razvoj infrastrukture za poljoprivredno-poslovni park

STUDIJA IZVODLJIVOSTI, POLJOPRIVREDNO – POSLOVNI PARK ALEKSANDROVAC, LAKTAŠI 1

Program Evropske Unije IPA 2009

Podrška EU uspostavljanju i jačanju poslovne infrastrukture za unapređenje konkurentnosti MSP

EuropeAid/129850/C/SER/BA

Razvoj infrastrukture za Poljoprivredno-poslovni park “Aleksandrovac”, Laktaši Studija izvodljivosti

novembar, 2014.

2 STUDIJA IZVODLJIVOSTI, POLJOPRIVREDNO – POSLOVNI PARK ALEKSANDROVAC, LAKTAŠI

Odgovorni organ i nosilac projekta

Opština Laktaši, Bosna i Hercegovina

Kontakt informacije

Adresa: Karađorđeva 56, 78250 Laktaši Telefon: +87 (0) 51-334--200 www: www.laktasi.net E-mail: [email protected]

Odgovorno lice Miroslav Kodžoman, Načelnik

Naziv projekta Razvoj infrastrukture za Poljoprivredno-

poslovni park “Aleksandrovac”, Laktaši

Vrsta i status dokumenta:

Studija izvodljivosti

Datum novembar, 2014.

Autori izvještaja/Konsultanti

WYG International Ltd. William P. Lewis, Vođa tima Igor Grozdanić, Ključni ekspert Elzbieta Lenkiewicz, Ključni ekspert Slavka Župan, Ekspert – Studija izvodljivosti Boža Kovač, Ekspert - CBA Elmida Sarić, Ekspert – SEA analitika

Ova Studija izvodljivosti izrađena je uz finansijsku podršku Evropske unije u okviru projekta “Podrška EU uspostavljanju i jačanju poslovne infrastrukture za unapređenje konkurentnosti MSP« (EUSESBI), referentni broj: EuropeAid/129850/C/SER/BA, koji implementira WYG International Ltd, broj ugovora: 2012/302-507


Sadržaj

SADRŽAJ ................................................................................................................................... 3

SKRAĆENICE ............................................................................................................................ 7

A.1. SAŽETAK ........................................................................................................................... 9

1.1. NOSILAC PROJEKTA I ODGOVORNI ORGAN ........................................................................... 9 1.2. PREDMET ANALIZE ............................................................................................................. 10 1.2.1. SEKTOR ....................................................................................................................................... 10 1.2.2. LOKACIJA ..................................................................................................................................... 10 1.2.3. PODRUČJE UTICAJA PROJEKTA ...................................................................................................... 10 1.3. CILJEVI PROJEKTA ............................................................................................................. 10 1.4. KRATKI OPIS PROJEKTA ..................................................................................................... 11 1.5. METODOLOGIJA ANALIZE PROJEKTA .................................................................................. 12 1.6. GLAVNI REZULTATI ANALIZE PROJEKTA ............................................................................. 13 1.6.1. FINANSIJSKI POVRAT .................................................................................................................... 14 1.6.2. EKONOMSKI POVRAT .................................................................................................................... 14 1.6.3. UČINAK NA ZAPOSLENOST ............................................................................................................ 14 1.6.4. UTICAJ NA ŽIVOTNU SREDINU ....................................................................................................... 14

A.2. SOCIO-EKONOMSKI KONTEKST ................................................................................ 15

2.1. NAJVAŽNIJI ELEMENTI SOCIO-EKONOMSKOG KONTEKSTA ................................................. 15 2.1.1. TERITORIJALNI ASPEKTI ŽIVOTNE SREDINE ................................................................................... 15 2.1.2. DEMOGRAFSKI PODACI ................................................................................................................. 17 2.1.3. SOCIO-KULTUROLOŠKI FAKTORI I DOSTUPNOST RADNE SNAGE ..................................................... 18 2.1.4. EKONOMSKI ASPEKTI .................................................................................................................... 23 2.2. INSTITUCIONALNI I POLITIČKI ASPEKTI ............................................................................ 33 2.2.2. LOKALNA POLITIKA I STRATEŠKI OKVIR UKLJUČUJUĆI MJERE PODRŠKE I PODSTICAJE ..................... 34 2.2.3. LOKALNA UPRAVA I NJENI RUKOVODNI KAPACITETI ....................................................................... 40 2.2.4. ADMINISTRATIVNE I PROCEDURALNE OBAVEZE, ORGANI KOJI ODLUČUJU O PROJEKTU I PROSTORNOM UREĐENJU ......................................................................................................................... 42 2.2.5. OČEKIVANO TRAJANJE PRIPREMNIH AKTIVNOSTI ........................................................................... 45 2.2.6. POSTOJEĆE LOKALNE TAKSE, POREZI I NAKNADE ........................................................................... 45 2.2.7 SWOT ANALIZA POSLOVNE LOKACIJE I LOKALNIH KAPACITETA ...................................... 48

A.3. PONUDA I POTRAŽNJA ................................................................................................ 49

3.1. POTENCIJALNA OČEKIVANJA U VEZI POTRAŽNJE I TRENDOVA KRETANJA ........................... 49 3.2. ANALIZA KONKURENCIJE ................................................................................................... 57 3.3. PREDLOŽENA STRATEGIJA.................................................................................................. 68 3.3.1. CILJEVI I POZICIONIRANJE............................................................................................................ 68 3.3.2. CIJENE ......................................................................................................................................... 72 3.3.3. PROMOCIJA & MARKETING ........................................................................................................... 76 3.4. PROCJENE U VEZI SA PRODAJOM ..................................................................................... 86

A.4. KONCEPTUALNO RJEŠENJE ........................................................................................ 88

4.1. OPIS POSTOJEĆEG STANJA ................................................................................................. 88 4.2. OPIS RAZLIČITIH PRIJEDLOGA I ODABIR ODGOVARAJUĆEG KONCEPTUALNOG RJEŠENJA .. 91 4.3. OPIS ODABRANOG KONCEPTUALNOG RJEŠENJA ................................................................. 92


4.4. UTICAJ NA ŽIVOTNU SREDINU ........................................................................................ 100 4.5. TERMIN PLAN ................................................................................................................... 101

A.5. RUKOVOĐENJE (MENADŽMENT) .............................................................................. 105

5.1. RUKOVOĐENJE IMPLEMENTACIJOM PROJEKTA .................................................................. 105 5.2. RUKOVOĐENJE POSLOVANJEM ZONE ................................................................................. 108

A.6. INVESTICIONI TROŠKOVI I IZVORI FINANSIRANJA ......................................... 113

6.1. INVESTICIONI TROŠKOVI ................................................................................................. 113 6.1.1. INVESTICIJA IZRAŽENA U STALNIM CIJENAMA .............................................................................. 113 6.1.2. INVESTICIJA IZRAŽENA U TRENUTNIM (NOMINALNIM) CIJENAMA ................................................. 115 6.1.3. IZRAČUNAVANJE NEDOSTATKA U FINANSIRANJU .......................................................................... 116 6.2. DINAMIKA INVESTICIJE .................................................................................................... 119 6.3. IZVORI FINANSIRANJA ..................................................................................................... 121 6.3.1. FINANSIJSKA SPOSOBNOST INVESTITORA.................................................................................... 123

A.7. FINANSIJSKA ANALIZA .............................................................................................. 126

7.1. OSNOVNE PRETPOSTAVKE FINANSIJSKE ANALIZE ............................................................. 126 7.2. PROCJENA TROŠKOVA (RASHODA) I PRIHODA U EKONOMSKOM PERIODU PROJEKTA........ 128 7.2.1. VRIJEDNOST INVESTICIJE ........................................................................................................... 128 7.2.2. PREDVIĐENI OPERATIVNI TROŠKOVI I TROŠKOVI ODRŽAVANJA.................................................... 130 7.2.3. PROCJENA PRIHODA U INVESTICIJSKOM PERIODU ........................................................ 130 7.3. FINANSIJSKI PLAN ............................................................................................................ 131 7.4. FINANSIJSKI INDIKATORI ................................................................................................ 133

A.8. SOCIO-EKONOMSKA ANALIZA TROŠKOVA I KORISTI (COST BENEFIT) ........ 134

8.1. PRETPOSTAVKE U OKVIRU EKONOMSKE ANALIZE .............................................................. 134 8.2. REZULTATI EKONOMSKE ANALIZE ..................................................................................... 136 8.3. VREDNOVANJE OSTALIH TROŠKOVA I KORISTI ................................................................. 137

A.9. ANALIZA RIZIKA .......................................................................................................... 139

9.1. ANALIZA OSJETLJIVOSTI ................................................................................................ 139 9.2. ANALIZA RIZIKA ............................................................................................................ 140 9.3. KVALITATIVNA PROCJENA RIZIKA I UBLAŽAVANJE RIZIKA ............................................. 141

A.10. LITERATURA ............................................................................................................... 146

ANEKSI ................................................................................................................................... 147


Lista tabela Tabela 1 Opšte informacije ........................................................................................................................... 9 Tabela 2 Udaljenost poljoprivredno-poslovnog parka Aleksandrovac i najvažnijih urbanih centara i saobraćajne veze ………………………………………………………………………………………………………………………………………….………15 Tabela 3 Stanovništvo ................................................................................................................................ 17 Tabela 4 Srednje i tercijarne školske ustanove i programi na području opština Laktaši i Banja Luka prema vrsti . 18 Tabela 5 Broj učenika/studenata upisanih u sekundarne i tercijarne školske ustanove sa prebivalištem u opštini

Laktaši u odnosu na Republiku Srpsku i BiH .......................................................................................... 20 Tabela 6 Struktura nezaposlenih .................................................................................................................. 21 Tabela 7 Odabrani makroekonomski indikatori za Bosnu i Hercegovinu i Republiku Srpsku ................................ 23 Tabela 8 Procjene najvažnijih makroekonomskih indikatora u Bosni i Hercegovini za period 2013-2017. ............. 24 Tabela 9 Najvažniji ekonomski indikatori za opštinu Laktaši ........................................................................... 25 Tabela 10 Zaposlenost u opštini Laktaši 2012. godine u pravnim licima po sektoru .......................................... 26 Tabela 11 Veličina poljoprivrednog zemljišta u opštinama Gradiška, Kozarska Dubica, Laktaši i Srbac ................ 30 Tabela 12 Glavne poslovne investicije u opštini Laktaši .................................................................................. 33 Tabela 13 Pregled strateških i urbanističkih dokumenata u opštini Laktaši ....................................................... 38 Tabela 14 Postojeći podsticaji i usluge podrške investitorima u opštini Laktaši ................................................. 39 Tabela 15 Zaposleni u opštinskim javno-komunalnim preduzećima i institucijama ............................................ 42 Tabela 16 Lista najvažnijih infrastrukturnih projekata koje je realizirala Opština Laktaši .................................... 42 Tabela 17 Najvažnije pripremne aktivnosti ……………………………………………………………………………………………...45 Tabela 18 Postojeće takse i naknade za izgradnju poslovnih objekata u opštini Laktaši ..................................... 46 Tabela 19 Prosječne tržišne cijene usluga isporuke el. energije, i drugih javnih komunalnih usluga u 2014. ........ 47 Tabela 20 SWOT analiza poslovne lokacije i kapaciteta opštinske uprave Laktaša ............................................ 48 Tabela 21 Podaci korišteni za procjenu pomoću metode 1: Izračun potražnje za industrijskom površinom .......... 50 Tabela 22 Lista investitora koji su izrazili interes za ulaganje u Poljoprivredno-poslovni park „Aleksandrovac” ..... 51 Tabela 23 Broj preduzeća u sektorima proizvodnje hrane, metala i namještaja i sektoru skladištenja u EU i na

ciljnim tržištima ................................................................................................................................. 54 Tabela 24 Broj upita od strane mogućih stranih investitora i broj osnivača novoregistrovanih preduzeća ............ 54 Tabela 25 Analiza konkurentskih lokacija u Hrvatskoj .................................................................................... 58 Tabela 26 Prosječna bruto plata u EUR (2013.) ............................................................................................. 60 Tabela 27 Prosječna neto plata po sektorima u Republici Srpskoj u EUR (2013.) .............................................. 60 Tabela 28 Poređenje sistema oporezivanja i poticaja sa državama komparatorima na području Zapadnog Balkana …………………………………………………………………………………………………………………………………………..……..60 Tabela 29 Ekonomski pregled – BiH i države komparatori .............................................................................. 61 Tabela 30 Analiza postojećih i potencijalnih konkurenata na lokalnim nivou i na nivou države ........................... 63 Tabela 31 Glavni indikatori za monitoring ..................................................................................................... 69 Tabela 32 Procjena cjenovne strukture za investitora u poljoprivredno-poslovni park „Aleksandrovac” ............... 73 Tabela 33 Projekcije troškova pripreme za investiciju u – objekte za distribuciju i hladno skladištenje u

Poljoprivredno-poslovnom parku „Aleksandrovac”, sa grantom za infrastrukturu ...................................... 74 Tabela 34 Projekcije troškova pripreme za investiciju u objekte za distribuciju i hladno skladištenje u Poljoprivredno-poslovnom parku „Aleksandrovac”, bez granta za infrastrukturu……………………………………………..74 Tabela 35 Projekcije troškova pripreme za investiciju u objekte za distribuciju i hladno skladištenje u

Poljoprivredno-poslovnom parku „Aleksandrovac”, sa grantom za infrastrukturu ...................................... 75 Tabela 36 Projekcije troškova pripreme za investiciju u objekte za distribuciju i hladno skladištenje u

Poljoprivredno-poslovnom parku „Aleksandrovac”, bez granta za infrastrukturu ....................................... 76 Tabela 37 Sažeti prikaz ciljnih grupa i tržišta za Poljoprivredno-poslovni park „Aleksandrovac” .......................... 78 Tabela 38 Preliminarni prikaz marketinškog plana za Poljoprivredno-poslovni park „Aleksandrovac” ................... 81 Tabela 39 Procjena Plana prodaje za poljoprivrdno-poslovni park „Aleksandrovac” ........................................... 87 Tabela 40 Analiza Prijedloga Konceptualnih rješenja ...................................................................................... 92 Tabela 41 Osnovni podaci o zoni ................................................................................................................. 93 Tabela 42 Osnovi podaci za faze razvoja ..................................................................................................... 94 Tabela 43 Osnovni podaci o infrastrukturi..................................................................................................... 97 Tabela 44 Kontrolne tačke u implementaciji projekta ................................................................................... 102 Tabela 45 Termin plan za implementaciju Poljoprivredno-poslovnog parka Aleksandrovac .............................. 103 Tabela 46 Matrica potencijalnih investitora koji bi se uselili u Park ................................................................ 111 Tabela 47 Usluge u okviru rukovođenja Parkom .......................................................................................... 112 Tabela 48 Investicioni troškovi – stalne cijene ............................................................................................ 113 Tabela 49 Procjena povezanih troškova dopunskih privatnih ili javnih investicija u poljoprivredno-poslovni park

„Aleksandrovac” ............................................................................................................................... 114 Tabela 50 Investicioni troškovi – Trenutne cijene……………………………………………………………………………………...115 Tabela 51 Makroekonomske prognoze………………………………………………………………………………….………………..…116 Tabela 52 Izračunavanje nivoa sufinansiranja ............................................................................................. 117 Tabela 53 Dinamika investicije .................................................................................................................. 119


Tabela 54 Specifikacija prihvatljivih i neprihvatljivih troškova i predloženi izvori finansiranja ............................ 122 Tabela 55 Dinamika investicija i dinamika izvora finansiranja ....................................................................... 122 Tabela 56 Postojeći kapaciteti opštinskog budžeta u EUR............................................................................. 123 Tabela 57 Krediti i zaduženja Opštine na dan 31. decembar 2013. ................................................................ 124 Tabela 58 Sposobnost zaduživanja opštine u 2013. i servisiranje duga .......................................................... 124 Tabela 59 Pretpostavke za finansijsku analizu ............................................................................................. 127 Tabela 60 Vrijednost investicije (bez rezervi za nepredviđene troškove, PDV i stalnih cijena)Error! Bookmark

not defined. Tabela 61 Operativni troškovi i troškovi održavanja za prvu godinu rada Parka koji radi u punom kapacitetu (u

2020.) ............................................................................................................................................. 129 Tabela 62 Finansijski novčani tok na godišnjem nivou ................................................................................ 130 Tabela 63 Pretpostavke u okviru ekonomske analize ................................................................................... 131 Tabela 64 Izračunavanje konverzijskog faktora za nekvalifikovanu radnu snagu ............................................ 135 Tabela 65 Izračunavanje omjera koristi-troškova ........................................................................................ 136 Tabela 66 Analize osjetljivosti ................................................................................................................... 136 Tabela 67 Procjene kritičnih varijabli .......................................................................................................... 139 Tabela 68 Rezultati Monte Carlo analize ..................................................................................................... 140 Tabela 69 Procjena rizika .......................................................................................................................... 140 Lista grafikona Grafikon 1 Preduzeća u opštini Laktaši po veličini .......................................................................................... 26 Grafikon 2 Zaposlenost u pravnim subjektima po sektorima u opštini Laktaši u 2012. godini ............................. 31 Grafikon 3 Organizaciona šema i broj zaposlenih po odjeljenjima, Administrativna služba opštine Laktaši ........... 41 Grafikon 4 Priliv FDI u 2005-2013 ................................................................................................................ 55 Grafikon 5 Priliv FDI u BiH i zemljama komparatorima ................................................................................... 55 Grafikon 6 Vrijednost FDI po industrijskim granama u BiH, maj 1994 - decembar 2012 .................................... 55 Grafikon 7 Poljoprivredno-prehrambeni centar u Bolonji, primjer saradnje u poljoprivredno-poslovnom sektoru .. 57 Grafikon 8 Konkurentnost Strategije za Poljoprivredno-poslovni park „Aleksandrovac”……………………………….……66 Grafikon 9 Glavni konkurenti ....................................................................................................................... 67 Grafikon 10 Ostale poslovne lokacije u Opštini Laktaši .................................................................................. 68 Grafikon 11 Koncept integrisanog lanca vrijednosti poljoprivredno – poslovnog parka „Aleksandrovac” .............. 71 Grafikon 12 Organizacija Upravnog odbora projekta .................................................................................... 105 Grafikon 13 Organizaciona struktura projekta ............................................................................................. 106 Grafikon 14 PMU i organizacija rukovođenja poslovnim parkom ................................................................... 108 Lista mapa Mapa 1 Makro-lokacija Laktaša .................................................................................................................... 16 Mapa 2 Mikro-lokacija poljoprivredno-preduzetničkog centra „Aleksandrovac” u okviru Laktaša ......................... 16 Mapa 3 Mapa sinteze iz postojećeg prostornog plana za republiku Srpsku- Prostorne perspektive za razvoj i

regionalni razvoj Republike Srpske ....................................................................................................... 37 Mapa 4 Poslovne lokacije koje su predmet Predstudije izvodljivosti novih zona Industrijske zone Aleksandrovac . 38 Mapa 5 Inicijative za poslovne zone u BiH koje su identifikovane u okviru projekta EUSEBI ............................... 62 Mapa 6 Poljoprivredno-poslovni park Aleksandrovac – postojeće stanje........................................................... 91 Mapa 7 Konceptualno rješenje - Urbanizam .................................................................................................. 95 Mapa 8 Konceptualno rješenje - Faznost ...................................................................................................... 95 Mapa 9 3D Model 1 .................................................................................................................................... 96 Mapa 10 3D Model 2 .................................................................................................................................. 96


Skraćenice AB Izvedeno stanje APIF Agencija za finansijske, informatičke i posredničke usluge BiH Bosna i Hercegovina B/C Omjer koristi-troškova BOT Izgraditi, upravljati i prenijeti BZ Poslovna zona CBA Analiza troškova i koristi EC Evropska komisija EIA Procjena uticaja na životnu sredinu EIB Evropska investiciona banka ENPV Ekonomska neto sadašnja vrijednost ERR Ekonomska stopa rentabilnosti EU Evropska unija EUR Euro FDR Finansijska diskontna stopa FDI Direktne strane investicije FIDIC Međunarodni savez inženjera konsultanata FIPA Agencija za unapređenje stranih investicija u BiH FNPV Finansijska neto sadašnja vrijednost FOPIP Program za unapređenje finansijskog i operativnog poslovanja FRR(C) Finansijska stopa rentabilnosti investicije FRR(K) Finansijska stopa povrata uloženog kapitala FS Studija izvodljivosti GFA Bruto građevinska (zgrada) površina (na lok. jezicima BGP) HA Hektar IPA Instrument za predpristupnu pomoć IRR Interna stopa rentabilnosti IZ Industrijska zona KM Bosanska konvertibilna marka (takođe BAM) KV Kilovolt kVA Kilovolt - amper KW Kilovat LEAP Lokalni ekološki akcioni plan LED Lokalni ekonomski razvoj MCA Višekriterijumska analiza MUN Opština MVA Megavolt-amper NA Podaci nisu dostupni / Nije primjenjivo NFA Neto građevinska (zgrada) površina (na lok. jezicima NGP) O&M Rad i održavanje OH Režijski troškovi PCM Upravljanje projektnim ciklusom PEIA Preliminarna procjena uticaja na životnu sredinu PE Ekvivalent stanovnika PIP Plan implementacije projekta PLC Životni ciklus projekta PPP Princip – zagađivač plaća PPP Javno-privatno partnerstvo PRAG Praktični vodič kroz procedure ugovaranja pomoći EU trećim

zemljama


PUC Javno komunalno preduzeće RARS Agеnciја zа rаzvој mаlih i srеdnjih prеduzеćа Republike Srpske RS Republika Srpska RP Regulacioni plan SCF Standardni konverzijski faktor SDR Standardna diskontna stopa SEA Socio-ekonomska analiza SF Strukturni fondovi SME Malo i srednje preduzeće SAA Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju TOR Projektni zadatak (Terms of Reference) VAT Porez na dodanu vrijednost WWTP Postrojenje/uređaj za prečišćavanje otpadnih voda


A.1. Sažetak 1.1. Nosilac projekta i odgovorni organ U skladu sa ovom Studijom Izvodljivosti, predlaže se da Opština Laktaši bude nosilac projekta i odgovorni organ za projekat „Razvoj infrastrukture za Poljoprivredno-poslovni park “Aleksandrovac”u Laktašima. Tabela 1 Opšte informacije

Odgovorni organ i nosilac projekta

Opština Laktaši, Bosnia and Herzegovina

Kontakt informacije

Ulica: Karađorđeva 56, 78250 Laktaši Tel: +387 (0)51-334--200 www: www.laktasi.net E-mail: [email protected]

Naziv projekta Razvoj infrastrukture za Poljoprivredno-poslovni park “Aleksandrovac”, Laktaši

Odgovorno lice Miroslav Kodžoman, Načelnik Projektni tim organa Rukovodilac projekta

Ime i prezime: Dragan Kelečević E-mail: [email protected] Tel: +387 (0)51 334 214

Tehnički ekspert Ime i prezime: Darko Đuric E-mail: darko.đuric@ laktasi.net Tel: +387 (0)51 334 254

Ekspert za marketing Ime i prezime: Bojana Kondić Panić E-mail: bojana.kondic@ laktasi.net Tel: +387 (0)51 334 214

Finansijski ekspert Ime i prezime: Jelena Simic E-mail: jelena.simic@ laktasi.net Tel: +387 (0)51 334 214

Napomena: Ukoliko uloga i nadležnosti nosioca projekta i odgovornog organa za projekat bude prenesena na Vladu Republike Srpske ili drugo nadležno entitetsko tijelo, prenos nadležnosti neće utiecati na socio-ekonomske i finansijske rezultate projekta. Naprotiv, finansijski i pravni rizici projekta će time biti znatno umanjeni. Stoga se, u ovom slučaju predlaže revizija Studije


1.2. Predmet analize

1.2.1. Sektor Ovaj projekat spada u sektor industrije i malih i srednjih preduzeća (MSP), kako je definisano članom 93. Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju između Bosne i Hercegovine (BiH) i Evropske unije (EU).

1.2.2. Lokacija Opština Laktaši, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina Opština Laktaši je smještena na sjeverozapadu BIH i pripada entitetu Republika Srpska FBanja Luci i autoputa Gradiška – Banja Luka.

1.2.3. Područje uticaja projekta Ovaj projekat će imati direktni uticaj na područje opštine Laktaši (koja ima 36.8481 stanovnika) te uticaj na šire gravitaciono područje2 u sjeverozapadnoj BIH koje čine područja opština Banja Luka, Gradiška, Srbac, Prnjavor, Čelinac, Prijedor, Kozarska Dubica, Kostanjica and Novi Grad . Ukupno, područje na koje će realizacija projekta imati uticaj (u daljem tekstu: gravitaciono područje) ima oko 523.609 stanovnika, uključujući Laktaše. 1.3. Ciljevi projekta

Svrha projekta je uspostavljanje infrastrukture za Poljoprivredno-poslovni park “Aleksandrovac”, Laktaši na greenfield lokaciji (ulaganje u nove objekte) površine 84.18 ha koja se ne koristi, a locirana je na sjeverozapadu BIH. Osnov za pokretanje ove inicijative je izvanredna strateška lokacija područja – logističko čvorište za Aleksandrovac u blizini Laktaša, dostupnost zemljišta u vlasništvu Republike Srpske, dostupnost radne snage i postojeći prirodni resursi (termalna voda, plodno tlo), postojeći poljoprivredni i drugi proizvođači u području, te intelektualni potencijal diplomanata Univerziteta u Banja Luci. U Aleksandrovcu je već razvijena manja poslovna zona a prepoznata je i tržišna prilika za ubrzanje razvoja agro-poslovnog sektora ovog regiona, uvođenje rješenja održivih energetskih izvora uz proizvodnju povezanih “zelenih” proizvoda te pružanje relevantnih usluga. Sveukupni cilj projekta Poljoprivredno-poslovni park “Aleksandrovac” je privlačenje oko 30 domaćih i stranih investitora u oblasti poljoprivredne proizvodnje, tehnologije održivih energetskih izvora te povezanih proizvodnih i pratećih industrija i usluga, kao i omogućavanje stvaranja 1.500 dodatnih radnih mjesta u opštini Laktaši do 2022. godine.

1Preliminarni rezultati popisa stanovništva iz 2013. godine:“Preliminarni rezultati Popisa stanovništva,domaćinstavai stanova u Bosni i Hercegovini2013. Agencija za statistiku BiH. 2Područja u neposrednoj blizini Laktaša iz kojih je moguće svakodnevno putovati u Laktaše.


Očekuje se da će ova investicija doprinijeti rastu lokalne ekonomije u opštini Laktaši i širem gravitacionom području sjeverozapada BIH i pomoći ostvarenje:

- Vizije razvoja Laktaša do 20243: »Laktaši – Mjesto dobrih ideja –korak isped ostalih u preduzetništvu, proizvodnji hrane i očuvanju zdravlja.” ,

- Ciljeve investicionih politika entiteta4 koji su fokusirani na stvaranje radnih mjesta,

generisanje dodane vrijednosti i razvoj privatnog sektora, s posebnim naglaskom na razvoj agro-poslovnog i tekstilnog sektora. Nadalje, poljoprivredni razvoj i strukturne promjene5 u preradi poljoprivrednih usjeva i proizvoda životinjskog porijekla kao i stvaranje lanaca vrijednosti u poljoprivredi može biti unaprijeđeno s predloženim ulaganjima.

Specifični cilj ulaganja u Poljoprivredno-poslovni park “Aleksandrovac”, Laktaši je izgraditi i priključiti osnovnu infrastrukturnu mrežu na cijeloj površini od 84,18 ha greenfield lokacije i ponuditi:

- 25 parcela ukupne površine 173.164 m2 za poljoprivredno-poslovni centar (faza 1), - 33 parcele ukupne površine 164.640 m2 za mala i srednja preduzeća (faza 2), - 4 parcele ukupne površine 62.340 m2 za centralnu službu/servis i zajednički

objekat/postrojenje za obnovljivu energiju(faze 1 i 2), te - 272.337 m2 infrastrukturom opremljenog poljoprivrednog zemljišta za pokazne

oranice, istraživanje, terenske labaratorije, te plastenike i slične objekte intezivne poljoprivredne proizvodnje (faza 3) do kraja 2020. godine

1.4. Kratki opis projekta Zahvaljujući strateškoj lokaciji na granici između Banja Luke i Gradiške i pozitivnom stavu u pogledu razvoja, ova opština je među najprogresivnijijma u Republici Srpskoj. Sa populacijom od 36.848 stanovnika, opština je, gledano po broju stanovnika, deseta po veličini od 62 opštine u sklopu RS-a. Prateći strategije razvoja, Opština sistematski promoviše inicijative preduzetništva u posljednjih deset godina. Prema tome, ovaj projekat predstavlja sljedeći logičan korak u pozicioniranju Laktaša kao povoljnog okruženja za poslovanje i jedinstvene lokacije za investiranje. Proces je počeo sa postojećom Industrijskom zonom Aleksandrovac koja se razvija, u kojoj je rasprodato već 70% kapaciteta a koja se nalazi samo 500m istočno od lokacije budućeg Agro-poslovnog parka Aleksandrovac. Kao rezultat toga, Opština Laktaši može se pohvaliti jednom od najviše prisutnih preduzeća i ispodprosječnom stopom nezaposlenosti. Međutim, još uvijek postoji 2.700 osoba koje su u potrazi za zaposlenjem u opštini te 50.000 osoba u gravitacionom području Banja Luke, Prijedora i Podkozarja.

3 Strategija razvoja opštine Laktaši za period 2014-2024.godine, Opština Laktaši, Februar 2014.godine (UNDP, SDC). 4 Studija o podsticanju stranih investicija u Republiki Srpski 2014 – 2017, Vlada Republike Srpske, Jul 2014 5 Strategija razvoja poljoprivrede Republike Srpske do 2015. godine, 18.07.2006


Dostupnost mlade i obrazovane radne snage i nedovoljno iskorišteni poljoprivredni resursi, obnovljivi izvori energije, izniman položaj i povoljni trendovi na tržištu, pružaju priliku da napravi korak naprijed u razvoju lanca vrijednosti poljoprivrede i prehrambene proizvodnje. Dakle, u Aleksandrovcu je planiran moderan i izvozno orijentisan agro-poslovni park, otvoren prema drugim pratećim i zelenim industrijama, malim i srednjim preduzećima i sektoru uslužnih djelatnosti. Područje, koje je u vlasništvu entiteta RS prostire se na 84,18 ha. Poljoprivredno-poslovni park “Aleksandrovac” smatra se jednim od glavnih instrumenata za podršku lokalnom održivom privrednom rastu u opštini Laktaši, kao i u gravitacijskom području. Projekat uključuje pripremne aktivnosti (izmjena regulacionog plana, tehnički projekat) i izgradnju osnovne infrastrukturne mreže, koju čine:

- unutrašnja cestovna mreža,

- uređenje zemljišta,

- vodosnabdijevanje i kanalizaciona mreža,

- napajanje električnom energijom,

- telekomunikaciona mreža.

Projekat je izrađen kao trofazni (tri faze provođenja), međutim, ovom Studijom Izvodljivosti razvoj se realizuje u okviru jednog projekta, od 2017. do 2020.godine, dok se pripadajuće pripremne aktivnosti trebaju okončati do sredine 2017.godine. Očekuje se da će investicije rezultirati u vidu 111 parcela (od kojih 25 za agro-poslovanje, 33 za MSP, 4 za centralne objekte, te 49 za pokazne oranice i plastenike), potpuno opremljenih modernom infrastrukturom, ukupne površine 672.481 m2. Pojedinačne parcele su različite veličine i kreću se od 4.880 m2 do 8.500 m2, uz mogućnost da se parcele odijele ili spoje, već u skladu sa izraženim preferancama. Parcele namijenjene za centralne i energetske objekte su površinski veće i kreću se od 11.285 m2 do 20. 610 m2

.

1.5. Metodologija analize projekta Ova Studija izvodljivosti predstavlja osnov za razmatranje dodjele sredstava EU za podršku implementaciji projekta. Svrha Studije izvodljivosti je da se: - osigura osnov za ispitivanje, procjenu i analizu različitih komponenti koje su povezane sa

osnivanjem, finansiranjem, realizacijom i upravljanjem poslovnom zonom;

- ponude zaključci i utemeljene preporuke u svrhu poduzimanja daljih radnji u aktivnostima koje se odnose na razvoj i/ili realizaciju institucionalnih, promotivnih i finansijskih unapređenja,

- izradi plan (idejni projekat) za implementaciju okvirnog tehničkog prijedloga u skladu sa relevantnim zakonima i propisima države/entiteta i EU, uključujući i propise u oblasti zaštite životne sredine.

Studija izvodljivosti je izrađena u skladu sa Smjernicama za analizu troškova i koristi investicionih projekata koje je 2008. godine preporučila Evropska komisija, odnosno Generalni direktorat za regionalnu politiku. U Smjernicama su navedeni specifični zahtjevi EK


i smjernice za procjenu projekata, u skladu sa propisima koji uređuju Strukturne fondove, Kohezioni fond i Instrument predpristupne pomoći (IPA). Pored toga, pri izradi Studije izvodljivosti u obzir su uzete odredbe Pravilnika o uslovima i načinu uspostavljanja poslovnih zona Ministarstva industrije, energije i rudarstva Republike Srpske, objavljenog u Službenom glasniku RS br. 23, od 28.03.2014. godine. Originalni sadržaj studije, kako je predložen Smjernicama, je prilagođen kako bi se obuhvatili specifični zahtjevi koji se odnose na industrijske zone, te kako bi se odrazio nivo razvoja projekta. Međutim, dokument obuhvata sve glavne elemente koji uobičajeno čine procjenu projekta: i) socio-ekonomski kontekst, ii) izvodljivost projekta, iii) finansijska analiza, iv) ekonomska analiza i v) procjena rizika. Detaljan tehnički idejni projekat i preliminarna procjena uticaja na životnu sredinu su sadržani u prilogu studije. Treba naglasiti da je socio-ekonomska analiza projekta urađena na osnovu ograničenih statističkih podataka koji su objavljeni od strane nadležnih organa. U pripremi ovog dokumenta u obzir su uzeti svi dostupni izvori na lokalnom, entitetskom i državnom nivou i razmotreni su najrelevantniji i najpouzdaniji statistički podaci. U nekim sektorima (kao što je zaposlenost i registracija poslovanja), očigledna su odstupanja podataka pribavljenih od različitih izvora. Naročito je velik nesklad u broju registrovanih MSP-a i samostalnih preduzetnika. Podaci pruženi od strane Agencije za za statistiku u entitetima, ne odgovaraju podacima Agencije za statistiku BiH. Ovo je ozbiljna prepreka za provođenje komparativne analize. Sveukupno gledano, poslovna statistika u BiH je nekompletna i potrebno je raditi na njenom unapređenju.6 Planirani Poljoprivredno-poslovni park “Aleksandrovac” je regionalnog karaktera, tako da Studija nije ograničena isključivo na teritoriju opštine. Kad god je to relevantno za dati predmet analize, gravitaciono područje ili, u najmanju ruku, konurbacijsko područje na potezu Banja - Luka Laktaši, će biti uzeto u obzir. 1.6. Glavni rezultati analize projekta Analize prednosti i nedostataka, potražnje, tehničke/tehnološke izvodljivosti i analiza troškova i koristi ukazuju da je ulaganje u Poljoprivredno-poslovni park “Aleksandrovac”, Laktaši prihvatljivo i opravdano, ukoliko se ispune svi preduslovi navedeni u ovoj Studiji.

Prema trenutnim cijenama, vrijednost investicije se procjenjuje na 12.222.707,43 EUR Investicija će biti realizovana u periodu od 2017. do 2020. godine (operativna komponenta) pod uslovom da budu obezbijeđena nepovratna sredstva (grant). Opravdanost investicije potvrđuju ekonomski pokazatelji koji ukazuju da bi učinak investicije imao pozitivan uticaj na šire socio-ekonomsko okruženje. To znači da su socijalne i ekonomske dobrobiti projekta veće od troškova projekta. Sa ove tačke gledišta, ova investicija je opravdana za dobijanje granta za sufinansiranje. Račun dobiti i gubitka ukazuje negativan bilans za referentni period od 20 godina, a nakon tog perioda projekat bi trebao povratiti ulaganja u 100% iznosu. Uspostava infrastrukture za Poljoprivredno-poslovni park “Aleksandrovac”, Laktaši bi doprinijela poboljšanju uslova potrebnih za razvoj i strukturne promjene u poljoprivredi, 6Evropska komisija, Izvještaj o napretku Bosne i Hercegovine za 2013. godinu


privlačenju investitora u sektor poljoprivrednog preduzetništva u Republici Srpskoj te uslova za rast lokalnih malih i srednjih preduzeća i povećala bi privlačnost opštine za vanjske investicije. To bi takođe doprinijelo otvaranju radnih mjesta i ostvarenju razvojnih ciljeva opštine, uz istovremeni doprinos izbalansiranom razvoju BiH.

1.6.1. Finansijski povrat Vrijednost Neto sadašnja vrijednost u EUR -6.798.574,73 Interna stopa rentabilnosti -12,13%

1.6.2. Ekonomski povrat Vrijednost Ekonomska neto sadašnja vrijednost u EUR

588.695,58

Odnos koristi/troškovi 1,29 Ekonomska stopa rentabilnosti 6,57%

1.6.3. Učinak na zaposlenost Procjenjuje se da će do kraja 2022. godine, u Poljoprivredno-poslovni park “Aleksandrovac”, Laktaši biti smješteno 1.500 radnih mjesta. Od ove ciljne brojke, predviđa se da će najmanje 70% biti nova radna mjesta, dok se preostali broj radnih mjesta odnosi na postojeća radna mjesta za koja se procjenjuje da će biti izmještena iz opštine i područja koje gravitira opštini. Procjena je da će posljedica ove investicije biti otvaranje najmanje 1.050 neto radnih mjesta.

1.6.4. Uticaj na životnu sredinu Na osnovu preliminarne procjene uticaja na životnu sredinu (EIA), zaključeno je da projekat Poljoprivredno-poslovni park “Aleksandrovac”, Laktaši neće negativno uticati na životnu sredinu, obzirom da će sve mjere za zaštitu i ublažavnje posljedica biti u potpunosti ispoštovane. Na ovaj način je potencijalni uticaj infrastrukture i rada poslovne zone na životnu sredinu smanjen na najmanji mogući nivo.


A.2. Socio-ekonomski kontekst 2.1. Najvažniji elementi socio-ekonomskog konteksta Kako bi se procijenila izvodljivost i buduće poslovanje Poljoprivredno-poslovnog parka Aleksandrovac, neophodno je analizirati ključne indikatore i trendove u okviru lokalnog socio-ekonomskog okruženja, kao i poslovanje postojećih preduzeća koja se nalaze na prostoru opštine Laktaši i gravitacionog područja.

2.1.1. Teritorijalni aspekti životne sredine Makro-lokacija: Aleksandrovac/Laktaši – geostrateški gledano, ovo je najbolja poslovna lokacija u Republici Srpskoj Opština Laktaši se nalazi u sjeverozapadnoj BiH i pripada entitetu Republika Srpska (RS). Poljoprivredno-poslovni park “Aleksandrovac” nalazi se u selu Aleksandrovac, pored aerodroma „Mahovljani“, Banja Luka, i autoputa Gradiška - Banja Luka. Zona se nalazi na pola puta (25 km) između Banja Luke i međunarodnog graničnog prelaza između BIH i Hrvatske (EU) koji se nalazi u Gradišci. Dakle, zona je lako dostupna iz centralne ili jugoistočne Evrope. Geografski, Laktaši se nalaze smješteni u velikom nizinskoim području Lijevče polje i doline rijeke Vrbas i okruženo je niskim brdima. Glavni prirodni resursi u ovom području uključuju plodno tlo, podzemne vode, šume, termalni izvori i mineralne zalihe.

Sa populacijom od približno 200.000 stanovnika Banja Luka je najveća urbana oblast na sjeverozapadu BiH i predstavlja administrativni, privredni, univerzitetski i kulturni centar Republike Srpske . U smislu fizičkog i funkcionalnog razvoja opština Laktaši može se smatrati dijelom urbane aglomeracije (šireg gradskog područja) Banja Luke, a Poljoprivredno-poslovni park “Aleksandrovac” najveća aglomeracijska greenfield lokacija za investiranje. Tabela 2: Udaljenost poljoprivredno-poslovnog parka Aleksandrovac i najvažnijih urbanih centara i saobraćajne veze

Najvažnije saobraćajne veze km Aerodrom Mahovljani, Banja Luka 3 km Aerodrom Pleso Zagreb 161 km Aerodrom Sarajevo 210 km Autoput Banja Luka – Gradiška 1 km Autoput Zagreb – Belgrade (Okučani) 43 km Magistralni put (Bаnjа Lukа - Grаdiškа – Оkučаni; Klаšnicе – Dеrvеnta) M16 0.5 km Željeznički terminal Banja Luka 19 km Željeznički Terminal Okučani (Hrvatska) 43 km Željeznica i međunarodni željeznički terminal Doboj 93 km Najvažniji urbani centri km Laktaši 6 km Banja Luka 19 km Gradiška – Granični prelaz 31 km Zagreb 167 km Sarajevo 210 km Ljubljana 307 km Beograd 312 km Izvor: Via Michelin (www.viamichelin.com)


Zbog svog položaja i postojeće saobraćajne infrastrukture lokacija je takođe dobro povezana sa susjednim opštinama. Izgradnjom autoputa E-661 od Banja Luke do Prnjavora, biće poboljšan pristup zoni iz susjednih oblasti Prnjavora i dalje do Doboja. Najbliži izlaz budućeg autoputa je od zone udaljen 5 km. U narednom periodu, za razvoj sjeverozapadne BiH, a posebno za zonu, od ključne važnosti biće porast prevoza robe i putnika na Banjaluka - Mahovljani međunarodni aerodrom (prostire se na preko 160 ha), koja trenutno nudi dva leta dnevno (Beograd, Cirih ). Mapa 1 Makro-lokacija Laktaša

Mapa 2 Mikro-lokacija poljoprivredno-preduzetničkog centra „Aleksandrovac” u okviru Laktaša

Mikro-lokacija: Poslovna zona na greenfield lokaciji Poljoprivredno-poslovni park “Aleksandrovac” nalazi se sjeverozapadno od sela Aleksandrovac, smještenog na 6 km sjeverno od grada Laktaši. Zona se nalazi između autoputa Banja Luka - Gradiška na zapadu, aerodroma Mahovljani-Banja Luka na jugu i M16-magistralnog puta Banja Luka - Gradiška na istoku. Novi lokalni put, koji povezuje M-16 s autoputom, je južna granica zone. Na zapadu zona završava u zelenom pojasu, a sjeverna granica je mali lokalni put.


U zoni nema cestovne mreže, postoji jedino makadamski put koji se koristi u svrhu pristupa području koje se koristi za poljoprivrednu kultivaciju. Postojeća Industrijska zona Aleksandrovac nalazi se preko puta M-16. Oblast koja je predmet ove Studije izvodljivosti je na poljoprivrednom zemljištu i trenutno prolazi kroz proces prenamjene u zemljište za poslovne svrhe u okviru Prostornog plana Republike Srpske. Poljoprivredno-poslovni park predstavlja prirodno proširenje postojeće Industrijske zone Aleksandrovac, koja se razvija na 500 m prema istoku u odnosu na lokalitet PPP Aleksandrovac. Obje zone formiraju jedinstvenu poslovnu lokaciju u Aleksandrovcu.

2.1.2. Demografski podaci Gravitaciono područje Agro-poslovnog parka Aleksandrovac ima populaciju od otprilike 500.000 stanovnika, uključujući i Laktaše. Prema preliminarnim rezultatima popisa iz 2013. godine, na području opštine Laktaši je registrovano 36.848 stanovnika. Gledajući po veličini populacije, to je deseta od 62 opštine u Republici Srpskoj. Gravitaciono područje Agro-poslovnog parka Aleksandrovac proteže se preko drugih opština smještenih na sjeverozapadu BiH a Poljoprivredno-poslovni park Aleksandrovac se nalazi na udaljenosti koja je pogodna za svakodnevno putovanje na posao iz Laktaša te gradova Banja Luka, Gradiška, Srbac, Prnjavor, Čelinac, Prijedor, Kozarska Dubica, Kostanjica i Novi Grad. Sveukupno, područje koje će osjetiti uticaj projekta (u daljem tekstu gravitaciono područje), broji 523.609 stanovnika, uključujući i populaciju Laktaša. Popis ne uključuje lica koja trenutno rade u inostranstvu, a koji su registrovani kao glasači na području opštine. Tabela 3: Stanovništvo

Stanovništvo 2012.

Stanovništvo 2013 (prema preliminarnim rezultatima popisa iz 2013.)

BiH NA 3.791.622 Entitet RS 1.429.290 1.326.991 Opština Laktaši 41.095 36.848 Gravitaciono područje Banja Luka 199.991 Čelinac 16.874 Gradiška 56.727 Kostanjica 6.308 Kozarska Dubica 23.074 Novi Grad 28.799 Prijedor 97.588 Prnjavor 38.399 Srbac 19.001 Ukupno, bez Laktaša 486.761 Ukupno, uključujući Laktaše 523.609 Izvor: Za broj stanovnika RS u 2012: Statistički godišnjak Republike Srpske 2013; za opštinu Laktaši 2012: procjena broja stanovnika u opštinama u RS, na osnovu upitnika koji su opštine popunile za potrebe projekta EUSESBI u januaru 2013. godine; za BiH i druge opštine: preliminarni rezultati popisa 2013. godine: Preliminarni rezultati Popisa stanovništva, domaćinstava i stanova u BiH 2013. godine, Agencija za statistiku BiH


Urbano područje koje čine Banja Luka, Prijedor i Laktaši suočeni su sa rastom stanovništva dok se pad populacije nastavlja u svim obližnjim ruralnim opštinama. U 2012. godini u Laktaše se doselilo 193 osobe a u BanjaLuku 844 osobe.

2.1.3. Socio-kulturološki faktori i dostupnost radne snage Tržište rada i obrazovna struktura su ključni socio-kulturološki faktori koji utiču na lokalni ekonomski razvoj. Kako bi se utvrdio nivo kvalificiranosti, kompetencija i vještina postojećih i budućih generacija koje ulaze na tržište rada u opštini Laktaši i području koje gravitira ovoj opštini, izvršena je procjena strukture trenutno nezaposlenih lica i profila postojećih institucija za sekundarno i tercijarno obrazovanje. Mora se naglasiti da dostupnost fleksibilne i kvalifikovane radne snage, te odgovarajući programi obrazovanja i obuke na različitim akademskim nivoima mogu značajno doprinijeti atraktivnosti određene poslovne lokacije. Lokacija Opštine Laktaši u urbanoj aglomeraciji Banja Luke je blizu glavnih poslovnih i obrazovnih mogućnosti u RS. Budući razvoj Poljoprivredno-poslovnog parka ovih razmjera će izazvati suprotan tok radne snage i intelekta iz Banja Luke, kao i iz drugih opština u gravitacionom području. Banja Luka kao univerzitetski centar nudi široku lepezu javnih i privatnih obrazovnih programa na nivou srednjih škola te visokoškolskog obrazovanja (sekundarni i tercijarni nivo obrazovanja). Dok u Laktašima nema srednje škole, u Banja Luci postoji ponuda tehničkih, poslovnih i humanističkih programa na nivou srednjih škola (16) i na tercijarnom nivou obrazovanja. Unutar gravitacionog područja, Prijedor, Gradiška i Novi Grad nude tercijarno obrazovanje ali u ograničenom obimu. Tabela 4 Srednje i tercijarne školske ustanove i programi na području opštine Banja Luka prema vrsti

Naziv škole Naznačene profesije/programi Srednje i strukovne škole u Banja Luci

1. Gimnazija 2. Građevinska škola 3. Ekonomska škola 4. Elektrotehnička škola ''Nikola Tesla'' 5. Medicinska škola 6. Poljoprivredna škola 7. Tehnička škola 8. Tehnološka škola 9. Ugostiteljsko-trgovinsko-turistička škola 10. Škola učenika u privredi 11. Muzička škola ''Vlado Milošević'' 12. Centar za obrazovanje, vaspitanje i rehabilitaciju sluha i govora, 13. Srednjoškolski centar ''Gemit-Apeiron'' 14. Srednjoškolski centar ''Ljubiša Mladenović'' 15. Srednjoškolski centar ''Gaudeamus'' 16. Visokoskolska ustanova Visoka skola Koledž kozmetologije i estetike Banja Luka

Tercijarno obrazovanje u Banja Luci Visoka škola ''Dositej'', Trn (Laktaši) Poslovna ekonomija i Poduzetništvo

Visoka škola za primijenjene i pravne nauke ''Prometej''

Poslovna ekonomija Poslovna informatika Saobraćajno inženjerstvo

Koledž Banja Luka Menadžment društvenih oblasti i NVO sektora Menadžment javnih službi i administracija


Naziv škole Naznačene profesije/programi Menadžment, poslovanje i poslovna ekonomija Vazduhoplovni menadžment Poslovni menadžment i Poslovna administracija Mediji i komunikacije Informatika Grafički dizajn i vizuelne komunikacije

Komunikološki koledž ''Kapa Fi''u Banja Luci Komunikologija, Engleski jezik, Dizajn

Univerzitet u Banja Luci (Javni univerzitet sa sljedećim fakultetima):

Akademija umjetnosti Odsjek za muzičku umjetnost Odsjek za vizuelne umjetnosti Odsjek za dramske umjetnosti

Arhitektonsko-građevinski fakultet Odsjek za arhitekturu, Odsjek za inženjering, Odsjek za geodeziju

Ekonomski fakultet Ekonomija

Mašinski fakultet

Katedra za automatizaciju i mehanizaciju Katedra za inženjerstvo zaštite radne sredine Katedra za materijale, zavarivanje i metalurgiju Katedra za mehaniku i konstrukcije Katedra za motore, vozila i saobraćaj Katedra za termotehniku Katedra za proizvodne i računarom podržane tehnologije Katedra za tehnologiju plastičnosti i obradne sisteme Katedra za hidro i termoenergetiku

Poljoprivredni fakultet Animalna proizvodnja Biljna prooizvodnja Agrarna ekonomija i ruralni razvoj

Medicinski fakultet Medicina, Farmacija, Zdravstvena njega, Stomatologija Pravni fakultet Pravo

Prirodno-matematički fakultet Geografija,Hemija, Fizika, Biologija, Matematika i Informatika, Ekologija i zaštita životne sredine, Prostorno planiranje, Tehnničko obrazovanje i Planiranje

Tehnološki fakultet

Hemijske tehnologije Biotehnologija i Prehrana Tekstilno inženjerstvo Grafičko inženjerstvo i dizajn

Filološki fakultet

Katedre za: Srpski jezik i književnost, Engleski jezik i književnost , Njemački jezik i književnost, Talijanski jezik i književnost, Francuski jezik i književnost, Ruski jezik i književnost

Filozofski fakultet Pedagogija,Istorija, Učiteljski studiji, Filozofija, Predškolsko vaspitanje

Fakultet Političkih nauka Sociologija, Socijalni rad, Politologija, Žurnalistika i Komunikacije

Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta

Opšti nastavnički odsjek Odsjek za sport

Šumarski fakultet Šumarstvo Rudarski fakultet sa sjedištem u Prijedoru. Rudarstvo

Elektrotehnički fakultet Računarstvo i informatika Elektronika i telekomunikacije Elektroenergetski i industrijski sistemi

Koledž za studij Međunarodnog prava (privatni) Međunarodno pravo

Univerzitet za Poslovni Menadžment, Finansije i bankarstvo, Marketing, Ekonomska


Naziv škole Naznačene profesije/programi inženjering i menadžment (privatni)

diplomatija. Andragogija i Grafički inženjering i dizajn,Pravo. Psihologija i Računarske nauke,

Univerzitet za poslovne studije (privatni univerzitet sa sljedećim fakultetima):

Fakultet za primjenjenu ekonomiju Menadžment i Marketing Menadžment i Marketing MSP

Fakultet za poslovne i finansijske studije

Pravo EU, Poslovne i finansijske studije, Finansije, bankarstvo i osiguranje

Fakultet za informacione tehnologije i dizajn

Informacione tehnologije i dizajn Grafički dizajn Računarske i Informatičke tehnologije

Fakultet za ekologiju Ekologija Fakultet za turizam i hotelijerstvo Turizam i hotelijerstvo Fakultet za novinarstvo i komunikologiju Novinarstvo i komunikologiju

Fakultet pravnih nauka Pravo Nezavisni Univerzitet u Banja Luci (privatni univerzitet sa sljedećim fakultetima):

Fakultet za poljoprivredni razvoj

Poljoprivredni Razvoj, Sigurnosti i upravljanje rizicima, Računovodstvo, Bankarstvo i poslovni porezi berze, Carina i Budžeti,

Informatički fakultet Poslovna informatika Softverski inženjering

Panevropski Univerzitet ''Apeiron'' (privatni univerzitet sa sljedećim fakultetima):

Fakultet za poslovnu ekonomiju Bankarski menadžment, Finansije i Trgovina, Uprava javnim službama, Preduzetništvo

Fakultet pravnih nauka Javno pravo, Poslovno pravo Fakultet za sportski menadžment Pedagogija u sportu, Sport Manadžment, Sportski trener Fakultet za poslovnu informatiku Nastava informatike, Poslovna informatika

Izvor: Vlada Republike Srpske, '' Popis visokih i viših škola u RS-u“

Poljoprivredni fakultet Univerziteta u Banja Luci, koji je najvažniji za razvoj visokostručnih kadrova za Poljoprivredno-poslovni park “Aleksandrovac”, ima oko 1.000 studenata sa prosječnim godišnjim upisom 230 učenika i 95 diplomaca. Visok potencijal mladog obrazovanog kadra - 28.000 studenata i 5.000 diplomaca visokog obrazovanja godišnje ulaze na tržište rada u cijelom gravitacionom području Poljoprivredno-poslovnog parka Aleksandrovac. Oko 4.500 učenika godišnje završe srednju školu u cijelom gravitacionom području , 60 % njih u Banja Luci . Prema raspoloživim podacima, može se pretpostaviti da 70% učenika koji završe srednje škole nastave školovanje na univerzitetu ili koledžu . Školske 2011/2012. godine, 19.291 mladih ljudi iz gravitacionog područja registrovani su kao studenti, a od toga je 3.127 diplomaca. Međutim, broj učenika u Banja Luci i njoj gravitirajućem području je mnogo veći jer Banja Luka privlači studente iz cijele RS. Sve u svemu, 28.440 studenata upisano je na fakultete i visoke škole na gravitirajućem području, od kojih je 5.173 diplomiralo u 2012.godini. Školske 2011/2012., 1.169 studenata i 150 diplomaca iz opštine Laktaši . Tabela 5: Broj učenika/studenata upisanih u sekundarne i tercijarne školske ustanove sa prebivalištem u opštini Laktaši u odnosu na Republiku Srpsku i BiH

Teritorij Srednje škole 2011/2012. Tercijarne školske ustanove 2011/2012.


Broj škola

Đaka-po mjestu

škole Upisanih studenata Diplomci

Ukupno Maturanti Po mjestu stanovanja

po mjestu škole

Po mjestu stanovanja

Po mjestu škole

BiH

166.662*

107.618 Entitet RS 94 49.888 12.200 46.547 46.547 7.567 7.567

Laktaši i gravitaciono područje

Laktaši 0 0 0 1169 78 150 0 Banja Luka 17 10.921 2.648 10.853 26.333 1.834 4.575 Čelinac 0

559

91

Gradiška 0

1.478 352 231 141 Kostanjica 1 382 87 125

23

Kozarska Dubica 1 578 131 588

97 Novi Grad 2 1.113 306 727 228 103 0

Prijedor 8 3.624 923 2.270

396 457 Prnjavor 2 1.385 343 990 1.449 129

Srbac 1 605 146 532

73 Ukupno

gravitaciono područje 32 18.608 4.584 19.291 28.440 3.127 5.173

Izvor: Za nivo RS:Statistički godišnjak Republike Srpske 2013;Za nivo BiH: BiH u brojevima, Agencija za statistiku BiH;*2012/13

Programi cjeloživotnog učenja prate godišnji program obrazovanja odraslih koji je usvojila Vlada RS. U području Banja Luke nekoliko srednjih škola , kao i 3 centra za obrazovanje odraslih (npr. Socijalno - edukacijski centar) pružaju predkvalifikacione i obrazovne programe za različite strukovne profile. Tabela 6 Struktura nezaposlenih

Opština Laktaši

Grad Banja Luka Entitet RS BiH

Broj nezaposlenih (2012) 2.204 18.315 153.458 554.489 Broj nezaposlenih (2013) 2.693 18.205 149.284 556.868 Stopa nezaposlenosti (2013, anketa) 21,9%* 22,6%* 27%7 27,50% Broj nezaposlenih žena (2013) 1.435 9.170 48,05%

280.289

Broj nezaposlenih mlađih od 25 godina (2013) 475 2.026 12, 81%

(19.127) 70.000

Broj dugoročno nezaposlenih; nezaposleni duže od 1 godine (2013) 1.698 12.318 74.67%

(111.417) 259.000

Broj osoba koje je teško zaposliti; nezaposleni duže od 2 godine (2013) NA

NA NA 220.000

Obrazovna struktura nezaposlenih

Visoko obrazovanje (VŠS i VSS) 283 4.907 15.435 47.396

7 Podaci o stopi nezaposlenosti preuzeti su iz Ankete o radnoj snazi koja je provedena 2013.godine, dok je broj nezaposlenih brojka koja odgovara broju registrovanih nezaposlenih osoba u Službama za zapošljavanje.


Srednjoškolsko obrazovanje 846 6.220 41.830 145.501 Strukovno obrazovanje/osnovna

1.098 5.982 54.875 196.305

Osnovno obrazovanje 62 364 3.155 12.409 Nisu završili osnovno obrazovanje 436 2.649 33.989 155.257 Izvor: Za nivo BiH: Popis radne snage 2013, Agencija za statistiku BiH; Registrovana nezaposlenost 2013, Agencija za statistiku BiH, dostpna na http://bhas.ba/saopstenja/2014/NEZ_2013M12_001_01_hr.pdf ; Upitnik – Agencija za statistiku BiH; Za nivo RS: Upitnik, Zavod za zapošljavanje RS; Za opštinu Laktaši; Upitnik, Zavod za zapošljavanje RS* zabilježene stope nezaposlenosti koje se ne mogu usporediti sa stopom nezaposlenosti iz popisa za RS i BIH

Više od 50.000 nezaposlenih osoba u gravitacijskom području U cijelom gravitacionom području nezaposleno je više od 50.000 osoba od kojih je 2.725 osobe bilo registrovano kao nezaposleni u opštini Laktaši u 2013.godini te 18.205 osoba registrovanih u opštini Banja Luka. Zabilježena stopa nezaposlenosti u ove dvije opštine doseže 22%, dok u svim drugim opštinama u gravitacijsko područje (osim u Prnjavoru -28%)8 prelazi 40%. Isto tako, poređenje stope nezaposlenosti na 1.000 stanovnika iz 2013. pokazuje da je indeks u Laktašima (73,9) i Banja Luci (91) je ispod prosjeka indeksa u Republici Srpskoj (112,5), dok su oba indeksa niža od opšteg indeksa nezaposlenosti u BiH (146,9). Trendovi iz perioda 2012 – 2013, pokazuju blagi porast (+32) nezaposlenih u Laktašima, dok je u cijelom području stopa imala pad između 2012. i 2013.godine. Stanje mlade i obrazovane radne snage Radna snaga gravitacijskog područja Poljoprivredno-poslovnog parka Aleksandrovac je dobro obrazovana. Zbog visoke koncentracije fakulteta u Banjoj Luci, 26% od ukupnog broja nezaposlenih u Banjoj Luci ima tercijarno obrazovanje, a 32% su kvalifikovani radnici. Struktura je obrnuta u susjednim opštinama u kojima više od 40% imaju stručnu spremu, a samo 7-10% visokoškolske kvalifikacije. Najzastupljenije profesije nezaposlenih u opštini Laktaši i gravitacionom području

Kvalifikovani radnici/zanatlije (III godine): - Prodavač (927 u Banja Luci, 383 u Prijedoru, 290 u Gradiškoj, 201 u

Prnjavoru), - Konobari (527 u Banja Luci, 453 u Prijedoru, 387 u Gradiškoj), - Kozmetičari, frizeri i sl. (437 in Banja Luka, 329 in Prijedor, 117 u

Gradiškoj), - Prerada hrane (344 u Banja Luci, 415 u Prijedoru) - Metaloprerađivački profili – bravari i sl. (669 u Banja Luci, 491 u

Prijedoru , 233 u Gradiškoj, 129 u Prnjavoru, 129 u Kozarskoj Dubici, 99 u Laktašima)

- Električari (655 u Banja Luci, 421 u Prijedoru, 108 u Laktašima) - Mehaničari/vozači

Srednjoškolsko obrazovanje (IV godine): - Ekonomski tehničari (811 u Banja Luci, 306 u Prijedoru, 240 u

Gradiškoj, 100 in Laktaši) - Elektrotehničari (721 u Banja Luci, 496 u Prijedoru, 152 in Novi Grad,

78 in Laktaši) - Mašinski tehničari (655 u Banja Luci, 197 u Gradiškoj, 247 u Prijedoru,

86 in Laktaši, 74 in Srbac) - Poljoprivredni tehničari(239 u Banja Luci, 170 u Gradiškoj, 219 in

Prnjavor) 8 Upitnik, Služba za zapošljavanje RS; podaci za 2013.godine

http://bhas.ba/saopstenja/2014/NEZ_2013M12_001_01_hr.pdf


- Maturanti gimnazija (441 u Banja Luci, 236 u Gradiškoj) Više škole: ekonomisti, informatički inženjeri Univerzitetske diplome:

- Ekonomisti (693 u Banja Luci, 110 u Prijedoru, 57 u Laktašima) - Pravnici (314 u Banja Luci, 78 Prnjavor, 50 u Gradiškoj) - Učitelji, nastavnici (različitih predmeta) - Poljoprivredni inženjeri (128 u Banja Luci, 31 u Gradiškoj, 15 u

Laktašima) Izvor: www.zzzrs.net Služba za zapošljavanje RS, Usporedni pregled po kvalifikacijama;podaci za 2013. godinu Laktaši i pripadajuće gravitaciono područje nude razne profile stručne i kvalifikovane radne snage, međutim, 62% nezaposlenih u Laktašima, pa čak i 76% u Gradiškoj9 bio je bez posla u trajanju od više od 1 godine, dok su približno 15% od njih mlade osobe mlađe od 25 godina. Ovakva struktura nezaposlenosti dovodi do pretpostavke da postojeća koncentracija raspoložive radne snage nema odgovarajuće radno iskustvo te da su im vještine i kompetencije vjerovatno zastarjele. Paralelno sa promocijom Poljoprivredno - poslovnog parka Aleksandrovac, razvijaće se šema prekvalifikacija koja će se ponuditi potencijalnim investitorima. Lokalne srednje škole koje su specijalizovane za obuku tehničkih i poljoprivredno - poslovnih profila treba da osvježe svoje nastavne planove i programe, kako bi se bolje prilagodili trenutnim potrebama lokalne privrede.

2.1.4. Ekonomski aspekti Makroekonomski kontekst Za buduće planiranje poslovnih zona, od velikog je značaja makroekonomski kontekst u državi, kao i entitetu. Tabela 7: Odabrani makroekonomski indikatori za Bosnu i Hercegovinu i Republiku Srpsku

BiH Republika Srpska Laktaši

Površina u km2 51.209 25.053 388 Stanovništvo (preliminarni rezultati Popisa iz 2013.) 3.791.622 1.326.991 36.848 GDP (EUR, 2012) 13.1 milijarda 4.389 milijardi NA GDP per Capita (EUR, 2012) 3.419 EUR 3.071 EUR NA Stopa nezaposlenosti (2013) 27% 27,5% NA

Izvor: http://www.investsrpska.net, http://www.fipa.gov.ba/, http://www.irbrs.net/statistika.asp

Ekonomija u Bosni i Hercegovini je bila značajno pogođena globalnom ekonomskom krizom, što je za posljedicu imalo negativan trend bruto domaćeg proizvoda (BDP) u periodu između 2008. i 2012. godine. U 2013. godini zabilježen je pozitivan trend BDP-a, industrijske proizvodnje i izvoza (rast od 6,5%), te smanjenje vanjskotrgovinskog deficita. Prema projekcijama sadržanim u dokumentu Perspektive 2015-2017, Proljeće 2014, očekuje se da će u periodu 2014-2016. godine BDP rasti između 2,0% i 5,0%. Ova procjena se temelji na očekivanom ekonomskom rastu nekih od najvažnijih trgovinskih partnera BiH (Austrija,

9 6594 nezaposlenih u Opštini Gradiška u 2013

http://www.zzzrs.net/

http://www.investsrpska.net/

http://www.fipa.gov.ba/


Njemačka, Hrvatska, Italija), kao i očekivanom rastu u cijeloj Euro zoni. Ovakvo kretanje trendova bi trebalo rezultirati daljim jačanjem izvoznog sektora u BiH i povećanjem nivoa industrijske proizvodnje, što bi doprinijelo promjeni negativnog trenda stope zaposlenosti koji se bilježi u regiji u proteklih nekoliko godina. Mora se, međutim, naglasiti da bi štete prouzročene velikim poplavama u maju 2014. godine mogle negativno uticati na ove optimistične prognoze. Tabela 8 Procjene najvažnijih makroekonomskih indikatora u Bosni i Hercegovini za period 2013-2017.

2012. 2013. 2014. 2015. 2016. 2017. Stvarni ekonomski rast (%) -0,9 1,5 2,7 3,4 4,3 4,6 Rast industrijske proizvodnje (%) 6,7 4,5 5,7 6% 6% Rast radne snage (%) a) Broj zaposlenih 0,4 1,0 1,5 1,7 b) Neto plate 1,0 2,3 2,9 3,2 Rast cijena (%) 0,1 1,1 1,0 1,2 Vanjska trgovina a) Rast izvoza (%) 6,6 8,2 Projekcije po sektorima: energija,

kapitalni proizvodi, trajni i netrajni proizvodi, intermedijarni proizvodi b) Rast uvoza (%) -0,5 7,5

Direktna strana ulaganja u milionimaKM 630-690 880-940 980-1.080 900-1.050 Izvor: Direkcija za ekonomsko planiranje, Vijeće ministara BiH, BiH "Perspektive 2015-2017. Proljeće 2014" (www.dep.gov.ba), procjene za 2013, projekcije za 2014-2017.godinu

Rast cijena je određen na osnovu svjetskih kretanja cijena hrane, energetskih proizvoda (prvenstveno nafte i gasa), kao i promjena u cijenama komunalnih usluga. Na osnovu trenutnih ekonomskih uslova, Direkcija za ekonomsko planiranje BiH, u dokumentu Perspektive 2015-2017 – Proljeće 2014. predviđa opšti trend rasta cijena kako slijedi: 2014 – 0,1%, 2015 – 1,1%, 2016 – 1% i 2017 – 1,2%. Lokalni ekonomski kontekst Preduzetništvo, turizam i poljoprivreda karakterišu lokalnu privredu Laktaša. Za razliku od ostatka RS, Laktaši su doživjeli rani i ubrzani razvoj preduzetništva kao i investicije u turizam. Tokom proteklih nekoliko godina, preduzetnici i mala preduzeća razvili su se kao jedan od najvažnijih segmenata lokalne privrede, trend koji je evidentan u porastu broja malih i srednjih preduzeća i broja domaćih i stranih ulaganja u postojeće poslovne zone i MSP. Prisustvo globalnih i lokalnih preduzeća ukazuje na atraktivnost opštine kao investicione destinacije. Danas, većina preduzeća posluje u sljedećim oblastima: - Trgovina (45 % od svih poduzeća ), - Prerađivačka industrija, posebno metaloprerađivačka i elektro-proizvodnja, prerada i

hrane (hrane i pića, proizvodnja mesa, preradu krompira), drvoprerađivačka (23% od ukupnog broja preduzeća ), i

- Izgradnja

Banja Luka je privukla značajne finansijske, trgovinske službe, državne upravu i druge službe i uslužne djelatnosti da se smjeste u gradu i na taj način pomogla da se kompenzuje značajan višak radne snage njenih tradicionalnih industrija. 130 preduzeća iz Banja Luke su već privatizovana, a 55 su još uvijek u procesu privatizacije. Privreda u drugim susjednim centrima za zapošljavanje, kao što su Gradiška, Prijedor i Prnjavor još uvijek boluje od


posljedica tranzicije iz pretežno velikih industrija u savremene MSP. Tradicionalno, privreda sjeverozapadne BiH zavisila je od industrije u oblasti obrade metala, hrane i duhana, drveta, tekstila i kože. Poljoprivreda - neiskorištena prilika za Laktaše i njoj gravitirajuće područje Poljoprivredno zemljište je glavni prirodni resurs u sjeverozapadnoj BiH, što znači da mnoge porodice u ruralnom području sjeverozapadne BIH ostvaruju prihode u poljoprivrednoj proizvodnji. Poljoprivredna proizvodnja je rasprostranjena kroz cijelo gravitaciono području , od polja sa žitaricama i povrćem u nizijama do proizvodnju voća i grožđa na okolnim brdima, i pruža zajedničku mogućnost za cijelo gravitaciono područje. Međutim, sektor je zaostao u smislu organizacije i razvoja. Pozitivan trend zapošljavanja - 9.557 zaposlenih u Laktašima i 60.320 u Banja Luci, od kojih je 2.021 zaposleno u proizvodnim djelatnostima. U 2012. godini u opštini Laktaši bilo je 9.557 zaposlenih, što predstavlja 182 više zaposlenih u odnosu na 2011. godinu. U Gradu Banja Luka, u 2012. godini bilo je 60.320 zaposlenih, što je 1,3 % više nego godinu dana ranije. Broj zaposlenih na 1.000 stanovnika u opštini je znatno viši od opšte stope zaposlenosti na 1.000 stanovnika u RS i u BiH, (Laktaši - 232, Banja Luka - 301, RS - 167, BiH - 183 zaposlene osobe na 1.000 stanovnika). Trgovinski sektor (skoro 10.000 radnih mjesta u Banja Luci i 2.400 u Laktašima) i sektor proizvodnje (7.000 radnih mjesta u Banja Luci i 2.400 radnih mjesta u Laktašima), ostaju glavnim sektorima zapošljavanja . Tabela 9 Najvažniji ekonomski indikatori za opštinu Laktaši

Opština Laktaši

Grad Banja Luka RS BiH

Broj zaposlenih (2011) 9.375 59.515 238.956 685.117 Broj zaposlenih10 (2012) 9.557 60.320 238.178 689.720 Prosječna neto plata po osobi u KM (2012) 719 954 818 838 Prosječna bruto plata po osobi u KM (2012) 1.186 1581 1.349 1.309 Broj pravnih lica (2012)11 1.26912 6.64613 26.233 NA Broj samostalnih preduzetnika (2012) 843 3.72714 22.225 75.38215 Broj preduzeća (2012) 468 2.183 10.047 25.882 od toga mikro (1-9 zaposlenih) 309 1.529 6.860 24.668 od toga malih (10-49 zaposlenih) 126 440 2.275 1.03516

10 Broj zaposlenih takođe uključuje samostalne preduzetnike. 11 Broj pravnih lica ne uključuje jedinice u sastavu. 12 Od kojih je: 1.013 društava ograničene odgovornosti (doo), 66 su dioničarska društva, 28 su instituti, 4 su zadruge itd. 13 Od kojih je: 4.068 društava ograničene odgovornosti (doo), 432 su dioničarska društva, 265 su instituti , 26 su zadruge itd. 14 Informacija o stanju u privredi i zapošljavanju u Gradu Banja Luki (stanje kraj marta 2014.godine), Grad Banja Luka, Jun 2014 15 Podaci o broju samostalnih preduzetnika i broja kompanija prikupljenih od tri odvojene statističke agencije , stoga postoji mogućnost razlika u ukupnom broju za one kategorije na državnom nivou BiH .


od toga srednjih (50-249 zaposlenih) 30 183 813 od toga velikih (250 i više zaposlenih) 3 31 99 179 Izvor: Statistički godišnjak Republike Srpske 2013; Agencija za statistiku BiH, poslovna statistika i demografska statistika, tržište rada; Agencija za statistiku BiH – Upitnik

Grafikon 1 Preduzeća u opštini Laktaši po veličini

U 2012. godini, u opštini Laktaši bilo je registrovano 463 preduzeća i 843 samostalna preduzetnika. U gradu Banja Luka posluje 2.183 preduzeća (2012) i 3.727 samostalna preduzetnika (2014). Dinamična poslovna klima Usporedba broja preduzeća i samostalnih preduzetnika sa populacijom opštine Laktaši ukazuje na pozitivnu i dinamičnu poslovnu klimu. Godine 2012. na 1.000 stanovnika Laktaša bilo je 32 registrovana preduzeća, što je više u usporedbi sa Banja Lukom (29), RS (24,3) i BiH (26,7).

Tabela 10: Zaposlenost u opštini Laktaši 2012. godine u pravnim licima po sektoru

Sektor Opština Laktaši Grad Banja Luka

Broj

Pravnih subjekata

Broj zaposlenih u

Pravnim subjektima17

% Broj Pravnih subjekata

Broj zaposlenih u Pravnim subjektima

%

A Poljoprivreda, šumarstvo i ribarstvo 58 295 3,6% 67 507 1,0%

B Vađenje rude i kamena 14 7 0,09% 13 69 0,1% C Prerađivačka industrija 212 2.409 29,3% 508 6.459 12,4% D Proizvodnja i snabdijevanje

električnom energijom, gasom, parom i klimatizacija

1 122 1,5% 39 762 1,5%

E Vodosnabdijevanje; kanalizacija, upravljanje otpadom i djelatnosti sanacije

4 127 1,5% 22 755 1,5%

F Građevinarstvo 65 1.050 12,8% 343 2.471 4,8% G Trgovina na veliko i malo;

popravak motornih vozila i motocikala

548 2.402 29,2% 2267 9.083 17,5%

H Saobraćaj i skladištenje 93 304 3,7% 178 2.172 4,2% I Djelatnosti pružanja smještaja i

pripreme i posluživanja hrane 17 53 0,6% 78 786 1,5%

J Informacije i komunikacije 20 49 0,6% 211 2.717 5,2%

16 Prema klasifikaciji Agencije za statistiku BiH, ne postoji kategorija da mikro i mala preduzeća imaju od 1 do 49 zaposlenih, dok druga dva zavoda za statistiku koriste sljedeću klasifikaciju: 1-9 (mikro), 10-49 (mala), 50-249 (srednja) i 250 i više (velika). 17 Ukupan broj zaposlenih u opštini po sektorima u 2012. godini ne dodaje se ukupnom broju zaposlenih u opštini, jer prema dokumentu koji je dostavila Agencija za statistiku RS, kategorja „pravna lica“ ne obuhvata samostalne preduzetnike.


Sektor Opština Laktaši Grad Banja Luka

Broj

Pravnih subjekata

Broj zaposlenih u

Pravnim subjektima17

% Broj Pravnih subjekata

Broj zaposlenih u Pravnim subjektima

%

K Finansijske djelatnosti i djelatnosti osiguranja 6 61 0,7% 110 2.795 5,4%

L Poslovanje nekretninama 7 6 0,1% 67 265 0,5% M Stručne, naučne i tehničke

djelatnosti 49 199 2,4% 541 2.316 4,5%

N Administrativne i pomoćne uslužne djelatnosti 7 29 0,4% 110 996 1,9%

O Javna uprava i odbrana, obavezno socijalno osiguranje 14 320 3,9% 92 8.395 16,2%

P Obrazovanje 12 358 4,4% 125 4.755 9,2% Q Djelatnosti zdravstvene zaštite i

socijalnog rada 14 370 4,5% 136 5.194 10,0%

R Umjetnost, zabava i rekreacija 58 66 0,8% 480 908 1,7% S Ostale uslužne djelatnosti 70 8 0,1% 1258 488 0,9% Ukupno 1.269 8.235 100% 6.645 51.893 100% Izvor: Pregled po opštinama i gradovima, Statistički godišnjak Republike Srpske 2013.

Poslovna aktivnost u Laktašima i njegovom gravitacionom području je koncentrisana oko sljedećih ključnih sektora18, koji zajedno predstavljaju okosnicu lokalne privrede. - Poljoprivreda i prehrambena industrija, uključujući i duhan - Metalna i metaloprerađivačka industriju - Drvna industrija - Izgradnja - Trgovina - Ugostiteljstvo i turizam Metaloprerađivačka i elektro industrija Sektor obuhvata različite metaloprerađivačke i metaloproizvodne djelatnosti, uključujući izradu metalnih konstrukcija, proizvodnju metala i kompozitnih dijelova koji se koriste u drugim industrijama. Ova industrija je izgubila svoj značaj zbog slabo provedene ili nedovršene privatizacije u periodu tranzicije. Proizvodnja u nekim fabrikama je zaustavljena ili značajno smanjena, što je rezultiralo velikim brojem brownfield lokacija koje su sada prazne i neiskorištene. Ipak, u ovom sektoru je još uvijek aktivno više od 130 preduzeća koja posluju na sjeverozapadu Republike Srpske. Gradiška je jedan od tradicionalno metalo-proizvodnih centara u kojima su uz pomoć stranih partnera reprogramirana neka preduzeća. Najveća preduzeća u Gradišci su: Jelšingrad PMP koji proizvodi valjke, mašine za neprekidno livenje metala, industrijske prenosnike i hlađene elemente u pip-to-pipe tehnologiji, te mehanizme za proizvodnju različitih metalnih dijelova za automobilsku i industriju električnih aparata. Proizvodnja PVC elemenata, što je usko povezano sa metaloproizvodnjom, je prisutna kao djelatnost kod nekoliko manjih MSP (npr Plasteks Srbac).

18 http://www.bl.komorars.ba ;Informacija o stanju u privredi i zapošljavanju u Gradu Banja Luka (stanje: kraj marta 2014.godine), Grad Banja Luka, Jun 2014; Strategija razvoja opštine Laktaši za period 2014-2024. godine, Opština Laktaši, Februar 2014.godine (UNDP, SDC)

http://www.bl.komorars.ba/


Elektro industrija koncentrisana je u Laktašima gdje su već prisutni neki međunarodni investitori poput Kolektor Bosna doo i Letrika d.o.o. Obrada drveta i proizvodnja namještaja Obrada drveta i proizvodnja namještaja uključuje proizvodnju drvo-panela, namještaja i građevinskih elemenata. Postoji više od 200 preduzeća za preradu drveta i izradu nameštaja, što predstavlja skoro 8% svih preduzeća registrovanih u proizvodnji koja su locirana na sjerevozapadu Republike Srpske U Banjaluci i okolini značajnu ulogu ima proizvodnja papira, kartona, ambalaže i proizvoda od papira, kao i štamparsko - izdavačke industrije u (na primjer " SHP Celek ", Dempson Bosna). Među značajnim proizvođačima su GMP iz Laktaša, sa proizvodnjom modernog namještaja, Rapić doo i Prima ISG iz Gradiške, Kozarad drvo i Agroflora d.o.o. (proizvodnja podnih i zidnih obloga od drveta, prerada trupaca) iz Kozarske Dubice i Ensa BH " doo u Srpcu koja proizvodi pelet i bavi se tehnologijom za proizvodnju energije iz obnovljivih izvora. Gradjevinarstvo Sektor obuhvata preduzeća u oblasti visokogradnje, niskogradnje te završnih i instalacijskih radova u građevinarstvu i projektovanje. U ovoj oblasti. takođe je prisutna proizvodnja građevinskog materijala (kamen, pijesak, gips, proizvodi od cigle i betona, proizvodnja kreča i drugo). Više od 140 preduzeća posluje u ovom sektoru na sjeverozapadu Republike Srpske. Velike kompanije su : JP " Putevi RS " doo Banja Luka, Niskogradnja doo Laktaši, koje zapošljavju više od 600 radnika, Sloga ad Kozarska Dubica, Stirokart paneli "doo iz Srpca. Trgovina Trgovina je najbrže rastuća grana privrede u regionu, posebno u gradu Banja Luka i Laktašima . To je sektor gdje se pojavljuju veliki poslovni igrači (na primjer, Merkator M - BL doo, distributeri benzina kao što su Optima grupa, Nestro petrol, Super Petrol ili distibuteri duhana i duhanskih prerađevina kao što je Globek tabac doo), kao i mali. U ovom sektoru je najveći broj zaposlenih osoba, kao i registrovanih preduzeća i privatnih preduzetnika širom regiona. Turizam Opština Laktaši razvija se kao turistička destinacija zahvaljujući banjsko-rekreativnim kapacitetima koji se pružaju u dva centra: Banja Laktaši i Banja Slatina - Slatina Spa & Wellness, te spa & wellness uslugama u Boutique hotelu Kaldera. Manji banjsko-lječilišni centar, Mlječanica, razvija se u Kozarskoj Dubici. Banja Luka je privlačna za gradski turizam dok Gradiška prima putnike tranzitnog karaktera. Ova mjesta su imala koristi od ulaganja u smještajne objekte u posljednjih nekoliko godina. Kako bi se stvorio veći lokalni uticaj, mora se poticati otvaranje dodatnih rekreativnih objekata, saradnja sela i lokalnih dobavljača hrane te razvoj zdravstvenih proizvoda i ponude usluga (termalni izvori, kamene kugle, ljekoviti kameni zidovi). Poljoprivreda i prehrambena industrija Poljoprivredno zemljište je glavni prirodni resurs sjeverozapadne Republike Srpske. Poljoprivredna proizvodnja, koja je rasprostranjena kroz cijelo gravitaciono područje i uključuje proizvodnju žitarica i povrtnih kultura u nizijama, do proizvodnje voća (jabuke, kruške i šljive ) i grožđa na okolnim brdima, je tradicionalna privredna grana sektora i kao


takva pruža zajedničku priliku za cijelo gravitaciono područje. Obzirom na veličinu planiranog Poljoprivredno-poslovnog parka “Aleksandrovac”, poljoprivredna proizvodnja na nivou države je podjednako relevantna.

BiH, prema podacima19 FIPA, ukupno ima oko 2,4 miliona hektara ili poljoprivrednog zemljišta koje je sačinjeno od približno: 1,2 miliona hektara obradivog zemljišta/oranica , 100.000 ha voćnjaka i vinograda, 500.000 hektara poboljšanih pašnjaka, te 850.000 ha planinskih pašnjaka. Skoro 50% zemljišta je nekultivisano. Poljoprivredno zemljište Republike Srpske zauzima 1.251.695, odnosno 51,2% od čega je 893.540 hektara obradivo zemljište, od čega su 614.264 ha oranice i bašte, 56.242 ha voćnjaci, 484 ha vinogradi, 222.550 ha livade i 3.630 hektara jezera. Poljoprivredno zemljište je u vlasništvu 221.000 poljoprivrednih domaćinstava, što čini 54% svih domaćinstava i 57 % od ukupnog broja stanovnika RS. U 2011 bilo je 61.000 registrovanih poljoprivrednih gazdinstava. Najzastupljeniji sektori su: poljoprivreda, stočarstvo, voćarstvo, povrtlarstvo, te ljekovito i industrijsko bilje.

Sektori poljoprivrede, šumarstva i uzgoja ribe zapošljavaju 7.606 lica što čini 3,2 % od svih zaposlenih u RS. Sektor doprinosi 15% GDPa RS i učestvuje u izvozu sa 572 miliona KM (2012), što je 8% od ukupnog izvoza RS. Između 2012. i 2011. izvoz je porastao za 10%. Glavni poljoprivredni proizvodi koji se izvoze su mlijeko i pavlaka a zapaženo je i povećanje potražnje za povrtlarskim proizvodima. Nakon značajnih tehnoloških poboljšanja, industrije mesa i konditorskih proizvoda takođe bilježe porast od 10-15 %. 20

Poljoprivredno područje oko budućeg Poljoprivredno-poslovnog parka „Aleksandrovac“ Proteže se od Laktaša prema rijeci Savi na granici s Hrvatskom. Ukupno, područje opština Gradiška, Kozarska Dubica, Laktaši i Srbac obuhvata 133.933 ha poljoprivrednog zemljišta od čega 115.779 ha čine obradive površine. Lijevče polje je druga najveća žitnica RS. Iako se sve više i više uvode intenzivne i moderne poljoprivredne tehnologije, zemlja je još uvijek prilično nezagađena i bez pretjerane upotrebe hemijskih đubriva i pesticida. Tokom 2009, proizvodnja žitarica (kukuruz, pšenica,) se odvijala na 45.349 ha (90%), dok je proizvodnja povrće bila zastupljena na samo 4.742 ha. Godišnja proizvodnja žitarica (90% kukuruz - 16% svih proizvodnje u RS) u ovoj oblasti iznosila je 174.885 t a 74.103 t povrća. Dominantne kulture koje se gaje su :krompir, lubenica, luk, paradaiz, krastavci i paprika. Voćnjaci se prostiru na 3.115 ha, a vinogradi pokrivaju samo 46 hektara, uglavnom u području Laktaša.21

Stočarska proizvodnja pretrpjela je velike gubitke za vrijeme rata 1990-ih godina, koja se ogleda u nižem broju goveda, koza, ovaca i konja nego u ranijim godinama. Danas, uzgoj stoke i proizvodnju peradi, zajedno s preradom mesa prevladavaju u stočarskoj proizvodnju u tom području. U posljednjih nekoliko godina, uzgoj ribe (pastrmke i šarana) dobiva na značaju.

19 Poljoprivreda i prerada prehrambenih proizvoda u BIH u 2013. godini, brošura, FIPA 20 Područna privredna komora Banja Luka, Savjet za poljoprivredu i prehrambenu industriju, Jovanka Salatić , http://www.bl.komorars.ba 21Regionalna strategija ruralnog razvoja opština Gradiška, Kozarska Dubica, Laktaši i Srbac za period 2012-2015.godine, juni 2012



Poljoprivredno zemljište sa poljima i voćnjacima (25.270 ha) čini oko dvije trećine ukupne površine opštine Laktaši, a šume pokrivaju trećinu. Obradivo zemljište obuhvata 22.480 ha ili 88,96 % od poljoprivrednog zemljišta, odnosno 57,88 % teritorija opštine .

Tabela 11 Veličina poljoprivrednog zemljišta u opštinama Gradiška, Kozarska Dubica, Laktaši i Srbac

Opština

Obradivo zemljište Neobradivo zemljište Ukupno poljoprivrednog zemljišta

Površina u ha % Površina u

ha % Površina u ha %

Gradiška 46.623 40% 4.138 24% 50.761 38% Kozarska Dubica 23.481 20% 8.000 47% 31.481 23% Laktaši 22.480 19% 2.790 16% 25.270 19% Srbac 24.195 21% 2.226 13% 26.421 20% Total 116.779 100% 17.154 100% 133.933 100%

Izvor: Republička uprava za geodetske i imovinsko pravne poslove- Regionalna strategija ruralnog razvoja opština Gradiška, Kozarska Dubic, Laktaši i Srbac za period 2012-2015. godine, juni 2012 U krugu od 40 km od Poljoprivredno-poslovnog parka Aleksandrovac22 imamo: - 115.779 ha obradivog zemljišta - 115 ha voćnjaka te 46 ha vinograda - 170.000 t žitarica se proizvede godišnje (cca. 130,000 t kukuruza) - 70,000 t povrtnih kultura se proizvede godišnje (cca. 35,000 t krompira) - 40 t jabuka, 8 t krušaka i 10 t šljive se proizvede godišnje - 25.000 goveda, 14.000 ovaca, 90.000 svinja, 3 miliona peradi - 30 m litara mlijeka, 40 mil jaja, 9t vune i 145 t meda se proizvede godišnje

Stočarska proizvodnja u regiji ima dugu tradiciju. Najbolji proizvođači mliječnih proizvoda su sa ovih prostora. Dakle, prehrambena industrija u sjeverozapadnoj BiH je koncentrisana na meso i preradu mlijeka, voća i povrća, mlinarstvo te industrijsku proizvodnju pekarskih proizvoda i tjestenine. Prema podacima Trgovačke komore Banja Luka, sektor prerade hrane predstavlja gotovo 15% svih registrovanih firmi u sjeverozapadnoj RS. Glavna preduzeća u prehrambenoj industriji i djelatnostima koje podržavaju poljoprivredu u gravitacionom području su:

- Laktaši (Marbo – proizvodnja proizvoda od krompira, zapakovani pečeni proizvodi, prerada mesa - Plantago d.o.o; proizvodnja raznih vrsta biljnih čajeva -Belladona d.o.o.),

- Srbac (Emat – prerada peradi, System Ecologica – proizvodnja biodizela), - Kozarska Dubica (Mlijekoprodukt – mljekarska industrija, mlijeko i proizvodi od

mlijeka, HPK Draksenić – kemijska obrada kukuruza), - Gradiška (Agroimpex, Agromiks, proizvodi za prehranu goveda; Golič trade doo

distributer potrepština za poljoprivrednu proizvodnju) - Banja Luka (Delhaize BH d.o.o. distribucija hrane i pića, Banjalučka pivara ad, Tropic

Ribarstvo – prerada ribe)

22 Opštine: Gradiška, K. Dubica, Laktaši i Srbac


Prehrambena industrija ima značajan potencijal za razvoj, ali njen trenutni učinak nije zadovoljavajući. Sektor nije konkurentan i ne stvara odgovarajuću finansijsku i ekonomsku korist. U principu, sektor nije organizovan u smislu mjesta za otkup, zajedničke hladnjače i postrojenja za preradu ili zajedničkog marketinga putem zadruga. Postoji samo jedna hladnjača kapaciteta 2.000 t u Laktašima.

Grafikon 1: Zaposlenost u pravnim subjektima po sektorima u opštini Laktaši u 2012. godini


3,58% 0,09%

29,25%

1,48% 1,54%

12,75%

29,17%

3,69%

0,64%

0,60% 0,74%

0,07%

2,42%

0,35% 3,89%

4,35%

4,49%

0,80%

0,10%

Poljoprivreda, šumarstvo iribarstvo

Vađenje rude i kamena

Prerađivačka industrija

Proizvodnja i snabdijevanjeelektričnom energijom, gasom,parom i klimatizacijaVodosnabdijevanje; kanalizacija,upravljanje otpadom i djelatnostisanacijeGrađevinarstvo

Trgovina na veliko i malo;popravak motornih vozila imotocikalaSaobraćaj i skladištenje

Djelatnosti pružanja smještaja ipripreme i posluživanja hrane

Informacije i komunikacije

Finansijske djelatnosti i djelatnostiosiguranja

Poslovanje nekretninama

Stručne, naučne i tehničkedjelatnosti

Administrativne i pomoćne uslužnedjelatnosti

Javna uprava i odbrana, obaveznosocijalno osiguranje

Obrazovanje

Djelatnosti zdravstvene zaštite isocijalnog rada

Umjetnost, zabava i rekreacija

Ostale uslužne djelatnosti


Investicije U posljednjih nekoliko godina Opština Laktaši se fokusirala na promociju preduzetništva i privlačenje investitora, kao i razvoj poslovnih zona. Kao rezultat toga, Opština bilježi nekoliko poslovnih ulaganja u Industijske zone, centar grada, kao i u druge lokacije. Vrijednost tih investicija premašuje 30 miliona EUR.

Tabela 22 Glavne poslovne investicije u opštini Laktaši

Izvor: Opština Laktaši, Upitnik

2.2. Institucionalni i politički aspekti

2.2.1. Opšta politička slika Veza sa SSP/Godišnjim izvještajem o napretku Projekat će doprinijeti rješavanju ključnih prioriteta i pitanja koja su obuhvaćena Sporazumom o stabilizaciji i pridruživanju (SSP) i Izvještajem Evropske komisije o napretku BiH za 2013. godinu. Odredbe SSP (članovi 91. i 93.) pozivaju na: stvaranje povoljne klime za privatne investicije, i domaće i strane, što je značajno za ekonomski i industrijski oporavak Bosne i Hercegovine; i razvoj i jačanje malih i srednjih preduzeća (MSP) u privatnom sektoru na osnovu relevantnih politika EU, prvenstveno Evropske povelje o malih preduzećima i Aktu o malim preduzećima. U Izvještaju o napretku je navedeno da je u oblasti industrijske politike i politike MSP ostvaren mali napredak. Regulatorno okruženje je i dalje kompleksno, a regulatorno opterećenje na MSP teško. Preduzeća se još uvijek suočavaju sa preprekama i administrativnim barijerama u poslovanju u različitim entitetima. Aktivnosti na nivou javne politike su fragmentirane i nekoordinirane.

Preduzeće Vrijednost u EUR godina Vrsta ulaganja Drugi komentari

„Jaksche plastična tehnika“ d.o.o. 2 m 2012.

Greenfield FDI, Industrijska zona Aleksandrovac

Slovenački investitor za PVC komponente unutar

zone.

“ Sima” d.o.o. 15 m 2009. Lokalni, Industrijska zona Aleksandrovac

Preduzeće je bankrotiralo, u toku je

peta aukcija.

„ Marbo” d.o.o. Laktaši 2010. Kupovina preduzeća Kupovinu obavila „Pepsi cola” Beč

„Kaldera company „ d.o.o. Kobatovci 10 m 2012. Lokalni, širenje

proizvodnje Širenje proizvodnih

kapaciteta

„ Kolektor” d.o.o. Laktaši 1,5 m 2012. Tehnološka poboljšanja NA

„ Integral”a.d. Laktaši NA NA NA NA „Agrocentar” d.o.o.

Kosjerovo 1.5 m Lokalni investitor Izgradnja tržnog centra i poljoprivrednih objekata


Veza sa državnim planom razvoja Strategija razvoja BiH, radni dokument koji je Direkcija za ekonomsko planiranje Vijeća ministara BiH izradila 2010. godine odražava razvojne ciljeve i aktivnosti kojima se trebaju voditi svi nivoi vlasti u BiH. Strategija obuhvata obaveze navedene u mapi puta za integraciju BiH u EU. Ovaj projekat je usklađen sa ciljevima u oblasti konkurentnosti i zapošljavanja koji se trebaju, između ostalog, ostvariti kroz razvoj moderne naučne, tehnološke i poslovne baze. Nacrti akcionih planova za dva entiteta i Brčko distrikt uključuju aktivnosti koje za cilj imaju poticaj za razvoj poslovnih zona, inkubatora i tehnoloških parkova. Veza sa entitetskim sektorskim strategijama/investicionim planovima Veza sa entitetskim sektorskim strategijama/investicionim planovima Republika Srpska je prepoznala značaj poslovnih zona, kao jednog od elemenata lokalnog ekonomskog razvoja. Zakon o razvoju malih i srednjih preduzeća („Službeni glasnik Republike Srpske“, br. 50/013) u članu 9 definiše da je poslovna zona „oblik preduzetničke infrastrukture koji predstavlja građevinski uređen i komunalno opremljen prostor, namijenjen da ga usklađeno i planski koristi veći brojprivrednih subjekata koji obavljaju privrednu djelatnost, dok planirani i koordinirani pristup omogućuje korištenje zajedničkog prostora, komunalnih, administrativnih, finansijskih, tehničkih i drugih objekata čime se redukuju operativni troškovi”.23 Strateško opredjeljenje Republike Srpske dato je dokumentom Akcioni plan podrške uspostavljanju i razvoju poslovnih zona u Republici Srpskoj 2009-2013 i Strategijom razvoja malih i srednjih preduzeća i preduzetništva u Republici Srpskoj za period 2011-2013. godine.U novembru 2013. godine, Vlada Republike Srpske je usvojila Akcioni plan za razvoj malih i srednjih preduzeća za period 2014-2018. godine. Akcioni plan RS za ovaj sektor uključuje specifične programe kojima se osigurava podrška za uspostavu i razvoj poslovnih zona. Zona Aleksandrovac u Laktašima je na listi perspektivnih poslovnih zona koje su identifikovane Strategijom RS-a za MSP. Zbog specijalizacije zone prema poljoprivrednom preduzetništvu i pratećim uslugama i industrijama, Poljoprivredno-poslovni park Aleksandrovac nadopunjuje ciljeva Strategije razvoja poljoprivrede u RS do 2015., koji je usvojen 2006.godina. Prema ovom dokumentu, poljoprivreda i proizvodnja hrane su prepoznate kao aktivnosti od strateške važnosti za entitet.

2.2.2. Lokalna politika i strateški okvir uključujući mjere podrške i podsticaje Laktaši su na vodećoj poziciji u strateškom pristupu prema ekonomskom razvoju U proteklih 10 godina, Opština Laktaši je aktivno promovisala preduzetništvo i privlačenje ulagača. Poslovne zone i paket mjera podrške su raspoloživi potencijalnim lokalnim kao i stranim preduzetnicima.

23 http://www.investsrpska.net

http://www.investsrpska.net/index.aspx?PageID=411&langid=2


Zakon o lokalnoj samoupravi („Službeni glasnik Republike Srpske", br. 101/04, 42/05, 118/05) i Zakon o razvoju malih i srednjih preduzeća („Službeni glasnik Republike Srpske", br. 50/013) predstavljaju opšti okvir za opštinu Laktaši prilikom određivanja, planiranja i razvoja Poljoprivredno-poslovnog parka „Aleksandrovac“, kao mehanizma za promociju održivog lokalnog razvoja. Strateški okvir je utvrđen u Strategiji razvoja opštine Laktaši za period 2010-2015. godine i sektorskom Strategijom ruralnog razvoja za opštine Gradiška, Kozarska Dubica, Laktaši i Srbac za period 2012-2015. godine. Ova dva strateška dokumenta su izrađena u partnerstvu sa zainteresovanim stranama iz privatnog sektora i definisala su glavne ciljeve i strateške prioritete za održiv ekonomski razvoj ovog prostora. Strategija razvoja opštine Laktaši za period 2014-2024. postavlja sljedeću viziju za opštinu:

„Opština Laktaši je mjesto dobrih ideja - korak ispred drugih u preduzetništvu, proizvodnji hrane i očuvanje zdravlja"

Razvoj Poljoprivredno-poslovnog parka „Aleksandrovac podržava postizanje prvog strateškog cilja "Konkurentna ekonomska struktura kojom se optimalno ostvaruju ključne investicije, potencijali poljoprivrede i turizma za uravnotežen razvoj opštine" i njegove specifične ciljeve, kojima se teži:

- Ohrabriti "kritične mase" industrijskih investicija koje bolje koriste domaće poljoprivredne proizvođače i doprinose zapošljavanju lokalnog stanovništva do 2018.

- Stimulirati nove preduzetničke cikluse do 2017.

U okviru Programa za ekonomski razvoj, projekt 3.2. - Razvoj regionalne poslovne zone Aleksandrovac je predviđen u Strategiji.

Regionalna Strategija ruralnog razvoja za opštine Gradiška, Kozarska Dubica, Laktaši i Srbac za period 2012-2015. godine je razrađena kroz saradnju sa opštinama Laktaši, Srbac, Gradiška i Kozarska Dubica. Područje je veoma slično, u prostornom smislu, po pitanju prirodnih uslova te po ruralnoj strukturi. Saradnja na ovom području će dati dodatnu vrijednost individualnim inicijativama. Kao svoju zajedničku viziju za 2020. godinu ove opštine su postavile sljedeće:

" Postati najrazvijenije ruralno područje na Balkanu, gdje će lanac vrijednosti integrisati i) tehnološki napredne poljoprivredne proizvođače, ii) Konkuretnu prehrambenu industriju, iii)

Održivo upravljanje prirodnim resursima, iv) Obnovljive izvore energije i v) Bogatu, atraktivnu i priznatu turističku ponudu.

Okosnicu ruralnog razvoja čine obrazovani ljudi koji su spremni da steknu nova znanja i

usvajaju nove tehnologije. Uz kvalitetnu komunalnu i socijalnu infrastrukturu, odgovarajuću institucionalnu podršku i očuvanu životnu sredinu , područje će biti atraktivno za život,

investicije, posjete i mlade ljude da tu žive i rade." Projektom Poljoprivredno-poslovni park „Aleksandrovac“ će se direktno podržati realizacija Strateškog cilja 2: Razvoj dinamične ekonomije koja omogućava konkurentne poljoprivredne,


prehrambene i turističke proizvode i privlači investitore koji teži uspostavljanju: 1.000 novih radnih mjesta do 2015. godine i 10 miliona eura investicija. Sljedeći popis predloženih projekata je u skladu sa predviđenom strategijom za Poljoprivredno-poslovni park „Aleksandrovac“:

- Distributivni centar, - Poslovna zona za greenfield investicije - Regionalni brending - Sistemi za navodnjavanje - Uvođenje standarda kvalitete - Uvođenje organske proizvodnje povrća - Postavljanje lanaca vrijednosti u proizvodnji voća - Razvoj lokalnih proizvoda s geografskim porijeklom

Prostorna i urbanistička dokumentacija Prostor za budući Poljoprivredno-poslovni park „Aleksandrovac“ još nije određen kao mjesto poslovanja, ni na lokalnom ni na nivou entiteta. Postojeći Prostorni plan Republike Srpske je trenutno u procesu izmjene. U nacrtu izmijenjenog dokumenta iz novembra 2013., teritorija na potezu od Banja Luke prema granici s Hrvatskom definisana je kao strateško multimodalno logističko čvorište i važan infrastrukturni koridor. U tom području je predviđena poljoprivredno-preduzetnička zona u Gradišci. Stoga je Opština Laktaši predložila Vladi da razmotri određivanje Poljoprivredno-poslovnog parka „Aleksandrovac“ kao mjesto za razvoj poslovanja. U skladu s time Opština će biti u mogućnosti izraditi regulacioni plan za budući Poljoprivredno-poslovni park u Aleksandrovcu. Postojeći Regulacioni plan24 pokriva samo područje razvijeno kao industrijska zona u Aleksandrovcu (34.33 ha), koje se nalazi 500 m istočno od položaja Poljoprivredno-poslovnog parka „Aleksandrovac“ i istočno od glavne ceste. Izmjenama iz 2009. godine, predviđeno je proširenje od 28 ha na područje industrijske zone Krnete sjeverno od aerodroma (vidjeti Mapu 4)

24 Regulacionii plan za područje Aleksandrovac – Mahovljani 1, AD PROJEKT, Banja Luka, oktobar 2007.godina, i Regulacioni plan za proširenje Industrijske zone Aleksandrovac, AD PROJEKT, Banja Luka, april 2009.godina


Mapa 3 Mapa sinteze iz postojećeg prostornog plana za republiku Srpsku- Prostorne perspektive za razvoj i regionalni razvoj Republike Srpske

Izvor: Izmjene Prostornog plana Republike Srpske, do 2025.godine, Mapa 21, Urbanistički zavod Republike Srpske, Nacrt, Novembar 2013 http://nasprostor.org/dokumenti-2/prostorni-plan-republike-srpske/ Multimodalno

čvorište Infrastrukturni koridor

Predstudija Izvodljivosti 2012.godine Pred-Studiju izvodljivosti novih područja industrijske zone Aleksandrovcu u opštini Laktaši sačinio je Cardo Plud doo, Split. Studija je analizirala ulaganja i društveno ekonomske učinke proširenja postojeće industrijske zone Aleksandrovac u tri faze: - Faza 1: Proširenje uz postojeću zonu pod nazivom Industrijska zona Aleksandrovac za 11 ha (34,33 + 11 ha), - Faza 2: otvaranje nove lokacije u blizini aerodroma Mahovljani u veličini od 28 ha (zove se također industrijska zona Krnete), - Faza 3: otvaranje nove lokacije zapadno od glavne ceste u veličini od 60 ha. Faza 1 (bez proširenja) se realizuje, dok je zemljište namijenjeno za razvoj u Fazi 2 prodano indijskom investitoru Hema Engineering Industries. Faza 3. Predstudije izvodljivosti predstavlja područje Poljoprivredno-poslovnog parka, koje je, u izmijenjenom i proširenom obliku, predmet ove Studije izvodljivosti.

http://nasprostor.org/dokumenti-2/prostorni-plan-republike-srpske/


Mapa 4 Poslovne lokacije koje su predmet Predstudije izvodljivosti novih zona Industrijske zone Aleksandrovac

Izvor: Opština Laktaši Strateški razvoj preduzetničke lokacije Aleksandrovac Faza 1: Industrijska zona Aleksandrovac 34,33 ha + Proširenje 11 ha Faza 2: Industrijska zona Krnete 28 ha Faza 3: Poljoprivredno-poslovni park Aleksandrovac 60 ha (izvorni prijedlog opštine) Poljoprivredno-poslovni park Aleksandrovac 84 ha, a na prijedlog EUSESBI Tabela 13 Pregled strateških i urbanističkih dokumenata u opštini Laktaši

Dokumenti i studije Naziv, period važnosti, datum objavljivanja Status Lokalna razvojna strategija ili programcal development strategy or programme

Razvojna strategija opštine Laktaši 2014-2024

Usvojena, valjana

Drugi relevantni ocio-economski razvojni programi

Strategija regionalnog ruralnog razvoja za opštine Gradiška, Kozarska Dubica, Laktaši i Srbac za period 2012-2015

Usvojena, valjana

Prostorni plan Nema opštinskog plana, pa se u obzir uzimao entitetski U procesu modifikacije

Urbanistički plan - Regulatorni plan - Predstudija Izvodljivosti za poslovnu zonu

Predstudija Izvodljivosti za nove oblasti u Industrijskoj zoni Aleksandrovac , opština Laktaši, Septembar 2012, Cardo Plud d.o.o., Split

Odobreno

Studija izvodljivosti Odluka o eleboriranju Studije izvodljivosti za Poljoprivredno-preduzetnički park Aleksandrovac, Laktaši

Opština podnijela zahtjev.

Izvor: Opština Laktaši-Upitnik


Postojeće mjere podrške i podsticaji Pored podsticaja Vlade RS-a, opština Laktaši ima set vlastitih mjera podrške za poslovne klijente i investitore. Kako je regulatorni okvir (npr. državna pomoć, procedure …) u Republici Srpskoj u procesu usklađivanja sa politikama i standardima EU, takođe će i paket podsticaja morati biti prilagođen u narednim godinama. Trenutno, opštinski paket podsticaja za investitore uključuje: - Subvencija kamatne stope od 4% za kredite do 100.000 KM, - Interest rate subsidy of 4% for loans up to 100.000 KM, - 50% smanjenje naknada za komunalno opremanje gradskog prostora za proizvodne

firme, - Isplata naknada za komunalno opremanje gradskog prostora i troškove lokacije u

nekoliko rata, - Subvencije za otvaranje novih radnih mjesta, te - Stipendije. Kancelarija za lokalni ekonomski razvoj nudi usluge podrške investitorima. U smislu podsticanja ulaganja, Opština Laktaši ima značajno iskustvo kao što je promovisanje i upravljanje postojećom industrijskom zonom Aleksandrovac vlastitim resursima. Tabela 34 Postojeći podsticaji i usluge podrške investitorima u opštini Laktaši

Podsticaj (opis) Ko ispunjava kriterije za dodjelu?

Dostupnost

Subvencija kamatne stope od 4% za kredite do 100,000KM,

Firme i samostalni preduzetnici

1.000.000 KM Javni raspis

50% smanjenje naknada za komunalno opremanje gradskog prostora/rente za proizvodne firme koju posluju u Industrijskoj zoni Aleksandrovac; Odluka o gradskom građevinskom zemljištu, Službeni list Opštine Laktaši 5/04, 5/06,9/07,2/11,4/12)

Svi investitori

Stalna

Isplate naknada za komunalno opremanje gradskog područja, naknada za planiranje zemljište u nekoliko rata, npr 15% odmah, 85% u 24 mjesečnih tranši. Poček od mogućih 12 mjeseci. (Odluka o gradskom građevinskom zemljištu, Službeni list Opštine Laktaši 5/04, 5/06,9/07,2/11,4/12)

Svi investitori

Stalna

Stipendije za studente i đake srednjih škola

Đaci i studenti sa prebivalištem u Laktašima koji studiraju u RS ili u inostranstvu

Godišnji raspis; 90.000 EUR budžetska srestva dodijeljena u 2013/2014 za 189 studenata i 113 đaka srednjih škola

Subvencija za otvaranje radnih mjesta -

25.000 EUR je uvršteno u budžet za 2014., premda jos uvijek nije


Podsticaj (opis) Ko ispunjava kriterije za dodjelu?

Dostupnost

pripremljen podzakonski akt kojim se uređuju pravila i kriteriji; Trenutno su dostupne samo vladine subvencije u iznosu od 1.250 - 2.000 EUR po novootvorenom radnom mjestu

Postojeće opštinske službe za podršku Ko pruža podršku dostupnost

Brze usluge za preduzeća i investitore

Služba za ekonomske i društvene poslove i Služba za prostorno planiranje Tokom godine

Izvor: Opština Laktaši, Upitnik, Informacija o stanju u oblasti privrede na podrućju opštine Laktaši, Opština Laktaši, August 2014

2.2.3. Lokalna uprava i njeni rukovodni kapaciteti Projektom će upravljati Opština Laktaši25, koja je, kao jedinica lokalne samouprave, samostalno pravno lice. Prema zakonu, u okviru opštine postoje 2 tijela:

- Skupština Opštine, kao zakonodavno tijelo i tijelo koje odlučuje o javnim politikama - Načelnik, kao izvršni organ

Načelnik je zadužen za opštinsku administrativnu službu opštine Laktaši, koju čine 9 odjeljenja, Odsjek za lokalni ekonomski razvoj (LED) i Stručna služba Skupštine opštine. Opština Laktaši upošljava 105 javnih službenika. Za strateški razvoj i donošenje odluka zadužen je Kabinet načelnika.

25 Pod privremenom klauzulom da se vlasništvo nad zemljištem u poljoprovredno-preduzetničkoj zoni prenosi sa Republike Srpske na Opštinu Laktaši, ili ako je tako dogovoreno između Vlade i Opštine.


Grafikon 2 Organizaciona šema i broj zaposlenih po odjeljenjima, Administrativna služba opštine Laktaši

Izvor: Opština Laktaši

Odsjek za lokalni ekonomski razvoj (LED) nadležna je za ekonomski razvoj, promociju investicija, komunikaciju sa donatorima i MFI, te izradu projektnih prijedloga za razne grantovske sheme koje se finansiraju iz lokalnih izvora, kao i one koje finansiraju donatori. LED kancelarija ima 5 zaposlenih. Većina članova tima imaju univerzitetsko obrazovanje, dobro poznaju lokalni privredni sektor te dolaze iz različitih akademskih oblasti. Kancelarija blisko sarađuje sa Odjeljenjem za privredu i društvene djelatnosti, te Odjeljenjem za prostorno uređenje koje je nadležno za planiranje poslovnih zona. Odjeljenje za opštu upravu, Odjeljenje za imovinsko – pravne poslove i Odjeljenje za finansije pružaju podršku za rukovođenje poslovanjem poslovnih zona i implementaciju glavnih, velikih projekata. Pored toga, Opština Laktaši ima 2 opštinska, javno-komunalna preduzeća koja upravljaju vodosnabdijevanjem, kanalizacijom i prikupljanjem otpada, te prečišćavanjem. Njihovi kadrovi (126 uposlenika) mogu biti uključeni u provođenje određenih aktivnosti podrške.

Načelnik

Odjeljenje za opštu upravu

20

Odjeljenje za privredu i društvene djelatnosti

10

Odjeljenje za finansije 10

Odjeljenje za prostorno uređenje

8

Odjeljenje za stambeno-komunalne

poslove 8

Odsjek za zajedničke poslove 11

Odjeljenje za inspekcijske poslove 12

Odjeljenje za imovinsko-pravne

poslove 2

Odsjek za lokalni ekonomski razvoj 5

Odsjek za boračko-invalidsku zaštitu 3

Kabinet načelnika 7

Stručna služba Skupštine Opštine

5


Tabela 15 Zaposleni u opštinskim javno-komunalnim preduzećima i institucijama

Organizacija Broj zaposlenih

1. K.P. “Komunalac” a.d. Laktaši 63 2.K.P. „ Budućnost” a.d. Laktaši 62 Ukupno 125

Iskustvo sa sličim projektima Opština Laktaši je proaktivna u implementaciji ključnih infrastrukturnih projekata u opštini, koji doprinose boljem kvalitetu života i poslovanja. Opština u kapitalne investicije godišnje ulaže približno 1.500.000 EUR. U posljednje tri godine, donatori ili MFI (međunarodne finansijske institucije) podržali su 5 opštinskih projekata. Najrelevantniji projekti navedeni su u tabeli ispod. Tabela 16 Lista najvažnijih infrastrukturnih projekata koje je realizirala Opština Laktaši

Naziv projekta Godina Izvori finansiranja Ukupna

vrijednost (€)

Kratki opis

Sistem vodosnabdijevanja i

kanalizacioni sistem na području Opštine

Laktaši 2010-2016.

EIB, EC i Opština Laktaši 10.222.000,00

Izgradnja i rekonstrukcija sistema

vodosnabdijevanja i kanalizacionog sistema

Sistemi vodosnabdijevanja i kanalizacioni sistem Maglajani i Kriškovci

2008-2010.

Grant Republike Austrije i Opština

Laktaši 4.000.000,00

Izgradnja sistema Sistem vodosnabdijevanja i

kanalizacionih sistema Kanalizacioni sistem

Trn 2009-2010.

Vlada RS i Opština Laktaši 2.500.000,00

Izgradnja kanalizacionog sistema

Najbolji plan poslovanja o podrška uvođenju standarda

kvalitete 2009. Fondacija Spark i Opština Laktaši 105.121,60

Konkurs za najbolji plan poslovanja i podrška uvođenju standarda

kvalitete Izvor: Opština Laktaši-Upitnik

2.2.4. Administrativne i proceduralne obaveze, organi koji odlučuju o projektu i prostornom uređenju Najvažniji administrativni i proceduralni preduslovi za realizaciju Poljoprivredno – preduzetničkog parka „Aleksandrovac” su sljedeći:

- Odredjivanje zemljišta za zonu u Prostornom planu o Procedura obuhvata označavanje korištenja zone u Prostornom planu

Republike Srpske, koji je trenutno u procesu modifikacija i izmjena. U alternativnom slučaju, Opština Laktaši može označiti to područje u svom Prostornom planu. Međutim, Opština Laktaši nema izrađen prostorni plan, tek je odlučila da uđe u proces izrade Prostornog plana koji treba biti završen za 2 godine. Sve opštine u RS obavezne su usvojiti Prostorni plan do 2016. prema


Zakonu o uređenju prostora i građenju (Službeni glasnik Republike Srpske, br. 01-696/13, 25.4.2013.)

o Organ nadležan za pripremu: Vlada Republike Srpske (Ministarstvo za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju), nastavljajući po opravdanoj inicijativi primljenoj od Opštine Laktaši i njenog Odjeljenja za prostorno uređenje

o Organ nadležan za donošenje odluke: Skupština Republike Srpske (Skupština Opštine – za opštinski prostorni plan*)

o Vremenski okvir: 6 - 12 mjeseci (24 mjeseca*)

- Izrada i usvajanje novog Regulacionog plana o Procedura uključuje obrazloženje tehničkog prijedloga prostornog

dokumenta (Regulacioni plan) na osnovu konceptualnog rješenja predloženog u ovoj Studiji, dobijanje potrebnih saglasnosti od različitih organa za planiranje, organizaciju javne rasprave, izradu konačnog prijedloga i usvajanja od strane Skupštine Opštine.

o Organ nadležan za pripremu: Opštinska uprava, Odjeljenje za prostorno uređenje sa vanjskim biroom za planiranje izabranim putem postupka javnih nabavki

o Organ nadležan za donošenje odluke: Skupština Opštine o Vremenski okvir: 12 mjeseci

- Izrada tehničkog projekta

o Dokumentacija uključuje pripremu preliminarnog projekta, glavnog projekta

i izvedbenog projekta (građevinski dokument) uključujući detaljan troškovnik radova za infrastrukturu (ceste,vodovodni i kanalizacioni sistemi, elektro-sistemi i telekomunikacije …) U tehničkim projektima će u obzir biti uzet razvoj zone u fazama.

o Organ nadležan za pripremu: opštinska uprava sa vanjskim biroom za planiranje izabranim putem postupka javnih nabavki

o Organ nadležan za donošenje odluke: opštinska uprava, Odjeljenje za prostorno uređenje

o Vremenski okvir: 18 mjeseci (Napomena: Zbog većeg obima, i tehnološki zahtjevnijeg projekta, može doći do odgađanja ili kašnjenja. U tom slučaju treba primijeniti pristup FIDIC “žute knjige” tako da obaveza pripreme detaljnog izvedbenog projekta počiva na odabranom Izvođaču)

- Rješavanje imovinsko-pravnih pitanja

Područje koje je predmet Studije izvodljivosti je poljoprivredno zemljište u 100%-tnom vlasništvu Republike Srpske. Ministarstvo poljoprivrede nadležno je za upravljanje nekretninom. Zemlja se obično daje u zakup na period od 10 godina na osnovu javnog poziva zainteresovanim korisnicima. Predviđene su sljedeće procedure:

o Postupak koji se odnosi na prenos vlasništva nad zemljom sa

Republike Srpske na Opštinu Laktaši: nakon završetka Studije izvodljivosti, Opština će imati dovoljno argumenata i opravdanja da zvanično zatraži da Vlada RS vlasništvo nad zemljom prenese na Opštinu.


Poljoprivredna zemlja trenutno se daje u zakup na period od 10 godina, i ti zakupi moraju biti okončani prije početka gradjevinskih radova.

o Organ nadležan za pripremu: opštinska uprava, Odjeljenje za prostirno uređenje, u koordinaciji sa Kabinetom načelnika

o Organ nadležan za donošenje odluke: Skupština opštine Vremenski okvir: 6 mjeseci

- Pribavljanje građevinske dozvole

o Postupak uključuje aktivnosti vezano za građevinsku dozvolu i relevantne saglasnosti od entiteta i organa nadležnih za javnu komunalnu mrežu

o Organ nadležan za pripremu: Opštinska uprava, Odjeljenje za prostorno uređenje, preduzeće za elektro-distribuciju, preduzeće za vodovod i kanalizaciju (JKP), preduzeće Telekom RS

o Organ nadležan za donošenje odluke: Opštinska uprava, Odjeljenje za prostorno uređenje

o Vremenski okvir: 2 mjeseca, ako je dokumentacija kompletna

- Postupci javnih nabavki

Postupak uključuje pripremu tenderske dokumentacije i provođenje relevantnog postupka nabavke. Postupak će zavisiti od potencijalnog donatora i njegovih pravila za provođenje postupka javnih nabavki. Pripremne aktivnosti koje se finansiraju iz opštinskog budžeta i od strane RS će biti realizovane u skladu sa Zakonom o javnim nabavkama BiH. Ugovori za radove i prateće usluge koje se finansiraju iz Instrumenta za predpristupnu pomoć EU će biti zaključeni u skladu sa PRAG smjernicama za zaključivanje ugovora za vanjske aktivnosti EU. Pored toga, obavezno je poštovati FIDIC uslove za ugovore za radove. Potrebno je pripremiti sljedeću tendersku dokumentaciju: Tenderska dokumentacija za dodjelu ugovora za radove: izgradnja

infrastrukture Tenderska dokumentacija za dodjelu ugovora za usluge: i) nadzor, ii)

tehnička pomoć/upravljanje projektom i iii) marketing. o Organ nadležan za pripremu: ugovorni organ, po mogućnosti Opština

Laktaši o Organ nadležan za donošenje odluke: ugovorni organ, po mogućnosti

Opština Laktaši, u koordinaciji sa donatorom o Vremenski okvir: 3 – 6 mjeseci


2.2.5. Očekivano trajanje pripremnih aktivnosti Tabela 17 Najvažnije pripremne aktivnosti

Pripremna aktivnost Odgovorni organ

Očekivani početak mjesec/godina

Očekivani kraj mjesec/godina

Vlasništvo Prijenos vlasništva sa RS Opština &

Vlada RS januar 2015. juni 2015.

Planiranje i tehnička dokumentacija Označavanje područja zone u prostornom planu RS i/ili opštine*

Vlada RS, Opština

decembar 2014. septembar 2014.

decembar 2015. septembar 2016.

Javna nabavka za plansku dokumentaciju Opština april 2015. juni 2015. Izrada i usvajanje Regulacionog plana Opština juni 2015. septembar

2016. Javna nabavka za tehničku dokumentaciju Opština oktobar 2015. decembar 2015. Tehnički projekti Opština januar 2016. juni 2017.26 Tehnički projekti Građevinska dozvola za izgradnju infrastrukture Opština novembar 2016. decembar 2016. Finansiranje i nabavke Apliciranje za finansijsku podršku (npr. EU IPA…)

Opština juli 2016. mart 2017.

Priprema tenderske dokumentacije Opština i donator

novembar 2016. mart 2017. Javne nabavke za realizaciju mart 2017. avgust 2017.

2.2.6. Postojeće lokalne takse, porezi i naknade

Lokalne takse, porezi i naknade za poslovne djelatnosti Procedure za investiranje u Republici Srpskoj su donekle jednostavnije u odnosu na procedure u Federaciji Bosne i Hercegovine, pošto je u administrativne procedure uključen manji broj institucija. Investicioni troškovi u opštini Laktaši: Investicioni troškovi su važno pitanje kako za domaće, tako i za međunarodne investitore. U skladu sa postojećim propisima, troškovi zemljišta i naknada vezano za izgradnju objekata u Poljoprivredno-poslovnom parku „Aleksandrovac” su predstavljeni u tabeli ispod. Opština Laktaši, kao investitor u komunalnu infrastrukturu, oslobođena je plaćanja lokalnih taksi i naknada.

26 U 2017. je previđena samo izrada tehničkih projekata.


Tabela 184 Postojeće takse i naknade za izgradnju poslovnih objekata u opštini Laktaši

Takse i naknade Jedinica Cijena po jedinici (EUR)

Komentar

Cijena industrijskog građevinskog zemljišta na području postojeće industrijske zone „Aleksandrovac”

m2 7,5 EUR Ova je cijena postignuta na posljednjoj licitaciji (aukciji) za postojeću industrijsku zonu „Aleksandrovac”. Po zakonu treba provesti licitaciju.

Naknada za uređenje građevinskog zemljiišta

m2 neto građevinske površine (NGP)

- 9,75 EUR (cesta)

- 1,50 EUR (rasvjeta)

- 6 EUR (*kanalizacija)

Ukupno 17 EUR + paušal od 1. 500 EUR vodosnabdijevanje *gdje postoji

Plaća se u fazi dobivanja građevinske dozvole na osnovu plana uređenja gradskog građevinskog zemljišta za gradska područja Opštine. Opština nudi smanjenje od 50% za proizvodne objekte i omogućava plaćanje naknade u nekoliko rata, sa grace periodom od 12 mjeseci. Napomena: obračun naknade će biti dalje modifikovan na osnovu preporuke iz ove Studije izvodljivosti. Vidi poglavlje 3.3.2 Cijene.

Renta za poslovne objekte


3,75 EUR/ m2 U zoni 4

Plaća se u fazi pribavljanja građevinske dozvole na osnovu Odluke o građevinskom zemljištu (Službeni glasnik Opštine Laktaši, br. 5/04, 4/06, 9/07) i lokaciji investicije u okviru sistema zoniranja opštine. Poljoprivredno-poslovni park „Aleksandrovac” je lociran u Zoni 4. Opština nudi smanjenje od 50% za proizvodne objekte i omogućava plaćanje naknade u nekoliko rata, sa grace periodom od 12 mjeseci.

Planiranje parcele m2 područja parcele

0,3 EUR/m2

Opština nudi smanjenje od 50% za proizvodne objekte i omogućava plaćanje naknade u nekoliko rata, sa grace periodom od 12 mjeseci.

Operativni troškovi u opštini Laktaši: U tabeli u tekstu ispod je dat prikaz troškova za različite vrste javnih komunalnih usluga, troškova električne energije i važećih naknada u Opštini Laktaši i generalno na lokalnom tržištu (zaključno sa avgustom 2014.), a koji nastaju tokom poslovanja. Vidi Tabelu 18.

Registracija preduzeća u Republici Srpskoj je uređena Zakonom o registraciji privrednih subjekata (Službeni list RS 76/13), koji propisuje uvođenje jednošalterskog sistema prilikom registracije novog preduzeća. Registracija je sada relativno jednostavna i jeftina i može se relativno brzo završiti u Agenciji za posredničke, informatičke i finansijske usluge (APIF). U skladu sa propisima, minimalni početni kapital za otvaranje društva sa ograničenom odgovornošću je 1.000 EUR, a 25.000 EUR za dioničko društvo. Notarska ovjera za dokumentaciju za društvo sa ograničenom odgovornošću košta oko 351,00 KM. Privredna komora Banja Luka procjenjuje troškove registracije na 750 EUR. Registracija samostalnog preduzetnika ne zahtijeva početni kapital. Uporedna analiza sa susjednim zemljama pokazuje da se proces registracije u Republici Srpskoj sada može porediti sa drugim zemljama u regiji. Najbliža kancelarija APIF-a nalazi se u Banja Luci.


Tabela 19 Prosječne tržišne cijene usluga isporuke el. energije, i drugih javnih komunalnih usluga u 2014.

Stavka Jedinica Jed. cijena u EUR bez PDV

Jed. cijena u KM bez PDV Komentari

Komunalne naknade (mjesečno)

m2 0,00025 0,0005 Mjesečno za poslovne prostore do 10,000 m2 NGP

m2 0,0002 0,0004

Mjesečno za poslovne prostore preko 10,000 m2 NGP

Električna energija

KWh 0,0462 0,0924

Mjesečno – oni bez sopstvene trafo stanice, dio TG1 grupe

KWh 0,0427 0,0854 Mjesečno – oni sa sopstvenom trafo stanicom

Voda za poslovne korisnike m3 1.256 2,51 Mjesečno Otpadne vode za poslovne korisnike* m3 0,41 0,82 Mjesečno

Odlaganje smeća (kontejner za otpad) 5 m3 48 96 Mjesečno

Skupljanje otpada za poslovne korisnike paušal 25-50 50-100 Mjesečno

Izvor: Opština Laktaši, avgust 2014.


2.2.7 SWOT analiza poslovne lokacije i lokalnih kapaciteta

Tabela 20 SWOT analiza poslovne lokacije i kapaciteta opštinske uprave Laktaša

Snage Slabosti 1. Strateški položaj između Banja Luke i

Hrvatske: transportno čvorište (autoput, aerodrom), lak pristup iz/u EU

2. Tradicionalno poljoprivredno područje: žitarice, voće & povrće – lokalni dobavljači

3. 15 minuta udaljeno od Banja Luke – univerzitetski, finansijski i administrativni centar RS

4. Preduzetnička kultura u tom području 5. Dostupnost konkurentne radne snage raznih

profila u gravitacionom području 6. Obnovljivi izvori energije: biomasa,

geotermalne vode, solarna energija, podzemne vode

7. Lokalna uprava prijemčiva na potrebe poslovnog sektora, koja nudi niz olakšica za investitore i posjeduje iskustvo u privlačenju investitora

8. Laktaši i Slatina: banjska odmarališta 9. U procesu implementacije je glavni

infrastrukturni projekat: sistem vodosnabdijevanja i kanalizacioni sistem na teritoriji cijele opštine

10. Kvalitet života: razvijene, efikasne i dobro organizovane komunalne i socijalne usluge

1. Razvoj zasnovan na inicijativi koja dolazi od samo jednog investitora

2. Zona još nije naznačena u prostornom planu – ne postoji opštinski prostorni plan

3. Neorganizovana primarna poljoprivredna proizvodnja, sa malim gazdinstvima koje nisu fokusirana na tržište

4. Nezaposlenost i neuravnoteženost tržišta rada (nedostatak vještina)

5. Nedovoljno iskorišten aerodrom Mahovljani Banja Luka koji posluje sa slabim rezultatima

6. Nepostojanje istraživačko-razvojnih inicijativa u poljoprivredi i srodnim proizvodnim sektorima

7. Nedostatak sopstvenog sufinansiranja i opterećivanje budžeta zaduživanjima

8. Previše zona u području – nepostojanje regionalne saradnje na promociji investicija

9. Neriješena imovinska pitanja (prenos vlasništva sa RS)

10. Opština ima ograničene kadrovske i finansijske resurse za eukovođenje složenom projektima velikog obima, nedostatak iskustva sa grantovskim shemama koje finansira EU

Mogućnosti Prijetnje 1. Rastući trendovi u ekološkim („zelenim“)

ekonomijama, lokalna hrana i kratki lanci snabdijevanja

2. Na Zapad. Balkanu ne postoji moderni poljoprivredno-preduzetnički centar za distribuciju i preradu

3. Agrarni potencijal cijele BiH – prehrambena industrija - strateški sektor za RS

4. Izvoz hrane – snabdijevanje gradova svježim prehrambenim proizvodima koristeći zračni prevoz

5. Vertikalna i horizontalna integracija proizvođača i prerađivača; povezivanje sektora sa proizvodnim sektorima, turizmom i sektorom za energetsku efikasnost

6. Odnosi sa organizacijama za promociju investicija i donatorskim programima

7. 5c autoput prema Doboj u izgradnji (5 km od zone)

8. Sporazumi o slobodnoj trgovini: CEFTA,Turska, saradnja sa Hrvatskom/EU

9. Uvođenje standarda EU u poljoprivredi 10. IPARD program

1. Politička nestabilnost u opštini i promjena prioriteta utvrđenih lokalnim javnim politikama

2. Slab interes investitora/precijenjena potražnja 3. Oštra konkurencija od strane lokalnih zona u

području kao i od zona u Hrvatskoj i Srbiji 4. Preusmjeravanje razvojnih prioriteta nakon

poplava: RS nema sredstava za poslovne zone

5. Ekološki uticaj na poljoprivredno zemljište 6. Manji iznosi grantova za poljoprivredu u

poređenju sa konkurentskim državama 7. Nastavak recesije u JI Evropi 8. Smanjenje prihoda u opštinskim budžetima –

zbog promjena regulatornog okvira 9. Povećanje cijena komunalnih usluga zbog

nove investicije u opštinski sistem prečišćavanja otpadnih voda

10. Klimatske promjene i prirodne katastrofe


A.3. Ponuda i potražnja 3.1. Potencijalna očekivanja u vezi potražnje i trendova kretanja Analiza potražnje temelji se na procjeni potrebne površine zone, kao i istraživanju trendova i potražnje potencijalnih investitora za smještanjem u Poljoprivredno-poslovni park “Aleksandrovac”, uzevši u obzir i kratkoročnu i dugoročnu perspektivu. Procjena potrebne površine Poljoprivredno-poslovnog parka “Aleksandrovac” Procjena potrebne površine Poljoprivredno-poslovnog parka “Aleksandrovac” izvršena je u skladu sa metodologijama koje se primjenjuju pri planiranju poslovnih parkova, kao i na osnovu iskustava iz sličnih gradova srednje veličine. Ranije su poslovne zone planirane na osnovu potreba za radnim mjestima ili na osnovu ekstrapolacije podataka o prodaji industrijskog zemljišta. Te se metode danas ne primjenjuju, obzirom na nestabline makroekonomske uslove i tržišne uslove podložne brzim promjenama. Nakon procjene potreba za površinom, radi se na razvoju poslovne zone prema metodologiji preporučenoj u relevantnoj, specijalizovanoj literaturi iz oblasti planiranja poslovnih parkova – Proračun potražnje za industrijskom površinom27. Prema ovoj metodi, potrebna površina za industrijske namjene predstavlja logaritamsku korelaciju između bruto proizvoda na datoj lokaciji i rasta broja stanovnika: log P = A + B x log (GMP) + C x log (NR), pri čemu je:

- P = potrebna površina poslovnog parka (u ha); - GMP = bruto dohodak na širem području grada (gross metropolitan income - uz

konstantu 1000 x EUR); - NR = broj stanovnika - A = konstanta - B = elastičnost GMP (mjera promjene u GMP po 1 % promjene učinka) - C = elastičnost NR (mjera promjene u NR po 1 % promjene učinka) Procjena je izvršena uz primjenu koeficijenta baziranog na ranijim vrijednostima parametara i samo za područje Opštine Laktaši. U obzir su uzeti slijedeći podaci i pretpostavke: - Podaci o broju stanovnika preuzeti su iz preliminarnih rezultata popisa stanovništva

provedenog 2013; - Obzirom da podaci o GMP nisu raspoloživi, u obzir je uzeta prosječna zvanična stopa

GDP-a po glavi stanovnika u eurima za 2012. godinu, u RS; - GDP za Laktaše umanjen je za 12% u skladu sa odnosom između prosječne neto plate na

nivou Republike Srpske (818KM) i prosječne neto plate na nivou Opštine Laktaši 2012. godine (719 KM);

- Informacije o površini raspoloživih i neiskorištenih prostora za poslovne i industrijske namjene (110 ha) dostavila je Opština Laktaši;

- Pretpostavlja se da će broj stanovnika u Opštini ostati nepromijenjen u odnosu na postojeći nivo i ne očekuje se da će doći do smanjenja broja stanovnika. Ta se pretpostavka bazira na politici ekonomskog oporavka BiH, te lokalnim politikama;

27 Priručnik za poslovne parkove I industrijski razvoj (Business Park and Industrial Development Handbook, Second Edition, ULI Development Handbook Series, Urban Land Institute, 2007)


- Pognozirani rast GDP-a do 2017. godine zasniva se na zvaničnim podacima preuzetim iz dokumenta o makroekonomskim kretanjima “Outlook Perspektive 2015-2017., proljeće 2014”. U obzir je uzeta stopa rasta od 3% od 2017. i dalje;

- Elastičnost parametara B i C izvedena je iz relevantne literature, na osnovu uporedivih lokacijskih obračuna, te je shodno tome ocjenjena na slijedeći način: B = 0,25 i C=0,15;

- Godišnja potražnja za površinom u poslovnoj zoni izračunata je za prvu ciljnu godinu (2018.) što je godina kada se očekuje da će biti okončana izgradnja poslovne infrastrukture u zoni.

Tabela 21 Podaci korišteni za procjenu pomoću Metode 1: Izračun potražnje za industrijskom površinom

Godina

GDP po glavi stanov. u EUR (RS)

Godišnja stopa rasta GDP-a(%) GDP

Omjer Laktaši/

RS GMP

Laktaši

Broj stanovnika u

Opštini Laktaši(NR)

Ukupni GMP (Konstanta, 1000, EUR)

2012. 3.071 2013.

1,015 3.117 0,88 2.743 36.848 101.075

2014.

1,027 3.201 0,88 2.817 36.848 103.804

2015.

1,034 3.310 0,88 2.913 36.848 107.333

2016.

1,043 3.452 0,88 3.038 36.848 111.948

2017.

1,046 3.611 0,88 3.178 36.848 117.098

2018. 1,03 3.720 0,88 3.273 36.848 120.611 Konstanta A je izračunata na slijedeći način: - P = 10 exp (A + 0,25 x log (101.075) + 0.15 x log (36.848) - A = log 110 – 0,25 x log (101.075) – 0,15 x log (36.848) - A = 0,105 Potrebna površina poslovne zone 2017. godine će iznositi: P2018 = exp (0,105 + 0,25 x log (120.611) + 0,15 x log (36.848) P2018= 7,9 ha Pomoću ove metode izračunato je da će godišnje potrebe za površinom u poslovnoj zoni iznositi 7,9 hektara, od 2018. godine i dalje. To dovodi do pretpostavke da će očekivane potrebe za površinom u periodu 2018. - 2022. iznositi približno 40 ha (5 godina x 7,9 ha) ukoliko potencijalni investitori ulože u Preduzetničko-poljoprivredni park “Aleksandrovac”, a ne u druge poslovne lokacije na području Opštine Laktaši. Uzveši u obzir navedene rezultate, Poljoprivredno-poslovni park Laktaši, ukupne površine od 84,18 ha, projektovan je na način da je razvoj pažljivo podijeljen na više faza, što omogućava da se osigura alternativna površina za pomoćne usluge i omogući alternativno korištenje za potrebe intenzivne i eksperimentalne poljoprivrede, uključujući stakleničku proizvonju u azi 3. U azi 3, površina zone pokriva 30,4 ha i predstavlja kvalitetno poljoprivredno zemljište i udaljena je od magistralnog puta. Na kraju, planirana površina zone u Fazi 1 (poljoprivredno-poslovne aktivnosti) i Fazi 2 (MSP) od ukupno 53,8 ha (40 ha u parcelama) treba biti dovoljna kako bi se zadovoljila tržišna potražnja za površinama za poslovne namjene, u periodu od 5 godina nakon okončanja radova na izgradnji poslovne zone (2018. godine). Prema tome, realno je pretpostaviti da će u roku od 5 godina nakon okončanja radova i priključivanja


infrastrukturnih usluga, Poljoprivredno-poslovni park “Aleksandrovac” dostići nivo od najmanje 53% potpune popunjenosti kapaciteta. Ispitivanje potražnje i postojećeg interesa za ulaganje u Laktaše i Poljoprivredno-poslovni park Aleksandrovac

Gore navedene izračune potražnje dodatno potkrepljuje činjenica da je već pristuan interes investitora za usmjeravanje ulaganja i lociranje u Laktašima. Opština još nije promovisala novi Poljoprivredno-poslovni park, obzirom da konceptualno rješenje i prostorno-planska pitanja još nisu završeni. Bez obzir na tome, jedan talijanski konzorcijum prepoznao je da postoji potražnja za većim poljoprivredno-preduzetničkim centrom. Predstavnik grupe investitora posjetio je Aklesandrovac kao jednu od više potencijalnih lokacija na području sjeverozapadne BiH. Ta grupa investitora traži lokaciju najmanje površine od 30 ha, lociranu uz autoput. Vlada RS predvodi pregovore, a investitori će najvjerovatnije odluku donijeti do proljeća 2015. godine. U vrijeme izrade ove Studije izvodljivosti nisu bili potpisani bilo kakvi obavezujući dokumenti niti pismo o preuzetoj obavezi. Tokom nekoliko proteklih godina, Opštini su interes izrazili investitori iz reda MSP čije djelatnosti obuhvataju proizvode od drveta, proizvodnju električnih dijelova, tretman animalnog otpada, proizvodnju peleta kao i plastenika za proizvodnju povrća. Tabela 52 Lista investitora koji su izrazili interes za ulaganje u Poljoprivredno-poslovni park „Aleksandrovac”

Investitor Djelatnost Površina parcele (u m2)

Očekivana investicije (u EUR)

Očekivani period

investiranja

Procijena broja radnih mjesta

Vrsta investicije

Poljoprivredno-preduzetnički sektor CGE

Engineering, Comagina Generale ,

Italija

Poljoprivredno-preduzetnička

distribucija (logistika, objekti za hlađenje, pogoni za

preradu i pakovanje)

300.000 NA NA NA Kupovina po povoljnoj i

konkuretnoj cijeni

N/A Staklenici za proizvodnju

povrća

N/A N/A N/A N/A N/A

Interes izražen opštinskoj upravi putem sastanaka i terenskih posjeta – lokalna preduzeća N/A Drvoprerada N/A N/A N/A N/A N/A N/A Proizvodnja

elektricnih dijelova N/A N/A N/A N/A N/A

N/A Tretman animalnog otpada

N/A N/A N/A N/A N/A

N/A Proizvodnja peleta N/A N/A N/A N/A N/A Izvor: Opština Laktaši

¸ Laktaši su privlačna lokacija za poslovanje što dokazuje stopa popunjenosti kapaciteta postojeće industrijske zone Aleksandrovac i zone Krnete koja se nalazi u blizini aerodroma.


Osam (8) investitora iz RS i iz inostranstva su tokom protekle 4 godine kupili parcele u postojećoj industrijskoj zoni Aleksandrovac, dok su 3 već završili izgradnju svojih pogona. Prodato je 70% zone čija je ukupna površina 25,63 ha. Među investitorima su:

- Danube foods group d.o.o., površina parcele 34.590 m², - Sima d.o.o., površina parcele 26,278 m² , - Mljekara a.d. Banja Luka (proizvodnja mlijeka i mliječ nih proizvoda), - „Jaksche plastična tehnika“ d.o.o., površina parcele 13.704m² (elektronika i

komponente), - Boni Lux d.o.o. površina parcele 25.706 m² (zbog finansijskih problema prekinuta

izgradnja objekata)

Takođe je prodata i druga poslovna lokacija u Aleksandrovcu pod nazivom Krnete čija je površina 28 ha, a smještena je u blizini aerodromea. Prodata je u svrhu proizvodnje grijnih elemenata, no, nažalost, do sada nisu preduzete aktivnosti na razvoju ove lokacije.

Procjena potencijalnog tržišta za ulaganje u Pojoprivredno-preduzetnički park Aleksandrovac

Na osnovu kretanja na tržištu, potencijala, postojećeg interesa, te nalaza socio-ekonomske analize u vezi sa značajnim poljoprivrednim potencijalima gravitacionog područja, odabrani su slijedeći ciljni potencijalni investitori i tržišni segmenti Poljoprivredno-poslovnog parka Aleksandrovac: Ciljni klijenti za investiranje u Poljoprivredno-preduzetnički park - Krupniji subjekti koji se bave izgradnjom, konzorcijumi ili operateri koji su specijalizovani

za razvoj i upravljanje velikim poljoprivredno-preduzetničkim centrima od regionalnog značaja na području Zapadnog Balkana;

- Distributeri ili operateri iz sektora veletrgovine u prehrambenoj industriji kojima su potrebi domaći poljoprivredni ili prehrambeni proizvodi za izvoz na tržišta EU

Ciljni klijenti iz sektora MSP - Prehrambeno-prerađivačka preduzeća koja proizvode gotove proizvode ili poluproizvode

na osnovu lokalnih poljoprivrednih proizvoda; - Istraživačke kompanije i ustanove koje se bave inovacijama u sektoru prehrane i

sigurnosti hrane, laboratorije za testiranje i kontrolu kvaliteta, testna polja i prateće terenske laboratorije (npr. sjemena, novi napredni prehrambeni proizvodi, razvoj dodataka prehrani);

- Specijalizovani poljoprivredni proizvođači zainteresovani za postavljanje staklenika i iskorištavanje obnovljivih izvora energije, mogućnosti navodnjavanja, logističke podrške i ostalih usluga koje nudi centar;

- Mala i srednja preduzeća, po mogućnosti iz oblasti proizvodnje, istraživanja i trgovine koja mogu opskrbljivati i pružati podršku agro-industriji (npr. mašine i oprema, specijalisti za pakiranje, mineralna gnojiva, veterinarski hemijsko-farmaceutski i biološki preparati).

Ciljni klijenti za centralne usluge - Preduzeća u sektoru obnovljivih izvora energije zainteresovana za osiguravanje

jedinstvenog sistema održive energije kako bi se obezbijedila ekološka energija za kompletnu poljoprivredno-preduzetničku zonu;

- Investitori iz oblasti usluga podrške ili pojedinačni subjekti koji se bave izgradnjom centralnih objekata gdje se pružaju usluge kakve su - Banke i finansijske intritucije - Kurirske usluge


- Poslovni hoteli, restorani i barovi - Poljoprivredni i poslovni konsalting - Konferencijski centar - Usluge poslovne podrške - Carinske usluge, logistika i pružaoci prevozničkih usluga - Obdanište - Wellness i Fitness centar

Ciljna tržišta za potencijalne investitore koji bi ulagali u zonu Primarna tržišta: - Domaća: Sjeverozapadno područje Republike Srpske (gravitaciono područje Laktaša) - Strana: Italija, Srbija, Hrvatska, Slovenija, Austrija, Njemačka, Holandija

Sekundarna tržišta: - Domaća: Ostale opštine u RS i FBiH - Strana: ostale države EU, države na Bliskom istoku, Rusija

Glavni ciljni sektori - Primarna poljoprivredna proizvodnja: testna polja, staklenici, laboratorije - Prehrambena industrija, poljoprivredno-prerađivačka industrija - Prevoz, distribucija i logistika - Veletrgovci i trgovci na malo iz prehrambenog i agroindustrijskog sektora - Agroindustrijska ponuda poluproizvoda, mašina, sirovina, ostalih dobara i usluga - Energetska efikasnost i obnovljivi izvori energije - Laka proizvodnja, uglavnom u metalnom, drvnom ili energetskom sektoru - Specijalisti za pakiranje i rukovanje - MSP koja proizvode ekološke proizvode ili nude ekološke usluge - Preduzeća i ustanove iz oblasti istraživanja i razvoja Obim tržišta Poljoprivredno-poslovni park Aleksandrovac usmjeren je na privlačenje nekoliko grupa investitora sa različitih stranih tržišta koji posluju u različitim proizvodnim sektorima i sektoru veleprodaje/distribucije. Proizvodni sektor u BiH je krupan i bilježi rast, dok proizvodna industrija u EU istovremeno prolazi ozbiljno restruktuiranje. Postojeće potrebe za većom efikasnošću i konkuretnske prednosti nad proizvođačima iz EU mogu predstavljati priliku za BiH da ponudi izuzetno kvalitetne proizvode uz niske proizvodne troškove. Proizvodni sektori zemalja članica EU broje približno 2,1 milion preduzeća, a približno 700.000 tih preduzeća posluje na ciljnim tržištima zone. Pored toga, u tabeli u nastavku predstavljen je ukupan obim prehrambenog, metalnog i sektora proizvodnje namještaja u EU. Ciljna grupa potencijalnih investitora za Poljoprivredno-prerađivački park Aleksandrovac dolazi upravo iz navedenih sektora, uz sektor skladištenja.


Tabela 23 Broj preduzeća u sektorima proizvodnje hrane, metala i namještaja i sektoru skladištenja u EU i na ciljnim tržištima

Država Broj proizvodnih

preduzeća – hrana, 2011

Broj proizvodnih preduzeća – proizvodi od

kovanog metala, izuzev mašina, 2011

Broj proizvodnih preduzeća -

namještaja, 2011

Broj preduzeća iz sektora

skladištenja i prevoza, 2011

EU (28)

265.599 390.966 126.000 135.117 Ukupno: 93.546 125.926 33.493 42.288

Njemačka 30.185 41.765 9.070

15.732 Hrvatska 2.783 3.649 1.051

1.084

Italija 55.203 71.971 18.883

23.071 Austrija 3.472 3.814 3.190

1.325

Slovenija 1.162 4.052 1.082

958 BiH 741 675 217 318

Izvor: Eurostat, Godšnja statistika Eurostat-a o preduzećima, posebne agregirane djelatnosti (Annual enterprise statistics for special aggregates of activities) (NACE Rev. 2)[sbs_na_sca_r2],*2009

Podrazumijeva se da Poljoprivredno-poslovni park Aleksandrovac neće biti u mogućnosti fokusirati se na sva preduzeća koja posluju u okvirima ciljne regije i ciljnih sektora, već će se fokusirati na ona preduzeća koja su zainteresovana za ulaganje u BiH. Na osnovu broja osnivača novoosnovanih preduzeća i izraženog interesa od strane mogućih stranih investitora, potencijalni obim tržišta moguće je procijeniti na približno 800-1000 investitora. Tabela 24 Broj upita od strane mogućih stranih investitora i broj osnivača novoregistrovanih preduzeća

Godina 2010. 2011. 2012. 2013. Broj registrovanih upita od strane mogućih stranih investitora 247 Broj osnivača novoregistrovanih preduzeća 662 797 702 859 Registrovani iznosi za novoosnovana preduzeća izraženi u milionima EUR

5,1 12,7 14,6 6,4

Izvor: Agencija za unapređenje stranih investicija u BiH (FIPA) Napomene: 1. Mogući strani investitori dolaze iz zemalja članica EU kao što su: Italija, Njemačka, Austrija,

Hrvatska, Slovačka, Francuska, Nizozemska, Slovenija, Danska, Belgija kao i iz zemalja koje nisu zemlje članice EU – Švicarska, Kuvajt, Katar, Turska, UAE. Mogući investitori zainteresovani su za energetski, poljoprivredni, turistički, metaloprerađivački i drvoprerađivački sektor.

2. Broj osnivača je veći od broja novoosnovanih preduzeća obzirom da jedno preduzeće može biti osnovano od strane više osnivača.

3. Preduzeća najčešće registruju minimalni iznos kapitala pri prvoj registraciji, a zatim na kraju invecistijskog ciklusa izvrše drugu registraciju.

Trendovi kretanja direktnih stranih investicija u BiH Podaci o prilivu FDI ilustruju komparativne prednosti BiH, kao i činjenicu da strani investitori daju prednost proizvodnom sektoru (35% vrijednosti FDI). Tokom prethodnih nekoliko godina, investitori su iskazivali značajan interes za energetski sektor u BiH, koji već predstavlja važan izvozni sektor. Pored energetskog sektora, investitori su zainteresovani za sektore infrastrukture i turizma, te za metaloprerađivački, drvoprerađivački i sektor prerade hrane. Među pet vodećih zemalja iz kojih pristižu strane investicije ubrajaju se Austrija, Srbija, Hrvatska, Slovenija i Rusija. Približno 40% osnivača novih preduzeća u BiH su strani investitori.


Grafikon 4 Priliv FDI u 2005-2013 Grafikon 5 Priliv FDI u BiH i zemljama komparatorima

*Prvih devet mjeseci 2013, preliminarni podaci, ne uključujući procjenjenu reinvestiranu zaradu Izvor: FIPA (www.fipa.gov.ba)

Izvor: FIPA (www.fipa.gov.pl)

Generalno gledano, rezultati FDI u BiH mogu se smatrati zadovoljavajućim, posebno ako u obzir uzmemo strukturu FDI (ulaganja u proizvodni sektor i visoko učešće greenfield investiija), kao i trendove kretanja investicija. Trend kretanja FDI u BiH uporediv je sa globalnim trendovima kretanja iste vrste investicija. U 2012, priliv FDI na globalnom nivou doživio je pad od 18%, a najizraženiji pad zabilježen je u EU (-41,5%). U zemljama Jugoistočne Evrope, vrijednost investicija je skoro prepolovljena, što je prvenstveno rezultat nižih investicija iz zemalja EU koje se suočavaju sa posljedicama ekonomske krize. Tokom 2012, zabilježen je pad priliva FDI u BiH od 25%. Ukupan iznos FDI u BiH bio je 5,6 milijardi EUR. Procjene UNCTAD-a govore da će trendovi tokova FDI u toku naredne dvije godine biti pozitivni. Uzevši u obzir broj tekućih investicionih projekata u BiH, prognoze govore da će i priliv FDI u BiH takođe bilježiti rast. Opsežne reforme u oblasti poslovnog okruženja takođe bi dovele do povećanja priliva FDI.


http://www.fipa.gov.pl/


Grafikon 6 Vrijednost FDI po industrijskim granama u BiH, maj 1994 - decembar 2012.

Izvor: FIPA (www.gov.ba)

Globalni trendovi kretanja u poljoprivredno-preduzetničkom sektoru Prehrambeni i poljoprivredni sektori predstavljaju jednu od rijetkih svijetlih tačaka u globalnoj ekonomiji pogođenoj brojnim problemima. Ne samo da su ekonomske osnove nepoljuljane, već se politička podrška za pitanja sigurnosti opskrbe hrane nalazi visoko na listama prioriteta vlada u svijetu. U isto vrijeme, ovaj se sektor suočava sa brojnim izazovima koji su rezultat klimatskih promjena, brzog tempa tehnoloških inovacija, te nove potražne za biogorivima i pristupu infromacijama. Biće potrebna značajnija saradnja među različitim subjektima u lancu vrijednosti, kako u smislu fokusiranja na potrošače (downstream), tako i u smislu usmjerenosti na samu proizvodnju (up stream). Obim i struktura te saradnje biće predmet značajnih strateških odluka. Spektar mogućih opcija je širok, pa se na jednom kraju nalazi moguća vertikalna integracija, dok se na drugom nalaze relativno labave veze. Pored toga što je moguće primjetiti veći nivo saradnje među igračima iz različitih industrija, primjećuje se i značajniji nivo saradnje između privatnog i javnog sektora.28 Porast životnog standarda i promjene u obrascima potrošnje hrane u zemljama u razvoju predstavljaju druge glavne faktore koji pokreću globalnu potražnju za hranom i dovode do pritiska na cijene potrošačkih roba. Potrošnja liječnih proizvoda, mesa, te biljnih ulja nekada je bila jako niska u zemljama kakve su Indija i Kina, no sada dolazi do tako visokog porasta potrošnje da se odražava na povećanje cijena širom svijeta. Slični trendovi se mogu primjetiti i u brojnim drugim područjima. Prema informacijama programa Frost & Sullivan’s Food & Agricultural Research Practice, kumulativna vrijednost prihoda iz lanca vrijednosti hrane i pića – od farme do stola – iznosila

28 Lanci vrijednosti u poljoprivrednoj I prehrambenoj industriji: Nastupa nova era saradnje (The Agricultural and food value chain: Entering a new era of co-operation), Chris Stirling, KPMG International, 2013

35%

21%

15%

12%

6%

6%

2% 2% 1% Prerađivačka industrija

Finansijske djelatnosti

Telekomunikacije

Trgovina

Poslovanje nekretninama

Uslužne djelatnosti

Ostale finansijske djelatnosti

Turizam

Transport

http://www.gov.ba/


je preko 20 hiljada milijardi američkih dolara, što predstavlja približno 30% ukupne svjetske ekonomije.29

Grafikon 3 Poljoprivredno-prehrambeni centar u Bolonji, primjer saradnje u poljoprivredno-preduzetničkom sektoru

Prehrambeno-prerađivačka industrija u Republici Srpskoj zabilježila je rast od 15% u periodu 2012-2013. godina, dok je u cijelosti ukupni godišnji rast iznosio 4,5%. Prema podacima Republičkog zavoda za statistiku RS, sektori poljoprivrede i šumarstva upošljavali su 7.606 radnika, što predstavlja 3,6% ukupnog broja zaposlenih lica. Primjeri investitora iz prehrambene industrije u gravitacionom područku Poslovnog parka Aleksandrovac uključuju:

- Mira a.d. Prijedor, fabrika keksa, 80,0% izvoza - Mlijekoprodukt d.p.p. Kozarska Dubica, opskrbljuju 65,0 % stanovništva u RS i

sarađuje sa 7.000 lokalnih poljoprivrednika - Vitaminka a.d. Banja Luka, uz godišnji rast od 10-15 % i 20% izvoza - Banjaluč ka mljekara, Banja Luka (industrija mlijeka i mliječ nih proizvoda) - Marbo, Laktaši, - Farmaland, Nova Topola (farma mlijeka) - Prijedorčanka“, Prijedor (prerada voća).30

Izvoz poljoprivrednih proizvoda čini 8% ukupnog izvoza iz RS, a trendovi kretanja su i dalje pozitivni. Godišnji porast od 10% zabilježen je u period između 2012. i 2013. godine. Glavne zemlje izvozni partneri prehrambene industrije iz Banja Luke su Hrvatska, Srbija, Njemačka, Austrija i Italija, dok se u uvozne partnere ubrajaju Rusija, Srbija, Kina, Italija i Njemačka. 3.2. Analiza konkurencije

29 http://www.qfinance.com/sector-profiles/food-and-agribusiness 30 http://www.investsrpska.net/index.aspx?PageID=370&menuID=321

http://www.qfinance.com/sector-profiles/food-and-agribusiness


Međunarodni konkurenti U pogledu stranih investicija, Poljoprivredno-poslovni park Aleksandrovac osmišljen je na takav način da bude konkuretna ne samo u odnosu na druga mjesta i gradove u BiH, već i kako bi se mogla nadmetati sa lokacijama u susjednim državama. Među glavne konkurente svrstavaju se industrijski gradovi u:

- Hrvatskoj, u kojoj je više poslovnih lokacija izgrađeno uz samu granicu sa BiH. Neke od tih zona koriste pogodnosti podrške iz strukturnih fondova, prednosti tržišta EU, smještenosti uz autoputeve i poljoprivrednih područja u njihovoj pozadini što ih zajedno čini povoljnim okruženjem za investiranje (npr. Novi industrijski park Nova Gradiška, Sisak, Slavonski Brod, Drenvci, Gradište, Županja i Otok i više od 120 drugih poslovnih zona u državi)31

- Srbiji, koja nudi povoljne poticaje za FDI za otvaranje novih radnih mjesta, - Crnoj Gori,u kojoj se nalazi 12 strateški planiranih lokacija 32 i u - Makedoniji.

Tabela 25 Analiza konkurentskih lokacija u Hrvatskoj

Zona

Površina u ha, Stopa popunjeno

sti Cijena

zemljišta Prednosti Nedostaci

Konačna procjena

konkurentnosti

Industrijski park Nova

Gradiška:

82 ha, stopa

popunjenosti 60%, potencijal

za proširenje

60 ha

3,4 EUR/ m2

Profesionalno upravljanje poslovnom zonom (ISO 9001); izvrsna lokacija; blizina transportnih koridora (autocesta E 70) i tržišta, prisustvo glavnih regionalnih investitora (Atlantic grupa), centar za podršku poslovnim inovacijama, proizvodni i ICT inkubator, privlačan paket poticaja, kvalifikovana radna snaga

Viša stopa poreza na dobit

(20%), viša stopa poreza na dohodak (12%-

40%), viša stopa PDV-a

(25%)

Visoka

Južna industrijskazonaSisak

41,1 ha,popunjenost- 32,8

ha

7 EUR/ m2

Brownfield (raspoloživa kompletna infrastruktura); željeznička pruga na lokaciji, udaljena 1 km od riječne luke Sisak, u blizini autoputa (16km) i aerodroma u ZG (44 KM), privlačan paket poticaja, prisustvo različitih stranih i domaćih investitora.




(25%)

Srednje visoka

Slavonski Brod:

Poslovna zona (Bjeliš)

23,65 ha, stopa

popunjenosti 100% 8 EUR/ m2

Greenfield lokacija, na lokaciji nema infrastrukture, blizina autoputa, željeznice i riječne luke, blizina graničnog prelaza sa BiH, blizina slobodne zone, metaloprerađivačka tradicija.




(25%)

Srednje visoka

Drenovci: Preduzetničk

a zona “Drenovci”

47,27 ha, stopa

popunjenosti 61,90%

3,42 EUR/ m2

Na lokaciji postoji komunalna infrastruktura, autoput Zagreb-Beograd nalazi se u blizini, povezanost sa željeznicom i rijekom Savom, blizina BiH i



Srednja

31 http://zone.mingorp.hr/pzopcenito.htm 32 Plan razvoja biznis cona u Crnoj Gori, Ministarstvo ekonomije

http://zone.mingorp.hr/pzopcenito.htm


Zona

Površina u ha, Stopa popunjeno

sti Cijena

zemljišta Prednosti Nedostaci

Konačna procjena

konkurentnosti

Srbije, manji broj preduzeća koja tu posluju.


(25%)

Gradište: Poslovna

zona “Ambarine”

54,00 ha, stopa

popunjenosti44,40%

1,35-2,74 EUR/ m2

Greenfield zona na raspolaganju manjim i većim investitorima; na lokaciji postoji komunalna infrastruktura (sufinansirana iz sredstava EU programa Cards), smještena na granici BIH I Hrvatske (Orašje 10 km) – Srbija (30km), u blizini autoputa Zagreb-Beograd (5km), pristup željeznici (10km), riječnoj luci (20km) i aerodromu (30 km). Manji broj proizvodnih i uslužnih preduzeća koja posluju u zoni




(25%)

Srednja

Županja: Preduzetničk

a zona “Sjecine”

20,5 ha, stopa

popunjenosti 0,00%

2,74-3,42 EUR/ m2

Zemljište prodato, nekoliko preduzeća koja posluju u zoni, postoji komunalna infrastruktura (izuzev kanalizacije), moguće proširenje zone na zemljište u privatnom vlasništvu. Blizina autoputa (2km) i željeznice (2km), pristup riječnoj luci (40 km) i aerodromu (60km), na granici sa BiH i Srbijom.




(25%)

Niska

Otok: Preduzetnička “Skorotinci

– Nova”

63,00 ha, stopa

popunjenosti 77,80%

1,33-2,66 EUR/ m2

Greenfield zona; (13 ha) i građevinski radovi u toku u drugim dijelovima zone; blizina željeznice (3km) i autoputa Zagreb-Beograd (13km), pristup riječnoj luci (27km); blizina pet graničnih prelaza (BiH Brčko, Mađarska, Srbija), nekoliko preduzeća koja posluju u zoni.




(25%)

Srednje visoka do visoka

Izvor: www.ipng.hr; http://www.zupanja.hr/index.php?option=com_content&task=blogcategory&id=4&Itemid=16 http://www.ar-hrast.hr/default.aspx?id=53; http://www.ctr.hr/index.php/gospodarske-zone

U različitim izvještajima o lakoći poslovanja, ekonomskim slobodama i konkuretnosti, BiH i dalje dobiva niže ocjene od susjednih država i ostalih evropskih ekonomija. U brojnim ključnim oblastima, investitori u BiH posluju u okruženju koje je manje privlačno nego u većini zemalja Zapdnog Balkana. Najozbiljnije prepreke predstavljaju neefikasna javna uprava, korupcija, loša infrastruktura i poteškoće u vezi sa pristupom stranim tržištima. Pored toga, u poređenju sa drugim državama u regiji, BiH se smatra rizičnom lokacijom za investiranje. Iako je ekonomija BiH među najmanje konkuretnim u Evropi, ipak ima snažan potencijal za lokalni ekonomski i društveni razvoj, te može privući strane investitore. Glavnu prednost Republike Srpske u poređenju sa FBiH predstavlja manje komplikovana struktura uprave, dok u poređenju sa drugim lokacijama na području Zapadnog Balkana prednost predstavlja niska stopa poreza na dohodak, niska stopa poreza na dobit i niske ukupne stope doprinosa. Stopa poreza na dodatnu vrijednost (PDV-a) je takođe jako stimulativna.

http://www.ipng.hr/

http://www.zupanja.hr/index.php?option=com_content&task=blogcategory&id=4&Itemid=16

http://www.ar-hrast.hr/default.aspx?id=53

http://www.ctr.hr/index.php/gospodarske-zone


Tabela 26 Prosječna bruto plata u EUR (2013.)

Tabela 6 Prosječna neto plata po sektorima u Republici Srpskoj u EUR (2013.)

Izvor: http://www.investsrpska.net/index.aspx

Tabela 28 Poređenje sistema oporezivanja i poticija sa državama komparatorima na području Zapadnog Balkana

RS FBiH Srbija Hrvatska Crna Gora Makedonija

Stopa poreza na dohodak

10% 10% 10% 12% - 40%

9% 15%

(za neto dohodak iznad € 720)

10%

Neoporezivi dio dohotka (u EUR)

102 153 188 290 0 116

Stopa poreza na dobit

10% 10% 15% 20% 9% 10%

Stopa PDV-a 17% 17% 20% i 8%

25%, 13% and 0%

19%, 7% i 0%

18% i 5%

Stopa ukupnih doprinosa na bruto platu

33% 41,5% 37,8% 37,2% 34% 30,4%

Poticaji za otvaranje novih radnih mjesta (EUR po radnom mjestu) 33

Cca € 1.750 –

2.500 (KM 3.500 – 5.000) 34

N/A € 4.000 -10.000

€ 3.000 – 9.000

N/A N/A

Izvor: http://www.investsrpska.net/index.aspx; www.investinmaceconia.com; www.mipa.com.me; www.fipa.gov.ba, www.siepa.gov.rs

33 Nepovratna pomoć koju vlada nudi za investicione projekte standardnog obima koji stvaraju nova radna mjesta u svakoj zemlji zavisi od nekoliko faktora: location, level of unemployment, number of jobs created, investment amount and type of investment. The different pre-conditions among countries need to be considered when interpreting these figures. 34 Ulaganja od preko 12.5 miliona EUR putem kojih će se omogućiti otvaranje najmanje 100 novih radnih mjesta mogu dobiti nepovratna sredstva u vidu granta za su-finansiranje u iznosu od 15% od ukupnog iznosa investicije u svrhu promocije investiranja i zapošljavanja u Republici Srpskoj (Pravilnik o uslovima i metodama implementacije programa za podršku investiranju i zapošljavanju, Službeni list RS, br. 70/12)

http://www.investsrpska.net/index.aspx

http://www.investsrpska.net/index.aspx

http://www.investinmaceconia.com/

http://www.mipa.com.me/


http://www.siepa.gov.rs/


Tabela 29 Ekonomski pregled – BiH i države komparatori

Crna Gora Crna Gora Srbija Makedonija BiH Kategorija dohotka

Viši srednji dohodak

Visoki dohodak




GNI po glavi stanovnika (US $)

6.940 13.290 5.280 4.690 4.650

Broj stanovnika 621.081 4.267.000 7.223.884 2.105.575 3.833.916 Rangiranost prema izvještaju Doing Business 2013

44 89 93 25 131

Promjene ranga (2013/2014.)

+6 - 1 -6 -2 -1

Gustina novoosnovanih poslovnih subjekata

10,66 2,82 1,68 3,6 0,7

Rang prema GETR 2014

49 56 89 63 78

Napomena: gustina novoosnovanih poslovnih subjekata definiše se kao broj novoregistrovanih korporacija na 1.000 radno sposobnih stanovnika Izvor: Istraživanje Svjetske Banke “Doing Business” 2014 (www.doingbusiness.org); Izvještaj Svjetskog ekonomskog foruma “Global Enabling Report” 2014 (www.weforum.org

Konkurenti na nivou države i na lokalnom nivou

Republika Srpska kao i Federacija BiH tokom proteklih nekoliko godina sistematski podržavaju razvoj poslovnih zona kao instrumenata za regionalni i lokalni ekonomski razvoj. Rezultat tih aktivnosti predstavlja činjenica da su brojne opštine širom BiH odredile lokacije za te svrhe, te izradile odgovarajuće regulacione planove.

Na osnovu analiza provedenih u sklopu projekta EUSESBI, utvrđeno je da na području BiH postoji 138 lokacija poslovnih zona (35 u RS, 94 u FBiH i 10 u Brčko Distriktu). Ukupna površina predloženih lokacija iznosi preko 3 000 ha. Ukoliko bi sve ove lokacije bile razvijene, dobila bi se površina za poslovanje koja bi bila dovoljna za više od 10 godina. Međutim, trenutno tek 20% (27) lokacija pokazuje visok razvojni potencijal i može poslužiti za privlačenje FDI (10 u RS, 16 u FBiH i 1 u BD) (vidi Mapu 5)35 Agencija za razvoj malih i srednjih preduzeća Republike Srpske (RARS) izvršila je mapiranje postojećih i potencijalnih poslovnih lokacija. Mapiranjem su obuhvaćene opštine i gradovi u Republici Srpskoj koji su iskazali interes za izgradnju poslovnih zona, a radi se o ukupno 117 različitih lokacija. Od ukupnog broja lokacija, ocijenjeno je da na 57 lokacija postoji potencijal. Te se lokacije nalaze u 39 različitih opština. Baza podataka Investiciono-razvojne banke Republike Srpske (IRBRS) o lokacijama za investiranje navodi 108 lokacija u RS, među kojima je 96 poslovnih i industrijskih zona (uklj. određene brownfield lokacije), 8 preduzetničkih inkubatora i 2 lokacije za tehnološke i

35 Tehnički izvještaj Projekta EUSESBI o kvalifikaciji poslovnih zona u BiH

http://www.doingbusiness.org/

http://www.weforum.org/


inovacijske parkove. Više informacija o poslovnim zonama u RS moguće je pronaći na odgovarajućim internetskim stranicama.36 Mapa 5 Inicijative za poslovne zone u BiH koje su identifikovane u okviru projekta EUSEBI

Većina opština u gravitacionom području poljoprivredno-preduzetičkog parka „Aleksandrovac” je u zadnjih deset godina razvijala poslovne lokacije. Trenutno izvan opštine Laktaši postoji 10 zona u različitim fazama razvoja, uključujući one koje su u fazi izrade konceptualnog rješenja kao što su Liman i Gradiška, pa do onih kao što je nedavno završena zona u Kozarskoj Dubici. Ukupno, ove zone obuhvataju područje površine približno 1.000 ha. Takva zaliha zemljišta namijenjenog u poslovne svrhe bila bi dovoljna za period od 20-25 godina, pretpostavljajući da je 8 ha potrebno na 100,000 stanovnika, u regijama sa sličnom privrednom aktivnošću. Među njima, sljedeće poslovne i industrijske zone u centralnom dijelu sjeverne BiH predstavljaju potencijalne konkurente:

- 7 Laktašima: Industrijska zona „Aleksandrovac”, Industrijska zona Laktaši, Poslovna zona Krnete , Industrijska zona Kriškovič, Business Zone Trn, Poslovna zona Glamočani, Poslovna zona Veliko Blaško;

- 2 u Gradišci: Agroindustrijska zona Nova Topola i Prekogranična zona Limari; - 2 u Kozarskoj Dubici: Poslovna zona Lipova greda, Industrijska zona Tranzit; - 2 u Srpcu: Industrijska zona Povelić Črnaja, Industrijska zona Sitneši;

36 http://www.rars-msp.org/en-US/ler/poslovna-infrastruktura/baza-infrastrukture/ and http://www.irbrs.net/OpstineDB/OpstineDB2.aspx?tab=2&lang=eng

http://www.rars-msp.org/en-US/ler/poslovna-infrastruktura/baza-infrastrukture/


- 2 u Prijedoru: PZ Ćikin polje, Industrijska zona Sitneši; - 2 u Banja Luci: Tehnološki park Ramići (Banja Luka: tehnološki biznis park Ramići) i

„Poslovna zona“ d.d. (Banja Luka „Poslovna zona“ d.d.).

Tabela 30 Analiza postojećih i potencijalnih konkurenata na lokalnim nivou i na nivou države

Zona

Površina u ha, Stopa

popunjenosti

Cijena zemljišta Prednosti

Nedostaci

Konačna procjena

konkurentnosti

Ostale zone u Laktašima

Laktaši: Industrijska zona Laktaši

16,4 Ha NA

Postoji osnovna infrastruktura, proizvodna

preduzeća – također hrana i napici

Privatno vlasništvo; popunjena Niska

Laktaši- „Aleksandrovac”

: Industrijska

zona „Aleksandrovac”

44 ha (34 ha

+ 11 ha proširenje)

7,5 EUR/m2

Odlična lokacija u blizini aerodroma Banja Luka, u

blizini autoputa Banja Luka – granica sa Hrvatskom;

Jedan dio zone - djelomično opremljen; U javnom

vlasništvu, kombinovani profili investitora iz MSP (metalni

sektor, prehrambeni..)

Ne postoji kanalizacioni sistem; visoke naknade

za komunalnu infrastrukturu 15-20 EUR/m2

Nije konkurent

–

Partnerska lokacija; sastavni

dio poslovne lokacije

„Aleksandrovac”

Laktaši- „Aleksandrovac”

: Poslovna zona

Krnete

28 - 30 ha NA

Odlična lokacija u blizini aerodroma Banja Luka, i u

blizini autoputa Banja Luka – granica sa Hrvatskom;

Prodano 100%

Laktaši: Industrijska

zona Kriškovič NA NA

Na budućem autoputu Banja Luka – Prnjavor – Doboj, proizvodnja drvne građe,

betonska i tekstilna industrija

Privatno vlasništvo; ne postoji strateški

prostorni razvoj niti rukovođenje

Niska

Laktaši – Trn: Poslovna zona

Trn NA NA

Uz autoput prema Banja Luci, u prigradskom području, uglavnom trgovina i MSP



Niska

Laktaši: Poslovna zona

Glamočani NA NA Uz autoput prema Banja Luci,

u prigradskom području



Niska

Laktaši: Poslovna zona Veliko Blaško

30 ha NA

Na glavnoj cesti M 16.1. prema Prnjavoru, pretežno

drvna industrija, proizvodnja celuloze i papira

Privatno vlasništvo Niska

Konkurenti u gravitacionom području

Gradiška: Agro-

industrijska zona Nova

Topola

140 ha Zakup 0,5 EUR/m2

Već u razvojnoj i fazi marketinga, dobar dizajn web stranice, 12 km od aerodroma

Banja Luka; 8 km od autoputa, ambiciozno

planirana zona; 100 parcela od koji je prodano 20, postoji Regulacioni plan, ne postoji WWTP i kanalizacioni sistem

Nedostatak finansijskih resursa za razvoj

infrastrukture, nema pravog poslovnog

modela, nema sistematskog planiranja faza i prodaje parcela,

slabo rukovođenje

Visoka

Gradiška: Liman –

područje kod graničnog prelaza

343 ha NA Odlična lokacija kada se

izgradi most na rijeci Avi i novi granični prelaz

Samo u formi ideje – potencijalna poslovna lokacija na budućem granilnom prelazu u

Gradišci, ne postoje ni

Niska


Zona


popunjenosti


Nedostaci

Konačna procjena

konkurentnosti

prostorni ni regulacioni plan, različita

vlasništva, nemoguće je upravljati dvjema velikim zonama u

okviru Opštine Gradiška

Kozarska Dubica:

Poslovna zona Lipova Greda

69 ha od čega u fazi

1 21 ha

4,5 EUR/m2

Na granici sa Hrvatskom, 19 km od autoputa ZG- BG, smanjenje cijene do 70% zavisno od stvorenih novih radnih mjesta i do 30% ako se ulaže u poljoprivredno-prerađivačke ili proizvodne objekte, jedna faza zone – već u cijelosti opremljena, Povoljan paket podsticaja; Dobri rukovodstvo, javni

vlasništvo, ciljana promocija.

Nedostatak interesa investitora, udaljena od

glavnih transportnih koridora, u poređenju

sa Laktašima

Visoka

Kozarska Dubica:

Industrijska zona Tranzit

10 ha NA

Na raspolaganju sva infrastruktura osim WWTP; prerađivačka industrija; 10

preduzeća i tržnica

Smještena u gradskom području, uglavnom

popunjena Niska

Srbac: Industrijska zona Povelić

Črnaja

12 ha 0,31

EUR/m2 (početna cijena; tržišna

cijena 3,07 EUR/m2)

90% -tno smanjenje

tržišne cijene

Konkurentne cijene zemlje i smanjenje iznosa rente za 66%; postoje RP i tehnički

projekti za internu infrastrukturnu mrežu; 2

preduzeća; poljoprivredno- prehrambena i hemijska

industrija; 20

60% privatno vlasništvo, nema

kanalizacionog sistema Srednja

Srbac: Industrijska zona Sitneši

25 ha

Konkurentne cijene zemlje i smanjenje iznosa rente za 66%;, javno vlasništvo, specijallizacija u drvno-prerađivačkom sektoru,

celuloza, proizvodi od papira, metalni proizvodi; 3

preduzeća u zoni

Srednja

Banja Luka: Tehnološki biznis park

Ramići

291 ha, od čeha 29 ha postojeća brownfield

lokacija

Početna cijena 20,50

EUR/m2

Odlična lokacija, blizina transportnih koridora i tržišta,

Tehnološki centar, preduzetnički inkubator,

industrijska zona, 4 preduzeća u parku, javno vlasništvo, kombinacija

brownfield i greenfield, dio zone predviđen za

distribuciju, tržnica i skladišni objekti, rukovođenje

Visoke cijene, veliki kompleks u razvojnoj

fazi

Srednja - Visoka

Banja Luka Business Zone d.d. (Poslovna

zona Banja Luka)

64 ha, od čega 40 ha u vlasništvu PZ, a 13 ha

je greenfield lokacija; moguće

proširenje za 20 ha

50 EUR/m2

Odlično rukovođenje; lokacija, blizina transportnih koridora i tržišta, 21 preduzeće u zoni je već u razvojnoj fazi, skladišni

objekti

Brownfield u rekonverziji, rizici po životnu sredinu zvog

zagađenja

Niska


Zona


popunjenosti


Nedostaci

Konačna procjena

konkurentnosti

Prijedor: BZ Ćikin polje

22 ha

5,35 EUR/m2

U blizini glavne ceste, regulation plan postoji, glavni

infrastrukturni priključak u blizini, uključ. kanalizaciju,

specijalizacija za poljoprivredu i šumarstvo

60% Private ownership No infrastructure

network established yet

Srednja

Prijedor: Industrijska i poslovna zona

Čeplak

10 ha NA

Završeni novi razvojni dokument, dokumenti o

prostornom uređenju i FS, 26 parcela, infrastruktura u

blizni, međutim ne postoji unutrašnja mreža, cestovnu mrežu će izgraditi opština, soecijalizacija u sektorima poljoprivrede i šumarstva.

Udaljenost od transportnih koridora u poređenju sa Laktašima

Srednja

Ostale zone u RS

Bijeljina:

Industrijska zona “2”

126 ha (40 ha i

opštinskom vlasništvu),

stopa popunjenos

ti 100%

7,5-10 EUR/m2

Greenfield zona, dostupna infrastruktura (kanalizacioni

sistem u izgradnji), smještena na novoj opštinskoj

zaobilaznoj cesti, pored glavnog puta M18 (0,5km), blizina željeznice (3 km),

autoput Zagreb-Beograd (40 km), visok rast broja

stanovnika, dobra obrazovna infrastruktura (univerziteti),

profesionalan i motiviran interdisciplinarni opštinski

tim.

Potrebno premjestiti željezničku prugu (nije u nadležnosti opštine),

moguća finansijska ograničenja zbog drugih strateških

opštinski projekata koji su u procesu

implementacije, mješovito vlasništvo

nad zemljištem.

Srednja

Orašje: Industrijska

zona “Dušine”

35,17 ha, Stopa

popunjenosti 19%

1,53 – 3,58

EUR/m2

Moguće proširenje zone za još 30 ha, blizina granice sa

Hrvatskom (1 km do Županje), autoput Zagreb-Beograd (12 km), pristup

željeznici (25 km) i riječnoj luci (25 km), 9 domaćih

investitora je u zoni, postojeći centar za usluge poslovne

podrške.

Komunalna infrastruktura djelimilno

završena (nedostaje kanalizacioni sistem i

uređaj za prečišćavanje, dijelovi ceste, voda, el.struja, mreža javne ravjete), prilično kratka tradicija

u preduzetništvu.

Srednja

Brčko: Poslovna zona

baza McGovern, Brčko

34,58 ha 5 EUR/m2

Javno vlasništvo, smještena uz regionalni put R460 Brčko-Gračanica, blizu ulaza u grad Brčko. Većinom u vlasništvu

opštine Brčko (92,13%). Dostupnost industrijske radne

snage, trenutno postoji potražnja od strane 34

investitora, 46 raspoloživih parcela

Mali dio u privatnom vlasništvu (7,87%), Srednja

Izvor: dokumentacija projekta EUSESBI project documentation; Invest in BEAR, Industrijske zone u Republici Srpskoj – radni dokument Analiza poslovne infrastrukture kao osnove za razvoj preduzetništvaiI privlačenja investicija u opštinama regije Centralna BiH, Zenica, januar 2010.godine

Konkurentska pozicija Poljoprivredno-poslovnog parka Aleksandrovac na tržištu


Na osnovu detaljne analize regionalnih i međunarodnih konkurenata, može se zaključiti da Poljoprivredno-poslovni park Aleksandrovac ulazi na tržište na kojem postoji jaka konkurencija. Mnoge od navedenih zona čiji je geostrateški položaj, na teritoriji BIH ili Hrvatske, uporediv sa položajem Poljoprivredno-poslovnog parka Aleksandrovac predstavljaju direktne konkurente Aleksandrovcu koji je pozicioniran kao izvozno orjentisano središte za prehrambene i poljoprivredno-preduzetničke djelatnosti, te djelatnosti iz oblasti održive energije i ekološke proizvodnje i usluga. Iz perspektive investitora koji traže najpovoljniju lokaciju za regionalni poljoprivredno-preduzetnički centar u BiH, ili u RS, među glavne konkurente se ubrajaju Agro-industrijska zona Nova Topola i Tehnološko-poslovni park Ramići. Odlučujuće faktore za investitore u poljoprivredno-preduzetničkom sektoru predstavljaju lokacija i pristupačnost (tj. prevoz), te dostupnost poljoprivrednih proizvoda. Aleksandrovac nudi veću pristupačnost i omogućava direktan pristup avionskom teretnom prevozu. Pored toga, daje mogućnost korištenja jednog dijela zone za intenzivnu stakleničku poljoprivrednu proizvodnju ili testna polja, dok su u Banja Luci ograničene mogućnosti za tu vrstu aktivnosti. Glavni nedostatak lokacije u Aleksandrovcu predstavlja nepostojanje prostorno-planske dokumentacije za dato područje, što će dovesti do odgađanja u vezi sa početkom investiranja u trajanju od najmanje 2 godine. Agroindustrijska zona Nova Topola i Tehnološko-poslovni park Raimići su, sa druge strane, spremni za investitore. Ostale zone, locirane u Kozarskoj Dubici, Srbcu i Prijedoru, konkurenti su Poljoprivredno-poslovnom parku Aleksandrovac u pogledu pojedinačnih investitora iz reda MSP koji se pri donošenju odluka o investiranju vode troškovima investiranja i troškovima rada. Te su zone smještene u identičnom poljoprivrednom okruženju, a i nalaze se na dovoljno maloj udaljenosti od Banja Luke da omogućavaju svakodnevno putovanje radi posla. Prema tome, sve zone su pogodne za domaća i strana MSP iz sektora poljoprivrednodg preduzetništva, prerade, energetike i slučnih ekoloških sektora. Glavnu prednost Laktaša u odnosu na druge navedene lokacije predstavlja izvaredna logistička pozicija (poljoprivredno i transportno središte), kao i razvijena preduzetnička klima. Grafikon 8 Konkurentnost Strategije za Poljoprivredno-poslovni park „Aleksandrovac”

Konkurent Konkurentska pozicija Strategija konkurentnosti za Poljoprivredno-poslovni park Aleksandrovac

Agro-industrijska zona Nova Topola

Aleksandrovac je transportno i logistički bolje pozicioniran i nudi mogućnost proširivanja. Topola je već u fazi razvoja, međutim razvoj nije podijeljen u faze što ugrožava implementaciju zbog nedostatka opštinskih sredstava za ulaganje u u infrastrukturu na cijelokupnoj površini zone.

Planiranjem će se obuhvatiti kompletan kompleks, dok će implementacija biti podijeljena na više faza. Biće ispunjeni visoki ekološki i energetski standardi. Pristup vođen potražnjom: Implementacija infrastrukture u zoni počeće samo ukoliko bude moguće privući krupnog investitora u regionalni poljoprivredno-poslovni centar i ukoliko se dogovori dinamika ulaganja.

Tehnološko- Tehnološko-poslovni park bolje Inovativna preduzeća i


poslovni park Ramići, Banja Luka

je povezan sa inovacionim kapacitetima Univerziteta u Banja Luci, a blizu je tržištu i maloprodaji. Spreman je za investitore. Međutim ova zona nije adekvatna za dodatne poljoprivredne aktivnosti, kao što su testna polja ili staklenička proizvodnja ili aktivnosti vezane za korištenje obnovljivih izvora energije, dok Aleksadrovac nudi mogućnost provođenja svih navedenih aktivnosti.

preduzeća iz oblasti istraživanja i razvoja (R&D): Zona će nastojati privući privatna preduzeća orjentisana na istraživanje i inovacije u prehrambenom sektoru kojima su potrebna pokazna/testna polja, mogućnosti provođenja mikrobioloških i hemijskih analiza ili druge vrste usluga potrebnih kako za poljoprivredne aktivnosti tako i usluga vezanih za podršku veleprodaji ili izvozu u sklopu Poljoprivredno-preduzetničkog centra. Druga je mogućnost da zona ponudi prostor ograncima javnih istraživačkih instituta ili Univerzitetu u Banja Luci kako bi se locirali u Aleksandrovcu.

Zbog prekomjernog broja lokacija određenih za poslovne namjene u području sjeverozapadne RS, potrebno je pažljivo pristupiti planiranju Poljoprivredno-poslovnog parka Aleksandrovac, te se voditi potražnjom investitora i istodobno osigurati integrisanje sa poslovnim planiranjem na nivou cijelog gravitacionog područja. Na osnovu razmatranja potencijala ostalih zona, moguće je zaključiti da bi regionalnom specijalizacijom zona i udruženim marketingom na nivou cijelog područja konkurentske zone mogle ostvariti značajan sinergijski efekat.

Grafikon 4 Glavni konkurenti

Agroindustrijska zona „Nova Topola", Gradiška Poslovna zona Lipova greda, Kozarska Dubica

Industrijske zone 1, 2 i 3 u Bjeljini Banja Luka: Tehnnološki biznis park (TBP) Ramići


Grafikon 5 Ostale poslovne lokacije u Opštini Laktaši

Izvor: Opština Laktaši

3.3. Predložena strategija

3.3.1. Ciljevi i pozicioniranje Svrha projekta je uspostavljanje infrastrukture za Poljoprivredno-poslovni park „Aleksandrovac“ kao greenfield lokacije (ulaganje u nove objekte) površine 84,18 ha koja se nalazi u SZ dijelu BiH. Osnov za pokretanje ove inicijative je izvanredan strateški položaj - logističko čvorište (hub) Aleksandrovca pored Laktaša, raspoloživa zemlja u entitetskom vlasništvu Republike Srpske, dostupnost radne snage i prirodnih resursa (termalne vode, plodno tlo), postojeći poljoprivredni proizvođači i proizvodni sektor, te potencijal u vidu znanja diplomanata Univerziteta u Banja Luci. U „Aleksandrovcu” je već izgrađena manja poslovna zona. Prepoznat je tržišni potencijal za ubrzani razvoj poljoprivredno-preduzetničkog sektora u ovom regionu, uvođenje održivih energetskih rješenja, te srodne ekološke proizvode i usluge. Sveukupni cilj projekta Poljoprivredno-poslovni park „Aleksandrovac“ jeste privlačenje oko 30 domaćih i stranih investitora u oblasti poljoprivrednog preduzetništva (agrobiznis), te u


oblasti tehnologija za održivu energiju, te srodnih proizvoda i usluga. Očekuje se da bi ove kompanije do 2022. u opštini Laktaši omogućile stvaranje 1.500 dodatnih radnih mjesta. Očekuje se da će ova investicija doprinijeti rastu lokalne ekonomije u opštini Laktaši kao i u čitavom gravitacionom području SZ BiH. Na taj način će pomoći ostvarenju

- Razvojne vizije Laktaša za 202437: »Laktaši – mjesto dobrih ideja – korak ispred drugih u preduzetništvu, proizvodnji hrane i očuvanju zdravlja ”

i - Entiteskih ciljeva u pogledu investicione politike38 koja je fokusirana u pravcu

stvaranja radnih mjesta, dodatne vrijednosti i razvoja privatnog sektora, s posebnom pažnjom posvećenom razvoju poljoprivrednog preduzetništva i tekstilnog sektora. Štoviše, uz predloženu investiciju, mogu se promovisati poljoprivredni razvoj i strukturne promjene39 u preradi poljoprivrednih kultura životinjskih proizvoda, kao i stvaranje lanca vrijednosti u poljoprivredi.

Specifični cilj ulaganja u Poljoprivredno-poslovni park „Aleksandrovac”, Laktaši jeste izgradnja i povezivanje osnovne infrastrukturne mreže na cijeloj površini od 84,18 ha greenfield lokacije i ponuda:

- 25 parcela ukupne površine 173.164 m2 za poljoprivredno-preduzetnički centar (faza 1),

- 33 parcela ukupne površine 164.640 m2 za mala i srednja preduzeća (faza 2), - 4 parcele ukupne površine 62.340 m2 za centralne usluge i zajednički objekat za

održivu energiju (faza 1 i 2) i - 272.337 m2 infrastrukturno opremljenih poljoprivrednih površina za testna (ogledna)

polja, istraživanje, terenske laboratorije, te stakleinike i sličnu specijalizovanu intenzivnu poljoprivrednu proizvodnju (faza 3).

do kraja 2022.

Tabela 31 Glavni indikatori za monitoring

Indikator Opis 2014 2018. 2020 2022 Indikator autputa Površina opremljene zone u

ha 0 ha 30 ha 84 ha 84 ha

Indikator autkama Broj investitora u zoni 0 0 17 29

Indikator rezultata

Sveukupan broj radnih mjesta u zoni,

0 0 1.130 1.500

- od kojih je novih radnih mjesta

791 1.309

37 Development Startegy of Municipality of Laktaši for the period 2014-2024/Strategija razvoja opštine Laktaši za period 2014-2024.godine, Opština Laktaši, Februar 2014.godine (UNDP, SDC) 38 Study on FDI Incentives in Republic of Srpska 2014 -2017/ Studija o podsticanju stranih investicija u Republici Srpskoj 2014 – 2017., Vlada Republike Srpske, juli 2014. 39 Development Strategy of Agriculture in Republic of Srpska until 2015/ Strategija razvoja poljoprivrede Republike Srpske do 2015. godine, 18.07.2006


Poljoprivredno – poslovni park „Aleksandrovac” se smatra najvažnijim instrumentom Opštine Laktaši i sjeverozapadnog dijela RS u iskorištavanju potencijala i stumulisanju privrednih aktivnosti u poljoprivredi, kroz njegov čitav lanac snabdijevanja. Privlačenjem distributera, veleprodajnih preduzeća, preduzeća u sektoru skladištenja, te prerađivačkih preduzeća u prehrambenom sektoru u zemlji i inodstranstvu, poljoprivredno-poslovni park „Aleksandrovac, bi mogao stvoriti poslovne prilike i mogućnosti za poljoprivrednike iz ove regije i privući ostale MSP u sektorima podrške, istraživačka i inovacijska preduzeća, te ostale poslovne subjekte da se odluče smjesiti na toj lokaciji. Koncentracija poljoprivrednog preduzetništva i srodnih aktivnosti, povećala bi prilike za zapošljavanje za više od 50.000 nezaposlenih osoba i više od 4.500 mladih ljudi koji svake godine ulaze na tržište rada u gravitacionom području. Opština Laktaši ima za cilj da razvije strateški poljoprivredno-poslovni park od značaja za čitavu zemlju, u kojem će osigurati fleksibilan, potpuno opremljen i funkcionalan i održiv prostor za poslovanje, koji je u skladu sa svim ekološkim, energetskim i tehnološkim standardima sličnih poljoprivredno-preduzetničkih lokacija u razvijenim zemljama. Dugoročno gledano, postoji značajan potencijal za daljnji razvoj poljoprivrednih aktivnosti, iskorištavanje obnovljivih energetskih resursa energije, te promoviranje sektora koji proizvode i usluge usklađuju sa ekološkim zahtjevima. Poljoprivredno – preduzetnički park „Aleksandrovac” bi mogao pružiti usluge sa dodanom vrijednošću i promovisati nove pristupe u poljoprivredi i preduzetničkoj praksi u regionu. Poljoprivredno – preduzetnički park „Aleksandrovac” se pozicionira kao vodeće izvozno orjentisano čvorište (hub) za proizvode iz prehrambenog sektora, poljoprivredno-preduzetništvo, proizvode i usluge u sektoru održive energije i ekološke proizvodnje u Republici Srpskoj u Bosni i Hercegovini. Preferencijalni sektori i ciljni klijenti za Poljoprivredno – preduzetnički park „Aleksandrovac“ prate koncept integrisanog lanca snabdijevanja koji se promovira putem centra: - Primarna poljoprivredna proizvodnja: testna polja, staklenici, laboratorije - Prehrambena industrija, poljoprivredno-prerađivački sektori - Skladištenje, transportni, distrubucijski i logistički sektor - Veleprodajna preduzeća u prehrambenom i poljoprivrednom sektoru i maloprodajna

preduzeća retailers - Ponuda poluproizvoda, mašinerije, sirovina, ostalih roba i usluga i poljoprivrednom

sektoru - Energetska efikasnost & održiva energija - Laka proizvodnja, pretežno u metalnom, drvnom ili sektorima povezanim se energijom - Specijalisti za ambalažu i rukovanje - MSP koja proizvode/nude ekološke proizvode/usluge - Istraživačko-razvojna (R&D) preduzeća i instituti (centar istraživanja & znanja)


Grafikon 6 Koncept integrisanog lanca vrijednosti poljoprivredno – preduzetničkog parka „Aleksandrovac”

10 prednosti Poljoprivredno-poslovnog parka “Aleksandrovac” koje će biti uzete u obzir pri razvoju i marketingu ove zone: 1. Strateški značaj za RS, BiH & Zapadni Balkan. 2. „Aleksandrovac” – čvorište prehrambeno-logističkog sektora zbog svoje odlične pozicije

(autoput, aerodrom, granica, Banja Luka). 3. Strateško, fleksiblino i funkcionalno planiranje i projektovanje zone. 4. Pametna specijalizacija: prehrambena industrija, obnovljive energije, ekološki proizvodi i

usluge, ekološke inovacije. 5. Niži investicioni troškovi zbog javnog vlasništva i ulaganja u infrastrukturu. 6. Snažna poljoprivredna tradicija i preduzetnički duh. 7. Dostupnost dtručne radne snage, raznih strukovnih i univerzitetskih profila. 8. Pozitivna poslovna klima, stručna i brza usluga opštinske uprave. 9. Kvalitet života: destinacija za banjski turizam, prednosti usluga i ponude glavnog grada 10. 40% svih investicija u RS koncentrisano je u području Banja Luke (500 miliona KM

godišnje).

Strategija razvoja u fazama Implementacija poljoprivredno-poslovnog parka „Aleksandrovac” biće planirana i vođena na pametan način. Razvojem u tri faze predviđeno je:

Faza 1: Poljoprivredno-preduzetnički centar sa logističkim, skladišnim jedinicama, te jednicama za pakiranje i preradu, energetskim objektima centralnim objektom facility

Poljopriv.-preduzetnički

centar pristup tržištu,

dodatna vrijednost

Pružaoci obnovljive

energije zaštita životne sredine,

smanjenje CO2 Testna i

istraživačka polja,

staklenici, laboratorije istraživačka

oblast

MSP koja podržavaju

ekološke industrije

lokalna ekonomska održivost

Poljoprivrednici povećana

konkurentnost


za poslovne usluge. Poljoprivredno-preduzetnički centar je samo srce i pokretač budućeg poljoprivredno-poslovnog parka „Aleksandrovac“, pa će, stoga, svaka javna investicija u infrastrukturu zone biti uslovljena – samo nakon preuzimanja obaveze i odlučnog opredijeljenja „glavnog investitora“ u poljoprivredno-preduzetnički centar. Faza 2: Podrška za MSP u poljoprivrednom-preduzetništvu, održivim energetskim tehnologijama, ekološkim sektorima Faza 3: Testna i istraživačka polja, staklenici, laboratorije

U studiji izvodljivosti predložena je implementacija sve 3 faze, neđutim, infrastruktura u okviru faze 3 će biti projektovana na fleksibilan način kako bi se omogućila raznovrsna upotreba, ovisno od budućih poreba i trendova:

a) za navodnjavanje, staklenike i terenske laboratorije i istraživačke centre b) za male proizvodne jedinice

U ovoj studiji je pretpostavljeno da u Fazi 3 nikakav fizički razvoj neće početi od 2022., a predviđa se da će se u međuvremenu provoditi intenzivna poljoprivredna eksploatacija manje obima. scale.

3.3.2. Cijene Prodaja nepokretnosti u javnom vlasništvu u Republici Srpskoj uređena je propisima. Postupak prodaje je prilično složen i dugotrajan, te kao takav nije povoljan za privlačenje investitora. Procedura prodaje opštinske i/ili državne svojine utvrđena je:

- Pravilnikom o postupku javnog konkursa za raspolaganje nepokretnostima u svojini Republike Srpske i jedinica lokalne samouprave (“Službeni glasnik RS", br. 20/12, 6.3.2012)

Opšinama propisi ne dozvoljavaju da nepokretnosti kupcima prodaju direktno, bez objavljivanja javnog konkursa i provođenja licitacije. Javnim konkursom utvrđuje se početna cijena koja odgovara tržišnoj cijeni date nepokretnosti. Ovlašteni procjenitelj prethodno zvanično procjenjuje i dokumentuje tržišnu cijenu. Tek nakon treće bezuspješno ponovljene licitacije nepokretnost se može prodati direktno. Opština takođe nema pravo sniziti zvanično utvrđenu tržišnu cijenu. S ciljem privlačenja investitora, Opština Laktaši će predložiti paket poticaja i olakšica za investitore koji ulažu na području opštine i u budući poljoprivredno-poslovni park „Aleksandrovac“ (V. i poglavlje 3.3.). Sadašnja zvanično utvrđena tržišna cijena zemlje namijenjene za građevinske aktivnosti ili poslovne objekte u postojećoj industrijskoj zoni „Aleksandrovac” (KO Krnete) se kreće od 12 KM do 15 KM po m2, zavisno od lokacije konkretne parcele.40 U svrhu ove studije izvodljivosti, u obzir je uzeta sljedeća početna prodajna cijena za zemljišnu parcelu u poljoprivredno-poslovnom parku „Aleksandrovac: 40 Zvaničnu procjenu zemljišnih parcela u KO Krnete unutar Industrijske zone Aleksandrovac izvršio je g. Zdenko Dragičević, ovlašteni sudski vještak


15 KM po m2 (7,5 EUR po m2).

Pored toga, kada pribavi građevinsku dozvolu, investitor podliježe ispunjenju slijedećih obaveza:

− Naknada za uređenje građevinskog zemljišta koja će biti značajno umanjena u skladu sa iznosom grantova koji budu dodijeljeni za izgradnju infrastrukture na osnovu ove Studije izvodljivosti;

− Renta, ovisno o urbanističkoj zoni.

Naknada za uređenje zemljišta nije uključena, pod pretpostavkom da Opština neće posebno zaračunavati ovaj trošak, budući da je već uključen u naknade za uređenje građevinskog zemljišta. Tabela 32 Procjena cjenovne strukture za investitora u poljoprivredno-poslovni park „Aleksandrovac”

Takse i naknade Jedinica Procijenjena cijena u KM (EUR)

Komentar

Cijena zemljišta u poljoprivredno-poslovnom parku „Aleksandrovac”

m2

parcele 15 KM (7,5 EUR) po m2 parcele

Cijena predstavlja preporučenu početnu prodajnu cijenu za prodaju zemljišta u naznačenoj poljoprivredno-preduzetničkoj zoni. Procjena je data na osnovu posljednje zvanične procjene tržišne cijene za slično zemljište na susjednim lokacijama. Po zakonu treba provesti licitaciju. Određivanje cijene eventualnog zakupa poljoprivrednog zemljišta ne podliježe ovim uslovima.

Naknada za uređenje građevinskog zemljišta


Naknada snižena zahvaljujući grantu: 19,12 KM (9,56 EUR) po m2 NGP Naknada bez granta: 79,49 KM (39,75 EUR) po m2 NGP

Plaća se u fazi dobivanja građevinske dozvole na osnovu plana uređenja gradskog građevinskog zemljišta za gradska područja Opštine. Opština nudi smanjenje od 50% za proizvodne objekte i omogućava plaćanje naknade u nekoliko rata, sa grace periodom od 12 mjeseci. Napomena: troškovi po m2 za investitora će porasti kada bude izgrađen kanalizacioni cjevovod iz zone u pravcu WWTP.

Renta za poslovne prostore


7,5 KM per m2 (3,75 EUR po m2) u zoni 4

Plaća se u fazi pribavljanja građevinske dozvole na osnovu Odluke o građevinskom zemljištu (Službeni glasnik Opštine Laktaši, br. 5/04, 4/06, 9/07) i lokaciji investicije u okviru sistema zoniranja opštine. Poljoprivredno-poslovni park „Aleksandrovac” je lociran u Zoni 4. Opština nudi smanjenje od 50% za proizvodne objekte i omogućava plaćanje naknade u nekoliko rata, sa grace periodom od 12 mjeseci.

Projekcija troškova u okviru pripreme, uključujući podsticaje za prosječno ulaganje u Poljoprivredno-poslovni park „Aleksandrovac” Procjena troškova pripreme, za dvije različite vrste prosječnih investitora u Poljoprivredno-poslovni park „Aleksandrovac”, predstavljena je u daljem tekstu.


Investitor 1: Poljoprivredno preduzetništvo – objekti za distribuciju i hladno skladištenje

- Veličina parcele: 6.927 m2 - BGP – bruto građevinska površina: 3.231 m2 - NGP – neto građevinska površina (75% od BGP): 2.746 m2 - Predloženi parametar za stvaranje minimalnog broja radnih mjesta: 0,0086 po m2

BGP - Broj radnih mjesta: 27 - Minimalno 90% novih radnih mjesta: 25 - Podsticaji: nema smanjenja naknada za rentu i uređenje građevinskog zemljišta

Tabela 33 Projekcije troškova pripreme za investiciju u – objekte za distribuciju i hladno skladištenje u Poljoprivredno-poslovnom parku „Aleksandrovac”, sa grantom za infrastrukturu

Lokalni troškovi Jedinica Jedinična

cijena EUR/m2

Površina (u m2)

Ukupno u EUR

Trošak u EUR (po

m2 parcele)

Kupovina zemljišta m2 parcele 7,5 6.927 51.953 7,50 Naknada za uređenje građevinskog zemljiišta m2 NGP 9,56 2.746.35 26.255 3,79

Renta za poslovne prostore m2 NGP 3,75 2.746.35 10.299 1,49 Ukupno troškovi 88.506 12,78 Podsticaji 0 0 Subvencija za zapošljavanje (stvaranje radnih mjesta)

Novo radno mjesto 0 0

Smanjenje naknada za uređenje građevinskog zemljišta 0% 0 0

Smanjenje visine rente 0% 0 0 Ukupno podsticaji 0,00 0,00 Ukupno neto troškovi 88.506 12,78

Tabela 34 Projekcije troškova pripreme za investiciju u objekte za distribuciju i hladno skladištenje u Poljoprivredno-poslovnom parku „Aleksandrovac”, bez granta za infrastrukturu


cijena EUR/m2

Površina (u m2)

Ukupno u EUR

Trošak u EUR (po

m2 parcele)

Kupovina zemljišta m2 parcele 7,5 6.927 51.953 7,50 Naknada za uređenje građevinskog zemljiišta m2 NGP 39,75 2.746.35 109.167 33.,

Renta za poslovne prostore m2 NGP 3,75 2.746.35 10.299 3,75 Ukupno troškovi 171.419 45,04 Podsticaji 0 0

Subvencija za zapošljavanje Novo radno mjesto 0 0

Smanjenje naknada za uređenje građevinskog zemljišta 0% 0 0

Smanjenje visine rente 0% 0 0 Ukupno podsticaji 0,00 0,00 Ukupno neto troškovi 171.419 45.04


Investitor 2: MSP u prehrambenom sektoru – prerada poljoprivrednih proizvoda

- Veličina parcele: 6.927 m2 - BGP – bruto građevinska površina: 3.231 m2 - NGP – neto građevinska površina (75% od BGP): 2.746 m2 - Predloženi parametar za stvaranje minimalnog broja radnih mjesta: 0,0086 po m2

BGP - Broj radnih mjesta: 27 - Minimalno 90% novih radnih mjesta: 25 - Podsticaji: smanjenje rente za poslovne prostore i naknade za uređenje građevinskog

zemljišta u iznosu od 50%

Tabela 35 Projekcije troškova pripreme za investiciju u objekte za distribuciju i hladno skladištenje u Poljoprivredno-poslovnom parku „Aleksandrovac”, sa grantom za infrastrukturu


cijena EUR/m2

Površina (u m2)

Ukupno u EUR

Trošak u EUR (po

m2 parcele)


Renta za poslovne prostore m2 NGP 3,75 2.746.35 10.299 1,49 Ukupno troškovi 88.506 12,78 Podsticaji

Subvencija za zapošljavanje Novo radno mjesto 0,00 0,00

Smanjenje naknada za uređenje građevinskog zemljišta 50% 13.128 1,90

Smanjenje visine rente 50% 5.149 0,74 Ukupno podsticaji 18.277 2,64 Ukupno neto troškovi 70.229 10,14


Tabela 36 Projekcije troškova pripreme za investiciju u objekte za distribuciju i hladno skladištenje u Poljoprivredno-poslovnom parku „Aleksandrovac”, bez granta za infrastrukturu


cijena EUR/m2

Površina (u m2)

Ukupno u EUR

Trošak u EUR (po

m2 parcele)


Renta za poslovne prostore m2 NGP 3,75 2.746.35 10.299 3,75 Ukupno troškovi 171.419 45,04 Podsticaji

Subvencija za zapošljavanje Novo radno mjesto 0 0,00

Smanjenje naknada za uređenje građevinskog zemljišta 50% 54.584 16,89

Smanjenje visine rente 50% 5.149 1,88 Ukupno podsticaji 59.733 18,77 Ukupno neto troškovi 111.686 26,27

3.3.3. Promocija & Marketing Marketing poslovne zone proces je koji se sastoji od više koraka i u suštini se bazira na kreiranju identiteta i izgradnje povjerenja u projekat na čijem se razvoju radi, prepoznavanju ciljnih korisnika, odnosno investitora, te uvjeravanju korisnika da upravo to područje zadovoljava njihove potrebe i da su uslovi zakupa ili prodaje povoljni ili da daju odgovarajuću vrijednost za novac koji će uložiti. Marketing lokacije kreće punim intenzitetom od samog početka izgradnje, ali zadatak pronalaženja investitora koji će se useliti na lokaciju neformalno treba započeti mnogo ranije – od trenutka kada ideja o razvoju jednog takvog projekta počne dobivati jasne obrise i kada nosilac projekta i Vlada Republike Srpske postignu dogovor u vezi sa studijom izvodljivosti te kada istu odobre.41 Primarni cilj aktivnosti promocije i marketinga Poljoprivredno-poslovnog parka „Aleksandrovac” treba biti usmjeren na privlačenje jednog glavnog ili grupe (konzorcijuma) investoritora zainteresovanih za uspostavljanje Poljoprivredno-poslovnog centra većeg obima i od međunarodnog značaja za ovaj dio Zapadnog Balkana. Poljoprivredno-poslovni centar bi predstavljao sâmo središte zone i pokretačku snagu budućeg poljoprivredno-poslovnog parka „Aleksandrovac“, pa stoga, investicija u infrastrukturu zone zavisi od posvećenosti primarnog investitora. Sekundarni marketinški cilj je stimulisanje domaćih i stranih investitora (uglavnom MSP) koji ulažu u prehrambeno-prerađivačke objekte i srodne ekološke sektore, da se smjeste u Parku, da iskoriste poljoprivredne i obnovljive energetske resurse područja, te pomognu stvaranju regionalnih lanaca vrijednosti. Za specijalizovane poslove promocije i marketinga za zone ove veličine potreban je profesionalan pristup. Marketing poslovnih zona nije aktivnost koja se provodi samostalno. Upravo suprotno, radi se o procesu kojim rukovodi opštinski tim. Međutim, zbog

41 Business Park and Industrial Development Handbook, Second Edition, ULI Development Handbook Series, Urban Land Institute, 2007/Priručnik o poslovnim parkovima i industirjskom razvoju, 2. Izdanje, ULI Development Handbook Series, Institut Urban Land, 2007.


kompleksnosti poljoprivredno-poslovnog parka „Aleksandrovac” preporučeno je da se angažuje jedan ili više profesionalnih vanjskih saradnika koji bi radili na promociji i predstavljanju Parka ciljnim tržištima (npr. Italija, Holandija), s jednim zadatkom - nalaženje prvog investitora ili grupe investitora za Poljoprivredno-preduzetnički centar. U kasnijem periodu, jedan ili više zastupnika mogu biti angažovani za privlačenje investitora iz druge dvije ciljne grupe. Aktivnosti promocije i marketinga podrazumijevaju mnogo više od izrade brošura i web stranice. Tradicionalne metode nisu djelotvorne i najčešće se na njih uzaludno troše sredstva. Zbog budžetskih ograničenja potrebno je pažljivo osmisliti marketinške aktivnosti i odabrati jasan i ciljan pristup. Čim projekat bude odobren, za Poljoprivredno-poslovni park „Aleksandrovac” će biti pripremljen pragmatičan i jednostavan marketinški plan, koji je orjentisan na rezultate. U ovom poglavlju date su određene upute i preporuke u vezi sa djelotvornim i efikasnim promotivnim i marketinškim aktivnostima, koje se kasnije mogu integrisati i detaljno razraditi u marketinškom planu. Ciljni klijenti su podijeljeni u tri podgrupe, obzirom da je za svaku potreban individualni pristup i marketinški miks. Za jak marketing potrebno je poznavati poljoprivredno-poslovni park kao i potencijalne klijente (investitore) te njihove potrebe i očekivanja. Marketing treba biti zasnovan na kontinuiranoj analizi tržišta i praćenju tržišnih trendova i konkurentskih zona. Biće razmotrene zajedničke marketinške aktivnosti sa ostalim poslovnim lokacijama u gravitacionom području.


Tabela 37 Sažeti prikaz ciljnih grupa i tržišta za Poljoprivredno-poslovni park „Aleksandrovac”

Ciljni klijenti Ciljna geografska područja Glavni ciljni sektori Marketinški cilj42

Grupa 1: Ciljni klijenti za poljoprivredno-preduzetnički centar (glavni investitor) - Krupniji subjekti koji se bave gradjevinarstvom,

konzorcijumi ili operateri specijalizovani za razvoj i upravljanje velikim poljoprivredno-preduzetničkim centrima od regionalnog značaja na području Zapadnog Balkana;

- Distributeri ili operateri iz sektora veletrgovine u prehrambenoj industriji kojima su potrebi domaći poljoprivredni ili prehrambeni proizvodi za izvoz na tržišta EU

Primarna geografska tržišta: - Domaće: sjeverozapadni dio RS - Strano: Italija, Austrija, Njemačka,

Holandija

Sekundarna geografska tržišta: - Domaće: BiH - Strano: zemlje Bliskog Istoka, Rusija,

ostale zemlje EU, Srbija

- Prevoz, distribucija i logistika

- Veletrgovci i trgovci na malo iz prehrambenog i agroindustrijskog sektora

2016.: 1 – 3 glavna investitora ili grupa investitora PP (AB) centar

Grupa 2: Ciljni klijenti za Fazu 2 (MSP i prateće usluge) - Prehrambeno-prerađivačka preduzeća koja proizvode

gotove prehrambene proizvode ili poluproizvode, napitke, hranu ili slične proizvode na osnovu lokalnih poljoprivrednih proizvoda;

- Istraživačke ustanove koje se bave inovacijama u sektoru prehrane i sigurnosti hrane, laboratorije za testiranje i kontrolu kvaliteta, testna polja i prateće terenske laboratorije (npr. sjemena, novi napredni prehrambeni proizvodi, razvoj dodataka prehrani);

- Specijalizovani poljoprivredni proizvođači zainteresovani za postavljanje staklenika i iskorištavanje obnovljivih izvora energije, mogućnosti navodnjavanja, logističke podrške i ostalih usluga koje nudi centar;

- Mala i srednja preduzeća, po mogućnosti iz oblasti proizvodnje, istraživanja i trgovine koja mogu opskrbljivati i pružati podršku agro-industriji (npr. mašine i oprema, specijalisti za pakovanje, mineralna đubriva,

Primarna geogfrafska tržišta: - Domaće: sjeverozapadni dio RS

(gravitaciono područje Laktaša) - Strano: Italija, Srbija, Hrvatska,

Slovenija, Austrija, Njemačka, Holandija

Sekundarna geografska tržišta: - Domaća: Ostale opštine u RS i FBiH - Strano: ostale zemlje EU, zemlje

Bliskog Istoka, Rusija

- Primarna poljoprivredna proizvodnja: testna polja, staklenici, laboratorije

- Prehrambena industrija, poljoprivredno-prerađivačka industrija

- Agroindustrijska ponuda poluproizvoda, mašina, sirovina, ostalih dobara i usluga

- Energetska efikasnost i obnovljivi izvori energije

- Laka proizvodnja, uglavnom u metalnom, drvnom ili energetskom sektoru

- Specijalisti za pakovanje i rukovanje

- MSP koja proizvode ekološke proizvode ili nude

2022: 26 investitora, prodano 53% zemlje u cijeloj zoni

42 Vidi i poglavlje 3.4. Plan prodaje


Ciljni klijenti Ciljna geografska područja Glavni ciljni sektori Marketinški cilj42

veterinarski hemijsko-farmaceutski i biološki preparati). ekološke usluge - Preduzeća i ustanove iz

oblasti istraživanja i razvoja Grupa 3: Ciljni klijenti za centralne usluge - Preduzeća iz oblasti obnovljive energije zainteresovana

za osiguravanje jedinstvenog sistema održive energije kako bi se obezbijedila ekološka energija za kompletnu poljoprivredno-preduzetničku zonu;

- Investitori iz oblasti usluga podrške ili pojedinačni subjekti koji se bave izgradnjom centralnih objekata gdje se pružaju usluge

Primarna geografska tržišta: - Domaće: SZ dio RS (gravitaciono

područje Laktaša) - Strano: Italija, Srbija, Hrvatska,

Slovenija, Austrija, Njemačka, Holandija

Sekundarna geografska tržišta: - Domaće: Ostale opštine u RS i FBiH - Strano: ostale zemlje EU, zemlje

Bliskog Istoka, Rusija

- Energetska efikasnost i

obnovljivi izvori energije - Banke i finansijske

intritucije - Poljoprivredni i poslovni

konsalting - Poslovni hoteli, restorani i

barovi - Konferencijski centar - Usluge poslovne podrške - Carinske usluge, logistika i

pružaoci prevozničkih usluga

- Obdanište - Wellness i Fitness centar

2017.: 1 od 26 investitora će biti pružalac usluga snabdijevanja obnovljivom energijom ta cijelu zonu 2018. 1 od 26 investitora će uložiti sredstva u centralni poslovni objekat sa uslugama poslovne podrške


Imajući u vidu utvrđenu strategiju (poglavlje 3.3.) i definirano ciljno tržište (poglavlje 3.1.), kod promocije i marketinga Poljoprivredno-poslovnog parka „Aleksandrovac” postojat će razlika između aktivnosti internog i eksternog marketinga. Eksterni marketing provodi se s ciljem dovođenja stranih investitora. U okviru prvog koraka, eksterni marketing će se obraćati potencijalnim investitorima u poljoprivredno-preduzetnički centar, dok će se u kasnijoj fazi eksterni marketing proširiti i na druge dvije ciljne grupe. Interni marketing ima za cilj povećanje svijesti o Poljoprivredno-poslovnom parku „Aleksandrovac” kao mjestu koje ima snažnu integrativnu i izvoznu ulogu u poljoprivredi sjeverozapadnog dijela RS, kao i BiH u cjelini. Interni marketing je fokusiran na poljoprivredne proizvođače u gravitacionom području kao potencijalne dobavljače, te na rastuća preduzeća iz BiH u prehrambenom sektoru, energetskom sektoru ili relevantne ekološke proizvodne sektore i usluge, koji su zainteresovani za aktivnosti u Parku kako bi optimizovali svoju proizvodnju, distribuciju i pobojšali izvozne mogućnosti. Obzirom da je obim internog tržišta relativno mali i da su određeni međunarodni klijenti već prepoznati kao potencijalni investitori, u komunikacijskim aktivnostima potrebno je primjeniti direktni pristup. Među najisplativijim marketinškim alatima su sastanci za direktorima (potencijalnim investitorima) preduzeća i događaji organizovani s ciljem promovisanja investicija. Najefikasnija marketinška metoda jeste marketing putem direktnog kontakta i prenošenja informacija od osobe do osobe – umrežavanje. Najslabija karika marketinga poslovnih zona najčešće su aktivnosti koje slijede nakon uspostavljanja prvog kontakta. Kada investitor izrazi interes, potrebno je održavati kontakt, obzirom da je dobro poznato da u nekim slučajevima prođe i više godina dok potencijalni investitor donese konačnu odluku da se doseli. Ne smije se zaboraviti da zadovoljni klijenti/stanari u zoni dovode i nove klijente. U slučaju Poljoprivredno-poslovnog parka „Aleksandrovac”, predloženo je da ove zadatke preuzmu specijalni zastupnici za određena tržišta. Kako bi se probudilo značajnije interesovanje i postiglo da projekat razvoja zone bude šire prihvaćen, na lokalnom, regionalnom i/ili državnom nivou, odnosi s javnošću (PR) mogu poslužiti kao koristan i jeftin marketinški alat za uspješan marketing i promociju poslovne zone. Prezentacije u digitalnoj formi, te upotreba internetskih marketinških alata koji imaju dalekosežan efekat i omogućavaju inovativan način promocije predstavljaju nezamjenjivu marketinšku strategiju koja može služiti kao osnova i za sve ostale promotivne aktivnosti. Za razvoj efikasne marketinške strategije, važno je posvetiti pažnju sljedećem:

• osiguravanju ažuriranih, ispravnih i tačnih informacija, • profesionalnoj komunikaciji, brzom reagovanju, davanju djelotvornih povratnih

informacija, • dovoljnom broju i dovoljno kvalitetnim fotografijama, dizajnu i prevodu na strane

jezike.

U marketingu Poljoprivredno-poslovnog parka „Aleksandrovac postoji nekoliko ključnih događaja/tački (milestones): - 2016.: potpisan ugovor sa potencijalnim glavnim investitorom ili grupom investitora u

Poljoprivredno-preduzetnički centar - 2017.: potpisan ugovor sa potencijalnim investitorom u infrastrukturu i objekat za

snabdijevanje obnovljivom energijom


- 2018.: potpisan ugovor sa potencijalnim investitorom koji će omogućiti pružanje osnovnih poslovnih i usluga podrške

- 2022.: prodano 53% ukupnog područja pod parcelama

Tabela 38 Preliminarni prikaz marketinškog plana za Poljoprivredno-poslovni park „Aleksandrovac”

Interni marketing Eksterni marketing Nadležni organ uprave

Opštinski projektni tim

Načelnik - opšti Organizacije koje se bave unapređenjem ulaganja na nivou cijele države (npr. FIPA) – opšti Specijalizovani zastupnici za konkretna tržišta – steučni pojedinci

Obim Manjeg obima

Obimniji –ali usmjeren na tržišne niše

Pristup - Direktni kontakt, obzirom da je jednostavno prepoznati i uspostaviti kontakt sa preduzetnicima i preduzećima koja imaju potencijal za širenje

- Lični pristup i direktna komunikacija

- Prenošenje informacija putem partnerskih preduzeća – “umrežavanje od osobe do osobe”

- Direktni kontakt sa klijentima putem zastupnika, inače indirektni kontact - Širiripreko agencija za unapređenje investicija i poslovnih partnera - Fokusirani pristup pomoću “Poslovnih abasadora poljoprivredno-poslovnog parka” - Prenošenje informacija o lokaciji putem partnerskih preduzeća – “umrežavanje zasnovano na reputaciji”

Predložene aktivnosti (navedene redoslijedom po važnosti) Razgovori i kontakti– lično obavljene posjete

- Lokalne baze podataka o preduzećima koja se šire – potencijalni investitori iz BiH - Posjete lokalnim preduzećima – redovni razgovori sa postojećim preduzećima, novim preduzećima i mogućim novim preduzećima kako bi se izradio profil potreba - Održavati neformalne kontakte sa preduzećima - Osigurati da se poduzimaju naknadne aktivnosti - Održavati registar i evidenciju pristiglih upita i vrsta izraženog interesa

- Lokalne baze podataka o preduzećima koja se šire – zastupnici za konkretna tržišta pripremaju potencijalne investitore - Posjete lokalnim preduzećima – redovni razgovori sa postojećim preduzećima, novim preduzećima i mogućim novim preduzećima kako bi se izradio profil potreba (zastupnik) -Identifikovati i stupiti u kontakt sa potencijalnim partnerima iz dijaspore - Posjetiti inostrane ambasade u BiH, relevantne međunarodne razvojne agencije, -Posjetiti ambasade BiH u inostranstvu, FIPA-u, komore i ostale poslovne asocijacije - Uspostaviti čvrste lične odnose sa zvaničnicima koji su nadležni za unapređenje investicija pri


Interni marketing Eksterni marketing resornim ministarstvima i agencijama na nivou RS i BiH - Održavati registar i evidenciju pristiglih upita i vrsta upita - Održavati kontakte sa i informacije o preduzećima koja su izrazila interes za investiranje u Laktaše

Oformiti grupu poslovnih ambasadora poljoprivredno-poslovnog parka „Aleksandrovac”

- Dijaspora - Postojeći izvoznici - Poznati poslovni ljudi iz Brčko Distrikta BiH - Preduzeća koja su već uložila i koja mogu govoriti iz vlastitog iskustva - Susretati se sa njima, inspirisati ih, dati im marketinške informacije i materijale

Primarni investitor – vodeće preduzeće useljeno u zonu

- Uložiti mnogo napora da se pronađe primarni vodeći investitor koji ima snažnu poslovnu reputaciju kako bi se PP Centar pripremio za cjelokupan razvoj i kreirao imidž koji će zoni dati konkurentsku prednost -Vodeće preduzeće useljeno u zonu može integrisati ostala useljena preduzeća – uspostavljanje klastera lanca vrijednosti

Korištenje e-maila

- Redovna korespondencija putem e-maila kroz koju se potencijalnim investitorima i partnerima koji učestvuju u unapređenju investiranja pružaju nove informacije o tekućim aktivnostima na razvoju agro-preduzetničke zone

Osmišljavnje poruke i kreiranje vizuelnog identiteta

Kreirati profesionalan imidž sa jasnom porukom – kako će se Istočno Novo Sarajevo pozicionirati u budućnosti? - 5 NAJVAŽNIJIH prednosti - Imati dosljednu poruku

- Poruka treba objasniti šta je to što PP Centar „Aleksandrovac“ čini lokacijom pogodnijom od drugih lokacija u RS i sjeverozapadnoj BiH

Fotografije - Uložiti u profesionalno urađene fotografije lokacije, predstaviti izvanrednu lokaciju, objasniti poljoprivredni potencijal i obnovljive izvore energije, postojeću kvalifikovanu radnu snagu i postojeća pozitivna iskustva i ostvarene uspjehe, predstaviti ekološki imidž, naglasti turističke mogućnosti i kvalitet života

Prezentacijski paket (Materijal)

- Pripremiti i distribuirati marketinške dokumente:

Prospekt/prezentacija sa opštim informacijama o poljoprivredno-poslovnom parku “Aleksandrovac” - karta sa lokacijom; površina i lokacija parcela; saobraćajni tokovi; obračun troškova; pogodnosti za provođenje različitih vrsta aktivnosti - spisak konkretnih prednosti koje su specifične za PP Centar i druge ciljne sektore - lista podsticaja - informacije predstaviti na lokalnom i engleskom jeziku, te, po potrebi, drugim stranim jezicima (talijanski) -ne duže od 1-2 stranice


Interni marketing Eksterni marketing -koristiti ovaj material kao dopunu direktnim posjetama, te ga prilagati uz odgovore na upite i izraženo interesovanje i dostavljati ga u formi priloga e-mail porukama Power Point prezentacije i prospekti sa 3D prezentacijama namijenjenim različitim ciljnim grupama, na lokalnom i engleskom jeziku (6 – 12 stranica): kratko, jednostavno i jednoobrazno Činjenični podaci u digitalnoj formi i liste osnovnih podataka: - izrađuju se interno, - važno je ažurirati ih, socio-ekonomski profil opštine i troškovi poslovanja - tehnički detalji o parcelama u poslovnoj zoni, lokacijski planovi, podaci o prodaji -detalji o podsticajima Urneci/obrasci za slanje ponuda koji se prilagođavaju po potrebi Profesionalne fascikle

Web stranica Atraktivna i informativna Ažurirana Na stranici predstaviti kako napreduje razvoj poslovne infrastrukture Mape (karte), Google view, 3D i interaktivne prezentacije Detaljna dokumentacija o poljoprivredno-poslovnom parku „Aleksandrovac“ u pdf format Podaci na web stranici u formatu koji je prilagođen za štampanje Stranicu je lako pronaći: do informacija treba voditi tek jedan ili dva klika; postavljati linkove; postavljati banere na najposjećenije poslovne web stranice

Baze podataka na internetu

Unijeti podatke koji služe kao prezentacija zone u domaće i međunarodne baze podataka i portale o lokacijama za investiranje

Društvene mreže

Svakodnevno upravljati prisustvom na društvenim mrežama; preporučuje se: LinkedIN.

Oglašavanje Veoma ograničeno Bilbord na lokaciji, na kojem je vizuelno prikazan budući izgled zone

Veoma organičeno (najskuplje) Ne provodi se samostalno; provodi se samo u partnerstvu sa RS, FIPA ili drugim komorama ili asocijacijama Postaviti banere na odabrane web stranice

Odnosi sa javnošću (PR)

Dobar PR od ključne je važnosti kako bi se probudilo značajnije interesovanje i postiglo da projekat razvoja zone bude šire prihvaćen među lokalnom populacijom i preduzećima; informisati o pogodnostima koje poslovna zona donosi zajednici Snažnim PR-om može se postići pozitivan stav o poslovnoj zoni i pozitivan imidž poslovne zone Promovisati smještanje na

Biti domaćin posjeta stranih novinara


Interni marketing Eksterni marketing zasebnu lokaciju u poslovnoj zoni: dobro je za imidž preduzeća, olakšava širenje u budućnosti, omogućava zadovoljavanje standarda zaštite životne sredine, veća vrijednost za novac Saopštenja za medije koja se šalju lokalnim, regionalnim i državnim medijima i publikacijama Redovni sastanci sa lokalnim medijima

Aktivnosti nakon ostvarivanja kontakta

Redovni kontakti, e-mail komunikacija i korespondencija putem koje se pružaju nove informacije o tekućem razvoju poslovne zone.

Ponuda i paket podsticaja

Utvrditi standardizovanu ponudu, uključujući paket podsticaja.

Razviti programe zapošljavanja i prekvalifikacije u oblasti ljudskih resursa (HR)

U saradnji sa srednjim školama, višim školama i Univezitetom u Banja Luci.

Umrežavanje sa agencijama za nekretnine, organizacijama koje nude usluge konsaltinga za investiranje i usluge inžinjeringa

Proširiti informacije, obezbijediti prezentacijske materijale i ažurirane informacije o lokaciji za lokalne konsultante i agencije za nekretnine koji rade sa investitorima

Udruženo brendiranje

Koristiti primjere uspješnog poslovanja iz Laktaša kako bi se privukli novi investitori

Sertifikati i nagrade

Koristiti

Privredni savjet Opštine Laktaši

Kvartalne prezentacije o razvoju poljoprivredno-poslovnog parka„Aleksandrovac” (budućnost – ekološke poslovne zone)

Učešće na sajmovima

Ograničeno Samo na nekoliko odabranih specijalizovanih sajmova

Događaji na nivou sektora

Učešće na lokalnim preduzetničkim manifestacijama

- Manifestacije na nivou RS i na međunarodnom nivou – učešće s


Interni marketing Eksterni marketing ciljem predstavljanja zone - Donatorske konferencije, konferencije specijalizovane za dati sektor, - Investicioni forumi i konferencije.

Marketinški odjel na lokaciji

Da. Tokom faze razvoja projekta, marketinški odjel trebao bi biti dio Jedinice za rukovođenje projektom.

Profesionalno usavršavanje članova projektnog tima

Opštinski tim treba ojačati vanjskim zastupnicima za promociju prodaju u odabranim tržištima, dok se ne uspostavi profesionalni tim za rukovođenje zonom.

Predloženi godišnji budžet za marketing

Minimalno 40.000 EUR (vanjski troškovi; nisu uračunate plate opštinskih zaposlenika)


3.4. Procjene u vezi sa prodajom

Marketinške aktivnosti i privlačenje glavnog investitora za poljoprivredno-preduzetnički centar moraju početi odmah nakon što Opština Laktaši odobri Studiju izvodljivosti, te u dogovoru sa Vladom RS kao vlasnikom zemlje. Prodaju parcela će pratiti plan infrastrukturnog razvoja, što znači od faze 1 (poljoprivredno-poslovni centar) do faze 2 (podrška za MSP) i 3 (istraživanje, aktivnosti demonstracije, laboratorije, testna polja). Plan prodaje počiva na sljedećim pretpostavkama: Faza 1: Poljoprivredno-poslovni centar sa logističkim, skladišnim te jedinicama za pakovanje i preradu, energetskim objektima i 1 centralnim objektom za poslovne usluge

- Glavni investitori u Poljoprivredno-preduzetnički centar dogovoren najkasnije do 2016.

- Dogovor o subjektu koji se bavi izgradnjom - investitor u sistem obnovljive energije u 2017.

- Dogovor i prvom investitoru centralni poslovni objekat u 2018. - Infrastruktura završena u 2018. - Ukupni broj investitora: 3 - Područje je uglavnom namijenjeno distribuciji u agro-biznisu, skladištenju i pakiranju,

te se stoga očekuje da će jedan krupniji subjekt koji se bavi izgradnjom kupiti u rukovoditi područjem

- Prodano 100% do 2019. - Približno 20 radnih mjesta po hektaru cjelokupne zone (logistika) - Sva radna mjesta do 2020.

Faza 2: Podrška za MSP u poljoprivrednom-preduzetništvu, sektoru tehnologija za održivu energiju, ekološkim sektorima Parcele za centralne objekte faze 2 nisu za prodaju, ali su rezervisane za javne investicije u tehnološki centar ili sličnu javnu inovaciju i usluge podrške preduzećima

- 80% područja parcela za MSP prodano do 2022. - 20% nije uopšte prodato ili je prodato poslije - Infrastruktura završena u 2020. - oko 35 radnih mjesta po hektaru cijele zone (intenzivnija proizvodnja i usluge MSP-a) - Prodano 26 parcela za MSP - Očekuje se kreiranje svih radnih mjesta do 2022, pod uslovom da sve parcele budu

prodate.

Faza 3: Testna i istraživačka polja, staklenici, laboratorije

- Područje opremljeno infrastrukturom do 2020. - Područje nije prodano do 2022., ali investitori ili druge zainteresovane strane mogu

područje koristiti za intenzivnu poljoprivrednu proizvodnju, po mogućnosti za uspostavu testnih i istraživačkih polja, terenskih laboratorija itd.

- Pretpostavlja se da će se iskoristiti 40% područja - U obzir uzeto 40% mogućih radnih prostora

Indikativni plan prodaje izložen je u Tabeli 39 u nastavku teksta. Procjenjuje se da će 53% zone (faze 1, 2 i 3) biti prodato do 2022.; međutim, investitori će se useliti u zonu uz zakašnjenje od približno 2 godine nakon kupovine parcele.


Tabela 39 Procjena Plana prodaje za poljoprivrdno-preduzetnički park „Aleksandrovac”

Faza Broj

parcela

Ukupna površina parcela u

m2

Procječna površina parcele

Parcela za

prodaju

Površina područja

za prodaju

m2 2017. 2018. 2019. 2020. 2021. 2022. Ukupno do 2022.

Godišnji % prodatih parcela 109 648.056 6% 18% 18% 5% 5% 0% 53% % prodatih parcela 6% 24% 43% 48% 53% 53%

Stopa popunjenosti % 94% 76% 57% 52% 47% 47%

Faza 1 27 211.079 7.818 27 211.079 37.915 86.582 86.582 0 0 0 211.079

Agrobiznis & Logistika 25 173.164 6.927 25 173.164 86.582 86.582 173.164

Centralni objekti 2 37.915 18.958 2 37.915 37.915 37.915

Phase 2 35 189.065 5.402 33,00 164.640 0 32.928 32.928 32.928 32.928 0 131.712 MSP 33 164.640 4.989 33 164.640 32.928 32.928 32.928 32.928 131.712

Centralni objekti 2 24.425 12.213 0 0 0

Phase 3 49 272.337 5.558 49 272.337 0 0 0 0 0 0 0 Različiti (MSP,) 49 272.337 5.558 49 272.337 0 0 0 0 0 0 0

UKUPNO 111 672.481 6.058.4 109 648.056 37.915 119.510 119.510 32.928 32.928 0 342.791

MSP 107 610.141 5.702 107 610.141 0 119.510 119.510 32.928 32.928 0 304.876

Centralni objekti 4 62.340 15.585 2 37.915 37.915 0 0 0 0 0 37.915


A.4. Konceptualno rješenje Opis konceptualnog rješenja je zasnovan na sljedećoj tehničkoj dokumentaciji:

− Poljoprivredno-poslovni park Aleksandrovac, Opština Laktaši, Konceptualno rješenje, novembar 2014., Ključni ekspert Igor Grozdanić; EuropeAid/129850/C/SER/BA, WYG International Ltd, Projekat br.: 2012/302-507.

− Preliminarna procjena uticaja na životnu sredinu za potrebe izrade studije izvodljivosti Poljoprivredno-poslovnog parka Aleksandrovac, novembar 2014., Ključni ekspert Igor Grozdanić; EuropeAid/129850/C/SER/BA, WYG International Ltd, Projekat br.: 2012/302-507.

Cjelokupni dokumenti uključujući grafičke dijelove su priloženi uz studiju u vidu aneksa. 4.1. Opis postojećeg stanja Lokacija od 84.18 ha koja je predmet ove Studije izvodljivosti je prazan greenfield poljoprivredni prostor koji se nalazi istočno od naselja Aleksandrovac i sjeverno od Međunarodnog aerodroma Banja Luka u Mahovljanima. Glavna komunalna infrastruktura, izuzev kanalizacije i tretmana otpadnih voda je već u blizini Poljoprivredno-poslovnog parka Aleksandrovac. Ipak, nije izgrađena infrastruktura na području zone koja bi služila razvoju poslovne zone.

Postojeća infrastruktura na lokaciji:

− Saobraćajna infrastruktura: U samoj Zoni nema postojećih saobraćajnica, izuzev poljoprivrednog ulaza – zemljanog puta, koja povezuje magistralni put M – 16 sa autoputem Banja Luka – Doboj i lokalni put na sjeveru.

− Vodovod:Javnom vodovodnom mrežom na području opštine Laktaši upravljaju K.P.“Budućnost“ a.d. Laktaši i K.P. „Vodovod“ a.d. Banjaluka. Lokacija poljoprivrednog parka Aleksandrovac snabdjevat će se iz vodovodnog sistema Maglajani kojim upravlja K.P.“Budućnost“ a.d. Laktaši. Do sada su izgradjeni i funkciju stavljeni jedna bušotina u izvorištu u Maglajanima, potisni cjevovod koji prolazi oko 200 m južno od poslovne zone i rezervoar Gajani kapaciteta 1000m³. Izvedena je prva faza distributivne mreže, a u toku su radovi na izvodjenju sekundarne mreže. U planu je da se tokom 2015. godine izgrade i u funkciju stave još tri bušotine na izvorištu u Maglajanima.

− Kanalizacija: Kanalizacijski sistem za odvodnju površinskih i fekalnih voda za

područje Opštine Laktaši je mješovitog tipa, pri čemu se prikupljene otpadne vode ispuštaju direktno u recipijente, bez prethodnog prečišćavanja. Recipijenti otpadnih voda za ovo područje su: obodni kanal Osorina, rijeka Vrbas, Mahovljanska Rijeka, vještačko jezero, itd. Kanalizacija grada Laktaša je izgradjena do lokacije Starača, koja se nalazi u blizini rijeke Vrbas. Na ovoj lokaciji postoji stari, devastirani uredjaj za prečišćavanje, koji danas nije u funkciji. Na prostoru grada Laktaša i bliže okoline ne postoji izgradjeno postrojenje za tretman sanitarno-fekalnih otpadnih voda koje je u funkciji. Prema navodima odgovornih lica


iz Opštine Laktaši, planirano je izvodjenje nekoliko uredjaja za prečišćavanje za pojedine dijelove ovog naseljenog područja, kao neovisni sistemi.

U ruralnom dijelu opštine Laktaši (uključujući i Aleksandrovac) nema sagradjene kanalizacione infrastrukture. Otpadne vode se sprovode u vodonepropusne septičke jame.

U toku je realizacija projekta „Izgradnja i rekonstrukcija vodovoda i kanalizacije na području opštine Laktaši“ finansiranog od strane Evropske investicione banke koji će doprinijeti poboljšanju kanalizacionog sistema opštine Laktaši i otklanjanju zagađenja u urbanim područjima obezbjeđenjem odvodnje i prečišćavnje fekalnih voda. Projekat ne uključuje područje poljoprivredno-poslovnog parka Aleksandrovac.

Na prostoru u blizini poljoprivredno-poslovnog parka “Aleksandrovac” ne postoji izgrađen sistem separatora za prečišćavanje zauljenih oborinskih voda, koje će budućom infrastrukturom poljoprivredno-poslovnog parka biti prikupljene zasebnim kolektorskim sistemom.

− Elektroenergetska infrastruktura: Područje koje obuhvata poljoprivredno-

poslovni park Aleksandrovac je u velikoj mjeri pokriven elektroenergetskim sistemom za kontinuiranu isporuku električne energije. Primarno napajanje je iz nove planirane TS 110/20 kV LAKTAŠI 2, čija je izgradnja obaveza JP Elektroprenos BiH, Operativno područje Banja Luka.

− Telekomunikacije: Zona Aleksandrovac na području Opštine Laktaši ne posjeduje unutrašnju telekomunikacionu infrastrukturu u obimu koji je potreban za ovakvu vrstu poslovne zone. Ulazak u zonu je pokraj magistralnog puta Aleksandrovac-Laktaši bez izgrađenih objekata. U neposrednoj blizini od ulaska u zonu se nalazi optičko okno kompanije M-tel i odatle se formira optički spojni put prema prema aktivnom čvoru s dvije PEHD cijevi promjera 50 mm koje omogućuju upuhivanje optičkog kabla i priključenje buduće telekomunikacione mreže navedene industrijske zone na centralu u TKC Laktaši.

− Gasne instalacije: U neposrednoj blizini poljoprivredno-poslovnog parka

„Aleksandrovac“ ne postoji izgrađena gasna stanica, niti se planira gasifikacija ovog područja.

− Postojeći objekti na lokaciji: Na lokalitetu nema objekata jer se zemljište trenutno

koristi kao obradivo.


Slika 1 Postojeće stanje lokacije Poljoprivredno-poslovnog parka Aleksandrovac

Postojeća planska dokumentacija i propisi: Postoji opštinska strategija razvoja, ali ne i Prostorni plan opštine Laktaši, niti Urbanistički ili Regulacioni plan za područje zone Poljoprivredno-poslovnog parka Aleksandrovac.


Mapa 6 Poljoprivredno-poslovni park Aleksandrovac – postojeće stanje

4.2. Opis različitih prijedloga i odabir odgovarajućeg Konceptualnog rješenja

Kao sastavni dio ove Studije izvodljivosti, analizirana su tri prijedloga za prikladnije korištenje i organizaciju lokacije Poljoprivredno-poslovni park Aleksandrovac, sa ciljem pružanja dovoljne fleksibilnosti koja bi odgovarala potrebama potencijalnih investitora, kao i osiguravala budući razvoj ove poslovne lokacije. Sva tri prijedloga koncepta su urađena na način da budu dobar osnov za pripremu izrade Regulacionog plana, koji bi trebao biti racionalan, fleksibilan i ekonomski izvodljiv, bez komplikovanih procedura, a u skladu sa zahtjevima investitora. Nakon analize sva tri prijedloga i razgovora sa opštinskim predstavnicima, prijedlog broj 3 je usvojen. U daljoj razradi projekta, ovaj prijedlog je unaprijeđen. Svi prijedlozi su prikazani u grafičkom dijelu Aneksa 1 dok je odabrano Konceptualno rješenje opisano u poglavlju 4.3.


Tabela 40 Analiza Prijedloga Konceptualnih rješenja

Konceptualno rješenje Prijedlog 1



Cijela zona se formira u pravcu sjever-jug, dok je pozicija centralnih objekata bazirana samo na južnoj strani zone uz saobraćajnicu koja povezuje M-16 i autoput Banja Luka – Doboj. Ovim Prijedlogom, zona je podijeljena na dva odvojena dijela i dvije faze.

Ovim konceptom zona se formira uz saobraćajnicu koja povezuje M-16 i autoput Banja Luka – Doboj, dubine 300 m. Parcele rezervisane za centralne sadržaje su u sredini zone, sa obje strane transverzale koja povezuje longitudinalnu saobraćajnicu na jugu i lokalni put na sjeveru zone.

Ovaj koncept je kombinacija prethodna dva prijedloga. Poslovni park se na lijevoj strani proteže u pravcu sjever – jug (koncept dizajn 1), a na desnoj strani, zona se formira uz saobraćajnicu koja povezuje M-16 i autoput Banja Luka – Gradiška, s tim da su saobraćajnice unutar ovog dijela zone modifikovane u odnosu na koncept dizajn 2. Parcele za centralne sadržaje rezervisane su u sredini Zone, sa obje strane glavne transverzalne saobraćajnice.

Pozitivni aspekti- mogućnost izgradnje u fazama, neometan pristup,

Pozitivni aspekti- mogućnost izgradnje u fazama, centralni objekti su pozicionirani u središnjem dijelu i time dostupni svim budućim korisnicima

Pozitivni aspekti- kreiranje neke vrste javnog prostora i centra unutar samog poslovnog parka, koji je dostupan svim korisnicima zbog svoje centralne pozicije. Moguća je izgradnja u fazama, a zona je odvojena na dva sektora, jedan za poljoprivredne aktivnosti a drugi za industrijsku proizvodnju. Sveukupan broj parcela MSP-a je povećan.

Negativni aspekti- svi centralni objekti su pozicionirani u jednom dijelu zone, umjesto da su planirani na način da mogu pružati usluge širem području zone istovremeno.

Negativni aspekti-Parcele koje se nalaze na krajnjem zapadu i istoku zone su neracionalne i nepovoljnog tlocrtnog odnosa širine i dužine. Limitirano je i širenje centralnih sadržaja. Manji broj parcela za SMP.

Negativni aspekti: N/A

4.3. Opis odabranog Konceptualnog rješenja Konceptualno rješenje uključuje prijedlog rješenja urbanizma kao i rješenja tehničke infrastrukture, sistema vodovoda i kanalizacije, elektro-energetike i telekomunikacija.Ovo Konceptualno rješenje uključujući urbanistički i infrastrukturni prijedlog može se smatrati dobrom osnovom za dopunu postojećeg Regulacionog plana, koji bi omogućio visok nivo fleksibilnosti i operativnosti za buduće klijente i investitore u Poljoprivredno-poslovni park Aleksandrovac. Urbani kontekst Poljoprivredno-poslovnog parka Aleksandrovac


Poljoprivredno-poslovni park Aleksandrovac pokriva površinu od 841.837 m2 od kojih 672.481 m2 ili 80% predstavlja parcele za investitore u poljoprivredu, MSP-a, staklenike i sličnu poljoprivrednu proizvodnju, održivu energiju i centralne objekte. U sklopu zone nalazi se 111 parcela čije veličine variraju od 4.880 m2 do 8.500 m2, međutim, dijeljenje u manje ili spajanje u veće parcele je moguće. Parcele za centralne objekte i objekte energane su i veće, od 11.285 m2 do 20.610 m2. Predloženo urbanističko rješenje organizacije zone pokriva ukupno 329.695 m2 bruto površine predviđene za izgradnju poslovnih objekata (BGP). Urbanistički pokazatelji:

− Koeficijent iskoristivosti: 329.695:841.837=0,39<1 − Koeficijent izgrađenosti: 232.078:841.837=0,27<1

Tabela 41 Osnovni podaci o zoni

Tip Površina (m2) % Komentar

Ukupna površina 107 parcela za Poljoprivredno-preduzetnički centar i MSP-a

610.141 73%

Uključuje i 49 parcela u zoni/fazi 3 gdje su staklenici, istraživački centar i testna (pokazna) farma pretpostavljeni u ovoj Studiji

Ukupna površina 4 parcele za centralne objekte

62.340 7%

Ukupna saobraćajna površina (uključujući i pješačke komunikacije) 62.055 7%

Ostale neizgrađene površine i zaštitni pojas

107.301 13% Ukupna površina zone 841.837 100%

Zoning Zoning predlaže tri zone, a dalje se diferenciraju u zavisnosti od projekcija potencijalnih aktivnosti koje će se odvijati u okviru svake od njih. Istovremeno, zoning omogućava faznu izgradnju infrastrukture zone. Građenje u zonama je moguće samo unutar građevinskih linija, koje su uvijek sa jednakim odstojanjima od glavnih saobraćajnica, a date u maksimalnim granicama za izgradnju. U tom dijelu, a u okviru maksimalnih površina predviđenih za to, investitori će, u zavisnosti od traženog broja parcela i svojih potreba, biti slobodni da spoje gabarite objekata označenih u planu. Tri prostorne zone su predviđene na lokaciji:

- Zona za poljoprivredno preduzetništvo uključujući logistiku, skladištenje, pakovanje i preradu,

- Zona za industrijsku proizvodnju MSP-a koji pružaju podršku poljoprivrednom preduzetništvu, tehnologije održive enegrije i zelene industrije i

- Zona za staklenike, istraživačke i pokazne farme, laboratorije.

Centralni sadržaji


Centralni sadržaji su u sredini Parka, sa obje strane glavne transverzalne saobraćajnice. Oni kreiraju vrstu javnog prostora i centra unutar Parka, čime je i on sam dobio na atraktivnosti. Ovakav položaj centralnih sadržaja, koji omogućava građenje u fazama, u zavisnosti od potreba, najracionalniji je sa aspekta spominjane racionalnosti , fleksibilnosti, ali i ekonomske izvodljivosti. Kontrola nad ulazom i zajedničkim sigurnosnim sistemom mogla bi značajno reducirati saobraćajnice unutar parcela i ograda između parcela što bi bio značajan benefit za potencijalne investitore. U tom smislu, upravljanje Zonom u upravnoj zgradi operatera jedan je od mogućih centralnih sadržaja. U takve sadržaje spadaju i: zajednički treninzi, poslovni inkubatori, poslovno inovacioni centar, kancelarijski prostori za započinjanje biznisa (start-up), prostori za promotivne i marketing aktivnosti, konferencije, sastanke, zajedničku administraciju, osiguranje, te prostori za održavanje objekata u Zoni, njihovo čišćenje i održavanje, čišćenje zelenih površina, te generalno upravljanje utroškom energije. Osim toga, mogući su i smještajni kapaciteti, koji bi podržavali neke od navedenih aktivnosti – manji hotel ili apartmani, ali i prostori za dnevnu brigu o djeci uposlenih (vrtić), kao i ugostiteljske djelatnosti za cijelu Zonu. Za očekivati je da se i neka energetska postrojenja centralno pozicioniraju unutar dijela namijenjenog centralnim sadržajima, stvarajući tako uvjete za dugoročno isplativa ulaganja. Planiranjem navedenih zajedničkih sadržaja potrebno je prvenstveno ostvariti uštede u investicijama budučih korisnika Parka kroz korištenje zajedničkih servisa i prostora koje nudi uprava Zone. Faze Planirano je da Poljoprivredno-poslovni park Aleksandrovac bude izgrađen u tri faze. Ipak, očekuje se da se ove faze mogu spojiti u jednu fazu, što je više ekonomski održivo i efikasno.

− Faza 1: Poljoprivredno-preduzetnički centar − Faza 2: SMP-a koji pružaju podršku − Faza 3: staklenike, istraživačke i pokazne farme, laboratorije.

Tabela 42 Osnovi podaci za faze razvoja

Faza Ukupna

veličina u m2

Broj parcela Ukupna veličina

parcela u m2

Prosječna veličina parcela

u m2

Ukupna Bruto građevinska

površina (BGP) u m2

Prosječna Bruto građevinska

površina (BGP) u m2 po parceli

1 303.290 27 211.079 7.818 89.661 3.321 MSP 25 173.164 6.927 80.771 3.231

C 2 37.915 18.958 8.890 4.445 2 234.588 35 189.065 5.402 94.780 2.708

MSP 33 164.640 4.989 89.100 2.700 C 2 24.425 12.213 5.680 2.840 3 303.959 49 272.337 5.558 145.254 2.964

MSP 49 272.337 5.558 145.254 2.964 C 0 0 0 0 0

UKUPNO 841.837 111 672.481 6.058 329.695 8.993 MSP – mala i srednja preduzeća, C – centralni objekti


Izgradnja po fazama je predložena kao alternativa u slučaju da grantovi za infrastrukturu nisu osigurani.

Mapa 7 Konceptualno rješenje - Urbanizam

Mapa 8 Konceptualno rješenje - Faznost


Mapa 9 3D Model 1

Mapa 10 3D Model 2


Infrastruktura Mreža saobraćajnica, vodovodni i kanalizacioni sistemi, elektro-enegretski sistemi i telekomunikacije su planirane za izgradnju u okviru Poljoprivredno-poslovnog parka Aleksandrovac.

Tabela 43 Osnovni podaci o infrastrukturi

Infrastruktura Dužina Faza 1 Faza 2 Faza 3 Ukupno Mreža saobraćajnica m 1.645 1.637 2.283 5.565 Vodovodna mreža m 1.325,85 1.625,58 1.812,8

4.764,32

Fekalna kanalizacija m 1.335,95 1.458,64 1.673,2 4.468,51 Mreža oborinskih voda m 1.884,74 1.507,16 1.706,4

5.098,31

Mreža zauljenih oborinskih voda m 1.917,22 1.518,89 1.723,4

5.159,57 Javna rasvjeta m 2,057 2.468 1.935 6.460 Elektro-energetska mreža m 7.920 14.804 10.641 33.365 Telekomunikacije (optički kabl) m 1.750 2.000 2.800 6.550

− Infrastruktura saobraćaja: Saobraćaj unutar Zone je planiran kao tri prstena koja

se povezuju na proširen i modifikovan poljorivredni put - transverzalu, a preko nje, na južnoj strani, izlaze na saobraćajnicu koja povezuje M-16 i auto put Banja Luka – Doboj, a na sjevernoj strani na lokalni put koji povezuje naselja.

− Vodovod: Vodosnabdijevanje poljoprivredno-poslovnog parka Aleksandrovac u

sklopu ovog konceptualnog rješenja, planirano je izvršiti izgradnjom prstenastog cijevnog sistema koji će biti priključen na cjevovod koji je planirano izgraditi iz pravca juga. Cjevovode je planirano izvoditi od PEHD cijevnog materijala, promjera DN 110, 125 i 160 mm, nazivnog pritiska NP 10 bara, koji se polažu u teren na određenim dubinama koje garantuju zaštitu od smrzavanja i štite cijevi od vanjskih fizičkih uticaja.

Priključenje poslovnih objekata na planirane cjevovode unutar ove poslovnog parka vršiće se po principu “jedan objekat – jedan priključak”, pri čemu se pod pojmom “priključak” smatra dužina priključne cijevi od spoja sa glavnim cjevovodom do dužine od 1,0 m unutar svake od planiranih parcela.

- Kanalizacija: Sistemi kanalizacije, također postavljeni sa glavnim cijevima u javne

saobraćajnice, uključuju sisteme za odvodnju fekalnih otpadnih ovda, zauljene oborinske vode i čiste oborinske vode.

- Odvodnju sanitarno-fekalnih otpadnih voda poljoprivredno-poslovnog parka

Aleksandrovac previđeno je izvesti izgradnjom kolektorskog sistema, izgrađenog od kanalizacionih cijevi i revizionih okana, koji će sve sanitarno-fekalne otpadne vode iz poslovnih objekata sakupiti i transportovati do planiranog postrojenja za prečišćavanje,koje će se nalaziti nedaleko od predmetnog poslovnog parka, u zapadnom pravcu. Iz ovog postrojenja, prečišćene vode se planiraju upustiti u obodni kanal Osorina, pored autoputa. Ovaj dio primarne kanalizacione cijevi koji veže Poljoprivredno-poslovni park Aleksandrovac sa budućim postrojenjem za tretman otpadnih voda nije uključen u troškove ove investicije ali je preduslov za funkcionisanje čitave zone. Uvođenje otpadnih voda iz svakog poslovnog objekta u glavne kolektore planira se vršiti po principu “jedan objekat – jedan priključak”.


− Odvodnja oborinskih voda planira se vršiti izgradnjom dva zasebna sistema oborinskih kolektora. Jedan sistem kolektora će prikupljati i odvoditi oborinsku vodu sa zajedničkih saobraćajnica do separatora zauljenih voda a drugu kolektor je planirano izgraditi za prikupljanje tretirane oborinske vode sa platoa budućih poslovnih objekata kao i za prikupljanje čiste oborinske vode sa krovova objekata.

− Kolektorski sistem zauljenih oborinskih voda dimenzioniran je na mjerodavnu

računsku oborinsku vodu koja dotiče sa glavnih saobraćajnica buduće poljoprivredno-poslovnog parka Aleksandrovac isključujući površine parcela na kojima će biti smješteni poslovni objekti.

− Kolektorski sistem koji će prikupljati prečišćene oborinske vode sa platoa svakog

poslovnog objekta i čiste oborinske vode sa krovova objekata, predviđeno je položiti u trup kolovozne površine budućih saobraćajnica. Uvođenje oborinskih voda sa glavnih saobraćajnica u glavne kolektore, predviđeno je vršiti pomoću slivnika postavljenih u glavnim saobraćajnicama ove poslovne zone.

− Odvodnja tehnoloških otpadnih voda nije obrađena u sklopu ove dokumentacije, iz

razloga pojave različitih djelatnosti pojedinih poslovnih subjekata.

− Tretman otpadnih voda: - Tretman sanitarno-fekalnih otpadnih voda budućeg poljoprivredno-poslovnog

parka “Aleksandrovac” planirano je vršiti u zasebnom neovisnom postrojenju za tretman otpadnih voda ovog poljoprivredno-poslovnog parka, koje će se nalaziti na lokaciji u blizini ovog poslovnog parka, nakon čega će prečišćene otpadne vode biti ispuštene u obodni kanal Osorina.

- Tretman zauljenih oborinskih voda poslovnog parka predviđeno je vršiti u

zajedničkom separatoru zauljenih voda, u koji se uvode zauljene oborinske vode sa glavnih zajedničkih saobraćajnica, koje se nakon prečišćavanja, upuštaju u obodni kanal Osorina, kao najbliži recipijent.

- Tretman tehnoloških otpadnih voda nije obrađen u sklopu ove dokumentacije, iz

razloga potencijalnih različitih djelatnosti pojedinih poslovnih subjekata. - Elektro-energetski sistem: prateći projekciju potencijalnih potreba poslovnih objekata

na lokaciji, elektro-energetski sistemi uključuju prijedloge za visokonaponsku mrežu sa trafostanicama, niskonaponsku mrežu koja spaja svaku parcelu, te sistem javne rasvjete.

- Usvajamo 12 distributivnih trafostanica TS 20/0.4 kV sa transformatorskom

jedinicom od 1000 kVA. Snaga pojedinih TS 20/0.4 kV data je na jednopolnoj šemi. Lokacija trafostanica je u skladu prostorne cijeline “Aleksandrovac”, njihov je kapacitet predvidjen za pokrivanje potreba za električnom energijom datog konzumenta. Odabrane TS 20/0.4 kV izvešće se kao slobodnostojeće.

- Visokonaposnka mreža: Planirana 10(20) kV mreža u obuhvatu predviđa povezati

sve trafostanice sa mogućnošću napajanja iz nove planirane TS 110/20 kV LAKTAŠI 2 kao glavnim i rezervni izvorom napajanja. TS 20/0.4 kV su distributivne, a vezane su na kabal 20 kV na principu “ulaz – izlaz “. Da bi se obezbjedilo stabilno napajanje električnom energijom " Poljoprivredno-poslovnog parka Aleksandrovac ", potrebno je od novo planirane TS 110/20 kV LAKTAŠI 2 povući dva planirana 20 kV kabla i povezati planirane trafostanice.


- Uz planirane visokonaponske 20 kV kablove položiti cijev za optički kabl za

daljinsku komandu. U kablovske vodne čelije ugraditi indikatore kvara. Kablovi će se polagati u zemlju pored saobraćajnica i u pješačke pločnike.

- Ovim rješenjem se daje osnovni koncept za oblikovanje niskonaponske 0.4 kV

mreže. Obzirom na karakteristiku zone u posmatranom obuhvatu, niskonaponska 0.4 kV mreža će biti izvedena kao kablovska.

- Javna rasvjeta: Predvidja se postepena izgradnja javne rasvjete novoplaniranih

saobraćajnica predmetnog obuhvata. Rasvjetu treba izvesti prema fotometrijskim proračunima u skladu sa važećim standardima i preporukama. Napajanje svjetiljki javne rasvjete rješiti podzemnim niskonaponskim 0.4 kV kablovima.

− Sistem telekomunikacija uključuje prijedlog centralnih switch jedinica sa optičkim

kablovima povezanih sa svakom parcelom. Predvidjeno je da se poslovnim korisnicima obezbijede prijenosne brzine od 100 Mbit/s u oba smjera tj. ka pretplatniku i od pretplatnika (downstream i upstream) što je u skladu sa evropskim preporukama.

− Prikupljanje otpada i upravljanje otpadom: Planiranje upravljanja otpadom

jedna je od najbitnijih stavki Zakona o upravljanju otpadom (objavljenog u Službenim novinama Republike Srpske br. 53/02, 65/08). U dijelu Zone potrebno je predvidjeti i centralni punkt za skupljanje otpada, gdje se vrši odvajanje otpada kao priprema za tretiranje otpada u zavisnosti od toga da li se radi o otpadnom ulju, metalnom ili o papirnom otpadu (ambalaži). Isto tako, obavezno je i ekološki prihvatljivo zbrinjavanje građevinskog otpada u toku samog građenja objekata i infrastrukture.

Koncept zajedničkog snabdijevanja održivom energijom

Nakon analize prednosti i dostupnosti različitih obnavljajućih izvora enegrije, predložena je izgradnja zajedničke elektrane na biomasu, za čitav Poljoprivredno-poslovni park Aleksandrovac. Biomasa, kao obnovljivi izvor energije, njena raspoloživost u lokalnim okvirima, kao i raspon koristi dobivenih iskorištavanjem, stavlja je u poziciju prioritetnog izvora koji treba podsticati i razvijati, ali ne zanemarujući i ostale OIE. Zajedničko snabdijevanje energijom za cijelu zonu će smanjiti pojedinačne investicije i svakodnevne troškove poslovanja, poboljšati atraktivnost zone i smanjiti negativan uticaj na životnu sredinu. Proizvedenu toplotnu energiju moguće je iskoristiti za zadovoljavanje toplotnih potreba proizvodnih objekata u poslovnom parku. Obzirom da je planiran fazni razvoj Poljoprivredno-poslovnog parka Aleksandrovac, predviđena je i fazna izgradnja energane i prateće infrastrukture:

FAZA I obuhvata izgradnju objekta energane, površine oko 3.000 m2, instalaciju toplovodnog kotla na drvnu sječku instalirane snage 1 MWth, polaganje predizolirane cjevovodne mreže i armature, u ukupnoj dužini od oko 1803 m (3606 m). U okviru Faze I na toplovodnu mrežu energane moguće je priključiti 26 poslovnih objekata.


FAZA II obuhvata instalaciju sistema za spaljivanje otpada kapaciteta 1MWel i 4MWth i polaganje predizolirane cjevovodne mreže i armature, u ukupnoj dužini od oko 2302 m (4604 m). U okviru Faze II na toplovodnu mrežu moguće je priključiti 35 poslovnih objekta. FAZA III obuhvata proširenje predizolirane cjevovodne mreže i armature, u ukupnoj dužini od oko 2819 m (5638 m). U okviru Faze III na toplovodnu mrežu moguće je priključiti 49 poslovnih objekta. Za sve objekte projektnim rješenjem je predviđena instalacija toplotnih podstanica i mjerača potrošnje energije.

Troškovi objekta za snabdijavanje održivom energijom i njegove mreže nisu uključeni kao trošak u ovu Studiju izvodljivosti, jer je predviđen poslovni model Javno-privatnog partnerstva ili privatnog investitora. Tim za upravljanje projektom će u toku pripremne faze osigurati najpovoljnijeg privatnog investitora u snabdijevanju energijom.

4.4. Uticaj na životnu sredinu

Na osnovu Preliminarne procjene uticaja na životnu sredinu zaključeno je da projekat Poljoprivredno-poslovnog parka Aleksandovac u Laktašima ekološki prihvatljiv za razvoj s obzirom na to da će mjere ublažavanja i mjere zaštite biti u potpunosti poštovane. Na ovaj način, potencijalni uticaj infrastrukture i pogona poslovne zone na životnu sredinu je smanjen na najniži mogući nivo. Ovo se prvenstveno odnosi na zaštitu vode i tla, emisije u vazduh i stvaranje buke.

- Buka: Prilikom dodjele zemljišta za određeni poslovni sektor treba uzeti u obzir da djelatnosti poput drvoprerađivačkih, proizvodnje energije, itd. koje su potencijalni stvaraoci buke ne mogu biti smješteni na istočnoj granici zone, zbog blizine stambenog naselja, ili moraju imati dodatnu mjeru zaštite od buke.

- Voda i tlo: Vode su jedan od ključnih resursa opštine, a ugrožene su prije svega

nepostojanjem adekvatnog sistema prikupljanja i tretmana otpadnih voda. Individualni objekti uglavnom imaju septičke jame koje najčešće nisu adekvatno izvedene, te kao posljedica toga dolazi da infilatracije sadržaja otpadnih voda u podzemne tokove. Jedan od ciljeva u sklopu Strategije opštine je izgrađen i funkcionalan javni vodovodni sistem do 2018. godine koji obuhvata najmanje 80% domaćinstava i izgrađeni kanalizacioni sistem za 30% domaćinstava, do 2018. godine. Za potrebe Poljoprivredno-poslovnog parka planirana je izgradnja dodatnog primarnog kanalizacijskog kolektora.

- Shodno, u sklopu zone je potrebno projektovati i izgraditi prikladan tretman otpadnih voda (kanalizacija fekalne, tehnološke i zauljene vode). Investitori trebaju, za svoje poslovanje, obezbijeditit dozvole za vodu i postupati u skladu sa istim.

- U Poljoprivredno-poslovnom parku Aleksandrovac biće izgrađen separatni sistem kanalizacije sa odgovarajućim tretmanom za sve vrste otpadnih voda. Prijedlog je da se razmotri mogućnost tretmana otpadnih voda.

- Zemljište je, uz vodu, jedan od ključnih prirodnih resursa opštine. Strategijom razvoja opštine iznesene su činjenice da poljoprivreda ne daje efekte u skladu sa potencijalima.


Opredjeljenje Opštine na ovom prostoru je da poljoprivredno zemljište pretvara u građevinsko. - Vazduh: U zavisnosti od vrste djelatnosti, redovno će biti vršeno praćenje –

mjerenje emisije u vazduh iz kotlovnica i iz tehnologija. Redovno održavanje i tehnička kontrola opreme, postrojenja i mašina je neophodno. Preporučuje se da se prioritet daje investitorima čiji poslovni objekti potiču energetsku efikasnost i upotrebu obnovljivih izvora energije. Prijedlog zajedničke energane na biomasu je dobar primjer smanjenja negativnih uticaja na životnu sredinu (emisija u vazduh). Ovakvim energetskim konceptom emisije u vazduh će se javljati samo na jednom izvoru. Biomasa je obnovljivi izvori energije, a njenim korištenjem smanjuju se emisije štetnih gasova prvenstveno CO2. Biomasa kao gorivo podrazumijeva korištenje domaćih resursa, te se stvara neovisnost o uvozu skupih uvoznih energenata, razvijaju se prateće djelatnosti/industrija i povećava zaposlenost, posebno stanovništva u ruralnim područjima.

- Otpad: Predviđeno je razdvajanje i odvojeno prikupljanje otpada. Za zbrinjavanje

svih vrsta otpada, posebno opasnog, treba obezbjediti ugovore sa ovlaštenim preduzećima (postrojenja za tretman otpadnih voda, separatora ulja i masti, zauljene krpe, filteri i sl.). Preporučuje se uspostavljanje zajedničkog upravitelja koji bi upravljao zonom i vršio održavanje, da bi se osiguralo efikasno upravljenje životnom sredinom. Zajednički upravitelj bi vršio preuzimanje i zbrinjavanje svih vrsta otpada unutar zone

Planiranjem prostora, koncentracijom srodnih tehnologija na jednom mjestu, kao i primjenom mjera zaštite životne sredine, njihov uticaj na životnu sredinu će biti mnogo manji. Srodne djelatnosti (npr. prehrambena, metaloprerađivačka, mesna,...) imaju slične zahtjeve kada se govori o tretmanu otpadnih voda i prikupljanju otpada.

4.5. Termin plan Projekat je složen i podijeljen u tri faze, ali se u ovoj Studiji izvodljivosti preporučuje da se implementira u jednoj sveukupnoj fazi. Zbog toga, Termin plan kao i finansijske projekcije Studije izvodljivosti uzimaju u obzir trenutnu svekupnu implementaciju svih faza. Projekat u cjelini može biti implementiran u 5 godina – 60 mjeseci, što znači: - Pripremne aktivnosti: decembar 2014. – august 2017. - Radovi i prateće aktivnosti:septembar 2017. – decembar 2020.

Pripremna etapa je zahtjevna i veoma intenzivna. Potrebno je paralelno sprovođenje određenih aktivnosti (npr. izradu Prostornog plana, Regulacionog plana i tehničkih projekata) i odlična koordinacija. Detaljan raspored za radove će biti prilagođen u skladu sa rješenjem koje je najviše ekonomski i logistički efikasno i efektivno. Izgradnja infrastrukture u Fazi 2 i Fazi 3 takođe može teći paralelno.

Tabela 44 Milestones u implementaciji projekta


Milestone Rok Opis M1 30.6.2015. Podrška Republike Srpske: prenos zemljišta ili preuzimanje projekta M2 30.6.2015. Glavni investitor – potpisivanje pisma namjere ili predugovora sa glavnim

investitorom M3 1.6.2015. Potpisivanje Ugovora za izradu Regulacionog plana M4 31.12.2015. Potpisivanje Ugovora za izradu Tehničkih projekata M5 30.9.2016. Usvajanje Prostornog plana i Regulacionog plana M6 31.12.2016. Izdavanje Građevinske dozvole za infrastrukturu cijelog Parka M7 31.3.2017. Odluka o eventualnom sufinansiranju M8 30.5.2017. Investitor za energanu – potpisivanje pisma namjere ili predugovora M9 31.8.2017. Potpisivanje Ugovora o radu; potpisivanje Ugovora o nadzoru M10 1.9.2017. Početak radova Faze 1 – uvođenje izvođača na gradilište M11 30.5.2018. Investitor za objekat trgovačkog centra - potpisivanje pisma namjere ili

predugovora M12 31.12.2018. Završetak radova Faze 1 - Potvrda o preuzimanju infrastrukture M13 1.1.2019. Početak radova Faze 2 – uvođenje izvođača na gradilište M14 31.12.2019. Završetak radova Faze 2 - Potvrda o preuzimanju infrastrukture M15 1.1.2020. Početak radova Faze 3 – uvođenje izvođača na gradilište M16 31.12.2020. Završetak radova Faze 3 - Potvrda o preuzimanju infrastrukture Ukupan okvirni termin plan je prikazan na Ganttovom dijagramu na sljedećoj stranici.


Tabela 45 Termin plan za implementaciju Poljoprivredno-poslovnog parka Aleksandrovac

Aktivnost Trajanje

2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

I II III IV I II III IV I ii III IV I II III IV I II III IV I II III IV

I. PRIPREMNE AKTIVNOSTI 1.0. Odobrenje Studije izvodljivosti 2 mjeseca

1.1. Rješavanje problema

6 mjeseci M1

1.2. Prostorna dokumentacija

Nabavka 3 mjeseca M3

Prostorni i Urbanistički plan, uklj. usvajanje 6 mjeseci

M5 M1

1.3. Projektna dokumentacija

Nabavka 3 mjeseca M4

Tehnički projekti (svi) 18 mjeseci

1.4. Građevinska dozvola 2 mjeseca M6

1.5. Aplikacija za Grant finansijske podrške 9 mjeseci

M7

1.6. Javna nabavka

Dokumentacija konkursa 5 mjeseci

Procedura nabavke za radove i usluge 5 mjeseci

M9

II. IZGRADNJA (radovi)

2.1. Saobraćajnice 40 mjeseci M10

M13

M15

2.2. Hortikultura 12 mjeseci

2.3. Hidroinfrastruktura

Vodosnadbijevanje 24 mjeseci

Fekalna kanalizacija 27 mjeseci

Prečišćene oborinske vode 27 mjeseci

Zauljene oborinske vode 18 mjeseci

2.4. Elektroenergetika

Javna rasvjeta 9 mjeseci

Elektro-energetski sistem 27 mjeseci

2.5. Telekomunikacije 9 mjeseci

III. PRATEĆE AKTIVNOSTI (usluge)


3.1. Tehnički nadzor 16 mjeseci

3.2. Upravljanje projektom 36 mjeseci

3.3. Marketing/Promocija 36 mjeseci M2 M8 M11

3.4. Preuzimanje i upravljanje Zonom 2 mjeseca

M12

M14

M16


A.5. Rukovođenje (menadžment) U ovom poglavlju predstavljeno je rukovođenje pripremom i implementacijom projekta, a predložen je i budući model upravljanja zonom. Obzirom da se radi o industrijskoj zoni srednje veličine, razmatrani modeli rukovođenja su efikasni i jednostavni.

5.1. Rukovođenje implementacijom projekta Organizaciona struktura tima za rukovođenje projektom Opština Laktaši i strukture opštinske uprave biće odgovorni za pripremu i implementaciju projekta. Projekat će provoditi Kancelarija za lokalni ekonomski razvoj, u bliskoj saradnji ostalim odjeljenjima i opštinskim javno-komunalnim preduzećima. Implementacijom projekta će rukovoditi i istu nadgledati Upravni odbor sastavljen od predstavnika Opštine (načelnik), vlasti, lokalnih poslovnih udruženja ili privredne komore, poljoprivredno-istraživačkih institucija, predstavnika investitora i ostalih najvažnijih zainteresovanih strana, po potrebi. Upravni odbor je odgovoran za odobrenje prostornog koncepta kako je predloženo u Regulacionom planu, finansijskog plana, definisanje poslovnog modela, podršku vanjskoj pomociji i predstavljanju zone, savjetovanje po pitanju ublažavanja rizika, odabir glavnog investitora, određivanje cijena i politike davanja podsticaja, te ostale strateške odluke koje se odnose na razvoj poljoprivredno-poslovnog parka. Tim “Ambasadori poljoprivredno-poslovnog parka „Aleksandrovac”” biće oformljen u vidu “ad-hoc” grupe s ciljem promovisanja i lobiranja Parka kako unutar zemlje, tako i na međunarodnom nivou.

Grafikon 7 Organizacija Upravnog odbora projekta

Poljoprivredno-poslovni park „Aleksandrovac” je važan projekat javnog interesa, ali je istovremeno i projekat preduzetničkog karaktera te kao takav povezan sa nekoliko poslovnih rizika. Shodno tome, projektom treba rukovoditi na profesionalna način, a tim za rukovođenje treba imati podršku i povjerenje lokalnih i entitetskih vlasti.

Predsjedavajući Upravnog odbora

(Mayor)

Predstavnik Vlade Republike Srpske

Predstavnik Opštine Laktaši

Predstavnik Privredne komore ili lokalnih

poslovnih udruženja

Predstavnik poljoprivredno-

istraživačke institucije

Predstavnik glavnog investitora

Ambasadori poljoprivredno-poslovnog parka Aleksandrovac


Profesionalni, zadatku predani i iskusni tim rukovodit će implementacijom projekta. Projektni tim sastojat će se od 4 ključna člana i dodatnih vanjskih eksperata za posebne oblasti razvoja poslovne zone. Menadžer projekta (PM) će biti profesionalac angažiran samo za obavljanje ovog zadatka. On/ona će direktno odgovarati načelniku/predsjedavajućem Upravnog odbora. On/ona će biti odgovoran za neometanu, pravovremenu, transparentnu i finansijski zdravu implementaciju projekta. PM će biti zadužen i za finansijsko upravljanje projektom. PM će u radu pomagati 3 ostala ključna člana projekta: projektni administrator i koordinator (asistent), tehnički menadžer radova i menadžer za marketing. Tehnički menadžer i menadžer za marketing će oformiti i voditi svoja dva pod-tima: i) za tehničku implementaciju i ii) za marketing i promociju. Većinu ključnih članova tima nominovat će postojeći opštinski projektni tim za pripremu studije izvodljivosti i ti članovi će biti opštinski službenici. Zahvaljujući tome, neće biti dodatnih troškova za kadrovske resurse projektnog tima. Preporučeno je da cjelokupni tim bude oslobodjen svih ostalih opštinskih dužnosti i obaveza u toku perioda trajanja ovog projekta. Grafikon 8 Organizaciona struktura projekta

Opštinski uposlenik

Uposlenik javno-komunalnog preduzeća

Vanjski ekspert

Zbog složenosti projekta, specijalističke zadatke obavljaće vanjski konsultanti, kao što su urbanisti, arhitekti, inžinjeri koji provode stručni nadzor izgradnje, stručnjaci za nabavku, komunikaciju i savjetnici za PR.

Menadžer projekta

Tehnički menadžer

Prostorni planer

Predstavnik javnog

komunalnog preduzeća

Inžinjer/Nadzor

Urbanisti, Arhitekti

Menadžer za marketing

Prodajni zastupnik 1

Prodajni zastupnik 2

Savjetnik za pravna

pitanja

Komunikacije i PR

Projektni administrator


Vanjski eksperti biće angažovani sukcesivno, kako projekat bude odmicao. Prvi vanjski eksperti koji će biti angažovani početkom 2015. su:

- Prodajni zastupnik za strana tržišta s ciljem da pronađe glavnog investitora za Poljoprivredno-preduzetnički centar

- Urbanisti s ciljem da počnu izradu regulacionog plana - Stručnjaci za komunikaciju i PR s ciljem da počnu sa komunikacijom

informacija o planiranoj zoni unutar lokalnih i međunardnih ciljnih grupa Glavni zadaci tima za rukovođenje projektom:

− Osigurati djelotvornu implementaciju projekta u skladu sa Studijom izvodljivosti;

− Privući glavnog investitora u Poljoprivredno-preduzetnički centar − Provesti marketinške aktivnosti kako bi se privukli novi investitori koji će se

useliti u zonu − Osigurati koordinaciju projektnih aktivnosti i svih uključenih strana; − Osigurati pravovremene izmjene Regulacionog plana, ako je potrebno; − Provoditi finansijsko rukovođenje projektom i osigurati nedostajuća sredstva u

saradnji sa potencijalnim donatorima; − Provoditi finansijsko rukovođenje projektom i osigurati nedostajuća sredstva u

saradnji sa potencijalnim donatorima; − Provesti potrebne postupke nabavke; − Pratiti i izvještavati o napretku investicije; − Osigurati koordinaciju i nadzor građevinskih radova; − Osigurati komunikaciju sa poljoprivrednicima i građanima kako bi se osiguralo

razumijevanje i podrška unutar lokalne zajednice; − Oformiti jedinicu za rukovođenje projektom i uspostaviti terensku kancelariju

(unutar samog centra) − Postići dogovor o budućem rukovođenju parkom i pripremiti poljoprivredno-

poslovni park kako bi počeo sa radom i postao operativan.

Ključni projektni tim, zajedno sa vanjskim ekspertima će sačinjavati Jedinicu za rukovođenje (PMU), čija će kancelarija biti organizovana u prostorijama opštine. Tokom radova, PMU može otvoriti kancelariju na lokaciji unutar poljoprivredno-poslovnog parka. Zadatak ove terenske kancelarije bio bi svakodnevna koordinacija radova, obezbjeđenje planiranja i poslovne podrške postojećim i potencijalnim investitorima. Troškovi angažmana vanjskih eksperata i rada PMU tokom implementacije projekta će biti pokriveni iz 5% za troškove rukovođenja projektom predviđenih u okviru ove Studije izvodljivosti. PMU će biti aktivna od 2015. do kraja projekta 2020. Međutim, kako je završetak Faze 1 planiran u 2018., rukovođenje prvim dijelom Parka će preuzeti organizacija za rukovođenje. U poglavlju 5.2. predloženi su različiti modeli rukovođenja.


Grafikon 9 PMU i organizacija rukovođenja poslovnim parkom

5.2. Rukovođenje poslovanjem zone

Zbog činjenice da se poljoprivredni proizvođači ne nalaze u jednom području, već je ta koncentracija fragmentirana, te zbog nepostojanja lokalnog kapaciteta za započinjanje, finansiranje i rad poljoprivredno-preduzetničkog centra od međunarodne važnosti, strategija ove zone je fokusirana na privlačenje jednog glavnog ili grupe/konzorcijuma investitora u oblasti poljoprivrednog preduzetništva, koji imaju iskustva u razvoju i radu poljoprivredno-preduzetničkog centra ove veličine. Prema tome, model rukovođenja i budućeg rada poljoprivredno-poslovnog parka „Aleksandrovac” zavisi od vrste i poslovne strategije glavnog investitora u ovom centru. Kao što je prestavljeno u tabeli ispod, razmatrano je nekoliko mogućih operatera, iako je u ovoj fazi nemoguće predvidjeti naprikladniji model. Imajući u vidu lokalne kapacitete i rezultate analize, moguća su tri alternativna modela koji se kreću od u potpunosti privatnog rukovođenja (upravljanja od strane privatnog sektora) do rukovođenja koje u potpunosti provodi javni sektor. Model A: Rukovođenje od strane privatnog sektora (imajući u vidu propise o javno-privatnom partnerstvu, najvjerovatnije koncesija) Prema ovom modelu, glavni investitor u poljoprivredno-preduzetnički centar ili njegov konzorcijum preuzimaju rukovođenje cjelokupnim poljoprivredno-poslovnim parkom „Aleksandrovac”. Glavni investitor ima poslovni pristup, izraženiji interes i motivaciju za kvalitet te je za pretpostaviti da će imidž zone i njene usluge biti isplative i ekonomične. Sa ovim modelom Opština i vlada prenose javne usluge i zadatke privatnom operateru, čime gube uticaj na razvoj parka. Model B: Zajedničko rukovođenje Svaki veliki investitor rukovodi svojim dijelom parka. Investitori u poljoprivredno-preduzetnički dio rukovode svojim kompleksom (Faza 1), investitori u energetsku

Jedinica za rukovođenje projektom 2015-2018.

Organizacija za rukovođenje poljoprivredno-preduzetničkim parkom od 2018. -


oblast rukovode energetskim postrojenjima i mrežom, a investitori u poslovne objekte rukovode tim objektima. Opština, zajedno sa Vladom, inovacionim i razvojnim agencijama i zadrugama iz gravitacionog područja osniva novo, javno, neprofitno preduzeće za rukovođenje parkom, te preuzima kompletno rukovođenje Parkom kao i operativno rukovođenje (Faza 2) i Staklenikom i testnim poljima (Faza 3). U ovom modelu zadržan je uticaj nadležnih organa na politiku Parka u pogledu razvoja MSP i poljoprivrede, a istovremeno je osigurano profesionalno i poslovno orjentisano rukovođenje ostalim djelovima zone. Rukovođenje od strane nadležnih, javnih organa otvara prostor za nove poljoprivredno-preduzetničke poduhvate, inovacije u prehrambenom sektoru, razvojno-istraživački rad (R&D) i inicijative u smjeru tehnološkog razvoja unutar centralnih objekata. Međutim, ako ovaj model bude usvojen, biće potrebno mnogo više rada na koordinaciji. Glavni rizici ovog modela su i potencijalno viši troškovi rada za Opštinu, raspoloživost odgovarajućeg stručnog kadra koji bi preuzeo rukovođenje i pružanje usluga, te mogućnost uplitanja politike u rukovođenje. Model C: Rukovođenje od strane javnog sektora Novo preduzeće za rukovođenje, čiji je osnivač Opština zajedno sa vladom, inovacionim i razvojnim agencijama i zadrugama preuzima rukovođenje i razvoj cjelokupnog kompleksa poljoprivredno-poslovnog parka „Aleksandrovac”, osim energetskih postrojenja i poljoprivredno-preduzetničkog centra. Ovaj organizacioni pristup donosi neke pozitivne učinke u smislu razvojnih prilika i osiguranog javnog interesa. Međutim, da bi javni organ uspješno vodio ovako složen zadatak, potrebni su kapaciteti, resursi i stručno znanje, koji očigledno nedostaju u ovom slučaju. Kao što je navedeno u tesktu iznad, još uvijek je isuviše rano davati predviđanja o budućem rukovodnom modelu i svim uslugama koje će biti ponuđene. Ovim temama će se baviti detaljni plan poslovanja za rad zone, nakon što budu potvrđeni ključni investitori. U svrhu ove studije izvodljivosti (npr. Finansijske analize) pretpostavljeno je da će:

- biti odabran jedan od 3 gore navedena modela - najvjerovatnije, održavanjem infrastrukture izgrađene kao rezultat ove studije

izvodljivosti tehnički rukovoditi (bez obzira na izabrani model rukovođenja) postojeći davaoci komunalnih usluga

- Opština finansirati dio budućih usluga u okviru rukovođenja parkom (u bilo kojem od gore navedenih oblika) u iznosu od 40.000 EUR godišnje.

Usluge u okviru rukovođenja poslovnim parkom Bez obzira na to koji model rukovođenja bude odabran, u okviru rukovođenja poljoprivredno-preduzetničkom zonom biće ponuđene sljedeće indikativne usluge:

- Upravljanje imovinom i infrastrukturom - Promocija investicija i marketing - Usluge poslovne i administrativne podrške - Savjetovanje u oblasti poljoprivrednog preduzetništva, istraživanje i centar

znanja - Razvoj i planiranje


- Poslovno savjetovanje i obuka - Razvoj i planiranje

Svaka grupa usluga detaljno je razložena i analizirana u tabeli ispod. Dat je prijedlog za indikativnu ulogu organizacije za rukovođenje te procjena izvora finansiranja za konkretnu aktivnost.


Tabela 76 Matrica potencijalnih investitora koji bi se uselili u Park

Faza Faza 1 Faza 2 Faza 3

Prednosti Nedostaci

Zona unutar poljoprivredno-poslovnog parka

Poljoprivredno-preduzetnički

centar

Objekat za energetsku održivost Centralne usluge Podrška za

MSP

Staklenici i demonstracijska

polja Ko su investitori?

Glavni investitor/ Konzorcijum

Privatni investitor u energetsko postrojenje


Glavni investitor/ Konzorcijum Privatni investitor u poslovne

objekte Novo preduzeće: neprofitni, javni

operater zone i centar za poslovne inovacije

Treća strana- operater zone iz privatnog sektora (menadžer za

nekretnine)

MSP

MSP Istraživačke

jedinice Veći

poljoprivredni proizvođači

Ko bi rukovodio radom poljoprivredno-poslovnog parka „Aleksandrovac”?


✔ ✔ ✔ ✔ ✔

Visok interes i motivacija Poslovni pristup Ekonomičnost

Proaktivan u budućem rastu

Zanemarivanje javnog interesa Nedostatak transparentnosti

Privatni investitor u energetsko postrojenje

✖ ✔ ✖ ✖ ✔

Očekivana poboljšanja i razvoj u eksploataciji drugih obnovljivih izvora energije Sinergije sa staklenicima

Nije ključna djelatnost Ograničeni opseg interesa i

vještina Zanemarivanje javnog interesa Nedostatak transparentnosti

Privatni investitor u poslovne objekte

✖ ✔ ✔ ✔ ✖

Očekivani razvoj poslovnih usluga i MSP

Profesionalni pristup Snažan marketing

Viši troškovi Nedostatak interesa za

poljoprivredno preduzetništvo Zanemarivanje javnog interesa Nedostatak transparentnosti

Novo preduzeće: neprofitni operater zone i inovacioni i inkubacioni centar

✖ ✖ ✔ ✔ ✔

Javni uticaj na politiku Parka u pogledu razvoja MSP i

poljoprivrede Mogućnost za razvoj usluga podrške u poljoprivrednom

preduzetništvu i MSP

Komplikovana koordinacija Viši troškovi za opštinu

Nedostatak stručnih lokalnih kadrova koji bi preuzeli zadatak rukovođenja i pružanja usluga

Intervencija politike

Treća strana- operater zone iz privatnog sektora

(menadžer za nekretnine)

✔ ✔ ✔ ✔ ✔

Odgovarajuće održavanje nekretnine

Profesionalni modeli rukovođenja

Vještine i kapaciteti kadrova za rukovođenje nekretninom

Ne može ponuditi usluge podrške za poljoprivredno-

preduzetništvo i MSP


Tabela 47 Usluge u okviru rukovođenja zonom

Usluga Upravljanje imovinom i infrastrukturom

- Rukovođenje javno-komunalnom infrastrukturom (otpad, upravljanje otpadnim vodama, upravljanje otpadom)

- Upravljanje saobraćajnicama, rasvjetom, javnim prostorom i zelenim površinama - Zaštitarske usluge - Informativni paneli i nesaobraćajna signalizacija

Usluge promocije investicija i marketinga - Implementacija Marketinškog plana: privlačenje novih korisnika u zonu - Licitacije/Prodaja/Upravljanje podsticajima i ugovaranje istih

Usluge poslovne i administrativne podrške - Administrativne usluge za korisnike zone (npr. sekretarske usluge, call-centar, kopiranje,

prevođenje..) - Knjigovodstvo, kurirske usluge…

Savjetovanje u oblasti poljoprivrednog preduzetništva, istraživanje i centar znanja - Tržišni trendovi i informacije o stanju na tržištu (market intelligence) u oblasti poljoprivrednog

preduzetništva - Pružanje različitih hemijskih, mikrobioloških analiza

Poslovno informiranje, savjetovanje i obuka - Pružanje informacija (mogućnosti za finansiranje i poslovne prilike) - Planovi poslovanja, - Investicioni planovi, - Finansijski konsalting - Istraživanje tržišta i poslovno povezivanje (matchmaking) - Podrška pri izvozu - Kadrovska podrška - Programi rađeni po mjeri (tailor made) za korisnike poslovne zone

Razvoj i planiranje - Izrada dokumentacije za glavni centralni objekat – rukovođenje zonom i inkubacijskim

jedinicama - Priprema za proširenje zone za narednu fazu - Razvoj različitih naknadnih (follow-up) projekata (npr. certifikacija, „ozelenjivanje“ tj.

poboljšanje ekološke izvedbe proizvoda/usluga - greening, energetska efikasnost...)


A.6. Investicioni troškovi i izvori finansiranja 6.1. Investicioni troškovi

6.1.1. Investicija izražena u stalnim cijenama Procjena troškova uključenih u stalne cijene urađena je na sljedećoj osnovi:

- troškovi pripremnih aktivnosti procijenjeni su na osnovu prethodnih projekata - troškovi građevinskih radova dobiveni su iz projektantove procjene troškova koji će

nastati, na osnovu sakupljene projektne dokumentacije (idejni projekti) - trošak građevinskog nadzora iznosi 3% od građevinskih radova i utvrđen je na osnovu

prijašnjeg iskustva - procjena troška informisanja i publiciteta sačinjena je na osnovu procijenjenog troška

za implementaciju svih aktivnosti koje korisnici trebaju provesti tokom perioda trajanja projekta u skladu sa Priručnikom za provođenje aktivnosti informisanja i publiciteta (Information and Publicity Manual)

Tabela 48 Investicioni troškovi – stalne cijene

VRIJEDNOSTI U KM

VRIJEDNOSTI U EUR

ALTERNATIVNE FAZE U EUR

I II III

I. PRIPREMNE AKTIVNOSTI 1.081.949,10 540.974,55 206.198,03 228.728.01 106.048k51

Prostorna dokumentacija 168.360,00 84.180,00 84.180,00 0,00 0k00

Regulacioni plan 168.360,00 84.180,00 84.180,00 Projektna dokumentacija 913.589,10 456.794,55 122.018,03 228.728,01 106.048k51

Tehnički projekat 731.499,10 365.749,55 80.973,03 208.728,01 76.048k51

Geomehanička ispitivanja 140.000,00 70.000,00 20.000,00 20.000,00 30.000k00

Prostorne osnove 42.090,00 21.045,00 21.045,00 II. IZGRADNJA (radovi) 17.116.222,97 8.558.111,49 2.969.010,88 2.800.655,43 2.788.445k18

IZGRADNJA 15.560.202,70 7.780.101,35 2.699.100,80 2.546.050,39 2.534.950,16

Saobraćajnice 3.957.335,76 1.978.667,88 535.267,40 606.684,13 836.716,35

Hortikultura 794.567,30 397.283,65 196.897,85 117.779,80 82.606,00

Hidroinfrastruktura 7.759.842,14 3.879.921,07 1.547.251,80 1.181.620,96 1.151.048,31

Vodosnadbijevanje 361.445,98 180.722,99 54.443,60 58.385,73 67.893,66

Fekalna kanalizacija 540.975,74 270.487,87 81.326,45 88.279,37 100.882,05

Prečišćavanje oborinskih voda 5.014.923,06 2.507.461,53 980.161,50 794.771,00 732.529,03

Zauljene oborinske vode 1.842.497,36 921.248,68 431.320,25 240.184,86 249.743,57

Elektroenergetika 2.846.447,00 1.423.223,50 375.096,00 616.276,50 431.851,00

Javna rasvjeta 224.995,00 112.497,50 34.725,00 42.055,00 35.717,50

Elektro-energetski sistem 2.621.452,00 1.310.726,00 340.371,00 574.221,50 396.133,50

Telekomunikacije 202.010,50 101.005,25 44.587,75 23.689,00 32.728,50 Sredstva za nepredviđene troškove (10%) 1.556.020,27 778.010,14 269.910,08 254.605,04 253.495,02

III. OSTALI TROŠKOVI 1.953.395,06 976.697,53 277.520,87 224.052,43 475.124,22

Tehnički nadzor (3%) 513.486,69 256.743,34 89.070,33 84.019,66 83.653,36 Tehnička podrška/ Upravljanje projektom (5%) 855.811.15 427.905,57 148.450,54 140.032,77 139.422,26

Finansirane zaduživanjem 504.097.22 252.048,61

252.048,61

Marketing/promocija 80.000.00 40.000,00 40.000,00 UKUPNA INVESTICIJA 20.151.567,13 10.075.783,56 3.452.729,78 3.253.435,87 3.369.617,91

PDV 3.425.766,41 1.670.034,94 586.964,06 553.084,10 529.986,78

UKUPNA INVESTICIJA 23.577.333,54 11.745.818,51 4.039.693,84 3.806.519,97 3.899.604,69


Kako je predviđeno ovom studijom izvodljivost, uz troškove infrastrukture, neizbježno je provesti određene investicije za funkcionisanje poljoprivredno-poslovnog parka „Aleksandrovac”. Međutim, ovi troškovi nisu integralni dio investicije budući da će ih, kao zasebne projekte, finansirati privatni partneri, opština (kao dio sveukupne opštinske infrastrukture) ili u saradnji sa ostalim zainteresovanim stranama (npr. univerzitet, razvojna agencija, NVO...). Indikativne vrijednosti ovih investicija date su u tabeli ispod, isključivo u informativne svrhe. Tabela 49 Procjena povezanih troškova dopunskih privatnih ili javnih investicija u poljoprivredno-poslovni park „Aleksandrovac”

Stalna cijena u KM

Stalna cijena u EUR Potencijalni investitor

Povezivanje primarnog kanalizacionog cjevovoda sa poljoprivredno-preduzetničkim parkom 11.627.500,00 5,813,750,00 Opština Laktaši Kanalizacioni cjevovod 1 1.380.000,00 690.000,00

Kanalizacioni cjevovod sa WWTP 2 10.247.500,00 5.123.750,00

Energetsko postrojenje i mreža 11,731,700.00 5.865.850,00 Privatni investitor Faza 1 2.008.800,00 1.004.400,00

Faza 2 8.823.100,00 4.411.550,00 Faza 3 899.800,00 449.900,00

Central support facilities 12.900.000,00 6.450.000,00 Faza 1 6.000.000,00 3.000.000,00 Privatni investitor

Faza 2 6.900.000,00 3.450.000,00

Investitor iz javnog sektora – buduće inovacije ili centar za podršku tehnologijama

Ograde 695.465,50 347.732,75

Faza 1 217.150,00 108.575,00 Operativni menadžer parka




6.1.2. Investicija izražena u trenutnim (nominalnim) cijenama U skladu sa korištenom metodologijom, trenutne cijene su takođe i cijene koje očekujemo tokom realizacije investicije i uključuju efekte predviđene opšte inflacije. Izračunate su tako što je procenat stvarne ili predviđene stope inflacije dodat na redovne cijene. Po ovoj metodologiji, izračunavanje mora biti zasnovano na podacima koje su pripremile i objavile ovlaštene organizacije na nivou države. Prognoza za kretanja stopa inflacije u Bosni i Hercegovini prikazana je u dokumentu Perspektive za period 2015. – 2017., koji je obezbijedila Direkcija za ekonomsko planiranje, a odobrilo Vijeće ministara u proljeće 2014. U skladu sa tim, primijenjene su sljedeće stope inflacije:

- 2014.: 0,1% - 2015.: 1,1% - 2016. 1,0% - 2017.: 1,2%

Trenutne cijene su preračunate iz stalnih cijena, prema gore navedenim stopama inflacije, te imajući u vidu predviđenu mapu puta za implementaciju pojedinačnih dijelova projekta. Tabela 50 Investicioni troškovi – Trenutne cijene

VRIJEDNOSTI U KM

VRIJEDNOSTI U EUR

ALTERNATIVNE FAZE U EUR

I II III I. PRIPREMNE AKTIVNOSTI 1.081.949,10 540.974,55 206.198,03 228.728,01 106.048,51

Prostorna dokumentacija 168.360,00 84.180,00 84.180,00 0,00 0,00

Regulacioni plan 168.360,00 84.180,00 84.180,00 Projektna dokumentacija 913.589,10 456.794,55 122.018,03 228.728,01 106.048,51

Tehnički projekat 731.499,10 365.749,55 80.973,03 208.728,01 76.048,51

Geomehanička ispitivanja 140.000,00 70.000,00 20.000,00 20.000,00 30.000,00

Prostorne osnove 42.090,00 21.045,00 21.045,00 0,00 0,00 II. IZGRADNJA (radovi) 17.871.032,92 8.935.516,46 3.098.812,14 2.924.453,92 2.912.250,40 Izgradnja 16.246.393,56 8.123.196,78 2.817.101,94 2.658.594,47 2.647.500,37

Saobraćajnice 4.140.302,22 2.070.151,11 560.015,36 634.734,02 875.401,73

Hortikultura 826.940,60 413.470,30 204.920,12 122.578,54 85.971,64

Hidroinfrastruktura 8.094.008,73 4.047.004,37 1.613.704,52 1.232.577,78 1.200.722,06

Vodosnabdijevanje 377.813,59 188.906,79 56.909,01 61.029,65 70.968,14

Fekalna kanalizacija 565.460,89 282.730,44 85.007,37 92.274,99 105.448,08

Prelišćavanje oborinskih voda 5.231.166,36 2.615.583,18 1.022.426,03 829.041,50 764.115,66

Zauljene oborinske vode 1.919.567,90 959.783,95 449.362,11 250.231,65 260.190,19

Elektroenergetika 2.974.487,28 1.487.243,64 391.966,24 644.001,45 451.275,95 Javna rasvjeta 235.013,20 117.506,60 36.271,18 43.927,56 37.307,87

Elektro-energetski sistem 2.739.474,08 1.369.737,04 355.695,06 600.073,90 413.968,08

Telekomunikacije 210.654,72 105.327,36 46.495,70 24.702,68 34.128,98 Sredstva za napredviđene troškove (10%) 1.624.639,36 812.319,68 281.710,19 265.859,45 264.750,04 III. OSTALI TROŠKOVI 2.013.779,85 1.006.889,93 287.904,97 233.956,31 485.028,64

Tehnički nadzor (3%) 536.130,99 268.065,49 92.964,36 87.733,62 87.367,51 Tehnička podrška/upravljanje projektom (5%) 893.551,65 446.775,82 154.940,61 146.222,70 145.612,52 Finansiranje dugom (kreditom itd.) 504.097,22 252.048,61

252.048,61

Marketing/promocija 80.000,00 40.000,00 40.000,00 UKUPNA INVESTICIJA 20.966.761,87 10.483.380,94 3.592.915,14 3.387.138,24 3.503.327,56

PDV 3.478.652,99 1.739.326,50 610.795,57 575.813,50 552.717,42

UKUPNA INVESTICIJA 24.445.414,86 12.222.707,43 4.203.710,71 3.962.951,74 4.056.044,98


Tabela 51 Makroekonomske prognoze

2014. 2015. 2016. 2017. Prognoze za stopu inflacije (u %) 0,1 1,1 1,0 1,2 Godišnja stopa (u %) 1,001 1,011 1,01 1,012 Prosječna mjesečna stopa (u %) 1,000083295 1,000912077 1,000829538 1,000994542 Izvor: Perspektive za period 2015. – 2017 (Outlook Forecast 2015-2017), koji je obezbijedila Direkcija za ekonomsko planiranje i odobrilo Vijeće ministara u proljeće 2014.;

6.1.3. Izračunavanje nedostatka u finansiranju Izračunavanje iznosa za sufinansiranje urađeno je na osnovu finansijske analize te u skladu sa metodologijom prikazanom u poglavlju 7.1. Negativni indikatori u finansijskoj analizi ukazuju na to da postoji potreba da se investicioni projekat sufinansira putem granta (npr. IPA fundovi EU). U okviru izračunavanja iznosa sufinansiranja, utvrđen je najviši mogući iznos sufinansiranja prihvatljivih troškova. Nivo deficita u finansiranju iznosi do 92,51%, što znači da projekat ispunjava uslov za sufinansiranje (uzimajući u obzir najviši mogući nivo sufinansiranja za prioritetne elemente – koji iznosi do 85%), u visini od 78,63%. Za izračunavanje nivoa deficita korištene su pretpostavke i osnove koje su potrebne za finansijsku analizu.


Tabela 52 Izračunavanje nivoa sufinansiranja

VALUES

GODINA Investicioni

troškovi O&M Prihodi Rezidualna vrijednost

Neto novčani tok

1. 2015. 63.135 -63.135

2. 2016. 331.540 -331.540

3. 2017. 601.793 0 -601.793

4. 2018. 2.783.139 0 597.550 -2.185.589

5. 2019. 2.778.291 32.019 602.523 -2.207.787

6. 2020. 2.487.827 62.483 173.032 -2.377.279

7. 2021. 25.205 141.963 176.450 9.282

8. 2022. 25.205 146.284 15.229 -156.259

9. 2023. 25.205 166.275 34.310 -157.170

10. 2024. 25.205 166.275 34.310 -157.170

11. 2025. 25.205 216.275 34.310 -207.170

12. 2026. 25.205 166.275 34.310 -157.170

13. 2027. 25.205 166.275 34.310 -157.170

14. 2028. 25.205 166.275 34.310 -157.170

15. 2029. 25.205 166.275 34.310 -157.170

16. 2030. 25.205 216.275 34.310 -207.170

17. 2031. 166.275 34.310 -131.965

18. 2032. 166.275 34.310 -131.965

19. 2033. 166.275 34.310 -131.965

20. 2034. 166.275 34.310 -131.965

21. 2035. 216.275 34.310 -181.965

22. 2036. 166.275 34.310 -131.965

23. 2037. 166.275 34.310 1.814.186 1.682.221

UKUPNO 9.297.773,42 3.026.872 2.079.431 1.814.186 -8.431.029

DISKONTOVANE VRIJEDNOSTI (5%)

GODIN

A Investicioni

troškovi O&M Prihodi Rezidualna vrijednost

Neto novčani tok

1. 2015. 60.129 0 0 0 -60.129

2. 2016. 300.716 0 0 0 -300.716

3. 2017. 519.851 0 0 0 -519.851

4. 2018. 2.289.695 0 491.606 0 -1.798.089

5. 2019. 2.176.864 25.087 472.092 0 -1.729.859

6. 2020. 1.856.455 46.626 129.119 0 -1.773.962

7. 2021. 17.913 100.891 125.400 0 6.597

8. 2022. 17.060 99.011 10.308 0 -105.763

9. 2023. 16.247 107.182 22.116 0 -101.313

10. 2024. 15.474 102.078 21.063 0 -96.489

11. 2025. 14.737 126.451 20.060 0 -121.128

12. 2026. 14.035 92.588 19.105 0 -87.518

13. 2027. 13.367 88.179 18.195 0 -83.351

14. 2028. 12.730 83.980 17.329 0 -79.381

15. 2029. 12.124 79.981 16.504 0 -75.601

16. 2030. 11.547 99.078 15.718 0 -94.907

17. 2031. 0 72.545 14.969 0 -57.576


18. 2032. 0 69.091 14.256 0 -54.834

19. 2033. 0 65.801 13.578 0 -52.223

20. 2034. 0 62.667 12.931 0 -49.736

21. 2035. 0 77.630 12.315 0 -65.315

22. 2036. 0 56.841 11.729 0 -45.112

23. 2037. 0 54.134 11.170 590.647 547.683

UKUPNO 7.348.942,57 1.509.842,59 1.469.563,55 590.646,88 -6.798.575

Diskontovane vrijednosti Nediskontovane vrijednosti

Zajednički investicioni troškovi 9.297.773,42 Od kojih su prihvatljivi troškovi (PT. eng. EC – eligible costs) 11.847.545,57 Diskontovani investicioni troškovi (DIT/DIC) 7.348.942,57 Diskontovani neto prihod (DNP/DNR) 550.367,84 Prihvatljivi trošak (EE=DIC-DNR): 6.798.574,73

Praznina u finansiranju (R=EE/DIC): 92,51%

Odgovarajući iznos (DA=EC*R) 9.367.661,89

Maks. stopa sufinansiranja od EU (Crpa) 85% Maks. Iznos sufinansiranja od EU (DA*Crpa) 7.962.512,61


6.2. Dinamika investicije U planu dinamike investicija, datom u tekstu ispod, uzet je u obzir investicioni plan. Tabela 53 Dinamika investicije

VRIJEDNOSTI U EUR 2015. 2016. 2017. 2018. 2019. 2020. 2021-2030.

I. PRIPREMNE AKTIVNOSTI 540.974,55 63.135,00 331.539,73 146.299,82 0,00 0,00 0,00 0,00 Prostorna dokumentacija 84.180,00 42.090,00 42.090,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Regulacioni plan 84.180,00 42.090,00 42.090,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Projektna dokumentacija 456.794,55 21.045,00 289.449,73 146.299,82 0,00 0,00 000 0,00

Tehnički projekat 365.749,55 0,00 219.449,73 146.299,82 0,00 0,00 0,00 0,00 Geomehanička ispitivanja 70.000,00 0,00 70.000,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

Prostorne osnove 21.045,00 21.045,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 II. IZGRADNJA (radovi) 8.935.516,46 0,00 0,00 454.753,00 2.897.266,36 2.926.908,37 2.656.588,72 0,00 Izgradnja 8.123.196,78 0,00 0,00 413.411,82 2.633.878,51 2.660.825,79 2.415.080,66 0,00

Saobraćajnice 2.070.151,11 0,00

81.985,03 532.849,36 670.532,13 784.784,59 0,00 Hortikultura 413.470,30 0,00

30.158,15 185.117,90 117.652,31 80.541,94 0,00

Hidroinfrastruktura 4.047.004,37 0,00 0,00 236.987,14 1.481.146,64 1.230.900,52 1.097.970,06 0,00 Vodosnabdijevanje 188.906,79

8.338,94 53.854,38 62.549,13 64.164,34 0,00

Fekalna kanalizacija 282.730,44

12.456,49 80.556,27 94.296,27 95.421,41 0,00 Prečišćavanje oborinskih voda 2.615.583,18

150.127,91 943.062,22 821.379,09 701.013,97 0,00

Zauljene oborinske vode 959.783,95

66.063,81 403.673,77 252.676,03 237.370,34 0,00 Elektroenergetika 1.487.243,64 0,00 0,00 57.452,14 393.152,63 615.549,76 421.089,11 0,00

Javna rasvjeta 117.506,60

5.318,71 34.846,82 42.985,46 34.355,61 0,00 Elektro-energetski sistem 1.369.737,04

52.133,43 358.305,81 572.564,29 386.733,49 0,00

Telekomunikacije 105.327,36

6.829,35 41.611,98 26.191,07 30.694,96 0,00 Sredstva za nepredviđene troškove (10%) 812.319,68 0,00 0,00 41.341,18 263.387,85 266.082,58 241.508,07 0,00 III. OSTALI TROŠKOVI 1.006.889,93 0,00 0,00 51.380,24 241.781,31 244.152,67 217.527,10 252.048,61 Tehnički nadzor (3%) 268.065.49 000 0,00 13.642,59 86.917,99 87.807,25 79.697,66 0,00 Tehnička podrška/ Upravljanje projektom (5%) 446.775.82 0,00 0,00 22.737,65 144.863,32 146.345,42 132.829,44 0,00 Finansiranje dugom (putem kredita itd.) 252.048.61

252.048,61

Marketing/promocija 40.000.00

15.000,00 10.000,00 10.000,00 5.000,00 0,00


VRIJEDNOSTI U EUR 2015. 2016. 2017. 2018. 2019. 2020. 2021-2030.

UKUPNA INVESTICIJA 10.483.380.94 63.135,00 331.539,73 652.433,07 3.139.047,67 3.171.061,04 2.874.115,82 252.048,61 PDV 1.739.326.50 10.732,95 56.361,75 110.913,62 533.638,10 539.080,38 488.599,69 0,00 UKUPNA INVESTICIJA 12.222.707,43 73.867,95 387.901,48 763.346,69 3.672.685,77 3.710.141,42 3.362.715,51 252.048,61 Napomena: * U skladu sa dokumentom “Instrukcija o postupku ostvarivanja carinskih i poreznih oslobađanja u skladu sa Okvirnim sporazumom između Bosne i Hercegovine i Komisije Evropskih zajednica o pravilima suradnje koja se odnosi na finansijsku pomoć Bosni i Hercegovini u okviru pružanja pomoći putem instrumenta pretpristupne pomoći (IPA) – Član 4“, projekat koji Evropska Komisija finansira putem IPA mora se izuzeti od plaćanja PDV. Prema tome. PDV se ne posmatra kao investicioni trošak (stvarni odliv), već samo kao obračunska kategorija.


6.3. Izvori finansiranja Sveukupni troškovi projekta iznose 12.222.707,43 EUR (20.966.761,87 KM).U tabeli ispod prikazani su očekivani izvori finansiranja, konkretno:

- Finansiranje sredstvima EU (IPA – Instrument za predpristupnu pomoć): predviđa se da će investicioni troškovi biti sufinansirani iz programa IPA programa u toku perioda 2016-2020. U skladu sa metodologijom EU, izračunat je nedostatak u finansiranju. Predviđeno je da će se, iz IPA (sredstava EU) projekat sufinansirati u iznosu do 85%43 od prihvatljivih troškova. Sljedeći troškovi su predviđeni kao prihvatljivi: građevinski troškovi infrastrukture, projektna dokumentacija (osim izmjena regulacionog plana), inžinjerski i tehnički nadzor, marketing i promocija i tehnička pomoć. PDV se ne smatra prihvatljivim troškom. Ukupni prihvatljivi troškovi su 10.483.380,94 EUR. Predviđeno je da se iz programa IPA sufinansira 78,63% prihvatljivih troškova (u iznosu od 7.962.512,60 EUR) budući da je izračunata praznina u finansiranju 92,51%.

- Entitetski budžet (Republike Srpske): poslovna zona „Aleksandrovac” u Laktašima proglašena je strateškom regionalnom zonom, pa će dio prihvatljivih troškova biti pokriven iz entitetskog budžeta. Predviđeno je da će se kroz entitetski i opštinski budžet (u jednakom iznosu učešća) obezbijediti nedostajuća sredstva za finansiranje prihvaljitivih troškova. Stoga će se iz entitetskog budžeta pokriti iznos od 1.079.052,07 EUR.

- Opštinski budžeti: Opština će obezbijediti nedostajuća sredstva za sufinansiranje

prihvatljivih troškova (u iznosu od 1.084.542,65 EUR) te da se pokriju neprihvaljivi troškovi (u ukupnom iznosu od 357.273,61 EUR). Predviđeni neprihvatljivi troškovi su troškovi finansiranja putem zaduživanja i troškovi za Regulacioni plan i prostorne osnove (u iznosu od 63.135,00 EUR).

- Kredit: dio učešća opštine će biti osiguran putem kredita u iznosu od 1.000.000 EUR.

Budući da opština ne može osigurati dovoljan iznos budžeta za svoj dio učešća, preporučeno je da uzme kredit u iznosu od 1.000.000 EUR. Sveukupni troškovi finansiranja putem uzimanja kredita procijenjeni su na 252.048,61 EUR. Kredit bi bio uzet u 2019,. pod sljedećim pretpostavkama:

o 5%-tna fiksna godišnja kamatna stopa (uključujući sve takse i naknade)

43 Stopa sufinansiranja u IPA grantovima za socio-ekonomske projekte može biti do 85%. Slična stopa je primijenjena u postojećim IPA susjedskim programima. U okviru grantovske sheme “Podrška EU lokalnom ekonomskom razvoju u BiH” koja je pokrenuta prošle godine, obezbjeđeni su grantovi od 50 do 85%. Slične stope sufinansiranja primijenjene su u Hrvatskoj, Sloveniji i Srbiji za podršku razvoju poslovne infrastrukture putem sredstava EU.


Kredit će biti otplaćen u roku od 10 godina (100.000 EUR svake godine). Kao što je prikazano u Tabeli 54. Opština ima zadovoljavajuću raspoloživu sposobnost zaduživanja (više od 1.000.000 KM u 2020. god.).

- PDV se ne smatra investicionim troškom, budući da je nabavka roba i usluga u okviru

projekata finansiranih sredstvima EU kroz program IPA, izuzeta od plaćanja PDV.

Tabela 54 Specifikacija prihvatljivih i neprihvatljivih troškova i predloženi izvori finansiranja

VRIJEDNOSTI U EUR EU GRANTOVI U EUR

PRIHVATLJIV NEPRIHVATLJIV I. PRIPREMNE AKTIVNOSTI 540.974,55 435.749,55 105.225,00 Prostorna dokumentacija 84.180,00 0,00 84.180,00 Regulacioni plan 84.180,00

84.180,00

Projektna dokumentacija 456.794,55 435.749,55 21.045,00 Tehnički projekat 365.749,55 365.749,55

Geomehanička ispitivanja 70.000,00 70.000,00 Prostorne osnove 21.045,00

21.045,00

II. IZGRADNJA (radovi) 8.935.516,46 8.935.516,46 0,00 Izgradnja 8.123.196,78 8.123.196,78 0,00

Saobraćajnice 2.070.151,11 2.070.151,11 Hortikultura 413.470,30 413.470,30 Hidroinfrastruktura 4.047.004,37 4.047.004,37 0,00

Vodosnabdijevanje 188.906,79 188.906,79 Fekalna kanalizacija 282.730,44 282.730,44 Prečišćavanje oborinskih voda 2.615.583,18 2.615.583,18 Zauljene oborinske vode 959.783,95 959.783,95 Elektroenergetika 1.487.243,64 1.487.243,64 0,00

Javna rasvjeta 117.506,60 117.506,60 Elektro-energetski sistem 1.369.737,04 1.369.737,04 Telekomunikacije 105.327,36 105.327,36 Sredstva za nepredviđene

troškove (10%) 812.319,68 812.319,68 0,00 III. OSTALI TROŠKOVI 1.006.889,93 754.841,32 252.048,61 Tehnički nadzor (3%) 268.065,49 268.065,49 0,00 Tehnička podrška/ Upravljanje projektom (5%) 446.775,82 446.775,82 0,00 Finansiranje dugom (putem kredita itd.) 252.048,61

252.048,61

Marketing/promocija 40.000,00 40.000,00 UKUPNA INVESTICIJA 10.483.380,94 10.126.107,33 357.273,61

PDV 1.739.326,50

1.739.326,50 UKUPNA INVESTICIJA 12.222.707,43 10.126.107,33 2.096.600,11 Tabela 8 Dinamika investicija i dinamika izvora finansiranja


VRIJEDNOSTI U EUR EU ili ostali GRANTOVI

PRIHVATLJIV NEPRIHVATLJIV EU GRANTOVI 7.962.512,60 7.962.512,60

REPUBLIKA SRPSKA 1.079.052,07 1.079.052,07 OPŠTINA LAKTAŠI 1.441.816,26 1.084.542,65 357.273,61

od čega kredit 1.000.000,00 1.000.000,00 POVRAT PDV 1.739.326,50

1.739.326,50

UKUPNO 12.222.707,43 10.126.107,33 2.096.600,11

6.3.1. Finansijska sposobnost investitora U tabeli u tekstu ispod prikazana je finansijska analiza opštinskog budžeta za period 2012. -2014. Analiza pokazuje da opština, za kapitalne investicije, izdvaja oko jedne četvrtine svog ukupnog budžeta (investicioni troškovi i transferi, plaćanje kamata. itd.). Srednjoročni finansijski kapacitet opštine je ograničen, imajući u vidu značajan iznos zaduženja kojim se planiraju pokriti investicije za velike projekte za razvoj komunalne infrastrukture. Stoga opština nije u stanju da sama osigura dovoljna finansijska sredstva za cjelokupni projekat. Imajući u vidu finansijski kapacitet opštine, očigledno je da opština može garantovati obezbjeđenje sredstava kojima će se pokriti mali udio prihvatljivih troškova kao i neprihvatljivih troškova kao što je opisano. Predviđajući da će predloženo sufinansiranje za poljoprivredno-poslovni park „Aleksandrovac” bude dogovoreno u planiranom iznosu, moguće je da Opština Laktaši osigura sopstveno finansijsko učešće i samim tim uspješno implementira ovaj projekat. S druge strane, ukoliko se ne dobiju vanjska sredstva, biće potrebno prolongirati implementaciju projekta u toku dužeg vremenskog perioda ili projekat neće biti nikako ni implementiran. Tabela 56 Postojeći kapaciteti opštinskog budžeta u EUR

Opštinski budžet Izvršenje budžeta 2012.

Izvršenje budžeta u 2013. Budžetski plan 2014.

PRIHODI Porezni prihodi 5.867.802,93 5.226.351,25 5.266.562,02 Neporezni prihodi 1.894.493,90 2.207.385,43 2.414.371,39 Postojeći grantovi. uključujući domaći i strani kapital 98.692,12 53.247,74 117.290,36 Transferi lokalnim vlastima/ transferi sa drugih nivoa vlasti 149.282,40 347.012,02 291.436,37 Prihodi od prodaje nefinansijske imovine i povrat PDV 6.171,29 28.520,59 446.613,46 Prihodi od finansijske imovine i kreditnih operacija 121.265,65 35.888,85 32.978,33 Višak/prenos sredstava iz prethodnih godina/ostalo 471.228,58 0,00 0,00 Prihodi od bankovnih kredita 0,00 373.243,07 0,00 UKUPNO PRIHODI 8.608.936,87 8.271.648,95 8.569.251,93 RASHODI Postojeći rashodi 4.143.378,51 3.940.017,33 4.222.066,85 Troškovi finansiranja: plaćena kamata 280.619,48 228.428,31 203.775,38


Opštinski budžet Izvršenje budžeta 2012.

Izvršenje budžeta u 2013. Budžetski plan 2014.

Subvencije za javna preduzeća uključujući kapital 91.361,72 32.938,10 116.574,55 Grantovi za neprofitne organizacije, postojeći i kapital 1.037.216,94 797.653,58 805.617,05 Grantovi za pojedince; transferi za korisnike socijalne pomoći; transferi privatnim preduzećima. međunarodnim organizacijama i ostalim nivoima vlasti,uključujući kapital 1.070.594,07 1.072.616,20 1.124.330,85 Rashodi za nefinansijsku imovinu: kapitalni izdaci, kupovina zemljišta i zgrada 464.592,53 129.439,33 536.728,65 Budžetske rezerve 0,00 0,00 10.225,84 Troškovi finansiranja: krediti za javna preduzeća 2.045,17 0.00 0,00 Servisiranje duga – otplata glavnice 2.150.997,27 2.463.869,11 1.549.932,77 Izdaci za dospjele obaveze i deficit iz prethodnih godina 0,00 0,00 0,00 UKUPNO RASHODI 9.240.805,69 8.664.961,96 8.569.251,93 Izvor: Godišnji izvještaj o izvršenju budžeta Opštine Laktaši Tabela 97 Krediti i zaduženja Opštine na dan 31. decembar 2013.

Opis

Izdani krediti ili opštinske

obveznice (u ugovornoj valuti)

Godišnja kamatna

stopa

Period otplate

Preostali dug na dan 31. dec. 2013..

samo glavnica

Završna planirana

otplata duga

Komercijalni kredit 6.913.457,69 KM 1,14% 120 mjeseci

6.913.457,69 KM 30.6.2022.

Opštinske obveznice sportska dvorana 10.000.000 KM 2,875% 6 godina

932.867,69 KM (uključujući kamate) 30.06.2014.

Ugovarač javna rasvjeta

10.895.040,00 KM

Bez kamata

120 mjeseci

1.859.420,16 KM

15.08.2016.

Komercijalni kredit NLB Banka 730.000,00 KM 4,45 % 12 mjeseci

547.500,01 KM 27.12.2014.

Opštinske obveznice sportska dvorana

4.500.000,00 KM 5%

8 godina, grace period 4 godine

4.500.00,00 KM 29.04.2019.

Izvor: Korespondencija od Opštine Laktaši Tabela 108 Sposobnost zaduživanja opštine u 2013. i servisiranje duga


Maksimalna sposobnost zaduživanja u prihodima iz 2013. ( u KM) 2.617.042,54

Servisiranje duga 2014. 2.500.221,83






Servisiranje duga 2020. 1.098.278,77 Izvor: Korespondencija od Opštine Laktaši


A.7. Finansijska analiza 7.1. Osnovne pretpostavke finansijske analize Cilj finansijske analize je da se izračunaju indikatori predviđenih finansijskih rezultata projekta. Finansijska analiza obično se izrađuje iz perspektive vlasnika infrastrukture. Budući da su, u ovom slučaju, vlasnik infrastrukture i izvođač (menadžer) različiti subjekti; sačinjena je konsolidirana finansijska analiza. U izračunavanja u okviru finansijske analize uključen je diferencijalni metod vrijednosti (inkrementalni metod). U finansijskoj analizi u obzir su uzeti samo novčani tokovi – i.e. stvarni iznos novčanih tokova – dok nenovčane knjigovodstvene stavke (npr. amortizacija i rezerva) nisu uzeti u obzir.

Evropska komisija preporučuje da se, za javne investicione projekte koje sufinansira EU,kao indikativna referentna tačka (benchmark) koristi 5%-tna finansijska diskontna stopa u realnim okvirima .

Pri finansijskoj analizi, u obzir su uzete sljedeće pretpostavke: - Procijenjeni ekonomski period investicije je 20 godina (u skladu sa Vodičem za analizu

troškova i koristi investicionih projekata, EC – Generalna direkcija za regionalnu politiku, 2008.);

- Primijenjena je 5%-tna diskontna stopa, kako je preporučeno u Radnom dokumentu br.4, Evropska komisija preporučuje da se, za javne investicione projekte koje sufinansira EU, kao indikativna referentna tačka koristi 5%-tna finansijska diskontna stopa u realnim okvirima.

- Prezentacija novčanog toka uključuje vrijednosti stalnih cijena, ne uključujući nepredviđene troškove. PDV je uključen, jer predstavlja stvarni odliv i investicioni trošak.

- Implementacija investicije planirana je za period 2015-2020, a operativni period predviđen je do 2037.

- Finansijskom analizom obuhvaćeni su samo oni dodatni troškovi i prihodi koji nastaju kao rezultat investicije.

- Dodatni operativni i troškovi održavanja uzeti su u obzir kao dodatni troškovi. - Dodatni prihod je izračunat na osnovu toga da svi korisnici moraju pokriti sve troškove

koji su povezani sa operativnim djelovanjem i održavanjem javnih komunalnih usluga (vodosnabdijevanje, kanalizacija i prečišćavanje).

- Rezidualna vrijednost investicije također je uzeta u obzir – 15% vrijednosti investicije.


Tabela 59 Pretpostavke za finansijsku analizu

Pretpostavka Definicija Diskontna stopa 5% -tna diskontna stopa u skladu sa Vodičem za analizu

troškova i koristi investicionih projekata. EC – Generalna direkcija za regionalnu politiku, 2008.)

Ekonomski period investicije

20 godina. U obzir je uzeta preporuka EC – Generalne direkcije za regionalnu politiku iz 2008.

Korišteni metod Inkrementalni metod (diferencijalni metod vrijednosti). Iznos investicije Stalna vrijednost cijene investicije bez nepredviđenih

troškova. PDV PDV je povrativ- prema tome, ne predstavlja troškove za

investitora. Obim investicije Investicija se odnosi na izgradnju kompletne komunalne

infrastrukture u okviru poslovne zone. Prihodi i rashodi (troškovi)

AU obzir su uzeti svi prihodi i rashodi koji nastaju kao rezultat investicije. U to spadaju: - Vrijednost stalnih cijena bez PDV; - Svi investicioni i operativni troškovi kao i glavna

održavanja i popravke novoizgrađene infrastrukture; - Samo dodatni prihodi i rashodi koji nastaju kao rezultat

investicije (saobraćajnice, prečišćavanje oborinskih voda i zauljene oborinske vode, vodosnabdijevanje,kanalizacija)

- U obzir je uzet prihod od prodaje parcela: procjenjuje se da će, nakon završetka projekta, prodajna cijena biti viša za 5 EUR/m2.

Pretpostavke za finansijsku evaluaciju projekta

Svi prilivi i odlivi u periodu do 2037. uzeti su u obzir. Nakon isteka ekonomskog perioda, dodaje se preostala vrijednost projekta (15% od vrijednosti investicije). Investicioni odlivi, te operativni troškovi i troškovi održavanja, uzeti su obzir kao odlivi. Amortizacija nije uzeta u obzir. U obzir je uzeta investicija u pogledu izmještanja unutar ekonomskog perioda.

Uz gore navedene pretpostavke, u obzir su uzete dodatne makroekonomske prognoze na nivou države, kako je već prikazano u Tabeli 8. Na osnovu gore navedenih pretpostavki, finansijska profitabilnost investicije utvrđena je pomoću sljedećeg: - Finansijska neto sadašnja vrijednost;

Kriteriji za procjenu: Ako je finansijska neto sadašnja vrijednost (NPV/C) negativna, može se preporučiti sufinansiranje iz sredstava EU.

- Finansijska interna stopa rentabilnosti (FRR/C); Kriteriji za procjenu: Projekat je prihvatljiv za sufinansiranje u slučaju kada je interna stopa rentabilnosti niža od diskontne stope (5%).


Uz to, u okviru finansijske analize izračunata je i finansijska profitabilnost entitetskog/sopstvenog kapitala. Praznina u finansiranju ili stopa deficita u projektnom finansiranju izračunata je na osnovu gore navedene metodologije i osnovnih parametara, te predstavljena u Poglavlju 6.1.3.

7.2. Procjena troškova (rashoda) i prihoda u ekonomskom periodu projekta

7.2.1. Vrijednost investicije U finansijskoj analizi u obzir je uzeta vrijednost investicije pri stalnim cijenama, a isključeni su nepredviđeni troškovi. Analizom je utvrđena vrijednost investicije iznosi koja iznosi 9.297.773,43 EUR.


Tabela 60 Vrijednost investicije (bez rezervi za nepredviđene troškove, PDV i stalnih cijena)

VRIJEDNOST U EUR

2015. 2016. 2017. 2018. 2019. 2020. 2020.

I. PRIPREMNE AKTIVNOSTI 540.974,55 63.135,00 331.539,73 146.299,82 0,00 0,00 0,00 0,00

Prostorna dokumentacija 84.180,00 42.090,00 42.090,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

Regulacioni plan 84.180,00 42.090,00 42.090,00 Projektna dokumentacija 456.794,55 21.045,00 289.449,73 146.299,82 0,00 0,00 0,00 0,00

Tehnički projekt 365.749,55

219.449,73 146.299,82

Geomehanička ispitivanja 70.000,00

70.000,00

Prostorne osnove 21.045,00 21.045,00 II. IZGRADNJA (radovi) 7.780.101,35 0,00 0,00 404.865,12 2.548.840,72 2.544.385,36 2.282.010,16 0,00

Izgradnja 7.780.101,35 0,00 0,00 404.865,12 2.548.840,72 2.544.385,36 2.282.010,16 0,00

Saobraćajnice 1.978.667,88

80.290,11 515.645,70 641.188.96 741.543,10 Hortikultura 397.283,65

29.534,68 179.141,15 112.503,73 76.104,09

Hidroinfrastruktura 3.879.921,07 0,00 0,00 232.087,77 1.433.326,13 1.177.035,06 1.037.472,11 0,00

Vodosnabdijevanje 180.722,99

8.166,54 52.115,63 59.811,92 60.628,90

Fekalna kanalizacija 270.487,87

12.198,97 77.955,42 90.169,77 90.163,71

Prečišćavanje oborinskih voda 2.507.461,53

147.024,23 912.614,38 785.434,70 662.388,23

Zauljene oborinske vode 921.248,68

64.698,04 390.640,70 241.618,67 224.291,28 Elektroenergetika 1.423.223,50 0,00 0,00 56.264,40 380.459,25 588.612,68 397.887,18 0,00

Javna rasvjeta 112.497,50

5.208,75 33.721,75 41.104,38 32.462,63

Elektro-energetski sistem 1.310.726,00

51.055,65 346.737,50 547.508,30 365.424,55 Telekomunikacije 101.005,25

6.688,16 40.268,49 25.044,93 29.003,68

III. OSTALI TROŠKOVI 976.697,53 0,00 0,00 50.628,13 234.297,98 233.905,91 205.816,89 252.048,61

Tehnički nadzor (3%) 256.743,34 0,00 0,00 13.360,55 84.111,74 83.964,72 75.306,34 0,00

Tehnička podrška/ Upravljanje projektom (5%) 427.905,57 0,00 0,00 22.267,58 140.186,24 139.941,19 125.510,56 0,00

Finansiranje dugom (kreditom) 252.048,61

252.048,61

Marketing/promocija 40.000,00 0,00 0,00 15.000,00 10.000,00 10.000,00 5.000,00 0,00

UKUPNA INVESTICIJA 9.297.773,43 63.135,00 331.539,73 601.793,07 2.783.138,70 2.778.291,27 2.487.827,05 252.048,61


7.2.2. Predviđeni operativni troškovi i troškovi održavanja Procjena tekućih troškova i troškova održavanja pripremljena je zasebno za kanalizacijski sistem, a zasebno za centralni uređaj za prečišćavanje otpadnih voda. Tabela 61 Operativni troškovi i troškovi održavanja za prvu godinu zone koja radi u punom kapacitetu (u 2020.)

Trošak EUR Obrazloženje Operativni & održavanje –ceste/oborinske vode 50.085 1,5 EUR/m2 novoizgrađene ceste godišnje Operativni & održavanje – kanalizacija i prečišćavanje 7.350

0,25 EUR/m3 otpadne vode pri 29.400 m3 godišnje

Operating & održavanje - vodosnabdijevanje 23.108

0,786 EUR/m3 isporučene vode pri 29.400 m3 godišnje

Operativni & održavanje – zauljene oborinske vode 40.873 Procijenjeno

Troškovi izmještanja 50.000 50.000 EUR ili više svakih 5 godina za

održavanje investicije 7.2.3. Procjena prihoda u investicijskom periodu

Obzirom da je finansijska analiza napravljena u vidu konsolidirane analize i investitora i operatera – procijenjeni prihodi obje strane su uzeti u obzir. Procjena prihoda u referentnom periodu izračunata je na sljedeći način: Prihod od prodaje zemljišnih parcela: Pretpostavka je da će Vlada RS prebaciti

vlasništvo nad zemljištem na Opštinu Laktaši bez nadoknade; prema tome, kupovina zemljišta ne predstavlja trošak u ovom projektu. Kao rezultat, ukupni prihod od prodaje pojedinačnih parcela nije uvršten u finansijsku analizu. Pretpostavlja se da vlasnik zemljišta u ovom području trenutno parcelu može prodati po cijeni od 10 EUR/m2. Implementacijom ovog projekta, nekretnina će biti u potpunosti uređena i opremljena svom potrebnom infrastrukturom, čime će biti privlačnija za investitore. Ovo će potaknuti i porast prodajne cijene za nekretnine (procijenjeno je na 30 KM ili 15 EUR/m2). Stoga je u finansijskoj analizi u obzir uzet samo procijenjeni porast cijene po m2 zemljišta, za iznos od 5 EUR/m2. Procijenjeno je da će Opština prodati 342.791 m2 zemljišta u periodu od narednih 8 godina. Stoga je prodaja procijenjena na 1.524.380 EUR u vidu prihoda opštinskog budžeta

- Prihodi od naknada koje se plaćaju za korištenje javne infrastrukture: svi korisnici će plaćati korištenje javnih usluga – vodosnabdijevanje, kanalizaciju i prečišćavanje, u skladu sa potrošnjom i na osnovu zvaničnih tarifa za te vrste usluga. Procjenjuje se da će prihodi od budućeg korištenja infrastrukture/javnih komunalnih usluga u zoni nakon 2022. godine iznositi 34.310 EUR (7.350 EUR za kanalizaciju i prečišćavanje voda, a 26.960 EUR za vodosnabdijevanje). Iznos je jednak operativnim troškovima za ove usluge, kao što je objašnjeno u Tabeli 61.

- Operativni troškovi i troškovi održavanja javnih usluga namijenjenih za opštu upotrebu (saobraćajnice, prečišćavanje oborinskih voda, itd.) obuhvaćeni su opštinskim budžetom, i predstavljaju samo odliv.


7.3 Finansijski plan Tabela 6211 Finansijski novčani tok na godišnjem nivou

GODINA 2015. 2016. 2017. 2018. 2019. 2020. 2021. 2022. 2023.

PRILIVI

597.550 602.523 173.032 176.45

0 15.229 34.310 Javne usluge (vodosnabdijevanje, kanalizacijski sistem, otpad)

4.973 8.392 11.810 15.229 34.310

Prodaja parcela

597.550 597.550 164.640 164.640

ODLIVI 63.135 331.540 601.793 2,783.139 2,810.310 2,550.310 167.16

8 171.489 191.480

Operativni & održavanje - ceste/oborinske vode

15.026 30.051 50.085 50.586 51.092

Operativni & održavanje – kanalizacija i prečišćavanje

1.200 2.025 2.850 3.675 7.350

Operativni & održavanje - vodosnabdijevanje

3.773 6.367 8.960 11.554 26.960

Operativni & održavanje – zauljene vode

12.020 24.041 40.068 40.469 40.873

Rukovođenje poslovanjem zone 40.000 40.000 40.000

Investicioni troškovi 63.135 331.540 601.793 2.783.139 2.778.291 2.487.827 25.205 25.205 25.205

Neto novčani tok -

63.135 -

331.540 -

601.793 -

2.185.589 -

2.207.787 -

2.377.279 9.282 -

156.259 -

157.170

GODINA 2023. 2024. 2025. 2026. 2027. 2028. 2029. 2030.

PRILIVI 34.310 34.310 34.310 34.310 34.310 34.310 34.310 34.310

Javne usluge (vodosnabdijevanje, kanalizacijski sistem, otpad) 34.310 34.310 34.310 34.310 34.310 34.310 34.310 34.310

ODLIVI 191.480 191.480 241.480 191.480 191.480 191.480 191.480 241.480

Operativni & održavanje - ceste/oborinske vode 51.092 51.092 51.092 51.092 51.092 51.092 51.092 51.092

Operativni & održavanje – kanalizacija i prečišćavanje 7.350 7.350 7.350 7.350 7.350 7.350 7.350 7.350

Operativni & održavanje - vodosnabdijevanje 26.960 26.960 26.960 26.960 26.960 26.960 26.960 26.960

Operativni & održavanje – zauljene vode 40.873 40.873 40.873 40.873 40.873 40.873 40.873 40.873

Rukovođenje poslovanjem zone 40.000 40.000 40.000 40.000 40.000 40.000 40.000 40.000

Troškovi izmještanja

50.000

50.000


Investicioni troškovi 25.205 25.205 25.205 25.205 25.205 25.205 25.205 25.205

Neto novčani tok -157.170 -157.170 -207.170 -157.170 -157.170 -157.170 -157.170 -207.170

GODINA 2031. 2032. 2033. 2034. 2035. 2036. 2037.

PRILIVI 34.310 34.310 34.310 34.310 34.310 34.310 1.848.496

Javne usluge (vodosnabdijevanje, kanalizacijski sistem, otpad) 34.310 34.310 34.310 34.310 34.310 34.310 34.310

Prodaja parcela Rezidualna vrijednost

1.814.186

ODLIVI 166.275 166.275 166.275 166.275 216.275 166.275 166.275

Operativni & održavanje - ceste/oborinske vode 51.092 51.092 51.092 51.092 51.092 51.092 51.092

Operativni & održavanje – kanalizacija i prečišćavanje 7.350 7.350 7.350 7.350 7.350 7.350 7.350

Operativni & održavanje - vodosnabdijevanje 26.960 26.960 26.960 26.960 26.960 26.960 26.960

Operativni & održavanje – zauljene vode 40.873 40.873 40.873 40.873 40.873 40.873 40.873

Rukovođenje poslovanjem zone 40.000 40.000 40.000 40.000 40.000 40.000 40.000

Troškovi izmještanja

50.000 Neto novčani tok -131.965 -131.965 -131.965 -131.965 -181.965 -131.965 1.682.221


7.4. Finansijski indikatori Finansijska projekcija projekta za referentni period sačinjena je na osnovu relevantnih podataka i pretpostavki navedenih u prethodnim poglavljima. Korišteni referentni period je 20 godina nakon završetka projekta, uz period stvarne faze implementacije projekta, kada će se pojaviti investicioni troškovi. U svjetlu činjenice da je u obzir uzet relativno dug period, finansijska projekcija sadrži i troškove održavanja investicija u onom rasponu koji je ocijenjen kao neophodan za nastavak i neometano odvijanje operativnih aktivnosti. Osnova za izračunavanje finansijskih indikatora je investicioni novčani tok (gotovinski tok investicija). Investicioni novčani tok izračunat je na osnovu relevantnih podataka koji su dati u prethodnim dijelovima ovog dokumenta. Prednost korištenja metodologije utvrđivanja novčanog toka leži u činjenici da u obzir uzima samo stvarne troškove i prihode, za razliku od troškova i prihoda navedenih u knjigovodstvu. Amortizacija, za koju nije potrebna potrošnja gotovine, ne zavodi se kao proizvodni trošak. Važno pravilo u procjeni novčanog toka je da se u obzir uzimaju samo takozvani dodatni novčani tokovi, koji se odnose investiciju, dok se u obzir ne uzimaju prihodi i troškovi koji se javljaju u svakom slučaju (bez obzira na to da li se projekat implementira ili ne). Efikasnost investicije procjenjuje se korištenjem sljedećih investicionih kriterija: - Finansijska neto sadašnja vrijednost - Relativna neto sadašnja vrijednost - Finansijska interna stopa rentabilnosti (povrata)

Indikatori izračunati za investicioni projekat (ne uzimajući u obzir finansiranje iz IPA programa) opisani su u tabeli ispod: Finansijski indikatori na nivou cjelokupnog projekta (ne uzimajući u obzir potencijalno finansiranje iz fondova EU): Vrijednost Neto sadašnja vrijednost EUR -6.798.574,73 Interna stopa rentabilnosti (povrata) -12,13% Finansijski indikatori na nivou cjelokupnog projekta (uzevši u obzir i potencijalno finansiranje iz fondova EU): Vrijednost Neto sadašnja vrijednost EUR -1.410.599,98 Interna stopa rentabilnosti (povrata) -6,60% Neto sadašnja vrijednost projekta pri traženoj diskontnoj stopi od 5% je izračunata i iznosi -6.798.574,73 € te je negativna. Na osnovu ovog indikatora, projekat ispunjava uslove za sufinansiranje, budući da ne nudi nikakve finansijske povrate Interna stopa rentabilnosti, izračunata na osnovu priliva i odliva u u 20-godišnjem ekonomskom investicijskom periodu, je negativna i iznosi -12,13 %, što je manje od diskontne stope (5%).


A.8. Socio-ekonomska analiza troškova i koristi (Cost Benefit) 8.1. Pretpostavke u okviru ekonomske analize

Svrha ekonomske analize jeste evaluacija učinaka implementacije projekta na šire socio-ekonomsko okruženje. Ekonomska analiza se koristi kako bi se utvrdilo da li će socio-ekonomski uslovi zajednice u okruženju biti poboljšani implementacijom projekta u smislu da njegove predviđene koristi prevazilaze predviđene troškove. Istovremeno, analiza se koristi i kako bi se utvrdilo da li projekat ispunjava uslove za sufinansiranje. Projekat je prihvatljiv za sufinansiranje samo ako je učinak pozitivan. Za prihvatljivost projekta za sufinansiranje potrebno je da:

- Društvene koristi prevazilaze projektne troškove; - Neto sadašnja vrijednost ekonomskih koristi prevazilazi neto sadašnju vrijednost

troškova

Indikatori koji se koriste za utvrđivanje prihvatljivosti za sufinansiranje obuhvataju:

- Ekonomsku neto sadašnju vrijednost (ENPV): ona treba biti veća od 0 kako bi projekat bio poželjan s ekonomske tačke gledišta;

- Internu ekonomsku stopu rentabilnosti (ERR): treba biti veća od socijalne diskontne stope (primijenjena je stopa od 5, 5%);

- Omjer koristi-troškova (B/C koeficijent društvene koristi) mora prelaziti 1;

Indikatori društvene efikasnosti izračunati su na osnovu parametara uključenih u finansijsku analizu, kao i onih parametara kojima se procjenjuje učinak projekta na šire okruženje, koji se može kvantitativno izraziti u monetarnom smislu. Za predstavljanje mogućeg učinka koji bi implementacija projekta imala na šire okruženje korišteni su dodatni parametri. U ovom slučaju, implementacija projekta analizirana je na nivou lokalne zajednice. U izračunima je primjenjena društvena diskontna stopa od 5,5%. Novčani tok iz finansijske analize predstavlja osnovu za izračunavanja u okviru ekonomske analize koja su korištena u ovoj studiji. U svrhu usklađivanja indikatora, potrebna je izvršiti sljedeća prilagođavanja:

- Korekcije poreza: indirektni porez (PDV), subvencije i neto transferi moraju biti odbijeni.

- Korekcije zbog vanjskih faktora: neki projektni učinci utiču i na druge poslovne subjekte koji ne primaju kompenzaciju. Budući da ne postoji primjenjiva kompenzacija za vanjske faktore, oni nisu uključeni u ovu analizu.

- Od tržišnih cijena do računovodstvenih cijena: odstupanje cijena od ravnoteže konkurentnog tržišta može biti uzrokovano ne samo cijenama koje su poremećene zbog poreza i eksternalija već i zbog drugih faktora (monopola, trgovinskih prepreka, reguliranog tržišta rada i sličnih faktora). U tim slučajevima, posmatrane tržišne cijene mogu biti obmanjujuće. Iz tog razloga, računovodstvene cijene su izračunate na osnovu cijena navedenih u finansijskoj analizi, koristeći konverzijske faktore.


Tabela 63 Pretpostavke u okviru ekonomske analize

Vrsta troška/koristi Opis Osnova Pretpostavke u okviru finansijske analize i novčani

tok. Diskontna stopa 5.5%-tna društvena diskontna stopa (u skladu sa

Radnim dokumentom br. 4 i Vodičem za analizu troškova i koristi investicionih projekata).

Konverzijski faktori Finansijski troškovi pretvoreni su u ekonomske troškove pomoću konverzijskih faktora (opisani u tabeli 51 za nekvalifikovanu radnu snagu, dok je standardni konverzijski faktor koji iznosi 1 korišten za ostale).

Ekonomske koristi Dostupnost komunalnih usluga za proizvodnju i potrošnju (ispuštanje otpadnih voda i vodosnabdijevanje). Porast prihoda na lokalnom nivou zbog javnih i privatnih investicija (dodatna vrijednost u građevinskom sektoru). Nova zapošljavanja u poslovnoj zoni (do 2022. predviđeno 1.500 novih radnih mjesta). Stvaranje dodane vrijednosti u poduzećima smještenim u poslovnoj zoni.

Vrednovanje koristi o Dostupnost komunalnih usluga – oportunitetni troškovi prikupljanja i prečišćavanja otpadnih voda: € 348 po novom kupcu godišnje - preduzeća smještena u poslovnoj zoni bi trebala finansirati ispuštanje i prečišćavanje svojih voda, nasuprot priključivanju na mrežu za otpadne vode; u obzir su uzeti svi novi priključci na mrežu u poslovnoj zoni (izvor: Smjernice za analizu troškova i koristi za vodne projekte i projekte koji se odnose na otpadne vode koji trebaju biti podržani sredstvima iz Kohezijskog fonda i Evropskog regionalog razvojnog fonda od 2007-2013., Jaspers, decembar 2008.)

o Porast prihoda na lokalnom nivou zbog javnih i privatnih investicija: procijenjena dodatna vrijednost u građevinskom sektoru je 15%

o Povećanje prihoda zbog novih zapošljavanja: 1.500 novih radnih mjesta će biti realizovano do 2022., predviđeno je da će 70% od toga biti neto nova zapošljavanja; Prosječne plate u Opštini Laktaši u 2012: Neto plata: 719 KM (359.50 EUR) Bruto plata: 1.186 KM (593 EUR) Takse i naknade na bruto platu: 33%

o Stvaranje dodane vrijednosti: pretpostavka je da će novozaposlene osobe (1.500) u prosjeku stvarati 1.000 EUR dodane vrijednosti na godišnjem nivou

Vrednovanje ekonomskih troškova (negativne eksternalije)

o Negativne eksternalije: Cjelokupno područje zone se koristi u poljoprivredne koristi. Glavne kulture su krompir i kukuruz. Godišnji prinos po svakoj kulturi je procijenjen kako slijedi:


- kukuruz: 10,000 kg/ha (prosječna prodajna cijena je 0,45 EUR po kg)

- krompir: 45,000 kg/ha (prosječna prodajna cijena je 0,35 EUR/kg)

Zbog nove zone aktivnosti neće ostati iste. Kao posljedica, procijenjeno je da će gubitak prihoda iznositi 354.375 EUR.

Konverzijski faktori Standardni konverzijski faktor: 1 Kvalifikovana radna snaga: 1 Nekvalifikovana radna snaga: 0,49 Transferna plaćanja: 1

Tabela 64 Izračunavanje konverzijskog faktora za nekvalifikovanu radnu snagu

Plate u sjeni (Shadow Wages) Republika Srpska u = stopa nezaposlenosti 27% t = transferna plaćanja (uplate socijalnog osiguranja)

33%

SW = (1-u)*(1-t) 48,91% Konverzijski faktori Standardni faktor konverzije 1 Nekvalifikovana radna snaga 0,49 8.2. Rezultati ekonomske analize

U ovom dijelu prikazani su indikatori ekonomskog učinka, konkretno:

- Ekonomska neto sadašnja vrijednost - Ekonomska stopa rentabilnosti - Koeficijent društvene koristi (omjer koristi-troškova tj. B/C)

Procjena prihvatljivosti ili neprihvatljivosti projekta za sufinansiranje provedena je na osnovu gore navedenih indikatora ekonomskog učinka.

Tabela 125 Izračunavanje omjera koristi-troškova

Neto sadašnja vrijednost (troškovi)

u EURO Udio

Investicioni troškovi 6.655.135 100.00% Neto sadašnja vrijednost (koristi)

11.936.357 Udio

Koristi u fazi implementacije i oportunitetni troškovi

1.201.075 10,06%

Društvene koristi 1.674.902 14,03%

Dodana vrijednost 9.060.380 75,91%

Neto sadašnja vrijednost (troškovi)

-3.320.456 100,00%

Negativne eksternalije -3.320.456 100,00%


Indikator Vrijednost Ekonomska neto sadašnja vrijednost

€ 588.695,58

Omjer B/C 1,29 Ekonomska stopa rentabilnosti 6,57% Kriteriji za evaluaciju:

- Ekonomska neto sadašnja vrijednost projekta je veća od 0 - Ekonomska stopa rentabilnosti je viša od primijenjene društvene diskontne stope - Koeficijent društvene koristi je viši od 1

Projekat ispunjava uslove za sufinansiranje ako su ispunjeni gore navedeni kriteriji. Ekonomska neto sadašnja vrijednost projekta pri društvenoj diskontnoj stopi od 5.5%, iznosi 588.695,58 € te je, prema tome, pozitivna. Na osnovu ovog indikatora, projekat ispunjava uslove za sufinansiranje. Ekonomska stopa rentabilnosti je stopa rentabilnosti pri kojoj je ekonomska neto sadašnja vrijednost projekta jednaka nuli. Koristi se kao kriterij tako što se poredi sa diskontnom stopom. Ako je ekonomska stopa rentabilnosti viša od primijenjene diskontne stope rate, projekt je poželjan, sa ekonomske tačke gledišta. Ekonomska stopa rentabilnosti za analizirane projekte iznosi do 6,57% i viša je od primijenjene diskontne stope. Na osnovu ovog indikatora, projekat ispunjava uslove za sufinansiranje. Omjer koristi - troškova je 1,29, što znači da šire društvene koristi tj. dobrobiti prevazilaze trošak implementacije projekta za 29%. Investicija ispunjava uslove za sufinansiranje i na osnovu ovog kriterijuma. Rezultati finansijske i ekonomske analize pokazuju da je za implementaciju projekta potrebno sufinansiranje iz fondova EU i budžeta RS te da je impementacija projekta isto tako važna za analizirano okruženje (prema rezultatima ekonomske analize). Ovo zauzvrat potkrepljuje prijedlog da investicioni projekat ispunjava uslove za finansijsku podršku uz pomoć fondiva EU. 8.3. Vrednovanje ostalih troškova i koristi

Koristi, a samim tim i održivost grupe projekata, vrednovani su sa kvalitativne tačke gledišta te imajući u vidu tri segmenta analize, konkretno:

- Širi društveni aspect - Razvojno-ekonomski aspect - Aspekt društvenog blagostanja

Koristi koje će društvu donijeti implementacija projekta obuhvataju:

- Stvaranje niza koristi za uposlenike i stanovnike u datom području i susjednom okruženju – zbog poboljšanja infrastrukture, kao što su: proširenje sistema vodosnabdijevanja; izgradnja cesta; proširenje zelenih površina; snabdijevanje električnom energijom i javna rasvjeta. Kao rezultat implementacije projekta, predviđa se da će se poboljšati kvalitet života kako za stanovnike tako i za uposlenike koji rade u Zoni.


- Koristi po životnu sredinu: regija će biti razvijena i opremljena novom opštinskom

infrastrukturom koja će minimalizirati štetne uticaje te time poboljšati zaštitu životne sredine.

Koristi koje će implementacija projekta donijeti razvoju i jačanju lokalne/regionalne ekonomije obuhvataju:

- Implementacijom projekta će se osigurati osnovni uslovi za razvoj ekonomije – posebno u smislu stimuliranja/razvoja male industrije i poboljšanja pristupa uslugama koje su uvedene zahvaljujući novoosnovanoj poslovnoj zoni;

- Uređenje osnovne opštinske komunalne infrastrukture će osigurati i mogućnost iskorištenja prirodnih resursa u preduzetničke svrhe.


A.9. Analiza rizika

9.1. Analiza osjetljivosti Analiza osjetljivosti zasnovana je na razlici između najkritičnijih varijabli projekta. Tipične kritične varijable (tj. promjenljive) projekta su:

- Vrijednost investicije, - Promjene u prihodima u referentnom periodu i - Promjene u troškovima u referentnom periodu

Osnovna svrha analize osjetljivosti jeste da se utvrdi koje su, od analiziranih varijabli, od kritične važnosti za projekat. Kriteriji koji su korišteni za utvrđivanje kritičnih varijabli su:

- “Varijabla se smatra da je od kritične važnosti ako promjena te varijable za 1% rezultira promjenom u iznosu od više od 5% finansijske (FNPV) ili ekonomske (ENPV) neto sadašnje vrijednosti”.

- “Varijabla se smatra da je od kritične važnosti ako promjena te varijable za 1% rezultira promjenom od više od 1 procenta finansijske (FIRR) ili ekonomske interne stope rentabilnosti (EIRR).”

Tabela 66 Analize osjetljivosti

Testirana varijabla

Finansijska stopa rentabilnosti

(FRR/K)

Varijansa finansijske neto

sadašnje vrijednosti (FNPV/K)

Ekonomska stopa

rentabilnosti (ERR)

Varijansa ekonomske

stope rentabilnosti

(ERPV)

Investicioni troškovi – povećanje za 1% -4,83% 9,22% Investicioni troškovi – smanjenje za 1% -4,26% -18,50% Prihodi – povećanje za 1% -4,61% -2,01% Prihodi – smanjenje za 1% -4,76% 2,01% Operativni troškovi i troškovi održavanja – povećanje za 1% -4,84% 2,06%

Operativni troškovi i troškovi održavanja (O&M) - smanjenje za 1% -4,53% -2,06%

Ekonomske koristi – povećanje za 1% 6,72% 14,64% Ekonomske koristi – smanjenje za 1% 6,41% -14,64% Ekonomski troškovi investicije – povećanje za 1% 6,44% -11,30%

Ekonomski troškovi investicije – smanjenje za 1% 6,70% 11,30%

Ekonomski troškovi (Operativni i održavanje) – povećanje za 1% 6,54% -2,33%

Ekonomski troškovi (Operativni i održavanje) – smanjenje za 1% 6,59% 2,33%

Kao što je opisano u tekstu iznad, kritične varijable su investicioni troškovi.


Tabela 67 Procjene kritičnih varijabli

Kritična varijabla Vrijednost koja se mijenja

1 Investicioni trošak projekta Maksimalno povećanje prije nego što FNPV/K postane negativna (%)

Već je negativna

2 Prihodi Maksimalno smanjenje prije nego što FNPV/K postane negativna (%)

Nije kritična

3 Troškovi (operativni i održavanje) O&M

Maksimalno povećanje prije nego što FNPV/K postane negativna (%)

Nije kritična

4 Ekonomske koristi Maksimalno smanjenje prije nego što ENPV postane negativna (%)

6,83%

5 Ekonomski troškovi (Investicije) Maksimalno povećanje prije nego što ENPV postane negativna (%)

8,85%

6 Ekonomski troškovi (O&M) Maksimalno povećanje prije nego što ENPV postane negativna (%)

Nije kritična

9.2. Analiza rizika Analiza rizika predstavlja metod utvrđivanja vjerovatnoće ili mogućnosti pojave opasnih događaja i njihovih mogućih posljedica. Koncept analize vjerovatnoće rizika koristi se kako bi se naznačili uticaji na životnu sredinu, dok njihovu učestalost pojavljivanja u prirodi nije lako predvidjeti ni sa kakvim stepenom tačnosti. Analiza rizika zasnovana je na analizi osjetljivosti i obuhvata kritične varijable. U analizi osjetljivosti, dvije varijable su identifikovane kao kritične. Shodno tome, analiza rizika provedena je korištenjem Monte Carlo metoda. Tabela 138 Rezultati Monte Carlo analize

Varijabla FNPV/K ENPV

Očekivana vrijednost -732.869 588.828,84 Standardno odstupanje 23.553 36.587,97

Raspodjela FNPV/K Raspodjela ENPV Prema izračunu u okviru simulacije, postoji 95%-tna vjerovatnoća da će finansijska neto sadašnja vrijednost biti između -799.032 EUR i -668.705 EUR, pod pretpostavkom da su investicioni troškovi normalno raspodijeljeni. Vjerovatnoća pozitivne finansijske neto sadašnje vrijednosti iznosi 0%.


Prema izračunu u okviru simulacije, postoji 95%-tna vjerovatnoća da će ekonomska neto sadašnja vrijednost biti između 517.116 EUR i 660.541 EUR. Ekonomska neto sadašnja vrijednost će definitivno biti pozitivna (100%-tna vjerovatnoća). 9.3. Kvalitativna procjena rizika i ublažavanje rizika Sve odluke koje je Opština Laktaši donijela u pogledu projekta uspostavljanja Poljoprivredno-poslovnog parka „Aleksandrovac”, kao što su odgovarajuće i pravovremeno prostorno planiranje zone, dogovor o statusu projekta od značaja za entitet, rješavanje imovinsko-pravnih odnosa sa Vladom Republike Srpske, obezbjeđivanje izvora finansiranja u planiranom obimu i dinamici, izgradnja neophodne infrastrukture, upravljanje poslovnom zonom, marketing i promocija poslovne zone, povezane su sa različitim rizicima. Uopšteno govoreći, postoji pravilo da veličina investicija u poslovnu zonu određuje u kojoj mjeri je prisutna vjerovatnoća pojave određenih rizika koji mogu imati negativan uticaj na konačni uspjeh projekta. Navodimo neke od najvažnijih mogućih rizika povezanih sa uspostavljanjem uspostavljanja Poljoprivredno-poslovnog parka „Aleksandrovac”: 1. Vlada Republike Srpske nije zainteresovana da vlasništvo nad zemljom prenese na

opštine 2. Nepostojanje prostorne dokumentacije: Prostorni plan i Regulacioni plan. 3. Nepostojanje glavnog investitora/grupe investitora. Investitori pokazuju slabiji interes od

onog koji je planiran/precijenjena potražnja/struktura investitora je drugačija od planirane.

4. Izvori finansiranja nisu osigurani. 5. Rizik da će investicioni troškovi premašiti planirani nivo.

6. Primarni kanalizacioni cjevovod nije izgrađen. 7. Promjena u razvojnim prioritetima opštine. 8. Lokalno stanovništvo pokazuje otpor i izražava žalbe 9. Ekološki uticaji na poljoprivredno zemljište. U tabeli na sljedećoj strani dat je opšti pregled rizika koji su identifikovani u tekstu iznad. Faktori rizika definisani su u skladu sa pretpostavkama o objektivnoj prijetnji, na koju nosilac projekta ne može uticati u vrijeme planiranja projekta. Ovi rizici mogu se pojaviti u toku implementacije projekta ili nakon njegovo završetka. Procjena rizika obuhvata sve planirane projektne aktivnosti. Pojedinačni faktori rizika procijenjeni su u odnosu na vjerovatnoću njihovoh pojavljivanja, a na osnovu sljedeće metodologije:

- Procjena vjerovatnoće pojave događaja (P), koja se kreće od 1 (najniža) do 5 (najviša) - Procjena opsega uticaja (M), koja se kreće od 1 (najniža) do 5 (najviša) - Opšta procjena rizika ili sveukupna procjena kritičnih faktora uspjeha (CSF): CSF = P x M

Za svaki rizik predložene su preventivne i popravne (kurativne) mjere kako bi se spriječila vjerovatnoća pojave rizika ili pravovremeno umanjile posljedice pojave rizika.


Opšti (sveukupni) rizik Gore navedeni rizici predstavljaju realistične pretpostavke i opasnosti koje se mogu spriječiti, umanjiti, ili kojima se može upravljati. U daljnoj analizi, opšti rizik za Poljoprivredno-poslovni park „Aleksandrovac” procijenjen je kao srednji do visoki (143 od ukupno 250 bodova). Eliminacijom svih ključnih preduslova, uz odgovarajuće i pravovremeno poduzete mjere, može se upravljati rizicima koji ugrožavaju uspješnu implementaciju projekta. Posebnu pažnju potrebno je obratiti kod rizika koji, u konačnom bodovanju, prelaze 10 poena.


Tabela 69 Procjena rizika

Vrsta rizika Uzroci P M CSF Mjere ublažavanja rizika Vlada Republike Srpske nije zainteresovana da vlasništvo nad zemljom prenese na opštine.

- Vlada je zainteresovana da preuzme projekat.

- Previše poslovnih zona u datom području – podrška postojećim.

3 5 15 Preventivne mjere: - Stalna komunikacija i uključenost Vlade u razvoj projekta.

Popravne mjere: - Prijedlog Vladi da preuzme projekat. - Promjena koncepta ili smanjenje. - Prekid projekta.

Svi ugovori o iznajmljivanju poljoprivrednog zemljišta ne mogu biti okončani na vrijeme

- Postojeće klauzule ugovora ne omogućavaju okončavanje zakupa do vremena potrebnog za implementaciju ovog projekta

5 5 25 Preventivne mjere: - Pregovaranje sa vodećim partnerima - Plaćanje penala zbog okončanja ugovora o zakupu

Popravne mjere: - Modifikacija planiranog područja kako bi se izbjegle parcele pod

zakuppom - Prekid projekta

Nepostojanje prostorne dokumentacije: Prostorni plan i Regulacioni plan.Poljoprivredno-poslovni park nije naznačen u važećim prostornim dokumentima prije 2017.

- Nema inicijative da se nova zona inkorporira u entitetski prostorni plan.

- Nedostatak opštinskih sredstava za izradu opštinskog prostornog plana.

4 5 20 Preventivne mjere: - Zvanični zahtjev upućen od strane Opštine nadležnom tijelu entitetske

vlade i stalna komunikacija izmeđi opštine i vlade. - Odmah krenuti sa izradom opštinskog prostornog plana, a nakon toga i

regulacionong plana. - Redovni monitoring napretka i intervencije tamo gdje je potrebno.

Popravne mjere: - Odgađanje početka projekta. - Prekid projekta.

Investicioni troškovi premašuju planirane nivoe.

- Poor (unrealistic) planning. - Loše (nerealistično)

planiranje. - Loš kvalitet tehničkih

projekata i troškovnika. - Povećanje cijena građevinskog

2 3 6 Preventivne mjere: - Revizija tehničke dokumentacije. - Konzervativno planiranje investicionih troškova. - Odabir kvalitetnog tehničkog nadzora. - Stalni monitoring investicionih troškova tokom faze izvođenja radova. - Efikasna opštinska uprava bez pretjeranog birokratizovanja i „skrivenih


Vrsta rizika Uzroci P M CSF Mjere ublažavanja rizika materijala.

- Povećanje cijena građevinskih radova

troškova“.

- Kvalitet ugovora za izvođenje radova, uvođenje „zaštitnih klauzula“. Popravne mjere: - Nastojanje da se uvidi koje se uštede mogu ostvariti u okviru

postojećeg projekta. - Modifikacija ili smanjenje određenoh radova koji nisu neophpdni za

kvalitet rezultata. Nepostojanje glavnog investitora/grupe investitora. Investitori pokazuju slabiji interes od onog koji je planiran/precijenjena potražnja/struktura investitora je drugačija od planirane.

- Loše, nedovoljne ili pogrešne marketinške aktivnosti

- Nesposobne prodajne osobe – zastupnici

- Nedostatak sredstava za marketing

- Neprivlačna ponuda – nije konkurentna

- Preuska tržišna niša - Promjena tržišnih trendova

4 5 20 Preventivne mjere: - Briga za kupca – voditi računa o svim inicijativama – delegirati

odgovornu osobu za konkretnog zainteresovanog klijenta kako bi se njegov interes održao

- Proaktivni pristup – aggresisvne i ciljane promotivne aktivnosti u svrhu nalaženja glavnog investitora

- Prilagoditi ponudu tako da se odgovara uočenim specifičnim potrebama potencijalnog investitora

- Osigurati predugovore sa potencijalnim investitorima Popravne mjere: - Zamjena marketinškog osoblja - Alokacija većih iznosa sredstava za direktnu promociju - Povećati mrežu pristalica i promotera - Modifikacija koncepta: pokušajte sami organizovati grupu investitora

Izvori finansiranja nisu osigurani.

- Predviđeni grant EU nije dostupan ili je dustupan u iznosu nižem od planiranog.

- Vlada Srpske odbija sufinansiranje.

- Kredit je odbijen. - Nedostatak sopstvenih izvora

finansiranja.

4 5 20 Preventivne mjere: - Visok kvalitet i realistično planiranje projektne dokumentacije i

aplikacije - Pravovremeno dostavljanje potrebnih dokumenata - Opštinska uprava je prijemčiva i prilagodljiva - Predugovori sa potencijalnim investitorima - Stalna komunikacija sa svim zainteresovanim stranama, donatorima i

bankama Popravne mjere: - Povećanje cijena zenljišta, ako je moguće u skladu sa situacijom na

tržištu - Smanjiti opseg projekta na jednu ili dvije faze - Povući poticaje na opštinske naknade


Vrsta rizika Uzroci P M CSF Mjere ublažavanja rizika - Zadužiti investitore za udio nedostajućih sredstava

Primarni kanalizacioni cjevovod, koji nije predmet ove investicije, nije izgrađen na vrijeme.

- Nedostatak sredstava - Tehnički projekti nisu

spremni - Nije dogovoreno vlasništvo

nad zemljom

3 5 15 Preventivne mjere: - Naći donatorski program ili neko drugo sufinansiranje iz granta - Pravovremeno pripremiti tehnički projekat - Pravovremeno dobiti saglasnost od vlasnika zemljišta - Redovni monitoring napretka Popravne mjere: - Zadužiti investitore za udio nedostajućih sredstava - Lančani pristup: PPP – odobriti koncesiju privatnom investitoru

Promjena u razvojnim prioritetima opštine

- Politička nestabilnost unutar opštine i promjena prioriteta lokalni politika

2 5 10 Preventivne mjere: - Odobrenje projekta od strane Skupštine Opštine i opštinskog

rukovodstva - Redovni izvještaji o napretku za Skupštinu Opštine i opštinskog

rukovodstvo - Uključiti članove opštinske skupštine u upravni odbor i grupu

“ambasadora” Popravne mjere: - Modifikacija i/ili smanjenje projekta - Razvoj u fazama

Lokalno stanovništvo pokazuje otpor i izražava žalbe

- Nerazumijevanje - Strah od zagađenja - Strah od pojačanog

saobraćaja

1 3 3 Preventivne mjere: - Informisanje građana, NVO-a o projektu i njegovim dobrobitima u ranoj

fazi... - Stalna komunikacija, uključ. prezentaciju u obližnjem selu Popravne mjere: - Izmjena tehnoloških rješenja

Ekološki uticaji

- Implementacija u obzir ne uzima propisane mjere ublažavanja ekoloških uticaja

- Investitor ne poštuje propise - Pojava neočakivanih

prirodnih rizika (npr. podzemne vode ….)

1 4 4 Preventivne mjere: - Stalni monitoring primjene propisa o zaštiti životne sredine - Uvođenje „zaštitnih klauzula“ u ugovore o izvođenju radova i prodajne

ugovore - Promovisanje svijesti o zaštiti životne sredine među investitorima Popravne mjere: - Modifikacija tehnoloških rješenja - Donošenje posebnih opštinskih propisa


A.10. Literatura 1. Ekonomski tredovi, Godišnji izvještaj 2013.godine, Vječe Ministra, Savjet Ministara, Direkcija za

ekonomsko planiranje , Bosna i Hercegovina, mart/ožujak 2014. 2. Guide to Cost Benefit Analysis of Investment Projects , European Commission, Directorate-General

for Regional Policy, 2008 3. Invest in BEAR, Business Excellence Area, September 2013, www.bear.ba 4. Industrijske zone u Republici Srpskoj – working document 5. Pravilnik o uslovima i načinu uspostavljanja poslovnih zona, Službeni glasnik Republike Srpske, br. 23,

28.3.2014. 6. Outlook Forecast 2015-2017. Spring 2014, Directorate for Economic Planning, Council of Ministers,

BiH " (www.dep.gov.ba) 7. SME Policy Index, Western Balkans and Turkey 2012, Progress in the implementation of the small

business act for Europe Key Findings, OECD, European Commission, ETF, European Investment Bank 8. Statistical Yearbook of Republic of Srpska 2013 9. ULI Development Handbook Series: Business park and Industrial Development Handbook, Second

edition, Urban Land Institute, 2007 10. Development Startegy of Municipality of Laktaši for the period 2014-2024/Strategija razvoja opštine

Laktaši za period 2014-2024.godine, Opština Laktaši, februar 2014.godine (UNDP, SDC) 11. Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske, Program razvoja

poljoprivrednog zadrugarstva u republici srpskoj 2011-2016, Banja Luka, 2011. godine 12. Development Strategy of Agriculture in Republic of Srpska until 2015/ Strategija razvoja

poljoprivrede Republike Srpske do 2015. godine, adopted by/ usvojena je na sjednici Narodne Skupštine Republike Srpske održanoj 18.07.2006.godine

13. Akcijski plan za realizaciju ciljeva strategije razvoja sektora poljoprivrede (2007 - 2016) Vlada Republike Srpske, Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Banja Luka 19.9.2006.

14. Study on FDI Incentives in Republic of Srpska 2014 -2017/ Studija o podsticanju stranih investicija u Republiki Srpski 2014 – 2017, Vlada Republike Srpske, juli 2014

15. Information on economic and employment situation in City of Banja Luka, edn marh 2014; Informacija o stanju u privredi i zapošljavanju u Gradu Banja Luki (stanje kraj marta 2014.godine), Grad Banja Luka, Juni 2014

16. Agriculture and Food Processing 2013 in BiH, Brochure, FIPA 17. Regional strategy of rural development in municipalities of Gradiška, Kozarska Dubic, Laktaši and

Srbac / Regionalna strategija ruralnog razvoja opština Gradiška, Kozarska Dubic, Laktaši I Srbac za period 2012-2015.godine, juni 2012

18. Agriculture and Food Processing 2013 in BiH, Brochure, FIPA 19. Report, Banja Luka Regional Chamber of Commerce/ Council for Agriculture and Food Industry,

Jovanka Salatić/ Područna privredna komora Banja Luka, Savjet za poljoprivredu i prehrambenu industriju, Jovanka Salatić , http://www.bl.komorars.ba

20. Information on the economic situation in Municipality of Laktaši/ Informacija o stanju u oblasti privrede na podrućju opštine Laktaši, Opština Laktaši, August 2014

21. Pre-feasibility Study of new ares of Industrial zone „Aleksandrovac” in Municipality of Laktaši/ Predinvesticiona studija novog dijela industrijske zone Aleksandrova na području Opštine Laktaši, September 2012, Cardo Plud d.o.o., Split

22. Regulation on conditions and method of implementation of the programe for investment and employment support, Official Gazette of the Republic of Srpska, No. 70/2012

23. The Agricultural and food value chain: Entering a new era of co-operation, Chris Stirling, KPMG International, 2013 (http://www.kpmg.com/US/en/IssuesAndInsights/ArticlesPublications/Documents/agricultural-food-value-chain-report.pdf)

24. Political and economic factors , agriculture , subject related institutions , opportunities for investment, retailers, Brochure, Ministry Of Agriculture, Forestry and Water Management of Republic of Srpska, 2011

http://www.bear.ba/

http://www.dep.gov.ba/


http://www.kpmg.com/US/en/IssuesAndInsights/ArticlesPublications/Documents/agricultural-food-value-chain-report.pdf

http://www.kpmg.com/US/en/IssuesAndInsights/ArticlesPublications/Documents/agricultural-food-value-chain-report.pdf


Aneksi Aneks 1: Konceptualno rješenje Aneks 2: Procjena uticaja na životnu sredinu