การสนับสนุนชุมชนชายฝั่งตั้งรับปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ

เอกสารทางเลือกเชิงนโยบาย

“การมีกรอบนโยบายถือเป็นจุดเริ่มต้นที่ดี แต่การแปลงแผนให้เกิดการปฏิบัติเป็นเรื่องที่

ท้าทายกว่า โดยเฉพาะในเรือ่งของการตัง้รบัปรบัตวัต่อการเปลีย่นแปลงสภาพภมูอิากาศ ซึง่เป็นเรือ่งใหม่

และเป็นเรือ่งทีต้่องมองในระยะยาว ทัง้ยงัมช่ีองว่างและระยะห่างอยูม่ากในการลงมอืท�า การเตรยีมพร้อม

และการสร้างขดีความสามารถในการปรบัตวัซึง่เป็นการลงทนุทีจ่�าเป็นส�าหรบัอนาคต กลไกต่างๆ จะต้อง

หมุนไปในทิศทางเดียวกัน เพื่อให้เกิดการผนวกเรื่องการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศเข้ากับการ

ก�าหนดนโยบายรายสาขาที่เกี่ยวข้องเป็นกระแสหลักของการพัฒนา หรือว่า mainstreaming ได้อย่าง

ต่อเนื่อง”

นายวิจารย์ สิมาฉายา

รองปลัดกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม

“หากย้อนไปดูสิ่งที่ผ่านมาและผลการคาดการณ์ที่จะเกิดขึ้นในภายภาคหน้า ก็เห็นได้ชัดว่า

ภยันตรายที่จะส่งผลต่อพื้นที่ชายฝั่งทะเลของประเทศไทยทั้งสองด้านจะเกิดถี่ขึ้นและรุนแรงขึ้น

ฝนตกหนักและนาน เกิดภัยแล้งรุนแรงในบางช่วง ต้องเผชิญกับพายุและคลื่นพายุซัดฝั่ง ซึ่งนอกจาก

ส่งผลกระทบต่อชีวิตและทรัพย์สินแล้วยังมีผลต่อแหล่งที่อยู่ทางธรรมชาติของพืชและสัตว์ ส่งผล

ต่อความมั่นคงทางอาหาร และยังส่งผลกระทบโดยตรงต่อการท�ามาหากินของชุมชนชายฝั่งซึ่งพึ่งพา

ทรัพยากรชายฝั่งและอาศัยสภาพธรรมชาติ”

พลโทนายแพทย์อ�านาจ บาลี

ผู้อ�านวยการส�านักงานบรรเทาทุกข์และประชานามัยพิทักษ์

สภาการชาดไทย

“เราต้องการเสนอให้ในระดับสถาบันมีกลไกลการบริหารแบบพหุภาคี มีกฎหมาย ระเบียบ

และแผนงานที่เอื้อต่อการจัดการเชิงพื้นที่ มีกลไกเสริมสร้างศักยภาพและความตระหนักรู้ในทุกระดับ

มีการจัดท�าฐานข้อมูลและกลไกด้านการสื่อสารการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศที่มีประสิทธิภาพ

มีการจัดตั้งกองทุนเพื่อสนับสนุนการตั้งรับปรับตัวของชุมชน มีการสร้างแรงจูงใจส�าหรับภาคเอกชน

และองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ผ่านกลไกด้านการคลังเพื่อให้เกิดการลงทุนที่ช่วยลดผลกระทบของ

การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ”

นายพร้อมบุญ พานิชภักดิ์

เลขาธิการมูลนิธิรักษ์ไทย

การสนับสนุนชุมชนชายฝั่งตั้งรับปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ

เอกสารทางเลือกเชิงนโยบาย

โดย

มูลนิธิรักษ์ไทย และภาคีความร่วมมือ

การสนับสนุนชุมชนชายฝั่งตั้งรับปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ

เอกสารทางเลือกเชิงนโยบาย

โดย มูลนิธิรักษ์ไทย และภาคีความร่วมมือ

บรรณาธิการ:

บุญธิดา เกตุสมบูรณ์

วีณา น�าเจริญสมบัติ

พิมพ์ครั้งที่ 1: เมษายน 2557

จ�านวน 500 เล่ม

จัดพิมพ์โดย

มูลนิธิรักษ์ไทย

185-187 ถนนพหลโยธิน ซอย 11 แขวงสามเสนใน

เขตพญาไท กรุงเทพฯ 10400

โทรศัพท์: 02 265 6888

โทรสาร: 02 271 4467

ปกและรูปเล่ม: กานต์ ทัศนภักดิ์

พิมพ์ที่

โทรศัพท์:

3

ผู้แทนจากชุมชนและหน่วยงานที่เกี่ยวข้องได้แก่ ภาคประชาชน ชุมชน จังหวัด

องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น หน่วยงานราชการ องค์กรพัฒนาเอกชน และองค์กรระหว่าง

ประเทศ ได้ร่วมกันผลักดันการด�าเนินงานการตั้งรับปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพ

ภูมิอากาศของชุมชนชายฝั่ง ได้สรุปบทเรียน และสร้างข้อเสนอทางเลือกเชิงนโยบาย

เพือ่เอือ้ให้เกดิสภาพแวดล้อมทีเ่กือ้กลู และสนบัสนนุความคดิรเิริม่และศกัยภาพของชมุชน

ชายฝั่งในการด�าเนินงานการปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศอย่างต่อเนื่อง

และเป็นรูปธรรม ข้อเสนอดังกล่าวได้น�าเสนอต่อที่ประชุมระดับชาติ ซึ่งมีผู้บริหารระดับ

นโยบาย นักวิชาการ ผู้แทนองค์กรจากหน่วยงานที่เกี่ยวข้องและภาคประชาชนพิจารณา

และจัดท�าเป็นเอกสารขึ้นภายใต้การด�าเนินงาน 3 โครงการ ดังนี้

1. โครงการเสริมสร้างความเข้มแข็งให้ประชาชนชายฝั่งทะเลเพื่อลดผลกระทบ

จากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศในประเทศไทย การด�าเนินการในประเทศไทย

โดยมูลนิธิรักษ์ไทย สนับสนุนโดยคณะกรรมาธิการแห่งสหภาพยุโรป www.raksthai.org

2. โครงการเพิม่ศกัยภาพการปรบัตวัของชมุชนชายฝ่ังทีเ่สีย่งต่อการเปลีย่นแปลง

สภาพภูมิอากาศ ด�าเนินการโดยส�านักงานบรรเทาทุกข์และประชานามัยพิทักษ์ สภา-

กาชาดไทย มลูนธิเิพือ่การพฒันาทีย่ัง่ยนื กรมป้องกนัและบรรเทาสาธารณภยั สนบัสนนุโดย

กองทุนสิ่งแวดล้อมโลกและโครงการพัฒนาแห่งสหประชาชาติ www.incaproject.in.th

3. โครงการป่าชายเลนเพือ่อนาคต (Mangrove for the Future-MFF) กรมทรพัยากร

ทางทะเลและชายฝั่ง www.mangroveforthefuture.org

ที่มา :

4

กระบวนการสร้างทางเลือกเชิงนโยบาย :

โครงการเสริมสร้างความเข้มแข็งให้ประชาชนชายฝั่งทะเล

เพื่อลดผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ

โครงการเพิ่มศักยภาพการปรับตัวของชุมชนชายฝั่ง

ที่เสี่ยงต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ

..........

ดำาเนินงาน

..........

สรุปบทเรียนเวทีพัฒนาข้อเสนอเชิงนโยบาย

การตั้งรับปรับตัว

ต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ

คณะทำางานสังเคราะห์ข้อเสนอเชิงนโยบาย

ที่ปรึกษา/นักวิชาการให้ข้อคิดเห็น

เวทีสนทนาเชิงนโยบาย

สร้างกระแสหลักในนโยบายและปฏิบัติการทุกภาคส่วน:

พื้นที่ชายฝั่งกับการตั้งรับปรับตัว

กับการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ

..........

โต๊ะกลมการตอบสนองจากระดับนโยบาย

รัฐ วิชาการ เอกชน

.....

โต๊ะกลมการตอบสนองภาคประชาชน

เอกสารทางเลือกเชิงนโยบาย

การสนับสนุนชุมชนชายฝั่งตั้งรับปรับตัวต่อ

การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ

5

1. บทน�า ...............................................................................................................................

2. เป้าหมายการตั้งรับปรับตัว ...........................................................................................

3. ศักยภาพ โอกาสและความท้าทาย ..................................................................................

4. ข้อเสนอการสร้างกระแสหลักการปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ .......

4.1 ประเด็นร่วม ............................................................................................................

4.2 รากฐานการน�าประเด็นการปรับตัวสู่กระแสหลักการพัฒนา ..................................

ข้อมูล ความรู้ : กลไกการสื่อสาร .................................................................................

การสร้างศักยภาพ : กลไกการเพิ่มขีดความสามารถและความตระหนักรู้ ..................

การด�าเนินงานเชิงสถาบัน : กลไกการบริหารจัดการแบบพหุภาคี .............................

กฎหมาย ระเบียบ แผนงาน : กลไกการเอื้อต่อการจัดการเชิงพื้นที่และระบบนิเวศ ..

กองทุน : กลไกการหนุนเสริมทางการเงิน ...................................................................

แรงจูงใจ : กลไกการสร้างแนวร่วม ..............................................................................

จุดเริ่มต้น .............................................................................................................................

สารบัญ

7

10

12

15

16

17

19

21

23

25

27

29

31

6เอกสารทางเลือกเชิงนโยบาย การสนับสนุนชุมชนชายฝั่งตั้งรับปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ

การสนับสนุนชุมชนชายฝั่งตั้งรับปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ

เอกสารทางเลือกเชิงนโยบาย

ข้อมูล

เข้าถึง พึ่งพาได้

สถาบัน

เชื่อมโยง ป

ระสาน

ผลักดัน

กฎหมาย

ปลดล็อค

สร้างหลักปร

ะกัน

กองทุน

ปฏิบัติการทันที

ศักยภาพ

เท่าทัน มั่นใจ

แรงจูงใจ

ประสานประ

โยชน์

เพิ่มพลัง

เอกสารทางเลือกเชิงนโยบาย การสนับสนุนชุมชนชายฝั่งตั้งรับปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ 7

1. บทน�า

การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศส่งผลกระทบใหญ่หลวงต่อทุกแง่มุมของการ

พัฒนา แม้ปัจจุบัน รัฐบาล หน่วยงานระดับท้องถิ่น ภาคธุรกิจ และองค์กรพัฒนาเอกชน

ได้เริ่มมีการด�าเนินการเพื่อตอบสนองต่อความแปรปรวนของสภาพอากาศ แต่ยังคงเป็น

ส่วนน้อยเท่านั้นที่น�าเรื่องการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศเข้าไปเป็นส่วนหนึ่งของการ

ก�าหนดนโยบาย ยุทธศาสตร์และแผนการด�าเนินงาน

จากประสบการณ์และบทเรยีนซึง่ได้จากการด�าเนนิงานโครงการเสรมิสร้างศกัยภาพ

ชุมชนชายฝั่งในการตอบสนองต่อผลกระทบจากสภาพอากาศที่แปรปรวน ท�าให้ตระหนัก

ว่า การสร้างภูมิคุ้มกันให้ชุมชนในการตั้งรับปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ

ควรเป็นการสร้างนโยบายและแผนการพฒันาในลกัษณะ “พหภุาค”ี ทีส่อดคล้องกบับรบิท

ทางภูมินิเวศ สังคม และเศรษฐกิจของแต่ละพื้นที่

ทิศทางการตั้งรับปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศจึงควรตั้งอยู่บนฐาน

วฒันธรรมและระบบนเิวศ ซึง่เชือ่มโยงกบัการจดัการระบบสงัคมและระบบนเิวศเข้าไว้ด้วย

กนั เป็นการใช้ทัง้ศกัยภาพของคนและระบบนเิวศในการตัง้รบัปรบัตวัต่อการเปลีย่นแปลง

สภาพภมูอิากาศ ในส่วนของคนจะประกอบไปด้วยชมุชนและหน่วยงานตัง้แต่ระดบัท้องถิน่

ถึงระดับชาติ ผ่านกลไกและกระบวนการท�างานแบบมีส่วนร่วมระหว่างพหุภาคี ควบคู่ไป

กับการใช้ทรัพยากรธรรมชาติท�าหน้าที่เป็นฐานอาหาร ฐานชีวิต และเกราะป้องกันภัย

ที่ส�าคัญให้กับมนุษย์

เมื่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศเป็นเรื่องจากปัจจุบันถึงอนาคต และการ

เปลีย่นแปลงทางเศรษฐกจิและสงัคมจะส่งผลให้ความเสีย่งต่างๆ เปลีย่นรปูแบบไปได้โดย

สิน้เชงิ การปรบัตวัจงึเป็นประเดน็ทีค่วรมองให้กว้างกว่าการแก้ไขปัญหาสิง่แวดล้อม หรอื

ไม่ควรพจิารณาเฉพาะการเปลีย่นแปลงสภาพภมูอิากาศทีแ่ยกจากบรบิทการเปลีย่นแปลง

8เอกสารทางเลือกเชิงนโยบาย การสนับสนุนชุมชนชายฝั่งตั้งรับปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ

ทางสังคมเศรษฐกิจ โดยการมองแยกส่วนเฉพาะบางประเด็นอาจท�าให้การตอบสนอง

ต่อปัญหาจ�ากดั และแคบกว่าผลกระทบทีจ่ะเกดิต่อชมุชน สงัคม และประเทศ และทีส่�าคญั

ประเด็นการปรับตัวจ�าเป็นต้องมองให้ไกลด้วยเช่นกัน เราควรขยายวิสัยทัศน์ (vision)

ในการวางแผนต่างๆ ออกไปในอนาคตในกรอบเวลาที่ไม่คุน้เคย เพือ่สร้างให้ชมุชนยดืหยุน่

และทนทานต่อการเปลีย่นแปลง สามารถด�าเนนิการจดัการความเสีย่ง และหรอืมแีผนการ

ลดความเสี่ยงจากภัยที่เกิดจากความปรวนแปรของสภาพอากาศได้

ไม่นานนี ้มกีารกล่าวถงึและกระตุน้ให้เกดิ “การสร้างกระแสหลกั (Mainstreaming)”

ในประ เด็นผลกระทบจากการเปลี่ ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ โดยเป ็นการ

บูรณาการการตั้งรับปรับตัวของชุมชนต่อสภาพอากาศที่แปรปรวน เข้าไว้ในการพิจารณา

วางแผนยุทธศาสตร์การพัฒนา ของหน่วยงานภาครัฐ และภาคส่วนต่างๆ

โดยเป็นที่ยอมรับกันโดยทั่วไปว่า ภัยคุกคามจากสภาพอากาศที่แปรแปรวน

นั้นหลีกเลี่ยงไม่ได้ การสร้างเกราะคุ้มกันที่เพียงพอเท่านั้น จึงจะท�าให้เราสามารถด�ารง

วิถีการด�าเนินชีวิตอยู่ได้อย่างมั่นคง การรณรงค์และเน้นย�้าให้เกิดความตระหนักว่า

• การปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงภูมิอากาศ ไม่ใช่ ประเด็นการแก้ปัญหา

สิ่งแวดล้อมเท่านั้น

• พิจารณาการบริหารจัดการความเสี่ยงจากผลกระทบของสภาพอากาศ

ที่มีประสิทธิภาพ

• พิจารณาบริบทยุทธศาสตร์การพัฒนา และการด�าเนินวิถีชีวิตของชุมชน

• พิจารณาเป้าหมายยุทธศาสตร์ และแผนพัฒนาที่มีอยู่ภายใต้เงื่อนไขใหม่

SEA START 2556

ประเด็นการปรับตัว

เอกสารทางเลือกเชิงนโยบาย การสนับสนุนชุมชนชายฝั่งตั้งรับปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ 9

“ผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศเป็นเรื่องของทุกคนที่ต้องร่วมกัน

หาแนวทางแก้ไข” ไม่ใช่เฉพาะกระทรวงใดกระทรวงหนึง่ หรอืบคุคลใดบคุคลหนึง่ จงึเป็น

สิ่งส�าคัญ และจ�าเป็นอย่างยิ่งที่ต้องสร้างให้เกิดเป็นกระแสร่วม

โดยประเดน็การเปลีย่นแปลงสภาพภมูอิากาศเป็นเรือ่งของอนาคตระยะยาว ควบคู่

ไปกับการเปลี่ยนแปลงทางด้านสังคมเศรษฐกิจภายใต้แผนการพัฒนา และการก�าหนด

นโยบายจากภาครัฐ ดังนั้น การพิจารณาถึงกระบวนการตั้งรับปรับตัวของชุมชนต่อการ

เปลีย่นแปลงสภาพภมูอิากาศ จงึไม่อาจเป็นประเดน็ทีแ่ยกออกมาจากมติกิารพฒันาอืน่ๆ

ได้ ทั้งนี้ การสร้างกระแสหลักเรื่องการปรับตัว อาจแบ่งได้เป็น 4 ขั้นตอน ได้แก่ ก้าวแรก

คือ การสร้างความตระหนัก ให้กับผู้ที่เกี่ยวข้องด้วยการสร้างกระบวนการเรียนรู้ ให้เกิด

การแลกเปลี่ยนอย่างสม�่าเสมอ ก้าวที่ 2 คือ การสร้างศักยภาพ ให้เกิดขึ้นในทุกภาคส่วน

เป็นการสร้างองค์ความรูแ้ละบคุคลกรให้สอดคล้องและพร้อมต่อการเปลีย่นแปลง ก้าวที ่3

คือ การท�ากิจกรรมน�าร่อง เป็นการด�าเนินงานแบบพหุภาคี สร้างการเรียนรู้จากบทเรียน

และน�าสู่ก้าวที่ 4 คือ การรณรงค์ในระดับนโยบาย ซึ่งการด�าเนินงานในแต่ละก้าวจะ

หมุนเวียนอย่างต่อเนื่อง สร้างความเข้มแข็งให้กับชุมชน เพื่อให้เกิดการพัฒนาที่ยั่งยืน

พูดคุย กล่าวถึง แลกเปลี่ยน เรียนรู้

เก็บข้อมูล อบรม สร้างนวัตกรรม เครือข่าย

ด�าเนินงานกิจกรรมแบบพหุภาคี

กระแสหลักจากบทเรียนสู่ระดับนโยบาย

สร้างความตระหนัก

สร้างศักยภาพ

กิจกรรมนำาร่อง

สร้างกระแสหลัก

ก้าวที่ 1

ก้าวที่ 2

ก้าวที่ 3

ก้าวที่ 4

ดัดแปลงจาก Huq and Ayers, 2551

ขั้นตอนการสร้างกระแสหลัก (Mainstreaming)

10เอกสารทางเลือกเชิงนโยบาย การสนับสนุนชุมชนชายฝั่งตั้งรับปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ

เอกสารทางเลือกเชิงนโยบาย ฉบับนี้ จึงเป็นส่วนหนึ่งของกระบวนการสร้าง

กระแสหลักเรื่องการปรับตัวให้เกิดขึ้นในสังคม โดยตัวแทนจากชุมชนและหน่วยงานที่

เกีย่วข้อง ได้จดัให้มกีารระดมสมอง สรปุบทเรยีน เพือ่สร้างข้อเสนอทางเลอืกเชงินโยบาย

เพื่อเอื้อให้เกิดสภาพแวดล้อมที่เกื้อกูลในการสนับสนุนความคิดริเริ่มและศักยภาพของ

ชุมชนในการด�าเนินงานการตั้งรับปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศอย่าง

ต่อเนื่องและเป็นรูปธรรม

2. เป้าหมายการตั้งรับปรับตัว

ในอีกด้านหนึ่ง แม้ว่าการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศเป็นทั้งวิกฤติ แต่ก็เป็น

โอกาสด้วยเช่นกัน เป้าหมายที่ส�าคัญ คือ เกิดการพัฒนาอย่างยั่งยืน การลดความเสี่ยง

และผลกระทบที่เกิดขึ้นทั้งในปัจจุบันและอนาคตจากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ

การเพิ่มศักยภาพของชุมชนให้มีความสามารถในการตั้งรับปรับตัว และสร้างโอกาส

หรือใช้ประโยชน์ที่อาจเกิดขึ้น แต่การด�าเนินงานการพัฒนา จะมีเป้าหมายเพื่อให้ชุมชน

เข้มแข็งแต่พียงอย่างเดียวคงไม่เพียงพอ สังคมไทยต้องการชุมชนที่มีวิสัยทัศน์ ในการ

จัดการภายใต้การเปลี่ยนแปลงในอนาคต ซึ่งควรมาจากการปรับยุทธศาสตร์การด�าเนิน

วิถีชีวิตของชุมชน (Resilience) ในขณะเดียวกันก็สร้างแผนพัฒนาที่มีอยู่ภายใต้เงื่อนไข

ใหม่ๆ (Robustness) เพือ่สร้างให้ชมุชนมคีวามยดืหยุน่ (Flexibility) หรอืชมุชนมทีางเลอืก

หลายทางทีจ่ะด�าเนนิการต่อสถานการณ์การเปลีย่นแปลงที่ไม่อาจจคาดคดิ (Uncertainty)

ทั้งนี้ ตัวแทนของชุมชนชายฝั ่งได้เล็งเห็นร่วมกันถึงเป้าหมายการด�าเนินการเพื่อ

การตั้งรับปรับตัว ดังนี้

ชุมชนมีความมั่นคงในวิถีชีวิต ที่อยู ่อาศัย ที่ดินท�ากินและการประกอบ

อาชีพ

เอกสารทางเลือกเชิงนโยบาย การสนับสนุนชุมชนชายฝั่งตั้งรับปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ 11

1. เพื่อลดความเปราะบางต่อผลกระทบของการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ

โดยการสร้างศักยภาพในการตั้งรับปรับตัวและภูมิคุ้มกัน

2. เพือ่สนบัสนนุใหเ้กดิการผนวกประเดน็การตัง้รบัปรบัตวัฯ สูน่โยบาย แผนงาน

และแผนปฏิบัติการที่เกี่ยวข้อง ทั้งที่มีอยู่เดิมและที่จ�าเป็นต้องพัฒนา

ขึน้มาใหม ่อยา่งสอดคลอ้งไปในทศิทางเดยีวกนั โดยเฉพาะในกระบวนการ

วางแผนและยุทธศาสตร์การพัฒนารายสาขาในระดับต่างๆ ตามความ

เหมาะสม

เพื่อการตั้งรับปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ

(National Adaptation Plan: NAP)

มีสองประการคือ

เป้าหมายของกระบวนการพัฒนาแผนปฏิบัติการระดับชาติ

ลดความเสีย่ง ความเปราะบางจากการเปลีย่นแปลงสภาพภมูอิากาศ ภยัพบิตัิ

และโครงการพัฒนาขนาดใหญ่ของรัฐหรือธุรกิจที่ส่งผลกระทบต่อวิถีชีวิต

และทรัพยากรชายฝั่ง

การฟื ้นฟูทรัพยากรฐานทรัพยากรธรรมชาติและระบบนิเวศทะเลและ

ชายฝั่ง สร้างหลักประกันความหลากหลาย และสงวนพื้นที่ทรัพยากรเพื่อ

ความมั่นคงของชุมชนชายฝั่ง

ลดเงื่อนไขเชิงโครงสร้างทางนโยบายทุกระดับ เพิ่มอ�านาจประชาชนใน

ระดบัโครงสร้าง และสร้างความเท่าเทยีม สทิธชิมุชนในการจดัการทรพัยากร

ธรรมชาติ

12เอกสารทางเลือกเชิงนโยบาย การสนับสนุนชุมชนชายฝั่งตั้งรับปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ

3. ศักยภาพ โอกาสและความท้าทาย

3.1 ศักยภาพ

ข้อมูลภายใต้การด�าเนินงานโครงการฯ พบว่า ชุมชนและหน่วยงานบางแห่ง

ได้แสดงให้เห็นว่ามีขีดความสามารถในการตั้งรับปรับตัว และเกิดความการร่วมมือกัน

ด�าเนินกิจกรรมการตั้งรับปรับตัวต่อผลกระทบที่เกิดขึ้นจากการเปลี่ยนแปลงสภาพ

ภูมิอากาศ ซึ่งสามารถสรุปเป็นหัวข้อได้ ดังนี้

การรวมกลุ ่มองค์กรระดับชุมชน เช่น กลุ ่มอาชีพ กลุ ่มอนุรักษ์

สิ่งแวดล้อม มีการแลกเปลี่ยนกันระหว่างกลุ่ม และเชื่อมโยงเครือข่ายในระดับ

นิเวศระดับลุ่มน�้า

แหล่งเรียนรู้ที่เป็นต้นแบบ มีการเตรียมกลุ่มเยาวชนรุ่นใหม่ มีต้นทุน

ความรูเ้กีย่วกบัธรรมชาต ิได้แก่ เรือ่งพชื สตัว์ แหล่งทีอ่ยูอ่าศยั การจดัการดนิ น�า้

ใช้ภูมิปัญญาท้องถิ่น ความเชื่อ วัฒนธรรม ประเพณี เพื่อลดความเสี่ยงและ

ผลกระทบจากการเปลีย่นแปลงสภาพภมูอิากาศ บางชมุชนมรีะบบวทิยชุมุชน ระบบ

วทิยสุือ่สาร เตอืนภยั เฝ้าระวงั บางชมุชนเรยีนรูก้ารเกบ็ข้อมลูการปรบัตวั สมาชกิ

ในชมุชนบางกลุม่มคีวามรูค้วามเข้าใจเกีย่วกบัการเปลีย่นแปลงสภาพภมูอิากาศ ทัง้

ในระดับบุคคล ครัวเรือน และชุมชน มีการน�าความรู้เรื่องการเตรียมพร้อมรับ

ภัยพิบัติสู่ระบบการศึกษา

กิจกรรมน�าร่อง ชุมชนชายฝั่งและหน่วยงานที่เกี่ยวข้องได้มีการ

ด�าเนินงานเพื่อเตรียมการตั้งรับปรับตัวจากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ

ซึ่งประกอบด้วยกิจกรรมหลายด้าน ที่มีฐานมาจากภูมิปัญญาดั้งเดิมของการ

ท�ามาหากิน ผสานกับการทดลองแสวงหาทางออกใหม่ๆ เช่น ฟื้นฟูระบบนิเวศ

เพือ่ปกป้องชมุชนจากลมพาย ุและวางแผนด้านการตัง้รบัปรบัตวัไว้ในแผนชมุชน

เอกสารทางเลือกเชิงนโยบาย การสนับสนุนชุมชนชายฝั่งตั้งรับปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ 13

และแผนต�าบล จดัท�า สร้างคคูลองระบายน�า้ พนงักัน้น�า้ หรอืแนวไม้ไผ่กนัคลืน่ลม

เพือ่ป้องกนัการกดัเซาะพงัทลายชายฝ่ัง ยกบ้านให้สงูพ้นระดบัน�า้ท่วม หรอืคาดว่า

น�า้จะท่วมถงึ การท�าแผนทีภ่ยัพบิตั ิเส้นทางอพยพ ศนูย์อพยพ การประเมนิแหล่งน�า้

อุปโภค บริโภคเพื่อตอบสนองต่อเหตุการณ์ภัยพิบัติ การทดลองปรับวิธีการ

ท�าเกษตร การกลับไปหาพันธุ์ข้าวพื้นเมืองที่มีความเหมาะสมกับสภาพพื้นที่

มากกว่าพันธุ์ข้าวลูกผสม

ศัยภาพของบุคลากร และหน่วยงาน องค์กรปกครองท้องถิ่นบางแห่ง

มคีวามตระหนกั และพฒันาบคุลากรเรือ่งการจดัการภยัพบิตั ิมภีาครีะหว่างท้องถิน่

มีศักยภาพในการก�าหนดระเบียบ และข้อบัญญัติท้องถิ่นเพื่อการสนับสนุนชุมชน

ในการจดัการทรพัยากรธรรมชาต ิการจดัท�าข้อบญัญตัเิพือ่รบัมอืกบัภยัพบิตั ิและ

มีระบบวิทยุสื่อสาร และเครือข่ายกู้ภัย

ข้อมูล หน่วยงานรัฐในบางจังหวัด และสถาบันการศึกษาท้องถิ่น

ในบางแห่ง มีองค์ความรู้ท้องถิ่นที่เกี่ยวกับภัยพิบัติ การเตือนภัย รวมทั้ง พบว่า

มีการสร้างองค์ความรู้ด้านวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีจากหน่วยงานภายนอก

เพื่อสร้างเครือข่ายการท�างานแบบพหุภาคีในพื้นที่

3.2 โอกาสและความท้าทาย

ในภาพรวม ถึงแม้ว่าจะมีการประเมินผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงสภาพ

ภูมิอากาศอยู่บ้าง แต่กระบวนการปรึกษาหารือ หรือเชื่อมโยงทางเลือก รูปแบบ หรือวิธี

ด�าเนนิการในการตัง้รบัและปรบัตวัของชมุชนทีเ่หมาะสมตามบรบิทพืน้ที ่จากระดบัท้องถิน่

สู่ระดับนโยบาย และจากผู้ก�าหนดนโยบายสู่ผู้ปฏิบัติ ยังขาดช่องทางการด�าเนินงาน

ที่ชัดเจน เกิดเป็นช่องว่างที่มีระยะห่างระหว่างกันอย่างมาก ส่งผลให้การรับรู ้หรือ

ความตระหนกัถงึความส�าคญัของปัญหาและผลกระทบทีเ่กดิ ณ ช่วงเวลาปัจจบุนัและอาจจะ

เกิดในอนาคตยังจ�ากัดอยู่เฉพาะบางประเด็น บางพื้นที่ บางคน บางกลุ่ม บางหน่วยงาน

14เอกสารทางเลือกเชิงนโยบาย การสนับสนุนชุมชนชายฝั่งตั้งรับปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ

เท่านั้น ท�าให้ขาดผู้รับผิดชอบที่ชัดเจน ขาดการหนุนเสริมอย่างเหมาะสม ขาดการ

พัฒนาศักยภาพอย่างเพียงพอ ขาดข้อมูลและความเข้าใจที่ถูกต้อง สุดท้ายคือ ขาดพลัง

การเชื่อมประสานความร่วมมือ ขาดแรงจูงใจเพื่อผลักดันการด�าเนินงานในลักษณะ

องค์รวม ต่างคนต่างท�า ต่างเรียนรู้ และขาดการแลกเปลี่ยน เพื่อสร้างความตระหนักรู้

ร่วมกัน

จากประสบการณ์ในพื้นที่ สะท้อนให้เห็นว่าความรู ้ความเข้าใจเกี่ยวกับการ

เปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศเท่านั้นยังไม่เพียงพอ แต่ต้องตระหนักถึงนัยยะของ

ผลกระทบที่จะมีต่อชุมชนด้วย โดยเฉพาะในเรื่องของความเสี่ยงและการจัดการ

ความเสีย่ง เช่น ความเสีย่งจะเปลีย่นรปูไปหรอืไม่ การจดัการความเสีย่งทีเ่คยท�ามายงัจะ

ใช้ได้หรือไม่ แค่ไหนในอนาคต ความท้าทายที่ส�าคัญจึงอยู่ที่ กลไกที่จะสร้างความรู้ที่มี

ความหมายและปรับใช้ได้ในประเด็นเฉพาะ และเหมาะสมกับบริบทของแต่ละพื้นที่

ที่มีศักยภาพ และสถานะความเปราะบางที่แตกต่างกันไป

ประเดน็ท้าทายทีเ่กดิขึน้นี ้ในอกีด้านหนึง่เปิดโอกาสส�าหรบัการด�าเนนิการปรบัตวั

กบัสภาพการเปลีย่นแปลงภมูอิากาศในกระแสการพฒันาประเทศ กระบวนการพฒันาระดบั

ประเทศควรมีความสอดคล้องกันมากขึ้น การท�าให้เป็นกระแสหลักในนโยบายรายสาขา

แต่ในขณะเดียวกันก็ผนวกรวมอยู่ในทิศทางการพัฒนาประเทศโดยรวมด้วยการพัฒนาที่

ยั่งยืนและการเปลี่ยนมุมมองใหม่เพื่อสร้างความสามารถในการแข่งขันของประเทศไทย

เพื่อการมองหาเทคโนโลยีใหม่ในการผลิต การสร้างความมั่นคงทางอาหาร การศึกษา

สุขภาพ และอื่นๆ

เรายังคงสามารถคิดถึงการสร้างเกราะป้องกันเพื่ออนาคต ที่พูดถึงการวาง

ยุทธศาสตร์ใหม่ๆ มาตรการใหม่ๆ รวมถึงระบบบริหารจัดการที่เสมอภาคและเป็นธรรม

ในอนาคต การสนับสนุนการมีส่วนร่วมอย่างแท้จริงของกลุ่มต่างๆ อย่างเท่าเทียม

โดยเฉพาะกลุม่ผูห้ญงิและผูถ้กูละเลยในกระบวนการวางแผนพฒันา การปกป้องคุม้ครอง

เอกสารทางเลือกเชิงนโยบาย การสนับสนุนชุมชนชายฝั่งตั้งรับปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ 15

กลุม่เปราะบาง ซึง่จ�าเป็นต้องมกีารพฒันากลไกและระบบในระดบัประเทศ ภมูภิาค ท้องถิน่

ที่มีประสิทธิภาพและสนองต่อความต้องการของชุมชน โดยค�านึงถึงความสามารถในการ

ปรับตัวที่มีความแตกต่างออกไปในแต่ละช่วงเวลา เงื่อนไขพื้นที่ และประเภทภัยพิบัติ

ซึ่งเป็นไปได้โดยการรักษาสมดุลระหว่างก�าหนดนโยบายและ/หรือตามความต้องการของ

แหล่งทุนสนับสนุน กับความต้องการจากพื้นที่และการมีส่วนร่วมของชุมชน

4. ข้อเสนอการสร้างกระแสหลัก การปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ

ส�านักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม (สผ.) ภายใต้

กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม รับผิดชอบโดยตรงในการจัดท�าร่าง

แผนแม่บทรองรบัการเปลีย่นแปลงสภาพภมูอิากาศ พ.ศ. 2556-2593 เป็นแผนระยะยาว

มีระยะเวลาประมาณ 37 ปี และมีการจัดท�าแผนปฏิบัติการในทุกๆ 5 ปีเพื่อให้เกิด

การปรับเปลี่ยนแผนที่สอดคล้องกับสถานการณ์ โดยมีการจัดท�ายุทธศาสตร์การ

เปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ 3 ด้านหลัก คือ 1) การลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจก

2) การปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ และ 3) การเสริมสร้างสมรรถนะของ

ส่วนที่เกี่ยวข้องทั้งภาครัฐและเอกชนและชุมชนในการบริหารจัดการหรือการเตรียมรับ

ปรับตัวการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ ทั้งนี้ ได้ก�าหนดวิสัยทัศน์ให้ประเทศไทยมี

ภูมิคุ้มกันที่เกี่ยวข้องกับเรื่องการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศบนฐานการพัฒนาที่ยั่งยืน

มีเป้าหมายที่เกี่ยวข้องกับเรื่องการปรับตัว เช่น การสร้างภูมิคุ้มกันต่อการเปลี่ยนแปลง

สภาพภมูอิากาศ ทีเ่น้นการบรูณาการแนวทางและมาตรการในการปรบัตวัจากทกุภาคส่วน

ทุกระดับเพื่อให้เกิดการปรับตัวในเชิงนโยบายที่มีความส�าคัญมากยิ่งขึ้น ความจ�าเป็น

ในการจัดท�าแผนที่แสดงพื้นที่เสี่ยงต่อผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศให้

ครอบคลมุเพือ่เกดิการเชือ่มโยงกบัฐานข้อมลู รวมทัง้มติทิางเศรษฐกจิ สงัคม สิง่แวดล้อม

ต่างๆ ที่ส�าคัญ และมีแผนปฏิบัติการปรับตัวเพื่อรองรับการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ

16เอกสารทางเลือกเชิงนโยบาย การสนับสนุนชุมชนชายฝั่งตั้งรับปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ

รวมทั้งการรวบรวมประเด็นปัญหาต่างๆ ในระดับโลก เชื่อมโยงระดับภูมิภาคและระดับ

ประเทศ และในระดับชุมชนก็ต้องท�าให้เกิดผลในทางปฏิบัติ

และเพื่อให้การจัดท�าแผนแม่บทรองรับการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศซึ่งเป็น

แผนระยะยาว เกิดแผนปฏิบัติการที่สอดคล้อง และตอบสนองต่อความต้องการของ

ผูเ้กีย่วข้อง โดยเฉพาะชมุชนผูไ้ด้รบัผลกระทบจากการเปลีย่นแปลงสภาพภมูอิากาศ การ

สร้างข้อเสนอทางเลอืกเชงินโยบายทีม่กีระบวนการจากล่างสูบ่น (Bottom- up Approach)

จงึเป็นสิง่ส�าคญั โดยมปีระเดน็ร่วม และข้อเสนอทีเ่ป็นรากฐานการน�าประเดน็การปรับตวั

สู่กระแสหลักของการพัฒนาประเทศ ดังต่อไปนี้

4.1 ประเด็นร่วม

จากกระบวนการด�าเนินงานสร้างข้อเสนอทางเลือกเชิงนโยบาย มีการพูดคุย

แลกเปลี่ยนระหว่างผู้ที่เกี่ยวข้องในทุกภาคส่วน และทุกระดับ เกิดข้อค้นพบที่ส�าคัญ

ซึ่งเป็นประเด็นร่วมว่า การสร้างภูมิคุ้มกันเรื่องการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศต้องอยู่

บนฐานการพฒันาทีย่ัง่ยนื ความเสมอภาคและความเท่าเทยีม ในขณะทีเ่น้นการปฏบิตักิาร

ระดับพื้นที่เป็นส�าคัญ ด้วยปัญหาที่เกิดขึ้นย่อมแตกต่างกันในแต่ละพื้นที่ ดังนั้นการแก้ไข

จึงต้องแตกต่างกันไปตามบริบทของพื้นที่ ควรมีการวางแผนท�ากิจกรรมให้สอดคล้องกับ

ระบบนิเวศและความเหมาะสมของแต่ละพื้นที่ และต้องตระหนักว่าการด�าเนินงานต้อง

ใช้เวลา มีการเรียนรู้ และพัฒนา โดยเริ่มการประสานระหว่างจังหวัดกับกระทรวงที่

เกี่ยวข้องเพื่อคัดเลือกปัญหาของชุมชนที่ชัดเจนเน้นการมีส่วนร่วมของชุมชน และ

จัดท�าเป็นโครงการน�าร่อง ชุมชนน�าร่อง หรือต�าบลน�าร่องในการตั้งรับปรับตัวต่อการ

เปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ

ควรให้ความส�าคัญกับกระบวนการพูดคุยปรึกษาหารือ ควบคู่กับการด�าเนินงาน

เพราะมิใช่การพูดคุยเพียงครั้งเดียวที่จะก่อให้เกิดความร่วมมือได้ ควรมีการประสาน

ความร่วมมือและความรับผิดชอบในระดับประเทศ ภูมิภาค และท้องถิ่น ประชุมร่วมกับ

เอกสารทางเลือกเชิงนโยบาย การสนับสนุนชุมชนชายฝั่งตั้งรับปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ 17

ผู้มีส่วนได้ส่วนเสียให้เข้ามามีส่วนร่วมและให้เกิดการแลกเปลี่ยนพูดคุยอย่างต่อเนื่อง

เพื่อให้ตอบโจทย์ที่มากกว่าการตอบสนองเหตุการณ์ และควรท�าความเข้าใจกับแนวโน้ม

การเปลี่ยนแปลงของสภาพภูมิอากาศที่จะเกิดขึ้นในอนาคต เพื่อสร้างแผนงานรองรับ

ผลกระทบที่เหมาะสม นอกจากนี้ นอกจากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศแล้ว ยังมี

ปัจจัยอื่น ๆ ที่ส่งผลต่อชุมชนให้ต้องมีการตั้งรับปรับตัวด้วยเช่นกัน ไม่ว่าโครงการขนาด

ใหญ่ นโยบายของรัฐ การเปิดเสรีการค้า โครงการภาคอุตสาหกรรม โครงการท่องเที่ยว

และอื่นๆ ดังนั้นผู้เกี่ยวข้องต้องตระหนักถึงและต้องเชื่อมโยงกับปัจจัยเหล่านี้ด้วยว่าจะ

สร้างแผนตั้งรับปรับตัวอย่างไร รวมถึงการตั้งรับปรับตัวที่ปฏิบัติกันอยู่ในปัจจุบันจะ

ส่งผลอย่างไรในอนาคต

4.2 รากฐานการน�าประเด็นการปรับตัวสู่กระแสหลักการพัฒนา

การเปลีย่นแปลงสภาพภมูอิากาศไม่สามารถท�านายได้แน่นอน ทัง้ยงัมเีงือ่นไขด้าน

การพัฒนา การเมือง เศรษฐกิจ สังคมที่ส่งผลต่อการเปลี่ยนแปลงชุมชนและพื้นที่ชายฝั่ง

ดังนั้น ผู้ก�าหนดนโยบายจึงจ�าเป็นต้องผนวกเงื่อนไขการเปลี่ยนแปลงสภาพอากาศเข้าไป

ในนโยบาย แผนงาน ระเบยีบ และแผนปฏบิตักิารของทกุภาคส่วนทีเ่กีย่วข้องเพือ่ให้มัน่ใจ

ว่ากลไกเหล่านั้นจะมีประสิทธิภาพในอนาคต

ในการขับเคลื่อนเพื่อน�าประเด็นการตั้งรับปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพ

ภูมิอากาศสู่กระแสหลัก ของการก�าหนดนโยบายและการวางแผนการพัฒนาพื้นที่ชายฝั่ง

ยังมีค่อนข้างน้อย รวมถึง ขาดงานศึกษาวิจัย การเสริมสร้างศักยภาพ และการจัดสรร

งบประมาณ โดยประเด็นที่ควรได้รับความสนใจด�าเนินงานมากขึ้น คือ ด้านข้อมูลความรู้

การสร้างศักยภาพ การด�าเนินงานเชิงสถาบัน กฎหมาย การสร้างแรงจูงใจ และการ

สนบัสนนุด้านการเงนิ ซึง่ควรสร้างให้เป็นรากฐานในการขบัเคลือ่น และหนนุเสรมิ เพิม่พลงั

ในการด�าเนินงานการสร้างกระแสหลักเรื่องการตั้งรับปรับตัวจากการเปลี่ยนแปลงสภาพ

ภมูอิากาศของชมุชนชายฝ่ัง เพือ่สร้างเกราะป้องกนัผลกระทบที่ไม่อาจหลกีเลีย่ง ให้เกดิขึน้

ได้จริงไม่เป็นเพียงนโยบายและแผนที่มีไว้เฉพาะอ่านและกล่าวถึง หรือเป็นความ

18เอกสารทางเลือกเชิงนโยบาย การสนับสนุนชุมชนชายฝั่งตั้งรับปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ

รับผิดชอบเพียงหน่วยงานใดหน่วยงานหนึ่งเท่านั้น เสมือนการท�างานในหลายด้าน

หลายมิติคล้ายลูกเต๋า เมื่อทอดออกไป ต้องเคลื่อนออกไปทั้ง 6 ด้าน ทุกหน้าคือประเด็น

การท�างาน ในขณะเดียวกันภายในแกนกลางก็มีการเชื่อมประสานการด�าเนินงานไว้

ด้วยกนั นอกจากนี ้การสร้างกระแสหลกัควรเกดิการสร้างหน้ามติกิารท�างานทีห่ลากหลาย

เกิดเป็นบล็อกโครงสร้างการด�าเนินงานที่เชื่อมต่อกันอย่างต่อเนื่อง ภายใต้การสรุป

บทเรียนจากการด�าเนินงานโครงการน�าร่องฯ จากทุกภาคส่วน จึงได้มีข้อเสนอทางเลือก

เชิงนโยบาย ดังนี้

เข้าถึง ถึ่งพาได้

ข้อมูล

ข้อมูลเข้าถึง พึ่งพาได้

ข้อมูล

เข้าถึง พึ่งพาได้เท่าทัน มั่นใจ

ศักยภาพ ศักยภาพ

เท่าทัน มั่นใจ

ศักยภาพเท่าทัน มั่นใจ

เชื่อมโยง ประสาน

ผลักดัน

เชื่อมโยง ประสานผลักดัน

สถาบัน สถาบัน

สถาบันเชื่อมโยง ประสาน ผลักดัน

ปฏิบัติการทันที

กองทุน กองทุน

ปฏิบัติการทันที

กองทุนปฏิบัติการทันที

แรงจูงใจ

ประสานประโ

ยชน์

เพิ่มพลัง

แรงจูงใจประสานประโยชน์เพิ่มพลัง

แรงจูงใจประสานประโยชน์ เพิ่มพลัง

ปลดล็อค สร้างหลักประกัน

กฎหมาย กฎหมาย

ปลดล็อค

สร้างหลักปร

ะกัน

กฎหมาย ปลดล็อค สร้างหลักประกัน

เอกสารทางเลือกเชิงนโยบาย การสนับสนุนชุมชนชายฝั่งตั้งรับปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ 19

ข้อมูล ความรู้ : กลไกการสื่อสาร

สร้างฐานข้อมลูกลางด้านการปรบัตวัต่อการเปลีย่นแปลงสภาพอากาศ และข้อมลู

ที่เกี่ยวข้อง และสร้างกลไกการสื่อสารที่มีประสิทธิภาพที่ทุกคน ทุกหน่วยงาน ทุกระดับ

เข้าถึงได้ ควรได้รับความส�าคัญในล�าดับต้นๆ ของนโยบายและแผนการพัฒนาทั้ง

ในระดับท้องถิ่นและระดับประเทศ โดยการจัดท�าฐานข้อมูลในเรื่องการเปลี่ยนแปลง

ภูมิอากาศ ข้อมูลความเสี่ยงทั้งในปัจจุบันและอนาคต มีมาตรฐานเป็นข้อเท็จจริง และ

ต้องเป็นข้อมลูทีท่นัสมยัสอดคล้องทนัต่อสถานการณ์ มกีารพฒันาฐานข้อมลูโดยใช้ระบบ

แยกเพศ และแยกกลุ่มเฉพาะที่เผชิญกับความเสี่ยง และมีความเปราะบางสูง ลดความ

ซ�้าซ้อนของข้อมูล มีการวิเคราะห์ข้อมูลอย่างรอบคอบ และตระหนักถึงข้อจ�ากัดของ

ข้อมูลในแต่ละประเด็น

• ฐานข้อมลูกลางทีเ่ป็นปัจจบุนัด้านการเปลีย่นแปลง

สภาพภมูอิากาศและการปรบัตวัของชมุชน ทีท่กุคน

และทุกหน่วยงานสามารถเข้าถึง เรียนรู้ และน�าไป

ใช้ได้ มกีลไกการสือ่สารทีม่ปีระสทิธภิาพ ด้วยภาษา

ที่เข้าใจได้ง่าย

• การเชือ่มโครงข่ายข้อมลูในทกุระดบั ทัง้ระดบัชมุชน

ระดับท้องถิ่น และระดับชาติ ระหว่างชุมชนกับ

ชุมชน ระหว่างหน่วยงานกับหน่วยงาน และชุมชน

กับหน่วยงานเพื่อให้สามารถเชื่อมโยงการท�างาน

ได้โดยไม่ซ�้าซ้อน

20เอกสารทางเลือกเชิงนโยบาย การสนับสนุนชุมชนชายฝั่งตั้งรับปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ

การพฒันากลไกการจดัการความรู ้และฐานข้อมลูการเปลีย่นแปลงสภาพภมูอิากาศ

เพื่อตอบสนองต่อการปรับตัวของชุมชนอย่างเป็นระบบ ชุมชนหลายแห่งมีความรู ้

พร้อมชุดความคิดที่ส�าคัญ จึงควรจัดให้ความรู้ที่ชุมชนมีอยู่เกิดการแลกเปลี่ยนไหลเวียน

เพื่อพัฒนาองค์ความรู้เดิมผนวกกับวิธีการและกระบวนการใหม่ๆ ที่ค้นพบจากเครือข่าย

อย่างสม�่าเสมอ ส่งเสริมการต่อยอด ผสมผสานกันระหว่างความรู้จากท้องถิ่นกับความรู้

จากภายนอก พร้อมทัง้ยกระดบัองค์ความรูท้ีม่อียู่ในท้องถิน่ให้สามารถเชือ่มโยงกบัข้อมลู

ทางวชิาการ และข้อตกลงระหว่างประเทศ ทัง้นี ้ข้อมลูทีจ่�าเป็นส�าหรบัผูเ้กีย่วข้องแต่ละกลุม่

แต่ละระดับมีความแตกต่างกัน จึงควรจัดท�าให้เหมาะสมกับกลุ่มเป้าหมายแต่ละกลุ่ม

การพัฒนาเครื่องมือส�าหรับการเก็บข้อมูล ผนวกกับการพัฒนาทักษะและเทคนิค

การเกบ็ข้อมลู การวเิคราะห์ และสงัเคราะห์ข้อมลูเพือ่น�าไปใช้ให้ได้จรงิ และควรมกีารวจิยั

และพัฒนา การน�าเรื่องภูมิสารสนเทศน�าสู่ท้องถิ่นให้มากขึ้น อาจด้วยการตั้งศูนย์ข้อมูล

ในระดับพื้นที่ การพัฒนาระบบการติดตามประเมินผล การสร้างกระบวนการแลกเปลี่ยน

เรียนรู้ให้ชุมชนได้วิเคราะห์ การประเมินความเสี่ยง การประเมินศักยภาพตนเอง

สร้างกลไกการสื่อสาร และประสานงานระหว่างกันต้องเป็นไปอย่างรวดเร็ว ไม่

ยุง่ยากและมากขัน้ตอนเพือ่ตอบสนองกบัสถานการณ์อย่างทนัท่วงท ีโดยหน่วยงานเฉพาะ

ในการส่งต่อข้อมูลข่าวสารให้ชุมชน ควรกระจายข้อมูลด้านภูมิอากาศ และภัยพิบัติใน

ระบบเวลาปัจจุบัน (Real Time) มีกลไกคู่ขนานหรือช่องทางการส่งต่อเชื่อมโยงข้อมูล

จากพืน้ทีแ่ละระดบันโยบาย กระบวนการส่งต่อข้อมลูและการสือ่สารข้อมลูจากภายนอกสู่

ชุมชนเป็นไปอย่างต่อเนื่อง จริงจัง และจริงใจในการหนุนเสริมข้อมูลจากหน่วยงานที่

เกีย่วข้อง ทีส่ามารถแลกเปลีย่นเรยีนรู ้และใช้ร่วมกนั การให้ข้อมลูต่อผูเ้กีย่วข้อง ใช้วธิกีาร

มีส่วนร่วมของชุมชน ข้อมูลไม่กระจุกตัวและทั่วถึงทุกคนในชุมชน เครือข่ายการสื่อสาร

แจ้งเตอืนภยัจากต้นน�า้ สูป่ลายน�า้ ส่งเสรมิการแลกเปลีย่นข้อมลูเกีย่วกบัการป้องกนัและ

การลดภัยพิบัติระหว่างภาครัฐ เอกชน ชุมชน และท้องถิ่น จัดกิจกรรมรณรงค์ สื่อสารให้

ทั่วถึงและควรจะมีการจัดการโดยท้องถิ่นเป็นหลัก

เอกสารทางเลือกเชิงนโยบาย การสนับสนุนชุมชนชายฝั่งตั้งรับปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ 21

การสร้างศักยภาพให้ทุกภาคส่วนในสังคม เป็นการสร้างเกราะป้องกัน และความ

ทนทานต่อผลกระทบจากการเปลีย่นแปลงสภาพภมูอิากาศ เพือ่ลดความเสีย่งทางภยัพบิตัิ

และเป็นการตั้งรับปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศในระยะยาว หน่วยงานรัฐ

ปรบัรปูแบบการด�าเนนิการจากการชีน้�า ตดัสนิใจมาเป็นการหนนุเสรมิและสร้างศกัยภาพ

ให้กบัชมุชน โดยจดัให้มพีฒันาศกัยภาพเชงิสถาบนั และผูม้ส่ีวนเกีย่วข้องทกุระดบัภายใน

การสร้างศักยภาw : กลไกการเพิ่มขีดความสามารถและความตระหนักรู้

• การบูรณาการเรื่องการปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลง

สภาพภูมิอากาศเข้าสู่แผนงานการพัฒนาของ

หน่วยงานทุกระดับ ทุกภาคส่วน

• ทุกหน่วยงานรัฐผนวกการพัฒนาบุคลากรให้มี

ความรู้ ความเข้าใจในการตั้งรับปรับตัวกับการ

เปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ พร้อมการประสาน

งานร่วมกับหน่วยงานอื่นๆ ที่เกี่ยวข้อง

• สร้างศักยภาพให้ทุกคนมีความตระหนักถึงการ

เปลีย่นแปลงสภาพภมูอิากาศ มคีวามรู ้ความเขา้ใจ

ความสามารถวิเคราะห์ความเสี่ยง ตอบสนอง

ความต้องการและปัญหาได้เหมาะสม การเข้าถึง

ความช่วยเหลือต่างๆ เพื่อตั้งรับปรับตัวกับการ

เปลี่ยนแปลง

22เอกสารทางเลือกเชิงนโยบาย การสนับสนุนชุมชนชายฝั่งตั้งรับปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ

พื้นที่ให้มีความรู้ความเข้าใจ ความตระหนักในเรื่องการปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพ

ภมูอิากาศ เพือ่ให้เกดิการบรูณาการแผนงานพฒันาในพืน้ที ่หมูบ้่าน ต�าบล จงัหวดั ลุม่น�า้

และประเทศ

พัฒนา Change Agent ซึ่งมีบทบาทในการขยายผล และสร้างศักยภาพให้แก่

ภาคประชาชนอย่างมีประสิทธิภาพ และสร้างเครื่องมือการวิเคราะห์ความเปราะบางและ

ศกัยภาพ ทีช่มุชนท้องถิน่สามารถน�าไปประยกุต์ใช้ได้ง่าย และมคีวามต่อเนือ่ง สร้างโอกาส

ในการแลกเรียนรู้ระหว่างชุมชนที่มีประสบการณ์ รวมทั้ง เผยแพร่ประสบการณ์เหล่านี้

ออกไปให้กว้างขวาง จดัสร้างชดุเรยีนรูท้ีเ่กดิจากสภาพพืน้ทีแ่ละปัญหาทีแ่ตกต่างกนัตาม

ระบบนิเวศต่างๆ

ภาคการศึกษาทั้งในระบบและนอกระบบ มีการพัฒนาหลักสูตรแกนกลางเรื่อง

การตั้งรับปรับตัวกับการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศให้กลุ่มเยาวชน เพื่อให้เข้าใจ

และสามารถรับมือกับภัยพิบัติที่อาจเกิดขึ้นไม่ว่าจะอยู่ในพื้นที่ใด การอบรมให้ความรู้

สร้างความตระหนักในกลุ่มคนรุ่นใหม่ นอกจากนี้ สถานศึกษาในชุมชนด�าเนินการพัฒนา

หลักสูตรท้องถิ่น เรื่องการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศร่วมกับชุมชน และมีส่วนร่วม

ในการพฒันาศกัยภาพของชมุชนในการจดัท�าหลกัสตูรท้องถิน่ในเรือ่งการจดัการภยัพบิตัิ

จากความแปรปรวนของสภาพอากาศ

ในระดบัท้องถิน่ ก�าหนดวสิยัทศัน์และยทุธศาสตร์การพฒันาเมอืงและชมุชนท้องถิน่

โดยให้มีแนวทางการพัฒนาที่สอดคล้องกับปัจจัยทางภูมิอากาศ สามารถพัฒนาแผนการ

จัดการฉุกเฉินท้องถิ่น ซึ่งตั้งอยู่บนพื้นฐานของความถูกต้อง แม่นย�า การระบุความเสี่ยง

ของชุมชนที่เหมาะสม และการประเมินศักยภาพ ความเสี่ยง รวมทั้งความรุนแรงที่จะ

เกดิขึน้จากภยัธรรมชาต ิเพือ่การเรยีนรูท้ีจ่ะอยูก่บัการเปลีย่นแปลงต่างๆ ด้วยกระบวนการ

สร้างความรู้ ความเข้าใจ การถ่ายทอดความรู้อย่างเป็นระบบ รวมทั้ง สามารถจัดท�าแผน

การปรบัตวัและรบัมอืกบัผลกระทบจากการเปลีย่นแปลงสภาพภมูอิากาศ ประมวลรวบรวม

ปัญหาในระดับชุมชนเพื่อเชื่อมโยงกับหน่วยงานที่เกี่ยวข้องในพื้นที่

เอกสารทางเลือกเชิงนโยบาย การสนับสนุนชุมชนชายฝั่งตั้งรับปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ 23

การด�าเนินงานเชิงสถาบัน : กลไกการบริหารจัดการแบบพหุภาคี

• องค ์กรอิสระว ่าด ้วยการเปลี่ยนแปลงสภาพ

ภูมิอากาศเป็นกลไกการประสานงานในระดับชาติ

สถานะไม่ต�า่กว่ากระทรวง มอี�านาจ หน้าที ่ก�าลงัคน

และงบประมาณ ในการประสานนโยบาย แผนงาน

โครงการด้านการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ

ระหว่างหน่วยงานรฐั การจดัการร่วมกบัภาคเอกชน

ประชาสังคม และประสานความร่วมมือจาก

องค์กรระหว่างประเทศ อย่างเป็นระบบ และมี

ความต่อเนื่อง

องค์ประกอบขององค์กรอิสระมาจากชุมชนท้องถิ่น หน่วยงานราชการ องค์กร

พัฒนาเอกชน สถาบันการศึกษา นักวิชาการ มีหน้าที่หลักในการน�าประเด็นการ

เปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศสู่การพิจารณาการวางแผนพัฒนาร่วมกับมิติทางเศรษฐกิจ

และสังคม มีการประสานการท�างานกับหน่วยงานต่างๆ ทั้งทางด้านนโยบาย แผน

ปฏิบัติการและงบประมาณ เพื่อให้การก�าหนดนโยบายจากบนสู่ล่างมีความสอดคล้อง

เปิดช่องให้มีการสื่อสารข้อมูลเชิงประจักษ์จากล่างสู่บน และข้ามพ้นจากกรอบที่ว่า

การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศเป็นประเด็นปัญหาเฉพาะทางด้านสิ่งแวดล้อมและ

การจัดการทรัพยากร หากแต่เชื่อมร้อยอยู่ในทุกมิติของการพัฒนาประเทศ ไม่ว่าจะเป็น

เรื่องของการเกษตร การค้า การคมนาคมขนส่ง การเงินการคลัง เทคโนโลยี และอื่นๆ

จ�าเป็นที่จะต้องพัฒนากลไกเชิงสถาบันให้สอดรับกับการจัดการการเปลี่ยนแปลงสภาพ

ภูมิอากาศ

24เอกสารทางเลือกเชิงนโยบาย การสนับสนุนชุมชนชายฝั่งตั้งรับปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ

การจดัตัง้หน่วยงานต้องมสีถานะไม่ต�า่กว่ากระทรวง มอี�านาจหน้าที ่ก�าลงัคน และ

งบประมาณที่เพียงพอ ในการประสานการท�างานด้านการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ

เพื่อให้เกิดการเชื่อมโยงการท�างานเป็นกระบวนการที่เกิดขึ้นได้จริง เป็นระบบ และมีการ

ด�าเนินการอย่างต่อเนื่อง ภารกิจขององค์กร ครอบคลุมการประสานเชื่อมโยงการ

ท�างานด้านการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศระหว่างหน่วยงานต่างๆ รวมทั้งแผนและ

งบประมาณที่เกี่ยวข้องกับการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ ในระดับประเทศ และมี

เครือข่ายการปฏิบัติการที่เชื่อมโยงไปสู่ระดับภูมิภาค และท้องถิ่น การประสานการ

ด�าเนนิการกบัภาคเอกชน ภาคประชาสงัคม อย่างเป็นระบบและต่อเนือ่ง เพือ่การร่วมคดิ

ร่วมก�าหนด ร่วมผลักดัน นโยบาย การปฏิบัติการ และการติดตามประเมินผลในรูปแบบ

“พหุภาคี” ที่เกิดขึ้นได้จริง รวมถึงเป็นหน่วยประสานกลางด้านการเปลี่ยนแปลงสภาพ

ภูมิอากาศเพื่อการอนุวัตรตามอนุสัญญาที่เกี่ยวข้องระดับสากล การประสานความ

ร่วมมือในภูมิภาคอาเซียน การประสานความร่วมมือและการสนับสนุนจากหน่วยงาน

ระหว่างประเทศ

ส�าหรับหน่วยงานที่มีอยู่และด�าเนินการอยู่แล้วในปัจจุบันควรร่วมกันทบทวน

ประเมินศักยภาพขององค์กร และร่วมเป็นภาคีด�าเนินงานอย่างมีเอกภาพ องค์กร

ปกครองท้องถิน่ ร่วมประสานความร่วมมอื และต้องมภีารกจิโดยตรงต่อการตัง้รบัปรบัตวั

การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศของชุมชน เช่น มีต�าแหน่งเฉพาะ และมีงบประมาณ

ในการสนับสนุนชุมชนกิจกรรมต่างๆ ส่วนในระดับชุมชน สถาบันของชุมชนควรมี

บทบาทในการพัฒนากองทุน พัฒนาศักยภาพและกฎหมายในระดับชุมชน

เอกสารทางเลือกเชิงนโยบาย การสนับสนุนชุมชนชายฝั่งตั้งรับปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ 25

กฎหมาย ระเบียบ แผนงาน: กลไกการเอื้อต่อการจัดการเชิงพื้นที่และระบบนิเวศ

กระบวนการในการปรับตัวของชุมชนขึ้นอยู่กับบริบทภูมิทัศน์วัฒนธรรมและ

ฐานทรัพยากรของแต่ละระบบนิเวศที่ชุมชนได้พึ่งพิงและใช้ประโยชน์เพื่อการด�ารงชีวิต

การรกัษาพืน้ทีผ่ลติอาหารและความหลากหลายของระบบนเิวศ จงึเป็นเกราะก�าบงัส�าคญั

• สร้างกลไกการด�าเนนิงานร่วมกบัชมุชน โดยเฉพาะกลุม่

เปราะบาง ได้เข้าไปมส่ีวนร่วมในกระบวนการการตดัสนิ

ใจก�าหนดนโยบายและแผนการพฒันาซึง่เลง็เหน็ว่าอาจ

ส่งผลเชิงลบต่อกระบวนการปรับตัวของชุมชน

• ใช้ข้อมลูการเปลีย่นแปลงสภาพภมูอิากาศในการก�าหนด

แผน และผังการใช้ประโยชน์ที่ดิน ในทุกระดับ

• ก�าหนดกลไกด ้านกฎหมาย ระเบียบ ข ้อบังคับ

ให้อ�านวยความสะดวกและสนับสนุนการบริหารจัดการ

ทรัพยากรร่วมกันระหว่างชุมชนและรัฐ โดยเฉพาะ

ประเด็นกรรมสิทธิ์ที่ดิน และการแย่งชิงทรัพยากร

• เอือ้อ�านวยให้กลไกระดบัท้องถิน่ สร้างกตกิาระดบัชมุชน

เพือ่เอือ้ให้การด�าเนนิการปรบัตวัทัง้ในระดบัชมุชน ระดบั

ท้องถิ่น ครอบคลุมด้านการกระจายอ�านาจ สิทธิชุมชน

ในการจัดการทรัพยากรตามรัฐธรรมนูญ

26เอกสารทางเลือกเชิงนโยบาย การสนับสนุนชุมชนชายฝั่งตั้งรับปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ

ในการเพิม่ขดีความสามารถในการปรบัตวัของชมุชนต่อการเปลีย่นแปลงสภาพภมูอิากาศ

ชุมชนจึงควรมีสิทธิ หน้าที่ และอ�านาจในการตัดสินใจก�าหนดทิศทางการดูแลรักษาและ

ใช้ประโยชน์ทรัพยากร ภายในขอบเขตพื้นที่ของตนเอง โดยนโยบาย กฎหมาย และ

ข้อบังคับที่มีอยู่จ�าเป็นต้องเอื้อและสนับสนุนแผนยุทธศาสตร์การตั้งรับปรับตัวของชุมชน

เพื่อปลดล็อคและสร้างหลักประกันในการด�าเนินงานของชุมชนให้มีความคงทนและ

ยัง่ยนื รวมทัง้ ควรสนบัสนนุการสร้างข้อตกลงการท�างานระดบัพืน้ทีร่ะหว่างรฐัและชมุชน

เช่น การบรหิารจดัการป่าชายเลน การก�าหนดพืน้ทีท่ีเ่ป็นแหล่งอาหารของชมุชน เป็นต้น

และที่ส�าคัญควรจัดให้มีกระบวนการเรียนรู้ให้แกนน�า ผู้น�าชุมชนรวมทั้งสมาชิกอื่นๆ

เพื่อเรียนรู ้ท�าความเข้าใจเรื่องกฎหมายและการตั้งรับปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลง

สภาพภูมิอากาศ

ผู้เกี่ยวข้องทั้งระดับนโยบายและระดับปฏิบัติ ต้องท�าให้มั่นใจได้ว่ามีการปฏิบัติ

ตามกฎหมายรัฐธรรมนูญในการสนับสนุนสิทธิการจัดการทรัพยากรของชุมชน การปรับ

กรอบกฎหมายลูกที่เกี่ยวข้องให้เอื้อต่อการบริหารจัดการร่วมระหว่างชุมชน ท้องถิ่น

และหน่วยงานราชการในพื้นที่ โดยเฉพาะประเด็นการถือครองกรรมสิทธิ์ที่ดิน และ

การจัดการภัยพิบัติที่มีพื้นที่เป็นฐาน และควรสนบัสนนุให้มกีารใช้ข้อมลูการเปลีย่นแปลง

สภาพภูมิอากาศในการก�าหนดแผน และผังการใช้ประโยชน์ที่ดินในทุกระดับ และ

ควรควบคมุโครงการพฒันาทีส่่งผลกระทบเชงิลบ หรอืท�าลายความสามารถและศกัยภาพ

ในการตั้งรับปรับตัวของชุมชน

กลไกในระดบัท้องถิน่ ร่วมกนัพฒันาเทศบญัญตั ิข้อบญัญตัท้ิองถิน่ เพือ่เป็นกลไก

ในการสร้างข้อตกลงร่วมการดูแลฐานทรัพยากรของต�าบล บนฐานคิดเรื่องสิทธิชุมชน

มีแผนงาน กลไกการท�างาน การติดตามประเมินผลอย่างเป็นระบบ เป็นการสร้างกติกา

ของชุมชนเพื่อเอื้อให้การด�าเนินการปรับตัว ครอบคลุมด้านการกระจายอ�านาจ และสิทธิ

ชุมชนในการจัดการทรัพยากร

เอกสารทางเลือกเชิงนโยบาย การสนับสนุนชุมชนชายฝั่งตั้งรับปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ 27

กลไกระดับชุมชน สร้างธรรมนูญท้องถิ่นในการตั้งรับปรับตัว การลดความเสี่ยง

จากภัยพิบัติ และมีการก�าหนดระยะเวลาปฏิบัติงาน โดยเป็นกระบวนการออกธรรมนูญ

ร่วมกับชุมชน มีแนวทางปฏิบัติ และการด�าเนินงานติดตามร่วมกัน

กองทุน: กลไกการหนุนเสริมทางการเงิน

• ก�าหนดให้ไม่น้อยกว่าร้อยละ 20 ของกองทนุสิง่แวดล้อม

เป็นสดัส่วนทีจ่ะจดัสรรไปเพือ่สนบัสนนุการตัง้รบัปรบัตวั

ของชุมชน โดยลดทอนกระบวนการที่ซับซ้อนยุ่งยาก

แต่มีการก�าหนดหลักเกณฑ์ ตัวชี้วัดที่ชัดเจน และมี

ความสม�่าเสมอในการให้ทุน

• ปรบัให้กองทนุเยยีวยาภยัพบิตัมิเีป้าประสงค์และสดัส่วน

ที่สนับสนุนการเตรียมพร้อมรับมือภัยพิบัติ โดยใช้

เป็นแหล่งเงินทุนในการสนับสนุนการเตรียมพร้อม

และเยียวยาภัยพิบัติในระดับพื้นที่

• ก�าหนดแนวทางการวางกรอบนโยบายเพื่อให้เอื้อต่อ

การผสมผสานการใช้เครือ่งมอืเชงินโยบายและแหล่งทนุ

เช่น กลไกการผสมผสานเงินทุนจากหลายแหล่ง เพื่อ

สร้างช่องทางสนับสนุนเงินทุนลงไปยังระดับปฏิบัติการ

และให้ชมุชนสามารถเข้าถงึงบประมาณ ด้วยมาตราการ

ที่โปร่งใส และเป็นธรรม

28เอกสารทางเลือกเชิงนโยบาย การสนับสนุนชุมชนชายฝั่งตั้งรับปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ

กลไกกองทุน เป็นปัจจัยส�าคัญที่จะท�าให้เกิดการปฏิบัติการทันที เพื่อสนับสนุน

ชุมชนที่มีการลงมือด�าเนินงานการตั้งรับปรับตัวอยู่แล้ว เพื่อลดความเปราะบางต่อการ

เปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ โดยการสร้างศักยภาพ และภูมิคุ ้มกันให้กับชุมชน

การจัดสรรงบประมาณตามระบบปกติเป็นหัวใจของการท�าให้มิติการเปลี่ยนแปลง

สภาพภูมิอากาศและการตั้งรับปรับตัวเป็นกระแสหลักในนโยบายการพัฒนาประเทศ

โดยผนวกแผนงานโครงการการตั้งรับปรับตัวเข้าสู่นโยบายรายสาขา และเปิดช่องทาง

เข้าถึงงบประมาณในด้านต่างๆ ได้มากขึ้น

โดยการปรับใช้โครงสร้างกลไกกองทุนที่มีอยู่เดิม ซึ่งก�าหนดให้ไม่น้อยกว่าร้อยละ

20 ของกองทุนสิ่งแวดล้อม เป็นสัดส่วนที่จะจัดสรรไปเพื่อสนับสนุนการตั้งรับปรับตัว

ของชุมชน และควรลดทอนกระบวนการขอรับทุนให้ไม่ยุ่งยาก ซับซ้อน สามารถเข้า

ถึงโดยตรง แต่มีการก�าหนดหลักเกณฑ์ และตัวชี้วัดที่ชัดเจน รวมทั้ง ควรปรับกองทุน

เยียวยาภัยพิบัติให้มีเป้าประสงค์และสัดส่วนที่สนับสนุนการเตรียมพร้อมรับมือภัยพิบัติ

โดยใช้เป็นแหล่งเงนิทนุในการสนบัสนนุการเตรยีมพร้อมรบัภยัพบิตัิในระดบัพืน้ที ่เพือ่ให้

เกดิความคล่องตวัในการด�าเนนิงานสร้างหลกัประกนัความมัน่คงทางด้านอาชพี ด้านการ

ฟ้ืนฟฐูานทรพัยากร และด้านการส่งเสรมิสวสัดกิารต่างๆในชมุชน โดยมรีะบบการตดิตาม

ประเมินผล การรายงาน การตรวจสอบการใช้งบประมาณ และประสิทธิผลที่เกิดขึ้น หรือ

การวางระบบตวัชีว้ดัในการท�างานจากประสทิธภิาพและคณุภาพการใช้เงนิทนุงบประมาณ

องค์กรปกครองท้องถิน่ อาจใช้ช่องทางการจดัสรรงบประมาณจากระบบภาษรีายได้

ของท้องถิน่ร้อยละ10 หรอื เกบ็ภาษจีากภาคธรุกจิทีม่กีจิกรรมส่งผลกระทบต่อสิง่แวดล้อม

ในชุมชน และสร้างกลไกการด�าเนินการของกองทุนระดับชุมชน

นอกจากนี้ ควรมองหาเครื่องมือและกลไกใหม่ๆ ทางด้านการเงินการคลังเพื่อ

สนับสนุนปฏิบัติการ กลไกและสถาบันที่มีอยู่ในประเทศเพื่อผสมผสานการสนับสนุนที่

มาจากองค์กรระหว่างประเทศ โดยเป็นกองทุนและระบบการบริหารจัดการที่สามารถ

เอกสารทางเลือกเชิงนโยบาย การสนับสนุนชุมชนชายฝั่งตั้งรับปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ 29

ด�าเนินการได้อย่างคล่องตัว เชื่อมโยงเงินทุนสนับสนุนจากภาครัฐ และภาคส่วนอื่นๆ

การผสมผสานเงนิทนุจากหลายแหล่งลงไปถงึพืน้ทีท่ีม่คีวามเสีย่งและเปราะบาง และเพือ่

สนับสนุนชุมชนที่มีการลงมือตั้งรับปรับตัวอยู่แล้วให้มีศักยภาพมากขึ้น ในการเตรียม

ความพร้อม และในการฟื้นฟูเยียวยาได้อย่างทันท่วงที

แรงจูงใจ: กลไกการสร้างแนวร่วม

การสร้างแรงจูงใจให้ภาคเอกชน องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ในการลงทุนและ

สนบัสนนุชมุชนเพือ่การตัง้รบัปรบัตวัต่อการเปลีย่นแปลงสภาพภมูอิากาศ ผ่านการก�าหนด

มาตรการการเงินการคลัง เช่น การลดหย่อนภาษี รวมทั้ง การสื่อสารสู่สาธารณะ จูงใจ

• ให้มีการพัฒนากลไกในระบบงบประมาณ เช่น ตัวชี้วัด

การด�าเนินงาน และ/หรือ มาตรการการเงินการคลัง

เช่น การลดหย่อนภาษ ีเพือ่สร้างแรงจงูใจให้ภาคเอกชน

องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ในการลงทุนและสนับสนุน

ชุมชนเพื่อการตั้งรับปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพ

ภูมิอากาศ

• ขยายแนวร่วมกลุ ่มผู ้ที่จะเกี่ยวข้องกับการส่งเสริม

การด�าเนินงานโครงการเพื่อการปรับตัวของชุมชน

เพื่อสร้างเครือข่ายการท�างาน ด้วยกระบวนการการมี

ส่วนร่วมจากทุกภาคส่วน

30เอกสารทางเลือกเชิงนโยบาย การสนับสนุนชุมชนชายฝั่งตั้งรับปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ

ให้ภาคเอกชนสนับสนุนงบประมาณ CSR (Corporate Social Responsibility) ในการ

ศกึษาวจิยั และการด�าเนนิงานเพือ่ส่งเสรมิ และสนบัสนนุแผนการตัง้รบัปรบัตวัของชมุชน

ในการลดความเปราะบาง และสร้างภูมิคุ้มกันจากผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงสภาพ

ภูมิอากาศ เพื่อให้เกิดการสนับสนุนอย่างตรงเป้าหมาย และมีความต่อเนื่อง นอกจากนี้

ควรมแีนวทางสร้างแรงจงูใจให้ภาคเอกชนพฒันาระบบประกนัภยัต่างๆ เพือ่เป็นกลไกการ

บริหารจัดการความเสี่ยงให้กับชุมชน และควรมีการสร้างแรงจูงใจผ่านกลไกงบประมาณ

ของหน่วยงานระดับภูมิภาคในการพัฒนาแผน และด�าเนินงานด้านการปรับตัว โดยมี

ความเข้มแข็งของชุมชนในการจัดการความเสี่ยงเป็นตัวชี้วัดผลสัมฤทธิ์

การขยายขอบเขตเครือข่ายความร่วมมือในการด�าเนินกิจกรรมที่สอดคล้องกับ

แผนการด�าเนินงานการตั้งรับปรับตัวของชุมชน เช่น เครือข่ายการเรียนรู้ ภาคเอกชน

ร่วมกับชุมชนเพื่อจัดเวทีประสานความร่วมมือหรือวางแผนการท�ากิจกรรมด้วยกัน เช่น

การออกกฎกติกาการเสริมสร้างอาชีพให้ชุมชนโดยไม่ท�าลายสิ่งแวดล้อม เพื่อสร้างความ

เกื้อกูลและหนุนเสริมร่วมกัน

เอกสารทางเลือกเชิงนโยบาย การสนับสนุนชุมชนชายฝั่งตั้งรับปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ 31

จุดเริ่มต้น...

“เป็นข้อเสนอที่ดีและถูกต้อง ทั้งยังมีความสอดคล้องกับทิศทาง

และกรอบแนวทางตามแผนแม่บทฯ ในเรื่องที่เกี่ยวข้องกับประเด็นการ

เปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ..... กระทรวงมีแนวคิดที่ตรงกับภาคประชาชน

ในการที่จะให้ประเด็น “การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ” เป็นวาระแห่งชาติ

ดังนั้นเราจึงควรที่จะผลักดันเรื่องนี้ไปพร้อมๆ กัน เพื่อให้เกิดแรงขับเคลื่อน

ของทั้งทางภาครัฐ และของชุมชน และทางส�านักงานได้ด�าเนินการไป

ในทิศทางเดียวกันอยู่แล้ว”

ประเสริฐ ศิรินภาพร

ผู้อำานวยการสำานักประสานการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ

สำานักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม

ส�านกันโยบายและแผนทรพัยากรธรรมชาตแิละสิง่แวดล้อม ซึง่เป็นหน่วยงานหลกั

ได้ให้ความเห็นว่าแนวทางหนึ่งที่สามารถด�าเนินการได้ในพื้นที่ คือ

1) การผลักดันให้ท้องถิ่นจัดท�าแผนการปรับตัวและรับมือกับผลกระทบจากการ

เปลีย่นแปลงสภาพภมูอิากาศ ซึง่จะต้องร่วมกนัก�าหนดวสิยัทศัน์และยทุธศาสตร์การพฒันา

เมืองและชุมชนท้องถิ่นที่มีแนวทางการพัฒนาที่สอดคล้องกับปัจจัยทางภูมิอากาศ

2) การด�าเนินการในแนวระนาบ บูรณาการการท�างานพื้นที่เชื่อมโยงหน่วยงาน

ราชการต่างๆ ชุมชนท้องถิ่น รวมทั้งภาคเอกชน กรณีชุมชนชายฝั่งจะท�าให้เราสามารถ

32เอกสารทางเลือกเชิงนโยบาย การสนับสนุนชุมชนชายฝั่งตั้งรับปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ

ทราบโจทย์ ปัญหาและน�าไปสู่การก�าหนดเป้าหมายที่ชัดเจนร่วมกัน เพื่อให้เกิดการ

ด�าเนินงานของทุกภาคส่วนในระดับจังหวัด

3) ส�านักนโยบายและแผนฯ ได้จัดสรรงบประมาณส่วนหนึ่งเพื่อเป็นการน�าร่อง

การบรหิารจดัการทรพัยากรและสิง่แวดล้อม เพือ่รองรบัการเปลีย่นแปลงสภาพภมูอิากาศ

ระดบัจงัหวดั ประชาชนสามารถประสานงานและขอข้อมลู ร่วมมอืเพือ่ด�าเนนิกจิกรรมได้

ผู ้แทนส�านักนโยบายและแผนฯ ได้ให้ความเห็นว่า ข้อเสนอ 6 ข้อของ

ภาคประชาชน มีความสอดคล้องกับแนวคิด สาระส�าคัญ และกรอบแนวทางตามแผน

แม่บทฯในเรื่องที่เกี่ยวข้องกับประเด็นการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ และมีแนวคิดที่

ตรงกบัภาคประชาชนในการทีจ่ะให้ประเดน็ “การเปลีย่นแปลงสภาพภมูอิากาศ” เป็นวาระ

แห่งชาต ิเป็นหน้าทีค่วามรบัผดิชอบของทกุคน โดยกระทรวงจะใช้แผนแม่บทฯ เป็นกลไก

ในการที่จะได้หารือกับส�านักงบประมาณ ทุกภาคส่วนต้องมีส่วนร่วมในการแปลง

แผนแม่บทฯ ของกระทรวง และข้อเสนอเชิงนโยบายของภาคประชาชนไปสู่การปฏิบัติ

ร่วมกัน ควรผลักดันเรื่องนี้ไปพร้อมๆกัน เพื่อให้เกิดแรงขับเคลื่อนของทั้งทางภาครัฐ

และของชุมชน