UNIVERSITETI I GJAKOVËS “FEHMI AGANI”

FAKULTETI I MJEKËSISË

PROGRAMI MAMI

PUNIM DIPLOME

Tema:

NJOHURITË E NËNAVE PËR GJIDHËNJEN

Mentori: Kandidatët:

Prof. Asoc. Dr. Haxhi Kamberi Gentrita Salihi

Ronita Zubaku

Gjakovë, 2019

UNIVERSITETI I GJAKOVËS “FEHMI AGANI”

FAKULTETI I MJEKËSISË

PROGRAMI MAMI

PUNIM DIPLOME

Tema:

NJOHURITË E NËNAVE PËR GJIDHËNJEN

Mentori: Kandidatët:

Prof. Asoc. Dr. Haxhi Kamberi Gentrita Salihi

Ronita Zubaku

Gjakovë, 2019

I

FALËNDERIMET

Falëndërojmë përzemërsisht të gjithë personat që na kanë ndihmuar dhe mbështetur

moralisht gjatë realizimit të këtij punimi!

Shumë falenderime i drejtohen mentorit, Prof. Asoc. Dr. Haxhi Kamberi, për ndihmën dhe

kujdesin e dhënë për realizimin e këtij punimi!

Falëndërojmë biblotekën rajonale “Ibrahim Rugova” në Gjakovë,!

Falënderime ju shprehim familjarëve dhe shoqëris.

II

DEKLARATA

Unë Gentrita Salihi dhe unë Ronita Zubaku studentet të Universitetit të Gjakovës ‘’ Fehmi Agani‘’ Fakulteti i Mjekësisë, Dega – Mami deklarojmë se Tema e Diplomës me titull:

Njohurit e nënave për gjidhënjen është punimi i yni original dhe të gjitha burimet dhe literatura

është e cituar në referenca.

Gjithashtu në mbështetje të Rregullorës për studime themelore të Fakultetit të Mjekësisë neni 46 dhe

të vendimit të Këshillit të Fakultetit të Mjekësisë të datës 02.10.2017 nr. ref. 005/ 368 deklarojmë se

tema e diplomes me titull “Njohurit e nënave për gjidhënjen” është punuar nga:

I. Ronita Zubaku: pjesa e parë e temës, parathënja, abstrakti, qëllimi, metodologjia dhe të

dhënat për Gjidhënjën.

II. Gentrita Salihi: rezultatet e anketimit, diskutimet, përfundimet dhe rekomandimet.

III

QËLLIMI DHE OBJEKTIVAT

Qëllimi i punimit të kësaj teme të diplomes ishte që përmes hulumtimit tënjihemi me nivelin e

përgjithshem tënjohurive të nënave për gjidhënjen, në rajonin e Gjilanit.

Objektivat specifike te ketij punimi ishin njohja me nivelin e njohurive të nënave për:

➢ Përparesit e gjidhenjes

➢ Fillimin e ushqyerjes me qumesht gjiri

➢ Menyren e ushqyerjes së shëndetshme te foshnjes

➢ Uhqimin plotësues

METODA DHE METODOLOGJIA

Për realizimin e kësaj teme te diplomes është përdorur metoda e hulumtimit. Hulumtimi

është kryer në një moster prej 100 nënash me femije, në periudhen Gusht-Shator 2019, në rajonin e

Gjilani. Si instrument është pëdorur një pyetsor i vetëadministrueshem me 20 pyetje te strukturuara

në dy pjesë, në pjesen e parë me te dhëna socio-demografike, ndërsa në pjesën e dytë me pyetje lidhur

me njohuritë e nënave për gjidhenjen. Mostra e përzgjedhur ka qenë e rastësishme. Rezultatet e

hulumtimit janë pasqyruar ne grafike dhe tabela. Gjithashtu për hartimin e kësaj teme është

shfrytëzuar edhe literature shkencore nga biblioteka e fakultetit dhe biblioteka e qytetit “Ibrahim

Rugova” në Gjakovë.

IV

ABSTRAKT

Gjidhënja përbënë një fazë mjaftë të rëndësishme për nënën e re si dhe për foshnjën. Rëndësia e

gjidhënjës dhe dija e nënave të reja rreth gjidhënjës është faza më rëndësi shumë të madhe.Në jetën

praktike, ushqimi me gji nuk është një punë e lehtë. Ka raste kur foshnjet nuk ushqehen

mjaftueshem, kur thithat futen brenda, duke e bërë të vështirë thithjen e qumështit nga bebja. Një

tjetër problem është ai i pamjaftueshmërisë së qumështit dhe i dhimbjeve të pakëndshme – plagë, të

çara dhe lytha në lëkurën e thimthave. Këto probleme mund të bëhen sfidat më të mëdha të nënës

së re andaj nevoitet njohuri te duhura të nënave për gjidhënjen.

Qëllimi i punimit tëkësaj teme të diplomes ishte që përmes hulumtimit tënjihemi me nivelin e

përgjithshem tënjohurive të nënave për gjidhënjen, në rajonin e Gjilanit. Metodologjia e përdorur,

për realizimin e kësaj teme te diplomes është metoda e hulumtimit. Hulumtimi është kryer në një

moster prej 100 nënash me femije, në periudhen Gusht-Shator 2019, në rajonin e Gjilani. Është

hartuar një pyetsor i vetëadministrueshem me 20 pyetje te strukturuara si dhe me te dhëna socio-

demografike. Mostra e përzgjedhur ka qenë e rastësishme. Rezultatet e hulumtimit janë pasqyruar ne

grafike dhe tabela. Përfundimi, pas analizes së rezultateve nga anketimi i 100 nënave, rezultoi se

njohuritë e nënave për gjidhenjen në regjionin Gjilanit janë të mira dhe këto rezultate janë të

krahasueshme edhe me rezultatet e hulumtimeve tjera në Kosovë dhe në vende të tjera.

Fjalet kyçe: Njohuritë, Gjidhënja, Nënat, Foshnja, Mamia.

V

Përmbajtja

1. ABSTRAKT .................................................................................................................. V

2. QËLLIMI DHE OBJEKTIVAT.................................................................................. IV

3. METODAT DHE METODOLOGJIA........................................................................ IV

4. HYRJE............................................................................................................................ 7

GJIDHËNIA ...................................................................................................................... 8

1.1 Gjidhënia dhe rëndësia e saj……….. ............................................................................ 8

1.2 Gjëndrrat e gjirit……………………………................................................................ 10

NJOHURITË RRETH GJIDHËNIES ………..………….….…….………………….. 12

2.1 Ku dhe si të gjëjmë njohuritë për gjidhëniën nënat e reja?.................................................... 12

2.2 Rëndesia dhe qëllimet emamisë..................................................................................... 13

2.3 Përbërja e qumshtit të nënës……..……………………................................................ 14

2.4 Ushqyrja natyrale-plotësuese (krahasim)………………….......................................... 15

2.4 Parimet e OBSH-së për gjidhëniën………………........................................................ 18

KAPITULLI 3

PYETËSORI...................................................................................................................... 20

3.1 Rezultatet dhe analiza e pyetësorit................................................................................ 21

Përfundimi........................................................................................................................ 31

Diskutimet…… ................................................................................................................ 32

Rekomandimet…… ........................................................................................................ 34

Rezyme/sumary…… ...................................................................................................... 35

Referencat…… ................................................................................................................ 41

Biografi e shkurtër e kandidatës – Cv ( Curriculum Vitae ) ........................... 42

VI

7

HYRJE

Gjidhënja është një ndjesi mjaftë e brishtë për nënat e reja si dhe është një akt i cili zënë vend dhe

rëndësi shumë të madhe në jetën e nënave të reja dhe luan rol të rëndësishëm dhe vital për foshnjën.

Qëllimi i punimit tëkësaj teme të diplomes ishte që përmes hulumtimit tënjihemi me nivelin e

përgjithshem tënjohurive të nënave për gjidhënjen, në rajonin e Gjilanit.

Për realizimin e kësaj teme te diplomes është përdorur metoda e hulumtimit. Hulumtimi është kryer

përmes një pyetsori të vetëadministrueshem me 20 pyetje te strukturuara dhe me te dhëna socio-

demografike. Janë anketuar një moster prej 100 nënash me femije, në periudhen Gusht-Shator 2019,

në rajonin e Gjilani. Mostra e përzgjedhur ka qenë e rastësishme. Rezultatet e hulumtimit janë

pasqyruar ne grafike dhe tabela. Në kapitullin e parë kemi shtjëlluar në mënyrë sa më të thjeshtë

dhe të shkoqitur gjidhënjën në përgjithësi duke e sqaruar në nënkapituj gjidhënjën dhe rëndësin e

sajë si dhe gjëndrrat e gjirit me qëllim që të hapim horizontet e studimit që nga themelet.

Në kapitullin e dytë kemi shtjëlluar gjëresinë e temës në përgjithësi duke sqaruar me

ndërlidhshmëri njohurit rreth gjidhënjës, ku si dhe në mënyrë nënat e reja të i gjejnë infomacionet

dhe këshillat e nevojshme në lidhje me gjidhënjën.Më tejë kemi shtjëlluar rëndësinë e mamisë e cila

është alfa dhe beta e kësajë qështje.Më tejë kemi krahasuar në mënyrë faktike dhe profesionale,

shkëncore ushqyerjën e foshnjës në mënyrë natyrale dhe artificiale.Gjithashtu kemi përshkruar

parimet e organizatës botërore të shëndësisë në lidhje me gjidhënjën. Po ashtu kemi shtjëlluar dhe

sqaruar pozicionet gjatë gjidhënjës duke i mbështetur dhe sqaruar në mënyrë sa më të thjeshtë,

shkencore dhe të kapshme me qëllim që të i shërbejnë studimit tonë, nënave të reja si dhe të gjithë

atyre që kanë nevojë për dije më të zgjëruarë apo njohuri në lidhje me pozicionet e gjidhënjës.

Kapitulli i tretë ngërthenë brenda vetës sqarimin e pyetësorit, pra përmbanë faktin dhe

analizën shkëncore të temës brënda vetës. Gjatë ketij kapitulli kemi përshkruar, analizuar dhe sqaruar

rezultatet e pyetësorit duke i bazuar në fakte dhe përgjigjie të anketuesve.

Tema jonë në përgjithësi ka qëllimin e hulutimit në mënyrë sa më shkëncore të njohurive të

grave rreth gjidhënjës me synim të shtjellimit dhe ofrimit të fakteve dhe rezultateve të bazuara në

profesionalizëm dhe në shkencë.

8

1. GJIDHËNIA

1.1. GJIDHËNIA DHE RËNDËSIA E SAJ

Gjidhënia është një proces normal natyral e cila shërben për ushqyerjën e të posalindurit nga

ana e nënës së re. Rëndësia dhe vendi që zënë gjidhënia është e veqantë dhe epazevendësushme për

zhvillimin normal dhe sa më të mirë te të sapolindurit.

Procesi i gjidhënies është i një rëndësie të veqantë dhe i përcjellur me sfida për nënën e re e

cila nuk ka njohuri të mjaftueshme në lidhje më gjidhënien dhe rëndësinë që zë kjo pjesë në këtë

periudhë.

Qumështi i gjirit të nënës është ushqimi më i mirë dhe më i shëndetshëm për beben.

Ushqyerja me gji – gjëja më e natyrshme, por nuk është edhe gjithmonë pa probleme. Pas lindjes

së bebes, çdo nënë dëshiron që të ushqejë me gji fëmijën.Por në jetën praktike, ushqimi me gji nuk

është një punë e lehtë. Ka raste kur thithat futen brenda, duke e bërë të vështirë thithjen e qumështit

nga bebja. Një tjetër problem është ai i pamjaftueshmërisë së qumështit dhe i dhimbjeve të

pakëndshme – plagë, të çara dhe lytha në lëkurën e thimthave. Këto probleme mund të bëhen sfidat

më të mëdha të nënës së re.

Periudha e paslindjes është një sfidë vërtetë e vështirë për nënat pasi që hasen problemet dhe

pengesat të cilat u cekën më lartë. Pengesat dhe vështirësitë që ndodhin te nënat shkaktojnë

vështirësi për realizimin e gjidhënjës në mënyrë normale.

Gjidhënja është një fazë mjaftë e ndishme si për nënën ashtu dhe për foshnjën. Gjidhënja ka

një rëndësi mjaftë të madhe por që ka dhe vështirësit e saja. Hulumtimet dhe studimet e fundit

tregojnë se nëna gjatë periudhës sëgjidhënjes pëson ndryshimet emocionale gjëe cila ndikon dhe

tek foshnja në përgjithësi dhe sidomos gjatë të ushqyerit me gji. Për këtë fakte nënave, sidomos

nënave të reja i duhet përkrahje shoqërore, familjare dhe e gjithëanshme me qëllim të përballimit

dhe tejkalimit të kësaj faze të ndieshme.

Përkrahja shoqërore. Periudha e ushqimit me gji është fazë e veçantë që lidhet me jetën e dy

brezave. Prandaj, përkrahjet e vazhdueshme janë shumë të rëndësishme për familjen e ardhme.

Nëna e re duhet të përballojë ndryshimin e rolit të saj, që është një procesi i përshtatjes. Gjatë këtij

procesi, nëna mund të shqetësohet shumë dhe të përballojë sfida të ndryshme si depresioni,

mbindjeshmëri etj. Sipas të dhënave, fëmijët mund të ndjejnë shumë humorin e nënës gjatë

periudhës së gjidhënies. Kur nëna shqetësohet, fëmijët mund të ndiejnë këtë ndjenjë negative gjatë

9

ushqimit. Prandaj, përkrahja familjare e shoqërore ndaj nënës është shumë e rëndësishme. Kur

nënat kanë shëndet të ekuilibruar emocional, bebja e saj do të rritet shëndetshëm si fizikisht ashtu

edhe psikologjikisht.

Pra, siq përmendëm më lartë mund të vërehet qartë se gjidhënja ka një rëndësi shumë të

madhe dhe të veqantë e cila është e ndërlidhur në mes të nënës dhe foshnjës dhe e cila ndikon në

mënyrë reciproke në shumë aspekte, emocionale, psikike dhe fizike.

Rëndësia e gjidhënjës është e veqantë sepse mënyra më e mirë, më natyrale dhe më e

shëndetshme për foshnjën është ushqyerja me qumshtin e gjirit të nënës.

Fig. 1.Ushqyerja natyrale me gji.1

1UNICEF

https://www.unicef.org.uk/babyfriendly/what-is-baby-friendly/the-benefits-of-breastfeeding/

10

1.2. GJËNDRRAT E GJIRIT

Glandula mammae janë dy gjëndrra të cilat prodhojnë qumësht dhe futen në

gjëndrat e lekurës, bëjnë pjesë në grupin e organëve gjenitale sekondare tek femrat pasi tek

meshkujt janë organe rudimentale.

Glandulat mamare (të gjirit) janë pjesë integrale e sistemit riprodhues dhe ndryshimet

fiziologjike të tyre janë të lidhura ngushtë me fiziologjinë e sistemit riprodhues dhe janë me të

njëjtin kontroll neuroendokrin.Gjëndrat mamare zhvillohen në jetën embrionale nga ektoderma.Në

momentin e lindjes gjëndrat e gjirit janë thjesht një sistem i degëzuar i duktuseve që përfundojnë

në papillen e zhvilluar më së miri.

Kështu që gjëndrrat e gjirit bëjnë pjesë në sistemin riprodhues tek femrat gjë e cila zhvillohet

dhe kryen fuksionet e saja koherente me periudhën e caktuar të zhvillimit.

Gjiri zhvillohet dhe kryen funksionin e tij në mënyrë të ndërlidhur me ciklin menstrual gjë

e cila ka rëndësi kruciale tek zhvillimi seksual i femrës.

Gjiri zhvillohet pothuajse paralelisht me kohën e ardhjes së menstruacioneve. Në gratë e

rritura, karakteristikat e gjirit, plotësia, densiteti, nodulariteti varen së pari nga trupi i individit.

Meqenëse në pjesën më të madhe gjiri përbëhet nga indi dhjamor, femrat obeze zakonisht kanë gji

të mëdhenj, të plotë dhe të fortë. Faktori i dytë është nëse gjiri e ka kryer apo jo funksionin e tij.

Gratë që kanë qenë shtatzëna apo kanë ushqyer me gji kanë gjinj më të butë dhe më pak nodular.

Në menopauzë gjiri zakonisht zvogëlohet dhe bëhet më pak densitet.

Gjëndrat e qumështit tek gratë karakterizohen nga një lëkurë e hollë e lëmuar me zhvillim

të madhë të indit adipoz i cili i jep gjëndrrës një formë rrumbullake karakteristike. Duhet shtuar

që në formën dhe strukturën e gjëndrrës mamare ndikon së tepërmi gravidanca dhe ushqyerja

e femijës.2

2Anatomia normale e njeriut .Prof .Ass Dr Drita Totozani Prof .Ass .Dr. Sofika Qamili.

11

Fig. 2(Anatomia e gjinjëve)

Fig.3(Anatomia e gjinjëve)3

3Anatomia normale e njeriut .Prof .Ass Dr Drita Totozani Prof .Ass .Dr. Sofika Qamili.

12

2. NJOHURITË RRETH GJIDHËNIES

2.1 KU DHE SI TË GJËJNË NJOHURIT PËR GJIDHËNIEN NËNAT E REJA?

Vështirësi dhe sfidë e madhë për nënat e reja është që të gjinden dhe këshilla të sakta dhe të

drejta në lidhje me gjidhënjen. Shpesh nënat e reja mund të gjejnë këshilla apo udhëzime për

gjidhënjen por nuk mund të i rezlizojnë drejtë dhe kohërentë standardëve keto këshilla, pra, nuk

mund të i vënë në praktikë nëmënyrë adekuate.

Sot në botë kur avancimi i teknologjisë dhe informacionit vetëm sa vjen e rritet, lënë të kuptohet

se është shumë lehtë të gjinden udhëzimet dhe instrukionet e duhura në lidhje me një nevojë, mirëpo

jo gjithmonë mund të mbështetemi apo të besojmë saktë në këtë informacion! Problem shumë i

madhë është marrrja e këshillave nga joprofesionistët dhe njerzit adekuat të fushës së caktuar.

Nënat e reja mund të përdorin broshura të ndryshme për marrjen e informacioneve në lidhje me

gjidhënjen të cilat japin një sërë këshillash dhe instruksionesh në lidhje me tëmën dhe interesin e

gjidhenjës. Po ashtu, kerkimi në internet sjell informacione të shumta në mënyra dhe forma të

ndryshme në lidhje me gjidhënjen duke filluar që nga shkresat, analizat, hulumtimet, imazhet dhe

vidoet të cilat në mënyre sa më thjeshtësuese shpërfaqin procesin e gjidhënjes. Mirëpo duhet në

vazhdimësi të kihet kujdes në lidhje me këto informacione dhe ofrime të rregullave dhe këshillave

në mënyre digjitle dhe jotë garantuara në mënyrë profesionale.

Po ashtu këshillat dhe instruksionet nga nënat të cilat kanë kaluar nëpër këtë fazë janë të

mirëseardhura por jo gjithmonë të arsyeshme dhe konkrete për rregullimin dhe zgjedhjën e problemit

të gjidhjënjës tek nënat e reja. Ajo qka i duhet një nëne të re është një përcjellje dhe informim sa më

profesionl dhe koherentë standardëve kohore dhe gjendjës së sajë (nënës), fizike dhe psikiko-

emocionale. Për të qënë në vi sa më linare dhe profesionale atëher duhet të orientohemi tek

profesionalizimi kompetent dhe adekuat për qeshtjen në fjalë, dhe kjo është mamia e cila ka përsipër

dhe është e thirrur në profesionalizëm të kësajë fushe.

Në vazhdim do të shtjellojmë dhe analizojme në vija më të holla dhe konkrete rëndësinë dhe

qëllimin e mamisë.

13

2.2 RËNDËSIA DHE QËLLIMET E MAMISË

Rëndësia dhe qëllimi i mamisë është i veqantë dhe i rëndësishëm tejëmase pasi që është një

trajëktore e cila përcjell nënën e re para, gjatë dhe pas lindjës së fëmijës.

Mamitë ose mamitë janë ata njerëz që kanë nevojë të qëndrojnë pranë krevatit dhe të

kenë një kokë të ftohtë.Jo vetëm gjatë lindjes, ato janë ato që një grua mund të mbështetet.

Gjithashtu paraprakisht, ata ndihmojnë nënën në pritje për të pranuar rolin e saj të ardhshëm

dhe për të mësuar se çfarë do të thotë të jesh një nënë.

Mamia ka rol krucial tek përcjellja e nënave të reja si dhe tek kujdesi për to dhe për

foshnjën duke qënë gjithmonë në mënyrë profesionale tëqasura ndaj tyre dhe nevojave të

tyre.

Roli i mamisë është shumë i rëndësishëm. Ato janë të përgatitura për t’u kujdesur për

shtatzëni dhe lindje normale dhe roli i tyre është që të kujdesen për gruan shtatzënë dhe foshnjën e

saj përgjatë fazës së kujdesit para lindjes, gjatë lindjes dhe të paktën deri në ditën e 28-të pas lindjes

së foshnjës.

14

Qëllimet e mamisë janë:

➢ Informimi

➢ Keshillimi

➢ Motivimi

➢ Ndihma dhe perkujdesi gjate gjidhenjes

➢ Vlersimi I thithmave te gjirit(te nenes)

Mamia luan njё rol thelbёsor gjatё periudhёs sё ushqyerjës me qumësht gjiri, pasiqё

ёshtёpersoni i parё qё takohet me foshnjёn dhe ajo fillon me hapat qё dёrgoin drejtë njё ushqyerje

tё suksesshme me qumёshtin e gjirit. Mamia duhet që ta mbёshtesё dhe inkurajoj nёnёn

pёr ushqyerjen e foshnjёs me qumёsht gjiri. Tё ndihmoj nёnёn tё fitoj vetëbesim pёr fillimin

e gjidhёnjes, tё nxitё nёnёn ta mbaj foshnjёn sa mё shumё nё kontakt lёkurё me lёkurё dhe tё nis

dhёnien e gjirit brenda orёs sё parё tё lindjes. Tё i’a mёsojё nёnёs pozicionet dhe teknikat

e ushqyerjës me gji, prodhimin dhe nxjerrjen e qumёshtit, shpeshtёsinë dhe faktorin ushqyes,

marrjen e qumёshtit nёse nevojitet, dhe vlersimin e gjendjës ushqyese tё foshnjёs.Tё jetё e

gatshme tё dёgjojё shqetёsimet e nёnёs dhe ta ndihmoj atё pёr ҫdo vёshtёrsi.Duhet ti

tregohet nënës që fëmijën ta ushqejë me gji sa herë të kërkojë dhe jo me orarë.4

2.3 PËRBËRJA E QUMËSHTIT TË NËNËS

Të ushqyerit luan rol vëndimatarë, qumshti i gjirit është më i mirë për zhvillimin e foshnjës dhe

poashtu më i miri në përbërjen unike te tij, është mbrojtësi i përkryer kundër alergjive dhe

sëmundjeve të ndryshme për foshnjën.

Qumeshti i nënës ka përberje të tillë që i përshtatet plotësisht nevojave të foshnjës gjatë 5-6

muajve të parë të jetës.Ushqyerja me gji është pranuar gjerësisht si metoda normale dhe e paketuar

për të ushqyer foshnjat për shkak të përfitimeve shëndetësore të lidhura të saj, si për foshnjën ashtu

edhe për nënën. Organizimi i Shëndetit Botëror rekomandon që foshnjat të ushqehen ekskluzivisht

me gji deri në plotësimin e moshës gjashtë muajsh, me vazhdimin e ushqyerjes me gji të jetë një

pjesë e rëndësishme e dietës derisa foshnja të jetë së paku dy vjeç. Përfitimet e shumta shëndetësore

4Unicef, WHO : “ Këshillim mbi të ushqyerit me gji”

15

të lidhura me ushqyerjen me gji nxiten nga veprimi i kombinuar i përbërësve ushqyesorë

andbioaktivë në qumështin e njeriut dhe madhësia e themaritetit të efekteve të konstatuara biologjike

varet drejtpërdrejt nga kohëzgjatja e ushqyerjes me gji.5 Qumështi i njeriut përmban 3% - 5% yndyrë,

0.8% - 0.9% proteinë, 6,9% - 7.2% karbohidrate të llogaritur si laktozë, dhe 0.2% përbërës mineralë

të shprehur si hirit. Përmbajtja e saj e energjisë është 60 - 75 kcal / 100 ml.6Qumështi i nënës ka

gjithmonë temperaturën e përshtatshme për fëmijen. Ushqimi i huaj nuk e ruan këtë temperaturë si

qumështi i gjirit që është më e pëlqyeshmja për fëmijën.Ushqyerja me gji krijon lidhje të shpejtë

afrimi e tërheqje midis nënës dhe fëmijës. Kjo ka rëndësine e vet të vecantë. Duhet të bindemi për

vlerat që ka qumështi i nënës. Çdo ndryshim apo shtesë në ushqim duhet bërë me kujdes.

2.4PËRPARËSITË E USHQYËRJES ME QUMSHTË GJIRI

Qumështi më i mirë për të ushqyer foshnjën padyshim se është qumshti natyral i gjirit të

nënës i cili përmbanë të gjitha përbërsit e nevojshem brenda tij. Në këtë pjesë do të tentojmë që

në mënyrë të shkoqitur të krahasojmë dhe përmendim ushqyrjen natyrale dhe atë atrificiale.

Ushqyerja me gji e të porsalindurve është shumë e rëndësishme dhe ul ndjeshëm rrezikun e

komplikime neonatale.7

Ushqyerja me gji është mënyrë e pazëvendësueshme e sigurimit të një ushqimi ideal për

mirërritjen dhe zhvillimin e fëmijës, ndaj duhet të jetë domosdoshmërisht ushqimi i zgjedhur për

fëmijën në muajt e parë të jetës. Qumështi i gjirit të nënës është i shëndetshëm, i sigurt, praktik, është

në dispozicion në çdo moment dhe në çdo vend, është në temperaturën dhe me përmbajtjen e duhur

si dhe është falas! Qumështi i gjirit i përmban të gjitha lëndët ushqyese të nevojshme, si në sasi, edhe

në cilësi, dhe është i tretshëm. Ai përmban 88% ujë, sheqerna më shumë, laktozë për energji dhe

proteina, të cilat janë të tretshme.Shumë nga proteinat përbëhen nga proteina antiinfektive, të cilat

ndihmojnë për të mbrojtur një foshnjë nga infeksionet. Vetëm qumështi i gjirit i përmban lëndët apo

trupëzat mbrojtëse. Yndyrnat janë acide yndyrore thelbësore që nuk janë të pranishme në qumështin

e formulave. Acidet yndyrore thelbësore janë të nevojshme për zhvillimin e trurit dhe syve të foshnjës

si dhe të vazave të gjakut.

5Human milk: composition and health benefits. Fabio Mosca and Maria Lorella Gianni.Human milk: composition and

.La Pediatria medica e chirurgica: Medical and surgical pediatrics 39(2) · June 2017

6Jenness R . Seminars in Perinatology [01 Jul 1979, 3(3):225-239] (pdf).

7 Breastfeeding of very loë birth ëeight..Furman L, Minch NM, Hack M.J Hum Lact 1998;14:29-34.

16

Përparësitë e ushqyerjes natyrale me

qumështë8

Qumështi i nënës thithet drejt për drejt nga gjiri i nënës është paraprakisht steril ndaj

mundësia e infeksioneve të latantit me ushqyerje natyrale është më e vogël.

Qumështi i nënës përmbanë materie mbrojtëse qelizore ( makrofag, neutrofile, limfocite

T dhe B dhe humorale) IgA sekretore, faktorin bifidus, interferonin etj) me veprim

kundër bakterieve të dëmshme që në javët e para pas lindjes e rrisin rezistencën ndaj

infeksioneve.

Përbërja biokimike e qumështit të nënës i përshtatet nevojave optimale për rritjen dhe

zhvillimi e latantit.

Përbërja biokimike e qumështit të nënës i përshtatet përmbajtjes së enzimeve të traktit

tretës të latantit, prandaj tretja dhe absorbimi i materieve ushqyese të qumështit të

nënës është më i mirë në krahasim me qumështin e lopës.

Proteinat e qumështit të nënës nuk shkaktojnë sensibilizim alergjik, në krahasim me

qumështin e lopës i cili shkaktonë reaksionin e përmendur më parë.

Ushqyerja natyrale stimulon lidhjet emotive - fizike

nënë fëmijë.

Ushqyerja natyrale në aspektin ekonomik është mënyra më e lirë dhe më e lehtë e

latantit që është shumë e rëndesishme sidomos në vendet e pazhvilluara.

Të ushqyerit artificial çon në një inteligjencë më të ulët, shëndet më të dobët për

foshnjën dhe rrëziqe shëndetësore për nënën. Fëmijët duhet të ushqehen me gji deri në dy vjeç

e sipër dhe me ushqime shtesë pas 6 muajve. Qumështi i gjirit mund të sigurojë gjysmën ose

pjesën më të madhe të nevojave ushqyese të foshnjës nga 6 deri në 12 muajsh dhe 1/3 ose

më shumë të foshnjës nga 12 - 14 muajsh. Të ushqyerit me gji duhet të vazhdojë pasi qumështi

i gjirit ndihmon foshnjën të luftojë sëmundjet. Ai është burimi i vetëm për marrjen e trupëzave

mbrojtëse.9

8Manuali Nelson i pediatrisë – Kliegman Behrman Jenson Stanton.

9Pediatria dhe Kujdesi infemieror -Mehmedali Azemi , Vlora Ismali , Kapitulli 3 Faqe 52 , 53

17

Cilat janë disa nga rreziqet e ushqyerjes artificiale?

Rrëziqet janë disa: fëmija ka më shumë infeksione respiratore, më shumë diarre akute dhe diarre të

zgjatura kronike, kequshqyerje, pamjaftueshmëri në vitaminë A, më shumë alergji, si për shembull

ekzemë dhe astma të mundshme, rrezik i rritur ndaj disa sëmundjeve kronike (diabeti), rrezik për

obezitet, pikë më të ulëta të testeve të inteligjencës në fëmijëri, ndërkohë që një nënë mund të

mbetet shtatzënë më shpejt si dhe ka rrezik të rritur për anemi dhe kancer të ovarëve dhe të gjirit.

Nga ajo që u cek më lartë mund të konkludojmë se ushqyrja artificiale dhe natyrale kanë një

dallim shumë të madhë mes tyre duke u dëshmuar në mënyrë shkencore, mjeksore dhe praktike.

Ushqyrja artificiale e bebës është një udhëzim jo i preferuar dhe një rrugë shumë e

shtrembëruar si për shëndetin dhe bebën në përgjithësi.

Qumshti natyral i nënës është i vetmi produkt i cili i plotëson të gjitha kushtet dhe nevojat

për bebën dhe zhvillimin e sajë në mënyrën e duhur.

2. 4 PARIMET E OBSH-SË PËR GJIDHËNIËN

OBSH (organizata botërore e shëndetësisë) ka caktuar dhe lancuar disa parime për gjidhënjën e të

cilat janë 10. Këto parime janë berë me qëllim të ushqyerjës sa më të mirë me gjidhënje.

Në Kosovë këto parime të organizatës botërore të shëndetësise janë mbështetur, përkrahur dhe

përdoren e implementohen në të gjitha spitalet tona.

Më poshtë do ti paraqesim në mënyrë të rënditur këto parime të organizatës botërore të shëndetësisë

në lidhje me gjidhënjen.

-Parimi i parë i ushqyrjës me gji të suksesshëm: Përmbajtja në mënyrë rigoroze e rregullave

të përcaktuara për ushqyerje me gji dhe të sjellë ato rregulla në vëmendjen e grave shtatëzëna dhe

kujdestarëve. Ky rregullë është menduar kryesisht për puntorët e kujdesit shëndetsorë.

Në qoftë se spitali juaj apo klinika - fëmijët themelojnë rregulla të tilla, atëherë ajo është caktuar

si ‘’Baby –Friendly Hospital’’.

-Parimi i dytë i ushqyrjës me gji të suksesshëm: Trajnimi i personelit mjekësorë me aftësitë

e nevojshme për ushqyerje me gji. Kjo do të thotë që kur gratë të kërkojnë ndihmë nga mjeku

Manuali Nelson i pediatrisë – Kliegman Behrman Jenson Stanton

18

apo infermierët lidhur me gjidhënjen duhet të marrin përgjiegjie të saktë në lidhje me ushqyerjen

me gji, për krijimin e një pocesi të mirë të ushqyrjës me gji.

-Parimi i tretë i ushqyrjës me gji të suksesshëm: Informimi i grave shtatzëna në

lidhje me përfitimet- përparsitë dhe teknikat e ushqerjës me gji.

-Parimi i katër i ushqyrjës me gji të suksesshëm: Ndihmoni nënat e reja në

vendosjen e ushqyerjës me gji brenda orës së parë pas lindjes ( gjysmë ore pas lindje ).

-Parimi i pestë i ushqyrjës me gji të suksesshëm: Mësimin e nënave se si duhet të

ushqejnë fëmijën me gji dhe si duhet ruajtur prodhimin e qumështit.

-Parimi i gjashtë i ushqyrjës me gji të suksesshëm: Mos i jepni të porsalindurit ushqim

apo pije tjetër përveq ushqimit me gji vetëm në raste të indikacioneve mjeksore .

-Parimi i shtatë i ushqyrjës me gji të sukseshëm: Vendoseni nënën dhe fëmijën në të njejtën

hapsirë dhomë ( rommingin ). Kur nëna dhe foshnja janë së bashku të dyjat janë më të qeta,

më shpejtë përshtatën njëra me tjetrën dhe mësojnë për të kuptuar kërkesat dhe dëshirat e njëra

tjetrës.

-Parimi i tetë i ushqyrjës me gji të suksesshëm: Nxitëni nënën për të ushqyrë foshnjën në bazë

te kerkeses se femijes dhe jo ne nje orar te caktuar.

-Parimi i nëntë i ushqyrjës me gji të suksesshëm: Mos i jepni biberona foshnjës së

porsalindur dhe qetësues. Nëse një fëmijë është keq dhe tregon shqetësim ofrimi në gjoksin e

nënës së tijë ndikon që foshnja të qetësohet. Përdorimi i biberonave mund të ndikoj

negativisht në ushqyerjen me gji, apo të shërbej edhe si një refuzim i gjrit.

-Parimi i dhjetë i ushqyrjës me gji të suksesshëm: Inkurajimi dhe organizimi i

grupeve mbështetëse për gjidhënje të cilat drejtohen prej nënave të reja. Këto grupe mund

të japin përgjigjje për çdo pytje mbi organizimin e gjidhënjes.

Prandaj në si profesionistë shëndetsorë së pari duhet ti përmbahemi këtyre parimeve

për një ushqyerje me gji sa më të sukseshme dhe informimi i nënave të reja për ushqyerjen e

fëmijës së tyre me qumështë gjiri si dhe këshillimi na dërgon drejtë një rruge të suksesshme

për të gjitha ato nëna të reja të cilat ende nuk kane njohuri rreth gjidhënjes.10

10Pediatria dhe kujdesi infermieror –Mehmedali Azemi , Vlora ismaili –Jaha me bashkëautorë

19

3. REZULTATET E ANKETIMIT TË NËNAVE LIDHUR ME NJOHURIT E TYRE PËR

GJIDHËNJEN

3.1 Të dhënat sociodemografike

Nëanketim lidhur me njohurit për gjidhënje janë përfshirë gjithsejë: 100 nëna të regjionit të

Gjilanit. Mostra është zgjedhur rastësisht. Të dhenat jane paraqitur në tabela dhe grafike

Tabela 1. Të dhëna të përgjithshme për pjesëmarrësit

Pacientë të

anketuar 100

Lindja Vendb, Ulët Mes

me

Lartë Ulët Mesa

tare

Mirë Po Jo

I II

Ii Fsh Qy % % % % % % % %

LIndja

30

%

40

%

20

%

Vendbanimi

65

%

35

%

Përgatitja

shkollore

20

%

60

%

20%

Gjendja socio-

ekonomike

10

%

60

%

30%

Stat.punesimit 65% 35%

Pjesëmarrës: femra 100 (100%). Pjesemarres sipas lindjes: indja e pare (30%), Lindja e II (40%)

Lindja e trete (20% ) dhe Lindja e katert (10%), Pjesemarres sipas vendbanimit (65%) ne fshat

ndersa (35%) ne qytet. Pjesëmarrësit sipas përgatitjes shkollore: Përgatitje shkollore e ulët 20 (20%)

e pjesëmarrësve, përgatitje shkollore e mesme 60 (60%) e pjesëmarrësve, përgatitje shkollore e lartë

20 (20%) e pjesëmarrësve. Pjesëmarrësit sipas gjendjes social- ekonomike: Gjendja ekonomike ultë

10(10%) e pjesëmarrësve, gjendja ekonomike e mesme 60 (60%) e pjesëmarrësve, gjendja

ekonomike e mirë 30 (30%) e pjesëmarrësve. Statusi i punësimit 70% te punësuar, 30% te

papunësuar.

20

3.2 REZULTATET E ANKETIMIT TË NËNAVE LIDHUR ME NJOHURIT E TYRE PËR

GJIDHËNJEN

Grafikoni 1. Shpërndarja e rezultateve lidhur me njohurit për qumështin.

Në pyetjën se “Cili qumësht është më i mirë për ushqimin e foshnjëve”, rezulton se 99% e nënave

janë përgjigjur se qumshti i gjirit ështëmë i miri për ushqimin e foshnjës ndërsa 1% qumështi tjetër.

Grafikoni 2.Shpërndarja e rezultatëve lidhur me njohurit e nenave për fillimin e ushqyerjes së

foshnjës me qumshtë të gjirit?

Në pyetjen se ‘’Kur duhet të filloi ushqyerja e foshnjës me qumësht të gjirit?’’ rezulton se: 50% e

nënave janë përgjigjur që duhet menjëherë pas lindjes, 30% e nënave janë përgjigjur se duhet pas 4

orësh, 20% e nënave janë përgjigjur se pas 6 orësh si dhe 0% janë përgjigjur pas 12 orësh.

99%

0%0%1%qumshti I gjirit

qumshti I lopes

qumshti I blere sipasformules

tjeter

50%

30%

20%

0%

menjeher pas lindjes

pas 4 oreve

pas 6 oreve

pas 12 oreve

21

Grafikoni 3. Shpërndarja e rezultatëve lidhur me njohurit e nënave për dobinë e kuloshtrës

(colostrums) për foshnjën?

Nëpyetjen se ‘Prodhimi fillestar i gjirit të kulloshtrës (colostrum) për foshnjë?’’Rezulton se nënat

janë përgjigjur’, 69% se është shumë i dobishëm, 23% është pak i dobishëm, 8% nuk është i

dobishëm si dhe 0% nuk e di.

Grafikoni 4. Shpërndarja e rezultatëve lidhur me njohurit e nënave për shpeshtësin e ushqyerjes me

gji gjatë ditës?

Në pyetjen se ‘’Sa herë gjatë ditës duhet të ushqehet foshnja me qumshtë të gjirit? rezulton se 71%

e nënave janë përgjigjur sa hërë që kërkon foshnja, 27% vetëm kur qan, 2% qdo 4 orë si dhe 0% qdo

6 orë.

2% 0%

71%

27% qdo 4 ore

qdo 6 ore

sa her qe kerkon foshnja

vetem kur qane

8%

69%

23%

0%

nuk eshte I dobishem

eshte shume I dobishem

eshte pak I dobishem#

nuk e di

22

Grafikoni 5. Shpërndarja e rezultateve lidhur me njohurit e nënave për kohëzgjatjen e një racioni të

qumështit të gjirit?

Në pyetjen se ‘’: Sa kohë zgjatë dhënia e një racioni të qumshtit të gjirit foshnjës?’’ rezulton se

nënat janë përgjigjur: 75% 10 deri15min, 20%40 minuta, 5% 5minuta si dhe 0% 50minuta.

Grafikoni 6. Shpërndarja e rezultatëve të lidhur me përmirsimin e sistemit imunitar të femijës?

Në pyetjen se ‘’A e përmirëson sisitemin imunitar të fëmijës ushqyrja me qumshtë të gjirit?’’.

Nënat janë pëgjigjur;: 59% po, 29%nuk e di, 8% jo si dhe 4% e ndihmon pak.

5%

75%

20%

0%

5 min

10-15min

40 min

50 min

59%

8%4%

29% po

jo

e ndihmon pak

nuk e di

23

Grafikoni 7.Shpërndarja e rezultatëve për njohurit e nënave lidhur me ndikimin emocional te

ushqyerjes së foshnjes me qumësht gjiri?

Në pyetjen se ‘’ A ndikon ushqyrja me gji në lidhje në mes nënës dhe femijës emocionalisht?’’

nënat janë përgjigjur: 60% me ndikon shumë, 20% nuk e di, 10%nuk ndikon fare si dhe 10%

ndikon pak.

Grafikoni 8.Shpërndarja e rezultatëve lidhur me njohurit e nënave për reduktimin e verdhëzes

(ikterit) tek ushqyerjee foshnjes me qumësht gjiri?

Në pyetjen se ‘’ A ndikon në reduktimin e verdhezës(ikterit) ushqyrja e shpeshtë e foshnjës gjatë

periudhës së hershme?’’ nënat janë përgjigjur: 22%po, 22% jo si dhe 56% nuk e di.

60%10%

10%

20%ndikon shume

ndikon pak

nuk ndikon fare

nuk e di

22%

22%

0%

56%

po

jo

nuk e di

24

Grafikoni 9.Shpërndarja e rezultatëve lidhur me njohurit e nënave për ndikimin e ushqyerjes me gji

në humbjen e peshës së fituar gjatë shtatzanisë?

Në pyetjen se ‘’ A ndikon ushqyrja me gji e foshnjes në humbjen e peshës së fituar gjatë

shtatzanisë?’’ nënat janë përgjigjur: 63% po, 16%nuk e di, 11% jo si dhe 10 % deri diku.

Grafikoni 10. Shpërndarja e rezultatavetë lidhur me njohurit e nënave për vendosjen e foshnjes ne

gji për ushqyerje te suksesshme.

Në pyetjen se ‘’Kur foshnja vendos tërë thimthën e gjirit në gojë dhe kapë sa më shumë pjesë nga

auerola e gjjirit’’ nënat janë përgjigjur: 55%do të ushqehet me sukesë, 35% duhet të ripozicionohet

si dhe 10% nuk ushqehet mire,

63%10%

11%

16%

po

deri diku

jo

nuk e di

55%35%

10%

0%

do te ushqehet me sukses

duhet te ripozicionohet

nuk ushqehet mire

25

Grafikoni 11.Shpërndarja e rezultatëve lidhur me shenjat kur foshnja shton në peshë, lagë pelenat,

flenë mirë ?

Në pytjen se ‘' Kur foshja shton peshë, lagë pelenat flen mirë janë shenja që foshnja?’’ nënat janë

përgjigjur: 80%ngopet mjaftueshëm me qumshtë gjri, 10% nuk është e sëmurë, 10% është sëmurë

si dhe 0% nuk ngopet mjaftueshëm me qumshtë gjiri.

Grafikoni 12.Shpërndarja e rezultatëve lidhur me njohurit e nënave për perdorimin ebiberonit ?

Në pyetjen se ‘’:A duhet ti jepni biberon (falls) foshnjës që ushqehet me gji?’’ nënat janë

përgjigjur se: 50% vetëm kur qanë, 35% hëre pas hëre,10% jo si dhe 5% jane përgjigjur me po.

80%

10%

0%10%

ngopet mjaftueshem mequmsht gjiri

nuk eshte e semure

nuk ngopet mjaftueshem mequmshte gjiri

eshte e semure

5%10%

35%

50%

po

jo

here pas here

vetem kur te qane

26

Grafikoni 13.Shpërndarja e rezultatëve lidhur me njohurit se kur duhet të fillojë ushqimi plotësus i

foshnjës që ushqehet me qumshtë gjiri?

Në pyetjen se pos me qumshtë gjiri kur duhet të filloi ushqyrja e foshnjës edhe me ushqimin

plotësues?’’ nënat janë përgjigjur : 80% 6 muaj pas lindjes, 10% 1 vit pas lindjes, 5% 3 muaj pas

lindjes si dhe 5% 9 muaj pas lindjes.

Grafikoni 14.Shpërndarja e rezultatëve të lidhur me pozicionin e ushqyerjës së foshnjës me gji?

Në pyetjen se ‘’: Cilin pozicion e përdorni më së shumti për ushqyrjën e foshnjës me gji?’’ nënat

janë përgjigjur: 40% pozicionin e përqafimit, 30% pozicionin e futbollistit, 20% pozicionin shtrirë

si dhe 10% pozicionin e përqafimit te kryqëzuar.

5%

80%

5%10%

3 muaj pas lindjes

6 muaj pas lindjes

9 muaj pas lindjes

1 vit pas lindjes

40%

20%

30%

10%pozicioni I perqafimit

pozicioni I shtrir

pozicioni I futbollistit

pozicioni I perqafimit tekryqezuar

27

Grafikoni 15.Shpërndarja e rezultatëve lidhurme marrjen e njohurive te nënave për gjidhënjen.

Në pyetjen se ‘’ Nga kush i keni marrë njohurit e gjidhënjës së pari?’’ nënat janë përgjigjur: 35%

nga prindërit dhe familja, 25% nga mjekët dhe infermierët, 20%nga internet si dhe 20% tjera.

Grafikoni 16.Shpërndarja e rezultateve lidhur me aplikimin e ushqyerjes me gji për të ulur

shpenzimet familjare?

Në pyetjen se ‘’A është ushqyerja me gji një mënyrë e mire për të ulur shpenzimet familjare?’’

nënat janë përgjigjur: 70% po, 20% jo si dhe 10% deri diku.

25%

35%

20%

20%nga mjeket dhe infermieret

nga prinderit dhe familja

nga interneti

tjera

70%

20%

10%

0%

po

jo

deri diku

28

Grafikoni 17.Shpërndarja e rezultatëve lidhur me hezitmin e ushqyerjes me gji ne vendet publike?

Në pyetjen se ‘’A hezitoni të ushqeni me gji foshnjën në vendet publike?’’ nënat janë përgjigjur:

40% jo, 30 % po, 20%vetëm në familje si dhe 10% ndonjëherë.

Grafikoni 18.Shpërndarja e rezultatëve lidhur me ofrimin e vendëve për ushqyerjen me gji në

vendet publike?

Në pyetjen se ‘Vendet e punës a duhet të ofrojnë vende të caktuara për ushqyrjen me gji?’’ nënat

janë përgjigjur: 90% me po si dhe 10% me jo.

30%

40%

10%

20%po

jo

ndonjehere

vetem ne familje

90%

10%

0% 0%

po

jo

29

Grafikoni 19. Shpërndarja e rezultatëve lidhur me inkuarjimin e mjekëve dhe infermierëve për

ushqimin me qumshtë të gjirit?

Në pyetjen se ‘’ A e inkurajojnë ushqyrjen me gji mjekët dhe infermierët?; nënat janë përgjigjur:

85% po, 10% deri diku si dhe 5% jo.

Grafikoni 20.Shpërndarja e rezultatëve lidhur me nevojën për një formë edukimi dhe mbështetje

për shtatëzena dhe nëna në komunitetin tuaj?

Në pyetjen se ‘A mendoni qëështë e dobishme në komunitetin tuaj që të ketë një formë edukimi dhe

mbështetje për shtatëzëna dhe nëna?;’nënat janë përgjigjur: 95% shumë e nevojshme si dhe 5% deri

diku e nevojshme, kurse pak e nevojshme dhe s’është e nevojshme janë përgjigjur 0%.

85%

10%5%

0%

po

deri diku

jo

95%

5%

0%0%

shume e nevojshme

deri diku e nevojshme

pak e nevojshme

seshte e nevojshme

30

4. PËRFUNDIMI

Duke u bazuar në atë që e trajtum më sipër në lidhje me qëllimet dhe temën tonë mund të nxjerrim

si përfundim se njohurit e grave rreth gjidhënjes përbëjnë një rëndësi mjaftë të madhe për tëmos

thënë rëndësi po aq sa gjidhënja.

Njohurit e grave rreth gjidhënjes janë të rëndësishme për arsye të realizimit në mënyre sa më

të mirë të misionit të tyre ndaj të vogëlit të tyre, bebës. Gjidhenja eshte akt që bënë ndërlidhshmërin

në mes të nënës dhe foshnjës. Gratë e reja duhet që të kenë ndihmen dhe orientimin në lidhje me

gjetjen e informacionit ne lidhje me gjidhenjen. Gjendja e informacioneve në lidhje me gjidhënjen

në rrugën dhe stadin e duhur bënë që të lehtësohet puna e nënave të reja dhe të kryhet me sukses.

Ndihma profesionale nga mamitë po ashtu zë vend të rëndësishëm në lidhje me njohurit e grave rreth

gjidhënjes. Metodat bashkohore dhe të rekomanduara nga OBSH-organizata botërore e shëndetësisë

janë një lehtësim që përbënë për të gjitha gratë në lidhje me gjidhënjen. Gjatë punimit kemi tentuar

që në mënyrë sa më shkencore të hedhim dritë mbi mënyrat dhe metodat më të lehta për akumulimin

e njohurive të grave rreth gjidhenjës sidomos për nënat e reja.

Kemi elaboruar përmes pyetsorit qartë dhe në bazëshkencore njohurit e grave, rastëve të cilat

i kemi anketuar në lidhje me njohurit rreth gjidhënjes. Si konkludim mund të themi se njohëja e një

procedure të caktuar bënë që të zhvillohet qëllimi në rrugën e duhur duke sjellur rezultate të cilat

priten dhe duhet te arrihen.

31

5. DISKUTIMET

Ushqimi i foshnjëve me qumësht të gjirit është shumë i rëndësishem për zhvillimin dhe shëndetin e

foshnjes. Nga nënat e reja shpesh bisedohet për mundësin e ushqimit të foshnjëve me ushqim sipas

formulës, por ushqimi i foshnjëve me qumësht gjiri është i pazëvendesueshem, ndërsa pajisja e

nënave me njohuri të nevojshme për gjidhënjen është detyrë e të gjithë punonjësve shëndetësorë.

Njohurit e nënave për gjidhënjen në rajonin e Gjilanit janë të mira në bazë të rezultateve nga

hulumtimi i jonë. Këto rezultate janë krahasuar edhe me dy studime shkencore të ngjashme të

realizuara ne Kosovë dhe të publikuara në revista shkencore ndërkombëtare “ Knowledge, Attitudes

and Practices of Mothers in Kosova About Complementary Feeding for Infant and Children 6-24

Months”11 të autores Merita Berisha dhe punimi tjetër “Knowledge about breastfeeding of children

0-6 months among mothers attending hospital services in Kosovo”12 te autorit Haxhi Kamberi. Në

hulumtimin tonë lidhur me marrjen e njohurive për gjidhënjen rezulton se 35% e nënave njohurit për

gjidhënje së pari i kanë marre nga prindërit dhe familja, 25% nga mjekët dhe infermierët, 20% nga

interneti, si dhe 20% tjera. Ndërsa në punimin e Merita Berishës rezulton se shumica e nënave

informohen nga stafi mjeksorë në lidhje me ushqyrjen e foshnjëve (73.6%) [të nënave] janë

informuar nga punonjësit e kujdesit shëndetësor, këtu vërehet një ndryshim krahasuar me punimin

tone lidhur me marrjen e njohurive për gjidhënjen. Tek punimi i Merita Berishes rezulton se 61.6%

të nënave mendojnë se ushqimi shtesë duhet të i jepet foshnjës pas 4 muajsh. Ndërsa në hulumtimin

tonë rezulton 80% të nënave mendojnë se ushqimi shtesë duhet të ipet 6 muaj pas lindjes. Në

hulumtimin tonë lidhur me njohurit për fillimin e ushqyerjes se foshnjës me qumësht të gjirit

menjehere pas lindjes, 50% të nënave janë përgjigjur që duhet menjëherë pas lindjes, 30% e nënave

janë përgjigjur se duhet pas 4 orësh, 20% e nënave janë përgjigjur se pas 6 orësh. Ndersa ne punimin

e H. Kamberit, 85% e nënave deklarohen se ushqimi i foshnjes duhet të filloj menjehere pas lindjes.

Në pyetjen se a ndikon ushqyrja me gji e foshnjës në humbjen e peshës fituar gjatë shtatzanisë 63%

e nënave u përgjigjen me po, 16% nuk e di, 11% jo si dhe 10 % deri diku. Krahasuar me pergjigjjet

në punimin e dr. Kamberit, ka nje dallim te lehtë, se në të cilini 40% e grave deklarojnë se ushqyrja

11 Knowledge, Attitudes and Practices of Mothers in Kosova About Complementary Feeding for Infant and Children 6-

24 Months. Merita Berisha, Naser Ramadani, Rina Hoxha, Sanije Gashi, Valbona Zhjeqi, Drita Zajmi, Ilir Begolli.Med Arch. 2017 Feb; 71(1): 37–41

12 Knowledge about breastfeeding of children 0-6 months among mothers attending hospital services in Kosovo. Haxhi

Kamberi, Naim Jerliu, Safete Kamberi, Idriz Berisha. SEEJPH 2018, posted: 30 July 2018. DOI

10.4119/UNIBI/SEEJPH-2018-196

32

me gji e zvoglon peshen e fituar gjatë shtatzënise. Krahasimi i nivelit të tërësishëm të njohurive të

nënave nga rajoni i Gjilanit me nivelin e njohurive të nënave nga dy punimet tjera përafërsisht është

i njëjtë dhe nuk ka dallime të theksuara në përqindje.

33

6. REKOMANDIMET

Duke u bazuar në të gjithë literaturën dhe matrialet e përdorura, po ashtu duke u bazuar në

rastet dhe trajtimet shkencore në lidhje me temën tonë mund të konkludojmë dhe themi

rekomandimet se:

❖ Edukimi i nënave te reja për rëndesin e ushqimit te foshnjeve me qumështë gjiri

❖ Promovimi në komunitet i ushqyerjes të foshnjeve me qumësht gjiri.

❖ Perkrahja institucionale për nënat gjidhenëse

❖ Edukimi i nënave për pozicionet e gjidhënjes dhe rëndesin e tyre

❖ Njoftimi i nënave me dhjetë parimet e ushqyerjes sipas OBSH-së

❖ Evitimi i vështirësive të nënes apo foshnjes për ushqyerjen qumesht gjiri.

34

7. REZYME

Hyrje- Gjidhënja është një ndjesi mjaftë e brishtë për nënat e reja si dhe është një akt i cili zënë vend

dhe rëndësi shumë të madhe në jetën e nënave të reja dhe luan rol të rëndësishëm dhe vital për

foshnjën. Gjatë punimit tonë jemi përpjekur që të shtjellojmë në mënyrë sa më shkencore dhe

profesionale njohurit e grave rreth gjidhënjes.

Qëllimi i studimit- Qëllimi i këtij punimi është që në mënyrë shkencore dhe faktike të hedhet dritë

mbi njohurit e grave rreth gjidhënjes dhe të ofrohen njohuri të reja në lidhje me gjidhënjen dhe

rëndësinë e sajë. Objektivat më më thellësi të punimit në fjalë janë; sa janë të infomrmuara grate

rreth gjidhënjes. Si dhe sa ndikon gjidhënja dhe njohurit rreth sajë tek nëna dhe fëmija. Rëndësia e

të ushqyerit natyral të foshnjës dhe ndikimet pozitive të saj etj.

Metodologjia - Për realizimin e kësaj teme të diplomes është përdorur metoda e hulumtimit.

Hulumtimi është kryer në një moster prej 100 nënash me fëmijë, në periudhen Gusht-Shator 2019,

në rajonin e Gjilani. Si instrument është pëdorur një pyetsor i vetëadministrueshem me 20 pyetje te

strukturuara në dy pjesë, në pjesen e parë me te dhëna socio-demografike, ndërsa në pjesën e dytë

me pyetje lidhur me njohuritë e nënave për gjidhenjen.

Përfundimi –Njohurit e grave rreth gjidhënjes janë të rëndësishmë për arsye të realizimit në mënyrë

sa më të mirë të misionit të tyre ndaj të vogëlit të tyre, bebës. Gjendja e informacioneve në lidhje me

gjidhënjen në rrugën dhe stadin e duhur bënë që të lehtësohet puna e nënave të reja dhe të kryhet më

sukses. Ndihma profesionale nga mamitë po ashtu zë vend të rëndësishëm në lidhje me njohurit e

grave rreth gjidhënjes. Metodat bashkohore dhe të rekomanduara nga OBSH- organizata botërore e

shëndetësisë janë një lehtësim që shpërbën për të gjitha gratë në lidhje me gjidhënjen.

SUMMARY

Introduction - Breastfeeding is a very sensitive sensation for young mothers and is an act

ëhich has a great place and importance in the life of neë mothers and plays an important and

vital role for the baby. During our ëork ëe have tried to further the scientific and professional

knoëledge of women about breastfeeding.

The purpose of the study - The purpose of this paper is to scientifically and factually shed

light on ëomen's knoëledge about breastfeeding and provide neë insights into breastfeeding

and its importance. The deeper objectives of the paper in question are; hoëëell-informed

ëomen are about breastfeeding. Hoë and to ëhat extent the relationship and knoëledge of it

affect the mother and child. The importance of feeding the baby's nature and its positive

impacts, etc.

Methodology - The research method was used for the realization of this diploma thesis. The

research was conducted on a sample of 100 mothers with children, in the period August-

September 2019, in Gjilan / Gnjilane region. A self-administered questionnaire with 20

questions structured in two parts was used as an instrument, the first part with socio-

demographic data, and the second part with questions about mothers' knowledge of

breastfeeding.

Conclusion - Knoëledge of ëomen about breastfeeding is important for the better realization

of their mission to their little baby. The state of the art regarding breastfeeding in the right ëay

and stage makes it easy for neë mothers to ëork and to perform successfully. Professional help

from midëives also plays an important role in ëomen's knoëledge about breastfeeding.

Contemporary and recommended methods by obsh, the ëorld health organization are a relief

to all ëomen regarding breastfeeding.

39

8. Pyetsori Njohuritë e nënave për gjidhënien

I. Të dhëna të përgjithshme

Emri________________ Mbiemri_________________ Datëlindja________________

Vendlindja______________________ Vendbanimi i tanishëm___________________

Përgatitja shkollore: a. e ultë, b. e mesme, c. e lartë

Lloji i kualifikimit shkollor:__________________

Statusi i punësimit: a. e punësuar b. e papunësuar Profesioni:_________________

Statusi ekonomik familjar: a. i ultë, b. i mesëm, c. i lartë

Shtatzania e_________ Lindja e_____________

II. Pyetje

1. Cili qumësht është më i mirë për ushqimin e foshnjes tuaj?

a.Qumështi i gjirit, b. Qumështi i lopes, c. Qumështi i blerë sipas formulës, d.Tjeter,

2. Kur duhet të fillojë ushqyerja e foshnjës me qumësht të gjirit?

a. Menjëherë pas lindjes, b. Pas 4 oreve, c. Pas 6 orëve, d. Pas 12 orëve,

3. Prodhimi fillestar i gjirit kuloshtres (colostrum) për foshnjen:

a. Nuk është i dobishëm, b. Është pak i dobishëm, c. Është shumë i dobishëm, d.

Nuk e di,

4. Sa herë gjatë ditës duhet të ushqehet foshnja me qumësht gjiri?

a. Çdo 4 orë, b. Çdo 6 orë c. Sa herë që kërkon të pijë foshnja d.Vetem kur

qanë

5. Sa kohë zgjatë dhënia e një racioni të qumështit të gjirit, foshnjes?

a. 5. min, b.10-15 min, c. 40 min d. 50 min

6. A e përmirëson sistemin imunitar të fëmijës, ushqyerja me qumësht të gjirit?

a.Po, b.Jo, c. E ndihmon pak, d. Nuk e di,

7. A ndikon ushqyerja me gji në lidhjen e nënës dhe fëmijës emocionalisht?

a. Ndikon shum, b.Ndikon pak, c. Nuk ndikon fare, d. Nuk e di,

8. A ndihmon në reduktimin e verdhëzës (ikterit) ushqyerja e shpeshtë e foshnjes, gjatë

periudhës së hershme?

a. Po, b.Jo, c.Nuk e di,

9. A ndikon ushqimi me gji i foshnjes në humbjen e peshës të fituar gjatë shtatzënisë?

a.Po, b.Deri diku, c. Jo, d.Nuk e di,

10. Kur foshnja e vendos tërë thimthin e gjirit në gojë dhe kapë sa më shumë pjesë të

aureolës së gjirit, atëherë foshnja:

a.Do të ushqehet me suksesë b. Duhet të ripozicionohet c. Nuk ushqehet mirë

40

11. Shenjat kur foshnja shton në peshë, lagë pelenat, flenë mirë, janë shenja që foshnja:

a. Ngopet mjaftueshëm me qumësht gjiri b. Nuk është e sëmurë

b.Foshnja është e sëmurë d. Nuk ngopet mjaftueshëm me qumësht gjiri

12. A duhet t’i jepni biberon (fallcë) foshnjeve që ushqehen në gji?

a. Po b. Jo c. Herë pas here d. Vetem kur të qanë,

13. Pos me qumësht gjiri, kur duhet të fillojë ushqimi i foshnjës edhe me ushqim plotësues?

a. Tre muaj pas lindjes, b. Gjashtë muaj pas lindjes, c. Nëntë muaj pas lindjes, d.

Një vit pas lindjes,

14. Cili pozicion, e përdorni më së shpeshti për ushqimin e foshnjes në gji?

a. Pozicioni i përqafimit, b. Pozicioni i shtrirë, c. Pozicioni i futbollistit,

d. Pozicioni i perqafimit te kryqezuar.

15. Nga kush i keni marrë njohuritë e para për gjidhënien e fëmijës tuaj?

a. Nga mjeket dhe infermieret, b. Nga prindërit dhe familja, c. Nga internet, d.

Tjetër

16. A është ushqyerja me gji një mënyrë e mirë për të ulur shpenzimet familjare?

a. Po, b. Jo, C. Deri diku,

17. A hezitoni te ushqeni foshnjen me gji, ne vendet publike?

a. Po, b. Jo, c. Ndonjeherë, d. Vetem ne familje,

18. Vendet e punës, a duhet të ofrojnë vende të caktuar për ushqyerjen me gji?

a. Po, b. Jo,

19. A e inkurajojnë mjekët dhe infermierët ushqyerjen me qumësht të gjirit?

a.Po b. Deri diku c. Jo

20. A mendoni që në komunitetin tuaj është e dobishme që të ketë një formë edukimi

dhe mbështetjes për shtatzëna dhe nëna?

a. Shumë e nevojshme b.Deri diku e nevojshme c. Pak e nevojshme d.Seshtë e

nevojshme

41

9. REFERENCAT

1. Anatomia normale e njeriut . Prof .Ass Dr Drita Totozani Prof .Ass .Dr. Sofika Qamili

2. Perberja e qumshtit te nenes, prof, Selaudi Bekteshi.

3. Pediatria dhe Kujdesi infemieror -Mehmedali Azemi , Vlora Ismali

4. Manuali Nelson i pediatrisë – Kliegman Behrman Jenson Stanton.

5. Unicef, ËHO : “ Këshillim mbi të ushqyerit me gji”

6. Breastfeeding of very loë birth ëeight.. Furman L, Minch NM, Hack M. J Hum Lact

1998;14:29-34.

7. Knoëledge, Attitudes and Practices of Mothers in Kosova About Complementary

Feeding for Infant and Children 6-24 Months. Merita Berisha, Naser Ramadani, Rina

Hoxha, Sanije Gashi, Valbona Zhjeqi, Drita Zajmi, Ilir Begolli.Med Arch. 2017 Feb;

71(1): 37–41

8. Knoëledge about breastfeeding of children 0-6 months among mothers attending

hospital services in Kosovo. Haxhi Kamberi, Naim Jerliu, Safete Kamberi, Idriz

Berisha. SEEJPH 2018, posted: 30 July 2018. DOI 10.4119/UNIBI/SEEJPH-2018-196

42

10. Biografi e shkurtër e kandidatëve – Cv ( Curriculum Vitae )

Informata përsonale

Emri dhe Mbiemri Ronita Zubaku

Datëlindja 26.01.1998

Gjinia F

Vendlindja Luzern- Zvicër

Nr. Personal 1241223929

Të dhënat kontaktuese

Nr. I telefonit 044 221589

Adresa Topanic-Kamenicë

E-mail Ronita98@outlook.com

Të dhënat e kualifikimit

Shkolla e mesme e lartë Infermiere e mamisë

Universiteti Univeristeti i Gjakovës ‘’Fehmi

Agani’’

Fakulteti Fakulteti i Mjekësisë

Programi Mami

Statusi E rregullt

Nr. ID 160305051

43

Informata përsonale

Emri dhe Mbiemri Gentrita Salihi

Datëlindja 12.01.1998

Gjinia F

Vendlindja Gjilan

Nr. Personal 1241245426

Të dhënat kontaktuese

Nr. I telefonit 044 667 180

Adresa Topanic- Kamenicë

E-mail gentrita12@aoutlook.com

Të dhënat e kualifikimit

Shkolla e mesme e lartë Infermiere e mamisë

Universiteti Univeristeti i Gjakovës ‘’Fehmi

Agani’’

Fakulteti Fakulteti i Mjekësisë

Programi Mami

Statusi E rregullt

Nr. ID 160305052