SHMANGJA DHE KONTROLLI SHQOROR

Njerzit dallojn në mes veti shum aspekte apo kushtimisht mund te themi se dallojn në të gjitha aspektet duke filluar nga ato që janë natyrore të lindura deri te ndryshimet tjera të cilat krijohen gjat procesit të krijimit dhe zhvillimit të tyre.Këta njerz dallojn nga aftesitë mendore dhe shkathsitë fizike,nga vendi ku jetojnë,nga standarti,nga puna që e bëjnë, nga niveli I civilizimit,nga origjina,etnia dhe besimi fetar.

Njerzit per t ë eksiztuar janë të detyruar të punojnë dhe gjatë punës krijojn raporte të bashkpunimit me individë dhe grupe ku varsisht nga vëllimi dhe natyra e punëve përcaktojn format e punës dhe ngrisin bashkpunim deri në nivel të kontratave.

SISTEMI I SË DREJTËS

Sistemi I s ë drejtës përbëhet nga tërsia e normave juridike,parimeve e rregullave të cilat kanë nderlidhje harmonike ku së bashku e përbëjn një tërsi logjike e cila njihet si e drejtë e pozitave dhe vepron brenda një shteti apo tërsie teritoriale.

Sistemi eurokontintental mbështeten në burimet e të drejtës romake e cila njihet si e drejtë e shkruar ithtarët e këtij sistemi njihen si më të qëndrueshëm ndaj ndryshimeve të së drejtës.

ORIGJINA E TË DREJTËS DHE RËNDSIA E SAJ

E drejta nuk egziston jasht shoqëris.Origjina e të drejtës është shoqri.Ajo buron nga shoqëria si nevojë e domosdoshme për organizmin e saj dhe rregullimin e raporteve në mes të individve,grupeve,formave të organizmit shoqror sic janë familja,bashksitë fetare,organizatat ekonomike deri te raoportet gjnore,racore dhe fetare.

ROSKO PAUN

Rasko Paun(1870-1964)është ndër mendimtarët më të mdhenjë të kohës së tij I cili me punën që bëri I ka dhënë një kontribut shumë të madh literaturs juridike botrore ne shekullin XIX .Studimet për drejtsi I ka kry në universitetin e Nebrastit në SHBA.Doktoroi në univerzitetin e Harvardit.Në universitetin e Nebrasit e mbajti msim për juruspodencën dhe të drejtën ndërkombtare,ku u bë edhe dekan I këtij fakulteti.Më von është bërë profesor I drejtës ne Harvardit.Më vonë eshtë bëre dekan edhe ne ketë fakulktet.Për kontributin e tij të dhënë është nderuar me cmimn Doktor nderi ne 16 univerzitet brenda edhe jasht SHBA.

OLIVER VENDELL

Oliver Ëendell Holms (1841-1935) mbaroi drejtësin në univerzitetin e Harvardit dhe pas pak kohe u bë profesor I të drejtës në këtë universitet.Më vonë është zgjedhur gjyqtar I Gjukatës supreme te shtetit Masacuses.Në vitin 1899 zgjidhet kryetar I ksaj gjykate.Pas tri viteve në vitin 1902 zgjidhet gjyqtar I gjykatës supreme të shteteve të bashkuara ku punoi deri në vitin 1932.Ai njihet si prakticient dhe krijues I cili ka dhënë një kontribut të madh për shkencat juridike dhe më von për sociologjin e së drejtës.

Emile Durkhemi

Emile Durkhemi (1858-1917) është mendimtar I njohur francez dhe studiues shum I thellë I ceshtjeve shoqrore dhe sociologjike por në mënyr të vecant ka studiuar religjionin,morlain si dhe ndarjen e punës shoqrore.Dirkemi angazhohej për stabilizimin e opinionit të shoqrisë franceze për rëndësin e sociologjisë dhe për këtë ai në vitin 1887 nisi punën si pedagog I sociologjisë në Universitetin e Bordos me c`rast edhe njihet si sociolog I parë francez I nivelit akademik.

E DREJTA DHE TË KUPTUARIT SOCIOLOGJIK TË SAJ

Për të drejtën,krijimin ,përkufizim dhe zbatimin e saj ka mendime të shumta nga mendimtart të profesioneve të ndryshmë.Të drejtën e studiojn:filozofia e se drejtës,socilogjia e së drejtës,shkencat juridike si dhe lami tjera. E drejta është objket I studimit të shkencave juridike në mënry të drejtpërdrejt por këtu kemi për qëllim që të drejtën ta trajtojm nga aspketi i sociologjis së drejteës e cila të drejtës I qaset në mënyr tjetër për dallim nga shkencat juridike apo nga teoria e pastër juridike dhe nga filozofia e së drejtës.

MAKS WEBERI

Maks Weberi(1864-1920) eshte mendimtar gjerman de themelues I sociologjis moderne te se drejtes Pikepamjet e veta per sociologjin e se drejtes I ka paraqitur ne vepren e tij te njohur “Ekonomia dhe shoqeria” ne kapitullin e shtate.Maks Weberi per shkak te njohurive te thella dhe te gjera qe kishte “u be I njohur ne shume disiplina njekohsisht “ si ne sociologjin e religjionit,ne ekonomi,ne historin e sociologjis ku e themeloi edhe sociologjin racionale.Ne sociologjin e se drejtes Weberi “racionalizmi ze vend qendror” ku sipas tij ne sferat e se drejtes shoqerore veprimi bazohet perhere e me shume ne perllogaritjet eficiente qe te arrihet plotesimi I disa qellimeve.Weberi per te studiuar ligjin dhe te drejten ne parimet e racionalizmit qe ishte karakterisitik e vendeve perendimore si dhe per tu njohur me menyrat e krijimit te se drejtes dhe nxjerrjes se vendimeve ai perpunoi nje skem burimore te zhvillimit te se drejtes sipas Weberit ekzisotojn kater faza te zhvillimit:Faza e pare: eshte faza karizmatike e zhvillimit te se drejtes e cila behet permes

udhheqesve dhe profeteve fetar.Faza e dyte: eshte faza empirike ku e drejta zbatohet permes njerezve vendor

Faza e trete : ka te beje me rregullimin –perforcimin- konsolidimin e qendrave me fuqi politike.Faza e katert: karakterizohet nga profesionalizmi.

Weberi per krijimin e se drejtes dhe zbatimin e saj mbeshtetet ne dy aspkete qendrore te se drejtes:

Sipas racionalizmit substancial: krijimi I ligjit dhe se drejtes si dhe zbatimi I tyre behet kur ligji dhe e drejta “pasqyrojne normat e pergjithshme,te cilat ekzisojn jashte konturave te parimeve ligjore dhe formulimeve te pergjithsme mbi ve ligjin.

Sipas racionalizmit formal:Weberi mendon se e drejta dhe ligji jane iracionale kur vendimet ligjore bazohen ne te dhena te cilat nuk jane te kontrolluara e te verifikuara ne aspektin intelektual.

Weberi percaktoi kater forma te jurispodences: Jurispodenca karizmatike,drejtesia e kadiut,gjykimet empirike,jurispodenca racionale.

THEMELUESIT E SOCIOLOGJIS SE DREJTES NE AMERIKE

Oliver Wendell Holmes,Bengjamin Kardozo dhe Rosko Paund.Keta jane themelues te sociologjis se drejtes ne Amerike.Per studimet e se drejtes kane ndjekur dy rruge:”njera orientohej kah shkenca kurse tjetra kah praktika jetesore.Mendimtaret amerikane te jurispodences sociologjike pajtohen me mendimin se “ndryshimet shoqerore percaktojne zhvillimin e te drejtes si dhe me faktin se efikasiteti I normave juridike varet prej nivelit te perkrahjes se tyre nga opinioni.

TOMAS HOBSI (1588-1679)

Eshte mendimtar I madh anglez I cili me pikepamjet e tij ka dhene nje kontribut te cmuar ne analizen e jetes se njerezve duke filluar nga parimet e te drejtes natyrore ku sipas kesaj te drejte te gjithe njerezit kane te drejta te barabarta ne cdo gje,dhe cdo njeri ka te drejte ta perdore forcen e vet per ta mborjtur veten dhe per ti realizuar synimet e tij te bazuara ne arsyen e gjykimit sipas te ciles ai mendon se ka te drejte.Drejtesia sipas Hobsit “eshte vullneti I perhershem per ti dhene cdo njeriut ate qe I takon”Te Hobsi shihet se te drejten dhe ligjin e krijon dhe I zbaton sovrani.dhe te gjithe shtetasit jane pergjegjes para ligjeve.Ligjet natyrore te Hobsit te cilat bejne rregullimin e raporteve dhe organizimeve te jetes se qytetareve ne perditshmeri jane te pandryshueshme,dhe te perjetshme

derisa”padrejtesia,mosmirenjohja,arroganca dhe favorizimi I personave ekzistojne dhe nuk mund te behen te ligjshme.

EMANUEL KANTI

Emanuel Kanti eshte shkencetar I madh gjerman,themelues I filozofis klasike gjermane dhe njeri nder filozofet me te medhenje te historise se filozofis boterore.Pikepamjet e Kontit per natyren,njeriun dhe shoqerin jane kritike dhe insistuese per nje njohje sa me te thelle te tyre. Keto pikepamje I mbeshteten ne tri pyetje kryesore:Cka mund te dime,cka duhet te bejme dhe cka mund te shpresojme.Per secilen prej ketyre Kanti ka shkruar nga nje veper per pyetjen:Cka mund te dime, e ka shkruar vepren “Kritika e mendjes se paster” ,per pyetjen Cka mund te bejme “Kritiken e mendjes praktike” dhe per pyetjen cka mund te shpresojme shkroi vepren “Kritika e fuqise se te gjykuarit.