüzden buna ayrıca sayaç takılacaktır.

Bir yangın sırasında çalışır durumda kalması gereken besleme kablolarının yangına karşı en az 60 dakika dayanabilecek özellikte olması şarttır.

Sağlık hizmeti amaçlı binalarda, 100’den fazla kişinin bulunduğu konaklama amaçlı binalarda ve kullanıcı sayısı 1000’i geçen toplanma amaçlı binalarda her türlü besleme ve dağıtım kabloları ve kablo muhafazalarında kullanılan malzemelerin halojenden arındırılmış ve yangına maruz kaldığında herhangi bir zehirli gaz üretmeyen özellikte olması gerekir.

Tarihi yapının ahşap kısımlarında kullanılan elektrik kablolarının yangına en az 60 dakika dayanıklı olması ve çelik boru içerisinden geçirilmesi gerekir.

21

Yapı yüksekliği 51.50 m’den fazla olan binalarda şaft içinde bus-bar sisteminin bulunması mecburidir.

2.3.2. Ana Şalter ve Yangın Koruma Eşikli Kaçak Akım Rölesi

Çok basit tarım binaları, barakalar, basit köy evleri hariç bina girişinde şalter ve yangın koruma eşikli kaçak akım rölesi ( 300 mA ) bulunması zorunludur. (Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği Mad. 18)

Ana şalter ve yangın koruma eşikli kaçak akım rölesine ait akım değerleri, ısı kontrol hesabındaki bulunan akım değerine göre belirlenecektir.

Bu şalterlerin (kesicilerin) kısa devre akımları en az 10 kA olacaktır ( İç Tesisler Yön. Mad. 52 ).

2.3.3. Topraklama İletken ve Çubuğunun Kontrolü

Topraklama İletkeni Seçimi ve Topraklama Hesabına göre kolon şemasında kesit kontrolleri yapılacaktır.

2.3.4. Ana Kolon Kablosunun (Kofre-Bara Arası Kablo) Kontrolü

Isı kontrol hesabında belirlenen kablo kabul edilecektir. Kolon hatları için kullanılacak bakır iletkenlerin kesiti en az 6 mm2 olmalıdır. ( İç Tesisler Yön. Mad.52/d7).

Dengeli üç fazlı yükler için tesis edilecek AG kabloları hariç, nötr iletken kesitinin faz kesiti ile aynı seçilmesi gerekmektedir.

2.3.5. Sayaç Panosunda Bulunan Ana Şalter

Bina girişindeki ana şalter ile sayaç panosu farklı yerde ise, tüm sayaçlardan önce, pano içerisinde ilave bir şalter olması işletme açısından kolaylık sağlayacaktır.

Bu şalterin akım değeri en fazla ana şalterin akım değeri kadar olacaktır.

2.3.6. Kolon Sigortası

Kolon kablosunu koruma elemanı olarak da kullanılan bu sigorta, sayaç üzerinde işlem yapılacağı zaman anahtarlama görevi de yapar.

Konulacak bu sigorta anma akımı değeri ile kolon kablosunun taşıma kapasitesinden düşük olmalıdır.

Bu sigortaların (kesicilerin) kısa devre akımları en az 10 kA olacaktır. ( İç Tesisler Yön. Mad. 52)

Bu sigortaların akım değeri en az tali pano ana sigortasının akım değeri kadar olmalıdır.

2.3.7. Sayaç Seçimi

22

Talep gücü 50 kW veya akım değeri 100 A üzeri yerlerde X/5 sayaç kullanılması gerekmektedir.

Düz sayaç takılan yerlerde talep gücünden hesaplanan akım ile sayacın maximum akım taşıma kapasitesi kontrol edilmelidir. Mesken ve aydınlatma tarifesi ile tek fazla beslenen kullanıcılar dışındaki tüm kullanıcılara reaktif enerji tarifesi uygulanacağı için; 15 kW kurulu güç üzeri kombi sayaç takılması zorunludur. ( Tarife uygulamalarına ilişkin usul ve esaslar madde 8)

Projelerde elektronik sayaçlar kullanılacaktır. ( EPDK sayaç tebliğ ) Talep gücü 5 KW üzerindeki yerlerde üç fazlı sayaç kullanılır. ( İç tesisler Madde 22 )

2.3.8. Kolon Kablosunun (Sayaç- Tali Pano Arası Kablo) Kontrolü

Gerilim düşümü ve ısınma hesabını referans alınarak kablo kesiti kontrol edilecektir.Kolon hatları için kullanılacak bakır iletkenlerin kesiti en az 4 mm2 olmalıdır ( İç Tesisler Yön. Mad.52/d7). 4 mm2 üstü için tüketim noktasının talep gücü baz alınarak hesaplanacak akım değerine göre belirlenmelidir.

Dengeli üç fazlı yükler için tesis edilecek AG kabloları hariç, nötr iletken kesitinin faz kesiti ile aynı seçilmesi gerekmektedir.

Asansör besleme hattı kesiti asansörün güç ve kapasitesine göre hesaplanacaktır. Bu kesit en az 4 x 6 mm2 olacak ve çıkışı müşterek tablodan uygun bir şalter ile yapılacaktır. (EMO Uygulama standartları)

2.3.9. Tali Pano Ana Sigortası ve Kaçak Akım Rölesi (KAR) Kontrolü

Çok basit tarım binaları, barakalar, basit köy evleri hariç tüm kolon hatlarına Kaçak Akım Rölesi ( 30 mA ) konulması zorunludur. (Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği Mad. 18)

Burada kullanılacak sigortalar tali pano talep gücüne göre belirlenecektir, bu değer panoda kullanılan sigorta değerlerinden daha az olamaz.

2.3.10. Tali Panosundaki Linye ve Sigortaların Kontrolü

Normal priz linyeleri için koruma elemanları akım değeri en az 10A, belirli bir cihaz için ön görülen priz linyeleri (özel linyeler) için 16A olmalıdır.

Aydınlatma linyeleri için koruma elemanları en az 10A, en fazla 25A olmalıdır. (52.c.1 ve 2) Priz linye hatları ev tipi devre kesicilerle korunacaktır. Bu kesicilerin kısa devre akımları en az 3 kA olacaktır.

Aydınlatma linyeleri için en az 2.5 m2 kesitli bakır iletkenleri kullanılacaktır, priz linyeleri için en az 2.5 mm2 kesitli yalıtılmış bakır iletkenler kullanılacaktır.

Aydınlatma sortileri için en az 1.5 mm2 kesitli bakır iletkenleri kullanılacaktır, priz sortileri için en az 2.5 mm2 kesitli yalıtılmış bakır iletkenler kullanılacaktır.

23

2.4. TADİLAT PROJELERİNDE DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR

Yukarıdaki kontrol adımları tadilat projeleri için de uygulanacak, aşağıdaki hususlara da ayrıca dikkat edilecektir.

Yeni eklenen/eksilen güçler binanın toplam gücünü etkileyeceği için, yapı bağlantı hattı ve koruma elemanların değerleri tekrar hesaplanacaktır.

Yapı içerisindeki diğer ( mevcut ) güçler için sistem kayıtları baz alınacaktır.

24

3. EKLER

3.1. SEMBOLLER

25

26

3.2. PROJE KAPAĞI

27