32 93 Fevral

Hamlet İsaxanlını 1980-ci illərin sonlarından ta- nılmaz bir həqiqət olduğunu bir daha dərk etdim. nıyıram. Bir universitetdə işləyirdik. Gənc elmlər dok- Hamlet İsaxanlının mövzuları, hadisələri usta-toru riyaziyyat kafedrasına rəhbərlik edirdi. Ciddi, tə- lıqla şeirə gətirməsi, şeirlərindəki fəlsəfi düşüncə tər-vazökar insan, mükəmməl riyaziyyatçı kimi tanınır- zi, dini təsəvvüfi mövzulara yanaşması diqqətimi çək-dı. Ancaq poeziya ilə, ədəbiyyatla əlaqəsindən xəbər- di və odur ki, ciddi bir riyaziyyat aliminin fikir, duyğu sizdim. Sonra mən bir neçə il Türkiyədə (universitet- və bədii-estetik baxımdan cəlbedici şeir dünyasına də) işlədim. Bakıdan uzаqda olsam da, mətbuatda qərq oldum. Hamlet İsaxanlının Xəzər Universitetinin qurucusu Onun klassik məhəbbət mövzusunda yazdığı və rektoru kimi fəaliyyətini izləyir, şeirlərindən nü- şeirlərinə sakitlik və həlimlik xasdır. Bu şeirlərdə munələri oxuyurdum. Sonralar "Təzadlar", "Bu da bir hay-küylü, dəbdəbəli, çox bər-bəzəkli fikirlərə, de-həyatdı", "Dördlüklər" adlı şeir kitablarını da oxu- mək olar ki, rast gəlinmir. Bu sakitlik bəlkə də zahiri dum. Haqqında yazılmış "Alim və qurucu ömrü", xüsusiyyətdir. Bəxtiyar Vahabzadə demişkən, "ən bö-“Hamlet İsaxanlı: Bu dünyaya nə gətirdim?” adlı iki yük atəş də buz içindədir". Əslində isə, zahiri qatın ar-kitabla tanış oldum. Azərbaycanlı elm və sənət adam- xasında qəribə bir təlatüm gizlənmişdir, zənnimcə. larının, eləcə də çox müxtəlif ölkələrdən dəvət olunan görkəmli mütəxəssislərin iştirak etdiyi "Elm və sənət Məcnun olub, dərdli eşqlə səhralara üz məclisi", Hamlet İsaxanlının rəhbərlik etdiyi bu elmi tutmadım,seminarların şöhrəti haqqında eşitdim, eyni adlı İnsanlardan uzaq düşüb ceyran-cüyür kitabı oxudum. Son dövrlərdə yazılmış şeirlərinin və ovutmadım,adını kitaba verdiyi poemanın daxil olduğu "Ziyarət" Xəyallara səcdə qılıb vüsalını unutmadım...kitabını birnəfəsə oxudum. Şeirlərində diqqətimi cəlb Sadəcə, çox sevdim səni,edən çox şeylər gördüm və bu gözəl alimin zəngin Sənə sevdim cox sadəcə!..şeir dünyası ilə daha yaxından maraqlandım. Anla-dım ki, Hamlet şeir yazmaq xatirinə yox, daşıdığı fi-

Səni sevdim gündən-günə daha dolğun, daha kir yükündən azad olmaq üçün qəlbindəkiləri sətirlə-incə,rə köçürür, düşüncələrini poetikləşdirir. Özü də sevə-

Düşünmədən, daşınmadan, bər - bəzəksiz, çox sevə, çərçivələr içində deyil, öz dünyası içində…sadəcə.

Səni sevdim yerə həsrət yağış kimi, leysan kimiQayda yaradanam, qayda pozanam,Səni sevdım gözəlliyə heyran olan insan kimi, Sufiyəm, Dərvişəm, Dəli Ozanam. Sadəcə, çox sevdim səni,Şairlik sevdası yoxdur başımda,Səni sevdim cox sadəcə!.. Məhəbbət coşanda şeir yazanam.

"Sevənlərə", "Görüş yerimiz", "Dedim - dedi", Onun ciddi elmi axtarışları ilə bağlı yazılan mə-"Gözəldir", "Hicran", “İkimizdən birimiz”, “Sən sev-qalələrlə bərabər, şeirləri haqqında tanınmış insanla-diyin bir gənc idi”, “Nə yaxşı ki” və onlarla digər gö-rın söylədikləri də fikrimə şərik oldu. zəl sevgi şeirlərində də şairin özünəməxsus məhəbbət

Ədəbiyyatımızın yaxın dostu Əhməd Şmidenin əxlaqını, sevgi fəlsəfəsini görmək olur. Şairin Mos-yazdığı "Şeirlərini oxuyarkən bir daha mənə aydın ol- kvada nəşr olunan və populyarlıq qazanan “Контрас-du ki, riyaziyyat ilə şeiriyyət arasında qəribə bir ün- ты” kitabının arxa cildində yazılmış təqdimatdan gö-siyyət var. Dünya şöhrətli bir riyaziyyatçının eyni za- türdüyümüz aşağıdakı ifadə onun sevgi lirikasının tər-manda dərin duyğulu bir şair olmasını ayrı cür izah cümədən sonra da güc və gözəlliyini qoruya bildiyini edə bilmirəm" sözlərindən sonra Xudu Məmmədovu göstərir: “Hisslərin ürəkdən gələn səmimiliyi poetik xatırladım. Məşhur kristalloqraf professor Xudu formaların gözəl və heyrətedici dərəcədə yığcamlığı Məmmədov həm də yüksək zövqlü ədəbiyyatçı idi. ilə qovuşaraq onu (Hamlet Isaxanlını-M.H.) sevgi li-Məşhur rübai ustası Ömər Xəyyamın ciddi riyazi rikasının mötəbər ustası kimi tanıtdırır”. əsərlərin müəllifi olduğu, ədəbiyyatı sevgilisi, hə-

Onsuz da sevgi ürəkdədir. Ürəyin isə görünən tə-kimliyi kəbinli arvadı hesab edən Çexovun ədəbi ya-rəfi yoxdur. Şeir - sənət adamları bu görünməyən təla-radıcılığı barədə düşündüm və fitri istedadın təbiətşü-tümə şeirdən ayna tuturlar. Hamlet İsaxanlı da daxili naslıq və ədəbiyyat-incəsənət sahələrində eyni za-təlatümü abır-həya, incə bir etika ilə ifadə edir:manda parlaya biləcəyinin, onun çoxşaxəliliyinin da-

Maarifə Haciyeva

RİYAZİYYATÇININ BƏNZƏRSİZ ŞEİR DÜNYASI

ƏDƏBİ RƏYƏDƏBİ RƏY

3393 Fevral

həqiqətləri ilə ifadə edilmişdir. H. İsaxanlının "Du-manlı dünya", "Baş açmadım bu dünyadan", "Dünya" Qüdrətdən pay versin Füzuli, Xəyyam,şeirləri də şairin "gəlimli - gedimli, bir ucu ölümlü" Vəsfinə gücüm yox, özgədir əyyam,dünya ilə baş-başa qalmasıdır, onunla söhbətdir, in-Gözlərim söyləyir sənə sevgimi, san varlığının və yoxluğunun poetik-fəlsəfi ifadəsi-Neyləyim, dilimi bağlayıb həyam. dir.

İnsan bilir ki, həyat müvəqqətidir, heç kəс bu Zərif şamdır hər yaranan, yanır, yanır, yoxa dünyanın daimi sakini deyil. Lakin yenə gecə-gündüz

çıxır,çalışır, amalı uğrunda mübarizə aparır. H. İsaxanlı hə-Kim yandırır, kim söndürür, bu gərdişə kimlər yatın təzadlarına optimist yanaşır, sonu olmayan, nə-

baxır?!hayətsiz eşqi tərənnüm edir və bitib-tükənməyən hə-Göylər сonsuz, vaxt hüdudsuz, bilinməyir yat eşqini alqışlayır.

əvvəl - axır,Ənginlikdən ağıl çaşır, Tanrı ahəngidi dünya. Ürəyə düşən iz itmir ki, itmir,

Eşqin tərənnümü bitmir ki, bitmir. İstər "Dünya", istərsə də "Baş açmadım bu dün-Bəstəkar, ya şair, alim, ya rəssam

yadan" şeirində dünyanın mənzərəsindəki təzadlara Ömür həsr etsə də, yetmir ki, yetmir. şair özünəməxsus bir fəlsəfi açıqlama verir:

Hamlet İsaxanlı şeirin müxtəlif forma və janrla-...Tarix mürgü içindədi, yaddaşında yatır nələr...rına müraciət etmiş, o cümlədən bayatı, rübai də yaz-Bir tərəfdə qurd ulaşır, bir tərəfdə quzu mələr. mış, istifadə etdiyi hər klassik formada yeni - gah qəm-Sükunətin sinəsində rəqs eyləyir vəlvələlər,li, gah sevinc dolu, gah fəlsəfi, gah da şux, zarafatya-Ölüm-dirim davasıdı, amansız cəngidi dünya. na düşüncələri poeziyaya gətirə bilmişdir.

İnsan çox vaxt dünyada bir genişlik tapmaq, ra-Ağır oldu bu il yüküm,hat nəfəs almaq, mənən arınmaq üçün etiraf adlanan Alnım dərddən büküm-büküm, bir anlayışla üz-üzə dayanmalı, öz-özünə hesabat ver-Daş, dəmir də bahalaşdı, məli olur. Bu hesabatı cəsarət adlandıran B. Vahab-Başıma hardan daş töküm?! zadə -

"Başa daş tökmək" dərdin böyüklüyü baxımın-Etiraf - cəsarət, etiraf - hünər,dan bir bədii gerçəklikdir. Klassik rübai janrında Etiraf - təmizlik, paklıq, ucalıq! - deyir. yazılmış bu dördlük şairin xırda məişət ehtiyacların-

dan yaranan ah - ufu deyil, 90-cı illərin əvvəllərində H. İsaxanlının "Etiraf" adlı bir şeiri var. Bu şeir-ölkəmizin yaşadığı sıxıntılar dövrünün yaratdığı çə-

də şair:tinliklərin şux bədii ifadəsidir. Onun bayatı, yarpaq və məcazlar adlandırdığı

dördləmələrində bu düşüncə tərzinin bədii ifadəsi az …………………………………deyil. Kür çayını “Dəli Kür” kimi tanımış və sevmi- Məhəbbətsiz yazmaq könlümə yatmır.şik, indi onun üzərində tikilən bəndlər Kürün təbiəti- Ancaq sevgilərim çiçək açanda,nə, ruhuna toxunmurmu görəsən? Ay buluddan qaçıb şölə açanda,

Qəlbimdə yazılır sirli nəğmələr,Dəli Kür, sənə kim verdi bu adı?! İçimdə səslənir həzin nəğmələr,Min illər qarşını heç kim almadı. Şeirlə qururam hər bir cümləni, İndi ki, qoluna bəndlər vuruldu, Şeirlə anıram külli-aləmi Səndə dəlilikdən əsər qalmadı.

- etirafı səmimi olmaqla bərabər, onun şeirləri-Torpaq, Vətən, dünya, insanın özü ilə hesabatda nin doğulduğu aləmi də göz qarşısında sərgiləyir. Bu

gəldiyi etiraf, təklik... Bunlar ədəbiyyatda hər zaman səmimiyyət şairin "Təklik", "Oldu", "Arzu", “Kim işlənən klassik fəlsəfi mövzular olsa da, hər yaradıcı- kimi yaratdı?”, “Mən ki sənə demişdim” kimi şeir-da özünəməxsus bir şəkildə meydana çıxır. Dünya lərində öz fəlsəfi anlamını qoruyan bir arzu, bir təs-haqqında fəlsəfi düşüncələr poeziyamızda əsrlərlə iş- diqdir. Şeir yazmağa necə gəldiyini, nə cür yazdığını lənmiş mövzulardandır. Dünyadan doymamaq, dün- və bu işə niyə davam etdiyini (görkəmli alim öz qar-yadan kam almaq və ya almamaq, dünyaya sığma- şısına belə sual qoya bilər) qələmə aldığı və "Bağış-maq, dünyanın kimsəyə qalmaması... Mücərrəd ol- layın/ Gücüm yox, bu olasıydı / Bu uşaqlıq sevdasıy-duğu qədər də dərin fəlsəfi bir anlayış daşıyan dünya dı…" etirafı ilə bitirdiyi gözəl şeirlərində də o, çox sə-poeziyamızda bu parametrlərlə, öz ziddiyyətləri və mimi və açıqdır.

34 93 Fevral

Dünya mətbuatında təbiəti mühafizə məsələsin- Seirlərinə xüsusi bir fəlsəfi düsüncə hakim olan dən tez-tez, özü də təşvişlə söhbət açılır. Bu gün En- H. İsaxanlının poeziyasında həyatla ölüm, xeyirlə şər, gelsdən sitat gətirmək dəbdən düşsə də, vaxtilə En- yaxşı ilə yaman, sevinclə intizar, kədərlə güman, gü-gelsin təbiət ahənginin pozulmasında insanların et- nəşlə zülmət, zalımlıqla mərhəmət, böyüklə kiçik, diklərinin çox vaxt qayıdıb özlərinə zərər verməsi fik- enişlə yoxuş təzadlı bir şəkildə qarşılaşdırılır, heç ki-rinin doğru olduğunu söyləməmək haqsızlıq olardı. mə oxşamayan poetik ifadə qüdrəti, həssaslıq və zə-Engelsin "Təbiət üzərindəki qələbələrimizlə çox da rifliklə yoğrulmuş poetik-fəlsəfi düşüncə oxucunu öyünməyək, hər qələbəmiz üçün təbiət bizdən inti- qoynuna alıb aparır. qam alır" fikri bu gün də çox müasir səslənir.

İnsanın təbiəti müəyyən dərəcədə öz arzularına ...Zalımların qəlbi daşdır, çətin əriməyi var,uyğunlaşdırması dünyanın ekoloji tarazlığının pozul- Mərhəmətli insanların ipəktək ürəyi var. masına gətirib çıxarmışdır ki, bu tarazlığı əvvəlki ha-lına gətirməkdə insan gücsüzdür. Mütəxəssislər tə- ...Söz, qafiyə, məna, ahəng ipə-sapa yatmadı,biətdəki tarazlığın pozulmasının səbəbini elə təbiətin Məxrəc böyük, qiymət kiçik, ölçülərim çaş oldu. insandan küsməsində, insanla barışmaq istəməmə- Yollar eniş, yollar yoxuş, yollar duman içindəsində görür. Nəqşə cızan kişilərdən millətim çaş-baş oldu.

H. İsaxanlı təbiətin bu qırğınlığına poetik məna verməkdə ustadır: Nədəndir gen dünya mənə dar gəlir,

Sevinc üz döndərir, intizar gəlir,Yolları örtdümü dumanlı pərdə? Kişiyə ağlamaq yaraşmasa da,Təmiz hava qalmadımı göylərdə? Bəzən ağlamamaq mənə ar gəlir. Daha yoxmu sizi sevən bu yerdə?Küsdünüzmü qadir haqdan, durnalar? Doğru yolun hökmü ağır,

Addımbaşı döngələrmiş...Təbiətin insanla acıqlı bir şəkildə üz-üzə dayan- Qəm yağışı və çal-çağır,

dığı çağımızda insan öz əməlindən xəcalət çəkmədiyi Bir-birinə tən gələrmiş. üçün kütləvi qırğınlar davam edir, ətraf mühüt çirklə-nib məhv olur, şairin bir şeirində dediyi kimi kəndlilər

H. İsaxanlı lirik şeirləri ilə yanaşı, irihəcmli "Zi-köç edir, ocağından ayrı düşür, sonunda “Şəhəri gör-yarət", "Köhnə çıraq" kimi poemaların da müəllifidir. məyə gəldi/şəhərdə ölməyə gəldi”. Və uzaq ellərə, Onun bir çox şeirləri, kitabları rus, çin, ingilis, gürcü, sevgilimizə xəbər göndərdiyimiz durnalar, uzaqdan eston və digər dillərə tərcümə edilmiş, özü də S. Ye-bizə xəbər gətirən durnalar daha gəlmir, görünmür-seninin, Anna Axmatovanın, N. S. Qumilyovun, F. İ. lər… İnsanın yaratdığı kimyəvi zavodlar və laborato-Tutçevin, A. Fetin, V. A. Jukovskinin, ingilis və fran-riyaların təbiətə vurduğu ziyanı təbiət insanların özü-sız şairlərinin şeirlərini Azərbaycan dilinə tərcümə et-nə qaytarır. mişdir. Onun tərcümələrinin orijinal kimi səslənmə-sinin böyük sirri tərcümə etdiyi dili mükəmməl bil-

Hamlet İsaxanlı öz “Zarafatyana” yazdığı şeir- məsi, həm də ana dilinin şəhdini, ətrini, mayasını, lərində də insanın təbiətini, xasiyyətini təbiətin rən- ahəng və poetikaşını dərindən duyması ilə bağlıdır. garəngliyi və tərsliyi ilə qoşalaşdırır:

H. İsaxanlının yaradıcılıq yoluna nəzər saldığım bu kiçik məqaləni oxuyanların bir sualı ilə qarşılaşa

Təbiət insanla ittifaq qurmur, bilərəm. "Onun yaradıcılığında bir zəif məqam və ya Günəş istəyirsən, sulu qar yağır. nöqsan yoxdurmu"? Əlbəttə ki, təfərrüatına getsən, Yar üçün özünü lap oda da vur nöqsan da, tənqid də söyləmək mümkündür. Bunu Yenə də başına tufanlar yağır. böyütməyə nə var ki?! Mənə görə, dünyanı dəqiq

ölçülərlə qiymətləndirən bir riyaziyyatçı şairin yara-Dini ziyarətlərə, o cümlədən Həcc ziyarətinə ya- dıcılığında hiss, həyəcan, duyğu dolu sevginin və fəl-

saq qoyan Sovet hökumətinin süqutundan sonra bir səfi fikrin zərif ifadəsi nümunə götürüləcək səviyyə-çox milli-mənəvi dəyərlər kimi, Həcc ziyarəti də ak- dədir. Ondan bəhrələnməli çox məqamlar var, çoxuna tivləşməyə başladı. Əsl müsəlmanlar sidq-ürəklə bu heç toxuna da bilmədim. Mən bu cəhətlərə aludə ol-ziyarətə gedib, o müqəddəs yerləri ziyarət etməyi öz- dum, adidə qeyri-adi olanı, sadədə dərinliyi axtardım, lərinə borc bildilər. tapdım.

Allahın bağışlayan, rəhmli, mərhəmətli (Ər-Rəhim Ər-Rəhman) olduğuna inanan bir çox insanlar Qeyd. Bu yazı müəllifin “Azərbaycan” jurnalın-da günahlarının bağışlanması üçün Həcc ziyarətinə da (№ 11, 2010-cu il) çap olunmuş məqaləsinin bir az getməyi üstün tuturlar. H.İsaxanlının "Hacı oldun, dəyişiklik edilmiş variantıdır.çox mübarək" şeiri bu mənada çox diqqətçəkici və mə-nayüklüdür.