projektowanie urzĄdzeŃ sygnalizacyjnych i sterowniczych

PROJEKTOWANIE URZĄDZEŃ PROJEKTOWANIE URZĄDZEŃ SYGNALIZACYJNYCH SYGNALIZACYJNYCH

I STEROWNICZYCHI STEROWNICZYCH

STANISŁAWSTANISŁAW

WIECZOREKWIECZOREKVer.1.1

UKŁAD CZŁOWIEK-MASZYNA-OTOCZENIE UKŁAD CZŁOWIEK-MASZYNA-OTOCZENIE

urządzeniasterownicze

SYG Eefektory

ST R

urządzeniasygnalizacyjne

receptory

LEGENDA:

zasilanie

wyrób

E wykonanie decyzja pamięć

R analizatorinformacje

stany emocjo-nalne

CZŁOWIEK

SYG

ST

MASZYNA

czynniki szkodliwe

zapylenie

mikroklimat

warunki środo- wiska pracy

wilgotność

ruch powietrza

temperatura

przestrzeń SP

inne czynniki

oświetlenie

drgania

hałas

promieniowanie

ciśnienie

choroby

stosunkimiędzyludzkie

instrukcje

informacje

warunki pracy

organizacja pracy

przerwy w pracyrytm i tempo pracy

postawa przy pracy

SCHEMAT RELACJI CZŁOWIEK – MASZYNA – ŚRODOWISKOSCHEMAT RELACJI CZŁOWIEK – MASZYNA – ŚRODOWISKO

1.1.ROLA URZĄDZEŃ1.1.ROLA URZĄDZEŃSYGNALIZACYJNYCH I STEROWNICZYCHSYGNALIZACYJNYCH I STEROWNICZYCH

SYGNAŁYSYGNAŁY SZTUCZNESZTUCZNENATURALNENATURALNE

ZWROTNEZWROTNE

POCHODZĄCE Z WRAŻEŃ KINESTYCZNYCH CIAŁA LUDZKIEGOPOCHODZĄCE Z WRAŻEŃ KINESTYCZNYCH CIAŁA LUDZKIEGO

SYGNAŁYSYGNAŁY


SYGNAŁY SZTUCZNESYGNAŁY SZTUCZNE – wysyłane przez specjalne urządzenia jak np.: wskaźniki analogowe: zegarowe, lampki

kontrolne, dzwonki, buczki cyfrowe czyli liczniki

SYGNAŁY SZTUCZNESYGNAŁY SZTUCZNE


SYGNAŁY NATURALNESYGNAŁY NATURALNE – płynące bezpośrednio z otoczenia (jak w przypadku odgłosów pracy silnika samochodowego, informujących kierowcę o stanie jego obciążenia)

SYGNAŁYSYGNAŁY NATURALNENATURALNE


SYGNAŁY ZWROTNESYGNAŁY ZWROTNE – jakimi w pewnych warunkach stają się skutki działania spowodowanego poprzednim sygnałem (np. Odgłos „kliknięcia„ myszą komputerową)

SYGNAŁY ZWROTNESYGNAŁY ZWROTNE


SYGNAŁY POCHODZĄCESYGNAŁY POCHODZĄCE

Z WRAŻEŃ KINESTYCZNYCH Z WRAŻEŃ KINESTYCZNYCH CIAŁA LUDZKIEGOCIAŁA LUDZKIEGO

SYGNAŁY POCHODZĄCESYGNAŁY POCHODZĄCEZ WRAŻEŃ KINESTYCZNYCH CIAŁA LUDZKIEGOZ WRAŻEŃ KINESTYCZNYCH CIAŁA LUDZKIEGO


1)1) Należy stosować dźwięki o częstotliwościach 200 - 3000 Należy stosować dźwięki o częstotliwościach 200 - 3000 Hz, w tym zwłaszcza 500 - 3000, ponieważ człowiek jest Hz, w tym zwłaszcza 500 - 3000, ponieważ człowiek jest szczególnie wrażliwy na ten zakres częstotliwościszczególnie wrażliwy na ten zakres częstotliwości

2)2) Gdy sygnał będzie odbierany z dużej odległości (powyżej Gdy sygnał będzie odbierany z dużej odległości (powyżej 300 m), wówczas należy stosować dźwięki o natężeniu 70 - 300 m), wówczas należy stosować dźwięki o natężeniu 70 - 100 dB i częstotliwości poniżej 1000 Hz, ponieważ dźwięki 100 dB i częstotliwości poniżej 1000 Hz, ponieważ dźwięki o wyższej częstotliwości są w dużym stopniu pochłaniane o wyższej częstotliwości są w dużym stopniu pochłaniane w czasie ich rozchodzenia się w powietrzuw czasie ich rozchodzenia się w powietrzu

3)3) Jeśli na drodze między sygnalizatorem i odbiorcą znajdują Jeśli na drodze między sygnalizatorem i odbiorcą znajdują się przeszkody, stosować, częstotliwość poniżej 500 Hz, się przeszkody, stosować, częstotliwość poniżej 500 Hz, ponieważ sygnały o wielkiej częstotliwości w mniejszym ponieważ sygnały o wielkiej częstotliwości w mniejszym stopniu ulegają ugięciustopniu ulegają ugięciu

SYGNAŁY DŹWIĘKOWESYGNAŁY DŹWIĘKOWE

Sygnały dźwiękowe mają duże zastosowanieSygnały dźwiękowe mają duże zastosowaniew urządzeniach alarmowych i ostrzegawczych.w urządzeniach alarmowych i ostrzegawczych.

L. Paluszkiewicz przytoczył za badaniami L. Paluszkiewicz przytoczył za badaniami amerykańskimi i czechosłowackimi następujące amerykańskimi i czechosłowackimi następujące zalecenia dotyczące natężenia i częstotliwości zalecenia dotyczące natężenia i częstotliwości

dźwiękowych sygnałów:dźwiękowych sygnałów:


4)4) W otoczeniu hałaśliwym stosować dźwięki sygnałowe o W otoczeniu hałaśliwym stosować dźwięki sygnałowe o częstotliwości możliwie najbardziej różniącej się od częstotliwości możliwie najbardziej różniącej się od częstotliwości hałasu. Zmniejsza to do minimum częstotliwości hałasu. Zmniejsza to do minimum wytłumianie sygnałów przez hałas; takie natężenie wytłumianie sygnałów przez hałas; takie natężenie sygnału powinno być przynajmniej o 10 dB większe od sygnału powinno być przynajmniej o 10 dB większe od natężenia hałasunatężenia hałasu

5)5) Gdy istnieje konieczność szczególnego zwrócenia uwagi Gdy istnieje konieczność szczególnego zwrócenia uwagi przez sygnał, wówczas należy stosować sygnały przez sygnał, wówczas należy stosować sygnały przerywane w rytmie 1 - 8 na sekundę lub dźwięki o przerywane w rytmie 1 - 8 na sekundę lub dźwięki o częstotliwości na przemian zwiększającej i zmniejszającej częstotliwości na przemian zwiększającej i zmniejszającej się, w rytmie 1 - 3 na sekundę (należy przy tym brać pod się, w rytmie 1 - 3 na sekundę (należy przy tym brać pod uwagę charakter hałasu zakłócającego)uwagę charakter hałasu zakłócającego)

6)6) Jeżeli w czasie trwania sygnału alarmowego niezbędna Jeżeli w czasie trwania sygnału alarmowego niezbędna jest także łączność słowna, stosować przerywany ton jest także łączność słowna, stosować przerywany ton czysty o stosunkowo wysokiej częstotliwościczysty o stosunkowo wysokiej częstotliwości






7)7) Jeżeli nie zachodzi konieczność łączności słownej, należy Jeżeli nie zachodzi konieczność łączności słownej, należy stosować do sygnalizacji raczej dźwięki złożone niż tony stosować do sygnalizacji raczej dźwięki złożone niż tony czyste, gdyż zdolność identyfikacji różnych dźwięków jest czyste, gdyż zdolność identyfikacji różnych dźwięków jest w tym drugim przypadku wielokrotnie większaw tym drugim przypadku wielokrotnie większa

8)8) Gdy w określonej sytuacji istnieje konieczność łącznego Gdy w określonej sytuacji istnieje konieczność łącznego stosowania wielu różnych sygnałów ostrzegawczych, stosowania wielu różnych sygnałów ostrzegawczych, wówczas lepsze efekty uzyskuje się za pomocą sygnałów wówczas lepsze efekty uzyskuje się za pomocą sygnałów podwójnych (dwuczęściowych) niż za pomocą sygnałów podwójnych (dwuczęściowych) niż za pomocą sygnałów pojedynczych. Pierwszy element takiego sygnału pojedynczych. Pierwszy element takiego sygnału podwójnego służy do pobudzenia uwagi i określenia podwójnego służy do pobudzenia uwagi i określenia rodzaju ostrzeżenia, natomiast drugi - do bliższego rodzaju ostrzeżenia, natomiast drugi - do bliższego określenia zaistniałych warunków czy też wymaganej określenia zaistniałych warunków czy też wymaganej czynnościczynności






SYGNALIZACJASYGNALIZACJA

ILOŚCIO

WA

ILOŚCIO

WA

JAKOŚCIOWAJAKOŚCIOWA

KO

NTRO

LNA

KO

NTRO

LNA

SYGNALIZACJASYGNALIZACJA


SYGNALIZACJA ILOŚCIOWASYGNALIZACJA ILOŚCIOWA – dostarczająca informacji liczbowych o kontrolowanych procesach i zachodzących zmianach (np. o wysokości, napięciu, ciśnieniu, ciężarze, szybkości)

SYGNALIZACJA ILOŚCIOWASYGNALIZACJA ILOŚCIOWA


SYGNALIZACJA JAKOŚCIOWA SYGNALIZACJA JAKOŚCIOWA - dostarczająca informacji o stanach, których:

nie można wyrazić w wartościach liczbowych (np. znaki drogowe, lampki ostrzegawcze)

których nie trzeba wyrażać w wartościach liczbowych (np. wskaźnik temperatury silnika w samochodzie przekazujący informacje o tym, czy temperatura utrzymuje się w granicach normy, czy jest za niska lub za wysoka, ale nie precyzujący wysokości tej temperatury w stopniach)

SYGNALIZACJA JAKOŚCIOWASYGNALIZACJA JAKOŚCIOWA


SYGNALIZACJA KONTROLNASYGNALIZACJA KONTROLNA - dostarczająca informacji o alternatywnych stanach urządzenia, np. załączone - wyłączone

SYGNALIZACJA KONTROLNASYGNALIZACJA KONTROLNA

1.2.ZASADY PROJEKTOWANIA URZĄDZEŃ 1.2.ZASADY PROJEKTOWANIA URZĄDZEŃ SYGNALIZACYJNYCHSYGNALIZACYJNYCH

MODALNOŚĆ SYGNAŁU (BODŹCA)MODALNOŚĆ SYGNAŁU (BODŹCA) – jest to cecha, którą różnią się od siebie bodźce działające na różne receptory

MODALNOŚCI SYGNAŁUMODALNOŚCI SYGNAŁU


WARUNKI STOSOWANIA SYGNALIZACJI WZROKOWEJWARUNKI STOSOWANIA SYGNALIZACJI WZROKOWEJALBO SŁUCHOWEJ – wg. C.MorganaALBO SŁUCHOWEJ – wg. C.Morgana

SYGNALIZACJĘ WZROKOWĄ STOSOWAĆ gdy:

SYGNALIZACJĘ SŁUCHOWĄ STOSOWAĆ gdy:

Wiadomość jest złożona Wiadomość jest długa Wiadomość musi być wykorzystana

później Wiadomość dotyczy zdarzeń w

przestrzeni Wiadomość nie wymaga

natychmiastowego działania Narząd słuchu jest przeciążony Otoczenie jest zbyt hałaśliwe

qqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqqq

Praca nie wymaga ciągłych zmian usytuowania operatora

Wiadomość jest prosta Wiadomość jest krótka Wiadomość nie musi być wykorzystana

później Wiadomość dotyczy zdarzeń w czasie

qqqqq Wiadomość wymaga

natychmiastowego działania Narząd wzroku jest przeciążony Otoczenie nie sprzyja odbiorowi

sygnałów wzrokowych (nadmiar lub niedobór światła , zmienność warunków oświetlenia, pole obserwacji niedostępne dla wzroku)

Praca wymaga ciągłych zmian usytuowania operatora


CZĘSTOTLIWOŚĆ FIKSACJI SPOJRZENIA CZĘSTOTLIWOŚĆ FIKSACJI SPOJRZENIA NA TABLICY O 16 WSKAŹNIKACHNA TABLICY O 16 WSKAŹNIKACH

45.5%45.5% 29%29%

11,5%11,5% 14%14%


WPŁYW RODZAJU SKAL PRZYRZĄDÓWWPŁYW RODZAJU SKAL PRZYRZĄDÓWNA DOKŁADNOŚĆ ODCZYTUNA DOKŁADNOŚĆ ODCZYTU


STREFY OPTYMALNEGO ROZMIESZCZENIASTREFY OPTYMALNEGO ROZMIESZCZENIAŹRÓDEŁ INFORMACJI WZROKOWEJŹRÓDEŁ INFORMACJI WZROKOWEJ

NANA PŁASZCZYŹNIEPŁASZCZYŹNIE PIONOWEJPIONOWEJ

KĄT W PŁASZCZYŻNIE PIONOWEJ

KIERUNEK WIELKOŚĆ KĄTA

OPTIMUM MAX

PRZY RUCHU TYLKO OCZU (od wzorcowej linii wzroku)

W GÓRĘ 00°° 2525°°

W DÓŁ do 30do 30°° 3535°°

ZAKRES PORUSZEŃ GŁOWĄ (od pionowej osi głowy)

DO TYŁU do 5do 5°° ~30~30°°

DO PRZODU do 15do 15°° ~25~25°°


STREFY OPTYMALNEGO ROZMIESZCZENIASTREFY OPTYMALNEGO ROZMIESZCZENIAŹRÓDEŁ INFORMACJI WZROKOWEJŹRÓDEŁ INFORMACJI WZROKOWEJ

NANA PŁASZCZYŹNIEPŁASZCZYŹNIE POZIOMEJPOZIOMEJ

KĄT W PŁASZCZYŹNIE POZIOMEJ

KIERUNEK WIELKOŚĆ KĄTA

OPTIMUM MAX

KONTROLOWANE OBSERWOWANE

PRZY RUCHU TYLKO OCZU (od wzorcowej linii wzroku)

W LEWO do 15do 15°° do 15do 15°° 3535°°

W PRAWO do 15do 15°° do 15do 15°° 3535°°

ZAKRES PORUSZEŃ GŁOWĄ (od pionowej osi głowy)

W LEWO 00°° do 15do 15°° ~55~55°°

W PRAWO 00°° do 15do 15°° ~55~55°°


WPŁYW RÓŻNORODNEGO LUB UPORZĄDKOWANEGOWPŁYW RÓŻNORODNEGO LUB UPORZĄDKOWANEGOUMIESZCZANIA PUNKTÓW OZNACZAJĄCYCH STANY NORMALNEUMIESZCZANIA PUNKTÓW OZNACZAJĄCYCH STANY NORMALNE

NA SZYBKOŚĆ SPRAWDZANIA POŁOŻENIA WSKAZÓWEK:NA SZYBKOŚĆ SPRAWDZANIA POŁOŻENIA WSKAZÓWEK:a) liczba tarcz sprawdzonych w czasie 0,5 sekundy a) liczba tarcz sprawdzonych w czasie 0,5 sekundy

przyprzy różnorodnymróżnorodnymumieszczeniu punktów stanów normalnychumieszczeniu punktów stanów normalnych


WPŁYW RÓŻNORODNEGO LUB UPORZĄDKOWANEGOWPŁYW RÓŻNORODNEGO LUB UPORZĄDKOWANEGOUMIESZCZANIA PUNKTÓW OZNACZAJĄCYCH STANY NORMALNEUMIESZCZANIA PUNKTÓW OZNACZAJĄCYCH STANY NORMALNE

NA SZYBKOŚĆ SPRAWDZANIA POŁOŻENIA WSKAZÓWEK:NA SZYBKOŚĆ SPRAWDZANIA POŁOŻENIA WSKAZÓWEK:a) liczba tarcz sprawdzonych w czasie 0,5 sekundy a) liczba tarcz sprawdzonych w czasie 0,5 sekundy

przyprzy uporządkowanym uporządkowanymumieszczeniu punktów stanów normalnychumieszczeniu punktów stanów normalnych


SYGNALIZACJA ILOŚCIOWA I JAKOŚCIOWASYGNALIZACJA ILOŚCIOWA I JAKOŚCIOWA

Zasady opracowane przez Mc Cormicka:Zasady opracowane przez Mc Cormicka:

ZASADA SPEŁNIANEJ FUNKCJIZASADA SPEŁNIANEJ FUNKCJI

ZASADA WAŻNOŚCIZASADA WAŻNOŚCI

ZASADA OPTYMALNEGO UMIEJSCOWIENIAZASADA OPTYMALNEGO UMIEJSCOWIENIA

ZASADA KOLEJNOŚCI UŻYCIAZASADA KOLEJNOŚCI UŻYCIA

ZASADA CZĘSTOŚCI UŻYCIAZASADA CZĘSTOŚCI UŻYCIA



ZASADA SPEŁNIANEJ FUNKCJIZASADA SPEŁNIANEJ FUNKCJI – zgodnie z tą zasadą grupuje się razem urządzenia, których działanie jest podporządkowane jakiejś wspólnej funkcji nadrzędnej, (np. w samolocie łączy się w jedną grupę przyrządy nawigacyjne, a w drugą – przyrządy służące do kontroli silnika)



ZASADA WAŻNOŚCI ZASADA WAŻNOŚCI – zasada ta polega na grupowaniu urządzeń zgodnie z ich znaczeniem dla danego działania, a więc najważniejsze urządzenia umieszcza się w najlepszym miejscu do obserwacji, (np. w środku tablicy z przyrządami)



ZASADA OPTYMALNEGO ZASADA OPTYMALNEGO UMIEJSCOWIENIA UMIEJSCOWIENIA – według tej zasady każde urządzenie powinno być tak umieszczone, aby znalazło się w położeniu możliwie najlepszym z punktu widzenia określonego kryterium (np. kryterium wygody, dokładności, szybkości spostrzegania itp.)



ZASADA KOLEJNOŚCI UŻYCIA ZASADA KOLEJNOŚCI UŻYCIA – zgodnie z tą zasadą, umieszcza się możliwie blisko te przyrządy, które często są używane bezpośrednio po sobie



ZASADA CZĘSTOŚCI UŻYCIA ZASADA CZĘSTOŚCI UŻYCIA – realizacja tej zasady polega na umieszczeniu przyrządów najczęściej używanych w miejscach o najlepszej widoczności



1-STAN NORMALNY

(kolor zielony)

3-STAN NIEBEZPIECZNY

(kolor czerwony)

2-STAN NIEODPOWIEDNI, OSTRZEŻENIE

(kolor żółty)

Przykłady kolorowych oznaczeń poszczególnych stref Przykłady kolorowych oznaczeń poszczególnych stref przyrządów do sygnalizacji jakościowejprzyrządów do sygnalizacji jakościowej



Wyodrębnienie za pomocą kolorów stref tarczy Wyodrębnienie za pomocą kolorów stref tarczy przyrządów do sygnalizacji ilościowej i jakościowejprzyrządów do sygnalizacji ilościowej i jakościowej

1-STAN NORMALNY

(kolor zielony)

3-STAN NIEBEZPIECZNY

(kolor czerwony)

2-STAN NIEODPOWIEDNI,

OSTRZEŻENIE (kolor żółty)



Tarcze wskaźników analogowych zalecane w ciągnikachTarcze wskaźników analogowych zalecane w ciągnikachi maszynach rolniczych:i maszynach rolniczych: a - ilość paliwa w zbiorniku, b - a - ilość paliwa w zbiorniku, b - temperatura wody chłodzącej, c - prędkość obrotowa temperatura wody chłodzącej, c - prędkość obrotowa

silnikasilnika

1-STREFA ZIELONA 3-STREFA CZERWONA2-STREFA ŻÓŁTA (uwaga)



Przyrząd do sygnalizacji jakościowej i ilościowej:Przyrząd do sygnalizacji jakościowej i ilościowej:

a) płytka z wycięciem i przymocowaną wskazówkąa) płytka z wycięciem i przymocowaną wskazówką




b) tarcza stanowiąca spód przyrządub) tarcza stanowiąca spód przyrządu




c) stan przyrządu, gdy proces przebiega prawidłowoc) stan przyrządu, gdy proces przebiega prawidłowo




d) stan przyrządu, gdy proces osiąga wartości zbyt dużed) stan przyrządu, gdy proces osiąga wartości zbyt duże




e) stan przyrządu, gdy proces osiąga wartości zbyt małee) stan przyrządu, gdy proces osiąga wartości zbyt małe


Źródła światła i powierzchnie odbijające powinny być tak rozmieszczone, aby odbłyski światła nie docierały do oczu operatora

Należy eliminować błyszczące (chromowane, niklowane i polerowane) powierzchnie ramek lub będące w polu widzenia elementy pokrywane połyskliwymi powłokami lakierniczymi

Wskazane jest stosowanie możliwie najniższego natężenia oświetlenia wystarczającego do odczytania wskazań przyrządu

Zaleca się stosowanie wokół przyrządów sygnalizacyjnych osłon zapobiegających powstawaniu odbłysku

ZASADY OŚWIETLANIA PRZYRZĄDÓW SYGNALIZACYJNYCHZASADY OŚWIETLANIA PRZYRZĄDÓW SYGNALIZACYJNYCH


ZASADY OŚWIETLANIA PRZYRZĄDÓW SYGNALIZACYJNYCHZASADY OŚWIETLANIA PRZYRZĄDÓW SYGNALIZACYJNYCH

Techniki oświetleniowe Techniki oświetleniowe przyrządów sygnalizacyjnych:przyrządów sygnalizacyjnych:

OŚWIETLENIE BEZPOŚREDNIEOŚWIETLENIE BEZPOŚREDNIEoświetlenie tarczy przyrząduoświetlenie tarczy przyrządu

zewnętrzną żarówkązewnętrzną żarówką

OŚWIETLENIE POŚREDNIEOŚWIETLENIE POŚREDNIEpoprzez światłowody, prowadnice światłapoprzez światłowody, prowadnice światła

wykonane ze szkła organicznego itp.wykonane ze szkła organicznego itp.

PODŚWIETLANIE TYLNE I BOCZNEPODŚWIETLANIE TYLNE I BOCZNE

1.3.PODSTAWOWE RODZAJE I CECHY URZĄDZEŃ 1.3.PODSTAWOWE RODZAJE I CECHY URZĄDZEŃ SYGNALIZACYJNYCHSYGNALIZACYJNYCH

WSKAŹNIKI WYCHYŁOWE – KSZTAŁT TARCZYWSKAŹNIKI WYCHYŁOWE – KSZTAŁT TARCZY

Dokładność odczytywania podziałki zależnie od kształtu Dokładność odczytywania podziałki zależnie od kształtu tarczy wg R.B.Sleighta:tarczy wg R.B.Sleighta:

a)a) Tarcza liniowo – pionowaTarcza liniowo – pionowa

a)a) Tarcza liniowo – poziomaTarcza liniowo – pozioma

a)a) Tarcza półokrągłaTarcza półokrągła

a)a) Tarcza okrągłaTarcza okrągła

a)a) Tarcza okienkowaTarcza okienkowa

0 10 20 30 40

35,5 %

27,5 %

16,5 %

10,5 %

0,5 %


WIELKOŚĆ, KSZTAŁT I ROZMIESZCZENIEWIELKOŚĆ, KSZTAŁT I ROZMIESZCZENIELITER I CYFR NA SKALACHLITER I CYFR NA SKALACH

Zależności przeciętnej wysokości liter i cyfrZależności przeciętnej wysokości liter i cyfr

od odległości od obserwatoraod odległości od obserwatora

ODLEGŁOŚĆ OD OCZU ODLEGŁOŚĆ OD OCZU OBSERWATORA OBSERWATORA

[cm][cm]

WYSOKOŚĆ MAŁYCH WYSOKOŚĆ MAŁYCH

LITER I CYFR LITER I CYFR

[cm][cm]

do 5050 – 9090 – 180180 – 360360 - 600

0,250,500,901,803,00


SZEROKOŚĆ LITERY LUB CYFRYGRUBOŚĆ LINIIODLEGŁOŚĆ MIĘDZY DWIEMA LINIAMIODLEGŁOŚĆ MIĘDZY SŁOWAMI I LITERAMI

2/3 wysokości1/6 wysokości1/5 wysokości2/3 wysokości


Na czytelność liter i cyfr wpływa stosunek ich Na czytelność liter i cyfr wpływa stosunek ich szerokości do wysokości, a także grubość linii.szerokości do wysokości, a także grubość linii.

W odniesieniu do wymaganej czytelności cyfr,W odniesieniu do wymaganej czytelności cyfr,w niektórych źródłach zaleca się również,w niektórych źródłach zaleca się również,

aby stosunek ich:aby stosunek ich:

SZEROKOŚĆ do WYSOKOŚCIGRUBOŚCI LINII do WYSOKOŚCI CYFRY

3/51/8

Najczęściej zaleca się następujące wartości:Najczęściej zaleca się następujące wartości:



W6

W6

2/3 W 2/3 w

w = 2/3 W

W

W4

W5

Właściwe proporcje literWłaściwe proporcje liter

W – wysokość literW – wysokość liter



Przykłady zalecanych i nieprawidłowych sposobów rozmieszczania Przykłady zalecanych i nieprawidłowych sposobów rozmieszczania

oznaczeń cyfrowych na podziałkach przyrządówoznaczeń cyfrowych na podziałkach przyrządów

Podziałki nieruchome, wskaźniki ruchome.Cyfry poziomo względem linii wzroku, a nie promieniowo.

Podziałki ruchome, strzałki nieruchome.Cyfry promieniowo.

Najkorzystniejsze położenie strzałki u góry.

Jeżeli nie ma ograniczenia miejsca, to lepiej jest rozmieszczać cyfry na zewnątrz kresek podziałki.W przeciwnym wypadku – wewnątrz dla uzyskania

możliwie dużej podziałki.

Okienko powinno umożliwiać odczytywanie sąsiednich cyfr po obu stronach strzałki dla zorientowania o kierunku

narastania podziałki.

W przypadku okienek bocznych, cyfry przy strzałce powinny zajmować położenie poziome.

PRAWIDŁOWO NIEPRAWIDŁOWO



Kierunki ruchu przy podziałkach kolistychKierunki ruchu przy podziałkach kolistych

Podziałki nieruchome z liczbami dodatnimi. Wskazówka powinna poruszać się w kierunku wskazówki zegara przy

wskazywaniu zwiększania.

Podziałka nieruchoma z liczbami dodatnimi i ujemnymi. Wskazówka powinna poruszać się od zera w kierunku

ruchu wskazówki zegara przy wskazywaniu liczb dodatnich (zero powinno się znajdować w położeniu odpowiadającym

bądź 12 godzinie, bądź 9 godzinie

Podziałka ruchoma. Podziałka powinna mieć liczby wzrastające w kierunku ruchu wskazówki zegara, co

odpowiada wzrastającym odczytom przy ruchu podziałki w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara.



Piktogram maszyny roboczej ładowarkiPiktogram maszyny roboczej ładowarki

- PASKI INFORMACYJNE

OIL

VSTART

X 1000

kmh



Hipertekst parametryczny w systemie wizualizacji Hipertekst parametryczny w systemie wizualizacji ładowarkiładowarki



System wizualizacji w kabinie samolotu Thomson-CSF'sSystem wizualizacji w kabinie samolotu Thomson-CSF's


a) 1

b) 2

c) 3

d) 4

e) 5

WSKAŹNIKI CYFROWE (LICZNIKI)WSKAŹNIKI CYFROWE (LICZNIKI)

Cechy licznikówCechy liczników

a) 1

b) 2

c) 3

d) 4

e) 5

WŁAŚCIWEWŁAŚCIWE NIEWŁAŚCIWENIEWŁAŚCIWEROZWIĄZANIAROZWIĄZANIA


a) stosunek szerokości cyfr do jej wysokości powinien wynosić 1:1, ponieważ cyfry takie są mniej podatne na zniekształcenia ich wyglądu spowodowanego malowaniem ich na krzywej powierzchni walca

b) w przyrządach wielocyfrowych należy unikać stosowania dużych przerw pomiędzy okienkami poszczególnych cyfr (liczby nadmiernie rozciągnięte w przestrzeni są trudniejsze do odczytania)


Szczególnie istotnym elementem czytelności Szczególnie istotnym elementem czytelności wskaźników cyfrowych jest kształt i wielkość cyfrwskaźników cyfrowych jest kształt i wielkość cyfr

oraz ich kontrast z tłem. W zasadzie zachowują tu swoją oraz ich kontrast z tłem. W zasadzie zachowują tu swoją aktualność zalecenia podane przy omawianiu skali we aktualność zalecenia podane przy omawianiu skali we

wskaźnikach wychyłowych.wskaźnikach wychyłowych.Jest także szereg zaleceń specyficznych:Jest także szereg zaleceń specyficznych:


c) gdy wartość reprezentowana przez ostatnie cyfry ma małe znaczenie, należy cyfry te zastąpić stałymi zerami

d) w przypadkach, gdy rzadko występują cyfry pierwsze, nie należy wypełniać zerami okienek przeznaczonych na te cyfry, lepiej gdy miejsca te pozostaną puste






e) układ cyfr w przyrządzie powinien umożliwić ich odczytanie w kierunku poziomym, gdyż pionowy układ cyfr bardzo pogarsza czytelność przyrządu

f) powierzchnia walców z cyframi powinna być maksymalnie zbliżona do płaszczyzny ścianek z okienkami – zwiększa to zakres strefy, z której cyfry są widoczne i poprawia warunki oświetlenia na powierzchni z cyframi





1.4.ZASADY PROJEKTOWANIA URZĄDZEŃ 1.4.ZASADY PROJEKTOWANIA URZĄDZEŃ STEROWNICZYCHSTEROWNICZYCH

Urządzenia sterownicze powinny mieć kształt zgodny z ich funkcją oraz z odpowiednimi cechami i wymiarami antropometrycznymi

Ich użytkowanie nie może wywoływać uczucia niewygody chwytu i ruchu

Materiał użyty do wykonania części chwytowej powinien być dostosowany do wymagań higienicznych, przyjemny w dotyku i o znacznej izolacyjności cieplnej

Elementy sterowania powinny być łatwo dostępne we wszystkich położeniach

WYBÓR RODZAJU I KIERUNKU RUCHUWYBÓR RODZAJU I KIERUNKU RUCHUURZĄDZENIA STEROWNICZEGOURZĄDZENIA STEROWNICZEGO

Ogólne zasady dotyczące projektowania urządzeń Ogólne zasady dotyczące projektowania urządzeń sterowniczych:sterowniczych:


Powinny znajdować się w optymalnym zasięgu ręki i nie powodować wymuszonej postawy ciała operatora

Powinny być tak rozmieszczone, aby przy sterowaniu wzajemnie sobie nie przeszkadzały, nie powodowały zranienia operatora oraz uniemożliwiały przypadkowe załączenie sterowanego urządzenia

Największa siła, szybkość i dokładność wymagana przy sterowaniu nie może przekraczać psychofizycznych możliwości obsługującego

Układ elementów powinien być przejrzysty do tego stopnia, aby w krytycznych warunkach prawidłowy ruch został wykonany automatycznie




Urządzenia sterownicze wymagające szybkiej reakcji powinny być umieszczone jak najbliżej ręki

Przy uruchamianiu elementów sterowania nie powinny występować nadmierne opory, ale również nie mogą to być opory niezauważalne

Urządzenia pełniące tę samą funkcję należy umieszczać obok siebie

Urządzenia awaryjne powinny być umieszczone w widocznym i dostępnym miejscu

Przy wyborze ręcznego elementu sterowania należy przede wszystkim stosować te, które umożliwiają ruch „w przód - w tył”, następnie „w prawo – w lewo”, ruch „w górę – w dół” lub ruch obrotowy




Stosować urządzenia sterowane ręcznie, jeśli wymagana jest szybkość i dokładność

Dla przenoszenia dużej siły stosować sterowanie nożne

Urządzenia sterownicze powinny być łatwo rozpoznawalne

Kierunek ruchu urządzenia sterowniczego powinien być zgodny z kierunkiem ruchu maszyny, jaki chcemy spowodować




1) Napisy powinny znajdować się bezpośrednio na urządzeniu sterowniczym lub bezpośrednio przy nim, tak jednak, aby kończyna uruchamiająca urządzenie w żadnym położeniu nie zasłaniała elementu informacyjnego

2) Napisy powinny być maksymalnie krótkie, jednak można w nich stosować tylko powszechnie znane skróty

3) Napis powinien określać przeznaczenie urządzenia sterowniczego, tzn. precyzować czym (np. jakim elementem maszyny) urządzenie to steruje

ROZRÓŻNIALNOŚĆROZRÓŻNIALNOŚĆURZĄDZEŃ STEROWNICZYCHURZĄDZEŃ STEROWNICZYCH

W stosunku do napisów na urządzeniach sterowniczych W stosunku do napisów na urządzeniach sterowniczych sformułowano kilka specyficznych wymagań:sformułowano kilka specyficznych wymagań:


4) W napisach powinny być stosowane tylko powszechnie używane słowa: także spośród terminów technicznych można stosować tylko takie, które są znane wszystkim operatorom (w szczególności – nie należy stosować napisów w języku obcym)

5) Należy unikać symboli abstrakcyjnych (kwadrat, gwiazdka itp.), gdyż wymagają one uprzedniego treningu operatorów w rozpoznawaniu ich znaczenia

ROZRÓŻNIALNOŚĆROZRÓŻNIALNOŚĆURZĄDZEŃ STEROWNICZYCHURZĄDZEŃ STEROWNICZYCH

W stosunku do napisów na urządzeniach sterowniczych W stosunku do napisów na urządzeniach sterowniczych sformułowano kilka specyficznych wymagań:sformułowano kilka specyficznych wymagań:


OPERATYWNOŚĆOPERATYWNOŚĆURZĄDZEŃ STEROWNICZYCHURZĄDZEŃ STEROWNICZYCH

Na operatywność składają się takie cechy jak:Na operatywność składają się takie cechy jak:

WARTOŚĆ PRZEŁOŻENIAWARTOŚĆ PRZEŁOŻENIA

STAWIANY OPÓRSTAWIANY OPÓR

STOPIEŃ ZGODNOŚCI Z REALIZOWANĄ FUNKCJĄSTOPIEŃ ZGODNOŚCI Z REALIZOWANĄ FUNKCJĄ

1.5.PODSTAWOWE RODZAJE I CECHY1.5.PODSTAWOWE RODZAJE I CECHYURZĄDZEŃ STEROWNICZYCHURZĄDZEŃ STEROWNICZYCH

PODZIAŁ URZĄDZEŃ STEROWNICZYCHPODZIAŁ URZĄDZEŃ STEROWNICZYCH

OZNACZENIEOZNACZENIE TYP URZĄDZENIATYP URZĄDZENIA

Urządzenia ręczne

AA Koła kierownicze

BB Korby

CC Dźwignie o ruchu:

C1C1 1-płaszczyznowym

C2C2 - przegubowym

DD Cięgła i manetki

EE Przełączniki wahadłowe (kolankowe)

FF Przełączniki obrotowe:

F1F1F2F2

- gałki

F3F3 - przełączniki asymetryczne

GG Przyciski

Urządzenia nożne

HH Pedały

II Przyciski


PRZYKŁADY LOGICZNEJ ZALEŻNOŚCIPRZYKŁADY LOGICZNEJ ZALEŻNOŚCIMIĘDZY KIERUNKIEM RUCHÓW STERUJĄCYCHMIĘDZY KIERUNKIEM RUCHÓW STERUJĄCYCH

A RUCHEM ELEMENTÓW STEROWANYCH A RUCHEM ELEMENTÓW STEROWANYCH


1) Powierzchnia czołowa przycisków powinna być lekko wklęśnięta lub rowkowana w celu uniknięcia ześlizgiwania się palców

2) Aby umożliwić operatorowi zauważenie momentu załączenia (wyłączenia), efektowi temu powinien towarzyszyć sygnał dźwiękowy (szczęknięcie) lub nagła zmiana obciążenia

3) W celu ochrony przed niezamierzonym uruchomieniem przycisku należy umieścić go we wnęce lub otoczyć pierścieniową osłoną o średnicy umożliwiającej włożenie palca

4) Średnica przycisku powinna być nieco większa od części palca, która będzie go dotykać. Średnica minimalna typowego przycisku wynosi 12 mm

5) Wyłączniki awaryjne (alarmowe), które mogą być naciskane kciukiem lub dłonią, powinny mieć średnicę minimum 20 mm. W przypadku przycisków (grzybków) naciskanych głównie dłonią, zaleca się średnicę 35-50 mm

6) Minimalny opór stawiany przez przycisk powinien wynosić około 2,5N (250 G), a opór maksymalny – około 10N (1100 G, lecz wg niektórych autorów tylko 500-800 G)

PRZYCISKI RĘCZNEPRZYCISKI RĘCZNE

Opracowano szczegółowe reguły, którymi należy się Opracowano szczegółowe reguły, którymi należy się kierować przy projektowaniu i doborze przycisków:kierować przy projektowaniu i doborze przycisków:


1) Przycisk, który musi być szybko uruchamiany, powinien być usytuowany bezpośrednio pod stopą. Szybkość naciskania przycisków usytuowanych pod piętą jest znacznie mniejsza od szybkości naciskania przycisków usytuowanych pod palcami

2) Opór przycisków nożnych powinien być – podobnie jak przycisków ręcznych – elastyczny, początkowo słaby, potem szybko rosnący, z nagłym spadkiem sygnalizującym zadziałanie przycisku

3) Minimalna średnica przycisków nożnych powinna wynosić 12 mm, a zalecana amplituda przesunięcia (skok przycisku) – 12-25 mm, jednak nie więcej niż 63 mm

4) Minimalny opór stawiany przez przycisk powinien wynosić 18N (1,8 kG), gdy stopa nie spoczywa stale na przycisku, a 45N (4,5 kG), gdy stopa stale spoczywa na przycisku. Maksymalny opór stawiany przez przyciski nożne nie powinien przekraczać 90N (9 kG)

PRZYCISKI NOŻNEPRZYCISKI NOŻNE

W celu wykorzystania możliwości sterowania za pomocą W celu wykorzystania możliwości sterowania za pomocą przyciskównożnych należy kierować się następującymi przyciskównożnych należy kierować się następującymi

zasadami:zasadami:


PRZEŁĄCZNIKI OBROTOWEPRZEŁĄCZNIKI OBROTOWE

Przełączniki obrotowe:Przełączniki obrotowe:

a)a) strzałkowy z nieruchomą skalą i ruchomym strzałkowy z nieruchomą skalą i ruchomym wskaźnikiemwskaźnikiem

b)b) gałkowy z ruchomą skalą i nieruchomym wskaźnikiemgałkowy z ruchomą skalą i nieruchomym wskaźnikiem


PRZEŁĄCZNIKI OBROTOWEPRZEŁĄCZNIKI OBROTOWE

Zalecane kształty i rozmiary wybranych przełącznikówZalecane kształty i rozmiary wybranych przełączników


WYŁĄCZNIKI UCHYLNEWYŁĄCZNIKI UCHYLNE

Wyłącznik uchylny:Wyłącznik uchylny:

αα - Amplituda ruchu dźwigienki- Amplituda ruchu dźwigienki

d - Średnica dźwigienkid - Średnica dźwigienki

l - Długość dźwigienkil - Długość dźwigienki


GAŁKI OBROTOWEGAŁKI OBROTOWE

Optymalne rozmiary gałek obrotowych i wielkości Optymalne rozmiary gałek obrotowych i wielkości przykładanych siłprzykładanych sił



Rodzaje gałek regulacyjnych łatwo identyfikowalnych Rodzaje gałek regulacyjnych łatwo identyfikowalnych przez dotyk:przez dotyk:

A - gałki do wieloobrotowego pokręcaniaA - gałki do wieloobrotowego pokręcania

B - gałki do wycinkowego pokręcaniaB - gałki do wycinkowego pokręcania

C - gałki do ustawienia zapadkowegoC - gałki do ustawienia zapadkowego




A - gałki do wieloobrotowego pokręcaniaA - gałki do wieloobrotowego pokręcania




B - gałki do wycinkowego pokręcaniaB - gałki do wycinkowego pokręcania




C - gałki do ustawienia zapadkowegoC - gałki do ustawienia zapadkowego


DŻWIGNIE (DRĄŻKI)DŻWIGNIE (DRĄŻKI)

Zalecane są następujące parametry dla dźwigniZalecane są następujące parametry dla dźwigniw pojazdach mechanicznychw pojazdach mechanicznych

1)1) całkowity ruch dźwigni hamulca ręcznego:całkowity ruch dźwigni hamulca ręcznego:

samochodu osobowego samochodu ciężarowego

2)2) graniczne wartości siły przykładanej do:graniczne wartości siły przykładanej do:

dźwigni hamulca ręcznego dźwigni zmiany biegów

3)3) odległość od:odległość od:

uchwytów dźwigni zmiany biegów i hamulca ręcznego w dowolnym położeniu do innych elementów kabiny nie mniejsza niż uchwytów pozostałych dźwigni do płaszczyzny oparcia siedzenia koła

kierownicy do dowolnego urządzenia w kabinie nie mniejsza niż

150 mm200 mm

18 N6 N

40 mm230 mm100 mm


KORBYKORBY

Zalecane formy i wielkości korbZalecane formy i wielkości korb

100-110

150-400


KIEROWNICE (KOŁA STEROWE)KIEROWNICE (KOŁA STEROWE)

„„Kąty komfortu” pomiędzy częściami ciała kierowcy Kąty komfortu” pomiędzy częściami ciała kierowcy pojazdu mechanicznegopojazdu mechanicznego


PEDAŁYPEDAŁY

Średnie częstości naciskania na minutę:Średnie częstości naciskania na minutę:

a)a) procentowy udział pełnych taktówprocentowy udział pełnych taktów

b) uzyskanych za pomocą różnych konstrukcji pedałówb) uzyskanych za pomocą różnych konstrukcji pedałów

(a) 187 178 176 140 171

(b) 81 83 70 74 74

1.1.ROLA URZĄDZEŃSYGNALIZACYJNYCH I STEROWNICZYCH SCHEMAT RELACJI CZŁOWIEK – MASZYNA – ŚRODOWISKOSCHEMAT RELACJI CZŁOWIEK – MASZYNA – ŚRODOWISKO SYGNAŁYSYGNAŁY SYGNALIZACJASYGNALIZACJA SYGNAŁY DŹWIĘKOWESYGNAŁY DŹWIĘKOWE1.2.ZASADY PROJEKTOWANIA1.2.ZASADY PROJEKTOWANIAURZĄDZEŃ SYGNALIZACYJNYCHURZĄDZEŃ SYGNALIZACYJNYCH MODALNOŚCI SYGNAŁUMODALNOŚCI SYGNAŁU WARUNKI STOSOWANIA SYGNALIZACJI WZROKOWEJ ALBO WARUNKI STOSOWANIA SYGNALIZACJI WZROKOWEJ ALBO

SŁUCHOWEJ – wg. C.MorganaSŁUCHOWEJ – wg. C.Morgana CZĘSTOTLIWOŚĆ FIKSACJI SPOJRZENIA NA TABLICY O 16 CZĘSTOTLIWOŚĆ FIKSACJI SPOJRZENIA NA TABLICY O 16

WSKAŹNIKACHWSKAŹNIKACH STREFY OPTYMALNEGO ROZMIESZCZENIA ŹRÓDEŁ INFORMACJI STREFY OPTYMALNEGO ROZMIESZCZENIA ŹRÓDEŁ INFORMACJI

WZROKOWEJ WZROKOWEJ NANA PŁASZCZYŹNIEPŁASZCZYŹNIE PIONOWEJPIONOWEJ STREFY OPTYMALNEGO ROZMIESZCZENIA ŹRÓDEŁ INFORMACJI STREFY OPTYMALNEGO ROZMIESZCZENIA ŹRÓDEŁ INFORMACJI

WZROKOWEJ WZROKOWEJ NANA PŁASZCZYŹNIEPŁASZCZYŹNIE POZIOMEJPOZIOMEJ WPŁYW RÓŻNORODNEGO LUB UPORZĄDKOWANEGO WPŁYW RÓŻNORODNEGO LUB UPORZĄDKOWANEGO

UMIESZCZANIA PUNKTÓW OZNACZAJĄCYCH STANY NORMALNE NA UMIESZCZANIA PUNKTÓW OZNACZAJĄCYCH STANY NORMALNE NA SZYBKOŚĆ SPRAWDZANIA POŁOŻENIA WSKAZÓWEKSZYBKOŚĆ SPRAWDZANIA POŁOŻENIA WSKAZÓWEK

SYGNALIZACJA ILOŚCIOWA I JAKOŚCIOWA ZASADY Mc CormickaSYGNALIZACJA ILOŚCIOWA I JAKOŚCIOWA ZASADY Mc Cormicka SYGNALIZACJA ILOŚCIOWA I JAKOŚCIOWA PRZYKŁADY SYGNALIZACJA ILOŚCIOWA I JAKOŚCIOWA PRZYKŁADY

KOLOROWYCH OZNACZEŃ POSZCZEGÓLNYCH STREF PRZYRZĄDÓW KOLOROWYCH OZNACZEŃ POSZCZEGÓLNYCH STREF PRZYRZĄDÓW DO SYGNALIZACJI JAKOŚCIOWEJDO SYGNALIZACJI JAKOŚCIOWEJ

ZASADY OŚWIETLANIA PRZYRZĄDÓWZASADY OŚWIETLANIA PRZYRZĄDÓW SYGNALIZACYJNYCH SYGNALIZACYJNYCH

SPIS TREŚCISPIS TREŚCI

1.3.PODSTAWOWE RODZAJE I CECHY URZĄDZEŃ SYGNALIZACYJNYCH1.3.PODSTAWOWE RODZAJE I CECHY URZĄDZEŃ SYGNALIZACYJNYCH WSKAŹNIKI WYCHYŁOWE - KSZTAŁT TARCZYWSKAŹNIKI WYCHYŁOWE - KSZTAŁT TARCZY WIELKOŚĆ, KSZTAŁT I ROZMIESZCZENIE LITER I CYFR NA SKALACHWIELKOŚĆ, KSZTAŁT I ROZMIESZCZENIE LITER I CYFR NA SKALACH WSKAŹNIKI CYFROWE (LICZNIKI)WSKAŹNIKI CYFROWE (LICZNIKI)1.4.ZASADY PROJEKTOWANIA URZĄDZEŃ STEROWNICZYCH1.4.ZASADY PROJEKTOWANIA URZĄDZEŃ STEROWNICZYCH WYBÓR RODZAJU I KIERUNKU RUCHU URZĄDZENIA WYBÓR RODZAJU I KIERUNKU RUCHU URZĄDZENIA

STEROWNICZEGOSTEROWNICZEGO ROZRÓŻNIALNOŚĆ URZĄDZEŃ STEROWNICZYCHROZRÓŻNIALNOŚĆ URZĄDZEŃ STEROWNICZYCH OPERATYWNOŚĆ URZĄDZEŃ STEROWNICZYCHOPERATYWNOŚĆ URZĄDZEŃ STEROWNICZYCH1.5.PODSTAWOWE RODZAJE I CECHY URZĄDZEŃ STEROWNICZYCH1.5.PODSTAWOWE RODZAJE I CECHY URZĄDZEŃ STEROWNICZYCH PODZIAŁ URZĄDZEŃ STEROWNICZYCHPODZIAŁ URZĄDZEŃ STEROWNICZYCH PRZYKŁADY LOGICZNEJ ZALEŻNOŚCI MIĘDZY KIERUNKIEM PRZYKŁADY LOGICZNEJ ZALEŻNOŚCI MIĘDZY KIERUNKIEM

RUCHÓW STERUJĄCYCH A RUCHEM ELEMENTÓW STEROWANYCHRUCHÓW STERUJĄCYCH A RUCHEM ELEMENTÓW STEROWANYCH PRZYCISKI RĘCZNEPRZYCISKI RĘCZNE PRZYCISKI NOŻNEPRZYCISKI NOŻNE PRZEŁĄCZNIKI OBROTOWEPRZEŁĄCZNIKI OBROTOWE WYŁĄCZNIKI UCHYLNEWYŁĄCZNIKI UCHYLNE GAŁKI OBROTOWEGAŁKI OBROTOWE DŻWIGNIE (DRĄŻKI)DŻWIGNIE (DRĄŻKI) KORBYKORBY KIEROWNICE (KOŁA STEROWE)KIEROWNICE (KOŁA STEROWE) PEDAŁYPEDAŁYSPIS TREŚCISPIS TREŚCI

SPIS TREŚCISPIS TREŚCI

projektowanie urzĄdzeŃ sygnalizacyjnych i sterowniczych

Documents